Livru ne’e desenvolve ho apoiu husi - timorleste.tl · ne’ebé selu atu aluga Ita-nia pousada....

68

Transcript of Livru ne’e desenvolve ho apoiu husi - timorleste.tl · ne’ebé selu atu aluga Ita-nia pousada....

  • Livru ne’e desenvolve ho apoiu husi:

  • Publikasaun orijinál ne’e mak dezenvolvidu liu hosi ILO

    Nia Sede Rejionál ba SYB iha Harare, Zimbabwe no hetan revizaun liuhosi Fasilidade Empreendedorizmu Joventude (YEF) ILO nian

    Adaptasaun ba turizmu no ospitalidade hetan revizaun liu hosi Projetu BOSS nian hosi ILO Timor Leste

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    IKalkula Kustu

    Kona-ba Programa Hahú no Hadi’ak Ita-nia Negósiu sira

    Programa Hahú no Hadi’ak Ita-nia Negósiu (HHIN nu’udar programa treinamentu ba empreza ki’ik ne’ebé dezenvolvidu liuhosi Organizasaun Traballu Internasionál (ILO) ho nia implementasaun iha lia rain atus ida iha mundu tomak. Ne’e programa treinamentu ba empreendedorizmu no jestaun ba negósiu-ki’ik potensiál no ezistente.

    ILO ne’e implementa hela programa HIN liu hosi treinadór sertifikadu sira ne’ebé dezenvolvidu liuhosi ILO nia treinadór Maestre lisensiadu sira. Treinadór Maestre Lisensiadu sira iha responsabilidade atu dezenvolve kapasidade ba instituisaun parseiru no treinadór sira atu hala’o formasaun HHIN ho efetividade nomós atu hala’o kontrolu ba kualidade no koordenasaun programa.

    Treinadór HHIN formadu sira fasilita treinamentu kona-ba pakote HHIN ba empreza potensiál no ezistente sira. ILO ne’e halo parte krítiku atu identifika no halo diseminasaun ba prátika di’akliu, atu monitoriza atividade Treinadór Maestre sira-nian, dezenvolve Treinadór Maestre tan, estabelese referénsia ba dezempeñu, kontrola kualidade no fornese konsellu tékniku ho relasaun ba programa HHIN sira.

    Kona-ba Prinsípiu Báziku hodi Hadi’ak Ita-nia Negósiu

    Hadi’ak Ita-nia Negósiu (HIN) ne’e nu’udar programa treinamentu jestaun ba na’in no jestór sira iha empreza-ki’ik. Nia sei introdús prinsípiu báziku sira ho relasaun ba jestaun negósiu di’akliu tuir dalan simples no prátiku. Programa HIN ne’e iha objetivu atu halo negósiu ki’ik sira sai viavel liu, no nune’e atu kontribui ba kriasaun empregu tan.

    HIN ne’e mosu hosi programa ida-ne’ebé dezenvolvidu liuhosi Konfederasaun Empregadór Suésia nian ba emprezáriu eskala-ki’ik sira iha Suésia. Tuirfali, métodu no matéria hirak-ne’ebé uza mak adapta liuhosi Organizasaun Traballu Internasionál (ILO) atu responde ba ema ne’ebé hala’o empreza ki’ik sira-nia nesesidade iha rain iha dezenvolvimentu sira.

    Matéria ne’e kompostu hosi manuál ketaketak balu, ida-ida ne’ebé fornese informasaun no ezersísiu prátiku ho relasaun ba tópiku ida. Manuál hirak-ne’e uza aprosimasaun aprendizajen ativu no sentradu ba problema ho relasaun ba jestaun negósiu liuhosi, porezemplu, estudu kazu badak no gráfika sira.

    © Direitu-autór Organizasaun Traballu Internasionál (ILO) 1994

    Públika ba Dalahuluk 1994

    Edisaun revizaun segundu 1995

    Impresaun ba dalatoluk 1997

    Impresaun ba dalahaat 2013

    ISBN: 978-92-2-831087-0

    Publikasaun sira hosi Organizasaun Traballu Internasionál goza direitu-autór iha okos Protokolu 2 hosi Konvensaun Direitu-Autór Universál. Atu halo reprodusaun, adaptasaun ka tradusaun, tenke hatama aplikasaun ba ILO Publications, International Labour Office, CH-1211 Geneva 22, Switzerland. ILO ne’e mak kontente atu simu rekerimentu hirak-hanesan ne’e.

    Dezignasaun ne’ebé utiliza iha publikasaun ILO sira, ne’ebé kumpre tuir prátika Nasoens Unidas nian, no aprezentasaun ba materiál sira iha laran, la implika espresaun ba kualkér opiniaun hosi parte Gabinete Traballu Internasionál kona-ba estatutu legál ba rain, área ka territóriu ne’ebé-de’it ka nia autoridade sira, ho relasaun ba delimitasaun ba nia fronteira sira. Responsabilidade ba opiniaun hirak-ne’ebé hato’o hela iha artigu, estudu no kontribuisaun sira-seluk ne’ebé asina sei hela mesak de’it ho sira-nia autór, no publikasaun sei la konstitui endosu ruma hosi Gabinete Traballu Internasionál ba opiniaun hira-ne’ebé hato’o iha laran. Referénsia ba naran kompañia no produtu no prosesu komersiál sei la implika sira-nia endosu hosi Gabinete Traballu Internasionál, no fallansu ruma atu temi naran hosi kompañia, produtu ka prosesu komersiál ruma la reprezenta sinál ba dezaprovasaun.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    IIIKalkula Kustu

    Konteúdu ...........................................................................................................iii

    Oinsá atu uza manuál Hadi’ak Ita-nia Negósiu (HIN)?................................V

    Kapítulu 1. Hatene Ita-nia kustu..................................................................................................1 1.1 Oinsá kalkulasaun kustu bele hadi’ak Ita-nia negósiu?............................................1

    1.2 Kustu tipu oioin..............................................................................................................2

    Sumariu

    Kapítulu 2. Kalkulasaun kustu ba produtu ka servisu ruma..................................................7

    2.1 Kalkulasaun kustu ho Formuláriu Kustu Produtu.................................................7

    Sumáriu

    Kapítulu 3 Kustu ba negósiu retallu ka atakadista.................................................................26

    3.1 Pasu sira atu kalkula kust ba negósiu retallista no atakadista..................................27

    3.2 Métodu presu kustu-akresidu ba retallista no atakadista.......................................34

    Sumáriu

    Kapítulu 4. Deside folin ba Ita-nia servisu no produtu sira..................................................39

    4.1 Pasu sira hodi deside ita-nia folin..............................................................................39

    4.2 Uza Ita-nia Pontu Ekilíbriu atu determina folin sira.............................................45

    Sumáriu

    Kapítulu 5 Planu ba Asaun.........................................................................................................47

    Kapítulu 6 Resposta sira............................................................................................................49

    Kapítulu 7 Liafuan utíl ba komérsiu.........................................................................................53

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    VKalkula Kustu

    OINSÁ ATU UZA MANUÁL HADI’AK ITA-NIA NEGÓSIU (HIN) NE’E?

    Iha manuál ida-ne’e nia laran Ita sei hetan:

    Estudu kazu sira: Kompara estudu kazu sira kona-ba pousada no loja lembransa ho Ita-nia negósiu rasik. Aprende tan hosi istória hirak-ne’e atu hadi’ak Ita-nia negósiu rasik.

    Ita-nia negósiu: Iha kuadru ne’e sei husu kona-ba Ita-nia negósiu rasik. Porezemplu: Karik Ita uza publisidade atu promove Ita-nia negósiu ka lae? Ita uza publisidade saida?

    Ezersísiu & resposta sira: Halo ezersísiu hirak-ne’e atu buka buat ne’ebé Ita hatene ona no buat ne’ebé Ita foin aprende. Iha manuál nia ikus Ita bele hetan informasaun kona-ba respostas.

    Planu asaun sira: Prenxe no uza planu asaun ne’ebé Ita hetan besik kapítulu (estratéjia) no manuál ida-ida nia ikus. Hirak-ne’e sei tulun Ita atu halo Ita-nia koñesimentu foun sai prátika.

    Liafuan hirak-ne’ebé utíl ba negósiu: Buka atu hatene signifikasaun hosi liafuan negósiu nian iha seksaun ida-ne’e iha manuál hotu nia ikus.

    Símbolu ida-ne’e nu’udar indikasaun katak iha informasaun tan ne’ebé bele hetan iha manuál HIN sira-seluk.

    Wainhira ita hare Símbolu super trainer ne’e, hatudu katak kaixa ne’e fo sai buat ida ne’ebe importante tebes.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    1Kalkula Kustu

    HATENE ITA-NIA KUSTU

    Negósiu ida-ida ne’ebé hala’o serbisu iha setór turizmu sei iha kustu. Kustu ne’e mak osan ne’ebé Ita-nia negósiu gasta atu halo no fa’an produtu ka servisu sira, hanesan hahán no hemun ne’ebé sosa, materiál atu halo lembransa, kustu atu selu Ita-nia empregadu ka osan ne’ebé selu atu aluga Ita-nia pousada.

    Manuál ida-ne’e sei esplika métodu oinsá atu kalkula kustu no oinsá atu estabelese folin ne’ebé kompetitivu. Estudu kazu tolu, Pousada Maria, Loja Lembransa no Ajénsia Viajen José nian sei fó matadalan kona-ba métodu oioin ne’ebé aprezenta.

    Kapítulu 2 Kalkulasaun kustu ba negósiu turizmu sira ne’ebé halo produtu no fa’an hirak ne’e ba merkadu, hanesan fabrikante ba lembransa (empreza singulár) no kalkulasaun kusstu ba negósiu hirak-ne’ebé fa’an servisu sira hanesdan pousada, pensaun, otél no restaurante.

    Kapítulu 3 Kalkulasaun kustu ba retallista no no atakadista (kompañia ne’ebé fa’an boron) hanesan ajente viajen no operadór eskursaun turístika

    1.1 Oinsá kalkulasaun kustu bele hadi’ak Ita-nia negósiu?

    Kalkulasaun kustu ne’e hanesan dalan oinsá Ita kalkula kustu totál atu halo ka fa’an produtu ka servisu ida. Kalkulasaun kustu ne’e tenke halo atu hatene se karik Ita-nia produtu ka servisu sei manán proveitu ba Ita-nia negósiu ka lae. Kontabilidade kustu mak sistema reportajen internál ne’ebé jerente sira bele uza atu halo desizaun. Ne’e bele desizaun kona-ba oinsá atu estabelese folin ne’ebé loos, atu hamenus kustu no halo planeamentu ba futuru.

    KAPÍTULU 1

    Manuál ida-ne’e fó matadalan ba negósiu turizmu oioin oinsá atu tuir pasu sira hodi kalkula kustu. Halo tuir pasu sira-ne’e halodidi’ak.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    2 Kalkula Kustu

    1.2 Kustu tipu oioin

    Ita tenke komprende tipu kustu oioin atu bele kalkula kustu totál ba produtu ka servisu saida de’it ne’ebé Ita-nia negósiu halo ka fa’an.

    Tansá halo kalkulasaun kustu?

    • Kalkulasaun kustu sei tulun Ita atu hamenus no kontrola Ita-nia kustu sira

    Enkuandu Ita-hatene Ita-nia kustu hotu hotu, Ita bele hanoin kona-ba dalan di’ak liu no baratu liu oinsá atu halo no fa’an Ita-nia produtu ka servisu sira.

    • Kalkulasaun kustu ne’e sei tulun Ita atu deside folin sira

    Enkuandu ita hatene kustu totál, Ita bele estabelse folin kompetitivu hodi manán proveitu ba Ita-nia negósiu.

    • Kalulasaun kustu ne’e sei tulun Ita atu halo desizaun di’ak liu kona-ba Ita-nia negósiu

    Enkuandu Ita hatene kustu totál hosi produtu ka servisu tipu ida-idak, Ita bele halo desizaun di’ak liu kona-ba produtu ka servisu hirak-ne’ebé atu fa’an atu nune’e Ita-nia negósiu bele manán proveitu aas liu hotu.

    • Kalkulasaun kustu ne’e sei tulun Ita atu halo planeamentu ba futuru

    Enkuandu Ita hatene Ita0nia kustu hotu hotu, Ita bele halo planu ba Ita-nia negósiu. Porezemplu, Ita presiza hatene Ita-nia kustu hotu hotu molok atu bele prepara Planu ba Vendas no Kustu ka Planu Fluksu-Osan.

    Ita-nia negósiu?

    Tansá halo kalkulasaun kustu ne’e importante ba Ita-nia negósiu?

    ………………………………………………………………………………………………………………………………………

    ……………………………………………………………………………………………………………………………………….

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    3Kalkula Kustu

    Kustu diretu ne’e hanesan kustu hotu hotu ne’ebé iha relasaun diretu ba produtu ka servisu ne’ebé Ita-nia negósiu halo ka fa’an. Iha kustu diretu tipu rua: kustu materiál diretu no kustu traballu diretu.

    Kustu materiál diretu

    Kustu materiál diretu ne’e hanesan montante osan ne’ebé Ita-nia negósiu gasta ba materiál ne’ebé sai parte iha, ka iha relasaun diretu ba, produtu ka servisu ne’ebé Ita halo ka fa’an. Atu bele konta nu’udar kustu materiál diretu:

    • kuantidade materiál ne’e tenke fasil atu kalkula, no

    • kustu materiál ne’e tenke boot natoon (porezemplu, liu $ 0.10) atu sura hamutuk ho kustu materiál diretu totál.

    Kustu traballu diretu

    Kustu traballu diretu ne’e hanesan osan hotu hotu ne’ebé Ita-nia negósiu gasta ba kolen, saláriu no benefísiu ba empregadu ka na’in sira ne’ebé serbisu iha produsaun ba Ita-nia produtu ka servisu sira. Halo kalkulasaun tempu ne’ebé han atu halo produtu ka servisu ne’e. Ida ne’e tenke fasil atu kalkula no kustu traballu diretu tenke boot natoon atu sura hamutuk ho kustu traballu diretu totál.

    Estudu kazu: Loja Lembransa

    Empregadu sira halo lembransa sira ne’ebé fa’an ba turista sira. Materiál diretu mak sosa atu prodús lembransa sira. Ezemplu hosi kustu materiál diretu maka:

    • Ai (atu halo maskara)

    • Osan-mutin (atuy halo korrente)

    Estudu kazu: Ajénsia Viajen

    Ajénsia Viajen nu’udar retallista. Sira fa’an atividade no transporte iha Timor-Leste. Ba retallista ka atakadista, kustu atu hola eskursaun turístiku ida atu fa’an fali mak kustu materiál diretu. Porezemplu:

    • Eskursaun ba bee-tudak ho folin $15 (kustu materiál diretu) no fa’an fali ho folin $25

    • Billete maxibombo nian

    Importante: Se karik Ita-nia negósiu la halo produtu ka servisu, nune’e nia laiha kustu traballu diretu.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    4 Kalkula Kustu

    Kustu traballu indiretu

    Kustu ba kolen ka saláriu ba empregadu ka negósiu nia na’in sira ne’ebé la halo serbisu diretamente iha produsaun sasán ka servisu sira mós tenke sura hanesan kustu indiretu. Ema ida-ne’ebé simu saláriu mak simu montante osan fixu kada periódu pagamentu (porezemplu, fulan), enkuandu kolen ne’e mak bazeia ba oras hira ne’ebé empregadu ida serbisu.

    Kustu indiretu

    Negósiu hotu hotu iha kustu operasionál. Porezemplu, arrendamentu, eletrisidade, transporte, lisensiamentu, reparasaun no manutensaun, Kustu indiretu sira baibain laiha relasaun diretu ho produtu ka servisu partikulár. Hirak-ne’e mak kustu ba negósiu tomak. Kustu indiretu sira mós hanaran Despezas ka Gastus.

    Negósiu balu haree ketaketak kustu fixu no variavel ba kada fulan. Folin arrendamentu no investimentu ne’e hanesan kustu fixu, maibé eletrisidade ne’e kustu variavel.

    Estudu kazu: Pousada Maria

    Kustu indiretu hirak-ne’ebé tenke selu durante Alta Temporada (tempu turizmu no bainaka barak) no Baixa Temporada (tempu turizmu no bainaka menus):

    • Aluga (arrendamentu, garantia ka ipoteka)

    • Manutensaun (atu hadi’a ekipamentu dapur, mobília, nsst.)

    • Investimentu atu hahú restaurante Ita presiza kadeira, meza, ekipamentu.

    • Eletrisidade

    Ezemplu seluk hosi kustu indiretu mak hanesan transporte atu ba hola sasán ai-han, papelaria, lisensiamentu, telefone, interese ba osan-impresta, formasaun ba empregadu, no kustu miseláneu hanesan xá no materiál limpeza.

    Estudu kazu Loja lembransa

    Kontabilista, vendedór, jerente no servisu doméstiku mak kustu traballu indiretu.

    Estudu kazu Ajénsia viajen

    Ba ajénsia viajen (retallista) saláriu no kolen hotu hotu mak kustu trabllu indiretu.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    5Kalkula Kustu

    EZERSÍSIU

    1. Ha’u serbisu atu tulun ho rejistu finansas. Ha’u nia kolen ne’e mak hanesan kustu traballu diretu ba negósiu ka lae?

    …………………………………………………………………………………………………………………………...............

    2. Ha’u nu’udar na’in, ha’u-nia saláriu ne’e hanesan kustu traballu indiretu ka lae?

    …………………………………………………………………………………………………………………………...............

    3. Ha’u fa’an sasán sira iha loja lembransa, ha’u-nia saláriu ne’e hanesan kustu diretu ka lae?

    ………………………………………………………………………………………………………………….......................

    4. Ha’u serbisu nu’udar servidór iha pousada, ha’u hanesan kustu traballu diretu ka lae?

    .................................................................................................................................................

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    6 Kalkula Kustu 

     

    Kustu Materiál

    Diretu +

    Kustu Traballu

    Diretu +

    Kustu

    Indiretu = KUSTU TOTÁL

    Sumáriu

    Negósiu ida-ida sei iha nia kustu sira. Kustu ne’e hanesan osan hotu hotu ne’ebé Ita-nia negósiu gasta atu halo no fa’an produtu ka servisu sira. Kalkulasaun kustu ne’e hanesan dalan oinsá Ita kalkula kustu totál atu halo no fa’an produtu ka servisu ida.

    Kalkulasaun kustu sei tulun Ita-nia negósiu atu:

    • Hamenus no kontrola kustu sira

    • Deside folin atu fa’an nia produtu no servisu sira

    • Halo desizaun di’ak liu kona-ba negósiu ne’e

    • Halo planeamentu ba futuru

    Negósiu oioin iha kustu la hanesan. Maibé negósiu hotu hotu iha kustu tipu rua:

    Kustu indiretu

    Kustu diretu ne’e hanesan kustu hotu hotu ne’ebé iha relasaun diretamente ba produtu ka servisu ne’ebé Ita-nia negósiu halo ka fa’an. Iha kustu diretu tipu rua:

    • Kustu materiál diretu ne’e hanesan osan hotu hotu ne’ebé Ita-nia negósiu gasta ba materiál ne’ebé sai parte ba, ka iha relasaun diretamente ba, produtu ka servisu ne’ebé nia halo ka fa’an. Ba retallista ka atakadista, kustu atu sosa sasán atu fa’an fali ne’e hanesan kustu materiál diretu.

    • Kustu traballu diretu ne’e hanesan osan hotu hotu ne’ebé Ita-nia negósiu gasta ba kolen, saláriu, no benefísiu ba ema hotu hotu ne’ebé halo parte diretamente iha produsaun ba Ita-nia produtu ka servisu sira. Tempu ne’ebé han atu halo produtu ne’e tenke fasil atu kalkula ka sura no kustu traballu diretu tenke boot natoon atu sura hamutuk ho kustu traballu diretu.

    Retallista no atakadista sira laiha empregadu ne’ebé serbisu diretamente atu halo produtu. Ba retallista no atakadista, saláriu no kolen hotu hotu mak kustu indiretu.

    Kustu indiretu ne’e hanesan kustu hotu seluk, menus ke kustu diretu, ne’ebé Ita kona bainhira hala’o Ita-nia negósiu. Porezemplu, osan-aluga no eletrisidade. Kustu indiretu ne’e normalmente laiha relasaun diretamente ba produtu ka servisu partikulár. Kustu indiretu ne’e dalaruma hanaran Despezas ka Gastus.

    Ita tenke komprende kustu tipu oioin atu bele kalkula kustu totál ba produtu ka servisu saida de’it ne’ebé Ita-nia negósiu halo ka fa’an:

      

    Kustu diretu

    Kustu Materiál Diretu

    Kustu Traballu Diretu

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    7Kalkula Kustu

    Kapítulu ida-ne’e sei esplika ba fabrikante (produtór) sira no prestadór servisu oinsá atu kalkula kust hosi sira-nia produtu no servisu sira. Se karik Ita mak retallista ka atakadista, fila ba pájina 26.

    2.1 Kalkulasaun kustu ho Formuláriu Kustu Produtu

    Fabrikante produtu no operadór servisu multiplu (estudu kazu Pousada Maria) uza Formuláriu Kustu Produtu atu kalkula sira-nia kustu. Sira uza mós Formuláriu Kustu Traballu no Formuláriu Kustu Indiretu.

      

    KALKULASAUN KUSTU BA FABRIKANTE KA OPERADÓR SERVISU  PASU 1: Kalkula kustu materiál 

    diretu PASU 2: Kalkula kustu traballu 

    diretu  PASU 3: Kalkula kustu indiretu  PASU 4: Sura hamutuk kustu totál  

    KALKULASAUN KUSTU BA PRODUTU KA SERVISU RUMA

    KAPÍTULU 2

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    8 Kalkula Kustu

    Produtór singulár (ba produtu ida-de’it) sei uza métodu adaptadu atu halo kalkulasaun kustu (estudu kazu Loja lembransa).

    Estudu hotu sei hatudu iha pasu haat oinsá sira kalkula kustu.

    Pasu 1: Kalkula Kustu Materiál Diretu

    Halo kalkulasaun iha Formuláriu Kustu Produtu no halo tuir pasu sira iha kraik:

    Matéria prima:

    Hakarek matéria-prima hotu hotu ne’ebé parte iha produtu ka servisu.

    Inklui de’it materiál ne’ebé fasil atu kalkula no iha kustu natoon atu bele konta. Porezemplu, loja lembransa ne’e mós uza pinsel atu pinta, maibé susar atu hatene ‘pinsel’ hira ne’ebé sira uza atu nune’e sira la inklui kustu ne’e. Ida-ne’e la’ós kustu materiál diretu.

    Kustu atu sosa:

    Hakerek kustu atu sosa unidade ida hosi matéria-prima ida-ida.

    Unidade ida mak cm, litru, kilograma hira ne’ebé Ita presiza sosa, la’ós hira ne’ebé Ita uza.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    9Kalkula Kustu

    Kuantidade ba kada item:

    Hakerek hira ne’ebé Ita presiza hosi matéria-prima ida-ida atu halo item ida.

    Keta haluha atu inklui resik ne’ebé tenke soe. Porezemplu, maskara sira sei iha ai ne’ebé hasai no tenke soe.

    Kustu ba kada item:

    Multiplika kustu sosa (koluna 2) ho kuantidade ne’ebé presiza ba item ida (koluna 3)

    Totál:

    Sura totál iha koluna 4. Totál ida-ne’e sei fó kustu ba materiál diretu totál ba item ida.

    Estudu kazu: Pousada Maria (prestadór servisu)

    FORMULÁRIU KUSTU PRODUTU

    Pousada Maria

    FORMULÁRIU KUSTU PRODUTU

    Loja lembransa

    Produtu: maskara ukis hosi ai

     

     

     

     

     

     

    FORMULÁRIU KUSTU PRODUTUPousada Maria

    Produtu: matabixu1. KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM1 2 3 4

    Kustu sosa kada

    Kuantidade kada item

    Kustu kada item

    Manu-tolun $ 0.25 2 $ 0.50

    Paun $ 0.20 3 $ 0.60

    Marmalada $ 0.20 1 $ 0.20

    Total 1.30$

    Matéria Prima

    x =

     

     

     

     

     

     

    1.30$

    KUSTU MATERIAL DIRETU KADA ITEM

     

     

     

     

     

     

    Produtu: maskara ukis hosi ai1. KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM1 2 3 4

    Kustu sosa kada unidade

    Kuantidade kada item

    Kustu kada item

    Ai $ 25

    kada

    20 cm $ 5.00

    Tinta $ 15

    kada litru

    300 ml $ 2.00

    Total 7.00$ 7.00$

    Matéria Prima

    KUSTU MATERIALDIRETU KADA ITEM

    x =

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    10 Kalkula Kustu

    EZERSÍSIU

    Pasu 2: Kalkula kustu traballu diretu

    Atu bele kalkula kustu traballu ba Ita-nia negósiu, Ita bele uza Formuláriu Kustu Traballu. Iha formuláriu laran, Ita hakerek informasaun kona-ba ema ida-ida ne’ebé serbisu iha Ita-nia negósiu, oras serbisu kada fulan ida, saláriu kada fulan, no oras hira ne’ebé halo serbisu produsaun kada fulan ba empregadu sira. Ita preszia Formuláriu Kustu Traballu ida-de’it ba negósiu ida tomak.

    Ita-nia negósiu?

    Desperdísiu (fo’er ka resik ne’ebé la uza ka soe) nu’udar kustu ba Ita-nia negósiu tanba Ita selu ona ba matéria-prima ne’ebé la uza. Importante atu sura hira ne’ebé baibain Ita lakon ka la uza atu halo item ida. Tau kuantidade ne’e hamutuk ho matéria hira ne’ebé Ita presiza atu halo item ida.

    Ita hasoru desperdísuu hira iha Ita-nia negósiu? Oinsá atu konta hirak-ne’e?

    …………………………………………………………………………………………………………………………...................

    Dalaruma Ita hanoin ona atu transforma Ita nia desperdísiu (fo’er) atu sai produtu utíl? Se karik, sim, esplika oinsá ita halo?

    ………………………………………………………………………………………………………………………......................

    Oinsá atu soe Ita-nia matéria-fo’er?

    ……………………………………………………………………………………………………………………

    Bakso fatin mak prestadór servisu. Sira fa’an bakso no sopa ho mie tipu oioin. Uza Formuláriu Kustu Produtu iha pájina 10 atu halo kalkulasaun.

    Kalkula ‘matéria-prima’ ba bikan mie ida iha formuláriu kustu produtu.

    Materiál:

    Mie – 1 kilo = $ 2 – Ita presiza 200 grama

    Manu-tolun - $ 0.50 – Ita presiza manu-tolun 1

    Modo 1 kilo $ 1.50 – Ita presiza 300 grama

    Mina 1 Litru $ 2 – Ita presiza kanuru isin-ida

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    11Kalkula Kustu

    Oinsá atu prenxe formuláriu kustu traballu?

    Empregadu: hakerek naran hosi ema ida-ida ne’ebé serbisu iha negósiu laran no tipu serbisu ne’ebé sira halo. Nune’e mós hakerek negósiu nia na’in no pesoál part-time.

    Oras serbisu totál kada fulan: hakerek oras serbisu hira ba ema ida ida kada fulan.

    Osan fulan totál: hakerek osan hira ne’ebé selu ba ema ida-ida kada fulan. Na’in nia saláriu tenke sura nu’udar parte iha kustu traballu ba negósiu ida.

    Estudu kazu: Loja lembransa

    Iha loja lembransa, empregadu barak liu serbisu oras 160 kada fulan: Oras 8 kada loron x loron 5 kada semana = Oras 40 kada semanaOras 40 kada semana x semana 4 kada fulan = Oras 160 kada fulan.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    12 Kalkula Kustu

    Kustu traballu diretu

    Koluna 4 no 5 iha Formuláriu Kustu Traballu fó informasaun kona-ba kustu ba empregadu sira ne’ebé serbisu diretamente iha produsaun produtu ka servisu = hanesan kustu traballu diretu.

    • Oras hira ba produsaun kada fulan: hakerek oras hira ne’ebé ema ida-ida serbisu kada fulan.

    • Osan ba tempu iha produsaun: hakerek osan hira ne’ebé selu ba ema ida-ida kada fulan ba serbisu iha produsaun. Se ema ida serbisu tempu tomak iha produsaun, nia kolen ka saláriu tomak sai kustu traballu diretu. Se ema ida serbisu part-time iha produsaun, fahe saláriu ba kustu traballu diretu no kustu traballlu indiretu.

    Estudu kazu: Pousada Maria

    Ema na’in 6 serbisu iha Pousada Maria. Empregadu na’in-4 halo parte diretamente iha atendimentu públiku (prestasaun servisu). Maria nu’udar na’in no nia empregadu part-time mak kalkula nu’udar kustu traballu indiretu. Maria nia empregadu barak liu serbisu oras 200.

    FORMULÁRIU KUSTU TRABALLU Pousada MariaFORMULÁRIU KUSTU TRABALLU Pousada Maria KUSTU TRABALLU

    DIRETU

    KUSTU TRABALLU INDIRETU

    1 2 3 4 5 6 7 Empregadu Oras

    serbisu totál kada fulan

    Pagamanetu totál kada

    fulan

    Oras iha produsaun kada fulan

    Pagamentu ba tempu iha

    produsaun

    Oras ne'ebé la'ós iha

    produsaun kada fulan

    Pagamentu ba tempu

    ne'ebé la'ós iha

    produsaun $ $ $

    Maria, supervizaun, vendas 200 500 - - 200 500 Mario, servidór 200 180 200 180 - - Sofia, resepsaun 200 180 200 180 - - Ellie, dapur-na'in 200 180 160 180 - - Domingos, serbisu-doméstiku 160 150 160 150 - - Jaime, seguransa 200 150 200 150 - -

    Total 920 840 200 500

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    13Kalkula Kustu

    Kustu traballu indiretu

    Empregadu balu serbisu iha produsaun nomós halo serbisu seluk ne’ebé laiha relasaun diretamente ba produsaun produtu ka servisu partikulár.

    • Oras hira ne’ebé la’ós iha produsaun kada fulan: hakerek oras hira ne’ebé ema ida-ida halo ne’ebé la’ós diretamente iha produsaun ba produtu ka servisu partikulár.

    • Osan ne’ebé selu ba tempu serbisu la’ós iha produsaun: hakerek osan hira hosi empregadu ida-ida nia saláriu fulan ba tempu ne’ebé han atu halo serbisu ne’ebé laiha relasaun diretamente ba produsaun produtu ka servisu partikulár.

    Estudu kazu: Loja lembransa

    Iha ami-nia loja, ema ne’ebé serbisu maka:

    • Osvaldo, badaen halo sasán lembransa

    • Jose, na’in/ halo sasán lembransa

    • Sania vendas / halo sasán lembransa

    Liu sorin ida hosi nia tempu serbisu, oras 100 kada fulan, Sania halo hela sasán lembransa sira. Nia serbisu diretamente iha prosesu produsaun. Nia saláriu nu’udar kustu traballu diretu. Durante tempu sorin seluk, oras 60 kada fulan, nia fa’an produtu hirak-ne’e iha loka laran. Ne’e nu’udar kustu traballu indiretu.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    14 Kalkula Kustu

      

    FORMULÁRIU KUSTU TRABALLUIta-nia negósiu KUSTU TRABALLU

    DIRETU KUSTU TRABALLU

    INDIRETU 1 2 3 4 5 6 7

    Empregadu Orasserbisu

    totál kada fulan

    Pagamanetu totál kada

    fulan

    Oras iha produsaun kada fulan

    Pagamentu ba tempu

    ihaprodusaun

    Orasne'ebé

    la'ós iha produsaun kada fulan

    Pagamentu ba tempu

    ne'ebé la'ós iha

    produsaun

    $ $ $

    Total

    Kalkula kustu traballu diretu kada oras

    Kustu traballu diretu fó hatene kustu ba Ita-nia negósiu hosi Ita empregadu sira ne’ebé serbisu diretamente iha produsaun ba kada oras ida. Ita presiza informasaun ne’e atu kalkula kustu traballu diretu ba produtu ka servisu ida-ida ne’ebé Ita-nia negósiu fornese (fa’an).

    • Halo divizaun, pagamentu totál ba oras serbisu iha produsaun kada fulan (totál hosi koluna 5) / númeru oras totál ne’ebé serbisu iha produsaun kada fulan (totál hosi koluna 4).

    • Inklui kustu traballu diretu hosi Formuláriu Kustu Traballu. Multiplika oras-ema x kustu traballu diretu = kustu traballu diretu kada item.

    Ita-nia negósiu?

    Halo Formuláriu Kustu Traballu ba Ita-nia negósiu.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    15Kalkula Kustu

    Estudu kazu: Pousada Maria

    Iha Pousada Maria, kustu traballu diretu mak $ 0.46 kada oras ida. Nia kalkulasaun maka:

     

     

     

     

    Pagamentu (kolen) ba tempu iha produsaun 840 $

    Oras iha produsaun kada fulan

    920 oras = 0.91 $

    KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ORAS

    Kalkula kustu traballu diretu ba kada item

     

     

     

     

    2. KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM

    Tempu ba kada item (oras-ema)

    Preparasaun 15 min

    Servisu 15 min

    0.5 0.91$ 0.46$

    Atividade

    KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ORAS

    KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM

    ORAS TOTÁL

    x =

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    16 Kalkula Kustu

    16  

    Oras produsaun totál 360

    ITEM HIRA NE'EBÉ

    HALO KADA FULAN

    Oras-ema totál atu halo item 1 2 = 180

    2. KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM  

    Kustu traballu diretu totál (Hosi Formuláriu Kustu Indiretu)

    350 $

    Númeru item ne'ebé halo kada fulan 180 $ 1.94

    Estudu kazu: Loja lembransa

    Se karik Ita mak produtór singulár, entaun uluk Ita kalkula média hosi númeru item ne’ebé halo kada fulan. Loja ne’e halo maskara 180 kada fulan, bazaeia ba produsaun tomak hosi empregadu na’in-tolu. Tuirmai, Ita kalkula kustu ba kada item ida, halo divizaun kustu traballu diretu, liu númeru item.

    Pasu 3: Kalkula kustu indiretu

    Negósiu ida-ida tenke iha sumáriu hosi osan hira ne’ebé nia gasta ba kustu indiretu kada fulan. Ita tenke uza Formuláriu Kustu Indiretu atu kalkula kustu indireitu hotu hotu kada fulan. Ita presiza Formuláriu Kustu Indiretu ida-de’it ba negósiu tomak.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    17Kalkula Kustu

      

    Loja lembransa

    Kustu kada fulan UnidadeFolin /unidade TotálAluga uma (arrendamentu, garantia ka ip 1 400 400Manutensaun ekipamentu 1 100 100Apólise seguru no lisensiamentu 1 50 50Traballu indiretu (hosi Formuláriu Kustu Traballu, totál hosi koluna 7) 1 80 80Depresiasaun 1 300 300Internet no telefone 1 50 50

    Eletrisidade 1 50 100

    Transporte 1 50 50Materiál limpeza 1 25 25

    1,155

    FORMULÁRIU KUSTU INDIRETU

    Kustu operasionál (muda kada fulan) Kustu totál kada fulan

    Kustu fixu

    a) Kustu fixu (hanesan kada fulan)

    • Aluga uma (arrendamentu, garantia ka ipotéka)

    • Manutensaun ekipamentu (atu hadi’a ekipamentu te’in, kadeira, nst.)

    • Apólise-seguru no lisensa: kustu sira ne’ebé Ita la selu kada fulan. Ita-nia negósiu bele iha kustu indiretu ne’ebé Ita la selu kada fulan. Porezemplu, apólise-seguru, lisensa, ferramentu, no papelaria. Kustu hirak hanesan ne’e tenke divididu liu númeru fulan ne’ebé item ne’e mak uza.

    Estudu kazu: Loja Lembransa

      

    Kustu kada Fulan ($ 50 kada fulan) =

    Kustu apólise-seguru ($ 600)

    Fulan hira (fulan 12)

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    18 Kalkula Kustu

    b) Traballu indiretu

      

    Loja lembransa uza informasaun hosi sira-nia

    Formuláriu Kustu Traballu atu hetan montante

    ne’ebé sira gasta ba traballu indiretu kada fulan.

    Sira kopia montante totál hosi koluna 7 ba sira-nia

    Formuláriu Kustu Traballu.

    Estudu kazu: Loja lembransa

    6 7

    Oras ne'ebé

    la'ós iha produsaun kada fulan

    Pagamentu ba tempu

    ne'ebé la'ós iha

    produsaun

    $

    60 50

    60 30- -

    120 80

    Kustu traballu indiretu totál

    KUSTU TRABALLU INDIRETU

    c) Depresiasaun

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    19Kalkula Kustu

    Estudu kazu: Pousada Maria

    Depresiasaun

    Pousada Maria deside atu sosa bisikleta sira ne’ebé turista sira bele aluga. Sira fiar katak sira bele dura tinan lima. Bisikleta hirak-ne’e sei lakon valór durante tinan 5 nia laran. Lakon ba valór ne’e hanaran depresiasaun no nu’udar kustu ba negósiu ida. Kada tinan nia selu $100 (= $ 8.30 kada fulan).

    Atu prenxe formuláriu kustu indiretu nia sura montante depresiasaun hotu hotu hosi dapur, mobiliária, karreta no bisikleta kada tinan / divididu liu fulan. Ida-ne’e sai totál $500 kada tinan

    Depresiasaun ne’e nu’udar kustu ba Ita-nia negósiu. Ezemplu mak mobiliária (kadeira, kama), ekipamentu dapur, mákina sira atu prodús lembransa ka karreta. Se ekipamentu iha valór aas no sei dura kleur, Ita bele deside atu la hakerek kustu atu sosa (= investimentu). Oinseluk, Ita bele kalkula valór hira ne’ebé ekpamentu ne’e sei lakon kada fulan ne’ebé uza. Depresiasaun ne’e bele define nu’udar lakon ba valór ekipamentu nian. Ida-ne’e mak kalkula hanesan:

    Formuláriu Depresiasaun Naran Ekipamentu Bisikleta Tinan ne'ebé hola 2014 Kustu atu sosa $ 500 (bisikleta

    5) Tinain hira atu uza Tinan 5 Depresiasaun kada tinan $100 Tinan Depresiasaun anuál

    2014 100 2015 100 2016 100 2017 100 2018 100

    EZERSÍSIU

    Maria sosa fogaun foun ba dapur iha restaurante Pousada Maria. Fó tulun ba Maria atu prenxe Formuláriu Kustu Indiretu liuhosi kalkula depresiasaun kada fulan. Iha-ne’e informasaun ne’ebé Ita presiza:

    • Nia sosa fogaun ba dapur ne’e iha 2014

    • Nia selu $500

    • Nia sei hein atu uza fogaun ne’e durante tinan 5 nia laran

    1. Prenxe Formuláriu Depresiasaun

    2. Ita ua montante hira no tau iha ne’ebé iha Formuláriu Kustu Indiretu ne’e?

    Formuláriu Depresiasaun Naran Ekipamentu Tinan ne'ebé hola Kustu atu sosa Tinain hira atu uza Depresiasaun kada tinan Tinan Depresiasaun anuál

     

    Depresiasaun = Kustu totál atu sosa ekipamentu Númeru hira ne’ebé Ita antisipa atu uza

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    20 Kalkula Kustu

    Estudu kazu: Pousada Maria

     

    Pousada Maria

    Kustu kada fulan UnidadeFolin /unidade TotálAluga uma (arrendamentu, garantia ka ip 1 1,000 1,000Manutensaun ekipamentu 1 500 500Apólise seguru no lisensiamentu 1 50 50Traballu indiretu (jhosi Formuláriu Kustu Traballu, totál hosi koluna 7) 1 500 500

    Depresiasaun 1 500 500Internet no telefone 1 50 50

    Eletrisidade 1 400 400

    Transporte 1 300 300

    Materiál limpeza 3 25 75Komersializasaun: Promosaun 1 100 100

    Seluk 1 100 100

    3,575

    Kustu fixu

    Kustu operasionál (muda kada fulan)

    Kustu totál kada fulan

    FORMULÁRIU KUSTU INDIRETU 2014

    d) Kustu operasionál

    Kustu sira-ne’ebé bele iha variasaun kada fulan, ne’ebé mós hanaran ‘kustu variavel’:

    • Eletrisidade

    • Transporte iha montante ba transporte, Pousada Maria inklui tranpsorte hotu hotu ne’ebé sirapnia negósiu tenke selu. Porezemplu, bainhira sir bá hola ai-han no hemun. Transporte ne’e normalmente kustu indiretu tanba susar atu kalkula kustu transporte ba item ida-ida

    • Materiál limpeza

    • Komersializasaun: promosaun

    • Kustu ba ai-han & hemun

    Kalkula kustu indiretu kada oras

    Kustu indiretu totál ba negósiu ida ne’ebé halo produtu barak liu tenke divididu no fahe ba produtu ka servisu hotu hotu ne’ebé negósiu ne’e halo ka fa’an. Atu kalkula kustu indiretu kada oras, uza parte 3 hosi Formuláriu Kustu Produtu.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    21Kalkula Kustu

    Estudu kazu: Pousada Maria

     

    3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM

    3575 $

    920 oras

    3.89$

    INDIRECT COSTS PER ITEM

    0.5 3.89$ 1.94$

    Kustu indiretu totál kada fulan hosi Formuláriu Kustu Indiretu

    Oras totál iha produsaun kada fulan (Hosi Koluna 4 iha Formuláriu Kustu Traballu)

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    Produtór singulár sei halo kalkulasaun diferente – sira kalkula kustu indiretu kada oras bazeia ba númeru item ne’ebé sira prodús.

    Estudu kazu: Loja lembransa

    Kustu indiretu totál ba loja ne’e tenke divididu liu númeru item totál ne’ebé prodús iha fulan ida-nia laran. Atu kobra kustu despeza jerál nian, iha kustu $6.42 ba kada item ida.

     

    3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM

    1155 $

    6.42$

    180

    Kustu traballu diretu totál (Hosi Formuláriu Kustu Indiretu)

    Númeru item ne'ebé halo kada fulan

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    Pasu 4: Sura hamutuk kustu totál sira

    Pousada Maria no loja lembransa ne’e kompleta tiha ona Pasu 1, 2 no 3 atu hatene kustu matabixu no maskara ukir hosi ai. Atu kompleta Pasu 4, sira sura hamutuk montante sira iha Formuláriu Kustu Produtu.

    Pasu 1. Kustu Materiál Diretu

    +Pasu 2. Kustu Traballu Diretu

    +Pasu 3. Kustu Indiretu

    = Pasu 4. Kustu Totál

     

    Pousada Maria sei uza Formuláriu Kustu Produtu ba produtu ida-ida. Se karik kustu sira mak la hanesan, nia sei uza Formuláriu Kustu Produtu ba kada bikan ida-ida.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    22 Kalkula Kustu

    Estudu kazu: Pousada Maria

    Kustu atu prepara matabixu ida:

    Estudu kazu: Loja lembransa

    Kustu atu prepara máskara ida ukir hosi ai

     

     

     

     

     

     

     

    4. KUSTU TOTÁL KADA ITEM1. KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM 1.30$ 2. KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM 0.46$

    3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM 1.94$

    Total 3.70$

    KUSTU PRODUTU 1

     

     

     

     

     

     

     

    4. KUSTU TOTÁL KADA ITEM1. KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM 7.00$

    2. KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM 1.94$ 3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM 6.42$

    Total 15.36$

    KUSTU PRODUTU 1

    Kustu totál hosi produtu ka servisu ida mak pontu atu hahú halo desizaun kona-ba folin atu husu Ita nia kliente sira.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    23Kalkula Kustu

    EZERSÍSIU

    Uza informasaun iha kraik atu prenxe Formuláriu Kustu Produtu, Formuláriu Kustu Traballu no formuláriu ba Restaurante Bakso (haree ezersísiu iha Kapitulu 6).

    Kalkula kustu hosi mie bikan ida nian.

    Kustu indiretu kada fulan

    •Aluga: $200

    •Eletrisidade no bee: $25

    •Depresiasaun: $75

    •Traballu indiretu (haree Formuláriu Kustu Traballu)

    .

     

     

     

     

     

     

    3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM

    $

    oras INDIRECT COSTS PER ITEM

    0 -$ -$

    Kustu indiretu totál kada fulan Hosi Formuláriu Kustu Indiretu)

    (Hosi Koluna 4 iha Formuláriu Kustu Traballu)

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM  

     

     

     

     

     

    4. KUSTU TOTÁL KADA ITEM1. KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM -$

    2. KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM -$ 3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM -$

    Totál -$

    KUSTU PRODUTU 1KUSTU PRODUTU 1

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    24 Kalkula Kustu

    Ita-nia negósiu

    Prenxe formuláriu iha kraik atu kalkula folin ba produtu ka servisu ida ba Ita-nia negósiu. 

     

    FORMULÁRIU KUSTU PRODUTU Ba fabrikante no operadór servisu

    Produtu: 1. KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM1 2 3 4

    Matéria Prima

    Toitál

    KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM

    AtividadeTempu ba kada item (oras-ema)

    -$ -$

    3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM

    $

    oras INDIRECT COSTS PER ITEM

    0 -$ -$

    4. KUSTU TOTÁL KADA ITEM1. KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM -$

    2. KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM -$

    3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM -$

    Totál -$

    Kustu indiretu totál kada fulan Hosi Formuláriu Kustu Indiretu)

    (Hosi Koluna 4 iha Formuláriu Kustu Traballu)

    KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM

    x =

    KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ORAS

    KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    KUSTU PRODUTU 1

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM

    x =

    KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ORAS

    KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    KUSTU PRODUTU 1

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    KUSTU PRODUTU 1KUSTU PRODUTU 1

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    25Kalkula Kustu

    Sumáriu

    Se karik Ita hanesan fabrikante no operadór servisu, uza Formuláriu Kustu Produtu no halo tuir pas u 4 atu kalkula kustu totál atu halo no fa’an produtu ka servisu saida de’it iha Ita-nia negósiu:

    Pasu 1: Kalklua kustu materiál diretuPasu 2: Kalkula kustu traballu diretu

    Pasu 3: Kalkula kustu indiretu

    Pasu 4: Sura hamutuk atu hatene kustu totál

    Uza Formuláriu Kustu Produtu ba produtu ka servisu ida-ida.

    Pasu 1: Kalkula kustu materiál diretu

    Halo Ita-nia kalkulasaun sira iha Formuláriu Kustu Produtu.

    • Hakerek matéria-prima oioin ne’ebé sai parte iha, ka iha relasaun diretamente ba produtu ka servisu.

    • Hakerek kustu atu sosa matéria-prima no kuantidade materiál ne’ebé presiza atu halo item ida. Agora, multiplika rua ne’e atu hatene kustu ba kada item ida.

    • Sura hamutuk kust ba kada item ba materiál ida ida. Ida-ne’e sei fó kustu materiál diretu ba kada item.

    Pasu 2: Kalkuloa kustu traballu diretu

    Prenxe Formuláeriu Kustu Traballu Atu hetan informasaun kona-ba kustu traballu hotu hotu iha Ita-nia negósiu. Halo kalkulasaun atu hatene osan hira ne’ebé empregadu ne’ebé serbisu iha produsaun nia kustu ba Ita-nia negósiu ba kada oras. Depois iha Formuláriu Kustu Produtu, kalkula oras hira ne’ebé han atu halo item ida bazeia ba oras-serbisu ema nian. Multiplika suma hosi tempu ne’ebé han ba kada item ho kustu traballu diretu kada oras atu hatene kustu traballu diretu atu halo item ida.

    Pasu 3: Kalkula kustu indiretu

    Prenxe Formuláriu Kustu Indiretu atu hatene informasaun kona-ba kustu seluk hotu, menus ke kustu diretu, ne’ebé Ita hasoru atu hala’o Ita-nia negósiu. Lembra atu inklui kustu ba transporte, traballau indiretu no depresiasaun.

    Depois, iha Formuláriu Kustu Produtu, kalkula kustu indiretu ba kada oras no parte hira hosi kustu indiretu tenke fó ba item ida. Hetan montante hirak-ne’e hosi Ita-nia Formuláriu Kustu Indiretu no Ita-nia Formuláriu Kustu Traballu.

    Pasu 4: Sura hamutuk kustu totál

    Sura hamutuk kustu hotu hotu ba item ne’e iha Formuláriu Kustu produtu atu hatene kustu tot́ ål atu halo no fa’an item ida.

    Kustu totál ba produtu ka servisu ida mak pontu atu hahú deside folin hira atu husu ba Ita-nia kliente sira.

    Kustu materiál

    diretu +

    Kustu traballu

    diretu +

    Kustu

    indiretu = KUSTU TOTÁL

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    26 Kalkula Kustu

    Iha indústria ospitalidade no turizmu, intermediáriu barak hala’o sira-nia operasaun entre kliente no prestadór servisu sira (restaurante, pousada/pensaun no loja lembransa). Intermediáriu hirak-ne’e mak hanaran retallista no atakadista (negósiu ne’ebé fa’an-boron). Ezemplu mak operadór eskursaun turístiku, ajénsia viajen, Ajénsia Viajen Online (OTA – Online Travel Agency), vendedór sira ne’ebé halo rezervasaun no simu komisaun vendas nu’udar insentivu. Atakadista sira hola produtu no servisu sira ho kuantidade boot no fa’an fali ho kuantidade ki’ik liu ba retallista sira, enkuandtu retallista sira fa’an fali produtu sira diretamente ba kliente sira. Liafuan atakadista ne’e dalabarak uza nu’udar sinonimu ba operadór eskursaun turístiku, maibé sei iha diferensa balu: (1) operadór eskursaun mós hala’o operasaun nu’udar retallista; (2) operadór eskursaun bele kira nia produtu rasik; (3) operadór eskursaun bele fornese servisu sira iha nia lokál.

    KUSTU BA NEGÓSIU RETALLU KA ATAKADISTA

    KAPÍTULU 3

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    27Kalkula Kustu

    Retallista no atakadista:

    • Iha kustu materiál diretu. Retallista sira la halo produtu, maske sira presiza sasán ka servisu atu fa’an. Kustu atu hola sasán atu fa’an fali mak hanesan kustu materiál diretu ba retallista ka atakadista.

    • Laiha kustu traballu diretu. Sira hola no fa’an sasán ne’ebé negósiu seluk haol. Dalabarak sira iha empregadu ne’ebé tulun iha loja maibé sira laiha empregadu ne’ebé halo produtu ka presta servisu ruma. Nune’e, ba retallista ka atakadista, kolen no saláriu hotu hotu mak kustu indiretu.

    • Iha kustu indiretu hanesan osan selu aluga no eletrisidade. Ba retallista ka atakadista, kustu indiretu mak kustu hotu hotu ne’ebé negósiu ne’e hasoru menus ke kust atu hola sasán atu fa’an fali.

    ida mak lori mai kliente sira, Ita bele fó kalan ka hahán laselu ba nia ka komisaun ba vendas hosi folin.

    KUSTU BA NEGÓSIU RETALLISTA

    KA ATAKADISTA.

    PASU 1: Kalkula kustu materiál

    indirtetu

    PASU 2: Kalkula kustu indiretu

    PASU 3: Sura hamutuk kustu totál

    3.1 Pasu sira atu kalkula kust ba negósiu retallista no atakadista

    Sei iha pasu haat atu kalkula kustu ba Ita-nia produtu ka servisu.

    Pasu 1: Kalkula kustu materiál diretu (folin ba sosa-na’in/maksosak sira)

    Kustu materiál diretu ba retallista ka atakadista mak kustu atu sosa sasán ka servisu atu fa’an fali. Ita bele mós hanaran ida-ne’e hanesan folin ba sosa-na’in. Ulukliu, kalkula osan hira ne’ebé Ita-nia negósiu gasta kada fulan atu sosa sasán ka servisu hosi Ita-nia distribuidór/fornesedór. Ita-bele bazeia Ita-nia kalkulasaun ba fulan foin antes. Importante atu kalkula unidade hira ne’ebé Ita hola nu’udar média kada fulan (hanoin kona-ba alta temporada no baixa temporada). Ita bele kalkula ba kada produtu ka servisu, ba kada kategória, kada kliente ka bele kalkula rendimentu hosi Ita-nia negósiu tomak.

    Se karik ita hahú negósiu foun Ita tenke halo estimasaun kona-ba unidade hira ne’ebé Ita hanoin atu fa’an kada fulan. Hala’o peskiza merkadu atu identifika interese ba Ita-nia produtu ka servisu.

    Uza Formuláriu Kustu Produtu ba retallista sira atu kalkula kustu totál:

    • Hakerek naran hosi produtu ka servisu ida-ida ne’ebé Ita-nia negósiu fa’an

    • Hakerek kustu materiál diretu (folin ba sosa-na’in) atu hola item ida-ida

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    28 Kalkula Kustu

    Estudu kazu: Ajénsia Viajen (retallista)

    Pousada Maria mós iha ajénsia viajen ki’ik. Ajénsia viajen ne’e sei oferese gama servisu oioin ba nbia kliente, porezemplu eskursaun ba bee-tudak, transporte ba aeroportu, aviaun no viajen iha maxibombo. Ajénsia ne’e sei sura hamutuk resibu ba servisu hotu hotu ne’ebé negósiu ne’e sosa baibain durante fulan ida-nia laran (média entre alta temporada no baixa temporada).

    Haree ba Ita-nia livru rejistu sira atu kalkula produtu ka servisu hira ne’ebé Ita sosa hosi Ita-nia distribuidór/fornesedór no hira ne’ebé Irta selu

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    29Kalkula Kustu

    Ita-nia negósiu?

    Kalkula Ita-nia kustu diretu.

    1 2 3Kuantidade sosa (kada

    fulan

    Kustu kada item

    Total

    Eskurasaun ba bee-tudak 50 15 750

    Eskurasaun ba luku-tasi 20 100 2000

    Transporte ba aeroporto 20 30 600

    Bilete maxibobmbo 20 25 500

    KUSTU MATERIAL DIRETU TOTAL 3850

    FORMULÁRIU KUSTU MATERIÁL DIRETU

    FORMULÁRIU KUSTU PRODUTU

    Ajénsia viajen (retallista)

    1 2 3Kuantidade sosa (kada

    fulan

    Kustu kada item

    Total

    KUSTU MATERIAL DIRETU TOTAL

    FORMULÁRIU KUSTU MATERIÁL DIRETU Ita-nia negósiu?

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    30 Kalkula Kustu

    Pasu 2: Kalkula kustu indiretu

    a) Kalkula kustu indiretu totál kada fulan

    Kustu indiretu ne’e hanesan kustu seluk hotu ne’ebé hasoru bainhira hala’o negósiu retallu. Hirak-ne’e inklui kustu fixu no operasionál (kustu variavel kada fulan).

    Retallista no atakadista sira sosa no fa’an sasán, maibé la halo produtu ka presta servisu ruma. Sira laiha empregadu sira ne’ebé halo parte diretamente iha produsaun sasán. Saláriu, kolen no subsídiu hotu hotu ba empregadu sira no na’in mak hanesan kustu traballu indiretu. Uza formuláriu kustu traballu ne’ebé deskreve iha pájina 14.

    Estudu kazu: Ajénsia Viajen

    Ajénsia ne’e iha kustu fixu no operasionál. Sira aluga fatin hosi Pousada Maria. Sira iha kustu traballu indiretu tanba sira fa’an fali de’it servisu sira.

     

    Ajénsia Viajen

    Kustu kada fulan UnidadeFolin /unidade TotálKustu fixu Aluga uma (arrendamentu, garantia ka ipo 1 300 300

    Traballu indiretu (ajente vendas ida) 1 300 300Depresiasaun 1 100 100Internet no telefone 1 50 50

    Eletrisidade 1 30 30Materiál limpeza 1 5 5

    785

    FORMULÁRIU KUSTU INDIRETU

    Kustu totál kada fulan

    Kustu operasionál

    Kalkula Ita-nia kustu materiál indiretu.

     

    Ita-nia negósiu

    Kustu kada fulan UnidadeFolin /unidade TotálAluga uma (arrendamentu, garantia ka ipoteka)

    Manutensaun ekipamentuApólise seguru no lisensiamentuKustu traballu indiretu (Formuláriu traballu)

    Depresiasaun

    Internet no telefoneEletrisidadeTransporte

    Materiál limpezaKomersializasaun: promosaun

    Kustu fixu

    Kustu operasionál (muda kada fulan)

    Kustu totál kada fulan

    FORMULÁRIU KUSTU INDIRETU

    Ita-nia negósiu?

    Kalkula Ita-nia kustu materiál indiretu.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    31Kalkula Kustu

    b)Kalkula folin (%) ba kustu indiretu

    Folin (porsentu) kustu indiretu ne’e hanesan persentajen ne’ebé Ita aumenta ba folin fa’an nian atu taka kustu indiretu totál. Atu kalkula folin (porsentu) kustu indiretu, dividida kustu indiretu totál kada fulan liu kustu materiál diretu totál kada fulan no multiplika liu 100

    Estudu kazu: Ajénsia Viajen

    FORMULÁRIU KUSTU PRODUTUTravel agency (retailer)

    KUSTU INDIRETU TOTÁL KADA FULAN 785 x 100 20.39 %KUSTU MATERIÁL DIRETU TOTÁL KADA FULAN

    3850

    =

    Folin % Kustu Indiretu

    x =

    Folin % Kustu Indiretu

    x

    Ajénsia viajen ne’e kalkula katak folin (porsentu) kustu indiretu ba nia negósiu mak 20.39%. Nia arrendonda folin (porsentu) kustu ne’e tun ba 20% tanba nia antisipa katak nia kustu sira sei tun. Folin kustu indiretu 20% ne’e katak ajénsia tenke aumenta 20% ba kustu materiál diretu ba kada servisu ne’ebé sira fa’an. Se kliente sira ba diretamente ba prestadór servisu ka produtór, sira la presiza selu persentajen tan ne’e. Tanba razaun ida-ne’e tenke buka oinsá atu halo folin kustu ne’e menus liu.

    Hamutuk ho folin kustu ne’e, Ita mós presiza halo lukru líkidu ba investimentu. Di’ak liu atu tau tan marjin lukru líkidu hanesan 1-5%. Ida-ne’e sei depende ba valór/folin ba Ita-nia produtu ka servisu, no Ita-nia kompetidór nian. Nune’e mós, Ita bele hasoru mudansa ba kustu materiál diretu totál ka ba kustu indiretu totál hanesan inflasaun, saláriu sa’e no kustu ne’ebé la antisipada. Tanba razaun ne’e Ita presiza aumenta lukru (haree ba seksaun kona-ba hafolin/presu).

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    32 Kalkula Kustu

    EZERSÍSIU

    a) Kalkula kustu indiretu ba kada item

    Folin kustu indiretu ne’e fó hatente ita persentajen hira atu aumenta ba kustu materiál diretu hosi sasán ka servisu hotu hotu ne’ebé ita fa’an atu Ita bele taka Ita-nia kustu indiretu. Agora ita tenke kalkula foin hira atu aumenta ba item ida-ida.

    Kustu materiál + Folin (%) = Kustu indiretu kada item Diretu kada item kustu indiretu

     

    Estudu kazu: Ajénsia Viajen

    Ajénsia viajen ne’e sei hakarak kalkula kustu indiretu ba nia eskursaun ba fatin bee-tudak. Folin kustu indiretu ne’e 20%. Nune’e ajénsia ne’e tenke tau tan 20% ba kustu matérial diretu hosi servisu hotu hotu ne’ebé sira fa’an.

    Tuirmai ne’e mak oinsá ajénsia ne’e kalkula montante hira atu aumenta ba servisu ida-ida nia folin:

    Eskursaun ba fatin bee-tudak

    $ 15 x 20 = $ 18 100

     

    FORMULÁRIU KUSTU PRODUTURetallista / atakadista

    KUSTU INDIRETU TOTÁL KADA FULA x 100 %KUSTU MATERIÁL DIRETU TOTÁL KADA FULAN

    =

    Folin % Kustu Indiretu

    x

    Uza informasaun iha kraik atu kalkula Mudansa Kustu ba Merkadu Artezanatu iha Timor-Leste.

    Merkadu Artezanatu nu’udar negósiu retallista boot ne’ebé fa’an sasán lembransa oioin. Sira sosa hosi produtór sira no fa’an fali diretamente ba turista no loja sira. Iha tinan liubá, sira fa’an item 550. Kustu totál atu sosa materiál mak $ 2,600. Merkadu artezanatu ne’e iha kustu indiretu menus, tanba sira iha de’it empregadu 2 ne’ebé simu $ 300 ida-ida no fatin baratu atu aluga ho folin $ 250.

    1. Kalkula fooin (porsentu) kustu indiretu: ……….

    2. Ita hanoin katak % ne’e mak aas ka menus liu, ka lae?

    3. Saida mak Merkadu Artezanatu bele muda?

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    33Kalkula Kustu

    Ita-nia negósiu?

    Kalkula kustu indiretu kada item

     

     

     

    1 2Produtu ka servisu Kustu

    Materiál Diretu kada

    Item

    Kustu indiretu kada

    item

    Eskursaun ba bee-tudak 15 3Eskursaun ba luku-tasi 100 20Transporte ba aeroportu 30 6Billete maxibobmbo 25 5

     

     

     

    1 2 3Produtu ka servisu Kustu

    Materiál Diretu kada

    Item

    Kustu indiretu kada

    item

    Kustu kada item

    x __%

    Pasu 3: Sura hamutuk kustu totál sira

    Atu hatene kustu totál ba item ida, sura hamutuk kustu materiál diretu no kustu indiretu ba kada item iha Formuláriu Kustu Produtu.

    Pasu 1. Kustu Materiál Diretu

    +Pasu 2. Kustu indiretu

    =

    Kustu totál ba kada servisu ka produtu ne’ebé fa’an

     

     

     

    Uza kustu totál produtu nu’udar pontu atu hahú deside folin hira atu fa’an ba Ita-nia kliente.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    34 Kalkula Kustu

    1 2 3Produtu ka servisu Kustu

    Materiál Diretu kada

    Item

    Kustu indiretu kada

    item

    Kustu kada item

    Eskursaun ba bee-tudak 15 3 18

    Eskursaun ba luku-tasi 100 20 120

    Transporte ba aeroportu 30 6 36

    Billete maxibobmbo 25 5 30

    Estudu kazu: Ajénsia Viajen

    3.2 Métodu presu kustu-akresidu ba retallista no atakadista

    Retallista (ajénsia viajen) no atakadista (operadór eskursauun sira) bele mós kalkula kustu no presu ho métodu oinseluk. Presu kustu-akresidu ne’e nu’;udar métodu hafolin sasán ka servisu iha-ne’ebé montante ida, atu taka lukru, mak aumenta ba kustu sira atu estabelese folin fa’an; ida-ne’e hanesan métodu hafolin ka determina folin ne’ebé orientadu interiormente.

    Aumentu ba folin (presu)

    Retallista no atakadista sira determina aumetnu ba folin ba kada tipu servisu (transportem, matadalan, hahán, otél) ka ba kada kliente. Operadór eskursaun turístku barak iha folin ba kada kliente, tanba sira iha portfólio kliente oioin (rezervasaun diretu, retallista, operadór eskursaun turístiku tradisionál).

    1 2 3Produtu ka servisu Kustu

    Materiál Diretu kada

    Item

    Kustu indiretu kada

    item

    Kustu kada item

    =+

    Ita-nia negósiu?

    Kalklua kustu totál ba ita-nia produtu no servisu sira.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    35Kalkula Kustu

    Estudu kazu: Ajénsai viajen

    Ajénsai viajen ne’e define sira-nia kliente sira iha kategória rua atu determina sira-nia marjin:

    KLIENTE A: AJENTE / ATAKADISTA ne’ebé SERBISU HO RETALLISTA (OTÉL sira IHA DILI)

    KLIENTE B: REZERVASAUN PARTIKULÁR/REZERVASAUN DIRETU hosi BAINAKA RAI-LI’UR

    Kutasaun ba eskursaun kalan ida ba kliente B:

    Folin sosa Aumentu ba folin hanesan Presu faan

    $ 50 alojamentu $65

    $ 50 transporte X 30% (marjin kustu + lukru líkidu) $65

    $ 25 servisu matadalan $32,50

    Retallista/ atakadista sira hasa’e sira-nia kustu indiretu (folin atu hola) ho aumentu ba folin ne’e. Aumentu ba folin ida-ne’e maka: (1) diferensa entre kustu no folin fa’an hosi produtu ka servisu ruma; (2) diferensa etnre folin líkidu ne’ebé operadór eskursaun, otél ka fornesedór seluk husu no folin fa’an retallu hosi servisu ne’e. Métodu ida-ne’e halo fasil liu atu kalkula folin no sei hamenu tempu ne’ebé han, tanba bele adapta tahan-serbisu iah Excel lalais no fasil.

    Aumentu ba folin ne’e normalmente hanesan persentajen fixu ba kada produtu ka servisu entre 1% no 100% ba negósiu turizmu sira. Persentajen sei normalmente menus liu ba produtu ka servisu ne’ebé karun liu, susar liu atu fa’an ka bainhira kompetidór fa’an produtu ka servisu hanesan de’it ho folin baratu liu. Negósiu balu husu aumentu ba folin ho monante fixu (porezemplu $20 ba kada eskursaun ne’ebé fa’an) duké aumentu ba folin hanesan persentajen.

    Marjin lukru ne’e hanesan persentajen hosi presu fa’an ikus nian ne’ebé reprezenta lukru. Marjin ne’e tenke konbre kustu indiretu hotu hotu (kustu traballu indiretu sira fahe ba kliente hotu hotu) no inklui marjin lukru.

    Tuirmai ne’e mak buat ne’ebé José halo:

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    36 Kalkula Kustu

    Pasu Estudu kazu: Ajénsia viajen 1. Halo planu bainhira Ita presiza fó hatene folin

    foun ba Ita-nia kliente sira

    Novembru: Kliente sira (orgaun governu,

    negósiu, viajente individuál) presiza hatene folin

    ba 2015.

    2. Folin sosa-na’in (kompradór: Kontakta

    fornesedór sira (otél, pousada/pensaun, transporte,

    restaurante, atividade turístiku) liuhosi telefone, e-

    mail ka vizita atu buka hatene sira-nia folin. Se

    karik sira-nia folin mak aas liu, negósia folin di’ak

    (kontrata)

    Setembru: Sira telefone ba otél 4 atu husu sira-

    nia folin foun. Sira simu folin foun ne’e ba 2015.

    Negosiasaun ho kompañia transporte, tanba sira

    aumenta sira-nia folin 35%.

    3. Kalkula fali marjin

    Haree fali kustu indiretu

    Kalkula fali folin (kustu materiál diretu) bazeia ba

    númeru produtu / servisu ne’ebé fa’an durante

    2014

    Setembru: Ajénsia ne’e antisipa aumentu 10%

    ba nia kustu indiretu iha 2014. Ajénsia ne’e

    kontrata otél 4 iha 2014 no fa’an kalan totál 400.

    Sira antisipa atu fa’an hanesan de’it iha 2015.

    Otél sira iha folin 5% tan kada kalan (aumentu

    ba folin sosa 5%)

    4. Determina marjin lukru foun (aumentu) ba ka

    kliente

    Bele halo marjin la hanesan ba kliente oioin.

    Outobru

    a Sira tau tan 5% lukru ba sira-nia kliente regulár

    iha Dili

    b. Sira tau tan 10% ba sira-nia kliente hosi rai-li’ur

    5. Totál: marjin kustu indiretu + marjin lukru =

    marjin

    a. despezas 10% + marjin lukru 5%

    b. despezas 10% + marjin lukru 10%

    6. Kalkula folin fa’an

    Marjin x folin ba sosa-na’in = folin foun

    Outobru

    Folin ba kuartu 50$ (folin ba sosa-na’in) x 25%

    Eskursaun ba bee-tudak 15$ x 30%

    7. Taxa kámbiu

    Hamutuk ho merjin, taxa-kámbbiu ne’e halo impaktu

    boot ba folin fa’an. Kontabilista tenke hanoin taxa-

    kámbiu mensál ka anuál ne’ebé departamentu

    eskursaun presiza uza iha sira nia kuotasaun oioin.

    Taxa-kámbiu ba tinan oin mai sei muda 5%

    Folin fa’an x 5%

    8. Haree ba presu iha merkadu no kompetidór

    Importasnte atu kompara ho kuidadu folin “foun” sira

    ho folin ne’ebé hetan iha tinan/temporada foin liubá.

    Aumentu ne’e presiza razoavel (baibain labele liu

    5%-10%). Bainhira aumentu ne’e sa’e aas liu,

    importante atu haree fali presu (dala ida tan). Se iha

    razaun klaru atu halo aumentu aas liu (porezemplu;

    aumentu ba folin kombustivel, governu deside atu

    hasa’e folin ba eskursaun, nst) kuotasaun ne’e sei

    laiha mudansa, maibé tenke fó hatene kliente sira

    tansá iha aumentu ba folin (force majeure).

    José nia folin mak kompetitivu, la presiza

    hasa’e/hatun folin

    9. Folin ne’ebé publika Folin ba sosa-na’in x 25% (kliente hosi Dili) no

    30% (kliente hosi rai-li’ur)  

    Haree ba kapítulu tuirmai kona-ba determina folin atu fa’an.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    37Kalkula Kustu

    Sumáriu

    Se karik Ita nu’udar retallista ka atakadista, uza Formuláriu Kustu Produtu no tuir pasu tolu atu kalkula kustu totál ba kada produtu ne’ebé Ita fa’an.

    Pasu 1: Kalkula kustu materiál diretu

    Halo kalkulasaun iha Formuláriu Kustu Produtu

    • Hakerek naran hosi produtu ida-ida ne’ebé Ita-nia negósiu fa’an

    • Hakerek kustu materiál diretu atu sosa item ida-ida.

    • Retallista no atakadista sira la halo produtu. Nune’e, sira laiha kustu traballu diretu.

    Pasu 2: Kalkula kustu indiretu

    Atu kalkula kustu indiretu ba item ida, halo tuir pasu hirak-ne’e:

    • Kalkula kustu materiál diretu totál ba kada fulan

    • Kalkula kustu indiretu totál ba kada fulan

    • Kalkula folin (%) kustu indiretu nian

    • Kalkula kustu indiretu ba kada item.

    Sura hamutuk kustu diretu totál hosi produtu hotu ne’ebé Ita-nia negósiu sosa atu fa’an fali kada fulan.

    Hakerek kustu materiál diretu toál iha Formuláriu Kustu Produtu nia leten iha espasu ne’ebé fó. Prenxe Formuláriu Kustu Indiretu atu hatene informasaun kona-ba kustu seluk hotu hotu, menus ke kustu materiál diretu, ne’ebé Ita hasoru bainhira hala’o Ita-nia negósiu.

    • Kalkula folin (%) kustu indiretu. Folin (%) kustu indiretu ne’e sei fó hatene Ita persentajen hira atu aumenta ba kustu materiál diretu hosi item ida-ida atu taka kustu indiretu totál ba ita-nia negósiu. Halo kalkulasaun iha Formuláriu Kustu Produtu.

    • Kalkula kustu indiretu ba kada item (iha koluna 2 hosi Formuláriu Kustu Produtu). Multiplika kustu materiál diretu ba kada item (koluna 1) liu folin kustu indiretu.

    Pasu 3: Sura hamutuk kustu totál sira

    Atu hatene kustu totál ba item ida, sura hamutuk kustu materiál diretu no kustu indiretu ba item ida-ida iha Formuláriu Kustu Produtu.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    38 Kalkula Kustu

      

                

    KUSTU TOTÁL Kustu

    indiretu +  =Kustu materiál

    diretu

    Hafolin bazeia ba métodu kustu-akresidu

    Retallista/atakadista sira aumenta sira-nia marjin folin kustu indiretu ho aumentu ba folin. Aumentu ba folin ne’e maka: (1) diferensa entre kustu no folin fa’an ba produtu ka servisu ruma; (2) diferensa entre folin líkidu ne’ebé operadór eskursaun, otél, ka fornesedór seluk husu, no folin fa’an retallu hosi servisu ne’e. Marjin ne’e mak persentajen hosi presu fa’an ikus liu ne’ebé reprezenta lukru. Marjin ne’e tenke taka kustu indiretu hotu hotu (kustu traballu indiretu fahe ba kliente hotu hotu) + inklui marjin ba lukru.

    Uza kustu totál hosi produtu ida nu’udar pontu atu hahú deside folin hira atu husu ba Ita-nia kliente sira.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    39Kalkula Kustu

    4.1 Pasu sira hodi deside ita-nia folin

    Jeralmente, Ita-nia folin sira tenke menus natoon atu dada kliente sira atu mai sosa, maibé aas natoon atu bele manán lukru. Ita tenke iha informasaun kona-ba folin hira ne’ebé bele husu ba Ita-nia kliente sira:

    1.Hatene Ita-nia kustu sira

    2.Hatene VAT hira ne’ebé Ita tenke inklui iha folin totál

    3.Hatene aumentu ba folin (lukru) hira ne’ebé Ita bele husu

    4.Hatene folin hira ne’ebé kliente sira iha vontade atu selu (valór)

    5.Hatene Ita-nia kompetidór sira-nia folin

    6.Hatene oinsá atu halo Ita-nia folin atraente liu

    Ba kada unidade (produtu ka servisu) Ita hakarak manán osan liu nia kustu. Bainhira Ita kalkula kustu mínimu ba produtu ka servisu ida, ita presiza haree to’ok ba folin no halo Ita-nia folin ne’e atraente.

    DESIDE FOLIN BA ITA-NIA SERVISU NO PRODUTU SIRA

    KAPÍTULU 4

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    40 Kalkula Kustu

    Kustu + VAT

    +

    + Lukru (aumentu ba folin / folin ba

    servisu)

    +

    Haree to’ok folin iha merkadu& folin

    atraente

    =Folin ne’ebé

    Públika

     

    1.Hatene Ita-nia kustu

    Kustu mínimu tenke kalkula atu taka ita-nia despeza direta no indireta. Informasaun ne’e bele hetan iha:

    • Formuláriu Kustu Produtu

    • Formuláriu Kustu Traballu

    • Formuláriu Kustu Indiretu

    2.Hatene impostu hira ne’ebé ita tenke inklui iha folin totál

    Se karik kliente ida sosa ita-nia sasán ka servisu, sira tenke selu kustu ba VAT (impostu kontribuisaun). Se karik ita nu’udar negósiu rejistu ba VAT, ita tenke kobra VAT hosi Ita-nia vendas. Ita-nia rejistu resibu no vendas tenke hatudu montante VAT ne’ebé kobra ba venda ida-ida.

    Ita-nia negósiu tenke mós selu VAT ba sasán no servisu ne’ebé Ita sosa hosi fornesedór sira (impostu ba Produsaun). Iha Ita-nia livru resjisu, impostu ba kontribuisaun ne’e mak taka fali ho impostu ba produsaun no montante líkidu ne’e mak selu ba autoridade impostu nian. Impostu ba rendimentu ne’ebé selu bazeia ba lukru ne’ebé negósiu manán.

    Estudu kazu: Pousada Maria

    Impostu ba servisu sira hanesan 10%. Nia tenke selu persentajen ne’e ba produtu no servisu ida-ida ne’ebé nia fa’an, ba autoridade impostu. Nia husu $ 30 inklui VAT 10% ba kalan ida iha nia Pousada. Ne’e katak nia simu de’it $ 27 ba kada kuartu kada kalan ne’ebé nia fa’an.

    Ita-nia negósiu?

    Rain ida-ida sei iha taxa impostu oioin ne’ebé husu ba produtu ka servisu. Iha taxa/impostu hira iha Ita-nia rain? …………………………………………………………………………………...............................................................................................................................................................

    HIN Manuál Livru Rejistu (KONTABILIDADE)

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    41Kalkula Kustu

    3. Hatene lukru (aumentu ba folin) hira ne’ebé Ita bele husu

    Aumentu ba folin ne’e hanesan diferensa entre kustu no folin fa’an ba produtu ka servisu ida-ida. Razaun atu aumenta folin (ka lukru):

    • Atu aumenta valór ba kustu mínimu ba kada produtu/servisu: Ita bele husu folin aas liu se karik Ita bele promete produtu kualidade ka servisu di’ak liu ka se ita iha Pontu Promosaun Úniku ne’ebé justifika folin aas liu (Ita-nia otél sei iha padraun kualidade aas liu, Ita-nia produtu mak úniku, Ita-nia fatin iha lokál estratéjiku, Ita-nia pesoál sira nu’udar tulundór.

    • Atu minimiza risku sai falidu, ita presiza manán osan tan hodi hasoru despeza la antisipada

    • Atu bele kompetitivu – kompara Ita-nia folin ho kompetidór sira no deside se karik ita bele hatun ka hasa’e ita-nia folin

    • Atu taka kustu iha tinan tomak nia laran (alta temporada no baixa temporada)

    • Atu halo investimentu ba futuru (tau osan ba sorin)

    • Ita bele kalkula aumentu ba folin nu’udar montante ka persentajen:

    • Ezemplu hosi montante ida: lukru $ 35 ba kada viajen aviaun doméstiku ne’ebé ita fa’an

    • Ezemplu aumentu folin ba kuartu sira: 20 – 200% (Ita bele hasa’e ita-nia aumentu ba folin se karik Ita-nia negósiu la’o di’ak) ka ba hemun: 20% to’o 200% (maioria restaurante sira manán hanesan ne’e hosi vendas ba hemun)

    Marjin lukru sei hatudu lukru hira ne’ebé Ita nia negósiu manán hosi vendas liutiha aplika aumentu ba folin.

    Taxa servisu nian

    Negósiu turizmu balu inklui taxa ba servisu. Ida-ne’e hanesan persentajen espesífiku hosi otél nia taxa loron ida (baibain hanesan 10% ka 15%) ne’ebé husu bainaka atu selu ka aumenta ba nota restaurante nian (baibain hanesan 5%). Enkuandu iha ona taxa ba servisu, kliente laiha responsabilidade atu selu osan-kloe ba servidór.

    4.Hatene hira ne’ebé kliente sira iha vontade atu selu (valór)

    Hala’o peskiza merkadu: karik kliente/turista sira iha vontade atu selu ita-nia folin kustu + lukru? Husu perguntas (levantamentu, peskiza informál).

    Valór hosi produtu ka servisu ida mak ‘valór’ ne’ebé Ita-nia kliente sira tau ba produtu ka servisu ne’e. Enkuandu produtu ka servisu iha valór aas liu ba kliente, Ita bele husu folin aas liu.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    42 Kalkula Kustu

    5. Hatene Ita-nia kompetidór sira-nia folin

    Hala’o peskiza ba merkadu. Haree ba ita-nia kompetidór sira-nia folin, folin hira mak sira husu ba eskursaun turistika ida? Vizita ba ajénsia sira-seluk no haree iha internet.

    Ita bele hakarak husu folin menus liu, porezemplu:

    Se Ita-nia produtu ka servisu mak foun no ema sira seidauk hatene nia

    Se Ita hakarak dada kliente foun

    Ita bele hakarak husu folin aas liu, porezemplu:

    Se karik kliente sira sente katak Ita-nia produtu ka servisu mak di’ak liu kompetidór sira-nian

    Se karik Ita fó servisu tan ruma hanesan servisu matadalan di’ak ka produtu atraente

    6. Hatene oinsá atu halo Ita-nia folin atraente liu

    Husu Ita-nia an, ita hanoin ho folin ne’e katak ita bele konvense kliente sira atu sosa Ita-nia servisu ka lae? Ne’e hanesan folin atraente ka lae? Bele halo mudansa ba folin ne’e ka lae?

    Ideia sira:

    • Tau presu atraente (fa’an eskursaun turistika ba folin $ 24.50 duké $ 25)

    • Deskontu (sosa ba kliente liu na’in 4, Ita hetan deskontu 25%)

    • Fó buat liután ‘Ita hetan hahán almosu laselu ‘

    • Esplika tansá ita-nia folin mak aas liu

    • Folin espesiál

    • Folin fixu ka fleksivel

    Estudu kazu: Pousada Maria

    Kustu ba matabixu ba kada bainaka mak $ 1.50 kustu ai-han, $ 1 kustu traballadór no $ 2 ba kustu operasaun indiretu (porezemplu; gás, eletrisidade, uma). Valór ba kliente atu simu matabixu fresku, no te’in ne’e mak aas liu kustu atu prodús matabixu ne’e ($ 4.50). Nune’e, se karik pousada ne’e determina nia folin fa’an matabixu hanesan $7 no kliente sira kontente atu selu folin ne’e, valór matabixu nian ba kliente mak $7.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    43Kalkula Kustu

    Estudu kazu: Ajénsia Viajen (retallista)

    Ajénsia ne’e halibur ona informasaun hotu hotu ne’ebé presiza atu kalkula folin hira atu hus ba kliente sira. Haree ba tabela iha kraik. Sira deside atu husu $ 26 ba sira-nia kliente, maibé atu oferese hahán almosu laselu. Benefísiu liután ne’e sei fó motivasaun ba kliente sira atu sosa sira-nia eskursaun dukér ajénsia seluk nian, tanba kliente sira hanoin oferesimentu ne’e mak iha kualidade di’ak liu no servisu liután. Sira kalkula ulukliu marjiń hanesan 20%, maibé hafoin aumenta folin publikadu, sira-nia marjen sa’e kuaze 26.5% hodi kobra kustu ba almosu ne’e.

     

    Kustu materiál diretu 15.00$

    Kustu materiál indiretu 3.00$

    Kustu totál ba produtu / servisu 18.00$

    VAT 10% 1.80$

    Kustu + VAT 19.80$

    Marjin lukru 20% 3.96$

    Kustu + VAT + Lukru 23.76$

    Haree ba merkadu 25.00$

    Folin públika 26.00$

    Produtu ka servisu

    +

    +

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    44 Kalkula Kustu

    EZERSÍSIU

    Ita konkorda ka lae ho estratéjia folin ajénsia viajen nia atu husu folin $ 26?

    Ita hanoin atu husu folin hira?

    EZERSÍSIU

    1.Determina folin ba bikan mie ida ne’ebé fa’an iha Warung Bakso (haree pájina ... atu hatene kustu).

    2.Bazeia ba argumentu saida mak Warung Bakso ne’e bele aumenta nia marjin lukru?

    …………………………………………………………………………………………………………………………

    3.Halo Peskiza iha Merkadu hodi tulun Warung Bakso ne’e (kompetidór no kliente). Folin ne’e kompetitivu ka lae?

    …………………………………………………………………………………………………………………………

    4.Folin hira mak Ita hakarak husu kliente sira? Ita hanoin folin ne’e mak aas/menus liu? Warung Bakso ne’e tenke husu folin hira?

    ………………………………………………………………………………………………………………………...

    …………………………………………………………………………………………………………………………

    HIN Manuál Komersializasaun: sei hatudu oinsá atu kalkula kustu hosi produtu ka servisu.

     

    Kustu materiál diretu

    Kustu materiál indiretu

    Kustu totál ba produtu / servisu

    VAT 10%

    Kustu + VAT

    Marjin lukru 20%

    Kustu + VAT + Lukru

    Haree ba merkadu

    Folin públika

    Produtu ka servisu

    +

    +

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    45Kalkula Kustu

    4.2 Uza Ita-nia Pontu Ekilíbriu atu determina folin sira

    Komprensaun kona-ba kustu sira sei fó figura bázika, maibé sei labele deside folin ba produtu. Se Ita la komprende nivel folin iha ne’ebé Ita-nia negósiu tomak hetan ekilíbriu (la mate), Ita sei nunka hatene se karik ita manán lukru ka lakon.

    Uza ita-nia Pontu Ekilíbriu ba Ita-nia negósiu atu hatene marjin mínimu hira ne’ebé Ita tenke husu atu rekupera kustu sira. Ita bele mós uza informasaun ne’e atu prevee ita-nia nesesidade ba traballadór no rekerimentu ba rendimentu no despezas.

    Ita bele kalkula PE (Pontu Ekilíbriu) ne’e liuhosi dividida kustu indiretu liu marjin lukru brutu. Estudu kazu iha kraik sei hatudu situasaun jerál hosi vendas no kustu ba kada fulan

    Estudu kazu: Loja lembransa

    Carlos halo sumáriu hosi nia vendas no kustu ba kada fulan. Nia fa’an maskara sira ho folin $ 20 no iha hanoin atu fa’an maskara 180 ba turista sira nomós ba merkadu artezanatu (6 kada loron).

    Atu aumente marjin lukru líkidu, Carlos bele aumenta nia folin ka tenta atu hamenus kustu indiretu.

    Folin Vendas Pontu Ekilíbriu

    Kustu indiretu / marjin lukru brutu = $ 2089Ida-ne’e katak looja ne’e tenke fa’an mínimu $ 2089 kada fulan atu taka nia kustu diretu no indiretu.

    Nia sei manán lukru se karik nia fa’an liu fali Pontu Ekilíbriu.

    Kada tinan Ita bele determina ita-nia predisaun ba vendas no kustu sira. Bazeia ba ida-ne’e ita bele kalkula vendas mínimu ne’ebé presiza kada tinan.

     

    Pasu sira Loja lembransa

    1. Vendas (rendimentu) $ 3,600 2. Kustu materiál diretu (folin ba sosa-na'in) $ 1,260

    3. Kustu traballu diretu $ 350

    Lukru brutu (Kontribuisaun) $ 1,990

    4. Lukru brutu (lukru operasaun): Lukru brutu / vendas * 100%

    55.3

    5. Kustu indiretu $ 1,155

    6. Lukru líkidu (lukru operasaun): lukru brutu - kustu indire 835$

    7. marjin lukur:lukru líkidu / vendas * 100 23.2

    Aprende tan iha HIN Planeamentu Finanseiru no Kontabilidade

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    46 Kalkula Kustu

    Jeralmente, ita-nia folin sira tenke menus natoon atu dada kliente sira atu mai sosa, maibé aas natoon atu bele manán lukru. Ita tenke iha informasaun kona-ba folin hira atu husu ba Ita-nia kliente sira:

    1.Hatene Ita-nai kustu sira

    2.Hatene VAT hira ne’ebé Ita tenke aumenta ba folin

    3.Hatene lukru (aumentu ba folin) hira ne’ebé Ita bele husu

    4.Hatene folin hira ne’ebé kliente sira iha vontade atu selu (valór)

    5.Hatene Ita-nia kompetidór sira-nia folin

    6.Hatene oinsá atu halo Ita-nia folin sira atraente liu

    Ba unidade ida-ida (produtu ka servisu) Ita hakarak manán osan liu kustu. Enkuandu ita kalkula kustu mínimu ba produtu ka servisu ida, Ita presiza haree fali ba Ita-nia folin ho halo atraente liu. Atu manán lukru, Ita-nia folin tenke aas liu ita-nia kustu totál ba produtu ka servisu ne’e.

    Kustu + VAT

    +

    + Lukru (aumentu ba

    folin/ taxa servisu)

    +

    Haree folin iha merkadu

    & folin atraente

    =Folin ne’ebé

    Públika

     

    Sumáriu

    Uza Ita-nia negósiu nia Pontu Ekilíbriu atu hatene marjin mínimu hira ne’ebé Ita tenke tau atu rekupera kustu sira. Ita mós bele uza informasaun ne’e atu prevee nesesidade ba traballadór no rekerimentu ba rendimentu no despezas.

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    47Kalkula Kustu

    Importante atu haree fali ita-nia kustu no folin kada fulan nee. Hamutuk ho pesoál finansas, halo planu atividade detalladu ba kada fulan, prazu no ema ne’ebé responsavel. Planu asaun ne’e hanesan parte hosi Ita-nia planu ba kustu sira.

    Lembra sujestaun hirak-ne’e:

    • Halo planu ba periódu fulan tolu ka neen.

    • Liga prosesu kalkula kustu ho siklu finanseiru (porezemplu; folin foun sira tenke tau iha website, fahe ba retallista no atakadista no kliente sira ho tempu oportunu)

    • Haree to’ok beibeik katak Ita halo tuir Ita-nia planu ba asaun. Ideia di’ak mak atu haree to’ok fali kada fulan.

    • Ita bele taka Ita-nia planu ba asaun iha didin-lolon atu nune’e bele fasil atu hateke no haree fali.

    PLANU BA ASAUN KAPÍTULU 5

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    48 Kalkula Kustu

    Ita-nia negósiu?Item Tarefa serbisu Bainhira

    (prazu) Sé mak

    responsavel Kustu Haree to’ok no hadi’a fali

    Formuláriu Kustu Produtu Formuláriu Kustu Traballu Formuláriu Kustu Indiretu Depresiasaun

    Kalkula kustu diretu hosi produtu /servisu

    Kalkula kustu indiretu negósiu nian

    Kalkula folin kustu indiretu Kalkula (fali) kustu hosi produtu

    no servisu ida-ida Halo ka hadi’a fali karta Excel atu

    kalkula kustu Sosa software atu kalkula kustu

    Estabelese folin

    Hatene VAT hira ne’ebé tenke inklui iha folin totál

    Kalkula (no deside estratejikamente) marjin ba lukru

    Haree fali ita-nia folin periodikamente no hadi’a fali se presiza

    Hili estratéjia sira ne’ebé bele fó benefísiu ba ita-nia negósiu (fa’an produtu barak ho folin menus, ka folin aas liu ba produtu menus)?

    Kalkula folin loloos ba produtu no servisu ida-ida (labele halo baratu ka karun liu)

    Peskiza iha merkadu

    Haree se karik Ita-nia kliente sira mak satisfás ona ho relasaun folin/kualidade

    Haree fali ita-nia kompetidór sira-nia folin (dala ida kada fulan 6 ka 12)

    Folin ne’ebé publika

    Hametin katak folin sira iha Ita-nia broxura no website mak loos no atualizadu

    Sistema sira

    Uza sistema/métodu pagamentu prontu ba kliente sira (kupon, osan, kartaun kréditu, kartaun ATM, osan ki’ik natoon)

    Pesoál Ita-nia negósiu ne’e sei haboot ka lae, Ita presiza kontroladór finansas ka lae? Admin?

    Seluk Deside benefísiu saida ne’ebé ita hakarak oferese ba kliente sira laiha folin tan (porezemplu; uzu internet laselu)

     

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    49Kalkula Kustu

    Kapítulu 1

    1. Serbisu ne’e la utiliza diretamente iha produsaun ba ami-nia produtu. Nune’e saláriu ne’e mak kustu traballu indiretu ba negósiu ne’e.

    2. Kustu traballu indiretu

    3. Kustu traballu indiretu, vendedór ne’e sei tama hafoin prosesu fabrikasaun hakotu. Nia kustu mak despezas, tanba labele kalkula diretamente ba produtu ka servisu ida.

    4. Sim, kustu traballu diretu, tanba servidór ne’e halo parte atu lori hahán, ne’ebé mak servisu ida ne’ebé pousada ne’e fa’an.

    RESPOSTA SIRA

    Kapítulu 2

      

    Kapítulu 2 RESPOSTA PASU 1 Kalkula ‘matéria prima’ ba bikan mie iha formuláriu kustu produtu.

    Materiál:

    Mie – 1 kilo = $ 2 – presiza 200 gram Manu-tolun - $ 0.50 –presiza manu-tolun 1 Modo 1 kilo $ 1.50 – presiza 300 gram Mina 1 Litru $ 2 – presiza kanuru isin ida

    1 2 3 4Kustu sosa kada unidade

    Kuantidade kada item

    Kustu kada item

    Mie $ 2.00 0.2 $ 0.40

    Manu-tolun $ 0.50 1 $ 0.50

    Modo $ 1.50 0.3 $ 0.45

    Total 1.35$

    Matéria Prima

    x =x =

    RESPOSTA SIRA KAPÍTULU 6

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    50 Kalkula Kustu

      

    RESPOSTA PASU 2

    Kustu traballu diretu ba item ida-ida maka $ 1.09

    Warung Bakso

    1 2 3 4 5 6 7Oras serbisu

    totál kada fulan

    Pagamanetu totál kada

    fulan

    Oras iha produsaun kada fulan

    Pagamentu ba tempu

    iha produsaun

    Oras ne'ebé

    la'ós iha produsaun kada fulan

    Pagamentu ba tempu

    ne'ebé la'ós iha

    produsaun$ $ $

    Reina, dapur-na'in 160 300 160 300Maria, servidór 160 400 160 400Jose, asistente 120 200 120 200

    320 700 120 200

    KUSTU TRABALLU INDIRETU

    Empregadu

    Total

    KUSTU TRABALLU DIRETU

    Pagamentu (kolen) ba tempu iha produsaun 1400 $

    Oras iha produsaun kada fulan

    640 oras = 2.19 $KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ORAS

  • Hadi’ak ita-nia negósiu ba empreza ki’ik sira iha turizmu no ospitalidade

    51Kalkula Kustu

    3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM

    500 $

    640 oras

    0.78$

    INDIRECT COSTS PER ITEM

    0.5 0.78$ 0.39$

    Kustu indiretu totál kada fulan hosi Formuláriu Kustu Indiretu

    Oras totál iha produsaun kada fulan (Hosi Koluna 4 iha Formuláriu Kustu Traballu)

    KUSTU INDIRETU KADA ORAS

    ORAS TOTÁL

    x =

    KUSTIU INDIRETU KADA ITEM

    RESPOSTA sira

    Kapítulu 2

    4. KUSTU TOTÁL KADA ITEM1. KUSTU MATERIÁL DIRETU KADA ITEM 1.35$ 2. KUSTU TRABALLU DIRETU KADA ITEM 1.09$ 3. KUSTU INDIRETU KADA ITEM 0.39$

    Total 2.83$

    KUSTU PRODUTU 1

    1. Kalkula folin ba kustu indiretu: 850 / 2600 = 32.6%

    2. Ita hanoin katak % ne’e mak aas ka menus natoon? Ba retallista di’ak liu atu iha marjin menus liu, tanba selae, kliente sira sei ba diretamentu ba fornesedór sira.

    Folin kustu ne’e mak aas, tanba tenke tau tan VAT no lukru iha leten. Maib