Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

download Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

of 150

Transcript of Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    1/150

    DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAMÍLIA, Marco Aurélio S. Viana, Editora Del Rey, 2 ed., !""#.

    Ca$%tulo !

    & DIREITO DE FAMÍLIA

    Su'(rio

    !) Ace$*+e do -oc(ulo /a'%lia2) A /a'%lia0) Direito de /a'%lia1) Caracter%tica e naturea do direito de /a'%lia3) 4rinc%$io contitucionai5) Entidade /a'iliar6) Inter$reta*7o da nor'a le8ai $ertinente ao Direito Fa'%lia#) Do C9di8o de Fa'%lia

    & ! ACE4:;ES DO VOCLO FAMÍLIA

      O -oc(ulo /a'%lia a$reenta tr? ace$*+e@ a retritaB a'$laB c a'$l%i'a.  O C9di8o Ci-il utilia)o e' ace$*7o retrita, uando te' a /a'%lia co'o o cnu8e e a $roleart. 200, IV. O Etatuto da Crian*a e do Adolecente $rocede da 'e'a /or'a, ao di$or are$eito da /a'%lia utituta art. 23.  O di$lo'a ci-il e'$re8a o -oc(ulo, ta'é', e' entido a'$lo, nele incluindo o caal,$arente e etranGo, co'o é o cao de er-i*ai, 'a ue -i-e' o o 'e'o teto art. 611.  E' entido a'$l%i'o a /a'%lia en-ol-e o conunto de $eoa li8ada $elo -%nculo deconan8Hinidade, ue decende' do 'e'o tronco ancetral. Aui, ta'é', o cnu8e,enteado, 8enro, nora e o cunGado.  O Etatuto da Crian*a e do Adolecente ditin8ue entre a /a'%lia natural e a /a'!ia utituta.

     Auela é /or'ada $elo $ai ou ualuer dele e eu decendente, li8ado $or la*o dean8ue, enuanto eta é a ue recee a crian*a ou o adolecente, $or u' do intituto

    $er'itido $elo Etatuto.

    & 2 A FAMÍLIA

      7o é nece(rio nenGu' e/or*o $ara e concluir ue a /a'%lia, co'o intitui*7o, conGeceu$ro/unda tran/or'a*+e, 9 8uardando re'ota identidade co' eu antecedente Git9rico. A8rande /a'%lia, ue co'$reendia a $r9$ria linGa de ecra-o, cede $ao J /a'%lia nuclear,centrada na tr%ade $ai)'7e)/ilGo. A /a'%lia ro'ana eta-a alicer*ada

     21 MARCO A>RELIO S. VIAA

    ore o $rinc%$io da autoridade, e' ue o $ater era, ao 'e'o te'$o, cGe/e $ol%tico, acerdotee ui. A 'ulGerocu$a-a $oi*7o ualternaB o /ilGo eta-a' u'etido J autoridade $aterna e' tal n%-el,ue o $ai tinGa ore ele direito de -ida e de 'orte iu -itae ac neci. E no direito ro'ano oter'o /a'%lia a$reenta-a dua i8ni/ica*+e, dei8nando o 8ru$o de $eoa u'etida, e'dado 'o'ento, J autoridade oerana de u' cGe/e /a'ilia ure $ro$rio, ou o 8ru$o de todaauela ue eria' u'etida a u'a autoridade Knica, e o $ater /a'ilia co'u' ainda-i-ee Fa'ilia ure co'nuni.  A e-olu*7o o$erada no enti'ento Gu'ano, o a in$ira*7o do Critiani'o, arandou ori8or do $ri'eiro te'$o e ca'inGou, da unidade $ro$ota $ara /in econ'ico, $ol%tico,

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    2/150

    culturai e reli8ioo, $ara o 8ru$o de co'$anGeiri'o e lu8ar de a/eti-idade. A or8ania*7oautocr(tica da /a'%lia cede lu8ar a u'a orienta*7o de'ocr(tico)a/eti-a. A /a'%lia no $reente é,'uito 'ai do ue ante, o e$a*o de realia*7o $eoal)a/eti-a, de$atri'onialiada.  A /a'%lia o/re o e'ate da ci?ncia e da tecnolo8ia, ue di$ena' o con8reo eual $ara$rocriar. a ine'ina*7o arti/icial, a conce$*7o ian -itro, a deno'inada arri8a de alu8uel 7oee'$lo dee no-o etado de coia, ue aala' o alicerce tradicionai do Direito deFa'%lia. O $(trio $oder cede lu8ar ao $(trio de-er. O direito /ranc? utitui a $uiance$aternelle do C9di8o de a$ole7o $ela autorite $arentale. O $oder, re/letindo a $atria $otetado direito ro'ano, cede lu8ar J idéia de autoridade, e' ue et( $reente a conce$*7o de$rote8er, ae8urar e8uran*a, aKde e 'oralidade ao /ilGo. O direito $(trio n7o /ica alGeio aee no-o etado de coia, ue e re/lete na Contitui*7o Federal de !"## art. 225 e noEtatuto da Crian*a e do Adolecente.

      O no-o ru'o dado ao $(trio $oder, a iono'ia conu8al, o /i' da ditin*+e entre o /ilGocon/or'e ua ori8e', ue o teto contitucional cona8rou, re-ela ue, no eio da /a'%lia,$redo'ina a i8ualdade, a lierdade, o re$eito. A /a'%lia $atriarcal, acraliada, autocr(tica'orreu.

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 23

     A tutela $ere8ue, a8ora, o euil%rio entre o interee ocial e o interee $ri-ado. N na /a'%liaue o er Gu'ano nace e e deen-ol-e, $la'a ua $eronalidade $ara, de$oi, inte8rar)ena ociedade. 4or io, é de-er da /a'%lia, da ociedade e do Etado ae8urar J crian*a e aoadolecente o direito J -ida, J ali'enta*7o, J educa*7o, ao laer, J $ro/iionalia*7o, J cultura,J di8nidade, ao re$eito, J lierdade e J con-i-?ncia /a'iliar e co'unit(ria Contitui*7o Federal,art. 226. A tutela do e' do 'enor au'e conota*7o incii-a.

    O direito uca dar J /a'%lia u'a no-a or8ania*7o, $rocura ca$tar o caudal de no-aitua*+e criada, reconGecendo)lGe co'o nKcleo de $re$ara*7o do er Gu'ano $ara a -ida. Ai8ualdade au'e eu lu8ar, o re$eito, ta'é'. Marido, 'ulGer e /ilGo, todo 7o titulare dedireito e ori8a*+e, e' contar o de-ere ue decorre' da contitui*7o do uni-ero /a'iliar.( i8ualdade. A realia*7o $eoal da a/eti-idade inclui)e entre a /un*+e (ica da /a'%lia. Adi8nidade Gu'ana de$onta, a unidade na a//ectio conolida)e, a a/eti-idade $re$ondera.

    E/eti-a)e co' 'aior ri8or o direito de /undar u'a /a'%lia, $reente na Declara*7o >ni-eral doDireito do o'e'. E o le8ilador $(trio acolGe ea conce$*7o e ad'ite a /a'%lia /ora docaa'ento, etatuindo ue, $ara e/eito de $rote*7o do Etado, é reconGecida a uni7o et(-elentre o Go'e' e a 'ulGer co'o entidade /a'iliar, deter'inando ue a lei de-e /acilitar uacon-er7o e' caa'ento.  A /a'%lia 'ono$arental et( ao lado da uni7o et(-el co'o entidade /a'iliar. A Contitui*7oFederal etaelece ue é entidade /a'iliar a co'unidade /or'ada $or ualuer do $ai e eudecendente P 1Q, art. 22#.  A $r9$ria -incula*7o iol98ica tradicional cede $ao J /a'%lia co'o etrutura*7o $%uicaonde cada 'e'ro te' eu lu8ar de/inido. Fala'o e' lu8ar de/inido $orue u'a $eoa $odeau'ir o lu8ar de $ai e' ?)lo iolo8ica'ente, ou de '7e e' ue o -%nculo natural etea$reente. O racioc%nio -ale $ara o /ilGo, ta'é', co'o e $aa na ado*7o. N $o%-el ue o $aiou a '7e iol98ico n7o ocu$e' o lu8are re/erido, $or 'oti-o o 'ai di-ero, até 'e'o

    a di/iculdade de dee'$enGar ee $a$el.  A Contitui*7o Federal re/letiu a e-olu*7o o$erada no $lano internacional, onde ela éconiderada intitui*7o ocial i'$recind%-el. o direito tcGeco, ante da tran/or'a*+eo$erada, o C9di8o de Fa'%lia da-a J /a'%lia $a$el t7o i'$ortante, ue e tinGa a contru*7o doociali'o i8ual'ente i'$ortante no do'%nio da -ida /a'iliar e a /inalidadeocial do caa'ento era a contitui*7o da /a'%lia e a educa*7o do /ilGo. A 'e'a orienta*7o-a'o encontrar na Lei Funda'ental ore Caa'ento

    25 MARCO A>RELIO S. VIAA

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    3/150

    da e)lu8ul(-ia, diendo ue o /i' $ere8uido era $rote8er, da 'elGor 'aneira $o%-el, ere8ula'entar a rela*+e ue e o$era' no eu eio. A /a'%lia era tida co'o intitui*7oi'$ortante ocial'ente /alando, de-endo /icar o a $rote*7o do Etado.

    Co'o ( /oi e' colocado, a /a'%lia cu'$re certa /inalidade (ica no 'undo /(tico, a$artir da conce$*7o uni-eral'ente aceita de ue é a célula -ital do or8ani'o ocial@ a$ri'ordial, de 8erar e de /or'ar outra $eoa ae8urando a $er$etua*7o da e$écieB aconeHente, de contriuir $ara a 'anuten*7o e o deen-ol-i'ento do Etado, inerindo e' eueio $eoa $re$arada $ara a -ida ocial.  E' -erdade a /a'%lia é a ecola do e$%rito, onde e /ora o car(ter do er Gu'ano e ele é$re$arado $ara o con-%-io ocial.  Vi-e'o u' 'o'ento de tran/or'a*+e. Recla'a)e cautela e $rud?ncia $ara ue n7oca'inGe'o $ara o etre'o, onde a turul?ncia e'$re et( $reente.

    & 0 DIREITO DE FAMÍLIA

      O Direito de Fa'%lia en-ol-e a nor'a ue re8ula' o direito 'atri'onial, o direito $arental,direito aitencial e o direito relati-o J entidade /a'iliare uni7o et(-el e /a'%lia'ono$arental.

      o direito 'atri'onial te'o a di$oi*+e le8ai $ertinente ao caa'ento, di$ondo are$eito da /or'alidade $reli'inare, i'$edi'ento, celera*7o, $ro-a, -%cio do caa'ento,e/eito ur%dico, direito e de-ere do cnu8e, re8i'e de en, diolu*7o da ociedadeconu8al e de/ai'ento do -%nculo.  o direito $arental ou direito deri-ado do $arenteco encontra'o a nor'a concernenteJ rela*+e de /ilia*7o, de ado*7o, $(trio $oder e ali'ento.  o direito aitencial et7o co'$reendida a re8ra atinente J tutela, J curatela e Jau?ncia. O intituto da curatela e da tutela t?' cunGo co'$le'entar, etando $reentede-ido J ua /inalidade e cone7o co' o Direito de Fa'%lia.

    o 'ito do Direito de Fa'%lia te'o, e' %ntee, a dici$lina do caa'ento, da rela*+e$eoai e $atri'oniai entre o cnu8e e entre $ai e /ilGo, do -%nculo de $arenteco, datutela, da curatela e da au?ncia.

      C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 26 ee uni-ero encontra'o rela*+e $eoai, $atri'oniai e aitenciai e o e8uinteintituto@ caa'ento, /ilia*7o, $(trio $oder, tutela, curatela, ali'ento e au?ncia.  O caa'ento é o centro do ual irradia' a nor'a (ica do Direito de Fa'%lia. I'$ortantenotar ue o le8ilador $(trio n7o e decurou da /a'%lia contitu%da /ora do caa'ento, /ato (alientado. Ma d( ao intituto do caa'ento $oi*7o de rele-o, $ela ua i'$ortncia ocial e

     ur%dica. Ele 8era rela*+e $atri'oniai e $eoai, ue alcan*a' o cnu8e e a $role. Te' u'ite'a $r9$rio e $eculiar de nulidade, anulailidade e ineit?ncia. Sua contitui*7o ediolu*7o et7o cercada $or nor'a de orde' $Klica.

     A /ilia*7o en-ol-e a condi*7o ur%dica da $role, de onde $ro'ana coneH?ncia $eoai e$atri'oniai i8ni/icati-a, e ue 'erece' no-a conota*7o $ela eui$ara*7o entre o /ilGo,

    dea$arecida a ditin*+eue in/or'ara' o direito $or 'uito te'$o.o $(trio $oder, tutela e curatela encontra'o o intituto de $rote*7o ou ait?ncia. Co'o

    en/atia'o, o doi Klti'o n7o 7o intituto t%$ico do Direito de Fa'%lia, 'a 7o $or eleatra%do.  O ali'ento et7o $reente entre o cnu8e, entre $ai e /ilGo, entre o $arente, noli'ite e 8rau e$eci/icado $ela lei.

     A au?ncia a$reenta)e co'o intru'ento de tutela do interee ue en-ol-e' auele uen7o et( $reente, ue aandonou o do'ic%lio.

     A entidade /a'iliare, ad'itida $ela Lei Maior, 7o ad'itida $ara e/eito de $rote*7o do

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    4/150

    Etado. A uni7o et(-el ( conGece dici$lina na le8ila*7o ordin(ria.  O Direito de Fa'%lia o/re en%-el in/lu?ncia do ideai 'orai e reli8ioo, ue e re/lete'na olu*+e le8ilati-a re/erente ao $role'a ue a$reenta, Ga-endo u'a neceidade dee 8uardar correla*7o co' a realidade ocial, o ue i'$lica dier ue a ua re8ula'enta*7odee'oca e' $role'a de $ol%tica le8ilati-a.  4or er a célula (ica da ociedade o Direito uca re8uard()la, tutelando ua eit?ncia.Te' 'erecido re8ula'enta*7o le8al, e' ue $ee a 'udan*a ue $oa' ocorrer, de /or'a a'ant?)la de acordo co'a tran/or'a*+e o$erada na $r9$ria -ida ocial. Ma o entendi'ento conceitual da /a'%liacontinua co'o ele'ento (ico celular ue deter'ina e enca'inGa o ordena'ento ur%dico.

    2# MARCO A>RELIO S. VIAA

    & 1 CARACTERÍSTICAS E AT>REA DOS DIREITOS DE FAMÍLIA

      O direito de /a'%lia t?' co'o tra*o caracter%tico a $re-al?ncia da rela*+e $eoai e n7oecon'ica ore a $atri'oniai e econ'ica, uordinando)e o a$ecto $atri'onial ao

    $eoal. A rela*+e /a'iliare $ura ou or8aniadora da /a'%lia $aira' ore a rela*+e ur%dica re8uladora do e/eito $ecuni(rio da re/erida or8ania*7o. Te'o o direito de/a'%lia $uro, dici$linando a rela*+e entre o cnu8e, entre $ai e /ilGo, entre $arenteconan8H%neo ou a/in, e outro, e' ue e -ilu'ra contato co' direito ori8acionai oureai, 'a e' ue G( a$ena e'elGan*a. N o ue e $aa co' o uu/ruto ue o $ai eerceore o en do /ilGo, ou o ali'ento. O doi intituto 8uarda' /unda'ento e$articularidade ue o a$arta' do uu/ruto dici$linado $elo direito da coia, ou do créditodecorrente de u' contrato ou do ato il%cito.

      N en%-el a in/lu?ncia da idéia 'orai e reli8ioa na dici$lina le8alB o direito ueti-o8era' de-ere correlati-oB o tr(/ico da -ontade conGece territ9rio 'ai reduido de atua*7o,Ga-endo en%-el $reen*a de nor'a de orde' $Klica.

      A tutela deen-ol-e)e e' $erder de -ita ue a rela*+e de /a'%lia 7o tra-ada entre$articulare. O direito e de-ere ue ucita' e$rea' interee ue 7o de orde'indi-idual. A autono'ia da -ontade é retrin8ida $ela i'$ortncia ue a or8ania*7o da /a'%liate' $ara a co'unidade. Ma ea $reen*a do Etado n7o acri/ica o $ro$9ito $ri'eiro dadici$lina, ue é o de $ro$iciar e /o'entar o deen-ol-i'ento da $eronalidade do indi-%duo.O Direito de Fa'%lia inte8ra o direito $ri-ado, $orue eu /in, /or'a e $rinc%$io /unda'entaicoloca')e no eu 'ito. A deno'inada $ulicia*7o do Direito de Fa'%lia, ue $retende retir()lo do direito $ri-ado, /aendo)o $arte do direito $Klico, earra na ra+e a$ontada. Alé'dio, o i'$le /ato de encontrar'o u'a incid?ncia 'ai 'arcante de nor'a de orde'$Klica, n7o o deuali/ica co'o $arte inte8rante do Direito Ci-il. Outro intitutoconGece' a $reen*a de nor'a dee ae, o ue, a e' da -erdade, é t%$ico do intituto

     ur%dico. A ore$oi*7o de nor'a de orde' $Klica e nor'a di$oiti-a é da e?ncia'e'a do intituto ur%dico. N dea /or'a ue e e/eti-a o cintur7o $rotetor da rela*+e ue e

    $retende

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 2"

    dici$linar. O Etado n7o $re-alece ore o indi-%duo, 'a auele et( $reente $orue a /a'%liaé i'$ortante co'o nKcleo de deen-ol-i'ento inte8ral do er Gu'ano. ( indicut%-el$redo'inncia do interee do or8ani'o /a'iliar ore o do or8ani'o $Klico.  A noo -er, ea inclu%do e' di$lo'a ci-il, ea e' c9di8o $r9$rio e e$ec%/ico, o Direito deFa'%lia é inte8rante do Direito Ci-il.

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    5/150

    & 3 4RICÍ4IOS COSTIT>CIOAIS

      Ao inerir, na Contitui*7o Federal de !"##, ca$%tulo -oltado $ara a /a'%lia, /ora' $ro-ocada$ro/unda 'odi/ica*+e na 9rita do Direito de Fa'%lia. Co'o /oi en/atiado, /ora' 8eradoe/eito de-atadore nu'aorde' ur%dica, do Direito de Fa'%lia, ue e $retendia $aci/icada $ela tradi*7o, $ela orde'natural do /ato e $ela in/lu?ncia 8randiloHente do direito cannico.  De-e'o realtar ue outro $a%e $ro'o-era' re/or'a e' n%-el contitucional. N o uee deu na It(lia e e' 4ortu8al, $or ee'$lo.

    N $o%-el di-idir o $rinc%$io contitucionai do Direito de Fa'%lia e' doi 8rande 8ru$o@e' u' te'o co'$reendida a $rote*7o da $eoa Gu'ana no entido tradicional. Ai' é$orue o i'$le /ato de e encontrar inte8rado e' u'a unidade /a'iliar n7o /a dea$arecer aneceidade dea tutela. Co' ee direito tradicionai 8arante)e a cada cidad7o u'a e/erade lierdade, de 'odo a $er'itir a eit?ncia e o li-re deen-ol-i'ento da $eronalidade do eutitular. Ao lado dee 8ru$o, te'o outro, ue e critalia e' u' certo nK'ero de direito de/a'%lia 8arantido $ela Contitui*7o. Conidera)e ue, co'o 'e'ro de u' a8re8ado /a'iliar,enuanto tai, t?' certo direito $erante o Etado, nor'al'ente de car(ter econ'ico.

    Tran$ondo a no*+e alinGada $ara o 'ito da Contitui*7o Federal de !"##,

    -ilu'ra'o no art. 225 e 226 a $reen*a do e8uinte direito inte8rante do $ri'eiro8ru$o@ direito J celera*7o do caa'ento, o direito de contituir /a'%lia, a naturea ci-il docaa'ento, a ua

    0O MARCO A>RELIO S. VIAA

    diolu*7o $elo di-9rcio, a iono'ia conu8al, a $aridade entre o /ilGo, ou ea, o /i' dadicri'ina*7o entre o nacido no caa'ento e /ora dele, a re$onailidade do $ai e'rela*7o J $role, ue de-e aiti)lo, cri()lo e educ()lo, e o de-er do /i lGo 'aiore e'rela*7o ao $ai na -elGice, car?ncia ou en/er'idade.  o e8undo 8ru$o de direito te'o a $rote*7o da /a'%lia, a $rote*7o da $aternidade e da'aternidade, a tutela do e' do 'enor, ae8urando)lGe direito /unda'entai.  E/eti-a'ente, o art. 225, P 3Q, edita ue o direito e de-ere re/erente J ociedade conu8al

    7o eercido i8ual'ente $elo Go'e' e $ela 'ulGer. o'e' e 'ulGer 7o eui$arado, o uedee'oca na conta*7o de ue a -?nia conu8al é ina/at(-el e' todo o ne89cio, en-ol-a'ou n7o e' de rai. Dea$arece' a ditin*+eanteriore, e o direito e de-ere e$ec%/ico de cada u' do cnu8e, co' a re-o8a*7o dodi$oiti-o do di$lo'a ci-il, coneHente'ente. A iono'ia conu8al alcan*a o $ri-ilé8io da'ulGer, co'o o en reer-ado, $orue,tendo ela o 'e'o direito, ori8a*+e e de-ere, 'erece o 'e'o trata'ento le8aldi$enado ao Go'e'.  Situa*+e de /ato 7o atra%da -iando trata'ento le8al, e$ecial'ente ua $rote*7o $eloEtado. N o ue e $aa co' a uni7o et(-el e a /a'%lia 'ono$arental, ue a Lei Maiorconte'$la co'o entidade /a'iliar.

     Ao lado do /ato iol98ico da re$rodu*7o, te'o a deiolo8ia*7o da $aternidade, $orue o

    /ilGo 7o eui$arado, entre ele o adoti-o, ae8urando)lGe o 'e'o direito euali/ica*+e, $roiida uaiuer dei8na*+e dicri'inat9ria relati-a J /ilia*7o.E' ue $ee reconGecer a entidade /a'iliar, a $re-al?ncia é da /a'%lia /undada no

    caa'ento, ue é 'atéria de co'$et?ncia da lei ci-il. N $or io ue etatui de-a a lei /acilitar acon-er7o da uni7o et(-el e' caa'ento. N atriu%do ao caa'ento reli8ioo e/eito ci-il, noter'o da lei.

     A diolu*7o do caa'ento $elo di-9rcio, na 'odalidade ue ae8ura, é outro a$ectoue 'erece ea'e.  O $lanea'ento /a'iliar reulta da li-re deliera*7o do cnu8e, co'$etindo ao Etado

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    6/150

    atender ao cidad7o, cao $retenda eercer ee direito co' o u%dio educacionai ecient%/ico.  A ait?ncia J /a'%lia é /un*7o do Etado.

    N de-er da /a'%lia, da ociedade e do Etado ae8urar o direito /unda'entai da crian*a edo adolecente, ue o art. 226 enuncia.

    E-idenciou)e, outroi', e' e/or*o ue o caa'ento et( a$oiado na di-eridade deeo, ai' co'o a uni7o et(-el. A Lei Maior di ue reconGece a uni7o et(-el entre Go'e'a 'ulGer. Io inie ue e $oa re8ula'entar de /or'a a'$la, e' lei ordin(ria, a rela*+eentre $eoa do 'e'o eo.

      C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 0!

    & 5 ETIDADE DE FAMILIAR

      A Contitui*7o Federal de !"## d( $re-al?ncia J /a'%lia contitu%da $elo caa'ento, 'areconGece a eit?ncia de entidade /a'iliare, ue 7o realidade ociai. A Lei Maior,a$artando)e da anteriore ) e 'ai e$eci/ica'ente a de !"06, !"15, !"56 e !"5", a e'endan. !U5" ), ue tinGa' o caa'ento co'o Knica /or'a de e contituir u'a /a'%lia, a'$lia a/or'a de contitui*7o da /a'%lia, incluindo, nee uni-ero, a uni7o et(-el e a /a'%lia

    'ono$arental.  A uni7o et(-el, ue er( etudada e' ca$%tulo J $arte, ( receeu trata'ento le8ilati-o,e'ora a 'erecer cr%tica. Te'o, aui, auela uni+e de /ato e' ue G( a$ar?ncia decaa'ento. De-e'o adiantar ue n7o /oi inten*7o da Contitui*7o Federal criar u'a alternati-a$ara o caa'ento, co'o a le8ila*7o ordin(ria te' -ito o te'a. Io /ica e-idente uando econtata ue o P 0o do art. 225 da Contitui*7o Federal de !"## etaelece ue a lei de-a/acilitar ua con-er7o e' caa'ento. A tutela le8al -ia $er'itir a cria*7o de 'ecani'o de$rote*7o $or $arte do Etado e' /a-or do eu 'e'ro.

    Co' $ertin?ncia J /a'%lia 'ono$arental, ela et( conte'$lada no P 1Q do art. 225, da LeiMaior, no e8uinteter'o@ Entende)e, ta'é', co'o entidade /a'iliar a co'unidade /or'ada $or ualuer do$ai e eu decendente.  O WII Con8reo da Aocia*7o Internacional de Xu%e de Menore e de Fa'%lia, realiado

    e' !""Y, e' Turi', na It(lia, /e reco'enda*+e a ee re$eito, entendendo ue e de-e ter$or /a'%lia 'ono$arental ualuer itua*7o e' ue u' adulto ea re$on(-el $or u' ou-(rio 'enore $ai di-orciado, adoti-o, olteiro, tutore etc.. Oer-ou, ainda, ue é ea/a'%lia $ode' recla'ar auda de /or'a di-era, e' ra7o da itua*7o $eoal e do conteto

     ur%dico ocial. CGa'ou a aten*7o $ara a itua*7o da '7e 'enore de idade, ue de-e'erecer cuidado, na  'edida do $o%-el. Ter'ina en/atiando ue o $rinc%$io $ri'ordial do 'elGor interee dacrian*a te' a$lica*7o na /a'%lia 'ono$arental. Reco'enda ue o 'enor ea ou-ido e' todaa deci+e $aterna ue a/ete' a ua -ida /utura.

     A Contitui*7o Federal li'ita)e a dier ue e reconGece co'o entidade /a'iliar aco'unidade /or'ada $or ualuer do $ai e eu decendente. 7o /a ualuer ditin*7o, oue inie o intér$rete. ee conceito et( inerida ualuer itua*7o e' ue u' adulto ea

    re$on(-el $or u' ou -(rio 'enore. Io $er'ite concluir ue ela $ode er etaelecidadede ua ori8e', ou decorre do /i' de u'a /a'%lia contitu%da $elo caa'ento. eedia$a7o é $o%-el ue ela e etaele*a

    02 MARCO A>RELIO S. VIAA

    $orue a '7e te-e u' /ilGo, 'a a $aternidade n7o /oi a$urada, ou $orue Gou-e ado*7o, oureultar da e$ara*7o udicial ou do di-9rcio. ea linGa te'o a /a'%lia 'ono$arental /or'ada$elo $ai e o /ilGo, ou $ela '7e e o /ilGo, endo ue no ee'$lo G( o -%nculo iol98ico, oudecorre de ado*7o $or 'ulGer ou Go'e' olteiro. ada i'$ede ue o -%nculo iol98ico ue une

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    7/150

    o 'e'ro dea /a'%lia, n7o decorra de con8reo eual, 'a reulte de $rocria*7o arti/icial. A '7e olteira u'ete)e J ine'ina*7o arti/icial, n7o aendo ue' ea o doador.

    ea /or'a de entidade /a'iliar o 'enor ocu$a $oi*7o de rele-o, $orue o art. 226 da LeiMaior enu'era u'a 8a'a i8ni/icati-a de direito /unda'entai, e' ditin8uir. A tutela do e'do 'enor encontra)e $er/eita'ente delineada, etea ele e' /a'%lia contitu%da $elocaa'ento, ou -i-a e' /a'%lia 'ono$arental. E o Etatuto da Crian*a e do Adolecente deceao a$ecto 'ai rele-ante da e$écie, re8ula'entando o de-ere enunciado $elaContitui*7o Federal.

    E-idencia)e, $ela an(lie e/etuada, ainda ue reu'ida, ue a orienta*7o i'$ri'ida $elaContitui*7o Federal encontra)e no territ9rio da conuita 'ai i8ni/icati-a a re$eito dote'a, e' cononncia co' o $ena'ento ue e etrati/ica no $lano internacional.

    & 6 ITER4RETA:ZO DAS ORMAS LE[AIS 4ERTIETES AO DE DIREITO DEFAMÍLIA

      A Contitui*7o Federal oue ca$tar a i8ni/icati-a tran/or'a*+e ocorrida na ociedaderaileira. O caudal de no-o -alore re/letiu)e e$rei-a'ente no tr(/ico ocial. O Direito,$la'ado na nor'a, /oi /icando ditante da no-a realidade ocial. Situa*+e $ré)nor'ati-adea/ia-a' a dici$lina le8al. Ei8ia' te8u'ento ur%dico. N o ue e da-a

    co' a uni7o et(-el, $or ee'$lo, ue recla'ou do triunai olu*7o ue atendee ao no-ouadro, dea/o8ando u'a (rea de turul?ncia. Doutrina e uri$rud?ncia eri8ira' u$orteconceituai, ucara' na no*7o de ociedade de /ato o alicerce $ara de/inir ee ti$o derela*7o, olucionando o re/leo de orde' $atri'onial ue e etaelecia' co' o /i' dorelaciona'ento. E-idencia'o ee $onto anterior'ente.

    4ara diri'ir'o a contro-éria ue e intala' no territ9rio do Direito de Fa'%lia n7o$ode'o $erder de -ita a no-a orde' contitucional, e de-e'o ter e' 'ente ue o C9di8oCi-il n7o é 'ai a lei (ica, $oi o $rinc%$io contitucionai e re/lete' de /or'a contundentena le8ila*7o ordin(ria, i'$ondo inter$reta*+e ue atenda' a no-a di'en+e ue a -idaocial ariu $ara o er Gu'ano.

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 00

      N o a é8ide da Lei Maior, $or ee'$lo, ue /oi editado o Etatuto da Crian*a e do Adolecente. o eu art. 26 ele etatui ue o direito de -er reconGecido o etado de /ilia*7o $odeer eercido e' ualuer retri*7o. 7o e $ode 'ai retrin8ir a in-eti8a*7o da $ate'idadeao cao $re-ito no art. 050 do C9di8o Ci-il. Te'o, a8ora, o $rinc%$io da li-re in-eti8a*7oda $aternidade, o ue a/ata a neceidade da $ro-a da eit?ncia do $reu$oto oeti-oou condi*+e de ad'iiilidade anteriore, ue o di$lo'a ci-il cona8ra-a. A olu*7o do C9di8oCi-il eeta-a de acordo co' a realidade ociol98ica ue o -iu nacer ) é u' traalGo do éculo$aado ) /icou e' deco'$ao co' a no-a realidade, $orue a ci?ncia e a tecnolo8ia, e'e$ecial co' o ea'e de DA, o/erece' u' no-o ca'$o de in-eti8a*7o. Ma deia'oecrito, dede (, ue n7o ad'iti'o o ea'e de DA co'o Knica $ro-a. Ela de-e erea'inada no conteto da $ro-a o/erecida ao ul8ador. 7o no eue*a'o ue ela o/erece

    con/iailidade, uando o ue e uer é certea.O re/leo no ca'$o da ne8at9ria de $aternidade 7o i8ni/ icati-o, ta'é'. O di$lo'a ci-il$(trio eeu no Code Ci-il a $reun*7o $ater i et, $oi o $rinc%$io 'ai i'$ortante era ade/ea da intitui*7o 'atri'onial, o ue uti/ica-a ue o 'arido 8oae do 'ono$9lio $aracontetar a $aternidade, $reer-ando)e, ai', ua autoridade, ao 'e'o te'$o ue cria u'elenco li'itado e taati-o da Gi$9tee e' ue a a*7o $odia er eercida. Co' ea olu*7oera o/erecida a tutela ideal $ara a $a do'ética. O ue caracteria o ite'a do di$lo'a ci-il,nee ca'$o, é o cunGo indicuti-el'ente $atriarcal, e' ue o 'arido te' o $oder ur%dico oretodo o /ilGo nacido de ua e$oa na contncia do caa'ento, 8oando do direitoeclui-o de contetar a $aternidade.

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    8/150

      Co' a no-a orde' contitucional 'arido e 'ulGer et7o e' $é de i8ualdade, acolGido ue /oio $rinc%$io da iono'ia conu8al. O$erou)e, ainda, u' deloca'ento da tutela ur%dica no'ito do Direito de Fa'%lia. A dici$lina le8al da /a'%lia e da /ilia*7o, e' deiar de coniderara /a'%lia co'o intitui*7o da 'ai i'$ortante e e$rei-a, 'o-i'entou)e da '(i'a$rote*7o da $a do'ética, e' ue e te' a /a'%lia co'o u' e' e' i 'e'o, $ara a tutelada di8nidade da $eoa Gu'ana. Alé' dio o direito contitucionai 8arantido J crian*a e aoadolecente inalia' $ara a tutela 'ai e/eti-a ao ae8urar o deno'inado e' do 'enor.Co' a$oio no art. 26 do Etatuto da Crian*a e do Adolecente ( e utenta, co' $ro$riedade,ue a retri*+e do C9di8o Ci-il /ora're-o8ada, ea no ue tan8e J irretrita le8iti'a*7o $roceual do $r9$rio /ilGo $ara in-eti8ar a$aternidade, i'$u8nando, uando /or o cao, a atriui*7o inincera da $aternidade, ea no ueconcerne ao $rao o/erecido ao /ilGo $ara a $ro$oitura da re$ecti-a a*+e. Co' a $roii*7o

    01 MARCO A>RNLIO S. VIAA

    contitucional de dicri'ina*7o da /ilia*7o etra'atri'onial e o 'anda'ento do art. 26 doEtatuto, /ica aerto ao /ilGo Ga-ido na contncia do caa'ento a -ia $ara contetar a$aternidade, o $ena de e o/erecer trata'ento dei8ual. C/. TE4EDIO, [uta-o. A dici$lina

     ur%dica da /ilia*7o, $. 262. E o Su$erior Triunal de Xuti*a ( /ir'ou eu entendi'ento noentido de ue a -erdade ore a $aternidade é u' le8%ti'o interee da crian*a, u' direito ue

    nenGu'a lei e nenGu'a Corte $ode /rutar. ea o$ortunidade /icou certo ue n7o e de-e/icar atado anor'a ultra$aada e' detri'ento da -erdade real. RE$. n. 1."#6 ) RX, rel. Min. S(l-io deFi8ueiredo, 1 T. do STX, -encido o Min. =arro Monteiro, DX> de 2#U2U"! e RSTX 25U06#.Cuidou)e, ent7o, de a*7o ne8at9ria de $aternidade. O relator, Min. S(l-io de Fi8ueiredo, co''uito acerto e acuidade, $onderou ue a Contitui*7o Federal, in-ocando $rinc%$io dadi8nidade da $eoa Gu'ana e da $aternidade re$on(-el art. 225, P !Q ae8ura J crian*a odireito J di8nidade e ao re$eito art. 226. E conclui eu $ena'ento diendo ue aer ore aua $aternidade é u' le8%ti'o interee da crian*a. >' direito Gu'ano ue nenGu'a lei enenGu'a Corte $ode /rutar. Vilu'ra)e, na $ala-ra do Min. S(l-io de Fi8ueiredo,inter$reta*7o e$rei-a $orue ca'inGa'o $ara a contata*7o de Ga-er u' direitocontitucional de ter $ai e '7e, u' direito ae8urado a ualuer $eoa de conGecer a ua$aternidade e 'aternidade iol98ica. Io no le-a a $onderar ue er( e'$re aerto ao /ilGo

    o direito de uar do 'eio $roceuai adeuado $ara deter'inar o eu $ai e ua '7eiol98ico. A8indo dea /or'a tere'o a corre$ond?nciaentre a $aternidade iol98ica e a ur%dica. 4or io o direito de in-eti8ar a $aternidade é a'$lo,e' retri*+e, o ue alcan*a o direito de ne8ar a $aternidade. Ao $edir ue ua $aternidadeiol98ica ea a$urada, e' e tendo u' $ai ur%dico, deter'inada auela, auto'atica'ente /ica$reudicado ete. A noo -er acaa o 'ono$9lio $aterno nee ca'$o. O /ilGo $ode ne8ar a$aternidade a ualuer te'$o.  Ta'é' a Gi$9tee le8ai, $re-ita no art. 01Y do C9di8o Ci-il, /ica' $reudicada. E'outra $ala-ra@ e o 'arido, $or ee'$lo, auiar o /eito, n7o /ica adtrito ao li'ite etreitodo di$lo'a ci-il, ue e uti/ica-a' J lu do 'o'ento e' ue /oi criado e do -alore ue e$retendia' tutelar, co'o -i'o, 'a ue n7o 'ai e 'otra' adeuado J no-a realidade.ee entido e 'ani/etou o Su$erior Triunal de Xuti*a, no ul8ado ue ea'ina'o. a uaeteira e $oicionou o Triunal de Xuti*a de Mina [erai na A$. c%-. n. 162!1U2, rel. De. =ady

    Curi, ul8ado e' "U3U"5.  o territ9rio da iono'ia conu8al oer-a'o ue o art. 3Q, I, da Contitui*7o Federal editaue Go'en e 'ulGere 7o i8uai e' direito e

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 03

    ori8a*+e, no ter'o deta Contitui*7o. O 'anda'ento contitucional cria u'a reer-acontitucional, ou ea, o'ente a Lei Maior $ode dei8ualar Go'en e 'ulGere, endoaoluta'ente -edado J le8ila*7o ordin(ria /a?)lo. Io i8ni/ica ue a i8ualdade entre 'arido

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    9/150

    e 'ulGer é de/initi-a, n7o e $odendo ad'itir ue lei ordin(ria -en*a o territ9rio tra*ado $elaContitui*7o. N o a in$ira*7o dee $rinc%$io ue er7o olucionado o atrito ue eetaele*a' entre 'arido e 'ulGer.

    4oder%a'o continuar no ea'e do te'a, -ato $or ecel?ncia, 'a o ue no $ro$ue'o /oia$ena de'ontrar ue a inter$reta*7o do Direito de Fa'%lia $(trio recla'a no-o Gorionte.O -alore ue o Direito tutelou ao te'$o da elaora*7o do C9di8o Ci-il /ora' ultra$aado. Aociedade raileira tran/or'ou)e $orue o er Gu'ano e-oluiu. A /a'%lia e eu 'e'ro,na ua rela*+e co' o 'undo e entre i, conGecera' 'odi/ica*+e en%-ei. O C9di8o Ci-il ea le8ila*7o e$ecial acaara' $or e /aere' e' intru'ento déei $ara conter o tr(/icoocial, orden()lo, $reer-()lo e $er'itir u' /luo adeuado J e-olu*7o da -ida ocial. N e'-erdade ue -a'o encontrar etre'o, eceo, -i+e de/or'ada, ue deca'a' $ara oauo e -aloria' o ue é de$ri'ente e -il. Ma o Go'e' do direito, e' ualuer (rea ue e$oicione, de-er( e'$re nortear a tutela do -alore adio, ue ae8ure' a /a'%lia, adi8nidade de eu 'e'ro, a Gi8ide da rela*+e, -iando e'$re o en8randeci'ento da$eoa Gu'ana, a'ai a ua de8rada*7o. 7o G( lu8ar $ara o $rinc%$io r%8ido da l98ica/or'al. O racioc%nio recla'a a $reen*a da aedoria e do o' eno, $ara ue unto alcance'o entido eHitati-o e' con/or'idade co' o enti'ento 8eral. enGu'a inter$reta*7o $odele-ar J inuti*a ou J contradi*7o STX,! T, RE$. !!.Y51 ) Y ) S4, rel. Min. Milton Cru 4ereira,DX> de "U3U"1, $. !Y.#Y6. O intér$rete e o a$licador da Lei t?' ue e colocar e' con/or'idadeco' a realidade, eendo na /onte da eniilidade, $orue o'ente ai' $oder7o alcan*ar o

    ideal do uto e do rao(-el. N indi$en(-el ue e realie u' u%o de -alore $ara e alcan*ara a$ira*+e da uti*a e doe' co'u', cao contr(rio etare'o a8indo co'o '(uina. E o ue e de-e -iar é ainter$reta*7o ue atenda ao /in ociai e ao e' co'u', /in ete ue n7o e coaduna'co' o ri8or /or'al, co' a ineniilidade, co' o er-ili'o ao -oc(ulo e' ue e'ani/eta' o teto le8ai, co' enuadra'ento /rio do /ato e' conceito $re/iado RE$.2"", Rel. Min. S(l-io de Fi8ueiredo, XSTX 03U#6.  o territ9rio do Direito de Fa'%lia 'ai e recla'a do ul8ador, do ad-o8ado, do Minitério4Klico. O -alore co' ue e traalGa nee ca'$o et7o inti'a'ente li8ado aoenti'ento Gu'ano. 4or io, diante da no-a orde' contitucional, a'ai e $oder( $erderde -ita a

    05 MARCO A>RNLIO S. VIAA

    'udan*a e$rei-a de rota, o $rinc%$io no-o ue /ora' introduido, ue le-a' a no-oru'o. o ea'e do cao concreto é indi$en(-el ue aia'o e a le8ila*7o ordin(ria et(e' -i8or, e /oi re-o8ada, e a inter$reta*7o ue e /e até ent7o ainda é ad'i%-el, e /ora'eri8ido no-o u$orte conceituai, en/i', aer ual a nor'a a$lic(-el eco'$reend?)la, etruturando)a e' /un*7o do cao concreto, e8undo o $er/il do intituto ueet( endo aordado, e' $erder de -ita ue o'o ere i'$er/eito ul8ando outro erei'$er/eito...

    & # DO C\DI[O DE FAMÍLIA

      Etudar o Direito de Fa'%lia é deru*ar na $aia8e' ocial e ea'inar a tran/or'a*+eo$erada no eu eio. O Direito, cor$ori/icado na nor'a, nada 'ai /a do ue dar te8u'ento ur%dico J itua*+e $ré)nor'ati-a, ue $reiona' o tr(/ico ocial, deter'inando, $or io'e'o, ue adentre a cidadela do Direito.  Co'o ( /oi encarecido, o urÍdico é a /or'a de nor'alia*7o i'$oiti-a e ineor(-el ue $odeadotar o 'ai di-ero conteKdo ociai Lui Recaen SicGe. E a eit?ncia de nor'aca$ae de de/inir o co'$orta'ento do er Gu'ano na ua rela*+e co' o de'ai é dadoinerente J $r9$ria -ida da ociedade. Tai re8ra de condutaae8ura' a $re-iiilidade e a e8uran:a X. Dia Marue, $er'itindo ue e alcance' o/in ociai $retendido.

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    10/150

      ee dia$a7o o Direito de Fa'%lia ca$ta e tradu e' re8ra a conduta $retendida e' u'dado 'o'ento, etaelecendo o -alore ad'itido $ela ociedade.  Fala'o e' u' C9di8o Ci-il ue co'$leta #Y ano, ora do Século WIW ue, ao entrar e'-i8or, ( era tido co'o inadeuado J realidade ocial. E' -erdade ( e deencadeara o'o-i'ento de rea*7o ao indi-iduali'o ur%dico, 'a o di$lo'a ci-il n7o re/letiu a ino-a*+e de/undo ocial ue ( e etaelecia'. o ca'$o e$ec%/ico da /a'%lia deconGeceu ue elaeta-a e' tran/or'a*7o.  O $ri'eiro $ao ue de-e'o to'ar, nee territ9rio, é re/letir'o a re$eito da elaora*7ode u' C9di8o de Fa'%lia. A decodi/ica*7o do Direito é uet7o a 'erecer éria re/le7o,uando e $retende a$ro-ar u' no-o C9di8o Ci-il. Curioa'ente u' $roeto ue data de !"62]...^ A codi/ica*7o do Direito Ci-il, e' e$ecial a 8rande codi/ica*+e do Século WIW, ue te'no c9di8o /ranc? e no ale'7o o $onto de irradia*7o $ara o reto do 'undo, re$reentou u''o'ento u$erior do conGeci'ento ur%dico. Ma o 'undo 'udou, a -ida ocial e econ'icao/reu 

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 06

    tran/or'a*+e $ro/unda, é co'$lea, o ue no le-a a u'a e$ecialia*7o cada -e 'aii8ni/icati-a. X( e elaorou u' C9di8o de Ori8a*+e, inclui-e. 4arece)no 'ai l98ico e

    rao(-el ue tenGa'o c9di8o autno'o e e$ec%/ico ( ue a idéia de u' c9di8o Knicoacaa $or n7o urtir e/eito, arratando)e $or década, co'o e d( co' o $roeto raileiro.

    Ora, a rela*+e ue e tra-a' no uni-ero do Direito de Fa'%lia uti/ica' u'a dici$lina J$arte $ela $articularidade ue a$reenta, e ue o coloca' e' $oi*7o $eculiar. S7o din'ica$or ecel?ncia. =ata notar'o ue e dicute u' $roeto de C9di8o Ci-il dede !"62, o ue éinco'$at%-el co' a /leiilidade ue a -ida ocial i'$+e a tai rela*+e. Ao ue tudo indica G(u' certo $udor e' e 'odi/icar u' c9di8o. A le8ila*7o ue e deen-ol-eu $or todo o $er%odoue -ai da entrada e' -i8or do C9di8o Ci-il até a $reente data e$elGa ee a$ecto. V(rioteto 'odi/icara' o di$lo'a ci-il, outro -i8ora' inde$endente, 'a cuidando de 'atéria uee inere' no 'ito do Direito de Fa'%lia. 4ondere)e, outroi', ue a Contitui*7o Federalde !"##, cria u' Direito Contitucional de Fa'%lia, e $aa a er a lei (ica, $oi*7o ue oC9di8o Ci-il au'iu $or -(ria década. Se to'ar'o o conceito adotado $ela Lei Maior e/ier'o u'a co'$ara*7o co' o $ena'ento $reente no di$lo'a ci-il er( /(cil $erceer ue

    G( u' deco'$ao entre ele e a realidade ocial. Alé' dio, no atual et(8io de e-olu*7o doDireito, n7o e $ode 'ai etaelecer u'a nor'atia*7o a$oiada e' re8ra r%8ida e retrita,endo indi$en(-el ue e adote di$oiti-o le8ai 'ai a'$lo, ue $er'ita' ao intér$rete eao a$licador da Lei 'ant?)la atual, e8undo o recla'e da -ida ocial. Ee'$lo dio é adici$lina dada $elo di$lo'a ci-il J in-eti8a*7o da $aternidade. Etaeleceu)e u' elencotaati-o, ue /unciona-a co'o -erdadeira condi*7o da a*7o. Co'o oer-ou Xoé da Cota4i'enta, etudando o direito $ortu8u? anterior J Re/or'a de !"66, o intereado de-eriaultra$aar o ot(culo $ré-io e'eado no eu ca'inGo, de'ontrando a $reen*a de u'ada condi*+e ue era' enu'erada Filia*7o, $. 231. Ora, o Etatuto da Crian*a e do

     Adolecente, no art. 26, enuncia ue o reconGeci'ento do etado de /ilia*7o $ode er eercidoe' ualuer retri*7o. Co'$arando a dua /or'a de redi8ir o teto e o e$%rito ue oali'enta, é /(cil concluir ue a olu*7o do Etatuto é 'ai a'$la, /a-orece a atualidade da Lei eenea 'elGore condi*+e $ara ue ela ea e'$re atual. A nor'a le8ai, no dia atuai,

    de-e' ter ea conota*7o, contriuir $ara u'a 'elGor ditriui*7o da Xuti*a. A Contitui*7o Federal de !"## re/letiu 'uito de $erto a no-a ociedade raileira, onde n7oG( 'ai lu8ar $ara dicri'ina*+e contra o /ilGo, e' /un*7o da ori8e' do eu naci'entoB uen7o recri'ina 'ai a

    0# MARCO A>RELIO S. VIAA

    uni7o do Go'e' e da 'ulGer /ora do caa'entoB ue ad'ite a eit?ncia de no-a /or'a de econtituir a /a'%lia. A 'ulGer caada deia ua $oi*7o de colaoradora $ara e tornar

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    11/150

    ad'initradora da /a'%lia unto co' o 'arido. Dea$arece o ite'a de $ri-ilé8io, criado e'/a-or da 'ulGer, e' decorr?ncia da ua $oi*7o de/a-or(-el no C9di8o Ci-il. ace e edeen-ol-e o Direito do Menor, $erceendo a ociedade ue a crian*a e o adolecente 7oueito de direito, ta'é'. Seu direito /unda'entai, ue 7o o direito de todo e ualuerer Gu'ano, et7o inerido na Lei Maior. A di8nidade da $eoa Gu'ana 'erece detaue, e a uca de u'a -i7o 'ai ocial da -ida

    é 'arcante. O indi-iduali'o $erde terreno.  O -alore ue in/or'ara' a elaora*7o do C9di8o Ci-il n7o 7o o 'e'o do 'undo atual.N e' -erdade ue de-e'o /u8ir do etre'o, onde a turul?ncia é u'a contante. 7o ata$rocla'ar'o, $or ee'$lo, ue o 'enor é titular de direito /unda'entai. N indi$en(-el ueGaa u'a $ol%tica éria nee etor. 4ol%tica ea ue $aa $elo re$eito ao 'enor, e' toda uaa'$litude, e ue alcan*a, necearia'ente, u'a -ida 'oral adia, o ue et( cada -e 'aidi/%cil no 'undo 'oderno...

    O i'oili'o en/rentado $elo Direito de Fa'%lia, $or -(ria década, ue le-ou a u'deco'$ao entre o direito le8ilado e a neceidade ociai 9 a8ora encontra olu*7o,uando a Lei Maior $aa a er a ae do Direito de Fa'%lia. 4or io 'e'o é indi$en(-elue a le8ila*7o ordin(ria -enGa to'ar eu lu8ar. A neceidade de u' C9di8o de Fa'%lia é$re'ente. A rela*+e de /a'%lia 7o outra, o ue recla'a do Direito u' no-o $er/il, $araatender J ei8?ncia ue e $+e'.

    Ca$%tulo 2

    DO CASAMETO

    Su'(rio

    !) Conidera*+e $reli'inare2) it9rico. aturea ur%dica0) Caractere1) 4rinc%$io3) Fin5) E$onai

    & ! COSIDERA:;ES 4RELIMIARES

      O caa'ento é intituto de 'aior i8ni/icado e rele-o $ara o Direito de Fa'%lia. N o centro deirradia*7o de rela*+e ur%dica (ica ue re$ercute' e' todo o territ9rio do Direito deFa'%lia.

     A $reen*a de -alore ético, reli8ioo e /ilo9/ico é en%-el, 'a a aorda8e' ur%dica docaa'ento de-er( $recindir)e de ele'ento acidentai, /iando)e na ra+e deter'inantede ua re8ula'enta*7o. 7o de-e'o $erder de -ita ue o ue ea'ina'o é u'a rela*7o

     ur%dica o a in$ira*7o do direito $oiti-o. Ai', $or 'ai i8ni/icati-a ue ea' aconidera*+e de orde' e$iritual ) ue n7o 'erece' er de$reada $ara 'elGor

    co'$reen7o do eu re8i'e le8al ), /or*oo con-ir ue e' u'a de/ini*7o n7o de-e'o ter e'conta a inten*+e e a itua*+e $articulare.o direito ro'ano te'o a de/ini*7o de Modetino, e8undo a ual a nK$cia 7o a uni7o do

    Go'e' e da 'ulGer, e' u' con9rcio, $or toda a -ida, co'unica*7o do direito di-ino e Gu'anonu$tiae unt coniunctio 'ari et /e'inae et conortiu' o'rti -itae, di-ini et Gu'ani iurico'unicatio. ) Di8eto, Li-. 20, T%t. 2, /r. !. A ela e e8uiu auelaelaorada, $oi-el'ente, $or >l$iano, e $reente na Intitui*+e de Xutiniano@ nK$cia ou'atri'nio 7o a uni7o do Go'e' e da 'ulGer ue co'$reende o co'ércio indi-i%-el da -ida-iri et 'ulieri conunctio, indi-idua' -itae conuetudine' continen ) Intituta, Li-.!, T%t. ", P!Q.

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    12/150

      A I8rea Cat9lica, na ua inter$reta*7o do Critiani'o, coloca o caa'ento co'o acra'ento.  Sucede')e a de/ini*+e, ea na doutrina $(tria, ea na alien%8ena.

    12 MARCO A>RELIO S. VIAA

      Dedorando o ele'ento ue contitue' o caa'ento, e' outra $reocu$a*7o en7oaord()lo o o a$ecto de /ato, $ercee'o ue ele é, no eu cerne, a uni7o intereual.4eoa de eo di/erente e une', $aando a ter u'a -ida e' co'u'. A $rocria*7o n7olGe é eencial o o en/oue ur%dico. ( interee ocial e' ue ea rela*7o receate8u'ento ur%dico, $orue ela é /unda'ental $ara o er Gu'ano e, $or -ia de coneH?ncia,$ara o Etado. N no eio da /a'%lia ue o er Gu'ano nace e deen-ol-e eu car(ter, $ara, e'idade adulta, inte8rar)e J ociedade. A orde' natural é tran$ortada $ara a orde' le8al, $orueG( interee da ociedade ue ea uni7o ea $recedida de cautela, ue 7o e$rea e'reuiito i'$oto $or lei. uet+e de eu8enia, de $reer-a*7o da 'ono8a'ia, entre outro,dita' a nor'a*7o ur%dica, e$rea no deno'inado i'$edi'ento. 4rocede)e J -alora*7oética, te')e oreconGeci'ento ocial e a inte8ra*7o no ite'a cultural. Etaelece)e o intituto docaa'ento, $ela ore$oi*7o de nor'a de orde' $Klica e de cunGo di$oiti-o, ue atendeao e$%rito 8re8(rio do er Gu'ano, e' $erder de -ita ua neceidade (ica co'o$eoa, 'a re8uardando, ta'é', o interee ocial.

      De$ido do ele'ento acidentai, o caa'ento a$reenta)e co'o u' contrato de $er/il$r9$rio e e$ecial. Dici$linando a uni7o entre o Go'e' e a 'ulGer, ae8ura)e dici$linauni/or'e J uni7o eual e e re8uarda a $role ue $oder( -ir. 7o é con-eniente ue a uni+etenGa' colorido $r9$rio, a$ecto 'ulti/or'e, -aria*+e e8undo o interee indi-iduai. Auni/or'idade de $rocedi'ento le-a a u'a re8ula'enta*7o Knica ue e ore$+e ao ar%trioindi-idual. Ee contrato 8era rela*+e $eoai e $atri'oniai, e a tutela le8al ae8ura eee/eito.  A noo -er, e' $reocu$a*7o de de/inir, 'a a$ena real*ar o eu a$ecto /unda'ental, ocaa'ento é o contrato celerado entre Go'e' e 'ulGer -iando a u'a inte8ra*7o/iio$%uica.

    & 2 IST\RICO. AT>REA X>RÍDICA

      A ci-ilia*+e $ri'iti-a coniderara' o 'atri'nio co'o u' ato 'uito 8ra-e, do ualde$endia a $er$etuidade da /a'%lia e do culto. 4or io tinGa u' car(ter reli8ioo.

    4arti'o da de/ini*7o de Caio M(rio da Sil-a 4ereira@ O caa'ento é a uni7o de dua $eoade eo di/erente, realiando u'a inte8ra*7o /iio$%uica $er'anente Intitui*+e, cit.. -. 3, $.02.

      C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 10

      O caa'ento n7o conGeceu dici$lina or8nica no direito ro'ano. O $ri'eiro eo*o dec9di8o 'atri'onial ur8e co' a o-ela WWII, co'$letada, $oterior'ente, $ela LWWIV e CWVII.

    O caa'ento $artia da -ontade inicial conenu do nuente, e' ualuer /or'alidade. S9a $artir do direito $9)cl(ico é ue, e' al8u'a Gi$9tee, era ei8ida al8u'a /or'alidade. O'atri'nio $erdura-a até ue o cnu8e deeae' ro'$?)lo.  O Critiani'o in/luencia eni-el'ente o 'atri'nio 'oderno, contriuindo $ara ua/or'a*7o. A I8rea i'$ al8u'a re8ra ao e$oo. O direito cannico é a ae da le8ila*7o'atri'onial ci-il. Ele entende ue caa'ento é u' acra'ento. O Etado rea8e contra aco'$et?ncia eclui-a ue a I8rea a/ir'a-a ter e' 'atéria de caa'ento, ue e iniciara noéculo IW e au'e /ei*7o de/initi-a no Conc%lio de Trento !350. A ecola de direito naturaléculo WVIII utenta eu car(ter de contrato ci-il. A Contitui*7o /rancea de !6"! utenta-a@La loi ne conidére le rnaria8e ue co''e un contrat ci-il T%t. II, art. 6Q. D()e a ecularia*7o

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    13/150

    do caa'ento, ue o C9di8o de a$ole7o adota. O Etado 'oderno reconuitou o terreno$erdido, $ro'o-endo a re8ula'enta*7o do 'atri'nio co'o 'i7o eclui-a da le8ila*7oecular. A ae $ara io /oi a doutrina do re/or'adore ) Lutero diia ue o caa'ento erauet7o eterna, 'undana. A neceidade de elaora*7o de u' direito 'atri'onial etataldecorre da lierdade de cren*a e de conci?ncia, ai' co'o de trata'ento da di/erentecon/i+e.  N do direito cannico ue -e' a conce$*7o contratual do caa'ento. A cria*7o do -%nculo é/ruto da -ontade do nuente, endo o acerdote u'a tete'unGa autoriada da I8rea. Eaconce$*7o /oi acolGida $ela ecola de direito natural e in/luencia a le8ila*+e a $artir doC9di8o de a$ole7o.  A conce$*7o contratualita, elaorada no éculo WIW, na Fran*a, 'ereceu a o$ini7o unni'edo urita do éculo $aado.

     A doutrina intitucional, anticontratualita, utenta ue o caa'ento é u'a intitui*7o, $orueo etado 'atri'onial encontra)e de/inido, $reor8aniado, a ele aderindo o ue e caa'.ada 'ai e te' do ue a ade7o a u' etatuto.

    11 MARCO A>RELIO S. VIAA

      ( ue' de/enda u'a conce$*7o 'ita@ contrato na /or'a*7o e intitui*7o no conteKdoMarty e Reynaud.

      Entende'o ue o caa'ento é u' contrato de direito de /a'%lia. N contrato de /ei*7oe$ecial, de naturea ui 8eneri. ace do li-re acordo do contraente. Sua /or'a*7o de$endeda -ontade li-re e e$ontnea. O eu conteKdo et( ueito a nor'a de orde' $Klica, ue n7oé $er'itido alterar. Ma ee /ato n7o te' 'aior i'$ortncia, $orue, e' outro contrato, odireito e de-ere encontra')e, ta'é', ri8oroa'ente $re-ito e' lei, ta'é'. O uerecla'a ea'e é a ua /or'a*7o, na ual e 'ani/eta, e' ualuer e/or*o, o cunGocontratual. Sua /ei*7o e$ecial a/ata a a$lica*7o da nor'a relati-a J ca$acidade docontraente, ao -%cio do conenti'ento, ao e/eito da -ontade da $arte. Ele ocu$a $oi*7oe$ecial no direito ci-il.

    & 0 CARACTERES

      O caa'ento a$reenta o e8uinte caractere@ a lierdade de ecolGa do nuente. Elen7o et7o u'etido a inter/er?ncia da /a'%lia, endo li-re $ara etaelecere' a uni7o a$artir da ecolGa do $arceiro. A $reen*a da /a'%lia 9 e ei8e nauele cao e' ue e ei8eo conenti'ento do $aiB é ato olene, $orue a lei i'$+e deter'inada /or'alidade, n7oatando a -ontade do contraente. A lei recla'a a /or'alidade co'o /or'a de dar)lGe$ulicidade e 8arantir a li-re 'ani/eta*7o do conenti'ento do nuente. Recla'a a $reen*ada autoridade udici(ria co'$etente $ara celer()loB c di-eridade de eo. N -erdadeiro$reu$oto /(tico do caa'ento. A uni7o en-ol-e $eoa de eo di/erente.

    & 1 4RICÍ4IOS

      O direito 'atri'onial a$reenta o e8uinte $rinc%$io@ a a li-re uni7o do contraente. A

    contitui*7o do caa'ento n7o conGece condi*7o  C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 13

    ou ter'o. O -%nculo decorre do conenti'ento li-re do nuente, ue de-e' er ca$ae dee$rear ua -ontadeB 'ono8a'ia. O 'atri'nio 'ono8'ico é $r9$rio do 'undo ci-il iado.

     A 'Ktua entre8a é inco'$at%-el co' a $oli8a'iaB c co'unidade indi-ia. O caa'ento cria u'aco'unidade de -ida, e' ue te'o a uni7o cor$oral e a co'unidade e$iritualB ddioluilidade. O di-9rcio é aceito de /or'a uae uni/or'e $elo 'undo 'oderno. o =rail$re-alece ee entendi'ento, $reente o reuiito $re-ito e' lei.

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    14/150

    & 3 FIS

      Vi'o ue o caa'ento é u' contrato celerado entre o Go'e' e a 'ulGer. N a $artir deleue e etrutura a /a'%lia, irradiando)e a nor'a ue in/or'a' todo o Direito de Fa'%lia e eetaelece' a rela*+e $atri'oniai e $eoai, ea entre o cnu8e, ea e' rela*7o J$role.

     A $rocria*7o n7o é i'$erati-o le8al, e'ora ea con/or'e a naturea. Ma o cnu8e n7oet7o u'etido a nenGu' de-er nee entido. O caa'ento $ode ter dura*7o $ara o retoda -ida do contraente e' ue Gaa /ilGo. & 5 ES4OSAIS

      Vi'o ue u' do caractere do caa'ento é a lierdade de ecolGa do nuente. Alierdade de elei*7o do cnu8e é u' do $reu$oto do conenti'ento $retado $elocontraente no ato da celera*7o do 'atri'nio. ( u'a /ae anterior ao caa'ento e' ue oGo'e' e a 'ulGer $aa' a ter u'a con-i-?ncia 'ai %nti'a, ue edeno'ina noi-ado, e$onai ou $ro'ea de caa'ento. 7o é conGecido no direito $(trio daatualidade, e'ora tenGa 'erecido dici$lina $ela Lei de 5U!YU!6#1, ue detaca-a o car(tercontratual, recla'a-a ecritura $Klica e a $reen*a de $elo 'eno dua tete'unGa.

    15 MARCO A>RELIO S. VIAA

      o direito ro'ano ori8ina-a u' -%nculo $eoal entre o noi-o, ue e torna-a' a/in,reultando i'$edi'ento $ara contrair caa'ento co' $eoa di-era ou $ara -incular no-oe$onai enuanto n7o e diol-ee o $ri'eiro. 7o ori8a-a' ao caa'ento, e n7o$er'itia' $ena, co'o /or'a de e-itar contran8i'ento, 'a era co'u' dar a arrGae$onalitiae. o direito i'$erial co'inou)e ua $erda, e, no direito utiniano, o $a8a'ento dotri$lo, uando o ro'$i'ento e dee e' uta caua.  A tend?ncia ue e oer-a é no entido de er de-ida indenia*7o toda a -ee ue ocaa'ento n7o e conu'a, endo a recua inuti/icada. A re$onailidade decorre daconcorr?ncia do e8uinte reuiito@ a eit?ncia de $ro'ea de caa'ento /eita $elonoi-o. A a-en*a n7o recla'a /or'alidade, ne' docu'ento ecrito, atando a

    declara*7o de -ontade do noi-o no entido da conclu7o /utura do caa'ento. A $ro'ea decaa'ento reultar( da 'ani/eta*7o -oliti-a do noi-o, e n7o da /a'%lia. ue' ale8ar oro'$i'ento de-er( $ro-ar a eit?ncia do e$onai, $odendo lan*ar '7o do 'eio de $ro-aeitente, tai co'o con-ite, corre$ond?ncia, tete'unGa, con/i7o, ceri'nia co' o /i'de /or'aliar o noi-ado, entre8a da alian*a, etc. Recla'a)e eriedade na $ro'ea, n7oGa-endo indenia*7o e' Gi$9tee de 'era i'ula*7oB recua e' contrair o 'atri'nio. Nnece(rioue Gaa ru$tura da $ro'ea, e ue o /ato tenGa cGe8ado ao conGeci'ento do outro noi-o. Ela$ode er e$rea ou t(citaB c recua inuti/icada. A ru$tura de-e ter, co'o caua, 'oti-o uto.a a$recia*7o da ra+e ue deter'inara' a recua, te' $a$el i'$ortante o n%-el ocial doen-ol-ido e a circuntncia ue o cao a$reenta. Entre a caua ue autoria' oro'$i'ento é $o%-el indicar@ in/idelidade, 'au)trato, inKria a $arente, en/er'idade 8ra-e,aandono, ru%na econ'ica ue $oa co'$ro'eter o 'atri'nio, etc.B d eit?ncia de dano. A

    ru$tura da $ro'ea $oder( re$ercutir no o/endido, atin8indo)lGe o $atri'nio, /erindo)o$icol98ica ou 'oral'ente. S7o /eito 8ato -iando ao caa'ento /uturo, tai co'o@ co'$rade i'9-el $ara reid?ncia, eno-al, -ia8e', ceri'nia,

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 16

    a$arelGo e '9-ei, etc. O re/leo no $iui'o de(8ua' 'uita -ee e' coneH?ncia$atri'oniai, co'o e d( uando o noi-o é aco'etido de en/er'idade ue o i'$ede detraalGar.  Concorrendo o reuiito ainalado, nace a ori8a*7o de indeniar, ue aran8er( o

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    15/150

    $reu%o ue o $reudicado Gou-er conGecido, e n7o a$ena a de$ea realiada co' onoi-ado. Ai', a indenia*7o co'$reender( a coneH?ncia decorrente de o noi-o deiar oe'$re8o co' -ita ao caa'entoB e é ori8ado a renunciar a u'a Geran*a ou doa*7oB a teru'a condi*7o de -ida ue lGe ocaione $reu%o 'oral, co'o e d( co'a coaita*7o, na /or'a do art.!.31#, III, do C9di8o Ci-il. A o/ena 'oral ue re$ercute$atri'onial'ente autoria a indenia*7o. N o ue e d( uando o o/endido adoece, /icandoi'$edido de traalGar, e é ori8ado a de$ea 'édico)Go$italare.  4reente trocado, o/erecido e' decorr?ncia do caa'ento /uturo, carta e retrato de-e'er de-ol-ido. A olu*7o encontra a$oio no art. !.!60 do di$lo'a ci-il. Cea a intitui*7o deene/ici(ria de e8uro, /eito e' conte'$la*7o de caa'ento /uturo, e ele n7o e concretia.

    Ca$%tulo 0

    DAS FORMALIDADES >E ATECEDEM O CASAMETO

    Su'(rio! Coloca*7o do te'a2 Docu'ento nece(rio $ara a Gailita*7o do caa'ento

    0 Su$ri'ento udicial do conenti'ento1 4roceo de Gailita*7o3 Di$ena da $rocla'a5 Ea'e $ré)nu$cial

    & ! COLOCA:ZO DO TEMA

      Vi'o ue o caa'ento et( cercado $or nor'a de orde' $Klica, $orue a autono'ia da-ontade cede $ao ao interee da co'unidade. Se te' i8ni/icado $ara o $articular,$ro$iciando e /o'entando o deen-ol-i'ento da $eronalidade do indi-%duo, interea de$erto ao Etado, ue -? na /a'%lia o nKcleo de deen-ol-i'ento do er Gu'ano. Da% a incid?nciade /or'alidade de cunGo $re-enti-o, ue te' $or eco$o atender e $reer-ar o interee

    $Klico, auele do contraente e da $role. A alta i'$ortncia ue o caa'ento a$reenta otodo o a$ecto,'orai, ociai e ur%dico, i'$lica a neceidade de a lei / iar, de 'odo $recio e ri8oroo, oreuiito e condi*+e $ara e contra%)lo -alida'ente.  O caa'ento é cercado de u' -erdadeiro ritual. Encontra'o reuiito ue e re$orta' J-alidade do 'atri'nio e $reu$oto ue die' re$eito J ua eit?ncia. Ai' é ue ocaa'ento e realia $erante a autoridade co'$etente, o ato et( uordinado J $recri*+e/or'ai ditada $ela lei e o nuente de-e' atender ao reuiito ue o torna' a$to $aracontrair o 'atri'nio. o ca'$o do $reu$oto te'o a di-eridade de eo, a celera*7oe a co'$et?ncia ratione 'ateriae do celerante.  o ue e re/ere e$eci/ica'ente ao nuente, $ara ue ele ea a$er/ei*oado, G( u'$roceo de Gailita*7o, ue e deen-ol-e $erante o o/icial do Re8itro Ci-il, ue te' $or /i'atetar ue a $arte n7o et7o i'$edida de caar. A a$reenta*7o de docu'enta*7o ei8ida

    $or lei, a $ulicidade $or inter'édio do editai, enea' o$ortunidade $ara ue $eoa ueaia' da eit?ncia de ot(culo ao 'atri'nio co'$are*a' e denuncie' o i'$edi'ento.  E' ue $ee a cr%tica ue 'erece a $ulicidade, ela e uti/ica $orue é a o$ortunidade de'ani/eta*7o de $eoa intereada direta ou indireta'ente e' e-it()lo, co'o no cao dei8a'ia.

    32 MARCO A>RNLIO S. VIAA

      O $roceo de Gailita*7o -ia uta'ente -eri/icar a ineit?ncia de i'$edi'ento, ue

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    16/150

    $oder7o le-ar a u' caa'ento ei-ado de -%cio. O nuente de'ontrar7o ue et7ole8al'ente Gailitado $ara o caa'ento. Aui a atitude $re-enti-a J ual no re/eri'o.

    O art. !#Y do C9di8o Ci-il enu'era o docu'ento nece(rio J intru*7o do $roceo deGailita*7o, ue o nuente a$reentar7o ao o/icial do Re8itro Ci-il. O $rocedi'ento te'dici$lina no art. 56 a 5" da Lei n. 5.Y!3U60 Lei do Re8itro 4Klico.

    & 2 DOC>METOS ECESSRSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 30

      A $ro-a e /a $ela certid7o de naci'ento. a ua /alta, a ca$acidade ad'ite $ro-aeui-alente. Era a orienta*7o do Decreto n. !#!, de !#"Y, art.!Q, ue /ala-a e' $ro-a ue au$raB o Decreto n. 660, de 2Y de ete'ro de !#"Y, enu'erou o docu'ento ou 'eio $ara

    u$rir a /alta de certid7o. O Decreto n. 1.#36, de " de no-e'ro de !"0", art. #6, $re-ia a uti/ica*7o de idade, $receito ue /oi re-o8ado $elo Decreto n. 6.26Y, de 2" de 'aio de !"1!. ALei n. 5.Y!3U60, art. 5#, adota o $rocedi'ento. O $ri'eiro reuiito 'atri'onial é a idade, uete' conota*7o $r9$ria e n7o e con/unde co' a 'aioridade ci-il, ue e alcan*a ao -inte e u'ano. A lei redu a a$tid7o nu$cial deoito ano $ara o Go'en e deeei $ara a 'ulGere,tendo e' -ita o deen-ol-i'ento /iiol98ico, ue é 'ai -elo, e ainda, e8undo $receito deoa $ol%tica le8ilati-a, /acilita o caa'ento, o ue é alutar e' $a% tro$ical co'o o noo.  A $ro-a da idade do nuente $er'ite ua identi/ica*7o lu8ar de naci'ento, /ilia*7o, etc.a/atando a in/ra*7o do i'$edi'ento 'encionado no inc. WI e WII do art. !#0 do C9di8oCi-il@ caa'ento entre $eoa ueita ao $(trio $oder, tutela ou curatela, enuanto n7oautoriada $elo $ai, tutor ou curador, e 'enore de deeei ano e 'ulGer e deoito anoe Go'e'.  Declara*7o do etado, do do'ic%lio e da reid?ncia do contraente e de eu $ai, e /ore'

    conGecido. O docu'ento é elaorado $elo $r9$rio nuente, e' conunto ou e$arada'ente,ue ele aina', e ue recee a deno'ina*7o de Me'orial.4rocede)e J identi/ica*7o do contraente, contando, uanto ao etado, e é 'aior ou 'enor,

    olteiro ou -iK-o, e o caa'ento anterior /oi diol-ido. Se /or -iK-o, indicar( a eit?ncia oun7o de /ilGo.

     Autoria*7o da $eoa o cua de$end?ncia le8al eti-ere', ou ato udicial ue a u$ra.Se eti-er ueito ao $(trio $oder, o nuente de$ende da autoria*7o do $ai art. !#3, $orue,entre o atriuto do $(trio $oder, et( conceder ou ne8ar conenti'ento $ara o 'atri'nio, ee$arado udicial'ente, di-orciado ou ti-er Ga-ido anula*7o do caa'ento, a -ontade docnu8e co' ue' eti-er o /ilGo é recla'ada art. !#5. E' cao de di-er8?ncia, entende'o

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    17/150

    n7o 'ai $re-alecer a -ontade $aterna, $orue a iono'ia conu8al colocou 'arido e 'ulGer e'$é dei8ualdade. ea Gi$9tee a olu*7o de$ende de 'ani/eta*7o do ui co'$etente. O art. !#3$erdeu $arte de ua e/ic(cia. uanto ao diere do $ar(8ra/o Knico do art. !#5, ineitindoditin*7o entre o /ilGo, ata o reconGeci'ento $ara 8erar o direito de autoriar. Se n7o Gou-er o reconGeci'ento $aterno, o conenti'ento de$ende da 8enitora.

    31 MARCO A>RNLIO S. VIAA

      Se o nuente n7o atin8ira' a 'aioridade, de-e' traer $ara o $roceo de Gailita*7o a$ro-a da autoria*7o do $ai, ou da e'anci$a*7o, ou a $ro-a do u$ri'ento udicial doconenti'ento. O 'enor o tutela a$reentar( a autoria*7o do tutorB o inca$a, do eure$reentante le8al. Ae8ura)e o u$ri'ento udicial do conenti'ento e a recua /or inutaart.!##.  Declara*7o de dua tete'unGa 'aiore, $arente ou etranGo, ue atete' conGec?)lo ea/ir'e' n7o eitir i'$edi'ento. A /inalidade da lei é co'$letar a identi/ica*7o do nuente eco'$ro-ar a ineit?ncia de i'$edi'ento $ara ue o caa'ento ea e/eti-ado.

    Certid7o de 9ito do cnu8e /alecido, da anula*7o do caa'ento anterior ou do re8itro deenten*a de di-9rcio. O ue e $retende é e-itar o caa'ento de $eoa ( caada art.!#0, VI.

    O -iK-o a$reentar( outra e$écie de $ro-a art. 2Y2, $ar(8ra/o Knico. Se o 9ito ocorreu e'u'a cat(tro/e nau/r(8io, inunda*7o, inc?ndio, terre'oto, etc., ou Gou-e dea$areci'ento e'ca'$anGa, ad'ite)e a uti/ica*7o art. ## da Lei n. 5.Y!3U60.  Se o 9ito ocorreu no eterior, de-er( er a$reentada a certid7o do $a% e' ue ele ocorreu.

      A $ro-a da anula*7o do caa'ento, ou do di-9rcio, é /eita $ela certid7o ue co'$ro-e aenten*a.

      Se al8u' do contraente Gou-er reidido a 'aior $arte do Klti'o ano e' outro Etado,a$reentar( $ro-a de ue o deiou e' i'$edi'ento $ara caar, ou de ue ceou o eitenteart.!#Y, $ar(8ra/o Knico. A $ro-a e /a 'ediante uti/ica*7o ou $or atetado /ir'ado $or duatete'unGa.

    O nuente a$reentar7o o docu'ento indicado ao o/icial do Re8itro Ci-il, reuerendoue ea e$edida certid7o de ue e acGa' Gailitado $ara o caa'ento. O $roceo deGailita*7o é re8ulado $ela Lei n. 5.Y!3U60, art. 56 a 5".

    O reueri'ento é ainado $elo contraente, ou $or $rocurador in-etido de $odere $araee /i'. Se /ore' anal/aeto, ou u' dele, er( ainado a ro8o, co' dua tete'unGa.

    & 0 S>4RIMETO X>DICIAL DO COSETIMETO

      Se o $ai, tutor ou curador n7o autoriar o caa'ento, o intereado di$+e de tutela de euinteree $or 'eio de u$ri'ento de conenti'ento art.!##.

      C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 33

      7o encontra'o e' teto le8al o cao e' ue a recua e a/i8ura inuta, de-endo erea'inada $ara cada cao concreto. A doutrina e a uri$rud?ncia aentara' al8un 'oti-oue 7o tido co'o uto, a aer@ a a eit?ncia de i'$edi'ento le8alB cotu'edere8radoB c inca$acidade $ara utentar a /a'%liaB d $eri8o J aKde do 'enor, e 'au$roceder $or $arte do $retendenteB / ra$to e condu*7o da 'enor, e' e8uida, $ara caa detolerncia.  a inicial o intereado e$or(@ a o ato ue $retende $raticar, no cao, o caa'entoB ai'$oiilidade de oter o conenti'ento de $arte do $ai, tutor ou curador, e a inuti*a dadene8a*7oB c a cita*7o do recuante. Adota)e $rocedi'ento ordin(rio. A enten*a ad'ite

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    18/150

    recuro -olunt(rio, ( ue a Gi$9tee n7o /oi conte'$lada $elo art. 163 do C9di8o de 4roceoCi-il, entre o cao de a$ela*7o nece(ria. Ma a uri$rud?ncia é -acilante. O recuro$reudica o intereado, $orue, até ue Gaa ea'e $elo Triunal, é certo ue ( ter( atin8ido a'aioridade.

    O /oro co'$etente é o do'ic%lio do $ai ou do re$reentante do inca$ae.  Su$rido o conenti'ento, o caa'ento é celerado no re8i'e de e$ara*7o de en art.23#, $ar(8ra/o Knico.

      O art. ###, IV, do C9di8o de 4roceo Ci-il, $er'ite ao ui ordenar ou autoriar oa/ata'ento do 'enor autoriado a contrair 'atri'nio, na /or'a indicada, co'o 'edidacautelar.

      Ad'ite)e a retrata*7o do $ai, tutore ou curadore, até a celera*7o do caa'ento art.!#6

    & 1 4ROCESSO DE A=ILITA:ZO

      O $roceo de Gailita*7o $ara o caa'ento inicia)e co' $edido diri8ido, $elo nuente, aoo/icial do Re8itro Ci-il do ditrito de reid?ncia de u' dele, $ara ue e lGe e$e*a certid7ode ue e acGa' Gailitado a e caar.

      Autuada a $eti*7o co' o docu'ento, o o/icial 'andar( a/iar $rocla'a de caa'ento e'lu8ar oteni-o de eu cart9rio e /ar( $ulic()la na i'$rena local, e Gou-er. Re-ete)e o atoda nece(ria $ulicidade. E' e8uida arir( -ita ao Minitério 4Klico.

    35 MARCO A>RELIO S. VIAA

      Se no $rao de uine dia, a contar da a/ia*7o do edital e' cart9rio, n7o /or o$otoi'$edi'ento, inclui-e $elo o/icial, e ineitindo i'$u8na*7o do Minitério 4Klico, er(e$edida a certid7o co'$ro-ando ue o $retendente et7o Gailitado. O caa'ento ter(lu8ar no tr? 'ee e8uinte, o $ena de decad?ncia. Vencido o tri'etre, er( nece(riano-a Gailita*7o.  Se o nuente reidire' e' di-era circuncri*+e do Re8itro Ci-il, o editai er7o$ulicado nu'a e noutra art. 56, P 1Q, da Lei n. 5.Y!3U60.

    & 3 DIS4ESA DE 4ROCLAMAS

      N $o%-el di$ena de $ulica*7o de $rocla'a art. I #2, $ar(8ra/o Knico.  Vi'o ue o o/icial, ao receer o docu'ento, e contatando ue et7o e' orden, la-rar(a $rocla'a de caa'ento, 'ediante edital.Ee ato $ode er di$enado e' Ga-endo 'oti-o de ur8?ncia. A lei n7o de/ine ual eria o'oti-o de ur8?ncia a $er'itir a di$ena. Co'o ee'$lo é $o%-el citar -ia8e' ur8ente, cri'econtra a Gonra da 'ulGer, etc. O 'a8itrado ea'inar( cada cao ue lGe /or a$reentado,e8undo a circuntncia ue o cerca, de/erindo o $edido e de'ontrado 'oti-o i'$erioo,$ela ocorr?ncia de circuntncia 8ra-e.  O contraente diri8ir7o $eti*7o ao ui, deduindo o 'oti-o de ur8?ncia ue uti/ica' a$reten7o, untando ao docu'ento indicado $elo art. !#Y do C9di8o Ci-il, ou certid7o do

    Cart9rio de ue ela /oi a$reentada, docu'enta*7o ue $ro-e a ur8?ncia do caa'ento, ouindicando a $ro-a ue $retende' $roduir $ara co'$ro-ar o ale8ado. Se o $edido /or /undadoe' cri'e contra o cotu'e, é 'iter $ré-ia audi?ncia do contraente, e$arada'ente e e'e8redo de uti*a. O Minitério 4Klico inter-ir( necearia'ente. O ui decidir(, e' recuro,deter'inando aanea*7o do auto ao $roceo de Gailita*7o art. 5" da Lei n. 5.Y!3U60.

    & 5 EWAME 4RN)>4CIAL

      O ea'e $ré)nu$cial 9 é ori8at9rio $ara o caa'ento de colaterai de terceiro 8rau, ou ea,

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    19/150

    tio co' orinGa e tia co' orinGo. A

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 36

    dici$lina le8al é /eita $elo Decreto)Lei n. 0.2YY, de !" de aril de !"1!, re-o8ado e' $arte $elaLei n. 3.#"!, de !2 de unGo de !"60.

    Se tai $arente $retende' e caar, reuerer7o ao ui co'$etente $ara a Gailita*7o ueno'eie doi 'édico de reconGecida ca$acidade, iento de u$ei*7o, $ara ea'in()lo eatetar)lGe a anidade, a/ir'ando n7o Ga-er incon-eniente, o o $onto de -ita da aKde deualuer do doi e da $role, na realia*7o do caa'ento.

    Ca$%tulo 1

    DOS IM4EDIMETOS

    Su'(rio! o*+e introdut9ria2 I'$edi'ento diri'ente aoluto ou diri'ente $Klico0 I'$edi'ento diri'ente relati-o ou diri'ente $ri-ado

    1 I'$edi'ento i'$ediente ou $roiiti-o3 O$oi*+e do i'$edi'ento

    & ! O:;ES ITROD>T\RIAS

      O i'$edi'ento t?' ua ori8e' no direito cannico. Re$oua' na idéia de ue o'atri'nio, $ela ua i'$ortncia e i8ni/icado, $ela re$ercu+e ue enea, de-e eru'etido a $rinc%$io $r9$rio, ue o a$arta' do ato co'un da -ida ci-il. O -oc(ulo, nodireito cannico, en8loa todo o ot(culo J /or'a*7o do -%nculo e' ra7o da condi*+e$eoai do nuente, e' co'o a caua ue $ode' acarretar a nulidade do caa'ento $or de/eito de -ontade ou de /or'a.  o i'$edi'ento te'o u'a $roii*7o ou ot(culo le8al $ara al8ué' contrair o caa'ento.

    4ara caar é indi$en(-el ue o contraente $reencGa' certa condi*+e, ue /ae' co' ueo caa'ento ea celerado e' -%cio ue $oa' in-alid()lo, ou an*7o $ara ele.7o de-e'o con/undir o i'$edi'ento co' a inca$acidade. O i'$edido $ara caar n7o é

    inca$a de contrair 'atri'nio. Ele $oder( caar co' outra $eoa. A retri*7o é a$ena e'rela*7o a deter'inada $eoa. Ee'$lo@ o ir'7o n7o $ode caar co' a ir'7. Ma n7o /icainiido $ara contrair nK$cia co' outra $eoa. Entretanto o inca$aconGece u' ot(culo intran$on%-el, $orue a itua*7o e' ue e encontra ) 'enor de deano, $or ee'$lo ) i'$ede o caa'ento co' ualuer $eoa. Da% dier)e ue a inca$acidadeé 8eral, enuanto o i'$edi'ento écircuntancial.  O C9di8o Ci-il, no art. !#0, relaciona deeei i'$edi'ento 'atri'oniai, ue ad'ite'di-i7o e' tr? 8ru$o@ !Q i'$edi'ento

    52 MARCO A>RELIO S. VIAAdiri'ente aoluto ou diri'ente $Klico inc. I a VIII, cua -iola*7o i'$lica e' nulidade docaa'entoB 2Q i'$edi'ento diri'ente relati-o ou diri'ente $ri-ado inc. IW a WII, le-a' Janula*7o do caa'entoB 0Q i'$edi'ento i'$ediente ou $roiiti-o inc. WIII a WVI, ue n7oin-alida' o 'atri'nio, 'a i'$lica' e' $enalidade $ara o in/rator.

    & 2 IM4EDIMETOS DIRIMETES A=SOL>TOS O> DIRIMETES 4_=LICOS

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    20/150

      o elenco do i'$edi'ento diri'ente aoluto ou diri'ente $Klico i'$edi'entadiri'entia $ulica te'o@ a o $arentecoB o caa'ento anteriorB c o delito.

    Ele $ode' er acuado $or ualuer $eoa ou $elo Minitério 4Klico e le-a', co'o-i'o, J nulidade do 'atri'nio. Re$oua' e' ra+e de 'oralidade ocial, en-ol-endocaua ue condie' co' a intitui*7o /a'iliar e a etailidade ocial.  4arenteco ) O i'$edi'ento /undado no $arenteco i'$edi'entu' conan8uinitati,a//initati e co8nationi le8ali $ro-é' da cona8Hinidade, da a/inidade ou da ado*7o.4arenteco é a rela*7o ue -incula entre i $eoa decendente do 'e'o tronco ancetral,$odendo er criado $ela naturea conan8H%neo, $elo caa'ento a/inidade ou $ela ado*7o.

    N -edado o caa'ento do acendente co' o decendente, e' ualuer 8rau, etea'li8ado $elo an8ue $ai e /ilGa, a- e neta, etc., $ela a/inidade o8ro e nora, o8ra e 8enro,$or -%nculo ci-il adotante e adotado. 7o e ditin8ue entre o $arenteco decorrente docaa'ento, deno'inado le8%ti'o, ou oriundo do concuinato, conGecido co'o ile8%ti'o. Ra+ede orde' ética, de er contra a /a'%lia e 'e'o contra a naturea, e$lica' o i'$edi'ento. ocao e$ec%/ico da conan8Hinidade, a $ar do 'oti-o de orde' 'oral e ocial, te'o a$reocu$a*7o de cunGo iol98ico, a/atando o inceto.  A conan8Hidade inie o caa'ento entre ir'7o, ad-indo ou n7o de uta nK$cia, o8er'ano ue t?' o 'e'o $ai e a 'e'a '7e, o conan8H%neo nacido do 'e'o $ai ede '7e di-era e o

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 50

    uterino ue nacera' da 'e'a '7e e de $ai di-ero. A retri*7o en-ol-e o colaterai atéo terceiro 8rau, le8%ti'o ou ile8%ti'o. o cao e$ec%/ico de colaterai de terceiro 8rau tio eorinGa, o caa'ento é $o%-el e $ro-ado ue n7o G( incon-eniente $ara o nuente e$ara a $role Ca$. III, n. 5.  O $arenteco $or a/inidade é o ue reulta do caa'ento e é etaelecido entre u' docnu8e e o $arente do outro. A $roii*7o alcan*a a$ena a linGa reta@ o8ro ou o8ra e 8enroou noraB $adrato ou 'adrata e enteado ou enteada.

     A a/inidade n7o e etin8ue co' a diolu*7o do caa'ento ue a ori8inou art. 033, ra7o$ela ual o i'$edi'ento $re-alece. A a/inidade na linGa colateral n7o contitui retri*7o aocaa'ento. Ai' o -iK-o $ode caar)e co' a ir'7 da /inada 'ulGer.

    uet7o de orde' $r(tica $rende)e J $oiilidade de caa'ento entre o /ilGo e a 'ulGer

    ue -i-era e' concuinato co' o $ai. A dicu7o $rendia)e e' aer e a uni7o etaeleciau'a e$écie de a/inidade natural, ti$i/icando i'$edi'ento, eui$arado J a/inidade le8al. 7o G(co'o e ae'elGar, $orue e trata de 'atéria de inter$reta*7o retriti-a, o ue n7o coniteue o i'$edi'ento ea a'$liado a itua*+e n7o conte'$lado e' teto de lei. 4ela 'e'ara7o o Go'e' $ode de$oar a /ilGa de ua a'ante.  A a/inidade reultante de /ilia*7o e$Kria $oder( $ro-ar)e $or con/i7o e$ontnea doacendente da $eoa i'$edida, o uai, e o uiere', ter7o o direito de /a?)la e' e8redode uti*a art. !#1. A reultante de /ilia*7o natural ad'ite $ro-a $or con/i7o e$ontnea doacendente, e da /ilia*7o n7o eitir $ro-a $recrita no art. 036, $ar(8ra/o Knico.  O $arenteco $or ado*7o contitui ot(culo ao caa'ento. A ado*7o cria $arenteco ci-ilentre o adotante e o adotado art. 005. A$ear de o $arenteco etar li'itado entre adotante eadotado, n7o é $o%-el o caa'ento entre o adotante co' o cnu8e do adotado e o adotadoco' o cnu8e do adotante art. !#0, III. Ra+e de orde' 'oral uti/ica' a olu*7o. 7o é

    $er'itido o caa'ento entre o adotado co' o /ilGo u$er-eniente ao $ai ou J '7e adoti-a art.!#0, V. A 'oralidade da /a'%lia, a $urea do cotu'e aconelGa' o i'$edi'ento, ue éencontrado e' -(ria le8ila*+e. Co'o o $receito retriti-o de direito

    51 MARCO A>RELIO S. VIAA

    de-e' er inter$retado retrita'ente, é $o%-el ue o /ilGo n7o u$er-eniente do adotante$oa e caar co' o adotado. Diol-ido o -%nculo da ado*7o, dea$arece o $arenteco ci-il ecea o i'$edi'ento.

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    21/150

      Caa'ento ) O i'$edi'ento ue inie o caa'ento entre $eoa caada, aenta)e noco'ate J $oli8a'ia, $orue a ae do caa'ento, entre n9, et7o na 'ono8a'ia. S9 a$9o di-9rcio, a 'orte ou anula*7o do caa'ento anterior, dea$arece o i'$edi'ento. A e$ara*7o

     udicial diol-e a$ena a ociedade conu8al, n7o aalando o -%nculo, ra7o $ela uYal oe$arado udicial'ente n7o $ode contrair no-a nK$cia. O caa'ento reli8ioo n7o contituii'$edi'ento, 'a a$ena o ci-il. O cnu8e do auente et( iniido de caar $orue a enten*aue declara oauente n7o eui-ale J $rocla'a*7o da 'orte.

    Delito ) a /i8ura delituoa 7o@ a o adultérioB o Go'ic%dio ou tentati-a de Go'ic%dio.  O i'$edi'entu' cri'ini te' ra%e no direito cannico, de onde $aou $ara a le8ila*7o'oderna. O i'$edi'ento /unciona co'o -erdadeira $ena i'$ota ao cnu8e in/iel ou ao eucK'$lice.  O i'$edi'ento $or adultério recla'a a condena*7o e' cri'e de adultério. E' Ga-endodi-9rcio, e dede ue a caua tenGa ido o adultério, o i'$edi'ento e $+e. Ee ot(culo'erece cr%tica, $orue nada i'$ede ue o cK'$lice -i-a' e' concuinato.

    O Go'ic%dio conte'$lado e' lei é o doloo, $orue no cul$oo n7o G( o intuito de eli'inaru' do cnu8e e de$oar o outro. A lei $(tria etaelece u'a $reun*7o de cu'$licidade,uando no direito anterior era nece(ria a coni-?ncia. A $reun*7o é odioa e n7o e uti/ica.o direito

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 53

    cannico o i'$edi'ento 9 e coloca-a e o '9-el do delito /oe o caa'ento co' a 'ulGerda -%ti'a. Recla'a)e a condena*7o. A $recri*7o ou a aol-i*7o a/ata' o i'$edi'ento.

    & 0 IM4EDIMETOS DIRIMETES RELATIVOS O> DIRIMETES 4RIVADOS 

    O i'$edi'ento diri'ente relati-o ou diri'ente $ri-ado i'$edi'enta diri'entia $ri-ataco'$reende'@ a coa*7o ou inca$acidadeB ra$toB c /alta de conenti'entoB d idade nu$cial.  Coa*7o ou inca$acidade ) O incio IW do art. !#0 conte'$la a $eoa $or ualuer 'oti-ocoacta e a inca$ae de conentir, ou 'ani/etar, de 'odo ineu%-oco, o conenti'ento. A'ani/eta*7o da -ontade de-e er li-re e e$ontnea, endo ele'ento /unda'ental do'atri'nio a -ontade de contra%)lo nu$tia non concuitu, ed

    conenu /acit ) Di8eto L.!6,0Y. O conenti'ento -ir( de declara*7o -eral oeti-a, n7o ededuindo.  A $eoa coa8ida te' o conenti'ento -iciado. A declara*7o ue /a*a n7o corre$onder( Jua -ontade, er( deter'inada $or u'a -i co'$uli-a, ue lGe utrair( a /aculdade dedelierar. O coato conente o a a*7o do 'edo, da -iol?ncia. 7o G(, entre a declara*7o ue/a e a tend?ncia e$ontnea do eu, u'a concatena*7o natural e cont%nua. De-e' concorrer,na e$écie, o 'anda'ento contido no art. "# e "" do C9di8o Ci-il, cuo ea'e e /ar( de'aneira 'eno ri8oroa. 7o e de-e con/undir a coa*7o co' o te'or re-erencial, $orue a lei$rocla'aue n7o e conidera coa*7o o te'or re-erencial.  Ao e re/erir ao inca$ae, o di$oiti-o le8al indica o louco de todo o 8?nero e o urdo)'udo, ue n7o $udere' e$ri'ir ua -ontade.

    Cl9-i =e-il(ua e E$%nola entende' ue de-eria Ga-er a-er7o do cnu8e ore-i-ente $eloaaino, e, e n7o G(, é $orue Gou-e coni-?ncia. Io uti/icaria a $reun*7o le8al C9di8oCi-il, cit., co'ent(rio ao art.!#0, $. 1"# e A /a'%lia, cit., $. ##, nota #0.

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 55

    Se a interdi*7o /oi anterior'ente decretada, anula)e o caa'ento, $ela au?ncia deconenti'entoB e n7o Gou-e o decreto de interdi*7o, 'iter aer e eta-a a$to a 'ani/etar oconenti'ento. A /alta de enten*a n7o autoria o caa'ento, 'a a condi*+e $eoai donuente no 'o'ento do ato. O lKcido inter-alo n7o é coniderado, $orue ou o contraente é

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    22/150

    alienado 'ental, e n7o $ode caar, ou $ode 'ani/etar -alida'ente o eu conenti'ento.  Ra$to ) Te'o, aui, u' cao e$ecial de coa*7o, ue no -e' do direito cannico. Oi'$edi'ento -i8ora enuanto a 'ulGer eti-er e' $oder do ra$tor. Se e' lu8ar e8uro, eledea$arece. A $articularia*7o é ocioa $orue, e G( caa'ento na itua*7o a$ontada, te'ocoa*7o, caua ( etudadaB e o ra$to e deu co' ua coni-?ncia, caa)e $orue uer, e n7oG( 'oti-o $ara anula*7o. Se 'enor, a inca$acidade é ue 'acula o ato, e n7o o ra$to. Miter$onderar, contudo, ue G( ue' entenda ue 'e'o o deno'inado ra$to conenual, uando ara$tada conente, éot(culo ao caa'ento.  Falta de conenti'ento ) O 'enore o $(trio $oder, a $eoa o tutela, o indi-%duoueito J curatela n7o $ode' caar e' o conenti'ento do $ai, do tutor, ou do curador,re$ecti-a'ente. De$ende' de autoria*7o da $eoa cua de$end?ncia etea'.

    O C9di8o Ci-il, no art.!#5, enuncia ue Ga-endo di-er8?ncia entre o $ai, $re-alece a-ontade $aterna. A noo -er, co' a iono'ia conu8al, introduida $ela Contitui*7o Federal de!"##, /ica a/atada a $re-al?ncia da -ontade $aterna. a-endo deacordo, 'iter olu*7o do

     ui. Ea $oi*7o do di$lo'a ci-il te-e e' -ita u'a realidade e' ue a 'ulGer ocu$a-a$oi*7o uridica'ente in/erior. 7o e uti/ica atual'ente, 'e'o uando dee'oca e'deate udicial. Se o $ai et7o e$arado udicial'ente, ou di-orciado, ou o caa'ento éanulado, $re-alece a -ontade do cnu8e ue te' o /ilGo e' ua co'$anGia art. 3Y, n. 0, Lei n.5.3!3U66. e8ado o conenti'ento, o intereado, co' ae no art. !##, recorrer( ao ui

    $edindo o u$ri'ento de conenti'ento Ca$. III, n. 0. I'$ortante notar ue e do caa'entoreultou 8ra-ide n7o er( anulado

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 56

    $or de/eito de idade art. 2!3. Se o /ilGo /oi Ga-ido /ora do 'atri'nio, o conenti'ento $artir(do 8enitor ue o Gou-er reconGecidoB e n7o /or reconGecido, e-idenciada a 'aternidade, aanu?ncia $artir( da '7e. Se a'o o $ai reconGece', a olu*7o é a 'e'a ue indica'o$ara a Gi$9tee de di-er8?ncia entre $ai caado art.!#5, $ar(8ra/o Knico. a ado*7o, aautoria*7o e'ana do adotante, ue deté' o $(trio $oder.  O 'enor o tutela de$ende de autoria*7o do tutor, ad'itido o u$ri'ento do conenti'ento.  4ara o caa'ento do interditado, nece(rio o conenti'ento do curador, dede ue a cauade interdi*7o n7o contitua ot(culo intran$on%-el ao caa'ento, co'o na Gi$9tee de er o

    curatelado louco. O toic'ano interditado de$ende' do conenti'ento do curador, olu*7oue alcan*a o urdo)'udo de ca$acidade li'itada art.13! . Le'ra'o ue tai inca$acidade de-e' er 8raduada, endo $o%-el ue ointerditado n7o ea i'$edido a con-olar nK$cia. o ue e re/ere ao $r9di8o, e contrai'atri'nio e' autoria*7o do curador, n7o $re-alecer( $acto nu$cial ue tenGa celerado,tendo)e o re8i'e co'o de co'unG7o $arcial de en, $orue ele é inca$a $ara re8er euinteree econ'ico.  O conenti'ento er( dado $or ecrito, dei8nando o no'e do outro nuente, ad'itida are-o8a*7o até o 'o'ento do ato.

    Idade nu$cial ) A idade nKil é de deeei ano $ara a 'ulGere e deoito ano $ara oGo'en. Ai' n7o $ode' caar a 'ulGere 'enore de deeei e o Go'en 'enore dedeoito ano.

    O caa'ento en-ol-e 8ra-e interee do $r9$rio contratante, ue coincide' co' o da

    /a'%lia e da ociedade, o ue le-a J ei8?ncia de idade 'ai ele-ada, uer $ara a 'ulGer, uer$ara o Go'e'. N 'iter conciliar a naturea e o interee ociai, n7o endo atante a$uerdade, $orue o caa'ento n7o conite a$ena e' c9$ula carnal.  o direito $(trio, uando e' -i8or o Decreto n.!#!U"Y, o li'ite era de uatore ano $ara a'ulGere e deeei $ara o Go'en.

    5# MARCO A>RELIO S. VIAA

      D()e a anteci$a*7o da idade nu$cial e o ue e -ia é e-itar a i'$oi*7o de $ena cri'inal.ece(rio o u$ri'ento e' u%o. O 'a8itrado, con/or'e o cao, $oder( ordenar a e$ara*7o

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    23/150

    de cor$o entre o nuente, até ue ea atin8ida a idade le8al art. 2!1. O re8i'e de ener( ori8atoria'ente o da e$ara*7o art. 23#, $ar(8ra/o Knico, IV.

      A 8ra-ide uti/ica o dea$areci'ento do i'$edi'ento, $orue, $elo 'eno /iica'ente, ée-idente a 'aturidade.

    & 1 IM4EDIMETOS IM4EDIETES O> 4ROI=ITIVOS

      O i'$edi'ento i'$ediente ou $roiiti-o n7o le-a' J anula*7o ou J anulailidade docaa'ento, uando -iolado, 'a trae' an*+e $ara o in/rator. V?' delineado no art.!#0,WIII a WVI, do C9di8o Ci-il.

    Tai i'$edi'ento -ia' J $role do leito anterior, $retende' e-itar a con/uio an8uini, e'cao de e8unda nK$ciaB ou o interee do nuente, $reu'i-el'ente in/luenciado $elo outrocnu8e.  O -iK-o ou a -iK-a ue ti-er /ilGo do cnu8e /alecido, enuanto n7o /ier in-ent(rio do ene n7o der $artilGa ao Gerdeiro ) o $roeto de CoelGo Rodri8ue o i'$edi'ento en-ol-ia oin-ent(rio e a $artilGa. 4ara a% $aou ele do Decreto n. !#! co' o acréci'o da $ala-ra@ e a$artilGa. O $roeto $ri'iti-o, atendendo J dK-ida ue Ga-ia' ido ucitada no /oro, a re$eitoda inteli8?ncia do art. 6Q, P "Q, do Decreto n.!#!U"Y, co'o /a notar Xo7o Arruda, e reconGecendoue a 8arantia do /ilGo é 'aior uando a $artilGa co'$leta o in-ent(rio, adotou a olu*7o do

    in-ent(rio e $artilGa. A Co'i7o Re-iora do [o-erno u$ri'iu intencional'ente a e8undao$era*7o. Xo7o Arrudautentou ue a lei recla'a-a a$ena o in-ent(rio, $orue a $artilGa, co'o ato do Gerdeiro,$oderia condenar o ore-i-ente a u'a lon8a -iu-e. 4re-aleceu o entendi'ento ue 'anda$roceder)e ao in-ent(rio e J $artilGa, co'o et( na letra da lei. Se o caa'ento e realia e'ea $ro-id?ncia, o in/rator $erde o direito ao uu/ruto do en do re$ecti-o /ilGo art. 223e o re8i'e er( o da e$ara*7o de en art. 23#, $ar(8ra/o Knico. E-ita)e, ai', a con/u7ode $atri'nio. >'a coia é o $atri'nio do no-o caal e outra a do /ilGo do $ri'eirocaa'ento.

      C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 5"

      Con/u7o de an8ue ) A 'ulGer /ica i'$edida $ara caar ante de decorrido de 'ee da

    diolu*7o do caa'ento, $ela anula*7o ou $ela 'orte do 'arido. O ue e $ere8ue é e-itar aturatio an8uini ue ocorreria $orue e $reu'iria do /alecido o /ilGo ue nacee atétreento dia da data do 9ito ou da enten*a anulat9ria, enuanto ue i8ual $reun*7oatriuiria a $aternidade ao e8undo 'arido uanto ao /ilGo ue nacee até cento e oitenta diada 'e'a data, e até ante. Co' ea $ro-id?ncia le8al 8arante)e o direito Geredit(rio e a$aternidade do /ilGo ue -enGa a nacer uta'ente de$oi dee /ato, e-itando a con/u7o de$aternidade, a turatio an8uini, a 8eneratoni incertitudo, ue 8era dK-ida e incertea. Ma ea 'ulGer der J lu u' /ilGo ante do treento dia, ou Gou-er aorto, é $o%-el o caa'ento,$orue e-idente ue Gaa 8ra-ide decorrente do $ri'eiro caa'ento. Ece*7o encontra'o,ainda, na Gi$9tee de o caa'ento anterior ter ido anulado $or i'$ot?ncia coeundi, dede ueaoluta e anterior ao caa'ento ou uando reulta e-idente da circuntncia ai'$oiilidade /%ica de coaita*7o entre ocnu8e.

      A an*7o $ara o 'atri'nio ue contrarie ee i'$edi'ento é a ua uei*7o ao re8i'e dee$ara*7o de en.  Conta da tutela ou curatela ) O tutor ou curador e o eu decendente, acendente,ir'7o, cunGado ou orinGo co' a $eoa tutelada ou curatelada, enuanto n7o cear atutela ou curatela, e n7o eti-ere' aldada a re$ecti-a conta. O 'oti-o do i'$edi'ento ée-itar ue o tutor ou curador /ua da $reta*7o de conta, ocultando adila$ida*7o do $atri'nio do tutelado ou curatelado, e a coa*7o 'oral ue ele $oa eercerore a $eoa do outro nuente. E-ita)e a $irataria e' torno do Gerdeiro. 7o -ale auita*7o dada $elo $r9$rio intereado. A $er'i7o $aterna ou 'aterna, 'ani/etada e' ecritoaut?ntico ou teta'ento, le-anta o i'$edi'ento.

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    24/150

      Autoridade ) Veda)e o caa'ento do ui, ou ecri-7o e eu decendente, acendente,ir'7o, cunGado ou orinGo, co' 9r/7o ou

    6Y MARCO A>RELIO S. VIAA

    -iK-a, da circuncri*7o territorial onde u' outro ti-er eerc%cio, al-o licen*a e$ecial daautoridade udici(ria u$erior.

     A olu*7o le8al 'erece cr%tica de al8un, ue entende' er ela inuti/ic(-el no dia uecorre'. Outro utenta' ue eria ad'i%-el e alcan*ae a$ena o ui de 9r/7o e eu'ai $r9i'o $arente co' 9r87o o ua uridi*7o. So o en/oue $r(tico n7o te' 'aioralcance, $oi é $o%-el licen*a e$ecial e dea$arece co' a re'o*7o ou $ro'o*7o $ara outraCo'arca.

    & 3 O4OSI:ZO DOS IM4EDIMETOS

      A o$oi*7o é o ato de e le-ar ao conGeci'ento do o/icial $erante ue' e deen-ol-e o$roceo de Gailita*7o ou ao ui ue celera o 'atri'nio da eit?ncia de u' doi'$edi'ento.

    E' e tratando de i'$edi'ento diri'ente, a o$oi*7o e /a $elo o/icial do Re8itro Ci-il,$or ue' $reidir a celera*7o do caa'ento, ou $or ualuer $eoa 'aior ue, o ua

    ainatura, a$reente declara*7o ecrita, intru%da co' a $ro-a do /ato ue ale8ar. Te'o auia Gi$9tee $re-ita no art.!#0, I a WII. 4ode' er a$reentado até o intante da celera*7odo caa'ento art.!#".  Se e trata de i'$edi'ento $roiiti-o, ua o$oi*7o /ica li'itada ao $arente, e' linGareta, de u' do nuente, ea' conan8H%neo ou a/in, $elo colaterai, e' e8undo 8rau,ea' conan8H%neo ou a/in art. !"Y. Conte'$la)e, aui, o i'$edi'ento $re-ito no art.!#0, WIII a WVI. Co'o ele interea' a$ena e $reci$ua'ente J /a'%lia, a lei retrin8e ale8iti'a*7o $ara a o$oi*7o, o ue a/ata até o Minitério 4Klico. O $rao $ara a o$oi*7o é deuine dia do $rocla'a art.!#!, P !Q.

     A o$oi*7o e /a e' docu'ento ecrito, de-ida'ente /unda'entado, deduindo)e a $ro-ado /ato ale8ado, ou, e' n7o lGe endo $o%-el, indicando)e o local onde e encontre, ou, $elo'eno, dua tete'unGa reidente no 'unic%$io, ue o atete'. Se e tratar de i'$edi'entoi'$ediente ou $roiiti-o, $ro-ar( ua ualidade de $arente.

    C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 6!

      O o/icial dar( nota ao nuente, ou eu re$reentante, indicando o /unda'ento, a$ro-a e, e o i'$edi'ento n7o e o$ e o//icio, o no'e do o$oente art.!"!.  O nuente $ode' /aer $ro-a e' contr(rio ao i'$edi'ento e $ro'o-er a a*+e ci-i ecri'inai contra o o$onente de '()/é art.!"!, $ar(8ra/o Knico. A$reentado o i'$edi'ento, ocaa'ento é adiado, até ua deci7o. Se i'$rocedente, o 'atri'nio e realiaB e $rocedente,'anté')e o ot(culo.  O o/icial dar( ci?ncia da o$oi*7o de i'$edi'ento ao nuente, $ara ue indiue', e' tr?dia, $ro-a ue $retenda' $roduir, e re'eter( o auto a u%oB $roduida a $ro-a $eloo$onente e $elo nuente, no $rao de de dia, co' ci?ncia do Minitério 4Klico, e ou-idoo intereado e o 9r87o do Minitério 4Klico e' cinco dia, decidir( o ui e' i8ual $rao art.

    56, P 3Q, da Lei n. 5.Y!3U60.  A deci7o $ro/erida ad'ite a$ela*7o, no $rao de uine dia, a contar da inti'a*7o, correndoo $rao na /éria.

    Ca$%tulo 3

    DA CELE=RA:ZO DO CASAMETO

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    25/150

    Su'(rio! For'a da celera*7o2 Su$en7o da ceri'nia0 Caa'ento $or $rocura*7o1 Caa'ento e' cao de 'olétia 8ra-e3 Caa'ento nuncu$ati-o5 Caa'ento reli8ioo co' e/eito ci-i

    & ! FORMA DE CELE=RA:ZO

      Ato conenual $or éculo, a $artir do Conc%lio de Trento, o caa'ento inte8ra o rol do ato/or'ai e olene, car(ter ue coner-a na le8ila*+e ci-i 'oderna. Ele é cercado de u'-erdadeiro ritual, endo ete indi$en(-el J ua eit?ncia. ( u'a incid?ncia i8ni/icati-a denor'a de orde' $Klica, e' ue e /a entir $reente o 4oder 4Klico atuando na ualidadede re$reentante da ociedade. Vencida a /or'alidade $reli'inare a ue no re$orta'oanterior'ente, e-idenciada a ineit?ncia de i'$edi'ento le8al, o nuente uali/ica')e $arao enlace. A $reocu$a*7o le8al re/lete a rele-ncia do caa'ento $ara o contraente e $ara aociedade, /uncionando a $recau*+e co'o ele'ento $re-enti-o, $orue a nulidade ou

    anula*7o $oterior $oder( ter coneH?ncia etre'a'ente deatroa. A olenidade et($reente, ainda, na conclu7o do ato, $ela $reen*a da autoridade $Klica, da tete'unGa e$elo aceo do $Klico.  Munido da certid7o de Gailita*7o $aada $elo o/icial Ca$. III, n. 1, o nuentereuerer7o ue ea dei8nado dia, Gora e lu8ar $ara ue o ato ea realiado. E' ue $ee odiere do art. !"2, na $r(tica o ui i'$le'ente indica a data ecolGida $elo contraente.

     A celera*7o e /ar( na caa da audi?ncia, 'a nada i'$ede ue e /a*a e' outro lu8ar. O ui, a $edido do intereado, $oder( e delocar $ara outro local. or'al'ente o enlace erealia na caa de u' do nuente.  Realiado na caa da audi?ncia ou na reid?ncia $articular, a $orta e 'anter7o aerta eo ato e realiar( $erante dua tete'unGa, $elo 'eno, ue $ode' er $arente do noi-oou n7o. Se al8u' do contraente n7o ouer ecre-er e o ato e der e' caa $articular, onK'ero de tete'unGa é ele-ado $ara uatro.

    65 MARCO A>RNLIO S. VIAA

      A Gora $ara a celera*7o e d(, 8eral'ente, entre o nacer e o $r)do)ol, endo $o%-el, e'Ga-endo ur8?ncia, ue e d? J noite. A ceri'nia ter( lu8ar e' ualuer dia da e'ana,inclui-e ao do'in8o.

     A $reen*a do nuente de-e er i'ultnea, n7o e ad'itindo o co'$areci'ento ucei-o,e' 'o'ento di-ero. A $reen*a é ina/at(-el. Ad'ite)e, outroi', ue ea're$reentado $or $rocurador, co' $odere e$eciai, dei8nando a $rocura*7o o no'e inteirodo outro nuente. 7o e li'ita a $rocura*7o a$ena ao cao de ur8?ncia e de /or*a 'aior,co'o ocorria no arti8o direito art. 11 do Decreto n. !#!, de 21U!U!#"Y.  Ser-ir7o de tete'unGa $arente ou etranGo, /u8indo)e da re8ra da 8eneralidade done89cio ur%dico art. 12 da Lei n. 5.Y!3U60.

    4ara ue a celera*7o e realie, é indi$en(-el a $reen*a do nuente, $eoal'ente ou$or $rocurador, da tete'unGa, do o/icial do re8itro e do $reidente do ato. O contraente7o ou-ido a re$eito do $ro$9ito de e caare', de-endo Ga-er 'ani/eta*7o li-re ee$ontnea a ee re$eito. O conenti'ento n7o e dedu, 'a G( de -ir de /or'a clara eoeti-a, dado e' $eoa e -eral'ente. Di)e ue o conenti'ento é $eoal no entido deue outra $eoa n7o $oder( e$ri'i)lo, a 'eno ue o nuente tenGa $rocurador $ara ee /i'.

     A 'ani/eta*7o -eral éina/at(-el, n7o e $er'itindo ue o $reidente do ato aceite o 'ero il?ncio co'oaenti'ento. 7o G( lu8ar, outroi', $ara condi*7o ou ter'o. O contraente 7o interro8ado$elo ui, e' $reen*a da tete'unGa, e é de

  • 8/17/2019 Marco Aurélio S. Viana - DIREITO CIVIL, DIREITO DE FAM+LIA, Editora Del Rey, 2ª ed., 1998. .rtf

    26/150

    li-re -ontade ue u' recee o outro. Ea -ontade 'ani/eta)e e' /or'a acra'ental e 9$rodu e/eito e e$rea e' $reen*a do celerante. Ece*7o e d( e' Ga-endo caa'entonuncu$ati-o. 7o é ad'i%-el ue o conenti'ento do contraente -enGa $or carta, $eti*7o, oudeclara*7o ecrita. N $o%-el a 'ani/eta*7o -oliti-a $or ecrito ou inai, na i'$oiilidade dee e/eti-ar oral'ente, dede ue o nuente etea' $reente. N o cao da inclina*7o dacae*a.

      Se o nuente 'ani/eta' o conenti'ento de /or'a re8ular, o caa'ento er( realiado,de-endo o $reidente do ato declarar o e8uinte@ De acordo co' a -ontade ue a'o acaaide a/ir'ar $erante 'i', de

      C>RSO DE DIREITO CIVIL ) DIREITO DE FAMÍLIA 66

    -o receerde $or 'arido e 'ulGer, eu, e' no'e da lei, -o declaro caado art.!"1. E'e8uida, la-ra)e o aento no Li-ro de Re8itro, oer-ada a ei8?ncia do art. 6Y da Lei n.5.Y!3U60.  uet7o a 'erecer noa aten*7o di re$eito ao -alor da declara*7o do ui. O caa'entote')e $or realiado no 'o'ento e' ue o contraente re$onde' ao ui, ou $or ocai7o e'ue ete $ronuncia ua declara*7o` O i8ni/icado $r(tico é 'ani/eto, uando conidera'oue a$9 o du$lo conenti'ento u' do nuente $ode -ir a /alecer, ante ue o ui /a*a eu

    $ronuncia'ento. N $o%-el ue o $r9$rio ui 'orra. Se entender'o er a /un*7o do o/icial'era'ente reco8niti-a, o caa'ento é -(lido 'e'o e' o eu $ronuncia'entoB cao contr(rio,endo elacontituti-a do -%nculo, e' ela n7o e te' o ato. Inclinando)no $ela $ri'eira Gi$9tee, $oruedede ua /onte o caa'ento e'$re re$ouou no coneno. A $reen*a do ui é/unda'ental, 'a n7o ua declara*7o. Se o direito $oiti-o $(trio ad'ite ue o caa'entoreli8ioo tenGa e/eito ci-i, ca'inGar%a'o $ara a eit?ncia de dua /or'a de re8ula'enta*7odo caa'ento no territ9rio raileiro, o ue n7o é ad'i%-el. Sae'o ue no direito cannico oacerdote é u'a tete'unGa uali/icada. Alé' dio te'o o caa'ento nuncu$ati-o, e' ue a'ani/eta*7o -oliti-a e /a $erante tete'unGa. A $reen*a do ui -ia dar o cunGo deeriedade e olenidade ue o ato recla'a, co'o /or'a de ae8urar a $ulicidade e a lierdadede 'ani/eta*7o -oliti-a do contraente, 'a eu $ronuncia'ento n7o te' o cond7o deinuinar o ato, e n7o e conu'a. O ele'ento deter'inante é o coneno do nuente.

    Re/or'ula'o $ena'ento ue anterior'ente de/ende'o.E' cao de i'$edi'ento da autoridade co'$etente $ara $reidir o caa'ento, ou na ua/alta, o ato er( $reidido $or ualuer do eu utituto le8ai, e