PREVENSHON TA BO MIHO REMEDI · 2016-11-11 · 2.2 Tepnan pa prevenshon di Zika pa eliminá...
Transcript of PREVENSHON TA BO MIHO REMEDI · 2016-11-11 · 2.2 Tepnan pa prevenshon di Zika pa eliminá...
1
N O D U N A Z I K A C H È N SP R E V E N S H O N TA B O M I H O R E M E D I
ennia.com facebook.com/enniaprevention
UN EDISHON DI ENNIA YENA KU INFORMASHON I TEP PA PREVENSHON
2
N O D U N A Z I K A C H È N SP R E V E N S H O N TA B O M I H O R E M E D I
3
E sangura Aedes aegypti, tambe konosí komo sangura di Gele Koorts òf Dengue, no solamente ta plama Dengue pero tambe Chikungunya i Zika, ku riesgonan di salú grandi pa grandi i chikí.
E vírus di Zika ta plamando rònt mundu. Na Brazil i Colombia ya tin vários shen mil hende
infektá ku e vírus di Zika. Den Karibe tambe Zika ta konosí kaba.
Mayoria hende ku Zika ta eksperenshá síntomanan leve ku ta parse síntomanan di
un grip leve. Lamentablemente awor a konstatá tambe ku Zika por kontribuí na aborto
spontáneo, nasementu ku defisiensia i fenómenonan di parálisis ku tin ora ta asta fatal.
Ainda no tin vakuna òf remedi kontra Zika. Prevenshon, esta evitá ku e sangura ta piká
bo, ta bo mihó alternativa. P’esei e manual akí ku un gran kantidat di tep pa prevenshon,
realisá den koperashon estrecho ku Ministerio di Salubridat, Medio Ambiente i Naturalesa
di Kòrsou.
Gilbert MartinaSenior Managing Director ENNIA
Prólogo
Kontenido PARTI I INFORMASHON TOKANTE ZIKA
PRÓLOGO
PARTI I INFORMASHON TOKANTE ZIKA
1.1 Kiko Zika ta? 5
1.2 Kon Zika ta plama? 5
1.3 Kua ta e paisnan kaminda Zika ta reina? 6
1.4 Kuatakarakterístikanandiesangura? 7
1.5 Kua ta e síntomanan di Zika? 8
• Zika i síntomanan leve 8
• Zika i embaraso 9
• Zika i parálisis 9
1.6 Unda bo por akudí ku pregunta tokante Zika? 10
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
2.1 Tepnan pa prevenshon di Zika pa evitá piká di sangura 11
2.2 Tepnan pa prevenshon di Zika pa eliminá lugánan di brui di sangura 12
2.3 Tepnan pa prevenshon di Zika den i rondó di bo kas 13
2.4 Tepnan pa prevenshon di Zika pa hende muhé na estado 16
2.5 TepnanpaprevenshondiZikapausoresponsabeldiinsektisida 19
2.6 TepnanpaprevenshondiZikadenkasokubotinevíruskaba 21
A realisá e manual pa prevenshon di Zika akí den koperashon estrecho kuMinisterio di Salubridat, Medio Ambiente i Naturalesa di Kòrsou.
Despues tur instansha di gobièrnu relevante di Aruba, Boneiru i Sint Maarten tabatinoportunidatampliopaevaluáiadaptá.
5
ta keda atras serka e persona ku el a pika.
Awor sientífikonan a konstatá tambe ku
un persona ku tin e vírus di Zika kaba por
transmití esaki via relashon seksual.
Lamentablemente ainda no tin vakuna
kontra e vírus di Zika. Sigun ekspertonan
por lo pronto esaki lo no bini tampoko.
Pa evitá Zika bo mester perkurá pa e
sangura Aedes aegypti no piká bo.
1.1 KIKO ZIKA TA?
Zika ta un infekshon. E vírus di Zika ta
okashoná e infekshon akí. Na 2015 e vírus
di Zika a haña su kaminda pa e kontinente
merikano. Asina un di e epidemianan ku a
krese mas rápido durante último añanan a
kuminsá. Pa motibu di e impakto di e virus
akí riba e yu ku no a nase ainda, WHO
(Wereldgezondheidsorganisatie) a proklamá
e epidemia di Zika komo un situashon di
emergensha. Danki Dios nos ta mira ku na
algun pais i tambe riba mayoría isla di Karibe
Ulandes, kulminashon di e epidemia ta tras
di lomba. Tòg mester keda kouteloso.
1.2 KON ZIKA TA PLAMA?
E vírus di Zika ta plama via e sangura
Aedes aegypti. E sangura akí ta kargadó
di hopi vírus mas, manera Dengue i
Chikungunya, ku ta konosí pa hopi mas
tantu tempu kaba den Karibe. Ora e
sangura pika un hende, e por transmití tur
e malesanan akí via e skupi di sangura ku
Kontenido PARTI I INFORMASHON TOKANTE ZIKA
PRÓLOGO
PARTI I INFORMASHON TOKANTE ZIKA
1.1 Kiko Zika ta? 5
1.2 Kon Zika ta plama? 5
1.3 Kua ta e paisnan kaminda Zika ta reina? 6
1.4 Kuatakarakterístikanandiesangura? 7
1.5 Kua ta e síntomanan di Zika? 8
• Zika i síntomanan leve 8
• Zika i embaraso 9
• Zika i parálisis 9
1.6 Unda bo por akudí ku pregunta tokante Zika? 10
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
2.1 Tepnan pa prevenshon di Zika pa evitá piká di sangura 11
2.2 Tepnan pa prevenshon di Zika pa eliminá lugánan di brui di sangura 12
2.3 Tepnan pa prevenshon di Zika den i rondó di bo kas 13
2.4 Tepnan pa prevenshon di Zika pa hende muhé na estado 16
2.5 TepnanpaprevenshondiZikapausoresponsabeldiinsektisida 19
2.6 TepnanpaprevenshondiZikadenkasokubotinevíruskaba 21
AINDA NO TIN ‘TIJGERMUG’ NA KARIBE ULANDES
Ta un kibukashon komun pa indiká e sangura ku ta transmití Dengue, Chikungunya i Zika komo “tijgermug”. Esaki no ta korekto. E sangura ku ta transmití e malesanan akí riba nos islanan ta Aedes aegypti, tambe konosí komo sangura di Dengue. Te ku awor akí no a topa e sangura Aedes albopictus (tijgermug) den Karibe Ulandes.
1.3 NA KUA PAÍS TIN ZIKA?
Na e momentu akí a konstatá Zika na
76 pais. Ta trata paisnan den Latino
amérika i Merka, pero tambe na Afrika
i Asia. Geográfikamente e vírus ta keda
plama, maske pa hopi pais lo peor ta tras
di lomba kaba.
Komo ku tabatin un kantidat grandi di
infekshon ku Zika na Brasil, e impakto di
e vírus riba e yu ku no a nase ainda a bira
mas kla. P’e motibu akí ta mas importante
ainda pa tuma tur medida preventivo
posibel. Asina nos por protehá yunan
ku no a nase ainda kontra daño di salú
permanente ku nan por kontraé den barika
di nan mama pa motibu di Zika.
PARTI I INFORMASHON TOKANTE ZIKA
6
7
E sangura Aedes aegypti en general:
• E gusta ta den hende.
• E tin strepi pretu ku blanku riba su kurpa i pianan.
• E ta transmití diferente malesa, manera Dengue, Chikungunya i Zika.
• E ta biba mas o ménos 6 siman.
• E no ta keda solamente den e área kaminda el a nase.
• E por resultá otro kaminda tambe, pa motibu ku bientu ta hib’é, òf pasó e ta resultá den outo i asina ta kore yega otro kaminda.
E sangura femenino Aedes aegypty en partikular:
• E mester di sanger pa por produsí webu.
• E tin preferensha pa pika hende.
• E por pika bestianan di kas.
• E ta pika diferente biaha pa e por akumulá sufisiente sanger.
• E ta pika hinter dia.
• E ta mas aktivo ora solo ta sali i baha.
• E ta brui den awa pará ketu.
• E ta gusta pone su webunan den ophetonan ku awa por para aden, manera tayer di outo, karkas di outo bieu, kùp bentá abou, bleki, baki di foam i bòter.
• Durante su bida e ta pone webu 4 te 5 biaha i en total mas o ménos 200 webu.
• Su webunan por sobrebibí asta un aña
pegá na rant di ophetonan.
• E webunan ta brui ora awa alkansá nan, por ehèmpel ora áwaseru kai.
PARTI I INFORMASHON TOKANTE ZIKA
7
1.4 KUA TA E KARAKTE RIS TI KA NAN DI E SANGURA AEDES AEGYPTI?
8
ZIKA I SINTOMANAN LEVE
Ora ta trata di Zika, 3 te 12 dia despues
ku e vírus a penetrá bo kurpa, bo por haña
molèster di e siguiente síntomanan.
Síntomanan hopi komun:
• Kueru rebultá ku òf sin grawatashi (mancha kòrá i / òf pèshi chikitu)
• Wowo kòrá (sin pus)
• Doló di kabes
• Keintura
• Doló den skarnir
• Pia hinchá
• Malestar general
Síntomanan ménos komun:
• Doló tras di bo bala di wowo
• Ménos gana di kome
• Diarea
• Sakamentu
• Doló di barika
1.5 KUA TA E SINTOMANAN DI ZIKA?
80% di hende ku tin Zika no ta ripará esaki mes!
Sigun informashon sientífiko, Zika no ta
un malesa fatal. E vírus di Zika ta kousa
síntomanan mas leve ku Dengue òf
Chikungunya, i ta parse un grip leve.
E ferfelu di Zika ta ku hopi bia bo no ta
ripará nada di dje. Serka 4 di 5 hende e
malesa ta transkurí asta sin síntoma.
E síntomanan di Zika ta revelá nan mes
3 te 12 dia despues ku e vírus a penetrá
bo kurpa. Seguidamente e síntomanan
por persistí 2 te 7 dia. E síntomanan mas
riparabel di Zika ta kueru rebultá i wowo
kòrá sin pus. Aktualmente1 no tin vakuna
òf remedi kontra Zika. Bo dòkter di kas por
duna bo algu kontra keintura i doló si.
1 Sèptèmber 2016
PARTI I INFORMASHON TOKANTE ZIKA
9
konsekuensianan di e vírus di Zika.
Loke si a konstatá ta, ku e vírus por
penetrá tantu den plasenta di e mama
komo den e sistema nèrvioso di e yu
ku no a nase ainda.
ZIKA I PARALISIS Tin indikashon den otro pais ku Zika
por kousa e síndrome di Guillain
Barré (GBS). E parálisis akí por surgi
despues di un infekshon di Zika i den
mayoria kaso ta temporal. Tin pashènt
ta rekuperá kompletu i tin pashènt ta
rekuperá parsialmente. Den masha
tiki kaso GBS por resultá fatal. GBS ta
konosí den Karibe tambe. Sientífikonan
ta pensa ku binida di Zika den nos
region por trese mas kaso ku normal di
GBS tambe.
ZIKA I EMBARASODatonan di e epidemia di Zika na Brazil i
investigashon intensivo a mustra awor ku
tin un relashon kla entre e vírus di Zika
serka e hende muhé na estado i aborto
spontáneo, fayesementu prematuro di beibi
despues di nasementu i mikrosefalia serka
e yu ku no a nase ainda.
Beibinan ku mikrosefalia ta nase ku un
deformashon di nan kabes. En kompara
shon ku beibinan normal e kráneo ta muchu
chikitu i e sesunan no ta desaroyá bon.
Un beibi ku mikrosefalia por tin hèndikèp i
por muri prematuro.
Mester di mas investigashon ku ta
kubri un periodo mas largu pa por kom
pron dé eksaktamente kiko por ta tur e
E sangura femenino adulto mester di sanger pa produkshon di webu. Ta pone e webunan
den awa pará ketu.
Larvanan ta desaroyá den e awa bira pòp.
E pòp ta krese bira un sangura adulto.
Den 5 te 10 dia sangura nobo a
desaroyá.
PARTI I INFORMASHON TOKANTE ZIKA
1.6 UNDA BO POR AKUDI KU PREGUNTA TOKANTE ZIKA?
Bo tin derecho riba bon informashon!
INFORMASHON AKTUAL I KONFIABEL TOKANTE ZIKA
Komo habitante di Karibe Ulandes bo por
akudí na diferente servisio di gobièrnu.
E instanshanan akí ta duna informashon
aktual i konfiabel tokante Zika. Tambe
nan por manda inspektor bai wak ora bo
tin hopi molèster di sangura i / òf bo ta
sospechá lugánan di brui pa sangura ku bo
mes no por lokalisá.
INFORMASHON TOKANTE E RIESGONAN DI SALU DI ZIKA
Banda di esakinan bo dòkter di kas
òf ginekólogo tambe ta un fuente
importante di informashon ora ta trata
riesgonan di salú en konekshon ku Zika.
Den kaso ku bo ta na estado òf ke sali
na estado, nos ta konsehá bo drenta den
kontakto mes ora ku bo dòkter di kas i/
òf ginekólogo pa asina bo kore ménos
riesgo posibel pa ku bo yu ku no a nase
ainda.
Mira parti patras di e buki akí pa un
resúmen práktiko di numbernan di
telefòn pa asistensha en konekshon ku
Zika i puntonan di informashon na Aruba,
Boneiru, Kòrsou i Sint Maarten.
10
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKAPARTI I INFORMASHON TOKANTE ZIKA
2.1 Tepnan pa prevenshon di Zika pa evitá piká di sangura No laga nan piká bo!
BISTI PAÑA ADEKUA
• Ora solo ta subi i baha bisti paña ku ta tapa bo kurpa mas tantu posibel, pasó ta den e oranan ei e sangura Aedes aegypti ta mas aktivo.
• Bisti paña ku manga i pia di karson largu, ku sangura no por pika asina fásil dor di dje.
• Bisti paña koló kla, paso paña koló skur ta atraé sangura.
USA SKRIN KONTRA SANGURA I MUSKITERO
• Drumi bou di un muskitero pa sangura no piká bo.• Semper usa muskitero pa beibu mas chikitu
ku 2 luna ku ainda bo no por hunta ku produktonan kontra sangura.
• Pone skrin kontra sangura dilanti bentana i portanan i será bentana i portanan ku no tin
skrin bon.
SKOHE PRODUKTONAN EFEKTIVO KONTRA SANGURA
• Usa produktonan kontra sangura pa protehá bo famia kontra piká di sangura.
• Skohe un produkto ku ta kontené DEET, Picadirin, Oil of Lemon Eucalyptus òf IR3535.• Usa produktonan ku 2025% DEET, ku ta
protehá bo por lo ménos 6 pa 8 ora.• Hunta bo mes atrobe asina e produkto kontra
sangura no ta efektivo mas.
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
11
E sangura Aedes aegyptitatransmitíZika.Taimportantepalimitáekantidat
di sangura mas tantu posibel, evitando mas tantu webu posibel di brui. E
sangura femenino Aedes aegypti ta preferá pone su webunan den awa limpi
paráketu,perooranotinawalimpietaponenandenawashushitambe.Ta
hopi importante pues pa bo eliminá tur posibel opheto i plas di awa rondó di
bo kas òf tapa nan bon, di manera ku awa no por keda para aden.
ELIMINA LUGANAN DI BRUI TUR SIMAN• Eliminá tur opheto den i rondó di bo kas ku por fangu awa.
• Warda nan, tapa nan, òf tira nan afó den un kliko.
• Ku un spòns di skür kita tur webu di sangura for di rant di ophetonan ku bo no por tapa òf warda. Bo por rekonosé e webunan akí komo puntanan pretu.
• Kambia awa den pòchi òf vas regularmente.
• Pone stèk i matanan di awa kaminda ta posibel den tera òf santu di laman i perkurá pa e awa no ta pasa nivel di e santu ora bo ta duna bo mata i stèknan awa.
“��E�sangura�Aedes�aegypti�ta�gusta�pone�webu�den�bòter�habrí,�kùp,�baki�di�foam,�
� bleki�di�fèrf,�vèiver,�pisina,�ko’i�hunga�ku�ta�skeiru�rònt,�tayer�di�outo,�frishidèr,���
� wasmashin,�karkas�di�outo�bieu�i�boto�ku�ta�pará�riba�bo�stupi�òf�den�bo�kurá.”
Asta si ophetonan den bo kas òf kurá no ta kontené awa, ainda e webunan di sangura por
keda pegá na e rantnan. Nan ta keda intakto i por brui ora nan bini den kontakto atrobe ku
awa. Esaki por pasa asta despues di 1 aña ku sangura a pone e webunan.
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
2.2 Tepnan pa prevenshon di Zika pa eliminá lugánan di brui pa sangura. No duna e webunan chèns!
12
1. VAS, PÒCHI I SKÒTER BOU DI PÒCHI DI MATA
• Limpia vasnan por lo ménos 1 bia pa siman pa eliminá webu di sangura.
• Perkurá pa awa den skòter bou di pòchi di mata no keda para muchu largu.
• Perkurá pa pòchinan di adòrnu grandi den kurá ta yená ku tera òf tin buraku parti abou pa semper e awa por kore bai.
2. OUTO BIEU I TAYER DI OUTO DEN BO KURA
• Eliminá karkas di outo bieu den bo kurá, di manera ku áwaseru no por keda para aden.
• Warda tayer di outo bou di un afdak, di manera ku áwaseru no por drenta aden.
• Tapa tayer di outo bon, di manera ku di niun manera nan no por fangu awa.
3. BOTER, BLEKI I OTRO KOSNAN SHUSHI DEN I RONDO DI BO KAS
• Nunka laga bòter ku awa para habrí.• Benta bòter bashí den ko’i shushi òf den baki
pa bòter di glas.• Rùim òp shushi bentá rondó di bo kas i den
bo bario, manera saku di plèstik, kùp di plèstik, bleki, bòter di serbes i baki di foam, di manera ku awa no por keda para den nan.
2.3 Tepnan pa prevenshon di Zika den i rondó di bo kasPerkurá pa awa no keda para niun kaminda!
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
13
5. BAKINAN DI KUMINDA I AWA PA BESTIANAN DI KAS
• Limpia bakinan di awa pa bestianan di kas por lo ménos un bia pa siman bon ku un spòns di skür pa eliminá webunan.
• Kambia e awa den e bakinan di awa pa bo bestianan di kas por lo ménos un bia pa dia.
• Eliminá bakinan di kuminda i awa ku no ta den uso rondó di bo kas.
6. SPEILUNAN DI KURA HOL I BLOKINAN DI BETON
(DIADORNU)DENBOKURA
• Yena e speilunan hòl di kurá ku santu (di laman).• Sòru yena espasionan hòl den blòkinan di
adòrnu i di betòn ku tera òf semènt.• Yena bòternan kibrá pegá riba muraya ku
santu òf semènt.
14
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
4. HET DI DAK I BARI DI AWASERU
• Limpia het di dak regularmente i sòru pa e awa semper por kore bai bon.
• Limpia barínan di áwaseru i bakinan di awa regularmente.
• Mara boka di e barínan di áwaseru ku paña òf gasa, pasó sangura por drenta via un skref habrí hopi chikitu i pone nan webunan eiden.
7.APARATOBIEUIMATERIALDIKONSTRUKSHONDENBOKURA
• Eliminá wasmashin i frishidèr bieu ku bo no ta usa mas fo’i den bo kurá.
• Laga servisio pa shushi gròf bin buska e aparatonan akí.
• Sòru pa e aparatonan ku bo ta usa aktivamente ainda no por fangu awa.
• Sòru pa materialnan di konstrukshon i blekinan di fèrf ta bon tapá.
8. PLAS DI AWA I VEIVER DEN BO KURA
• Bari plasnan chikitu di awa den bo kurá di manera ku awa no ta keda para.
• Yena plasnan di awa mas grandi ku tera si esakinan ta keda para algun dia.
• Pone piska den bo vèiver, gùpi i piská dorá ta bon komedó di webu i larva di sangura.
9. PISINA DEN USO I FO’I USO DEN BO KURA I BARIO• Sòru pa semper tin sufisiente kloro den bo pisina i kambia e awa regularmente.
• Si e pisina no ta den uso laga e awa bai, òf tap’é bon pa áwa(seru) no por bai aden.
• Buska konseho serka bo punto di informashon di Zika, den kaso ku den bo bario tin pisina sin vigilansha ku awa pará ketu, tanten e habitantenan/ doñonan ta pa
tempu largu den eksterior.
10. BAKI DI SANTU, PISINA INFLABEL PA MUCHA I KO’I HUNGA DEN BO KURA
• Ora kaba di usa baki di santu, tap’é bon.
• Tapa pisina inflabel pa mucha bon òf laga e awa bai si bo no ta us’é mas.
• No laga ko’i hunga den kurá di manera ku kisas awa ta alkans’é.
15
Kontinuashon Tepnan pa prevenshon di Zika den i rondó di bo kas
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
2.4 Tepnan pa prevenshon di Zika pa hende muhé na estado Protehá bo yu ku no a nase ahinda!
EVITA PIKA DI SANGURA DURANTE HENTER BO EMBARASO
E vírus di Zika ta trese riesgo pa bo yu ku no a nase ainda. P’esei protehá bo mes mihó posibel i sòru pa den niun sirkunstansha e sangura no piká bo.
FREI DI MANERA SIGUR DURANTE HENTER BO EMBARASO
Por transmití e vírus di Zika via sèks tambe. P’esei durante henter bo embaraso frei di manera sigur i usa kondon semper. Di e personanan ku ta kontagiá ku e vírus di Zika, 80% no ta ripará nada di esaki. Hende hòmber por transmití e vírus di Zika via sèks (spèrma)sin sa pa un hende muhé (na estado).
TUMA KONTAKTO KU BO DOKTER DI KAS MES ORA SI BO TA SOSPECHA ZIKA
Si durante bo embaraso bo haña molèster di kueru rebultá, wowo kòrá òf skarnir doloroso (doló di kurpa) ku òf sin keintura, bo mester tuma kontakto mas pronto posibel ku bo dòkter di kas. Informá bo dòkter di bo síntomanan i bis’é ku bo ta na estado.
16
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
11. BÉRPÙT I SEPTIC TANK
• Sòru pa bo bérpùt i/ òf septic tank ta hermétikamente será, di manera ku sangura no por bula drenta via un skref smal.
• Realisá ku webunan di e sangura Aedes aegypti por brui den un septic tank tambe, ya ku e tipo di bérpùt akí ta kontené un parti ku awa limpi.
• Realisá ku otro sanguranan peligroso manera Culex ta pone webu asta den e awa shushi di un bérpùt.
• P’esei semper tapa e pipa di ventilashon di bo bérpùt i septic tank bon ku un nèt kontra sangura.
12. RENBAK DI BETON RIBA TERA
• Yena bo renbak ku gùpi òf piská dorá na lugá di larvisida.
• Seguidamente sòru pa semper tin sufisiente gùpi aden.
• Informá serka e punto di kontakto tokante Zika di bo gobièrnu kiko ta rekomendabel si tòg bo ke usa larvisida.
13. BOTO BIEU I NOBO DEN BO KURA
• Pone boto ku bo no ta usa regularmente di bòltu kabes abou den bo kurá.
• Tapa bo boto, kayak òf skuter di awa bon, di manera ku áwaseru no ta keda para den nan.
• Eliminá boto bieu ku bo no ta usa mas fo’i den bo kurá.
14. TUALÈT KU BO TA USA TIKI
• Spula pòchi di tualèt ku bo no ta usa regularmente, por lo ménos 1 bia pa siman.
• Sòru pa semper e tanki òf reserva di awa di e pòchi di tualèt ta bon tapá.
• Tur siman pone un tiki kloro òf un produkto di limpiesa pa tualèt den e tualèt.
17
Kontinuashon Tepnan pa prevenshon di Zika den i rondó di bo kas
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
SEA EKSTRA KOUTELOSO KU MUCHA CHIKITU
Spùit un produkto kontra sangura semper den bo mes mannan promé, kaba hunta e yu ku e produkto. No hunta man di mucha pasó hopi bia nan ta mishi ku nan wowo i boka.
Nunka usa Oil of Lemon Eucalyptus riba mucha bou di 3 aña. Nunka usa produktonan kontra sangura riba beibi mas yòn ku 2 luna, pasó esakinan por ta dañino pa nan salú. Semper bo por usa un muskitero si pa protehá nan kontra sangura.
SPUIT I HUNTA BO MES BON
Nunka spùit produktonan kontra sangura dirèkt riba bo kara. Spùit un tiki den bo mannan promé i kaba hunt’é na bo kara. Hunta tur parti di bo kurpa ku no ta tapá bon. No bai banda di bo boka i wowonan, i ora bo kaba semper laba bo mannan bon.
18
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
19
PaevitáZika,porusainsektisidapakombatíesanguraadultoi larvisidapa
kombatí ewebunan i larva di sangura. Uso robes di insektisida por hasi e
sangura resistente.Ademas,usodi kantidatgrandidi insektisida tadañino
pa naturalesa. Uso eksesivo ta eliminá otro insekto tambe, manera abeha,
barbulètè, yeye i bakatòr tanten nèt e insektonan akí ta asina importante pa
nos sistema ekológiko.
USO RESPONSABEL DI LARVISIDA
• Si bo ta bai fangu òf warda awa, skohe solushonnan duradero i bon pa medio ambiente pa eliminá e chèns pa sangura brui.
• Tapa e awa ku gasa òf tela mará bon ku pida kabuya òf hilu, òf usa gùpi.
• Den kaso ku e sistemanan menshoná akiriba no ta sirbi, bo por pone larvisida den e awa pa mata e larvanan di sangura promé nan desaroyá bira sangura adulto.
KOMBATE DI SANGURA RESPONSABEL SIN INSEKTISIDA
• Usa un rèket eléktriko ku ta duna stot di koriente leve pa eliminá sangura kuné.
• Buska e sanguranan den nan lugánan di skonde ku e rèket eléktriko.
• Buska bon tambe bou di mobilario, den hukinan skur, na plafònt i riba kashi.
2.5 Tepnan pa prevenshon pa uso di insektisida responsabelProtehá naturalesa!
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
USO RESPONSABEL DI FLIT
Sòru pa no tin hende òf bestia den besindario ora bo mes ta spùit ku insektisida. Sera bentana i portanan bon promé bo kuminsá. No lubidá di spùit na lugánan ku bo no ta frekuentá ku regularidat. Wak bon bou di kama i riba kashi. Tene e espasionan kaminda bo a spùit será pa por lo ménos 30 minüt i laga airu pasa un ratu promé bo usa e espasio atrobe.
MEDIDANAN RESPONSABEL ORA GOBIERNU TA BISHITA BO BARIO KU TRUKNAN DI SPUIT
Tuma medidanan di prevenshon responsabel ora e trùknan di spùit ta pasa den bo bario. Tapa komestibel i ophetonan di uso manera tayó i kòpi bon. Tene bentana i portanan habrí, di manera ku e insektisida por penetrá den tur espasio, i sera esakinan te despues di 1 ora ku e trùknan di spùit a pasa.
PROTEKSHON RESPONSABEL DI BO BESTIA DI KAS KONTRA INSEKTISIDA
Protehá bestianan di kas tambe ora gobièrnu pasa spùit. Tapa baki di kuminda i awa i laba esakinan una bes e trùk di spùit a pasa. Tapa akuario pasó piská ta hopi sensitivo pa e insektisida usá una bes esaki drenta den kontakto ku awa.
20
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
2.6 Tepnan pa prevenshon di Zika den kaso ku bo tin e vírus kabaSòru pa bo no kontagiá otro hende!
SORU PA BO NO SIGUI PLAMA E VIRUS DI ZIKA
Si bo ta infektá ku e vírus di Zika, ainda bo mester sòru pa sangura no piká bo. Ora un sangura Aedes aegypti piká bo, huntu ku bo sanger e ta bai ku e vírus i asina ta transmití e vírus pa un próksimo víktima. Asina sin ku ta e intenshon ta sigui plama e vírus entre miembronan di famia i otro hende den bo besindario.
21
PARTI II TEPNAN PA PREVENSHON DI ZIKA
22ennia.com facebook.com/enniaprevention
UN EDISHON DI ENNIA YENA KU INFORMASHON I TEP PA PREVENSHON
A realisá e manual pa prevenshondi Zika akí den koperashon estrecho ku Ministerio di Salubridat, MedioAmbiente i Naturalesa di Kòrsou.Despues tur instansha di gobièrnu relevante di Aruba, Boneiru i Sint Maarten a husg’é.
PUNTO DI INFORMASHON TOKANTE ZIKA ARUBA
Directie Volksgezondheid / Department of Public Health Caya Ing. Roland H. Lacle 4, Oranjestad, ArubaT: (+297) 522 4200 / 597 5000
GKMB (Gele Koorts en Muskieten Bestrijding)Barcadera 1D, Santa Cruz, ArubaT: (+297) 585 3325
PUNTO DI INFORMASHON TOKANTE ZIKA BONEIRUAfdeling Publieke GezondheidszorgDirectie Samenleving & Zorg Openbaar Lichaam Bonaire, Kaya Neerlandia 41, BonaireT: (+599) 717 2211
PUNTO DI INFORMASHON TOKANTE ZIKA KORSOUMinisterio di Salubridat, Medio Ambiente i Naturalesa (GMN) Sector Gezondheid, Epidemiologie en OnderzoekPiscaderaweg 49, CuraçaoT: (+5999) 432 2850 / 432 2851M: 9345
Liña di asistensha grátis di Ministerio GMN T: 0800 0888
PUNTO DI INFORMASHON TOKANTE ZIKA SINT MAARTENMinistry of Health, Social Development and EmploymentVineyard Office Park 3W.G. Buncamper Road 33 Pondfill, Sint Maarten T: (+1721) 542 2078 / 542 3553 / 542 3003
Liña di asistensha grátis T: 550 2255 (550call)