Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

205
ACTA UNIVERS1TATIS -C O N I M B R I G K N S I S AFONSO X, O SÁBIO 65O6 CANTIGAS }E SANTA MARIA EDITADAS POR WALTER METTMANN VOLUME IV (Glossário) POR ORDEM DA UNIVERSIDADE 1972

Transcript of Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

Page 1: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

A C T A U N I V E R S 1 T A T I S -C O N I M B R I G K N S I S

AFONSO X, O SÁBIO 65O6

CANTIGAS}E SANTA M A R I A

EDITADAS POR

WALTER METTMANN

VOLUME IV(Glossário)

P O R O R D E M D A U N I V E R S I D A D E

1 9 7 2

Page 2: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

À MINHA MULHER

Page 3: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

NOTA PRELIMINAR

No presente Glossário registam-se todas as palavras do texto e as varian-tes mais significativas. Utiliza-se também o material contido no índice domanuscrito E e nas legendas, ainda não publicadas, das miniaturas dos manus-critos T e F. Em geral não damos mais de cinco referências para cadapalavra, significado ou frase. No caso dos nomes de pessoas e de lugares, emcuja identificação se usou de especial cuidado, indicam-se todas as passagensem que ocorrem ('). Atribuímos grande importância à determinação exacta dosmatizes semânticos de cada vocábulo e ao seu emprego f raseológico. Na maio-ria dos casos referimos o contexto, a fim de precisar o sentido de uma palavraou locução. As escassas definições em português moderno servem apenas deorientação. Foram-nos de grande utilidade os glossários de português antigoaté agora publicados, em particular o de M. Rodrigues Lapa, na sua excelenteedição das «Cantigas d'escarnho e de mal dizer». . Lamentamos que, pormotivos de ordem técnica, a impressão do presente volume tenha duradomais tempo do que originalmente fora previsto. As notas ao texto e osestudos literários e filológicos anunciados no primeiro volume, p. VI, estãoem preparação. O Dr. Luis de Sousa Costa, Leitor de Português na Univer-sidade de Miinster, quis ter a amabilidade de verificar as definições em portu-guês moderno e de colaborar na revisão das provas tipográficas. Aqui lheficam expressos os meus mais cordiais agradecimentos. Reitero aqui tambémo meu agradecimento aos editores dos «Acta Universitatis Conimbrigensis»e aos competentes tipógrafos da casa editora.

A letra y tem, no Glossário, o valor alfabético de /', excepto em posiçãointervocálica (p. ex. Aja monte, ayo%, fojo).

Não foram consideradas grafias comff—, rr—, ss — iniciais.ti seguido de h ou p (p. ex. anhos, anparar) considera-se como m.As abreviaturas E, T, F, To correspondem aos quatro manuscritos (cf.

vol. I, pág. VII); I refere-se ao índice do manuscrito E, M às legendas dasminiaturas nos códices T e F.

(i) O índice ele notnbres propio y de asuntos importantes de Ias Cantigas de Santa Maria,de Agapito Rey, (Boi. R. Acad. Esp. XIV, 1927, pp. 327-355), além de não ser com-pleto, contem bastantes erros.

Page 4: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

| A primeira letra do alfabeto: 70.10 'A'demostra 'avogada'; 410.24 'A' mos-tra a saudaçion / d'Âve.

9 & AKT DEF. P. e PRÓS. DEM. F,: B. 17 SantaMaria, que ést' a mellor / cousa queel fez; i,3o u deytan a cevada || 6.43pois se foron as gentes; B.i emen-tando as cousas que á mester eno tro-bar |] 15.14 Ond* en Cesaira a deSuria || 3.45 a que de prez / todasoutras donas vai; 6.3, 9.61, 35.y3 deSanta Maria somos, a de que Deusquis nacer; óí.õ A qual acorreu jáhúa vegada / a húa dona; 81.44. CF-Ia, na.

^5 * PRON. PESS. F.: 8.34 se a ben servir; 1.75,2.15 || 85.48 as cozian e pois ar assa-van; 99.27. CF. Ia, na.

•7 a PREP.: introdtif o complemento directo:3.i3 tant' a seu Filio rogou; 5.20 elaoutrossi a el amava || compl. indir.:A.14 que tolleu / a mouros Nevl' eXerez; i.35 com* angeos cantada/loora Deus foron cantar || liga verbossubordinados aos predominantes (v.):achar, ajudar, assentar-se, atrever-se,aver, coidar, começar, dar, demorar,dever, encantar-se, emprender, filiar,ir, leixar, levar, prender, provar, soer,tornar-se, traer, uviar-se, víir || indicaa direcção: 1.2$ chegou canssada / aBelleernJ 5.22 foi romeu a .Jherusalen;9.46 ren da Magestade / non He véoa mente; 233.2 Como Santa Mariadefendeu un cavaleiro que se colleu ahúa eigreja sua; a37.65 que dos gran-des erros que fiz a emenda chegasse;271.49 bon vento... que log' a nave

sacou /fora do rio a salvo; 313.28 Yd'a boa ventura || lugar: 5.181 ao segrenon ficaria nunca; 44.8 perdeu a caçaun seu açor; 66.33 a seu destro tra-gia / sigo San Johan ; 193.17 un cantoHe poseron / odeito aã garganta;228.13 gota que aas pernas e aos peesou v era || distância: 78.61 de fond' acima; ioS.6í quantos físicos ouv' end1

a Pisa || oposição, distribuição: 1.78juntada / con el no ceo, par a par;59.99 faz a faz, io5.KJ \\tempo: 5.33A mui pouca de sazon; 1647 d'oj' aun ano; 21.31 foi... a seu te n p' aquelfilio nado; 59.53 á meya noite s'ergeu;111.2 a tercer dia; 118.17 aã quartavez || causa: 4.77 e aque a gente ven /ao doo de Rachel; 74.45 E aó/granson -que a madeira fez / vêeron asgentes || fim: A.2O este livro... feza onrr' e a loor / Da Virgen; 38.29outros que lies tragian y vyo a ven-der? 2I6.3Í deitou-sse a dormir || meio,instrumento: 31.72 fez chamar a pre-gou; 42.19 jogavan à pelota; 213.70combater a pedra e a saetas || modo:31.70 a mui gran pressa; 95.48moviande rrijoaos treus alçados; i36.i i pren-deu poren morte a muy gran vihança ;237.3 jajúava .. a pan e agua; 323.33chorando a saluçadas; 345.8H ardendo /estava a grandes chamas || conformi-dade : 97-58 se a vossa mercê for;351.26 se daquele bôo vyo non beves-sen a seu sen ; 395.63 feita a ssa semel-lança || 98.6 un miragre que contar oy /a omees e molleres que estavan y;146.11 dun gran miragre que oy / aomees bõos contar; 267.13 contar-vo--lo-ei brevemem' e agynna / quant'end' aprendi a quen mio á contado ||137.40 pelo demo, que senpre malcheyra / À pecad'; 225.54 e disse quelie soubera a manjar mui saboroso ||

Page 5: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

224-5 Ant1 é con mui gran razon, aquen parar y femença, / en aver taldon de Deus a de que el quis nacença /filiar; 410.22 a queno comedir; 423.18E u os ceos fez e estendeu, / bensemella obra de mui gran sen; / masmayor foi, a queno catar ben, / u porseer ome deles deçendeu || i i.bi fale-ceu a seu chamado; 35.go quis que erttal / Ponto vêess' a seu feito, que nonouvess' y joyz / que de vida o jul-gasse; 55.28 logo aã terça soa; 62.5 osacorr' a gran coita sabuda; 174.10 conoutro dados jogava, /e porque perdeua eles, descreeu mui feramente ; i85.iComo Santa Maria amparou o casteloque chaman Chineoya aos mouros queo querian f i l i a r ; 3^8.77 non lie quisresponder nada a cousa que lie dis-sesse; 344.28 na font' abeveraron /seus cavalos a beveren; 363.6 Un tro-bador de Gasconna era, e trobava aiCon Symon e a muitos, si que ssequeixava a gente dei; 367.6 aqueleque s' a ela chama / e a serv' e a loae a ama; 367.39 aquela que non erra/a quena serve ben sen oufania || locu-ções adverbiais, conjuncionais, prepo-sicionais (v.): a alen, a baldon, a cabode, a cas(a) (de), a ciente, a{a) cima,a come, a como, a como quer, a com-pra, a comunal, a costas, a costume,a data, a denodadas, a dereito, a der-redor (de), a desmesura, a desora, adur, a eito, a engano, a entrante de,a envidos, a escondudas, a escusa,a escuso, a Ia fé, a feito, a fita, a for(o)de, a força, a furto, a guisa de, a mãe-festo, a maravilla, a medo, a menosde, a mesura de, a p- • (de), a pé de,a pêa, a pêas, a perfia, a pesar de, apoucas, a per poucas, a pouco, a pran,a prazer de, a preto de, a que, a redorde, a semella de, a semellante de, atento, a torto, a vão, a vegadas, a(as)vezes.

à contracção do ART. DEF. F. com a PREP. a:27.71 E os judeus, que sempr' acostu-mad* an/de querer gran mal à domui bon talan; 46.63, 5g.58 à omagen

correu || 122.26 ssa madre criar-/ afez pêra às Olgas a levar; 24^19 Assifoi que às donas prougue-lles destefeito. '

a V. avor.

^j aã ligação do ART. DEF. F. e áa PHEP. a:5.83 a levou consigo aã Condessa;6.73, g.i65 || 53.02 e dizia aas gentes;57.6o

" aã s. F.: asa: 142.17 aquel falcon toste aacalçou / e dun gran colb' a aã (ou:coíbe 'aã, coíbe a 'a) lie britou.

Ç ãa INTERJ. : 69.93 que lie fezesse que logoguarido fosse da língua, que non dis-sesse oãa».

õj Sado s. F. adem, pato: 243.19 aas ãadesdeitaron os falcões; 352.15 Est' açorfiliava garças e ãades e betouros.

/ o aaguar v. TR. : fa^er baixar sobre a agua243.20 aas ãades deitaron os falcõesque montavan; /des i deceron a elase assi as aaguavan,/que con coita semetian só o geo nos regueiros.

/ / abado s. M. prelado de um convento: 45.14que vergonna non avia do prior nendo abade; 73.47, 85.6g, 103.42, 141.26l sacerdote: 4.29 foi entrar / na

eygreja, u vi ia / o abad' ant' o altar;55.17 sse foi con un abade, que a poramiga teve; 38q.i7 Maestre Pedro deMarsella, que abbade / foi já e tor-nou-se leygo || ermitão (?): i6.3a sefoi enton a un sant' abade; 36.2o unsant' abade, que na nave ya || con-fessor 237.47 a un moogo, / meuabade, o prometi; 233.24 recebeu enpéedença que fosse logo guisado / poráyr a Santiago, ca lie mandou seu abade.CF. abbade.

17 abadessa s. F.: prelada de um convento:7 i, 55.20, 6i.35 a abadessa do mões-teyro; 94-85, 195.96. CF. badessa.

Page 6: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

' ^ abadia s. F.: mosteiro; 9-73, 11.10 en húaabadia / un tesoureiro avia J 48.18,94.14, 125.121.

/ V abaixar v. TR.: baixar, humilhar: 175.61 aVirgen Santa, / que aos mãos abaixae aos bõos avanta; 3o6.5i Esta oma-gen... está / con ssa cima abaixada|| ABAIXAR-SE (Tb), ABAXAR-SE (E T):

humithar-se: 4(1.46 noa poss' osmar/ que quisesse tal afan prender Deusnen ss'abaxar.

/ S abalar v TR.: agitar, alvoroçar: 88.5oDizend' aquesto, torvado / ouve tod'aquel logar / e o convent' abalado/ con seu mão sermõar || abalar-se:mover-se: 245.67 mais sol faiar nonpoderon, nen ome non ss'abalou / quesse levantar podesse.

//, abaldõar v. TR.: abandonar: 55.68 aos queela ama por 11'errar non abaldõa;23?.22 seendo denodada / muit' en seucorp' abaldõar.

/ 7 abater v. TR.: vencer: 237.87 F porque éjá o dem' abatudo (E: demo batudo).

f £ abaxar-se v. abaixar-se.

/í) abbade (85.6g. 187.21 EI, 237.47, 389.17)= abade.

2O Abdalla: 95.53 chamaron Mafomete, o filhod'Abdalla.

21 Abel: filha dum judeu de 'Beorges': 4.104.

7 i abella s. F.: 128.9 un vilão que era d'abellas^ v cobiiçoso, / por aver en mel e cera;

208.2, 211.i.

7 .' Aben Mafon: ibn Mahfudh, rei de Niebla(cerca de 1252): i83.6 en tenpo d'AbenMafon, U que o reino d'Algarve tíi'aquela sazon.

«? abertamente v. aberto.

246.27, 337.43 o padr* a boc' abertaiillou-sse Deus a loar; 377.22 mandouque sen tardada / a carta desta merçee

' aberta He fosse dada || abertamenteADV.: 195.145 de que será cena / quandovir aberta-/ mente que...; 205.9 e assiabertamente/ parece a ssa vertude.

2 3 «beto s. M : engano, manha: 28.87 AquelSoldan, sen ment i r , / cuidou que perabete / o qucrian envayr / os seus.

7-j aboverar v. TR.: abeberar: 344.27 e na font*abeveraron / seus cavalos a beveren.

*>VAbiron: Abiram, Abirom (Numeri XVI):240.32 se non foss' ela, fôramos já|| todos con Abiron e con Datan.

^f ftbito s. M : hábito, roupagem de frade:94 (M), 274.50 £ foi-ss' hu ejraa osfrades e seu abito pediu.

30 Aboyuçaf, Aboycef: AbB Yusuf Ya'qub,sultão de Marrocos (1258-1286): 169. E 5 3Aboyuçaf, o sennor de Cale; 181.1,2i5.7;323.n Âboyuçef.

2 í abraçar s. M.: abraço: 41 i.i36 e con muitassaúdes e muitos abraçares / o acolleumui leda.

j • abraçar v. TR.: 128.35 viu y Santa Maria...con seu Filio Jhesu-Cristo en seusbraços... que tfia abraçado e el elaabraçada; 2o5.55, 420.61 Bêeyta u t'el ouve dos braços abraçaida || abra-çar-se: 13a.137 logo ambos ss'abra-çaron.

:- Abran: «Un conde d'Alemanna, que ouveleixada || sã terra, e foi fazer en Por-tugal morada || encima dúa hermida»:gS.i3 El Gond' Abran; g5.86.

5<Jabranger v. TR.: alcançar: 99.24 E asomages toller / das paredes e raer / 'a quant' eles abranger / podian perseu peccado.

v' 5" aberto PP. DE abrir, ADJ.: 9.164 viu a port' ?£ abrigar v. TR. : amparar, dar abrigo:aberta; 98.32, 102.73 poi-lo foyo aberto ~ 399.35 Mais a que abriga / Os pobres/ ouveron; 112.36 a nav' era aberta; e os coitados.

H

Page 7: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

4

> / obrigo s. M.: protecção, amparo: 263.7 lum,c espello / de todo-los peccadores, eabrigo e conssello; 333.51 dês Pasquay jouve... ata setembro meado a çon-seir e a abrigo / da Virgen SantaMaria.

•i* ?" abril s. M.: 5.i53 eno mês d'abril; 115.284,2Ô5.i35, 393.18 mercores, primeiro dia/ d'abril.

í. f abrir v. TR.: 4.81 foron log' o forn' abrir;11.29 log' as portas abria; 135.88 Dor-miu e abriu enton / os ollos; 176.23E abriu log' as cadeas; 205.8a (car-tas); '325.4 a °,ue nos a*31"' os braços|| PP. aberto (v.) || abrir-se: 126.23s'abriu / a terr'; 234.28 começou-ss'a correger / a lingua daquele moço eas orellas d'abrir; 246.82 as portas...abriron-ss1; 329.75 os ollos tan tostese 11'abriron; 33g.2a húa nave... pelofondo s'abriu.

3^) aç, v, az.

UQ acá ADV.: cá: 62.47 ven acá, meu filio;103.40 que buscades acá?; 107.59 Acá/ Víid'; 147.4 Ei-m' acá; 176.26 leva-t'e sal acá; 251.97 dade-mio acá; 325 46Sal acá fora || contrapôe-se a ala:v. ala || log' acá:/imediatamente, logoa seguir: 378.54 e a moça log1 acá /viveu e abriu os ollos.

Y l ».çãa s. F. : aceno, gesto com a mão, com acabeça ou com os olhos- 6g.23 Âquestenon falava nen oya, / mais per sinastodo ben entendia / o que lie manda-van, e o fazia, / ca non vos avia eloutr' açãa.

4/J acabado ADJ.; concluído, perfeito: 409.15 eguannaremos/sa mercê' acabada.

Yj acabador s. M.: o que acaba: 202.25 os seus/ gêollos ficou que ela foss' ende aca-bador.

y V acabar v. TR. : 35.77 e de quant' acabarcuidas ren en non acabarás; 70.26,78.56,88.102 Aqui vo-lo acabey; io3.22,

267.103 Ei-vo-lo acabado, acabar-se:B. 45 Aqui sse acaba o Prólogo dasCantigas de Santa Maria; 356.21 porfazer quá a obra s'acabasse ben.

* 5 acabar s. M. : Jtm, termo: 342.8 gran poderâ no começo ben come no acabar.

VC ncaeoer v. i.: suceder, acontecer: 38.36 comosol acaecer; 219.22 e ouve d'acaecer/ que poseron y o demo; 242.19 eouve d'acaecer / que...; 258.22 un dia11'acaeceu / que...

-fJ acajõar v. TR. : causar dano, prejudicar:184.19 que a guardasse que non foss'acajõada.

i! f acalçar v. TR.: alcançar, atingir: 142.16 aquelfalcon toste a acalçou; 175.28, 189.12,a 13.74 Mas un foi-o acalçando con ssaazcõa monteira; 237.89.

í/^ açaria, azaria s. F.: correria, expediçãomilitar: 2o5.i8 Na fronteira un castelode mouros mui fort' avia / que com-bateron crischãos que sayan d'açaria/ d'Ucres e de Calatrava; 277.6 deze-seis almograves que foron en aza-ria / aã terra que chamada ést'Algarve.

£0 aoaron LOC. ADV.: rente à pele, chegado aocorpo: 33.28 (To) a caron nunca jamaisvestirei lio; 132.27 célico por camisa/ sempre acaron vestia; 35g.4 As mãosda Santa Virgen que tangeron acaron/ Jhesu-Christo.

*\ accorro (140.16) v. acorro.

/j ) acender v. TR.: i IÊ.I como Santa Maria fezacender duas candeas na saeigrejaenSalamanca; 255.126 Á casa foi perduas vegadas / acenduda; 275.57,3o4.23, 345.74 viia fog1 acender || acen-dor-so: 307.21 en aquel monte fogos'acendeu / mui grande. CF. aceso.

f.-^acensson s. M.: 146.70 polo quj sobiu nosCeos dia d'Acensson.

Page 8: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

acéquia (i33.i T; 133 Aí) v. oeqiúa.

acertar v.».: dar no alvo, alcançar: 129.10E a saetn assi 11'acertara / pelo ollo,que logo ll'o britara || neertor-se: en-contrar-se (casualmente): 6.87 quan-tos s'y acertaron / aos judeus foronlogo; 275.7 muitos que ss'acertaron y.

aceso ADJ.: inflamado: 134.58 un tan malaceso/que ssa perna tallara; 422.31 oayre de fog' e de suffr' aceso.

,5^achegar v. TI».: ajuntar, acrescentar: «47.17, Aquesta moller mesquya / de quanto

pud' achegar / conprou húa ovellya;362.6 E daquest' un gran miragre fezoa Virgen, que sol / fazer outros gran-des muitos por achegar nossa prol.

/6 Aehelas: Cheias: 222.2, ai En Portugal,a par dúa vila... que é chamadaLixbõa... á y un rico mõesteyro dedonas... Este móesteyr' Aehelas ánotn'.

acha s. r.: machado: 6.44 deu-lle tal dúa (y ! aramar v. TR.: pôr fim, dar cima, termi-acha, que ben atro enos deates / o nar, 201.67 pres orden, u acitnou ssafendeu. vida.

£ g achar v. TR. : 3.3a, 6.99. 6.85 assi que acharnon possa null' om' y que emende;7.10, 418.31 "^or serva me achará|| achar consello v. consello || acharen (por) verdade: 2.18 com" achou enverdade; 3,5.72 e acharon ea verdadequanto diss' aquel pastor; 21 i.i3 com'en verdade achei de gran gente; 276.50,3o5.3i com' eu achei por verdadeII achar mêos: dar pela falta de:55.31 mas de que a non achavan mêossse maravillava; i5g.22, 330.46 || acharpar: i6o.5 E par nunca H'achará;180.9, 232.17 que noa 11'achavan seupar / eno reyno de Castela || achar-se:encontra-se: i65.36 poucos s'acharony; 174.39 el achou-sse tan são, / quenunca pois lie dolveron boca nen lín-gua nen dente; 213.23 dês que ss'achousen marido, / fezo como moller maa;

' 3oi-32 E logo sse sentiu livre da pri-jon o escudeiro... e achou-s1 en Vila--Sirga H achar-se con: encontrar:277.33 cotneçaron cTandar por essa'ncontrada, / e acharon-sse con mou-ros H achar-se ben de: 75.134disse...que mui ben s'acharia / de quanto alivêera || achar-se mal de: 45.53 e muimal vos acharedss de quanto a játevestes; io8.3 Dereit1 é de ss'endf

achar / mal de que filiar perfia / con-tra Santa Maria; 233.41 med' ouveroaque ss'achassen / mal de Deus e de sãMadre; 274.40, 3i6.3.

í^acitara s. p.; amparo, abrigo, defesa: 5i.38te rogamos que... nos quef-as guar-dar, / e sei nossa acitara. CF. citara.

(J acolá ADV.: 135.100 levade-n»' acolá / o ést'o que seerá / meu marid'; z56.t3enquant* el foi acolá / Aã ost'.

/^acoller v. TR.: 411.137 con muitas saúdes emuitos abraçares / o acolleu mui leda|| acoller mal: tomar a mal: 5.92 Pe-diu-lle seu amor; e porque ela mallio acolleu, / degolou-»1 o meny"oj] acoller-se: juntar-se com, acompa-nhar: 3o?.i i acolleu-sse a un orne conque filiou conpania || buscar abrigo:358.37 ygreja... en queVacollesse agente, que pavorosa / era.

is- aeamendado s. M. : encomendado : 83.3 Aosseus acomendados / a Virgen tost' álivrados; i33.7 o que a Virgen filiar/ vai por seu acomendado; 404.82acomendad' é meu.

' / acomcndar v. TR. : encomendar, entregar :96.67 rogo-vos que roguedes / a Deuspor mi e me ll'acomendedes; 107.27acorre-las coytadas / que ti son aco-mendadas; i 14.12, 164 14 o ifante quefoi de Mont-Aragon / abade e que aterra tíia acomendada / De mão deiRei Don James; 175.43, igS.5 \-dar-so: encomenâar-^s: i3.8 á ela

Page 9: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

s'acomendava ; 83.2, 94.44 a vos decoraçon / m'acomend'; 107.2, 177.22.

L\. acompannar v. TR. : 17.38 ela v5o ben acon-pannada ; 355.28 que por Deus no-llepesasse iPyr dela acompannudo; 420.45bêeyta a conpanna que t'ouv" acon-pannada.

b$ aconsollar v. TR./I.: 145.17 aconssellavadesaconssellados; 278.40 ela 11'acons-sellou / que fosse por Vila-Sirga.

/o> acontecer v. i. : 356.6 un miragre que noPort' aconteceu.

7,0 açor s. M.: 44.1 o cavaleiro, que perderaseu açor; 23a.i, 3 i 2.2. CF. azor.

acordado ADJ.: resolvido, determinado poracordo, unido: 38.14 como Madr' eFill' acordados / son en fazer ben ;87.00 Acordados dum coraçon / feze-ron dei sã esleycori; ia5. iu3 Destaguisa acordados foron os novios;169.3, 218.28 eno levaren sigo foronend' acordados; 344.42 foron acorda-dos / en como fora miragre. v. acordar.

aeordança s. F. : acordo, intenção, propósito:Q.I 18 ao mar s'ya / con tal aeordança.

acordar v. TR. : acordar em, resolver, deci-dir: 194.27 que o degolassen ontre ssi0 acordaron ; 314.24 Pois est acordad'ouveron || outorgar, conceder : i6q.3imaçar lio acordaron, non valeu húabiila || v. i.: despertar do sono, cairem si: 58.6o Pois passou esto, acordouenton / a monja ; 83. i8 tan gran sonoavian / que non eran acordados;96.42 Primeir' os frades foron espau-tados / do que oyron ; mas pois acor-dados / foron... disseron ; io5.gi,1 34.06 || acordar-se: recordar-se, lem-brar-se: 132.79 foi-ss' el en ssi acor-dando / de como acostumara / dizersasoras; (6g.i3, 228.39 adur o eonnos-cian... senon pola coor dele en quesse ben acordavan || reflectir : 382.42acordou-ss' e" fez bon sen II acordar

em, resolver, decidir: 35.26 ouveron-ssed'acordar/que sse fossen pelo mundo ;218.37 !de o y leixaren todos s' iacordaron ; 3og.25 Mas per ren nonss'acordavan o logar u a fezessen ;3n.2O ambos s'acordoron por cnromaria yr || reconhecer: 335.63 lintons'acordaron todos que fazian neiçi-dade / Buscar o que non podian acharper nulla maneira.

i V acordo s. M.: aver, tomar, prender acordo:48.27 entre ssi acord' ouveron de lienon deren en nada; 2i5.38-enton ouve-ron acordo que fosse logo queimada;374.22 E ouveron seu acordo quefossen téer vegia ; 345.56 atai acordotomaron / que leixassen no castelopoucos ornes; 411.20 tal acordo pre-seron, / que fezeron trcs partes.

"l,£aoorredor s M. : o que socorre, o que vá emauxilio: 89.34 Reja das outras reyas,/ acorredor das mesquinnas.

li acorrer v. TR./I.: socorrer, ajudar: 17.58Sennor, acorre a tua coitada ; 27.38 arogaron que os vêess' acorrer; 36.i8que os vêessen acorrer; 47.34 masaccrreu-lle logo a Virgen de bon prez ;49 1 6 E ar acorre-nos aqui || acolher-se:268.43 nenbra-te de mi mesqya, / catodo-los peccadores coitados a ti acor-remos || PART. PERF. : acorrudo 28.37,

acornmonto s. M.: socorro: 33.45 fugir dosescarmentos., dos que queren per-fiar / sen aver acorrimentos.

acorro s. M.: socorro: 111.61 pola quesenpre ten / Seu acorr' aparellado;140.16 Loemos ssa lealdade. . . seuacorr' e ssa verdade; 194.51 aã Vir-gen groriosa, acorro dos peccadores;345 48 filiou sãs cavalerias / que ll'en-viou en acorro.

acostada ADJ. : encostado : 410.62 Bêeyta ut'el ouve dos braços abraçada, / e tucon piedade sobr' el fuste acostada.

Page 10: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

9m99999m

J

il

Jjj

O

«to

acostumado A D j.: afeito, habituado a; averac.: 2770 os judeus, que sempr' acos-tumad' an / de querer gran mal à domui bon talan; 32.52 E missa cantada/ com* acostumada / ás... manten|| seer ac.: 88.16 E porque acostumadofora / de mui ben jantar.

acostumar v. TR./I. : habituar, costumar, terpor costume: 33.j5 que dos seus ensi-namentos / os quisess' acostumar;iSz.So foi-ss' el en ssi acordando / decomo acostumara / dizer sãs oras.

açoutar v. TR.: 227.31 o fez açoutar privado;245.40, 328.53.

acoute s. M.: 227.32 He deu açoutes tantosque non ficou no costado / neno corpocoiro são.

Acro: cidade e porto na Palestina: 5.40,9.I43, 33. »6, 172.6, 23; 383.28, 34, 36.

acrecentar v. TR. : 23. i como Santa Mariaacrecentou o vyo no tonel; 2o3.i,258.1, 3og.8 por acrecentar a lee deDeus ; 349.23 || acrecentar en: 267.56nenbrou-sse da Virgen que senpr,acrecenta / eno nosso ben. CF. acres-centar.

acrcer v. TR.: emprestar, dar a crédito:25.135 que He déss' o que 11'acreer/ fora.

acrescentar (258.4) v- acreeentar.

açúcar v. TR.: estimular (CF. DCEC, l, 3o) :53{A/) como lavravan a eigreja, e omenynno que os acuçava.

acnitelar v. TR.: apunhalar, esfaquear:213.27 húa noite a acharon /morta eacuitelada.

â y ad (lat.) : 56.38 Ad Dominum ; 56.40 Ad te

Q, i Adam (3.8, 420.8) v. Adan.

s. M.: gesto, modo, trejeito, falsi-dade: 66.64 E pois a missa conpria/ ben sen adaman ; 245.77 nen fezeronadaman/sol de H' en ele travaren;401.63 que me guard'o teu Filio daquelque adaman / mostra sempr' en seusfeitos.

9 ' Adan, Adam: 38 o pecado de Adam;2t3.ioi, 240.29, 270.19, vi vêo-sse fazer/ nov1 Adan; 336.48, 363.48, 411.146,420.8.

% adeante ADV.: io8.58 com* outr' o rostroten / adeante por catar; 109.23 que onon leixaron adeant' ir ; 27,8.25 Trei-des... albergar mais adeante a hiiaschoças ; 297.45 E dês oy mais sã fa-zenda nuca irá adeante; 332.37, 391.11,407 8 com' oyrcdes adeante per mij) dali adeante; 849, 149.69, a38.3g;dês ali adeante: 3i.63, 423o, 48.39,163.29, 295.62; daqui adeante; 42 3/j,42.70; dês aqui adeante : i63 a3 ; dês iadeante: 16449; d'og" adeante: 82.52,40187; dessa or" adeante: 2i6.58;dend' adeante : SzS.S? ; CF. adelante.

^ 3 adega s. F. : 6.48 soterró-o na adega, u sãscubas liya; 23.3z; 47.200 fez na adegabeber do vy1 assaz; 220.36.

f^adeitar v. TR.: deitar: 196.28 El fezera jáas formas . . e pois foron ben caentes,o metal dentr' adeitava. •

<3Q adelante ADV. (espanhol.) 297.52 dali ade-' lante ; v. adeaate.

// O ademais ADV. : sobremaneira. : 274-14 huagarnacha tragia / Que ademais erabela.

acnsaçon s. F. : acusação: (M) foi livre da 1>/ adestrado ADV. : directamente: 338.a6 a casaacusação; 17 (M). de Siu amo adestrado a levaron.

acusar v. TR.: 7.28 E fórona acusar / ao fl ) adevyar v. TR! : adivinhar: ij.lo F ontr' ogar; 17.2, 3a.i8} 78.37, ai que soub* adevyar, / foy o feito daBIPPO do

124.18. dona mesturar.

íP'

Page 11: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

n > adiano s. M. : oferta, presente valioso (?):43.3o en logar que adianos/dess'end'a Santa Maria ; 141.43 e por est' aãVirgen grandes adianos / deu; 2y3.5odando grandes adianos / todos a SantaMaria.

3'--' adobar v. adubar.

03 adoecer v. i.: cair doente: 209.1 Como elRey Don Aftonso de Castela adoeceuen Bitoria; 23X42 foi tan mal adoe-cer / que o teveron por morto dest'anfermidad' atai ; 235.45.

0^ Adonay: Deus fhebr. adonai 'meu senhor'):270.35 Aquesta foi chamada FicelaMoysi, / e foi por nossa vida Madred'Adonay.

.1 "JL adorar v. TR. (espanhol, ou cultismo}: ig6.3,333.1 ; v, aorar.

O ^ adormecer v. i.: cair no sono: 7.2 Esta écomo Santa Maria livrou a abadessaprenne, que adormecera ant' o seualtar; 15.87, 58.20, 85.23, '°5-9Q II ador-mecer-se: 68.25 E pois fezeron estaoraçon, / adormeçeu-se log' enton;92.29 Enton logo ís'adormeceu. CF.dormecer.

O Q adormentar v. TR. : 404.98 e assi o guariuque con sabor o fez adormentar.

j j Q adormir-se: cair no sono: 42.63 deitou-ss' onovio primeiro e tan toste ss'adormyu.

| , adro s. M. : terreiro em frente ou em voltadaigrefa: 245.25 Ali no adro avia húacapela.

' -y adubar, adobar v. TR. : compor, preparar,tratar: g5.2g o que era de comer adu-bar faz ia ; 172 20 seu mast' adubaron;286.21 un gran can... atai o adobou/ que ouv' a leixar sãs prezes ; 292.94quen nVadubaria est' anel ; 293.27Jhesu-Cristo. .. atai o adobou / queben cabo da orella pos-lP a boqu' e ogrannon; 335.56 papas que a seu fil!'

adubara; 36g.ioo que o peyxe il'adu-basse || comeguir, alcançar: io5.5/que nun,ca el pode ren adubar / conadonzela (eufem.); iz5.35 mais nadanonadobaron.

x' aduga, adugo v. aduzcr.

ADV.: dificilmente, apenas: i5.i5g quecreer podian muit' adur ; 46.61 Adurpod' esia razon... encimar; io5.i5que adur pod' en seus pees estar ;1 34.69 El respondeu-11' a d u r ; 228.38adur o connoscían ; 23944 muit ' adurdisse.

f/adurcij adusse, etc., aduxe v. aduzor.

v. TR. : trazer, conduzir, induzir:35.117 corn> aquel que aduz / granpoder de meter medo ; 43.53 o adug'ame li morto; 59.72 mas o Crucifiss'aginna / t i rou a mão da cruz / e, com'ome que aduz (a 'duz? cf. T To que aaduz), / de r r i jo a foi fer i r ; 115.277O meny' enton IPaduz / seus livros;116.40 Adu-me... duas grandes can-deas; i2J.42poi-lacandea adusseron y;171.12 pêra as gentes aduzer / quesejan muit ' aguçosos / de ben en seuFilio creer; 227.3 Quen os peccadoresguia e aduz a salvaçon; 272.20 E assia adussera o demo a cofojon || alegar,mencionar: 5.175 com' agor' a d u z /voss' irmão a mãefesto ; i5.6 E de lieseeren ben mandados, / esto dereit' erazon aduz; 353. 102 com' aduz /o fei todeste miragre J, Formas verbais :

PRES. IND.3

PRES. CONJ. 3

IMPERF. IND. 3

1MPEHF. CONJ. 3

PERF. l

3

MAIS Q. PERF. 3

adugo 43.53aduz 5.175, i5.6,35.ii7,

59.72, 115.277aduga 142.26aduzia 3o3.i6adussesse 216.21aduxe 247. 26adusse 206.41, 210.11,

227.53, 229.7, 238.5adusse ron i 23.42,

208.57, 237 .124,419.61

adussera 154.37, 272.20

Page 12: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

FUT. IND. I

1MPER. 2

IHF.

adurey 142.28, 353.56aduz, adu- |35.|25 (aduz-

/ nos); 116.40, 338.13(adu-me)

aduzede 124.35, 386.55aduzer 171.12, 209.99,

267.23, 404.5

aeito ADV. : seguidamente: 114.28 atou-llas(as chagas) logo ben iodas aeito / conpanos de lynno; 175.71 com' estederana forca três meses todos aeito;323.12 a terra de Seviila tod' a eito/ correu; 345.9» este sonno He con-tava tod' a eito.

\X afan s. M.: afã, ânsia, trabalho, fadiga,tormento: 223.26 Poren non devia têerpor afan / quen servir podess' esta debon ta lan ; z5i.56 con grand' affan/ chorando; 275 a5 E levando-os am-bos a grand' affan || aver, dar. filiar,levar, padecer, prender, sentir, sofrer,afan: 17.60 est' aífan / e esta coitaque tu ás; aíS.Sa fez-lle põer pedreiras/ per aos de dentr'afan dar; 66.3oquesempre perfia / filiou e afan; 15.78levar gran marteir1 e afan; 331.17 comomadr' a filio beija con que muit' afanpadece; 187.31 sen prender y afan;3.i3i non sentiu null' affan /nen fame;3.io da maçãa que gostou, / per quesoffreu muit' affan || sen afan: 138.43a do bon talan / chegou e tiró-o dalisen afan; 236.3i E ben assi pela mãoa levou ben sen afan; 278.55, 353.72Carne e vynno e pan... me dan bene sen afan.

/^ afanoso ADJF : cheia de afã: 195.189 foyaffanosa / En desoterra-lo.

£Q afastar-se: apartar-se: 233.43 afastaron-st

afora, ca foron muit' espantados.

ADJ.: solicito, ocupado: 23.15A dona polo servir foi muit' afazen-dada.

) ) afeito ADV.: efectivamente, na verdade,realmente: 15.90 ela logo 11'apareceu/ con gran poder de Santos aefeito;

59.7 dum miragre vos direi / que fezmui iremos' afeito / a Madre do altoRey; 77.43 porende loaron a Virgenafeito; 309.45 Contando-lle tod* afeitoen qual maneira dormira.

2 ^f nficadamcnte v. aficado.

£,j"afieado ADJ./ADV. : insistente, empenhado,veemente, pertinaj, molestado, aflito:1.54 quero-vos demostrar / gran lediç'«ficada; 11.76 led' aficado; Jo.ai u asem' afhcada, / rogando-lie por nos ;45.41 en este coidad' estando muit'aficad' e mui forte; 75.36 Est' anfer-midade semella muit' aficada ; nt.iarezava muit ' aficado / as oras; 192.11miragre... fremos' aficadtf,; a3i.4iOnd' o maestre coitado / era en muit'aficado; 403.27 E o pesar terceiro / foimui grand' aficado || aficadamenteADV.: a5i.6i Quando a abadess' aassi falar oyu / tan atficadamenie;4Oi.ioroga-ll'... muit'afficadamente;409.30 peleja / nosco muit' aficada-/mente; 420.71 te rog' eu aficada-/mente.

26 aficar v. TR. : insistir, teimar: 64.50 nonaleixedes vos pó ré n muito d'aíicar;a35.i 5 E desto que lie pedia tan muitoo aflicou / por esto, que húa noite ensonnos lio outorgou; 382.IÔ E ai Reymuit' afficava que lia desse sen tardar.

2J, afogar v.TB.: n.34no ryo. . foi morrer...afogado; u 1.33, 197.25 tan forte ofiliava o demo... cinc' ou seis vezesno dia... mais húa vez atan forte ofiliou, que ben aly / u estava afogou-o;205.40 Con esta coita tan grande dofogo que os cegava / e d'outra partedo fogo que os mui forte queimava/ húa moura con seu filio... sobm-ssecon el encima, que He non foss1 afo-gado; 3i i.3o ca do corisc* assi é / Queen quen íer log' afoga ou talla ouqueimar faz; 322.25 atravessou-xe-11"un osso na garganta, e sarrada / A ouve

|i?

Page 13: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

IO

de tal maneira que cuidou ser afo-gado || afogar-se; u.i como SantaMaria tolleu a a lma do monge quess'affogou no rio ao demo; i3.i5 E upendurad' estava na forca por ss'afo-gar.

/ '2 & afolar v. TR.: prejudicar, deteriorar:405.29que poo nen outro dano / nona possaafolar,

X ) nfondar-se: afundar-se: 111.57 Quatro diasmergullado / jouvera e afondado;U2.2Í querendo-ss' a nav' a fondar ;226.1 Esta é do mõesteiro d 'Ingraterraque ss'affondou ; 264.53 as naves dospagãos / eno mar s'afondaron.

5 O Affonso, Affonsso, Afonso, Afonsso, Alifonsso,•> i Alfonso, Alfonsso:

São ildefonso, arcebispo de Toledo(f 667) : 2.1, 4i3.2 Sant' Alifonsso ;a. 10 un seu prelado, / que primadofoi d'Espanna / e Affons' era cha-mado; 2.34.

Afonso VHI (i i58-i3i4): 221.15, a i ;36l.!2.

Afonso IX (n88-i23o): 229.7 e^ ^e'Don Alffonso de Leon.

Afonso X (i 252-1284): A.l Don Affonsode Castela, / de Toledo, de Leon /Rey; 18.80, 142.6, 209.1, 235.1, 6;243.13, 257.1"), 25; 2i)2.<| i, 328.31,345.n, 358.8, 361.16,'367.1, 371.10,386.1, 10; 398.13, 401.1 (To).

camponês de Arcos: 393.36.neto do precedente: 3g3.i5.

^ £ Afonso Telez v. Telez.

^.> afora ADV. : para fora: 57.86 que dentronen afora / non podia saca-la; 194.36tiraron-sse log' afora; 233.43 afasta-ron-s' afora || fazer-se afora : nãotomar parte: 313.48 Varões, chame-mos ora de bon coraçon / a VirgenSanta Maria de Vila-Sirga, e non / sefaça end' om' afora.

5'u/ África: 95.37, 265.86, 325.14 Na terrad'Affrica ouve en Tanjar húa cativa;366.10.

> « ','afrieSo ADJ.: 385.11 Pêra guerrejar os mou-ros d'Espann' e os africãos (MS. afl i-caos). i

-i" f afumar v. TR. : pôr ao fumo, tornar escuro .-3g.35 nena brancura / Da omagen nenar foi a f u m a d a ; ii6.58 Guardad' húa(candea) / que outra non a f u m e ; 338.8ao demo quebranta, / que nos querao inferno levar, en que nos afume.

-'/agarimar v. TR. : encostar, apoiar contra:3i5 .2 i agarimou o moço a feixes.

: ajoelhar: 69.91 lie fezo sinasque sse chegasse / ant' o preste e quess'agêollasse; 141.23, 272.43, 285.44,.404.30.

5^ ag«a, aginna ADV.: depressa, cedo, com faci-lidade, de leve: 11.4 Maçar ome perfolia / aginna caer / pod1 en pecado -r

13.17 chegou muil' agia; 28.123 direi--vo-lo aginna; 119.26 Agya, agya, muitoste fillade / aquel ome ; 182.37 (?) :húa mort ' agya / sobetanna que mata /Muitos, matou-o toste.

LJQngoiro s. M. : agouro, presságio: 285.54Mai- la Vi rgen . . . lezo que a el essanoi te enganou agoiro.

H /agora ADV. : neste tampo, nesta ocasião:5.175 com' agor' aduz / voss' i rmão amãefesto; i5.34, 16.5,65.141,71.23 com"agora diremos.

•/"> Agostin, Agostyo: 288.2 Sant' Agostin ;288.17 o sepulcro en que jaz Sant4

Agostyo.

*r^ agosto s. M.: 77.27 eno mês d'agosto,.161.17 Ond' avêo en agosto un dia quenuveado / se l evan tou muit ' escuro;411.77 || & festa d'Agosto, Santa Mariad'Agosto: Assunção: 1837 ena granfesta / d'Agosto ; 273.20 na gran festadesta Virgen en Agosto; 283.39 en estafesta que ven / d'Agosto ; 3n.i8 nafesta qu' é en meogo do mês /d'Agosto ; 317.16 En húa festa... de

..fel

TT

Page 14: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

u

meant' Agosto; 322.33 a festa da Vir-gen Santa Maria, / que cae no mêsd'Agosto; 419.1 Esta .IX. é da vigíliade Santa Mana d'Agosto.

li Q agraz s. M.: agraço, sumo de uvas verdes:68.5a estas duas•. . que x'ant' avião...denteira come con agraz; 107.124 logomandaron / que He dessen caldo condo agraz.

i)£ agro s. M. : campo, terra de cultura: 334.26Se ora podesses yr / ao agro a teuamo.

fyC agua s. p.: i i.8f>, 15.8o, s3.3; a5.t,8 no portodas aguas mui fendas / de Besanç*|| corrente de água: 328.26 mui nobrerio / en que entran muitas aguas|| agua amarela, bêeita, rosada v. ama-relo, bêeito, rosado.

V f Aguadalffajara: Guadalajara: 142.27.

y 9 Agnadalquívir: Gttadalquivir: 143.14, 366.3o.CF Alquivir, Guadalquivir.

Y^ Aguadiana: Guadiana: 273 (7), 224. 16 enriba d'Aguadiana; 275.28, 347.11. CF-Qdiana.

/ <i O aguarda dor s. F. : guardador i 96.59 e eladês i foi mia aguardador; 285.17 aessa / filiou por ssa conpanneira e porssa aguardador.

' 5> ) aguardar v. TK.: 65.116 aguardá-lo-ei lêe Ianoit' escura; 65.122 sempre o aguar-dando; 141.28 Oy mais aguardade/est'outro de caeda fazer escarnida.

S2, aguçoso ADJ. : apressado, diligente, empe*nhado: 94.23 ni-/húa atan aguçosa/ era d'i aproveytar; 158.32 comoSanta Maria en tira-lo aguçosa / fora;178.13 que sejan muii* aguçosos / deben en seu Filio creerj M)5.3;, 254.18en serviço do demo cada un er' agu-çoso,

J^3 agudo ADJ. : 79.42 A vinf e seis dias talfever aguda / filiou log* a Musa t119.24 grandes vozes e braados fortes

e agudos; 237.62 guarda-me... dodem' e de sã grade... e do seu dent'agudo.

;C,yaguillar V.TR.: aguilhoar; 19.13 por prazerdo demo, que os seus aguilla.

5£*aguiHon s. M.: aguilhão: 3i.53 come se conaguillon o levassen; 31.66 sen feri-lode baston / nen d'aguillon.

£& aguisar v. TB.: dispor, ordenar: 184.23 odemo chêo d'enveja / aguisou queseu marido ouve con outros peleja;345.58 e assi o aguisaron / que antede meyo dia s'ouv' o castel' a perder.

^i agulla s F..* 199.3 travessou-xe-lle a agullana garganta que a non podia deitar;273.27, 399.2. '•'

ahá HiTEtu.: a5i 96 disso: «Ahá, / aquel éo meu filio; 276.27 «Ahá,-i / Disserontodos.

5" ai INTEBJ.: 2.34 Ay, Affonsso santo; 5.97 Ai,que farei; 12.16 Ay Deas, ai Deus;i5.73 ay, amigos meus; 279.11! e sã' éjá .. do que diz «ai» || ai eu: 53.3idizendo: «Ay eu, ay eu; 1^3.18 E consospiros muitos e «ay eu»s; 323.21 Aieu, meu filio.

i ) ainda ADV. : mais, além ãisío: 65.225 Ayndavos direi mais de mia fazenda; 92.42,l6i.3z, 177.27, 3l3.l2 aynda vos maisdirei || mesmo agora: 12.19 meu Filiomataron . e aynda non queren conele paz )| nen ainda: nem sequer:273.37 non foi en preito que sol úufio achasse, / nen aynda enos panosdo altar; 3ig.3i nen valian ervas nenescantações, / nen aynda santos a queorações / fazian por ela.

£ / airc s. M.: ar: 405.39 alça aquele veo / e fazno aire parar; 422.31 U será o ayrede fog' e de suffr* aceso; 423.42,427.30.

Bojuda s. F.: 31.19 as gentes . van y decoraçon/ouenvian sãs ajudas; 65 142Eu vos farei ajuda J 75.145, 115.6 sem-

Page 15: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

12

pré ven cn a juda; t (.63, 111.17, 154.91 con ajuda do demo caeu en desas-perança; 3i5.u nos mostra muitasajudas / grandes.

i ; ? ajudador s. M./F. : coadjuvador, o que auxi-lia: 27.42 lies respos a mui saniaSennor: «...eu vos serei y tal ajuda-dor»; 121.47 é ssa ajudador; i35.2o,202.20 corneçou-11' a rogar / de ss'aca-bar esta prosa que lie foss' ajudador.

! - W ajudar v. TR.: i.8t poren nos dev' ajudar;5.1, 3i.3i, 28.92 que os vêess' ajudar|| -9.111 asse Deus m'ajude; 3o.2Ô seDeus rrTajude.

/ ó.í'ajuntar v. TR.: 5.76 eran y ajuntadas demonjas mui mais ca cento; 102.3411estavan ajuntados / ladrões; 126.29 Per

seu saber / fez ajuntar os diabos;134.74681' outra perna... ei tallada;/ mas... mandade / que seja com' ani'era e ajuntadc (=a aj.); 386.11 Ali elRey Don Affonso. . fez a jun ta r muigran corte || ajuntar-se: 198.11 Naquellogar s'ajuntaron d'omees mui granconpanna; 231.35 Ga maçar ss'i ajun-tava / toda a gente; 328.23 dês i ambosi dous (mares) s'ajuntan y con dousrios; 35t.i5.

11 L al (contracção do art. m.\cast. ^el com aprep. a): 5i.Q al Gon de Peiteus;78.77 al Conde; 97.7.5, 136.33, al Rei;142.60, 172.28 fezeron romarias / alPoi.

/£,!? al PRON. iNDEP.: SUBST. = outra coisa: 16.28de o mais d'al cobiiçar; 17.30 E ontr'o al que soub' adevyar; 25.u3 Poisesto disse, non fez al, mais correu ala;35.22 húa nrca feita d'ouro, ca nond'al; 35.23 mai-lo al íoi tod' arder;40.65 de viva carne e d'al non; 5(.i5Este castel aquel conde por al filiarnon queria / senon por Ia gran requezaque eno logar avia; 5i.58 E ar aprixal; 182.20 E o al que achava; i8g.a3epôs en ssa voontade de non fazer alsenon / yr log' a Santa Mar ia ; 199.23

non catava al senon quando a trociu317.60 E d'al 11'avêo aynda muy peor|| sen ai; 28.61 presos foran sen al, / sea Virgen... non fosse; 49.40 porend'orações / fezeron todos y sen al68.16 e Santa Maria sen al / rogava;76.33, 81.9, 04.84 || em grupos fraseo-lógicos com aver e jazer: 27.3 1 Serrene eigreja, u non aja al ; 58.58 se non,aqui / te tornarei, u non averá al;107.34 u al non averá; 124.20 que omatassen logo, u non ouvess' al;185.17 ma's se me tu desto mentes'log' y al non averá, / che mandarei acabeça d'antr' os teus ombros toller;97-65 faze-lo quer', u al non jaz 'semfalta nenhuma', 'sem qualquer dúvida1

|| SUBST. = outra pessoa : 42.10 amyudecambiava seus amores dun en al;|32.<O2 dizias / que mi mais que alamavas D Aoi.= mais, diverso: al ren,al nada; 120.19 nunca desejarán alren; 144.14 esta Sennor... sabia muimais d'al ren bcn querer; 186 n ma-rido que amava mais d'al ren; 346.23e sol carne nen pescado / non comia,nen al nada.

ADV. : lá, naquele lugar, para ali:25.114 correu ala sen demora; 27.47,32.44, $3.40 E ala vyu / que a Virgena seu Filio mercee por el pediu;107.39 a espenaron, / dizendo: «Aláyrâ!»; 146.56 ala u el ya || Contra-põe-se a acá: 92.12 non vii' acá nenala; 186.73 outra.. . que depois nonviron ala nen acá (7*: acá nen aça).

/^Alacante; (33g.i5 E) v. Aleoante.

/ 7 r) atarapo s. M.: relâmpago: 3 11.26 alamposcon torvóes.

?/ Alanquor: Aletnquer (Lisboa): 271.9, 3 1 G. i F,3 H). 6 Alanquer, un castelo. CF. Alon-qucr.

J-.? Alapa: Âlepo: i65.il Egito e Alapa avia aseu mandar / e Domas e a Camela(MSS : a Lapa).

r~> Albeça (146.2) v. Âlbeza.

Page 16: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

"^y albergada s. F. : albergue, albergaria :2ii.25 E log' aas albergadas u pousa-van a levaron.

'•i J albergar v. TB./I.: dar albergue, hospedar:426.28 aqueles que albergan romeus|| alojar-se, passar a noite: 6S.n8algur irá long' albergar apartado;348.16, 262.48 estabiliron que non /albergasse na eigreja leigo nen leiganen freira; 278.25, 3oa.i6, 344.26 tancerca essa noite úus doutros alber-ga ron || albergar con (eu/em.): a6.a3albergf / foi con moller sen bon-dade, / sen con ela casar; ig5 36 queaveria / noite mui viçosa, / se conela albergasse, / e mui soborosa;213.24 f£ZO como moller maa, nonquis albergar scnllcira; 347.26 E logocon seu marido albergou, e foi pren-nada.

albergaria, albergueria s. F.: pousada: 9.18fez... hú' albergaria (To: albergue-ria), / u filiou moranca.

albergue s. M.: pousada, hospedaria: 175.18Dest' albergue vos quitade.

/ ? a alberguoria v. albergaria.

l !£. Albesa: Albesa (Lérida): 146.40, 72, 88. CF.' Albeçn.

f $0 alcaçar s. M.: 122.10 (Toledo); 345.102 oalcaçar de Xerez; 374.2 (XereçJ.

X l Alcaçar: Alcájar de San Juan (CiudadReal): 246.7.

alcaide s. M.: governador de castelo ouprovíncia, oficial de justiça : i85.ii,191.10 O alcaide do castelo era unpobr' escudeiro; 213.34 e sen est°recadado/o ouvera oa l cayde j 245.43,369.18 Un alcayd' era na vila, de maltalan e sannudo, soberv' e cobiiçoso,/que per el nyun dereyto nunca bencrajuygado; 3g2.a3 foi preso muit' agmna,/ e ant' o alcayde vêo || alcaide mayor:comandante: 271.8 por Io alcaide

mayor / dúa nave; 32947 o alcaidemayor (dos mouros) / mandou quebusca-lo íossen.

l Jtí aleaidessa s. F.: mulher do alcaide: 191.1eíc.

fc^Alealá: Alcalá de tos Cabules (Cádiz) (?):A. 16 íolieu / â mouros Nevl' e Xerez,/ Beger, Medina prendeu / e Alcalád'outra vez.

^ T Alcalá do Guadayra (Sevilla): 124.43.

ooAlcanate: al-Qanãtir, antigo nome dePuerto de Santa Maria: 3z8.i3, 43.

Calçar v. TH.: erguer, levantar: 1.55 u vyualçar / a nuv' enlumêada / seu FUI';g.i33, i3.i8, 35.68, 3i3.66 os tillos aceo alçou || içar: 33.48 ssa vea foronalçar; 95.48 movian de rrijo aos treusalçados; 95.79 alçaron sãs veas, e bonvem' ouveron || elevar: 87 (M) alçaronpor bispo Geronimo; 2ÔS.2o3 o sen-norio / me ficou end* a mi, e foi reialçado; 322.8 como non fiquemosfora / do reino de Deus .. ond' éReya alçada || tornar mais forte:420.63 u os santos en mui grau vozalçada / disseron || retirar: 15.164 dêsque leixara a ost' alçando; 51.74553ost* alçou / que sobr' a vila deitara ||alçar-so: sublevar-se: iCg.36 quandoss'alçaron mouros dês Murç' ataSevilla.

|J$Alearaz: Alcarrás (Lérida): 178.1.

^ alcavcia B. F. : linhagem, casta, bando(depreciativo): 26.66 Ai, falss' alca-vela; i8o.3a o dem' e toda ssa alca-vela; 215.72 aquela alcavela ' / demouros.

^tyaleayota s. F.: alcoviteira: 64 (M) Sia.Szmandadeiras..., alcayotas vellas emui sabedeiras / de fazer moller man-ceba sayr toste de cordura.

°\a s. F.: alcoviteirice: 64.72 mollermui vil / e cfalcayotaria sabedor.'

Page 17: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

«4

alcoran s. M.: alçarão: 165.65; 3zg.2osegund alen do rio.. . vertudes se descobri-lles deu escrito Mafomat no Alcoran. ron; 319.24 A alen Badallouz en

Xerez morava / un orne.aldeã s. F.: aldeia: 3i.22 un aldeão de

Segovia que morava / na aldeã; Jjí,alende ADV.: além: 245.85 (F) passa a148.36, 215.21, 304.8, 315.io. alend'.

1 C/ aldeão s. M.: 3i.2, 65.IO un clerig' aldeão, / Q-fAlenquer (271.9) v. Alanquer.de mui santa v ida ; 40983 burgueses,cidadãos,. . aldeãos. O & alevantar-se: resultar: 185.41 non cuidava

que mal / desto se 11'alevívitasse.1 \: Alicante: 33g.i5, 55. CF. Ala-

cante, Alieanle. O "T Alexandria (63.72, 101; 145.1) v. Aloixandria.

(j J

Q (-?

J> r

alegrar-se: 132.4-1 per que sse mais ale-grasse; 258.8 se o ben ascuitardes,fará-vos muit' alegrar; 369.40, 38i.i3.

alegre ADJ. : 85.58 viu de muitas maneirasy santas e santos / muit ' alegres;1 55. '53, 2i6.55 O cavaleiro da Virgenmuit ' alegre s'espediu; 235.17, 38i.35.

alegria s. F.: 4.89 O moço logo dali / saca-ron con alegria; 8.5 todos a loardevemos, / cantand' e con alegria ;9.139, io.5 Fror d'alegria; 65-45 ouv'alegria fera; 285.37 d'alegria / liejurou en sãs mãos que con ele s'irya;347.48 os que choravan fezeron poisalegrias,

aloiman AM. : alemão: 149.1 un Presteale iman; i36.23 Húa moller aleimfla.

Aleimanna: (42.12 To, 149.18) v. Ale-manna.

aleivosia s. F.: perfídia: 25.i63 per que tufaças parecer /do judeu ssa aleivosia.

Aleixandria: 65.72 (T To), 101 (Z1); 145.1(T), 10; 1 5 5. i, 17. CF. Alexandria.

Aloixi: Alexios: i3i.u Est' emperadornom' avi" Aleixi, / de Costantinobre.

Alemanna: 42.12, g5.8, 175.6, 218.2, 10;294.16, 386.58.

alen ADV.: além: g5.2, 245.35 Metérono enun barco e passárono alen ; 245.85Entra no rio e passa a alen; 3i6.22

/ V alfamar s. M. : pano vermelho, de lá : 3g2.21furtou a húa mesquinna / un alfamar.

l ' alfaqui, alfaquin s. M.: doutor, sábio: 108.9un judeu a l faqu in (T To; E: alfaqui) .

I ) alfayata s. F. : 117 (M) huna moller alfayata.K

l ? Alfonso v. Afonso.

' 'j alfréss.M.: panorico: 125.94 mia criada.. .que já sé eno taamo, toda ben cobertad'alffres.

/<i algar s. M.: barranco, caverna: 102.39 enun algar o dc i taron / que non aviapeor.

Jfa algara s. F.: expedição milhar, incursão,correria: 323.2Í) os mouros logo dei-taron / sãs algaras e correron°'e rou-baron quant' acharon.

',LAlgarve: A. o, 183.7 o reino do Algarve;

277-7. "•

'f Algizira: Algeciras: 3a3.i2 passou benpelo estreito/d 'Algizira (e. de Gibral-tar). CF. Aljazira:

t0} algo PRON. INDEF. / s. M.: alguma coisa,coisa de algum valor, fazenda, bem,posse, dádiva: 5.160 grand' algo queporen lie davan; 25.ai se ll'alg' en-prestaria; 102.23 Vos guiarei, se...mi algo derdes; i38.g se IPalgo pedirassi ou demandar; 144.17 E quen quer

Page 18: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

15

que He vêesse pedir / algo por ela,logo L.n fal ir / Ho dava; 261.18 se deDeus quisess' algo falar; 362.16 e deradela por algo / e dela dera en don ||fazer algo: 278.16; v. fazer || fazedord'algo: 9.12, 67.12

alguazil s. M.: aguajil, meirinho: 254.26,328.40 o alguazil. . . de Xerez.

alguen PRON. INDEF. : 18.76 se atguen que-ria / a húa delas levar; 64.23 quem'encomendedes a alguen; 95.27,135.52, 162.41 cuidou a prati que ofezer alguen.

algun v. algãu.

algur ADV.: algures, em qualquer parte,para qualquer lugar: 24.14 Quand'algur ya mal fazer; 65.u8, 67.48,281.18 yr-m-ei algur esterrar; 315.53.

alguu, algun, F. algúa PRON. INDEF. : SUBST. :154.34 ben cuidavan / que algun delesferido fora || ADJ. : 43.10 Com' ajamosalgun filio; 4S.33 que nos dê algunconsello; 65.Q2 se 11' ant" algúa vossacana non desse; 73.15 E quando algúacousa H' ia falir; 95.24 mas pêroalgúas vezes filiava pescado; gS.zSalgúus presentes; to3.ig Se verei doParayso... algun pouco de seu viço;io3.3o com' está / Mong' algúa vezno ano, quando sal ao vergeu; 125.18que He mostrass' algúa ren; i65.33e porend' en este feito mostra algungran sinal; 267.6') non me desanpa-res / por algúu tempo t'eu fazer pesa-res; 401.89 en algúus logares.

Ali: arquitecto mouro; 358.i6, a5 maestr'Ali.

ali ADV. RE TEMPO : lá, nesse tempo, então:28.93 Ali u t-rgeu os seus / ollos con-tra o ceo; 3o.22 log' ali somos deiperdoados; 228.42 aly u o catavan;283.51 E foi tolleito log' aly; 407.22e log' ali o prendeu un tan gran mal;4i5.32 E u He disse: «Bêeyto será /aquel fruito que de ti nacerá,» / ali

nos deu carreira porque já / ouvesse-mos sempre de Dens perdõn || dês ali:

, desde então: 16.81 dês ali rezou el;237.12 e averedes dês ali o dem'avorreçudo; 241.86, 246.37,251.12 || dêsali adeante: i 1.6 3 E dês ali adeantenon ouv' y boi nen alrnallo / que taaben tirar podess' o carr"; 42. 3g, 48.39,i63.2(j || ADV. oe LUUAK: nessa parte,para lá: 3. u ben aíy / u peccadorsol achar; u. 6 5 per ali lies (ária /aalma toller / do frad'; iS.iooben aly/du vay ontr' os seus; a5.i3z o merca-dor ali chegava ; 3 1.14 Ali van muitosenfermos; 25341 preguntou aã gente/ por aquel que logar era ; e disse-11*enton un frade: / «Al i chaman Vila--Sirga, logar muy maravilloso.

<22>Alicante (33g.2 F) v. Alocante. *

£ tf Alifonsso v. Afonso.

s. M.: o que alinha: 146.23 eramantêedor / dela e ar do seu aver /boa guard' e alynnaclor.

^Ô Alis: 1 3 5. 1 36 Don' Al i s.

3/ aljama s. f . : povoação de mouros.- 169.38,169.44, 169.49 e toda a aljama foi aomouro rei.

3 2. Aljazira (35g.2t)) v. Algizira.

£g aljube s. M.: cárcere, caverna: 192.68 omandou meter / en logar sabudo /d'aljub* ascondudo.

3 V allèo ADJ. / s. M. : alheio : 137.6 un cavaleiroque era seu, non ailéo, / desta Sennorgroriosa; 237.41 Ai eu en terra allca;309.62 conprar mandaron aquel logar,que allèo / era || 1 5.43 Esto nos dando allõo / por Deus, con que possa-mos viver; 132.72 ouv1 a sec-r grãado/que do seu que do allèo.

_£J allur ADV. : em outra parte : 45.49 est* almaé nossa, e allur outra buscado; 61.7 cad'allur non vêo; 239.18 allur o deman-dado; 335.83 Atai allur a catade.

$

Page 19: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

•' ** f alma s. F.: 11.1 como Santa Maria tolleu.•v"' O

a alma do monge que ss afogara norio ao demo; 14.1, 26.i, 45.12, 55.45.

x' "í ? Almaçan: 240.2 eigreja que chaman SantaMaria d'Almaçan, en Castroxeriz;249.1 '•

.2 -' ^ almafi s. M.: marfim: 399.18 húa oma-' gem... d'almafi.

2 3,*') almallo s. M.: novilho; 5i.5o quis ir ven-de-lo almallo; 5i.63 non ouv' y boi nenalmallo / que tan ben t irar podesse ocarro.

Almançor: Almançor (g3g-ioo2): 63.27,6y rei Almançor.

Afanaria: Almena: 192.28.

almiral, armiral, almirallo s. M. : almirante:31.70 O armiral (E; T To: almiral)das galeas; 35.8o (almiral); 35.85(almirallo); g5.35, • ^.69 (almiral).

' almirallo v. almiral.

almocela s. F. : espécie de cobertor ou manta.180.46 ca eno logar / sol non acharony hú' almocela.

> almoeda s. F.: leilão: 35g.26 E logo naalmoeda o meteron.

almogavar, almograve s. M.: soldado de' cavalo que se empregara em corre-

rias: 205.24 tragia .. almogavaresmuitos; 374.1 etc.; almograve: 277.1,277.6 dezeseis almograves que foronen azaria.

almorçar (228 M) v. omorçar.

almoxerife s. M.: almoxarife, administra-dor de propiedades da casa real, tesou-reiro da casa real: 224.22 almoxerifedei Rey era el.

alo ADV.: lá, ali: 221.36 Leva-lo quero alo;259.34 sãan quantos alo queren ir.

n aloé s. M.: aloés: 425.27.

5 / alongada s. F.: demora; 1.72 logo sen alon-gada ; 41 1.63.

/^ T alongado AUJ.: distante: 246.21 Esta ygrej f

alongada da vila já quani' está.

r-, ? alongar v. TR. / 1. : afastar, retardar, demo-rar: 35.91 E fez as outras galeas...alongar; 95.49 e quanto toda a noiteeran alongados / da pena, ena mannaay eran tornados; 104.25 Elogodaquelcamynno mui longe o alongaron;233. 16 tragia bon cavalo que o delesalongava; 267.50 A nav' alongadafoi . . dei húa gran peça || 26.88 o quejulgar façamos / logo sen alongar ;77.32 mais a Santa Virgen non alon-gou preyto; 3 15.48 sãar podes meufilio sen tempo alongado; 377.39 maisaqueles alongavan cada dia || alon-gar-so: afastar-se, demorar, exíen-der-se: 3341 por sse da nav' alongar;96.45 os fez que se sse r.->n poderonalongar da serra; 112.46 da naves'alongaron; 291.38 nunca me de teuserviço, Sennor, querrei alongar ||333.47 foi-sse-11' o tenp' alongando;382.26 foy-sse-11' alongand' assi...este preyto.

143 (M) Xerez cerca da aguad'Aiquivir ; 292. Í2 Sevilla, que jazcabo d'Alquivir. CF. Aguadalquivir,Guadalquivir.

V faltar s. M.: 3.5o a carta trager-lle fez, / edeu-ha ant' o altar; 4.29, 7.2, 9.16715.87 II allar mayor: 353.78 O f i l io dadona que sé no altar mayor 1| altarmêor: 162 (M).

^/alte ADV.: alto: 35.53 ponnamos as relicas' "" ak' u as possan veer; 35.68 foy-a alte

(T: & alte) põer; 5i.56 un dos géollosalçara. . atan alte; 191.26 caeu muid'alte; 292.79 non é de pran / guisadode seer tan alte com' ela. CF. alto.'

s. F.: 140.10 Loemos a ssa nobreza, /sã onrra e ssa al teza; 3o2.ib SantaMaria, que é con Deus nas altezas.

r

Page 20: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

O alto ADJ./ADV. : 6.68 en voz alta e clara;35.1OO Madre do muit* alto Rey; 107.16dúa pena... Muit' alta; 249.23 enomais alto da obra; 249.26 caeu bendo mais alto; 285.15 de linnage muiali* era || 9.100 a voz do ceo lies dissemui d'alto; 20.42 os soberviosos /d'alto vás decendo. CF. alto.

altura s. F.: 29.33 deceu carne fi l iar / enela das sãs alturas: 40.12 sobelaaltura / dos ceos; 115.241 E o angeode Deus / do ceo da al tura / deceu;iç)3.3 Sobelos iondos do mar e nasalturas da terra; 352.33 ssa eigreja doViso, que jaz en húa altura.

'f £> alumiar, alumear, alumiar v. TR. / i.: darlu$, iluminar: 36.33 viron encima muigran lume, / que alumeava mui maisque outras craridades; 49.63 todasessas montannas / do seu gran lum'alumiou; 65.153, 92.1 Como SaniaMaria alumiou un crerigo que eracego; 3i6.28 guarir copos e mancose cegos alumear; 302.3 dos pecadospode as almas alumear || aluméar:36.33 To, 49.63 E To, 65.i53 To,227.41 E F, 302.3 E To; alumear:36.33 E T, 49.63 T. 65.153 E T, 3i3.7iK F, 316.28 E F. 332.24 #/ ^40.34E L\, 362.3 F.

o ' alumiar (92.1) v. aluméar.

^ J aluzecer v. i.: raiar a lu? da aurora, ama-nhecer: 325.52 preto de Silve foiquando aluzeçia.

' " alva s. F.: o apontar da manhã: 114.41Ante que a alva do dia chegasse;340.10 etc.

/ w7 ' alva s. F. : túnica branca usada pelos sacer-

dotes: 2.2 Esta é de como Santa Mariapareceu en Toledo a Sant' Alifonssoe deu-ll' húa alva que trouxe deParayso; 2.41, 2.44.

f :" Ahraça: Albesa (?) 382.48, 63. CF. Albeza.

1 1 1 alvaraz s. M. : espécie de lepra : io5.io3 Eu^^ trago as meezyas / con que são de

, fog' e d'alvaraz.

]j, Talvardan, alvardão s. M.: homem trapaceirotrapalhão: 401.68 outrossi que meguardes d'ome torp' alvardan, / cd'ome que assaca, que é peor quecan; 406. 5 1 que nos defenda d'omemui vilão / e d'atrevud' e de torp'alvardão.

j i I Alvarrazin: Albarracín (Teruel): 191.1, 7.

s. M.: alvaiade, carbonato dechumbo: 75.96 alvayalde, que faz acara enrrugada.

: Auvergne (Franca): 66.12.

ffy\z AI>J. : da Auvergne: io5.33 Casar-tequero con un Alvernaz; 125.9 un cre-rigo alvernaz. >

Alviles: AífaríÍH,í4/vzle7/d'Alemquer: 3i6.i8un crerigo trobador, / que sãs canti-gas fazia d'escarnno mais ca d'amor /e era daquela vila dúa eigreja prior;

8- M- : alvar 162.49 e Pe'a 'uz / tOr

nou y, quando o alvor parecia; 340,-iaTu es alva dos alvores.

) -\f alvoroçar-se : preocupar-se, alarmar-se ."63.171 Vay ora mui quedo e non ^al-voroces.

ama s. F.: ama de leite: 1 22.3o, 251.87,282.21 A ama que o criava |j a ama deDeus = a Virgem: go.33, asS.ii 3 ||dona de casa; 334.37.

s. F.= a Virgem.- 1.17 Benaventu-rada Virgen, de Deus amada; 178 aVirgen de Deus amada; 70.12 amigae amada; 322.48, 420.69 amiga eamada / de Deus.

7^" -/amado ADJ. /s. M.: sSi.ioi Est1 é /o meuamado filio; 1 3 5. 102 meu marid' emeu amado.

Page 21: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i8

am;iiioiras s. F. Pr,.: ar/es ou feitiços deamor: 104.1 Como Santa Maria fez aãmoller que queria fazer amadoiras aseu amigo con el Corpo de Jhesu--Cristo.

amador s. M.: 5.i6 servidor de Deus e desã ley amador; 42.9 un mui falss"amador; 58-75 mentre viva nuncaamador averei.

amansar-se: tornar-se manso: 36.36 o ceoviron craro e o mar amanssado; 372.21aquela ravia grande toda se 11* aman-sou.

amar v. TR. : 8.43 que me dê gualardoncom" ela dá / aos que ama; 5.20 elaoutrossi a el amava mais que outraren; 7-3 Santa Maria amar / devemosmuit'; 9.61, 10.14.

amarelo ADJ.: 367.49 os coiros delas (daspernas) se fendian / e agua amarelaen saya.

amargo ADJ. : i52.S4 non de vida saborosa, /mas amarga.

«ismrgor s. M.: amargura; iSi.34 inferno,que é cheio d'arnargores.

amargoso ADJ.: 171.58 con sospiros amar-gosos; 195.141 daquest' amargosa /Vida.

amargura s.F.: amargor, angústia : 392.48d'oy niais ena nv . vida nou é senonamargura.

amassar v. TR.: amassar o pão: 258.25E el' amassando pan / enton estava;258.3o.

amatar v. TR. : matar, extinguir: 332.47ordyou que o veo delgado mais cacendal / podess' amatar o fogo.

ambos PRON. INDEF. : 5.64 Quando íoronambos a húa parte; i5.io2 sei de nosambos vingador; 25.51, 27.47 amba-laspartes fez log' ala ir; 38.53 que ambos

alçados líia seus braços || ambos edous: 2i8.i3 d'anbos e dous los lados;328.20 ontr' ambos e dous os mares.tCF. amos.

amo» s. r.: ameia: i83.í8 posérona nomuro ontr' as amSas; 185.75 fórona apõer / Ontr' as améas; 2O5.2 etc.

ameaçar, ameaçar v. TR.: 32.1 como SantaMaria ameaçou o Bispo; 47.29 SantaMaria... o tour' ameaçou; 74.21 odemo... o pintor ferament'ameaçou(7o: ameaçou) / de o matar; 82.38con húa vara mal ameaçou (E T:ameaçou) / aquela companna ; 377-3ipor meaças que el Rey 11' ameaçasse.CF. mcaçar.

amcdcs s. F. PL. : andas, maca; 2i8.3oE amedes fezeron log' en que o leva-

amon iNTERj.: 65.253 e el seja loado. Amen;7Q.55 e dized': «amen»; n5.326,127.64,142.63.

amercéar V. i.: condoer-se: g3.25 por quequisess' aver / doo e piadad' e deiamercéar || amercõar-se: 43.62 SantaMaria chamando / que ss' amercSassedela; 227.37 que dele s'ámercéassef278.34, 298.41 de mi t'amerc5a; 3o8.6i346.25, 348.23 || ainerccar-se: 43.62 E,298.57.

amêudo, amoude, amiúde, amiúde LOC.ADVERB. : 46.34 ameude veer-la ya ||amSude: 46.34 (To), 67.46 (E), 255.122To || ameude: 46.84 (E T), 67.46(7* To), 146.34, 161.1, 175.11, 184.10,255.122 (E) || amyude: 42.10 (15) ||amiúde: 42.10 (Tb), 257.13, 3o3.i6 (E).

amiga s. F. : 5.i38 a Emperadriz, muit'amiga de Deus ; 16.2, 3o.i8 que Madr',Amiga ll'é, creed' a mi, / e Filia eCriada; 42.25, 55.18.

amigo s. M.: 5.142 Levade-me vosc', ay,amigos meus ; i3.26,15.73, 16.40, 71.52Deus Padr' e amigo / e Fill' en nosso

ir

Page 22: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

?c

corpo outra vez ben téemos; 204.2Como Santa Maria fez aã moller quequeria fazer amadoiras a seu amigo.

aminde, amiúde v. amõudc.

amizade s. F.: 210.10 E nunca nos podia jámayor amizade / mostrar; iio.iS,3n.i6 amizade avia con ilu borges.

amo s. M.: 334.17 o orne, seu amo; 338.26a casa de seu amo adestrado o leva-ron.

amolgar v. TR. : amolecer: 972.22 a Virgen,de Deus Madre, / 11'amolgou o cora-çon.

- amor s. M. : 6.27 Ca a amor desta Sennoré tal; 5.Q2 Pediu-lle seu amor; 10.23dou ao demo os outros amores; (>4.5icon seus amores a poucas torneusandeu; i35.2g est' amor poseroa y /u moravan; 257.27 e ouve dês i daVirgen tan grandes amores; 409.45 ecada uu sente / deia compridamente/mereces e amores || aver amor: 132.107Porquê... desdennavas / a mi, queamor ti avia || coller amor: 4.20 e poresto tal amor / con esses moçoscollia || fazer amor: dar provai deafeição: 5.31 en esto me podedes muygrand' amor fazer; 174*44 faz-nos elasempr' amores; 3o3.48 e do que saboravia fez-ll' end* amor e pitança || CORamor: como prova de afeição: 2g3.ndavan-lle con amor / panos e selas efrêos / e outro muito bon don || poramor: i3.3i por seu amor; 133.3;Jhesu-Cristo, Salvador, / aqueí que íotmorrer por noss' amor; I45.i3 amavaa Santa Maria / e por amor dela davasãs rações; z3â.i3 por amor do Fiiloteu || cantiga tVamor v. cantiga.

amoroso ADI.: z32.g moller... amorosa;xg5.2i mui fremosa / menya... e muii'amorosa.

amortído ADJ.: desmaiado: 5g (A/) Como amonja caeu en terra amortida daferida que He deu o crucifisso.

«r

í? -V'

amos (186 A/) v. ambos.

amostrar v. TR..: mostrar: 52.8 se Deus vosamostre prazer; ioo.i5 amostrar-nosdeves carreira; 121.6 amostrou muigran miragre; lôz.Si achou ant' acruz / a omagen, e amostrar-/a foi;163.17 a cousa que queria per sinales;amostrava; 2o6.i3 R nmostrar-se: mos-trar-se: 208.6 foi filiar / csrne daVirgen mui santa por sse nos benamostrar / de com* era Deus e orne;405.7 Nas grandes enfermidades /s'amostra con piedades.

amparança s. F.: amparo: 9.140que es ale-gria / noss' e amparança; n5.lo Conajuda nos vene / e con ssa amparança;2x3.8 dos que a chaman é amparanç*e escudo; 225.5 Na malandança /noss' amparança..:. é Santa Maria;289.13 un sombreir' en sã testa / depalias, per que cuidava do sol averamparança.

amparar v. TR.: 20.27 mas tu guardando/e anparando / nos vás; 22.4 28.65 ||se Deus m'ampar: 7.57, 26.72, 28.137y amparar-se: 2O5.33 por sse mellorampararen / do fogo; 401.26 que meposs' amparar / dele.

amperadriz (a Sant' Ânperadriz; 335.91,419.66) V. Emperadriz.

, / ^ampolado ADJ. empolado: 346.21 foi o braçotan inchado / que mais seer non podia,e vemelP e ampolado.

' anadiu s. M. : adinho (f), tecido própriopara luto (f): 122.55 de prumaz / Tra-gerei doo ou dun anadiu (rima comoyu).

• ~y

/*.' Anania, Ananias: 4.84 Anania... Âzari* eMisahel; 215.41 o que en Babilonnaguardou no forn' Ananias / e Misaelo menyno e o tercer, Azarias.

. •>/ ) ancela s. p. : ancila, serva : i8o.5 Don' e

Ancela; 180.62,201.12 húa donzela...que He prometera de seer sã ancela.

.

Page 23: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

20

'tIV

ancho ADJ. : largo: 325.5o achou-ss' en ãucamyo / ancho e chão; 345.23 foronfazer outro muro... muit' ancho efort' e duro.

ancião ADJ.: i57.38 e sabede do miragreque non é muit' ancião.

ancora s. F.: uS.iSl sen ancora deitaren.

ancorar v. TB. : prender com âncora: 340.33e o dem' avezimao eno avisso ancora.

Andalozia (83.12 T To), Andaluzia; 83.12,22I.I3, 235.7, 348.11, 367.19, 3g8.IO.

andamio s. M.: andaimo: 74 (M) Como odemo derribou o andamio ao pintor.

andante ADJ.: n5.24 dúa moller andante /mal. CF. ben-amlante.

andar v. TR. / i.: ir, caminhar, mover-se:

1.58 viron angeos andar / ontr' a gent'assúada; 2.3o ena precisson andara;199.15 Xerez de Badallouce, ou soenandar ladrões; 236.2 e feze-a SantaMaria per cima das aguas andar depé; 227.39 chegou-ss' o cavaleir' enton,ca andava agynna || haver, existir:42.24 chegou y un gran tropel / demancebos... e un donzel andava ynamorado; 236.17 E pereceu a galea,e morreron log' enton / quantos enela andavan || percorrer: 5.41 tod' aterra de Jerussalem muitas vezes an-dou; 35.35 E andou primeiro França;119.17 mais non usava muit' andarcamíos / pêra prender os ladrões;288.28 aqueles que as carreiras de Densonveron andadas; 325.5o achou-ss' enúu cam^o... e andou-o mui festynno||proceder, aplicar-se: 58.i6 Mas Iodemo... andou tanto pola fazer errar/ que a troux' a que ss' ouve de pagar/ dun cavaleiro; 64.48 Tant' andoudaquela vez / que un cavaleiro fezodela enamorar; 1155.78 como o dem'andava / por britar ssa profisson;125.44 un dele? :an muit' andou / quea oraçon da Virgen lie fezo que sse

ll'obridou; 255.5; E tant' andando/foi trastornando... que achou a via/ Per que soub' a verdade do preito|| andar pôs, apôs, a derredor: perse-guir.- 125.34 e foron aã donzela eandaron-11' a derredor; 206.11 e tantopôs el andou / que por mui gran fre-mosura de moller o enganou; 2H3.ioEl muit ' omeziad' era e senpr' apôsel andavan / aqueles seus êemigos ||acompanhado de adj. = ser, estar:48.24 andavan mui chorosos; 63.145E dormid' agora pois canssad' anda-des; 267.63 ando tan coitado; 225.28e pêro andava viva; a33.33 os mal-creentes que andan desesperados;334.40 E assy andou úu ano tolleit 'e fora de sen; 335.35 Com' andamoslazerados; 341.17 andava mal vestida ;SSS.óg te vejo magr' andar; 38g.i2 e >.'mande / que poios nossos peccadosmui sannudo non nos ande || conjuga-ção perifrástica com gerúndio: 6.5o oandava buscando; 65.8, 198.26 E uandavan buscando os mortos que so-terrassen; 234.16, 282.17 un dia trebe-llando andava || conj. perifr. com inf.:239.3o pois andade / a jura ende rece-ber; 314.22 dês i caçar / me veeredesandando || com prep.: a: 235.53 epassou per Gatalonna, en que ouvede fi l iar / jornadas grandes no diacomo quen and" a jornal || con: 67.34e cuidou que non andava senon congran lealdade; 78.20 E outros priva-dos que con el conde andavan /avian-11' enveja; io8.52 este da falssa *ley / que anda con folia; 115.197 Seique andas / con mui gran coita mor-tal; 132.127 que lie dissera / quell'andara con mentira; 193.127 pagãosandan côa mal sen; 345.47 Quand' elRey oyu aquesto, connoceu as maes-trias / con que 11' andava || en: 5.l6imas andou en muitas romarias; 25.73andand' en preitesia; 195.113 el lierespondeo / que en quani' andara, /todo falleceo; 253.21 C orne bõo enten-deu qne andava en pecado; 277.30andand' en cavalgada; 365.36 E veráaqueste monje que anda en gran lou-

Page 24: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

2

2l r

2-'

.''J

cura / en cuidar que non é nada aalma H per: 15.79 andando per muitasromarias || por: 291.48 por meu ásd'andar || el (ela, eles) assi andando;grupo fraseológico expletivo, sem si-gnificado preciso; entretanto: 96.21,254.20, 3o5.3o.

Antler: Sant Ander (a63.i F, i3 E F) V.Santander.

andorya s. F.: andorinha: 5 .63 semellavaque todo mudara / como muda penasa andorya; 321.43 pêro que faladcsmuito e toste com' andorya.

Andrcn: i55.24 Par Sant' Andreu !

anel s. M.: 42.1 como o crerizon meteu oanel eno dedo da omagcn de SantaMaria; 292.2, 36g,35, 3;6.i.

anello ADJ.: telho, antigo: 273.43 Non éanello / Este miragre, mais novo.

anfaz s. M.: véu: 16.66 para-mi mentes, caeu non tenno anfaz; 122.48 e ela cho-rando pôs seu anfaz. CF. enfaz.

anfermar V. enfermar.

anfermedade, anfermidade V. enfermidade.

angeo s. M. : anjo: 1.34 com'angeos can-tada / loor a Deus foron cantar; 11.41»45.44, 55.52, 65.i55. 152.14 ° SantAngeo (= Gabriel) \7 (E), 86.18,20 (fi): angeo.

angostiira s. K.: estreiteza: 312.68 Mais ologar foi pequeno e de mui grand'angostura.

nngnía s. F.: enguia: 368.53 húa coho-bra... a semella / dúa anguia grossa.

animalla s. p.: alimária: 178.5 ben podefazer que viva outra morta animalla.

Anna: mãe da Virgem: 411.16 etc.

ano s. M. : 5.40 O Emperador dous anos emeyo en Acre morou; 16.47 d'oj' aun

21

ano; 26.13 cad' ano yo.. . a San Jam*en romaria; 43.21 a un ano lio trou-xes«e; 53.25 a cabo dun ano.

ano - an-no (PRES. IND. 6 de aver + PROM.PUSS.) 304.19.

nnoitocor V. i.: cair a noite: i3?,.3i ata que11'anoytecia; I35.&2 pois que anoite-ceu / con ela seu gasallado / quisaver; 189.8 e anoiteceu-!!' enton / peru ya en un monte.

1 anojado ADJ.: desgostoso: 355.38 fot já sãcarreyra com ela muit' anojado.

v Cansar s. M.: ganso: 308.49 como d'anssarun grand' ovo.

juisarinno s. M.: pequeno ganso2 389.33mais dar-ll-ia dous capões o'íi ben leudous ansarinnos.

) l!v antano ADV,: no ano passado: 16.78 est'

ano rezes por mi... quanto polaoutra antano fuste rezar.

'"c ante PREP.: diante, em presença de, emfrente de, perante, em vista de: 3.5odeu-lla ant' o altar; 4.46 ant' os outrosse metia; 5.4 Santa Maria deve semprante si põer; 83.18 non cuidou sairvivo / ante maneiros dobrados / Quelie davau; 85.72 ant1 o convento con-tou quanto vira; 109.4 Razon an osdiabos de fogir / ant1 a Virgen; i38.53Enton a Virgen d'ant' ele se tolleu;196.20 ant' os gentiis a guardavanasconduda- / Mente; 2o3.22 chamou /ante ssi húa ssa filia || ADV. TF.MP. :anteriormente, com antecedência : 2.28Mayor miragre do mundo / 11'ant'esta Sennor mostrara; 5.i54 mas ant*ouv' el a dizer seu pecado; 16.58aquelo que fora ant' obridar; i35.i2OOutro dia ant' a luz; 'ig2.35 ante ter-çer dia || ante de: 35.n5 un dia anteda luz; 143.37 ante de tercer dia /A veremos chuvia; i8o.i5 ante domundo foi... criada; 221.60 ante dequinze dias || ADV. MOD.: antes, depreferência, pelo contrário: S.iza o

Page 25: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

mar nona leixou en paz, / ante a véocon grandes ondas combater; 13.17non vos quis enton tardar, / ante che-gou muit' agia; 91.38 ante já querrianmortos seer / que sofrer door aiandescomúal; log.ai || ante quo CONJ. :antes que, antes de que: 5.43 mas anteque d'Ultramar se partisse; 33.2 oguyou per só a agua ao porto anteque chegass1 o bate!; 45.42 ante queo começasse, door Io chegou a morte;64.21 Ante que movesse, disse-H' assisã moller; 107.33 ante que seja mannâame farei cnschãa; 352.23 l'e prazeriad'ave-lo / ante que o aver outre ||tempo d'ante : nS.ao Desto no tempod'ante / achamos que fezera... granmaravilla.

antigo ADJ. : A.i3 Badallouz, que reyno é /Muil1 antigu'; 14,12 en un mõesteirantigo; aoi.iS o diabr1 antigo; aio.8o inferno amigo; 3ao.i3 Eva, / a nossamadr' antiga; te8.8 o diab' antigo ||d'antigo : 65.t28 hua egreja vedra...que fora d'antigo lugar muii' onrrado-

antiguetlaile s. F.: 304.9 u soya / aver bend'antiguedade un mõesteir'.

antivãa s. F. : antífona,cântico: 6q.io3 can-tou antivãa.

antivão s. M.: = antivãa (?); ADJ, vão (?):192.133 pagãos / andan con mal sen /a guisa de vãos, / ca non son certãos/ d'a lee dos crischãos / per ren man-téer. / nen come louçãos, / mais com'antivãos / contra Mec1 as mãos / pun-nan de tender.

. $* antollança s. F.: desejo, ânsia: 9.148 Ora

retrayamos / quan grand' artéria / fezper amollança; 337.10 E colleu talantollança polo fazer entender.

antollar-se: afigitrctr-set ver em visão-212.56 antollou-xe-lle assy / que seusanai levava aquela moller per y.

antollos s. M. PL. : visão, alucinação, a figu-ração: 75.i5o ouv' y outros antollos, /

ca viu de grandes diabos a casa todacercada; 341.75 perdeu todos seusantollos.

'antro I»REP.: entre: i85.a8 che mandarei acabeça d'antr' os teus ombros toller.CF. entre, ontre.

anviilos LOC. ADVERB.: contra vontade:55.4 mui d'anvidos s'assanna e muide grados perdoa.

ao ligação da PREP. a com o ART. UEF. M.ou com o PRON. DEM. M. i 3.47 ao demomais ca pez / negro... a carta tra-ger-lle fez; 4.1, 5.i66 || 4.3o e aos mo-ços dand' ya / ostias de comungar;6.88 || 78.40 el conde ao que mezcrad'

> " » aorar v. T.: adorar; 9.127 a qtte aoramos;51.29 aorando-a muito chorand'; 70.11A demostra «avogada», / «aposta» eoaorada»; 83.3o, 99.20. CF. adorar.

apannar v. TR.: 3l5.22 feixes... feitos d'es-pigas muitas, que todos apannavan.

s

aparecer v. i.: i5.8g ela logo ll'apareceu;27.52, 28.70, 35.q2 e apareceu-llesDoura, a que pobrou rey Artur; 03.54Quen en tal torneo non sal / com'aqueste, nunca dev' aparecer; || pari.perf.: 34.21 o demo o levou que nunc'apareçudo / foi || 79 44 Santa Maria11' ouv' appareçuda ; 196.50 aquela éque m' ouv' apareçuda.

, aparellado ADJ.: preparado, disposto; 111.61senpre ten / Seu acorr' aparelladoporá vale-lo menguado / d'ajuda ||estar ap.: i5.n estan sempr' apparel-lados / de fazer quanto ll'en prazerfor; 322.4 A Virgen. . . d'acorrer ospecadores sempr' está apparellada;349-3° estou apparellada / de recebera ssa graça II ser ap.: 135.134 disser-/ron-lle que ll'era mester / de ser log'apparellado / De casar con Don' Alis;279.15 ssa gran vertude assi ést' appa-rellada / d'obrar.

Page 26: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

V i aparelios s. M. PL. : conjunto das várias per-tenças duma embarcação: 271.39 gui-sad' os aparellos quis como mellor

\ poder.

(- >.' apartado ADJ./ADV. : separado.r65.n8 algur-' '' irá long' albergar apartado; 71.41 ca

já teu lugar têes / no Çeo apartado;95.20 vivia ali apartado; 383.12 cabo

f- da grand' ygreja â un logar apartado/ que chaman Santa Maria a Vclla;

' 411.82 mais me vai que viva en logari apartado.

r - Tj y apartar v. TR.: separar,pôr de lado: 144.28

touros trager mandou / pêra sãs vodas;e un apartou / deles, chus bravo, quemandou correr; 353.48 apartou daraçon / sua a mayor partida y apar-tar-se: afastar-se, ir ao lado; sS.iu,

. 65.135, 145.46 E pois ss' apartaron,diss'; 366.66 apartou-se da compannaU recolher-se: 93.20 un' ermid' u se foi

• apartar; 312.22 ort' enque ^'apartasse.ij j - apêas ADV.: apenas, dificilmente: 343.38

apêas achavan quen y entrasse. CF.pia.

apedrar v. apedrear.ij , < apedrear, apedrar v. TR.: apedrejar, Stipli-> ' ' ciar à pedrada: 124.1 Como Santa

Maria guardou un orne que apedraron;224.21 que foss' apedreado porque fezofeito tal || destruir com granido: 161.4toda-las outras (vinnas) foron ape-dreadas.

apelido s. M.: grito; dar apelidofs): 45.88dando grandes apelidos; 102.64 contraa luz deu apelido; 148.36 || meter ap.;148 (M), 175.26 metendo grand' ape-lido; 255.5o apelido / mui grandemetia; 355.73 || convocação, reunião(CF. Eluc., s. v.): 345.8 quando foi oapelido / dos mouros como gáaronXerez con seu gran poder; 403.41 e agê n t' assfiada / sobr* el en apelido.

r

23

366.37 mandou o infante que fossenaperçebudos / seus falcõeyros || apcr-ccbcr-se: 16.36 atan toste ss'apercebeu

' / que pelo dem' era.

aperccbudo A D j.: disposto, preparado, pre-venido: 119.59 faz como os que estansempr' aperçebudos; 192.61 O oro'entendudo / foi e de bon sen / e aper-cebudo / de guardar mui ben / omouro barvudo; arS.io E porquedest* os crischãos non eran aperçe-budos, / passou el come a furto conmuitos mouros barvudos; 376.31 nonfoi aperçebudo / de o guardar com'ouvera a guarda-lo; 376.63 d'aeorrer--nos nas coitas está sempr* aperce-bida.

aportar v. TR.: 19.42 cintas.-. c'on queapertadas / trouxessen as carnes38.59 a fror que con apertados / seusdedos tíia; 238.58 o demo... assi oapertou / Que o torceo enton todo;289.20 a mão destra cona fouce aper-tada / foi, assi como se fosse con fori'engrud* engradada |) apertar-sc: jun-tar-se, fechar-se: 289.17 a mão conque cuidava / o maoll' alçar de terracon ele se 11'apertava; 338.22 cegoud'ambo-los ollos, e foron-sse-11* aper-

. tando / como se fossen apresos convisco ou con betume.

•apessõar v. TR.: dar boa aparência: 32.723un dia He deu / un seu cavai* en quefosse, polo mais apessõar.

apoderado A D j.: metido na posse de qual-quer coisa: 111.41 E pois foi apode-rado / de ssa alma. CF. apoderar.

t

''.Çaperceber v. TR.: 208.28 coidou que o nen-

gun visse nen en foss' aperçebudo;

apoderar v. TB.: apossar, assenhorear al-guém âe: 369.121 do seu, que lie tol-lera, deu quena apoderasse. CF. apo-derada.

apõer v. TR.: atribuir, imputar: 7.59 porsalva poss' esta dar, / que non sei quell'aponna; aí.56 por non lies apõer

(x]

Page 27: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

que o mataron, / foron-ss'; 97.82 e"cousiu / que falssidade foran apõer ;151.32 11'aposeran un fu r to lenguasmaas mentireiras; 2133 porque 11*apõyan que matara a ssa moller; 255.2Como Santa Maria guareceu a molle r

que fezera matar seu genrro polo maprez que 11' apõyan con el || Formasverbais :

PRES. IND. 5 apósdes 213.73.6 apõen (apoen) 355.93.

PRES. CONJ. i aponna 7-5g.IMPERF. IND. 3 apõya 341.2.

õ apõyan 213.3, 213.39,255.2.

MAIS Q. PERF. 6 aposeran i5i.32.INF. apõer aG.56, 97.82.

apostoligo s. M. : o Papa : 5.i68 seus peca-dos dirá / ant" o Apostolig'.

apostolo v. 'apostol.

sposLura s. F.: gentileja : l8.q, 29.17 daSennor das aposturas, i3z.!5, 140.5,224.58 Santa Mar ia , que é Sennord'aposturas || coisa agradável e bemdisposta: 384.46 levar-t-ey suso aoçeo, / u verás as aposturas j| o que édireito, conveniente.- 140.61 que terriapor crua cousa comer minyo / oubever seu sangue, ca non é apostura.

apousentar v. TR. : aposentar, dar aposento:l.3i foy-o apousentar / ontre bestiasd'arada.

aportar v. i.: chegar ao porto: 5.145 anav'... aportou na foz / de Roma;25.n6 a archa en guisa tal / fez queapbrtou ant' el fora 193.26 outra nav'y aportava.

apoa PRKP.: atrás de: 233.10 senpr1 apôs elandavan / aqueles seus Semigos.

apostamente v. aposto.

aposto ADJ. : belo, bem composto, airoso:6.17 O meny* a maravilla er1 apost' efremoso; 16.11 cava le i ro . . . mui fre-mos' e apost' e mui fran ; 26.63 húac a p e l a . . . muit' aposta e be l a ; 45.3glogar muil' apost' e mui viçoso;5g.ig || ADV. : apropriadamente, airosa-mente: 5.90 de o criar mui t ' apost' emui ben muito sse t rameteu; 48.43,145.42 aposto vestido; 194.6 ben can-tava e apost' e sen vergonna ; 261.57E os outros que oydes lecr / loandoa Deus e aposto cantar || apostamente :324.36 levou-lles a omagen aposta-ment' e mui ben; 335-52 fez as papasmui ben e apostamente.

apostol, apostolo s. M.: 3o6.17 do apostolSan Johan (F; apostolo); PU aposto-los : 27.12, 187.11,419.38,4252.

. - •" app- V. ap-

\ aprazer v. i.: agradar; FUT. CONJ. 3 aprou-guer: 8.41 se 11'aprouguer; I25.io8o que vos aprouguer / f a r e i ; 131.88 sevos aprouguer; 2o3.i8 Sania Mariavos de ben, se 11'aprouguer.

apregoar v. TR.: 55.78 loaron mui t ' a Vir-gen ... cujos fei tos todo o mund' apre-goa; 34.14 porende o fez apregoar, /pela terra toda en derredor (um falcãoperdido); 366.32 E andarono buscando/ben preto do três domaas e sempreapregoando (falcão).

.\_. aprender v. TH./I.: A.8 com' aprendi ; 3.27per quanl ' end' eu a p r e n d i ; 4.18d'aprender gran sabor /ouve de quantooya; 6.18, 7.36, 265.17 dês sã menyez/ aprendeu nas artes; 267.13 quant 'enu' aprendi a quen mio á contado ||aprcndor-so: prender, ligar: 04.82 açapata ao pee assi se 11'apres; 117.23fez-11' as mãos / que aos braços apre-sas foron; 134.62 O mal xe 11'apren-deu / ena outra perna; 179.22 tlia pre-mudos / os talões e metudos / nasrées e aprendudos / ben como pedracon cal; 338.23 cegou d'ambo-losollos, e foron-sse-11' apartando / como

JfeL

1r

Page 28: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

l( í

se fossen apresos con visco on conbetume || Formas vertais :

J-ERF. i aprendi A.8, 3.27, 4.11,5.14, 7.36

aprix 25a6, 51.38, 84.7,97.23, 101 40

3 aprendeu 265.17, 332.32apres 64.83

PART. PERF. aprendudo 179.22, 237.27apreso 7.13, 18.82, 5a.n

88.22, 97.10CF. apreso.

.apresentar v. TR. : oferecer : 3i2.3a a úu bonmõesteiro que avia y levou-a, / a quea ei prometera, e tan tost1 apresen-tou-a.

apreso PART. PEBP. de aprender ; mal apreso:mal avisado: 418.26 o demo. . foibriiaij' e mal apreso.

O r' apressuradamente ADV. : 420.^7 u tea Filio^ '" véo apressurada-/ment" a ti mui t'

agynna.

f t «pressurosamente ADV.; apressadamente s195.187 meteu-sse na via / muit' apres-surosa-/ment'.

X *-)

J ^ aprestidado ADJ. : aprontado, prestes, f repa-rado: i35.no Aque / m'estou tod'aprestidado.

j/ f> aprovoytar v. i.: 94.24 ni-/húa atan aguçosa/ era d'i aproveytar / quanto maispodia.

' -7 aque, aque, aquoy ADV.: cis aqui, eis que l4.76 e aque a gente ven ; 13.27 e 3que*-vo-l" aqui ; 1766 A boa dona...ant1 o Emperador aque-a ven J 65.i5ie a mea noite aque-vo-los santos;9744 e aque-m1 aqui || 135.109 Aque /m'estou tod' apresiidado /De log' ir;4o5.3t> E diz un a outr': «Aque o /angeo que ven do ceo || 13.27 (7") eaquey-vo-la aqui; 147.2 (T) disse:«Aquey-m'acá».

j ) aquedar v. TR. : tornar quedo: 172.20 A tor-menta aquedada foi.

í aqney v. aque.

~\, aquele PRON. DEM. M.; ri., aqueles;F. aquela, aquelas; N. aquelo: 2.63 por-que foi atrevudo / en se vestir aquelpano; 5.26 aquel irmão seu; 8.17,I2.ii, 17.25 || 5.159 Muitos gafos sãoua Kmperadriz en aquele mês; 52.36£ desia guisa a Madre de Oeus / quisgovernar aqueles monges seus; 67.72,85.19, 109.43 || 6.72 tod' aquela genteque y juntada era; 11.90, 12.32,19.16,27.611| àquel, à,(fiélo=^aaquelt a aquele:14.42 foi rogar que àquel frade per-

dõass' por seu amor; 48.44 a fonteond' el vendera / a agu' àquele con-vento || aquel (aquele, aqueles, aquela,aquelas, aquelo) que: 6.89 e aquel queo ferira eno fogo o queicnaron; 78.4Non pode prender nunca rríúne ver-gonnosa / aquele que guarda a Virgengloriosa; 132.78 Enquanto foron che-gando / aqueles que convidara; 5.125com' aquela que tanto mal sofrera;341.63 com' an aquelas que en culpamortal jazen; 16.58 foi conprir aqueloque fora ant' obridar; 55.30, 70.27.

£?} àquel v» aquel

x?u aquela v. aquel

aquele, àquela V. aquel^ ,

aquelo v. aquel

aquen ADV.: do lado de cá: 111.34 ante 1ue

chegass1 aquen; 142.28 eu a 'dureyaquen / Dói rio.

aqucsta v. aqueste

^ aqueste PRON. DEM. M. este; PL. aquestes; F.i l aqucsta, aquestas; N. aquesto: 5.19

Aquc-st' Emperador a sã moller queriamui gran ben || 57.4^ aquestes .. sal-mos sempr' ya dizer || 3.26 Pois Theo-philo assi / fez aquesta trayçon || 71.22rezava correndo / aquestas orações y5.52 En poridade vos quer' eu aquestodizer || aquesto que: 25.24 Arnig',aquesto que tu queres; iS.rrs Tod'

Page 29: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

26

aquesto que vos ora dito / ei || poraquesto por este facto, por este motivo:B.i8 e por aquosi' eu / quero seer oymais seu trobador; 8.7 E por aquesi'un miragre vos direi || sen aqucsto alémdisso: 12.31 E sen aquest', os judeusfezeran úa cruz fazer. — v. aquisto.

aqucsto v, aquosie

aqui ADV. DE LUGAR nesfe lugar : B.45 Aquisse acaba o Prólogo das Cantigas deSanta Mar ia ; 1327 aque-vo-la aqui;15.45, 20.12, 35 te Non me praz / conestes que aqui vêen || ADV. DE TEMPO :16.42 a Santa Maria pedide dês aqui ;163.23 dês aqui adeante (v. dês aqui) ;417.23 Deus, que viver-me leixou troesaqui.

aquisto = aquesto: 346.10 (em rima comCristo e visto).

ar ADV.: também, igualmente, ainda: A.iae ar pobrou / Badallouz; 8.23, 316Pois ar fez perdon aver /aTheophi lo ;20.19 E ar todavia / sempr' estáslidando / por nos; 2841 || ouirossi ar164.5,174.6 || ar outrossi 307.26 || nova-mente, outra vê j, posteriormente : 8 29e a candea enton / ar pousou-lle naviola; 97.89 os mezcradores en desden/ tev' e nunca por eles deu ren./ e dêsen / nonos ar quis de tal fei to creer;203.26 ar yde pêro ala ; 274.55 na obraque leixara por fazer ar começou ||exprime contraposição:8227 Pois vosnon podedes, ar leixad' a mi ; 225.28 epêro andava viva, non ar quis que omordesse || reforço pleonásíico: 206.21Pois que lie beijou a mão, ouv' en talcoita dês y / que nunca ar parou mentesena missa || non ar: tão pouco: 1.33 Enon ar quero obridar; 26187, 283.46Que nulla cousa non falou / nenamissa non ar cantou || nen ar: nemtão pouco: 5.183 ao segre non f icar ianunca ... nen ar vestiria pano de seda;39.35, 226.47, 238.42, 283.55.

ara s. F.: altar dos sacrifícios: 51.33 Madredo Sennor .. tu. altar e ara.

Arábia: 424.18.

arada s. F.: lavoura: 1.32 ontre bestiasd'aradaj 338.21 aquel manceb' andando/ cou seus bois ena arada.

arador s. M.: 366.68 un campo u aradores /Con seus boys ali aravan.

Aragon: Aragão; A-4 o reyno d'Aragon ;44.7, 64.7, 161.7, 169.34, 173.10, I77.10.382.34 || Monl' Aragon v. Mont'.

aranna s. F.: 201.41, 222.2 consomyu húaaranna; 225.i, 315.36 cuidando que erade poçõy' aquel feito / de coovr' oud'aranna || obra d'aranna: 386.43 Obrad'aranna / e ... aquesto que vos faze-des / en convidar tan gran gente, epescado non téedes.

arar v. TR. : 336.70 un campo u aradores /Con seus boys ali aravan.

Araz (68.22 E) v. Arraz.

arca s. F.: 25.1, 25.ii5 (archa), 35.22 húaarca fe i ta d'ouro; 145.56 meteu aquelonro dentr' en húa arca ; 148.10,203.17húa grand' arca de farynna chêa.CF. archa.

arcebispo s. M.: 2.60 Don Siagrio falido /foi arcebispo (To: arcebispo); 12.11O arcebispo aquel dia a gran missaben cantou ; 292.107. CF. arcebispo.

arcediago s. M.: 202.1 (F), 204.1 (F.), 204.5El un bon arcediago en ssa ordenrecebeu. CF. arcidiago.

archa (25.n5) v. arca.

archangeo s. M.: arcanjo : 420.47 bêeyta acompanna... d'angeos... e bêeyta aoutra d'archangeos.

Archetecryo: archi t r ic l inus (S. João II.8, 9). 23.3 Como Deus fez vyo d'aguaant' archetecryo.

arcidiago (202.8) v. arcediago.

Page 30: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

Arcilla: Ardia (Marrocos): 169.66 Ceta eArcilla.

arcebispado s. M.: arcebispado: 365.9 noarçobispado de Narbona a cidade.

arcebispo (2.60 Tb) V. arcebispo.

Arcos: ArcosdelaFrontera{C&diz): 393.12.

ardedor ADI.: que arde: 304.23 ca pêro yacenderon outros oyos ardedores.

ardente ADJ. : 294.3') dar con ela foron naschamas ardentes.

arder v. i.: 4.2 como Santa Maria guardouao filio do judeu que non ardesse;*9-3°j 35.*7, 37-ia Est' avêo. . dunorne coytado a que o pé ardia; 53.7os pees arder / começaron daquel fogoque salvaj' ouço chamar; 336.68 ocavaleir' que ante con gran luxuri'ardia || v. TR.: 376.38 prometo-ch' enverdade / seis livras de boa cera queen ta casa arduda seja || Formas ver-bais :

PBES. CONJ. 3 arda 55.46.arca 304.1, 30418.

ardido ADJ.: valente, corajoso: 63.13 Estecavaleiro... franqu' e a r d i d' era; 65.207a rd i d' e grâado; 152.7 ardid' e bonguerreiro; 205.23 cavaleiros ardidos earrizados; 277.36 maçar que sse prc-çavan de fortes muit' e d'ardidos.

atente, arento s. M.: prata: 75.39 çen mar-cos d'arento; 369.49 a sortella d'ourofin, ca non d'arente. CF. argen, argente.

argen, argente s. M. : prata, dinheiro: 35.61our' ou argen; 244.38 deron de seuargen; 255.40 deu muit' argente / am a a gente. CF. arcnte, arenio.

área s. F.: areia : 112.32 viron a nave chêa/ d'agua volta con área; 252.2 guardouúus ornêes que non morressen dejusodun gran monte de área; 266.17 pedra

e cal e área; 313.27 o mar a crecer /Começou tan feramente... e vol-vendo-s* as áreas; 356.13.

areal s. M. : areal, espaço coberto de areia,praia.- 165.63 un' egreja dentro enavila é, / que está preto dos muros daparte do areal.

arlotia s. F.: mar ateira, patifaria: 125.91diabos, que fezeron começar est' arlo-tia; 347.53 ca os seus miragres delanon son feitos d'arlotias; 414.48 quenos guarde... do demo... que DOSnon enarte con arlotia.

arloton s, M. : maroto, patife: 305.48 ca e lnon amava truães nen arlotões.

arma s. p.: 15.125 u sãs armas ante Veixou;19.25 Non foi quen podesse arma nenescudo / têer || fazer d'armas, fazer enarmas, soflrer en armas: 63.37 ° cava-leiro... tanto y fez d'armas; .63.73cavaleiro nunca tanto fez / nen sotfreuen armas || pme d'armas: soldado:165.3 non se podia bastir d'omesd'armas || cavaleiro d'armas: 16.11 foicavaleiro de gran prez d'armas; 63.14,152.1, 158.6 un cavaleiro / bõo d'ar-mas; 195.16 || gente d'arraas: 181.20con boa gent* esieuda / D'a r m a s.

armadilla, s. p.: cilada, perfídia, intrigas:159-56 Mais sã falss' armadilla / Des-fez a Virgen santa.

armado ADJ.: 38.89 con armados / cavalei-ros ; 95.87 correr viian con barcasarmadas; 165.46 u gente muita nonfosse, armados todos mui ben; 175.31o baile con seus omees armados;23338.

armar v. TR.: 165.40 O sol d a n log" outrodia sãs gentes armar mandou / pêrafillaren a vila ; 198.14 por sse matareatodos foron mui corrend* armados ||(besta): 5i.5o tan toste ouv' a baestaarmada / e tirou-ll'; 126.17 con baestaque yan armar; 154-31 £ pois armou

!

Page 31: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

28

a baesta || armar-se: 148.26 a armarnon s'uviara.

Arménia: 115.183 terra (TArmenia.

Armenteira: Armentières (França) (?);Armenteira (Pontevedra) (?) 22.10.

arrojo s. M.: arminho: 26.31 mais brancoque un armyo.

armiral v. almiral.

Arncdo (Logrono): 386.17.

Atoches: Aroche (Huelva): 334.10.

arqueiro, arquero S, M.: 2S.Í>4 fez.. . OSarqueiros (7": arqueros) tirar.

Arraixaea (169.40, 5g E) v. Arreixaca.

arrancar v. TR. : 20.22 sempr' estás lidando/ por nos a perfia / o dem' arran-cando ; 229.19 quiseron derribar / todaa ygreja... mas... non poderon aca-bar / d'arrancar a méor pedra.

arras s. F. PU : bens dotais que o noivo asse-gura à esposa; 125. 71 lie daria enarras gran requeza que avia.

Arraz: Arras (França): 68.22 (T To), 105.12ena vila d'Arraz ; 259.1, iS.

arredar v. TU. : afastar, remover para trás :28.83 yan matar . . . as gentes, e arre-dar / do muro já movudo.

arredor ADV.: 73.13 (T) tanto ll'andou odem'arrcdor; 86.10 lino marque cercao mund' arredor; 124.10 Mui pretod'ambo-los mares, do gran que corr'arredor; 361.40 E as monjas arredor ldo leito pousaron todas; 3(:Í2.io entodo o reyno de França ne-nas terrasarredor. CF. redor.

arreferir v. TR.: repreender: 28562 E log'aquel seu amigo véo, que 11'arreferyu/ como non sayu a ele.

Arreixaca: La Arrijaca (bairro de Murcia);169.2, etc. CK. Arraixaca, Arrexaca.

arrenicter-se: arrojar-se contra, adiantar-seimpetuosamente: 286.35 ao can ss'arre-meteu / por dar-lle con húa pedra.

Arrendaffo: 95.56 O almira l dos mouros.. .que nom' Arrendaff avia.

arrcpentir-se: arrepender-se: 8.43 e logoss'arrepentiu; 94-73, 174.2, 246.18

Arrexaca (lffí.T.$ T) v- Arreixaca.

arrezar v. TR. : re^ar: 187.26 toda aquelanoile arrezaron dês en / ynos e can-tigos todos (ou: ar rezarou ?).

arriba ADV.: 383.54 tornou-a / arriba viva esãa.

arribar v. i.: 6.63 Sennor, tu que eg porto /u arriban os coytados; 33.47 E concoyta d'arribar, / ssa vea íoron alçar;111.31 Pêro non foi arribado, / ca obarco foi tornado ; 172.12 se vivo aoporto arribado / fosse.

arrizado ADJ.: Jorte, rijo, valente: 31.42Pois creceu aquel bezerro e foi almallarrizado; 88.40 Ca non d lan arrizado '>/ de vos que possa cantar / se mnit-ouver jajúado; 205.23 mui bõos cava'leiros, / ardidos e arrizados, e demaisbõos guerreiros; 3i2.iò Esto foi duncavaleiro que apost' e fremos' era / egrand' e muit' arrizado.

arropo (321.63 F) v. sarope.

arrufado p.p./ ADJ.: vaidoso, presumido (?):38.91 e un daqueles mais a r ru fados/ diss' assi; encarniçado, furioso;88.52 Dizend' aquesto, torvado / ouvetod' aquel logar / e o convent' aba-lado / con seu mão sermóar, / queera já a r ru fado / por comeres deman-dar / que defend' ordin e lei.

arrufar v. TR. : incitar: 136 (M) Como húamoller jogava os dados e o demo aarrufou por que descreesse.

Page 32: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

arte s. F. : artifício, manha, astúcia, ciênciadiabólica : 67.48 muitas artes buscavaper que o algur matasse ; 104.26 E ocrerigo sen arte de a comungar coi-dou; 149.50 o demo nen sãs artes /nunca lie terrán dano; 157.26 nonpoderon per ren / tira-Il' ende o cui-telo per arte nen per seu sen J 169.56cuidaron os mouros... gãar Murçaper arte; 358.15 nen per arte nen perinanna; 366.60 nen per siso nen perarte; 379.22 cossarios chéos d'artes ||artes = artes liberais.- 265.17 dês sa

menyez / aprendeu nas artes.

arteiro AUJ • esperto, saga^, manhoso, as-tuto: 43 33 cuidou seer arteira; 137.33,come mui sisuda e come arteira;312.72 mais pêro seer non soube tansabedor nen arteiro; 383.43 cuidou aseer arteyra / de sobir tost'; 389.32ca os santos son arteiros || 47.19 odemo arteiro; 64.47 ° diabr' arteiro;67.36 chêo de mal e arteiro; 78.65aquel fals' arteiro; 213.93 o dem'arteiro; 401.23 dodiab' arteiro.

artéria s. F. : manha, astúcia: 9.147 Oraretrayamos / quan grand' artéria / fezper antollança.

Artur; 35.92 Doura, a que pobrou reyArtur; 419.132 nenllur / achar nonapodedes quanl' o Breton Artur.

arvor s. F.: 411.6 disse que arvor sayria /ben de rayz de Jesse.

ás v. avcr.

as s. M.: ás, face do dado com um sóponto: 214.45 E como do as a facedevia jazer de juso, / fez per ssi dad'a sa parte, e tornou-ss* o as dessuso.

ascoitar, ascuitar v. TR./I. : 16.23 non lioqueri' ascoitar; 53.12 quen nVascoitarquiser ;214.13, 228.10,236.9 || ascuitar:57.14, 65.93, 67.64, 99.11, 135.62.

asconder v. TR.: esconder: 25.127, 28.30o tesour'... que tíian ascondudo;

38.81 foran aquel tafur mori" ascen-der; 95-S8. 147-5 II ascender-se: 145.23come o que serra / sa port' e s'ascondedentro nos rancões.

ascondudo ADV.: 237.32 esta moller . . .ssayu-ss' entoa daly, e non muit'ascondudo.

ascuitar v. ascoitar.

asi {355-I03. 355-«°) v. assi.

asperança s. F.;-esperança: 23.25 conaquest' asperança; 297.20 com' a cousa•viva recebe por asperança/ vertnde;303.3. 354.7 tíia / en ela sa asperança:386.55. 409.5. CF. esperança.

asperar v. TR. /1.: esperar: 195.112(0 con-vém' estando / a el asperando; 233.15el nonos asperava; 368.58, 386.47,417.26. CF. esperar.

asperar s. M. : esperança: 216.8 en servirSanta Maria... põya. . . todo seuasperar.

assacar v. TR. : acusar, incriminar, impu-tar: 401.69 que me guardes... d'o meque assaca, que é peor que can.

assannar-se: irritar-se : 55.4 mui cTanvidoss'assanna e mui de grado perdoa;74.20 o demo ss'assannou; 108.38Merlin muit' a assannar-/se filiou.

assar v. TR. : 85.48 as almas peavan / dosjudeus, que as cozian e pois ar assa-van; 277.16, 322.22 ceava dúus cõellosassados; 378.58 un ov' assado muimole; 389,42 capões... que fez assar.

assaz ADV. : bastante, suficientemente, muito,demasiado: B.$&... d'aver... de razonassaz ; 5.1x8 u pod' aver / assaz decoita; 12.14 oyron voz de dona, quelies falou / piadosa a doorida assaz;15-35 mui mais sei eu ca ti assaz;35.50 cossarios que fazian èn aquelmar mal assaz; 233.12 sei ben queassaz / faz muitos miragres", 245.60

Page 33: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

jazendo en coita muit grand' assaz;249.21 lavrava ben assaz ; 265.96 assazcatou as letras e diss'.

asse ADV. : assim (em locuções optativas) :

24.39 asse Deus vos perdon (To : a se)>159.20 asse Deus m'anpar, 230.7 (F'E: a se); 253.32 (F) asse Deus mevalia. CF. assi, si, se.

assedar v. TR.: cortar, ' :lkar: 385.23 deronúa pedrada / a un orne na cabeçamui grand', assi que britada / ll 'onve~ron toda a fronte e a tea assedada.Cf. sedar.

asseitar v. TR.: espreitar: 78.62 Logo vaycorrend' e asseita / se fez o caleiroa justiça fremosa; 251.42 Porque amoça tantas vezes viian yr / as donasaã claustra e delas se partir, / porena asseytaron.

assombrar v. TR.: reunir: 38.75 E demóeslog' assembrados / contra o que estofora fazer, / come monteyros ben man-dados / o foron logo tan toste matar.

assentor-so: 2.52 quen ss'en esta ta ca-deira... s'assentasse; 34.17, 7^.98 Esiian .assentadas en palia, non entapede; 103.15 cab' ela s'assentou;153.32 Se m'a sela non seguir / en queassentada / sejo; 245.57 s'assenta-ron-ss' a jantar ; 255.45, 277.17 log' acomer s'assentaron || endireitar-se:311.51 resorgiu o mort' enton / eassentou-sse no leito.

assenrar v. TR.: serrar: 342.2 Como SantaMaria fez parecer a sã omage d'ontrehúas pedras mármores que asserra-van en Costantinopla; 342.18 mármo-res... mandou trager... e per meoasserrar.

assessegadamente ADV.: sossegadamente:71.47 u dizes Ia saúde que me foi en-viada / pelo angeo santo, di-a asses-segada-/mente e non te coités.

assessegamento s. M. ; sossego: 386.27 e de-mais que seeremos / vosqu' en asses-segamento.

assi ADV.: assim; B.8 ca ben trobar assis'á de f f aze r ; 1.61 Assi verrá juygar ;3.25 Pois Theophilo assi / fez aquestatrayçon; 4.90, 13.20 || ben assi: 23.4Gomo Deus fez vyo tj !agua... benassi depois sã Madr' acrecentou ovinno; 198.23, 331.36 e ben assi seusparentes a ssa casa a levaron || ass1

como: 55.65 começou «Salve Regina»,assi como lie mandara / a Virgen;85.49 as fazia arder assi como tições ;116.53, 144.5-!, 164.26 || assi como...assi: 13.3 Assi como Jesu-Cristo.. •salvou / un ladron, assi sã Madreoutro de morte livrou; 219.6, 247.4 IIassi... come: tanto .. como: 184.13assi fillos come filias; 374.7 assi noitecome dia || em locuções optativas (CF.asse): 65.190 assi Deus nVajude;105.74 assi Deus me valia; 141.7,221.36, 230.12 assi Deus me valia ||assi que: CONJ. CONSEC.: de (tal} modoque: 13.18 alçó-o assi que non ss'afo-gou; 29.11, 38.57 britou-11' end' unassi que 11'ouvera log' a caer; 47.19 odemo... o contorvou assy / que o fezna adega bever do vy' assaz ; 78.17mais que outra ren amava SantaMaria, / assi que outra missa nuncael queria / oyr erg' a sua; 93.40 || assique: CONJ. FIN. : 6.85 assi que achar nonpossa null' om' y que emende; 137.15,149.26 chorando lie rogava / que ocerto fezesse daquelo que dultava, /assi que non morresse ende cona ran-cura; 239.83.

assinando Anj.: determinado: zn.6 Non átemp' assinaado / por acorre-lo coi-tado.

assolver v. TR.: absolver: 75.100 aquestamoller boa comungad' e assolvede.

assomar v. t.: 275.31 de cima dun outeirou assomou.

Page 34: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

assuado ADJ.: reunido, ajuntado: 1.59 vironangeos andar / ontr' a gent' assúaJa;15.133 n a gent' estav' assúada ; 134.10u avia / mui gran gent' assúada (7*.assúada); 227.48 os mouros... queestavan assúados por fazer sã oraçonj369.123 toda a gente que y era assúada.

v. TR.: ajuntar, reunir, congregarf para um empreendimento militar J j38.19 o Conde de Peiteus quis batall'aver / con Rey de Franç' ; e foronassúados / en Castro Radolfo; 51.17gran poder de gent' ali assuara (TVassuara) ; 208.48 mandou assúar (F •'assúar) toste o poblo grand' e rnéudo ||as suar-se : reunir-se, congregar~se :109.17 cin codiabos hCa sazen / s'as-súaron.

astêcnça s. F. : abstinência r 188.19 per as-têeaça (T; E: asieença) que faziaenfermou.

astragar v. TR.: estragar, destruir: 46.16Âquel mouro astragou / as terras upod' entrar.

astragueza s. F.: ajar, má sorte: 281.7 ta'astragueza pres / que quanto por benfazia en mal xe ll'ya tornar. CF. astru-gncza.

astros» ADJ. t desgraçado, infelif, horro-roso, detestável, infame : 37.19 depoiseno conto dos copos ficava, / dessesmais astrosos ; 47.40 Tol-t'. astroso(diabo), e logo te desfaz ; 55.21 Ambosassi esteveron ta que ela foi prennada ;/ enton o crerig' astroso leíxou-a des-anparada; 56.51 quand' era foi eastroso; 65.305.

astrugueza s. F. : maa astrugueza (CF. prov.malastrugueza) desgraça, má sorte:302.24 e sayss' en con vergonna porsãs rnaas astruguezas. CF. astraguoza.

ata PBEP. ale: 65.228 ata enton; 131.43 ataun ano; 169.36 dês Murç' ata Sevilla;217.39 ben ata Rocamador; 218.38 ataVila-Sirga con ele foron chegados;

273.32 daqui ata Ribadulla; 329.77daqui ata S>az; 333.51 jouve... ata

, setembro meado U 122.63 cada logaru / for ta eigreja, ben ata en Raz;203.27 chêa de farynna ben ata / nacima; 227.33 ata eoo vargallon; 271.14ata en Monpisler; 355.49 ata en Yila--Sirga; 386.17 || ata que CON J.: 6.8osempre depois dormira, ata que SantaMaria He disse; 64.89, 65.31, 95.3,104.3, 115.122, 132.131 estev' en grancoyta fera, / ata que 11'anoytecia';144.57 ata que o orne foi no portal H176.27 yr-te podes en salvo ata quechegues ala; 302.20, 365.28, 369.34 ||ata quando: 309.27 que sse tevessen /de faze-la ata quando de Deus talsinal ouvessen || atãcs que: 411.102jouv' en terra... atães que o angeofoi dali partido. CF. ate. ta, té.

atães v. ata.

atai ADJ.: tal, semelhante: 14.16 Entr'aqueles bõos frades avia un frad*atai, / que dos sabores do mundo...gran sabor avia; 22.31 pois viron omiragr* atai; 25.t37 el diria ataicousa; 97.52 «Se é verdade que tantomal / fezestes... como mi ilizen.»... «Qual?» ... «Tal e atai.»; i85.8atães omees eran a que devemoscreer ; 3o6.38 atães cousas || A D v.:assim, de tal maneira: i5.6o tornan-do-sse diss' atai; 27.30 Sobr' esto deuCésar seu joyz' atai; 36.1 o atai foissa ventura; 121.i3 e que Ha fezess*atai; 176.20 e disso-lF atai; 283.61Mas quando sse ata) sentiu / que tol-leit' era ; 334.45 K tal morto com' eralevárono ben assy || atai como (come)CON j.: i8o.56 Outra dona seer nonpoderia / atai com' esta; 189.22 tor-nou atai come gafo ; 365.23 pois qu'éesta alma atai como nemigalla; 329.57viron estar aquele... cegu' e atai com1

liúa pedra [| atai qual: 307.37 un can-tar me façan que seja atai/ qual a miconven || atai que: para que.- 178.46Poren roguemos-11' atai / que nosguard' en este mundo d'ocajon. CF. tal.

Page 35: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

32

ntallar v. i.: encurtar o caminho: 312.52teve que era mellor / d'atullar pelaeigreja e non yr a derredor.

atamanno ADJ. : tamanho : 268.35 con devo-çon atamanna. CF. tamanno.

atan ADV. : tão, de tal modo, tanto: 1.66 agraça que Deus enviar / lies quis, atangrãada; 5.5o quando o atan mal paradovyu ; ió.36 atan toste ss'apercebeu;34.i8, 458i, 187.62 porque lie atanben deu quanto mester avia ; 254.3O nome da Virgen santa atan muit'è temeroso; 320.5 a Sennor que o atanben dá ( — bem tão grande). CF. tan.

atangcr v. i.: tocar, atingir: 427.49 EnBabilonna, u foron erger / a torre quepodessen atanger / ben só aos ceos.

atanto ADV. : tanto : a6.83 Atanto façamos;g5.88 non lie fezeron mal, d'atant'ouv' avantall; , 115.141 Ca d'atantosoon ris / que te porra consello en teumal ; i i5.2og mais atanto te direi / quenon leves conpanna; 280.22 atant' éssa mercee sobeja; 4U.6Í respos-ll'a tanto (= isto, o seguinte} \oque: 37.16 Aquel mal do fogo atantoo coitava, / que... ; 55.3, 62.22 a usuralie creceu atanto / que a non podiapagar; 79-32, i35.t>6 a tanto buscarey /aquel que foi esposado / vosco, que oacharey; i38.63 aianto o tev' o demota que IPa alma sacou; 413.20 Masaquesta Virgen amou Deus atanto /que a emprennou do Espirito Santo|| logo que: 285.6o atanto que a luzviu ; 34'3.8 atanto que o viu, logo man-dou-lle || contanto que: 3o5.68 perdoarpode crischão, judeu e mouro, / atantoque en Deus ajan ben firmes sãsentenções. CF. lanto.

atapar v. TR. : tapar: 322.26 aquel ossoll'avia o gorgomel' atapado.

atar v. TR.: ligar, prender: 8.34 atou-a(candea} mui de rrig'; 85.i3 ataron-11'as mãos / e os pees; g5.65 Do que tepagas, de ssúu os ata; 114.28 viu-o

come desfeito / das chagas mui gran-des . . e atou-llas logo... con panos;176.18 dormiu enu' outros atados;i82.53 a Virgen coroada / que osdemões ata.

fl.ta.udo s. M.: 43.46 a madr' en ataúde levousig' aquel menyo; 184.35, 223.23,347.47. CF. taudo.

ato PREP. : ate en : 33.3y e tonbar / no marfoi e mergullar / ben ate nos funda-mentos; u5.263 Ela seja teu solaz /ate ena mannãa; 129.12 a saeta.. .ben ate eno (T atèeno) toutiço en-t ra ra ; 157.22 pela boca o chamar /foi ben ate enas cachas; 424.^0 aestrela os guyou / ate ena terra dosjudeus || atõcn: 211.21 durou atêenamui gran sesta ; 2Õ5.i3o Toda a noite jben atêena luz || atoes CONJ. : 3.45 (7o)chorou atêes a que de prez / todasoutras donas vai, / ao demo... acartatrager-lle fez || aiéen que CONÍ. : 98.2non pude abrir as portas aiéen quesse mãefestou; 36g,56 que se sotfresseun pouco atéen que a achasse; 36g.6ique quant ' avia ll'entrasse, / atêenque a valia da sortella lie dobrasse ||atèes que: 52.3o cada noite ali / víianas cabras esto fazer, / Atêcs que uncrerizon sandeu / furtou un cabril'en ; 09.49 ateies que o proviço / a fezque se namorou do cavaleir ' ; 411.102(To), 419.23 mais a ela per ren / nonleixou a quartãa atées que finou.CF. ata, ta, te.

atêen, atoes v. ate.

atender v. TR. : esperar, aguardar: 6.5gl)i-me... que estás atendendo; 8.6,11.81 O convento atendia / o syno ;45.Ê2 vos aqui nVatendedc; 58.25.

aterrar v. TR. : causar terror a: 25a.23 todosoraçon fazendo aã Virgen que aterra/ O demo.

atormentar v. TR. : torturar, mortificar:76.156 Sal acá, alma, ca já tenpo é eora / que polo mal que feziste sejas

Page 36: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

33

senpr' atormentada; 267.73 val-me,Sennor, ca muii' and' atormentado.CF. tormentar.

atrás ADV. : 72.48 o acharás / pelas costastod' atrás / partid'; io8.5g com' outr'o rostro ten / adeante por catar, /tenna atrás; i85.8i os conbatedorestornaron todos atras; 3a6.5o, 327.2 selie tornaron as pernas atrás; 333.i5tiynna os braços tortos atrás; 355,10111'ataron / as mãos atrás.

atravessado A D J.: deitado de través sabre:£7.100 mandaron / que logo d'i leva-dos / fossen, atravessados / en bes-tias que trouxeran.

atravessar-se: engasgar-se: 57-83 se 11'atra-vessara... u a (empada) comer cui-dara; 199-24 na garganta se He foiatravessando (agulha); 322.a ComoSanta Maria guariu úu orne en Évoraque ouvera de morrer dun osso quese 11'atravessou na garganta; 3aa.23atravessou-xe-H' un osso na garganta.

atrevomcnto, atrevimento s. M. : ousadia:34.4 quen contra Santa Maria filiaatrevetnento (T To atrevimento).

atrevença s. F.: ânimo, confiança: 167.13 ede fiar-se na Virgen filiou mui grand'atrevença; Sig.zi desta Virgen santa,que nos atrevença / dá que a sirva-mos come graciosa; 344.24 ca daquellogar partir-sse non ouveron atre-vença.

atrever-se: ousar: 3o6.3 Porgran maravillatenno de null' orne s'atrever / a dizerque Deus non pode quanto xe quiserfazer; 316.4 o que a Santa Marias'atrev' a fazer pesar; 326.<t A SantaMaria muito ll'é greu / de quen s'atrevede furta-lo seu; 329.4 Muito per égran dereito de castigado seer / quens'atrev' ao da Virgen pêra furtar contanger || 275.55 deron y por sinal /Cada un deles desso que ss'atreveu /de seu aver; 319.776 offertas deron/

quanto ss'atreveron; 355,57 quantos'atreveu fez sã offerta (quanto julgoupossível).

atrevimento v. atrevemento.

atrovudo A D }.'. atrevido, insolente, ousado:2.62 porque foi atrevudo / en se ves-tir aquel pano / foi logo mor t' e per-dudo; 28.39 daquel mour' atrevudo;32.36 Muda / a muit' atrevuda / sen-tença; 6i.32 repentindo-se de que for'atrevudo / en sol ousar dizer atangran folia; 119.44 Leixad' est' orne,mãos airevudos; 237.37 como louc'atrevudo || confiado: 62.39 ass' f°> e'aled' e atrevuda; 348.26 mais atrevudo/ sei ben, ca mui gran tesouro tedarei || 245.53 mil soldos de leonesesvos darei per quani' ouver, / ca maisnon soo atrevudo de dar (não julgopossível}.

atro PREP.; até: 6.44 ben atro enos dentes/ o fendeu; 84.19 fezera un gran por-tal / ben atro ena ygreja. CF. ata,até, iro.

aturar v. TR./I. : durar, continuar, perseve-rar, alongar: 149.51 e quen cree benesto, o demo nen sãs artes / nuncaHe terrán dano, se en elo a tura ; 3oi.33a Virgen, cujo ben por senpr' atura;340.39 Ga sempre en ty atura / Deusa luz ond' es tu alva; 3D2.i8 Morfeste se lie dous dias atura; 383.34fórum en Acre tornadas, mas noncomo quen atura / Fazendo mui granmorada.

avangeo s. M.: evangelho: 206.17 e depoisdo Avangeo ssa offerta 11'ofereo (parteda missa); 349.27 quand' o avangeosanto dezia como faiava / o angeo deDeus con ela |] crerigo cTavangoo v.crerigo.

avantalla s. F.: vantagem: 95.88 non Heiezeron mal, d'atant' ouv' avantalla;178.44 a Virgen, a que Deus deu avan-talla / Sobre todos outros santos.

i-Ê

Page 37: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

34

«Tantar v. TR./I.: promover, façer adiantar:57.18 os bôos avanta; 175.61 aos mãosabaixa e aos bõos avanta; 267.77 corneSennorbõaque os seus avanta; 355.132sã merçee é tanta / que todo o mund'avonda e nosso ben sempre avanta ||adiantar, avançar: 366.6a com' orneque sempr' en seu ben avanta || avan-íar-se: gabar-se: i5.36 e de tod' estoeu ben m'avanto / que sei o que ennatura jaz ; 297.47 e a Virgen groriosanon queira que ss'el avante / daquestoque el á dito.

avarento s. M./AOJ. : 194.12 aquel cuteif'avarento (ávido); 312.7 mais amalim-pidõe que avarento requezas.

avo s. F.: 44.13, 124.46 ave nen besta;. , 155.54 o que a beschas non faz / nen

a aves; 232.14, 243.18.

ave LAT. : 60.2, !8o.53 Ave maris stela;270.17 Ave gracia plena; 41 o.25 A mos-tra a saudaçion / d'Ave; 4.i5.io u liediss' el «Ave»; 419.26 un angeo liedisse: «Madre de Deus, ave».

Ave Maria; 16.42 duzentas vezes digades...«Ave Maria»; 42.58, aio.5 Muito foinoss' amigo u diss': a Ave Maria» ||I>L. Ave Marias: 71.16 rezava ben milAve Marias; g3.23 fillou-ss' a dizer /ben mil Ave Marias || PL. Aves Marias:g3.3o sempre rezou / as Aves Marias;i2i.3o E diss' as Aves Marias.

avêença s. F.: acordo, ajuste: 167.28 dá-memeu filio, e farey tig' avêença (T; E:aveença); 344.5 maçar se non ameneles, ela met' y avêença; 344.7 arnapaz e avêença e amor e lealdade.

aventura s. F. : acontecimento imprevisto emaravilhoso: 149.16 un preito... queterredes. . . por iremos" aventura;36S.i6 tal aventura / 11'avéo, que ensonnos lie disseron.

aventurado v. ben-áventurado.

ayer v. TR. : ter, haver: B.36 non podereien seu ben fa l i r / de o aver; 4.10, 5.giun irm,ão que o Cond' avia; 37.33,3i.58; 35.6; 43.7 de ssa moller... nonpodia aver fillos; 58.76 mentre vivanunca amador / averei; ?4J.i6 Ond'avêo... dúa moller que ssa filia /ouve mui grande fremosa || aver seudereito v. dereito; aver seu gasalladov. gasallado || 5.g8 Quê ás?; 2i3.68Que avedes comigo? / ca nunca euvos fiz torto; 4ii.io5 lie preguntaronlogo o que ouvera, / que tal peça enterra esmorido j ouvera || 294.23 dousangeos... e qualquer deles avia /senllas mãos enos peitos || eufetn.:io5.2 Como Santa Maria guareceu amoíler que chagara seu marido por-que a non podia aver a ssa guisa;285.27, 291.12 ouv' húa moller perforça || io6.63 poren / ouv' a Virgensospeitosa; 117.9 9ue non fezesse nosábado obra... per que a Santa Mariaouvesse sannuda; 135.70 e logo vo-lledarey / por aver a Deus pagado;195.17 quando / ouve sospeytosa / sãvida || aver en mente v. mente; averen poder v. poder |j aver per: 35.40Dun mercador que avia per nomeColistanus || aver por: 44 a8 aver-m-ássempre por servidor; 194.17 ca xo aviapor manna; ig5.i38 aquel que t'avia/ por muit' enganosa-/mente; 304.19ano já por costume; 3at.3i todo-losreis crischãos an aquesto por ver-tude; 352.57 á-o por uso || AUXILIAR:2.24, 5.i68, 6.82 muito per ás dormido;31.2 || FUT. : SS.õg valer-ll-an; 43.18 oque pedir dar-ll-á logo; 44.28 aver--m-ás sempre por servidor; 115.207,120.11 servi-la-an || com complementodirecto (vejam-se os diferentes substan-tivos) : acordo, alegria, amizade, amor,amparança, atrevença; batalla, ben;coita, confiança, conorte, consello,contenda, costumado, creença, cnra;delivrança, denteira, dereito, desa-mor, despeito, devoçon, doito, doo(r),dulta; enbargo, enveja, espanto, espe-rança ; fegura, fiança, fiida, fiúza,força; grado, gualardon, guarda, gua-

Page 38: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

35

rida, guerra; Icdiça, maenfesto, mal,malgrado, maravilla, maneiro, ma-zela, medo, mercee, mester, mingua;nojo, nome, nomeada; ousança; par,pavor, paz, peleja, pena, perdon, pe-sar, piadade, poder, prazer, preito,prez, prol; queixume; rancura, razon,recado, remisson, remenbrança; sabor,salvaçon, sanna, saúde, semellança,sinal, sobcrvia, soidade, solaz, sono;temor; usado; vergonna, vertude,voontade || seguido da prep. a exprimea ideia de necessidade, certeza, imi-nência etc.: 53.28 nVaveredes eno col'a soportar; 83.35 era mui coitada/en aver a jejuar; 107.19 como podeficar viva / quen daqui a caer â;127.6, 259.54 non an pois daquel mala sentir || com a prep. de: exprimenecessidade etc.: 26.5 a Madre do queo mundo tod'á de joigar; 37.43,35.118,40.3 Porque ajan de seer / seus mira-gres mais safaudos; 55.37 foi-sse-11' otenpo chegando / que avia d'aver filio|| seguido do infin.f sem prep.: exprimenecessidade etc.: 28.13 o poboo queguardar / avia; 47.9, 63.69, 83.5o pormoravidis tallados / Que pagar aviacedo; 237.34 aquel dia que sayr avia;362.17 pois que soube que avian asrelíquias y andar; 267.92 || aver que:exprime certeza, necessidade: 21.48dá-mio vivo, que aja que ti gracir;l3i.Ó4 e desto non ajas que temer ||IMPESS.: ô.ia Avia en Engraterra húamoller menguada; n.u, 39.11 ofog'. . . queimou quant' avia / naeigreja; 42.17, 48.14, 5z.u En Mon-sarraz... á un' igreja || á y: 81.14,245.92 u mais baixo é / á y mais dedez braçadas; 33z.i7, 33918 Non / áy quen nos possa tanto valer / Comoa Virgen || TEMP. : 43.53 dous dias áque cheira; 45.6 pouc' á; 75.61 á maisdun ano; 119.39 pouc' avia; 135.94tenp' á passado; i53.8 temp' á || 91.14Aquest' av5o en França, / non á ymui gran sazon || grupos fraseológi-cos: non á a), non â y ai etc. v. ai;á-ti grado v. grado; nen prol liesouve v, prol; non ll'ouve proveito

v. proveito; non á ren que v. ré n ||Formas verbais :

PRES. IND.

FRE3. CONJ. I

IMPERF. IHD.

IMPERF. CONJ. l

2

3

PERF.

ei B-9, 5.98, 15.92,18.82. 25.70

as 5.98, 6.82, 15.62,17.61, 26.42'

á B.5, M 8, 5.168,15.15, 18.23

avemos 8.5o, 35.6,42.49, 49-«P» 54-5

avcdes 14.42, 45.47,35.34.213.08,206.6

an i5.3, 3i.66, 33.69,66.5, n3.34

aja 237.114, 38i.23,398.31, 401.45,420.74

ajas 75.119,M31.65,236.29, 336.37,348.26

8)321.48,27.31,72.9115.89, ia7-6

ajamos 43.10, 47.9,211.5,24938,263.9

ajades 27.41, 64.62,96.14, 145.6, 265.8

ajan 27.42, 35.118,46.3, 222.19 ,238.5o

avia 132.7avia 2.65, 4.10, 5.91,

6.12, 7.19avian 68.5i, 78.21,

83.57, 96.2, 97.2ouvesse 247.21ouvesses 420.30ouvesse 5.i32, 9.34,

14.24, 16.18, 2O.5ouvessemos 47.10,

4i5.33ouvessen 25.126,

85.20, 159.06,215.71, 229.18

ouvi 25.i3i, 38.96ouvisti 40.20ouvis te 241.64,

35o.49, 420.13,422.32

ouves t e 21.42,201.60, 241.64 (E)

Page 39: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

36

56

MAIS Q. PERF. 3

FUT. IND.

FUT. CONJ.

COND.

IMPE R.

PART. PRES.

PART. PERF.

INF.

INF. PESS.

46

ouve 1.2, 2.48, 4.8,5.42, 7.17

ouvo 92.16ouvestes 45.iuouveron 7.24, «a.33,

19.20, 26.92, 27.15ouvera 6.79, 14.48,

16.2, 38.56, 62.9ouveramos 5o.iaouveran 49.29, 1 21.38,

142.22, i8i.35,183.3 1

averei 58.76, 332.89averás 42.70, 1 38.47,

411.87averá 35.io5, 5o. 18,

58.58, 65.4, 9*-<7a v e r e m o s 64.92,

70.25, i i g . S g ,143.47, 409.13

averedes 42.7, 53.28,56. i o, 67.31, 75.41

averán 120.4ouver 245.52, 319.11,

321.37o u v e r e s i3g.53,

227.50, 245.42ouver 17.47, 88.42,

123.8, 2o3.a3,204.3

ouverdes 45.72,99.1 1,188.9, 358.i8

averia 25.28averia 75.46, 193.34,

2i3.38, 270.32,285.40

averian 377.38ave ng.58avede 355.68, 369.84avendo 3o5.5o,34i,66,

352.41, 36g.83,371.16

avudo 46.23aver B.5, 3. 16, 5.n8,

Q.52, 23.21

a v e r es 285.108,34o.65

aver 35z.23avermos

162.6,231.73

i.n, 5o.a8,192.160,

5 a v e r d e s i 25.49, 281.81, 344.14

6 averen 105.47, 144.6,214.3, 254.11, 344.3

aver s. M.: fazenda, haveres, dinheiro:5.148 coz / carn' e pescado do meuaver; 16.20 dava seu aver; 23.23 pord íe i ros nen por outr' aver; 25.g,37.17

avessas ADV.: 108 (1) Como nasceu o filiodo judeu o rosto avessas.

avezimao, avizimao ADJ. : infelif, desgra-çado, nefasto: 127.9 un onl' avizimao,que por seu siso rafez / con sã madreque avia boa fora barallar; 3zg.36 unmour'avÍ2Ímao, atrevud' e de mal sen;346.33 e o dem' avezimao eno avissoancora.

avíir v. TR. / i.: suceder, acontecer : 4.26 oque 11' avéo un dia; iS.io, a5.i56 todoscon coita de saber / o que daquelpreit' averria; 73.6 un miragre... queavéo na Clusa ; 89.79 contando como11'avéera / do fill'; 187.34 Mas depoisa tempo lies avêo mal,/que ouve naterra gran fame mortal; 314. 52 Mui-tas vezes aven / Que erran por seuspecados os omees muit' a Deus || con-seguir, ter êxito : 126.13 a saeta ll'en-trara assy ... que non lia podian tirardali / per maestria, nen y avíir; 155.42nunca pod' avíir / d'aquel picheiencher d'agua || reconciliar: 61.1Como Santa Maria avêo as duas con-booças que se querian mal; 61.49 Assia Virgen avíir / fez estas duas; 25g.iComo Santa Maria fez avíir na ssaeigreja d'Arraz dous jograres que ssequerian mal; 25g.4 || convir: m.gNon á temp" asinaado / por acorre-locoitado... mais assi cjmo 11'aven ||Formas verbais:

PRES. IND. 3 aven 111.9, >83.37,314.52, 351.27

PERF. 3 avéo 4.26, 13.10,37.u, 38.17, 39.5

Page 40: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

MAIS Q. PKRF. 3

FUT. 1ND.

COND.

ZNF.

33

avêera 89.79,i58.3i , i97'5c,236.36

averrá 44.6, 311.48averria aS.iSôavíir i ao. 13, 155.42,

259.1, 3'6.5o

avisso s. M.: abismo: 346.33 e o dem' avezi-mao eno avisso ancora.

avizimao v. nvczimao.

avoa s. p.: avó: 221.20 E sã avoa y era, filiadei Rei d'Ingraterra.

avogada s. p.: advogada, defensora: 1.82 cax'é noss' avogada; 17.483013 Maria, anoss' avogada; 3o.i7, 70.10, 75.111.CF. vogada.

avogado s. M.: 328.8 e corrudo dei Mafo-met' e deitado en eixillo / el e o diab*antigo que o fez seu avogado.

ávol ADJ.: vil, ruim, desprezível; 55-7 húamonja, que fora íillar vida d'avolmanna; 3o2.8 contaron / do que fezun avol orne por mostrar sãs avolezas;314.40 en úu avol muradal.

avoloza s. F.: baixela, vilela, maldade:195.49 por gãar riqueza / fez grand'avoleza; 3o2.B contaron / do que fezun avol ome por mostrar sãs avolezas;312.5, 40621 que nos de tristezas /guard' e de coitas e ar d'avolezas.

avondadamente ADV.: em abundância: 3o5-73sempre viviria/ben e avondadamente.

avondado ADJ. : saciado, provido com abun-dância, abastado: i32.8moller... ricae avondada; 135.5g ome... rico emuit' avondado; 199.5 Com' é o mund'avondado de mães e d'ocajões; 273.8terra avondada de perdiz e de cõello;288.12 natural dúa terra... viçosa eavondada; 335.72.

avondamento s. M.: cópia, abundância:34.37 d'oyo semellança / correu da-quela omage grand' avondamento.

3?

avondaaça s. F.: cópia, abundância: 9.173saya / dela... grossain, e sejamos /cercos que corria / e corr' avondança.

'avondar v. TR.: darem abundância, furtar:1.70 foy a companna... de Spirit'avondada; 26.11, 88.66 ca non foraavondado / nen se poderá fartar;> 28.%5 de mel será e de cera vossacasa avondada; 258.3 Àquela que aseu Filio viu cinque mil avondar /omees de cinque pfies; 328.37 do quemester avia a frota ben avondando.

avondo s. M. : cópia, abundância: 23.33 quenon achass* y avond' o riqu' e o mes-qyo ; 102.44 avya y avondo / de muitamaa cheiror; 215.52 teveren que grand'avondo / de verdad' en ela era; 307.13por aver avondo e vic* e sabor; 356.17ca de tod* avond' avian.

i"

avondoso ADI.: que tem abundância: 48.39foron dela (agua) avondosos; 195.4$per que tnenguadosa / nunca fosse...mais sempr' avondosa; 319.72

avoo s. M.: avô: 321.16 con Rei Do n Al-ffonsso era, / seu avoo; 323.22, 33i.3toy mais j aras só terra ben como jazteu avoo; 3g3.i61| avoos PI..: avós,antepassados: 214.42 Mas a Virgen,que ds Reis ven de todo-los avoos;281.83 E deu-ir enton por herdademuy mais ca ouveran seus / avoos.

avorrecer v. TR./I. : aborrecer, desprejar:5.185 húa cela faria... u se metessepor mays o mund' avorrecer; 20.14 °que tu mui t' avorreces; 43.4 porenmuito 11'avorrece da paravla menti-reira; 217.8 Santa Maria, que tant'avorrez* o mal; 331.22 e contar-vosde com' era grande muito mi avorrcce.

avorrcçudo ADJ. : repugnante: 196.10 o nomegroriosos / dela oyr non queria, tanto11'era avorreçuda.

avorrido ADJ. : repugnante: 222.29 úa arannagrand' e negr' e avorrida.

i

Page 41: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

38

Ayamoníe (Huelva): 273.7.

ayozs s. M. : Deus (grego á-fioç) : 5.146 bai-xaron a vea, chamando: «Ayoz.»;265.122 Mais tu que es Madre daqnelque Ayoz / chamad' é dos gregos;4!g.i5i en terra se deitaron, pe-dindo per Ayoz / perdon a SantoThomas.

ajuda (271.37): forma excepcional; v. ajuda.*•,

az INTERJ. : 82.14 dizia-lles: «Az, az.» (TTo a c aç).

az s. F, : fileira de exército, tropa: 68.27con grand' az / D'angeos; 82.9 dediabres. . . mui grand' az; 105.40d'angeos grand' az; 122.38 quiso quena az/ Dos mortos fosses; 194.48 comeazes paradas era seu nom' espantoso|| en az: iSi.gi todos en az / deron aãVirgen loores assaz; iS3.28 posérona(omagen) no muro ontr' as amêas enaz; 209.40 estand' ante mi todos comeen az; 249.22 quadrava ben as pedrase póya-as en az || parar-se en az: 35.5aparemo-nos en az; 62.21 ant' a portaparavan-ss' en az; 5o-97 ° convento /se pararem log" en az; t3g.35 Muicorrendo parou-ss' en az; 255.144 oscrerigos se pararon en az.

Azamor: Ajemmour (cidade em Marrocos):271 7 eno rio d'Azamor, / que Morabeè chamado.

azarelto (273.28) v. zarello.

Azaria (4.86), Azarias (215.42) v. Anania.

azaria v. açaria.

Azarias v. Azaria.

azcõa, azcua s. F.: venábulo,pequena lança:22.25 Enton a ssa azcua lie lançou /e feriu-o; 213.74 foi-o acalçando conssa azcõa (£; F; azcua) monteira;213.76 azcõa (E), azcua (F)', 213.79azcua (E F).

azedo s. M.: vinagre: 403.45 por conorte /azed' e fel lie deron; 422.44 u beveufel e azedo.

azeite s. M.: 385.43 candeas / de cera, canon de sevos nen d'azeyte nen deteas.

azyeira s. F.: azinheira: 213.79 a azcuachantou toda per húa grand' azyeira.

azor (366.2) v. açor.

azur ADJ.: aqui: 384.17 a outra d'azur era,coor mui maravillosa / que ao ceosemelia.

B

Babílonna: Babilónia. 215.41, 427.48 EnBabilonna, u foron erger / a torre.

babtismo v. baíismo.

babou s. M.: bicho da seda. 18.i comoSanta Maria fez fazer aos babous quecrion a seda duas toucas.

baço s. M.: 225 43 Esta aranna andando percima do espíaço / e depois pelos cos-tados e en dereito do baço.

Badallouco (199.15, 213.36 F, 31924 F),Badaliouci (213.36 E), Badallouco(i07.13), Badallouz (A. 12, 319.24 E),Badaloz ( A.I2 7o): Badajoç. CF.Xerez de Badallouce.

badessa ( 7 . 1 1 ) v. abadessa.

baesta s. F.: besta: 5i.5o tan toste ouv' abaesta armada; 126.17 con baesta queyan armar; 154.1 Como un ta fur tiroucon húa baesta húa seeia contra oceo; 408.21.

baesteiro s. M.: besteiro: 31.42, 205.23 bõosguerreiros / e almogavarcs muitos,peões e baesteiros; 408.17.

Page 42: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

bafo s. M.: 189.21 o bafo que ile saya daboca.

baile s. M.: bailio: 175.31 viron vlir o bailecon seus omêes armados; 175.50.

bailia s. F.: bailiado, jurisdição do bailio,poder: 32.46 u dem' os seus ten / nassa bayliaj 115.29 de o d a ré / ao dem'en baylia.

baiiir v. TR.: tratar: 109.18 cinco diaboshúa sazon /s'assúaron e fillaron enton/ todos un orne polo mal baiiir.

baixar v. TR.: 5.146 baixaron a vea; 54.27tal festa / fazia sempre baixada atesta; 149-53 o que tu alças e baixas;227.22 chorou, baixando a testa;235.63 Deus Io alçou na cima e elesbaixou no vai. CF. baxar.

baixo A D j.: 245.91 u mais baixo é l (o ria)á y mais de dez braçadas.

Balaam: Balaam, Bileam (4Mós. [Numert]22-24). 147.6 Â Madre do que a bes-tia de Balaam falar fez.

balança s. F : prato, concha de balança:3o5.2 Como Santa Maria fez úa cartade pêedença que trazia fia mollerpesar mais eu úa balança que quant'aver poseron na outra || situação difí-cil, perigo: 9.162 e Deus tiraria-/ nosdesta balança; 115.i2 o que nos tene /no mund' en gran balança (o diabo);3o3.58 oi mais teu feito nono metasen balança.

baldon: a baldon: com libertade, à von-tade .• 265.38 o leixou entrar a baldon /En ssa casa.

balêa s. F.: baleia: 244.15 un dia húa balêasayu / e per esse mar andando aoporto recodiu.

balorento APJ. bolorento: 34.23 a omagenfoi sacar do logar balorento.

39

baissamo B. M.; 84.27 specias d'Ultramar,balssamo nen onguento, / non cheira-van atan ben.

bando s. M.: facção, partido: 221.12 o muibon Rei Don Fernando, / que senpreDeus e ssa Madre amou e foi de seubando; 300.42 porque soo de seubando; 34$.i3 da Reynna dos ceostíia bando / contra mouros e crí-schãos mãos.

bannar v. TR.: banhar: 2i2.3i Ela deu-o a• sã filia e levou-a a bannar, / coro* é

costum' en Toledo de quantas querencasar; 420.11 bêeyta a agua en quefuste bannada.

banno s. M.: banho: 212.36 sayu do banno;321.63 sen bever sarope nen averbanno de t y a; 419.43 tan toste en seubanno entrou.

baptismo v. bntismo.

baralla s. F.: briga, questão: 105.72 pornon meter ontr* eles baralla; 328.61temendo que non crecesse sobr' estovolt' ou baralla; 355.31 non querriacon vossos parentes aver baralla;403.54 temendo baralla || sen baralla:tranquilamente, sem dificuldade: g5.i iu cuidou a viver sen baralla; 115.127,132.161 a alma sayda / foi do corposen baralla; 221.47, 254.26 a almad'Ebron levamos, un alguazil, senbaralla.

baraUar v. i.: brigar, bulhar: 6.29 porleva-lo consigo conosoutros barallava;118.10 Con seu marido barallava mal /muitas vezes sobr' este preito; 127.10,178.39 cono demo baralla; 3oo.3z pa-ri roa / é noss' e por nos traballa / cbaralla; 360.7.

barata s. F.: (maa) conduta: 61.12 un vilãode gran barata; 312.87 e foi pois deboa vida e quitou-sse de barata / maae de mão siso e de toda travessura,

Page 43: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

baratar v. t.: negociar, proceder: i8a.3Deus, que mui ben barata / quen polaVirgen cata; 295.43 O bispo daquellogar lies filiou / a candea, mas muimal baratou; 280.6 pelo seu rogo sedesatar» / os peccados dos que benbaratan.

barca s. F.: 5.i to, g5.86 mouros que correrviian con barcas armadas; u5.i6g,•287.27, 358.i5.

Barcalona: Barcelona: Sn.aa s'acordaronpor.en romaria yr / a Monssarraz.Mas primeiro... passaron per Bar-çalona.

barco s. M.: 111.28 entrado / ouv' en unbarqu' e passado / Sens; 111.32, 245.35,369.89.

baron s. M.: varão: 24.51 viron jazer aquelbaron; i38.ií> JohanBoca-d'Ouro, no-bre baron; 337.6 || 236.27 baron / nenmoller, 246.28 moller nen baron, 3o5-73E molieres e barões || 21.17 un ^1'°baron / me dá, 32Q.25 pariu filio baron,381.12, 410.26, 414.15. CF. varon.

barqueta s. F.: 234.21 pelo rio vlir viron /húa barqueta pequena.

barragãa s. F.: amante, concubina: 104.12,i5i . i5 húa noite 11'avSo que a húabarragãa sua foi, que ben queria.

Barrameda: Saníúcar de Barrameda: 371.7Barrameda, que este muii' a preto deXerez.

barranco s. M.: 213.81 en un gran barrancocaeu con el o cavalo.

barreira s. F.: barreiro (?): i 5 i . i 2 porquenon podess' o demo leva-lo a sãsbarreiras.

Bartolomeu: nome de pessoa: 334.16.

barva s. F.: barba: 5.38 barva non fez nencerceou cabelos; 6g.83 a barva cúa;

124.43 esse dia rapara a barva; 4o3.3grnessada / a barva || barvas: 85.5o quei-mando-lle Ias barvas e pois os grinões|| barva'(s) pungente(s): com barbaque começa a despontar: 355.12 úuorne de Mansella, mancebo barva pun-gente; SQZ.i5 Est' om' era pastorinnoenton, e barvas pungentes.

barvacãa s. F.: barbacã: i65.45 Nen torrenen barvacãa nen muro.

barvudo At>J.: com barba (atributo dosmouros): 28.82 daquel Soldan bar-vudo; 46.59 estes mouros barvudos;i8i.33 muita gente dessa (ea a bar-vuda; 192.63, 2i5.i i.

basilisco s. M.: 189.6 madr' é do que trillouo basilisqu' e o dragon.

Basilio (i5.i23 To, i32 T), BasiHo (i5.i6,27, 38 To, 5g TTo, 114 TTo, 123 E),Basilo (i5.38 E, 5g E, 114 E, 123 T,132 To): São Basilio, bispo de Ce-sárea.

bastccer v. Th.: urdir, tramar: 5.157 tray-çon mui sotil / que 11' aquel gaffotraedor fora bastecer.

bastida s. F.: máquina de guerra (?), PART.PERF. de bastir (?): 385.9 ygreja . . .foz y na mar iana / pcra guardar oscreschãos dos mouros e ser bastida /Pêra guerrejar os mouros.

bastimentos s. M.: aparelho (?) (duma em-barcação): 33.i8 tormenta levantar /se toi, que os bast imentos / da naveouv' a bri tar .

bastir v. TR. : abastecer, equipar: i65.53,26592 eno emperio pouca gent' é...e mal bastida .. . está || bastir-se: abas-tecer-se, equipar-se: i65.5i dizendoesta vila non sse podia bastir / d'omesd'armas.

baston s. M.: bastão: 31.67 sen feri-lo debaston; 47.39 deu-lle con un baston;

Page 44: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

49.58, 85.14 deron-lle muitas con bas-tões.

iiatalla s. F.: batalha: 38.18 o Conde dePeiteus quis batall' aver/ con Rey deFranç'; 140.25 que nos valia. . nabatalla / do mundo.

balear (108 M) v. batiçar.

batel s. M.: 33.2, H2.3o batees; 371.45 yasobre Ia agua como se fosse batel;3ô3.42 querendo sobir per bua es-caeyra / do batel en essa nave.

bater v. TR.: 237.87 serás salva porque é jáo demo batudo.

.batiçar v.TR.: baptizar: 46.73, 89.68, 107.61,205.70, 335.IOO Quand1 o gentil oyuesto, rogou que o baiiçassen || hati-çar-se: 28.128 quero-me batiçar; 426.23.CF. balizar, bautizar, batear.

batismo s. M.: baptismo: 4.100 o batismorecebia; 15-177 o batismo pres; 109.42mai-los que do batismo o sinal /tragen || babtismo 192.117 7*|| baptismo:3g3.i5 Aquel meninno Affonso nomede bapíism' avia. CF. bautismo.

batizar (28.128 To, 192.151 E) v. batiçar.

bautismo s. M.: 192.117 de que non filiarabautism'. CF. batismo.

bantizar ( ig2 . i5 i ) v. batiçar.

baveeo ADJ.: tolo, parvo: 233.33 cospiu edisse que non / vira gente tan baveca,e muy mal os dêostou.

baveqnia s. F, : tolice, parvoíce: g 114 bave-quia / e gran malestança / será;285.io3 Sandia, / e como começasteatan gran bavequia; 229.47 Fezestesbavequia / eno tardar; 3^o.55 per sãbavequia / d'eresia.

baxar (54.27 To) v. baixar.

Beatriz: 5.7 Enperadriz / de Roma- •. pernome Beatriz.

Beatriz: esposa de Fernanda III: 256.1 aReya Dona Beatriz; 256.12, 292.38.

bèecion (414.38), bêeiçion (418.20) v. béeiçon.

béeiçon s. F.: bênção: 145.48 o Filio daReya das bêeyções; 199.45 as gentesque y estavan deron grandes béeições|| fazer béeições: 312.82 fez con elabêeiçóes por emendar a errança /que aã Virgen fezera.

bèeiío ADJ.: bento: t.6 pola Sennor on-rrada, / en que Deus quis carne filiar /bêeyta e sagrada; 5.134 Madre de Deus,bêeicos son os que en ti fyuza an;71.68 fez levar a ssa alma ao Çeo, uvisse / a ssa bêeita Madre; 8o.15 Õntr'as outras molleres tu / es bêeita f|a Bêeita: a Virgem: 231.68 || aguabêeita: 343.25.

Bêeito, San: São Bento: 205.53 orden deSan / Bêeito; 304.11.

bõeizer v. TR.: benzer: 38-54 ambos alça-dos / tíia seus braços en maneira debêeizer; Sô.Sg porque fora bêeizer / &Madre do Poderoso; 84.78 começa-ron bêeizer / a Virgen Santa Maria;u3.29, 299.62 o sen santo nome bêei-zia. CF. bêezer, bõizor.

bêes ADV.: bem: 5.177 bées ali logo dechão / en Santa Maria creeu; 6.45 ofendeu bêes assi, ben como quen lennafende; 62.12 bées ali / u ele morava;96.68 bêes aq.m; iiS.ioS Logo bêesdessa vez; 344.23 cabo dessa eigrejabées os outros maseron; 411.58 EbSens. CF. ben.

bêezer (66.59, 348.51) v. bêeizer.

Begcr: Vejer dela Frontera (Cádiz): A.i5.

beiço s. M.: 404.77 já sã lengua... comeucome can / e os seus beiços que feosestan.

[l í

Page 45: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

beiçudo ADJ.: 28.75 o Soldan beyçudo.

Beija v. Beja.

beijar v. TR.: g.35 dês que el ouvesse fito--los geollos / ani' o San Sepulcro een el beijasse; sg.3t log1 enton / yabeijar.. . Os pees da Majestade»io5.io8; 138.6o beijava sã madre'141.3 beijava a terra.

beijo s. M.: 206.26 porque me deste beijoora tan muito paguei.

beira s. F.: iSi.aí que a eigreja non possaveer nen sol end' as beiras; 2i3.6g canunca eu vos fiz torto, sabe-o todesta beira; 32886 outras aldeãs queeran do Gran Mar todas na beira.

bêizer (u3.2g T) v. bêeizer.

Beja (224.20, 45,62), Beija (224.4!) F, 6a F):Beja (Alerntejo).

bei, bela: ADJ.: leio: 35.97 non cataron obei / miragre maravilloso; 82.7 enConturbei / fez Santa Maria iniragremui bei; Sõà1), 199.66 en un mui beichão / o leixou; i65.5 || 5.i5 a donatani' era fremosa, que foi das belasflor; i8.83, 20.63, 4953, 75.94 húasseys donzelas. - muit' apostas e maisbelas / que son lilios nen rosas.

beldade s. F.: io.5 Rosa de beldad' e deparecer; 67.24 orne de mui gran bel-dade; 79.20 con muitas meninnas demaravillosa / beldad'; 132.141.

Bolcem, Beleen (i.25 TTo, 420.27, 424.1,22 To, 47), Belleem(n) (i.25 E, u 1.24,142.43), Bellen 424.7 TTo, 22 (T):Belém (Palestina).

belmez s. M. (?): amparo, protecção: 147.46Esto fez a Virgen que sempre tevebelmez.

Belmez: Bêlme^ (Córdoba).mouro de Belmez.

i85.)5 un

ben s. M.: A-7 u gran ben / lie fez Deus;.B.31 querendo leixar ben e fazer mal;5.77 de vosso beu ei mester; 75.17?Virgen de ben comprida || PL. bêes:46.77, 78.15, 110.9, 125.110 || fazer ben:9.21 ali morand' e muito ben fazendo;145.7, 2o3.<$ Quen... fezer algun ben|| querer ben: 104.21 Pois que lie talben queria; 188.15 o ben que lie que-ria; 3o3.i7 mayor ben lie queria;.338.i6 atan gran ben lie queria ||53.55 Quand' esto viu o menyo noCeo, foi-lli tal ben / que quant' aidepois viia sol nono preçava ren.

ben ADV. : acompanha, adjetivos e particl-pios: 26.78 sornos ben certãos / quenon dev" entrar ante Deus; 65.208 deboas mannas e ben costumado; 201.31foi ben desasperada; 245.111 Ben loucofust' e sandeu || acompanha verbos:2.17 ben enpregou el seus ditos; 5.3Quen as coitas dsste mundo ben qui-ser sofírer; 6.19 tan ben cantava; 8.i3,9.69 Ben mercamos; 102.60 || 149.49 tben que te fartes || ben vennas, venna-dês v. víir || acompanha advérbios,locuções advertiais, preposições: A.3ben dês Compostela*, 3.31 ben aly u;5. no ben come foi; 5.i6i depois bena três / meses; 6.44 ben atro enos-dentes; 7.30 el ben de Colonna che-gou; 15.87 Den ant'o altar adormeceu;47.25 ben como touro faz; 119.48 liedeu logo consello ben qual convíia ||ben leu v. leu || se (o Deus) por benvir v. veer || o ben: sim l: 3a.23 enpre-guntado / foy, se era ren / o que oya /dei. Respos: «O ben.» CF. bêes.

ben-andante A D J . : felij: 195.200 Dalyadeante / foi mui ben andante / amoça que ante / muito mal soffria.

ben-aventurado ADJ.: muito feliq: 1.16 Ben--aventurada/Virgen, de Deus amada;89 44, g5 7, 263.4 muit' é ben-aventu-rado .. o que da Virgen mandandofez; 411.3 Béeyto foi o dia e ben-aven-turada a ora || a Benaventurada: aVirgem: 75.146, 134.70, 408.11, 414.27.

Page 46: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

w-

iíi

*iililli

ben-eostumado ADJ.: de bons costumes: a88.38se ben-costumad' era, outros costumesmellores / filiou dali adeante.

bono e. M.: (l15.13) v. ben.

ben-erdado ADJ.: rico: 75.26 mui mais sepagava desto ca de scer ben-erdada.

ben-fadado ADJ: afortunado: i3S.ia6aduz-/nos u aquel ben-fadado / É.

bon-fazer s. M.: beneficência,caridade; 125.4Muit' é mayor o bcn-fazer / da VirgenSanta Maria; 168.40 atendendo seuben-fazer.

ben-feito s. M.: beneficio, favor: 235.5 Comogradecer ben-feito é cousa que muitovai.

Beorges: Bourges (França). 4.7.

Bornal (35.IO2), Bernaldo (35.3o, 13o), Ber-nalt (3i.55): maesire B., deão dumaigreja em Lyon.

Berria: Viviers (França),que chaznan Berria.

37.11 na terra

Besanco: Brando: 25.99, 196.17 Besanço,que agora e chamada/Costantinoplaa grande.

bcscha s. F. (i55.53 beschas... nen aves;189.11, 16; 228.6) v. bostia.

bcsonna e. F.: trabalho, necessidade: 7.20orno que de recadar / avia e de guar-dar / seu feit' e sã besonna / 194.7fazendo ben ssa besonna; 227.12 foipor sã besonna / a Sevilia ena guerra.

besta s. F. (124.46 ave nen besta; 194.11,213.13 F, 228.6 F, 354.27) v. bestia.

bestia s. F.: 1.32 bestias d'arada; 31.6 asbestias mudas; 5z.3,57.101 mandaron/que logo d'i levados / fossen, atra-vessados / en bestias; 62.48, 147.6A Madre do que a bestia de Balaarnfalar fez. CF. bescha, besta.

bostigo a. M.: animal, bicho: 225.29 aquelbestigo astroso (uma aranha).

bèstiola s. v.', pequeno animal: 354.1 húabestiola que chaman donezya; 354,10.

betouro s. M.: abelov.ro; 352.15 Est* açorfiliava garças e ãades e betouros.

betumo s. F.: 338.23 como se fossen apre-sos con visco ou con betume.

bovcdo ADJ.: bêbedo; 47.22 Pêro beved'estava mui t', o monge quis s' ir /dereit" aã eigreja.

berer v. TR./i: beber: 14.19 beveu hfiameezp; i5.8o bevend' agua, comendomal pan; 47.20,48.28,72.17 ena tavernabeveu / e aos dados perdeu || f. m.:351.23 a lazerar / ouve per força ovyo, ca dei foi grand' o bever.

bezerro s. M.: 3142 Pois creceu aquelbezerra e foi almalP arrizado.

bico s. M.: 352.37 ° b'c* ynchado muito eo colo torto J| tcer no bico: ler empoder, ameaçar: 75.60 pola vella queno bico / ten a mort' á mais dun ano|| mordedura: 3i5.53 todo o desnua-ron / por veer se parara algur bic' oufurado.

billa s. F. : pequena tola (FR. bille): i6g.3inon valeu húa billa,

bis ADJ. : pardo, cinzento, gris (FR. / PROV.):z35.i4l pano vermell' c bis.

bischoeo s. M.: ticho: 18.48 viu enton /esiar fazendo / os bischocos e obrar/ na touca.

bisneto s. M.: 361.16 Don Affonso, seubisneto.

bispado s. H.: 32.17 ao bispo daquele bis-pado / en que el morava foi end*acusado; 262.10 Este logar é bispado,e eigreja aobr' à y; 383.11 Na çibdadede Segonça que é mui rico bispado.

l»M

IIr J

Page 47: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

44

bispo s. M. : 7.29, 19.36 foron... dun santobispo mui ben confessados; 32.i, 33.23,87,1 Como Santa Maria mandou quefezessen bispo ao crerigo que diziasempre sãs oras.

Bitoira (209.18, 235.65), Bitoria (I23.IO,209.1): Vitoria.

blanco (l65.58 E{) v. branco.

Mando (n5.2Oi) v. brando.

boca s. F.: 24.1 como Santa Maria feznacer húa fror na boca ao crerigo;38.101 a pedra ouv' ele pela boca derender; 54.60, 61.1 Como Santa Mariaguareçeu ao que se torcera a boca;ioi.ii || a boc' aberta v. aberto. CF.bouça.

Boca-d'0uro v. Johan Boca d'0uro.

bocado s. M.: 88.76 sse filiou a dar / a cadamonge bocado; 247.29 de mi sol unbocado / Non averá; 277.41 per cadahúa ferida sayan grandes bocados /daquel cervo que comeran; 312.37 solcomer nen bocado / non podia; 322.20metia os bocados / muit' ameudena boca, / grandes e desmesurados;357.14 que comer non podia nen soltroçir três bocados.

bocin s. M.: fazer o bocin: fa^er um gestode desprego com a boca: 17.72 foi-ss'o demo e fez-Il' o bocin.

boi s. M.: 3i.t como Santa Maria levou oboi do aldeão de Segovia; 334.18 pren-dou / seus bois con que lavrar fosse;338.21, 366.70.

bolo: DIMIN. de bõo: 33i,i5 Húa moller ouv'un íillo que naii mais ca si amava, /boyo dúus doz' anos.

boliço s. M.: bulício: 241.91 dest' outroboliço / do mundo sse quitaron;a53.87 e nos guarde de peccado, d'err'e de mão boliço.

boliçoso ADJ. : buliçoso: 195.29 ssa luxu-riosa / voontade que ouvera / sempr'e boliçosa.

bolir v. i.: mexer, agitar-se: 21.53 o menyotornou en vida / por prazer da Virgensanta conprida, / que o fez no leit' ujazia bolir. CF. bulir.

Bolonna: Bolonha (Itália).

bolssa s. F.: 2a5.52 en sã bolssa guardou-a.CF. bulssa.

bolsson s. M.: bolsão: 3o5.63 filiou dousbo l s sões . . . chúos de p r a t a ed'ouro.

bon, bõo ADJ.: bom: 4.g5 seu Filio, bondonzel; 5.140 boa gente, que non aviay mouros nen judeus; 6.3 do bon reyDavi; 14.16 entr' aqueles bõos frades;G5.56 ata que algun bon crischãoachasse; 146.23 do seu aver / boaguard' e alynnador || bon orne, omebõo, moller boa v. ome, moller | 398.41Bõo Pastor || 84.16 O cavaleir ' era bõode costumes; T.58.6 un cavaleiro / bõod'armas e de mannas || 25.141 Fiel /bõo tenno que i'ey pagado; 63.16 debõos costumes avia assaz; 123.51deu-me logar bõo || 2.7 muita de boamanna; 5.21 com' ome de bon sen;27.25 Os Apostolo?, com' omees debon sen; l5.82 na eigreja da do bontalan; 59.20 un cavaleiro de bon prez;I23.I2 e n t r a r a na orden e y mui bonprez / vivendo gãara || en (per) boa fév. fé; de bon grado v. grado; de boamente v. mente || 312.28 Yd' a boaventura || 235.57 Sennor, tnn bon diavosco || bõo s. M. : 45.26 porque sempreos bõos lie davan mui gran fazfeiro;57.18 os bõos avanta; I9f3.

bonaça s. F.: bonança, cahna: 35.46 u jápelo mar yan . . . ouveron tan granbonaça que non podia mayor.

Bonamio: escrivão de Afonso X: 375.25.

Page 48: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

bondado s. F. : 15*74 roguemos-He pola sãbondade; 23.10 sobre toda-las bonda-des que ela avia, / era que muito fiavaen Santa Maria; 26.24 albergar / foicon moller sen bondade; 55.3 Atant»é Santa Maria de toda bondade boa;67.29 fazedes y bondade.

Bondoudar: az-Zãhir Ruknaddin Batbarsal-Bundukdârí. sultão do Egipto e daSíria (1260-1177): 165.10 A este sol-dan chamavan per seu nome Bon-doudar.

Bonifaz: bispo de Arras: io5.68 nn bispoque chamavan Bonifaz.

Bonifaz, San: 122.43 par San Bonifaz!

Bonifaz, Pêro: 236.13 dun cossairo quedizian... Pêro Bonifaz per nome.

bõo: v. bon.

boquitorto ADJ. : de boca torta: 61 (M) ovilão boquitorto.

bordo s. M. : 267.45 o mercador eno bordoda nave / estava enton encima dúatrave.

bordon s. M.: bordão: z38.25,189.24 pôs enssa voontade de..- yr log* a SantaMaria romeiro con seu bordon; 253.3,382.54.

borges (3n.l6) v. burgos.

Borja (Zaragoza): 167.6.

boroa s. F. : broa, pão de milho: 55.53criar-llo manda de pan, mais non deboroa.

boiado ADJ.: alterado (falando-se de vinho):88.28 bever vinno botado.

botello s. M. : vasot garrafa: 273.48 maislagrimas choraron ca chéo un granboiello.

bouça (337.43 E: a bouc' aberta) v. boca.

bovada (74 M), boveda s. F.: abóbada;65.126 húa egreja vedra, / mui benfeita tod' a boveda de pedra.

braadar v. i.: bradar, gritar, berrar : 6,58,21.35 braadando começou a dizer;43.60 Toda a noit' a mesquinna estev'assi braadando; 58.5r ela braadou /por Santa Maria; 89.24 braadaad' egemendo.

braado s. M.: irado, grito, berro: 38.68maçar non d f vá braados; 57.53,119.24braados fortes e agudos; 164.1 Comoa omage de Santa Maria de Salas deuúu braado; 218.48.

braador s. M. / ADJ. : berrador: 366.58 maçarbraadores / Eran muito en chama-lo.

braçada s. F. : 17.73 derribou do teit' húabraçada; 245.92 u mais baixo é j & ymais de dez braçadas.

braço s. M.: 4.40 enos braços têer / seuFilio Hemanuel; 14.7 nos braços seus/ o trouxe muitas vegadas; 38.1 comoa omagen de Santa Maria tendeu obraço e tomou o de seu Filio; 128.4con seu Fill' en braço; 205.2 tíia seufilio en braços.

branco ADJ. : 15.106, 26.31 mais branco queun armyo; 45.76, 54.13 monge brancocom* estes da Espya; 73.1. CF. blanco.

brancura s. F. : 3g.33 nena brancura / Daomagen nen ar foi afumada.

brandir v. TR.: 15.107 sã lança / muitobrandind'.

brando ADJ. : 115.201 To: vestiduras bran-das. CF. blando.

brnsmar v. TR. : censurar,amaldiçoar: 7.55começou Deus a loar / e as donas abrasmar.

Page 49: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

46

braveza s. P.: 377.5 ajuda-o per que vençagran braveza e períia.

bravo ADJ. : 22.23 miís bravo f°' "í116 JudasMacabeus; 18.19 un rei / eon oste depagãos / voo a vila cercar / mui brav1

e mui sannudo; 38.72 ouve os ollostornados tan bravos; 45.7, 47.38 pare-ceu-ll' enton / o demo en figura demui bravo leon; 75.5o o ric' enton consanna mui bravo He respondia.

Bregonna: Barganha : 146.43.

bren s. M. : farelo, sêmea : 244.33 semellavacavalo que comera muito bren; 277.13un cervo... mui mais grosso ca de

bren.

Bretanna : Inglaterra : 35.41 Bretanna, aque pobrou rei Brutus; 36.2, ô no marde Bretanna || Bretanna Mayor 86.11|| Gran Bretanna 226.11 || 23.» (?),

386.3 (?).

Brctanna: Bretanha (França): i35.i6 Bre-tanna a Mêor |) 23.2 (?), 386.3 (?).

breton ADJ.: bretão: 419.132 achar nonapodedes quant' o breton Artur.

brevemente ADV.: 71.1 Como Santa Mariamostrou aã monja como dissessebrevemem' «Ave Maria»; 267.12 con-tar-vo-lo-ei brevement' e agynna.

brial B. M.: túnica de pano precioso.- 68.73non quer" os panos neno brial; 341.60en úu brial ben fei to/f icou, sen null'outro pano.

Bri3nçon(i46.l6),Brieyçon (146.2): Briançon(França).

brio, briu s. M.: honrraf dignidade: 65.2otesta terra foi do meu poderio,/e meulinnage a mantev' a gran brio j| ímpeto:264.16 os mouros véeron cerca-la congran brio; 328.27 Guadalete, que correcon gran briu.

brioso ADJ. : orgulhoso, impetuoso: ig5.i55foi quant ' ir pod ia / aã mui briosa/

abade ss'.

britar v. TR.: quebrar, partir: 35.86 unvento... britou logo o maste; 43.72britaron o ataúde; 59.8^ a porta / bri-tou", 371.21 por bri taren pedra ou porfazer cal || 129.11 a saeta assi ll'acer-tara / pelo ollo, que logo lio britara;343.41 que os ollos non te br i to || des-truir.- 27.6 britou / o ifern'; 45.13 osmõesteiros e as igrejas br i tava; 215.21britaron hú' aldeã; 328.32 Cale brita-ron toda || br i tar camyos: assaltar osviandantes: 182.15 britava camyos, /demaes pães e vyos / roubava dosmesquyos, / e o our' e a prata || ven-cer; 178.49 que brite o diabo; 181.41Santa Mana ajudou a seus amigos...a britar seus Semigos || violar, infrin-gir: 115.79 bri tar ssa profisson; 3ao.3oO ben que perdeu Eva / britand' omandamento || britar-se: romper-se:54.36 o coiro fendera-ss' e britara;243.23 britou ss' enion con eles o

geo.

Britas (35.41 To) v. Brutus.

briu v. brio.

bronido ADJ.: brunido, luzidio: 175.27 lielevavan seu vaso de prata nov' e bro-

nido.

Brutus: rei legendário de Inglaterra:35.41 Bretanna, a que pobrou reiBrutus. CF. Britus.

bruyar v. i.: berrar: 325.56 e oyu mogiras vacas e oyu bruyar os touros.

bulir (21.53 To) v. bolir.

bulssa (329.38) v. bolssa.

bnrgales s. M.: espécie de moeda : 305,33esterlíis e torneses, burgaleses, pe-

pióes.

Page 50: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

l

burgos s. M. : burguês : 93.1 Como SantaMaria guareceu un filio dun burgesque era gafo; sSi.lo, 205.65, 409.82burgeses, cidadãos. CF. borges.

burguesa s. t.: mulher de burgo: 255.12un miragre... que a Virgen quis muigrand' amostrar. . . dúa burgesa /nobr' e cortesã.

burgo s. M.: zS?.! Como úus romeus yan aRocamador e pousaron en úu burgo;iSg.io E pois entraron no burgo,foron pousada filiar.

Burgos: 112.27, 221.25, 274.5, 292.53, 3o3.i,

Burgos; Burguttlos dei Cerro (Badajoz):199.14 un castelo guerreiro / que Bur-gos este chamado, e demais estáfronteiro / de Xerez de Badallouce.

buscar v. TB. : procurar, demandar : 8.5 1Jesu, que vêes buscar; 6 50, 9.67; 42.23Este donze), con gran medo de xe 1>o anel torcer/ quando feriss* a pelota,foy buscar u o põer / podess'; 300.47vou... buscando / como a possaonrrar [j buscar mal, morte a alg. :iS.gg por quanto mal nos ele buscava;186.17 Ue buscou morte descomúal ||buscar consello: 104.16 con granpesar que ouve foi seu consello bus-car / enas outras sãs vezlas || buscarsã prol: 36.8 húa nave, u ya grancompanna / d'omees por sã prolbuscar, no que todos punnades ||buscar razon : 401.56 roga-lle que meguarde... de quen busca razon pêrafalir || buscar carreira(s), vias(s), ma-neira: 16.38 se trameteu / de buscarcarreira pêra o ende tirar; 71.7 a quenunca demora / a buscar-nos carrei-ras que non fiquemos fora / do reynode seu Filio; 96.8 que maneyra buscac via / que non caia oui' dun crr' cnpeyor; i5i.3 Sempr' a Virgen. . . buscavias e carreiras / per que os seustirar possa de mal.

47

ca'coNj. EXPLICATIVA: porque: B. 13 caper ele tenno 'que poderei mostrar /do que quero algúa ren; i.5i, 2.62,4.10, 5.120 || C.ONJ. COMPARATIVA: 5.i52foron mais ca mil; 8.3o mais toste cavos dizemos; 15.35 mui mais sei euca ti assaz; 45.23 mui mais mona caviva; 55.76 || ca non C.ONJ. COPULATIVA:85.15 °!Ue "es esterlíis desse, ca nonpipiôes; 119.14 grandes does filiava,ca non dos miúdos; 385.43 candeas /de cera, ca non de sevo || ca noa já:25.12 seu aver / todo já despendud'avia / por fazer ben e mais valer, / canon já en outra folia; 157.33 tirou-111

un prest' o cuitelo, ca non já celor-gião. /

cá A D v.: aqui: 65.191 Nen que vos euleixe... cá.

caavrya s. F.: cadáver: 54.33 ena gargantaouv' enfermidade / tan maa que...peyor cheirava que a caavrya.

cabdal ADI.: capital: 292.34 Sevilla..é cidade cabdal.

que

eabdolo B. H.: chefe, capitão: 401.21 Macha-beus / Judas, que foi gran tenpo cab-delo dos judeus.

cabe PREP.: junto a: 383.12 a Santa Virgendo Porto, cabe Xerez. CF. cabo.

cabeça s. F.: 5.133, "9-s8 da cabeça rro /ena verilla; 35.88 os ollos lie verteu /fora da cabeça; 38.99 a cabeça foilog1 ant* a omagen merger; 69.83,185.5o sol cabeça non tornou. ,

cabeceira s. F.: 75.86 seend' aã cabeceiradaquela veila sentada.

cabelo s. M.: 5.48 bar vá non fez nen cer-ceou cobaios; 35.91, 237.40 pelos cabe-los a tirou do camy'; 323.2o depenouseus cabelos; 3)5.77 a força per cabe»los do caminno a sacara.

Page 51: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

caber v. TB. /i.: poder estar dentro: 35.42entrou y tanta gente que non cabiany chus; 38.92 diss' assi: «No meucoraçon non pod' esto caber...»;116.67 Deus, cujos miragres / noncaben en volume; 367.3 lie ynchavanas pernas tan mui to que lie nonpodiam caber enas calças; 3gi.38 nosanto parayso nos faças tigo caber |]ser admissível: 192.57 e tal revoltosa/cous" e enbargosa / e d'oir nojosa /non é de caber || v. TR. (demanda,rogo) aprovar, aceder a: 62.34 ssa

demanda lie foi ben cabuda; 348.25Teu rogo de meu Fill' é já cabudo;386.22 Dês que todos y chegaron eel Rey lies ouve dito / por que osvíirfezera por paravr' e por escrito, / todosmui ben lio couberon || Formas ver-bais: PERF. 6 couberon 386.22

cabidoo s. M.: cabiao, capítulo: 87.43 aocabidoo contou / o que 11' a Virgennomeou / que por bispo queria; 35 (M)Como estan todo-los canonigos daeigreja en cabidoo || sala do capitulo:226.32 nen claustra neno dormidor /neno cabidoo neno refertor / nenacozynna e neno parlador.

cabo s. M.: fim, extremo: 121.36 E ar vironhúa dona hua guerlanda fazer / derosas e el con ela do outro cabo põer /das rosas ena guerlanda || en cabo de:249.12 Quand' a ygreja fazian a quechaman d'Almaçan, / que é en caboda vila |] dar un cabo: acabar: 202.24el dar non lie podia neun cabo || PREP.junto af ao pé de: 42.85 se meteucab' um píal; 69.38 cab' o altar; 83.65A Sopetrán, cabo Fi ta; 98.15 en Val-verde, cabo Monpisler ; 255.100 ||cabode: 5G.3g, 57.65 cabo da fonte; 59.75ben cabo da orella / lie deu orellada;88.69 || per cabo de; 77.11 arnba-lassuas mãos assi s'encolleran, / que benper cabo dos onbros todos se mete-ran || com verbos de movimento: 78.45u ele ya cabo de ssa carreira, / achouun' ermida; 148.25 cavalgava per cabodúa xará || a cabo de: depois de: 43.37

a cabo de seis dias; 53.25 acabo dunano; 193.26 a cabo de tercer d i a ;íO2.3g a cabo dúa peça; 226.1 || decabo são: totalmente, inteiramente:157.8 a ssa ospeda foi-lles mui maade cabo são; 198.23 u sse matar cui-davan ben assi de cabo são, / fez quefossen úus d'outros muit' amigos epagados. CF. cabe.

cabra s. F.: 5a.i cabras montesas; 52.16^

cabrito s.M.: 52.3i un crerizon sandeu / fur-tou un cabril'.

cabeou s. M . : cabrão, bode: 85.65 se..^leytões / comeres e leixares a degolarcabrões; a83.56 braadou come cabron.

caça s. F.: a3a.i Como Oa cavaleiro queandava a caça perdeu o açor; 352.s5,366.25, 44.43 fez-11' o açor ena mãodecer, / come se ouvesse log' a pren-der / caça côa el coroo faz cíçador;328.17 Este logar jaz en terra mui boae mui viçosa / de pan, de vynno, decarne e de f ru i t a saborosa / e de pes-cad' e de caça.

caçador s. M. / ADJ. : 44.43, 23a.11 un cava-leiro. .. que era caçador; 314.14,366-4.

caçar v. TR. / i . : 67.46 lie fazia amSude quecaçasse / enas montannas mui fortes,e eno mar que pescasse; 142.11, 243.14,314.21.

cachas s. F. PL. : saliências no punho dumafaca: 157.21 Ca u meteu un cuitelono feijoo por provar / a come liesaberia, pela boca o chantar / foi benate enas cachas.

cada PRON. INDEF. : 11.19 cada noyt' endrudaria / a húa sã druda ya; 15.180cada dia; 27.49 cad' an' un grand'estadal / lie trouxe; 52.27, 56.47 Hcada un: 32.66 as seis galeas non que-daron de víir, / cada húa de ssa parte ;35.g6 cada un seu fardel / filiou; 36.17cada úu deles; 54.42, 94.87 || quis cadaun v. quis || cada (jue LOC. ADVERB.

Page 52: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

49

cada v&i que, sempre que: 59 29 cadaque sã oraçon fazia; 86.6 Acorrer-nospode quando xe quiser / e guardar demal cada que lie prouguer; 116.20,122.4, >4'-2 II cada u: on&e 1uer 1"e

seja: 3i8.i3 acorre-nos cada u é mes-. ter || 122.62 cada logar u / for ta

eigreja... Darei do meu.

cadia s. F. : cadeia: 83.22 en gran cadéa /de noite trás cadeados / Jazia; i58.i5El jazend' assi en ferros e con espo-sas nas mãos e cadéa na garganta;176.22 abriu log' as cadeias; 238.3i osgéollos ficaron todos enton / ant'aquel que da cadéa nos foi tirar dodragon; 355.34 se fazer non quisessenesto, logo nas cadéas / ambas mete--Ias faria,

cadeado s. M.: cadeado: 83.23 en grancadéa / de noite trás cadeados (T; ETo: cadeados) / Jazia; 176.23 E abriulog' as cadéas... e o cep' en que jaziae todo-Ios cadeados (E; T cadeados).

cadeira s. F.: 2.51; 202.58 a omagen deseu padre fez põer como conven / deseer rei en cadeira.

Cadiz: 328.36, ?5. CF. Caliz.

caeda s. F. : queda : 141.39 Oy mais aguar-dada / est' outro de caeda fazer escar-nida.

caentar v. TB. aquecer: 258.3i Ela enquant'amassava a un seu filio mandou /caentar mui ben o forno, e ele o caen-tou; 335.48 Da agua me caentade.

cacnto ADJ : quente: 104.52 sangue caente.z54.33, 196.27, 209.28 os físicos man-davan-me põer / panos caentes; 258.32.

caentura s. F.: calor: 39.18 E como querque o fogo queimasse / en redor daomagen quant' achasse, / Santa Marianon quis que chegasse / o fum' a ela,nana caentura; 333.29 dês que foron

en Acre, sen outro delongamento /foron veer o Sepulcro no tempo dacaentura.

caer v. i. cair: 26.38 por que non caias nolago / d'iferno ; 91.34 os nembros liescayan || 11.4 Maçar orne per folia /aginna caer / pod' en pecado; 25.137caeren vergonna; 65.31 caeu engrand'enfermidade; 83.15 por seus pecados /Fora caer en cativo; 94,9 quando enerro caemos; 217.9 <juen sse destonon guarda / cae de mal en peor [|g3.i8 quiso Deus que caess' en el grangafeen || 307.27 cayan coriscos || 322.33a festa da Virgen Santa Maria, / quecae no mês d'agosto; 411.1 || Formasvertais:

PRES. INI).

PRES. COSi.

IMPERF. IDO.

46i234

63

IMPERF. CO N J,

PEKF.

63i3

MAIS Q. PERF. 3

PART. PERF.

INF.

cae 217.9, 3aa>33,411.1

caemos 94.9caen 227.13caia 55.45, 401.74caias s6.38caia 96.9c a i a m o s >65.3i,

239.85, 264.34cáian 3o3.i3caya 73.38, 141.23,

241.47, 3o:}.33 -cayan 91.34, 307.27caesse g3.i8, 364.18cay 195.69, 282.34caeu 35.86, 74.42caera 33.1caudo 28.61, 107.41caer 11.4, 25.i3;,

83.i5

Cayfas: nome dum judeu: 108.75

cal s. F.: rua; 282.19 "°' caer ena ca't335.67 non ficou na vila rua nen calnen carreira, / que buscada non aja-mos.

cal s. F.: 179.23 aprendudos / ben cornopedra con cal; 242.16 era mui bonmaestre de pedra põer con cal; 226.17pedra e cal e área; 3i6.43; 371.21 por

. britaren pedra ou por fazer cal.

Page 53: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

cal v. IMPBSS.: 58.48 non ni 'en cal: não meimporta. \, onchal, inçai.

calado ADJ.: 65148 nen vos espantedespor ren que vejades, / mais jazed' eneste lugar mui calado; 233.23 com'agor' oyredes, se esteverdes calados.

calafotador s. M.: calafate: 339.61 non átan sabedor / maestre nen tan calafe-tador / que podesse calafetar mellor.

calafetar y. TR. : 33g 62.

calar v. i. guardar silêncio: i.y3 E, parDeus, non é de calar / como foycoroada; 45.64 oi mais non vos mova-des nen faledes, ma i sca lade ; Jio.ia,163.14 como se dissesse: « c a l a ! » ;iy5.68 un chorar tan esquivo / íaziantodos con ele, que mester ouv' y«Calada !» || calar-se: 12.12, 67.89 unpouco vos calade; 75.44 diss' ao cre-rigo toste que daquesto se calasse;84.33 A moller enton calou-sse, / quelie non falou mais y; 175.70.

Calatrava: Calatrava Ia Vieja (CiudedReal): 205 19 d'Ucres c de Ca la t rava ;205.47 ° maestre Don Gonçalvo Eanesde Calatrava.

calcannar s. M.: 77.12, 327.28 os calcanna-res anbos pelos lombos os sentiu.

calçar v. TR. : 64.78 filiou logo as çapatas,e fez y mal sen; ca u quis calça-lahúa delas; 161.14 av'a bua vynna . . .e pêro grande non era, daquesta segovernava / e ssa moller e seus fillose vestia e calçava [| calçar-se: 365.23vistiu-sse log' e calçou-sse.

calças: s. F. PL.: 367.3 lie ynchavan aspernas tan mui to que lie non podiamcaber enas calças.

Caldas de Rey: Caldas de Reyes (Ponteve-dra): 104.41 húa villa que dizen Cal-das de Rey.

paldeira s. F.: 119.41 aquel poço ferviaben come caldeira; 137.28 por mete-lo

do in fe rno den t ro na c a l d e i r a ; 351.21cor r iau vacas que l a z i a n pois m a t a r , /que cozian en caldeiras grandes.

caldo s. M.: io5.i24 pola confortar logomandaron / que lie dessen caldo condo agraz; 322.31 sol comer non podia /neu bever nengúa cousa senon cald 'ou agua fria.

Cale: S a! é (Marrocos): 169.53 Aboyuçaf,o sennor de Cale; 328.32.

caleiro s. M. : operário de fornos de cal:78.31, 42, 63, 77.

calez s. M. : cálice: 4.32 aos moços dand'ya / ostias de comungar l e vy' en uncalez bei; 2a5.2, 271.37, 313.81,321.52.CF. caliz.

caliz s. M. : 75-83, 222.28, 225.21, 271.42 (F),313.81 (F), v. caliz.

Caliz: 368.40, 47, 57, v. Cadiz.

cama s. F. : 65.i5o fez-lle sã cama benentre dous cantos; 173.22, 361.2; 367.8maçar jaca en le i to ou cn cama / congran door.

caniura s. F. : 132.134 Enton ambo-los dey-taron / na camará en un ley to ; 312.22|| camará privada: retrete: 17 (M),3416 en ssa cãs' a foi dei tar na ca-mará privada, / dês i assentou-ss' alye fez gran falimento.

cambiador s. M. : cambista: 41.7, 305.32 viuseer na rua... un canbiador que can-biava d'aver mui gran quantidade, /esterllis e torneses, burgaleses, pe-piões; 25 (M) o judeu canbiador.

cambiar v. TE. : mudar, alterar, trocar :42.10 amyude cambiava seus amoresdun en ai; 65.32 caeu en grand' enfer-midade / que lie fez canbiar aquelavoontade; 305.32 un canbiador quecanbiava d'aver mui gran quantidade;328.43 Sennor, com' ousa seer n u l l 1

r-!

Page 54: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

om' atrevudo / d'Alcanaie, u pous;i-des, aver-11' o nome canbiado || cam-biar-se; 33.28 se foi cambiar / no batel;48.37 a Sennor de piadade / fez quesse canbiou a fonte ben dentro na sãerdade / dos monges; 123.26 a coormui negra logo sse canbiou.

cambio s. M.: compensação: 382.48 que dêaos monges canbio por Alvaça.

cambrai s. M.: cambraia: 279.22 me fezroais verde mia coor / que dun cam-brai.

Camela: Na Chanson d'Antioche (s. Xlf)vem mencionado um castelo La Came-lerie, perto de Antioehia (Síria);Monte Carmelo (1); 165.12 e Domase a Camela.

caminno s. M.: 9.57 como non levas... aomagen tigo e vás teu camyo ?; 23.13vêera de camyo; 43.43 entraron enseu camyo; 44.21 pêra Salas seucamyo filiou; 45.17 todo seu cuidad*era... de roubar os que yan segurospelos camyos; 49.2 erraran o camyode noite; 53.33 a Seixon de caminnocomeçou toste d'andar; 97.30 meteu--sse ao camy' enton; 237.39 foy-aenton acalçar camío de Leiréa.

camisa s. F.: 107.37 na camisa a leixaron;117.12 lie fez camisas / tallar e cosercon seda; 132.26 célico por camisa /sempre acaron vestia || 148.1 Como uncavaleiro guareceu de mão de seusêemigos por bua camisa que chamande Santa Maria, que iragia vestida.

campãa s. F.: sino: 59.42 a campãa / sefiliava a tanger; 69.38, 215.15, 325.82o sancristan tan toste a gran campãatangia; 407.42 dos madodyos a can-páa oyu.

campainna, campanía s. F.: campainha í54.73 foron tanger hua ssa canpanta(E T; To: canpapa); 384 5a fez soara campaynna.

5t

a Campina de CárJnva: 2i5,aocorreron pola Campya un dia / e bri-taron hú* aldeã que cabo Manos jazia.

campo s. M.: 309.61 viron caer tanta neveque tod' un canpo foi chêo; 366.68 enun campo u aradores... aravan.

can s. M.: cão: 17.62 méos que can / o te n *en vil; 64.68 a dona a troxe peor quea un can; 275.13 sse filiava a morder /come can bravo que guarda seu cur-ral; 372.13 come can ladrar / Se fil-iava; 401.69 orne que assaca, que épeor que can || PL. cães 142.20. CF. cão.

canal s. M. : 386.52, 6o foron mantenente aun canal, e acharon / de pescadocarregadas quatro barcas.

cantlea s. F.: candeia: 28.46 ant' a Majes-tade / da Virgen fossen queimar / can-deas ; 116.37 cande' ou estadal; 123.23foi log* encender / candea da Virgen;338.35 Ena eigrej' aquel dia ardiancandeas; 385.42 levou y sãs candeas /de cera, ca non de sevo.,

Canete (97.8 E T; 162.14 E), Cannete (97.8To, 162.14 T To): Canete (Cuenca).

canonigo s. M. : cónego ; 35 (M).

cansado p. p.: 1.24 como chegou canssada /a Belleem; 65.145 dormi d' agora, poiscanssad' andades; 71.26. 328.23 indofraqu' e mui canssado; 420.60.

Cantaaria: Canterbury (Inglaterra): 288.12natural dúa terra foi que ora é cha-mada / Cantaaria per nome. CF. Con-turbei.

cantado A D j.: expresso por cantochão:32.5x E missa cantada, / com' acostu-mada / ás... manten; 44.36 missa foioyr / mui cantada; 211.20 a missaque ss' y dizia / Mui cantada comeen atai festa.

cantar v. TB./I. : A.25 Fezo cantares esoes / saborosos de cantar; 1.34 com'angeos cantada / loor a Deus foron

Page 55: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

cantar ; 6.2, 24.50, 45.92; 66.1 ComoSanta M a r i a fez a un bispo cantarmissa.

cantar s. M.: cântico, canção: A.25 Fezocantares e soes; 6.41, 5.8, 6.22, 8.20.

cantiga s. F.: 106.9 un mi ragre que achei /escrito, e mui ben sei / que farei /de icantiga saborosa; 187.1, 291.2, 3^7.7,363.1 || cantiga de loor: 1.1 Esta é apr imei ra cant iga de loor de SantaMaria; 400.2 Pêro cantigas de l oo r /fiz de muitas mane i ra s || cantigad'amor, cantiga d'cscarnno: 316.16 Enaquela v i la ouve un crerigo trobador,/ que sãs can t igas fazia d'escarnnom a i s es d'amor || A* Cantigas: lí.i/.ití é '> 't'!'/',-;/; -',>.i ' .'í-.:;-->.i ti:-/ar,tã M ã f í â ; v*s.'$ r, livro ias Can-tigas.

cantigo s. M. : cântico: 187.27 toda aquelanoite arrezaron. . . ynos e cantigos.

canto s. M. : 85.58 caníavan saborosos can-tos ; 103.26 Atan gran sabor aviadaquel cant' e daquel la i s ; 220.16 conmui fremosos cantos; 288 22 cantandomui dulces cantos.

canto s. M.: pedra grande: IO2.58 tan tos /deitaron pôs el de cantos; 193.16 talconssello preseron / que eno mar odeitassen, e un canto lie poseron /odeito aã garganta; 249.28 da cabeçasobelos cantos topou; 355.55 com-prou en outro dia por seus dinneyrosun canto / de pedra pêra a obra deVila-Sirga; 358.2 un logar u jaziammuitos cantos lavrados,

canudo s. M. : 46.68 viu duas tetas a p a r . . .que foron logo mãar / e dei tar / l e i t ecome per canudco.

cão ADJ. : encanecido, branco: 55.57 ° non

viu por gran tempo, senon quand' erajá cãa ; 69.82 un ome cão / ena cabeça,e a barva cãa.

cão s. M. : 192.103 do demo de chão / t'asa depar t i r / e do falsso, vão, / muilouco, vi lão / Mafomete cão. v. can.

caomiar v. TR.: punir, castigar: 183.4Pesar á Santa Mar ia de quen pordesonrra faz / dela mal a ssa omagen,e caomia-llo assaz.

Caorco: Cahors (França): 343.15.

capa s. F. : 34.i5 poi-la levou sso ssa capafurtada.

çapata s. r.: sapata: 6r.io húa çapata /que foi da Virgen; 64.67 úas çapataslie deu de bon cordovan; 182.28.

cupArva B, u.: capu?, : 54.45 o capsy/cn'.'.-: c!ei:a.'oa / icbíloí cllcs, porqiiíben cu idaron / que era mon'.

capela s. F.: 9.155, 18.81, 26.62, 53.46, 54.23fazend" oraçon remania / en húa ca-pela mui pequenía.

Capela: Capilla (perlo de Puebla de Alco-cer, Badajoz) (?): 256.ii quando omui bon Rei gãou, / Don Fernando,a Capela e de crischãos poblou.

capelan s. M.: capelão: 66.32 (E: capel-lan), 75.33, 125.64, 128.40, 162.33 Aocrerigo capeian / mandou o bispoaquesto fazer.

capou s. M.: capão: 389.33 dar-11-ia douscapões ou ben leu dous ansarinnos;389.42.

car ADJ.: caro (na locução téer en ca r ) :294.43 onde aquela omagen foi depoisen car téuda / mui mais ca ante nonera. CF. caro.

cara s, K. : 3a.34 Aquela noit' ouve o Bispoveuda / a Santa Maria con cara san-nuda; 54.60 deitou-lle na boca e nacara / do seu le i te ; 75.96, 123.20 maisíea cara podia têer / nul l ' ome; 175.81|| de cara; ao encontro : 148.37 seus

r

Page 56: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

53

êemigos lie sayron de cara / e deron--lle mui grandes coíbes e mui mor-taes.

Johan... deu quant' avia a pobres enúu ano caro; 187.2, 192.120, 382.29.CF. car.

carcel s. M. /F. (?) : 135.81 el en carecimeteu. v. earcor.

eareer s. M.: 5.57 ° fezera porende tantost' en un carcer deitar; 227.2, 35, 41;291.2, 325.45 1| s. F.: 40.37 por teu Filiofrangisti / a carcer escura u yamosj83.a6, 106.57 log' abriu / a carcer muitêevrosa; 149.66, iJS.?. CF. carcel.

caridade s. F.: 3i.i5 Ali van muitos enfer-mos, que receben sãydade, / e arvan-xi muitos sãos, que dan y ssacaridade; 45.39 logar... u compris'ssa caridade; 67.14 ca de todas outrascousas / mays amava caridade ; 67.99se a oraçon non fosse da Madre deCaridade; 175.53 me sofreu en sãsmãos pola ssa gran caridade; 333.2avia en si piadade e fazia caridadeaos pobres.

carnal ADJ. : 283.24 a madre, que o mui decoraçon / amava mais d'outra cousacomo seu filio carnal; 36i 26 a Reynnaespiritai / fazia por sã omagen comese fosse carnal.

carne s. F. : 5.i33 come se senpr' ouvessecornudo ca r n' e pan || 75.175 quando11' a alma de sã carne foi saída || 93 14aquele viço que à carne praz || 1.5quer' eu trobar / pola Sennor onrrada/en que Deus carne quis f i l iar ; tomarcarne : 46.41 ; prender carne : 50.22 ||PL. : 19.43 cintas... con que aperta-das / trouxessen as carnes per todaCezilla; 38.82 poren sãs carnes. . . congran ravia as começaron todas deroer.

carneiro s. M. : 389.31 nen ovellas nen car-neiros.

caro ADJ. : 51.4 A Madre de Deus / deve-mos têer mui cara; 145.2 Como San

caron: a caron v. acaron.

carpinna s. F.: carpido: 105.98 Assi 'ge-mendo e dando carpynnas.

carpir v. TR./I.: 4.80 Pois souberon... opor que ela carpia; 21.28 sãs facesíillou-ss' a carpir; 76.29 sã madr'ouvera por el a perder / o sen, e concoita fillou-s' a carpir; 98.23 Quand'aquesto viu a dona, fillou-ss' a cho-rar / e con coita a cativa sãs facescarpir; 122.47 as donas fiilaron-ss' acarpir; 212.3? deu vozes e carpiu;213.87 cuidando que era morto, muitopor ele carpiron. *''•

carrega s. F.: carga: 253.79 "e tolleu *anfera / carrega que el levava do ferr' «de ssa maldade.

carregado p. p.: 112.1 húa nave que ya car-regada de triigo; 155.32 o vello, depecados carregad'; 172.7, 305.26 úagrand' espiga de grãos carregada / detriigo; 371.3i.

carreira s. F.: 61.20 ya per húa carreyra;65.106 buscand' o foi per carreiras eper vias; 78.45 u ele ya cabo de ssacarreira; 278.59 foi ssa carreira; 335.67non ficou na vila rua, nen ca! nen car-reira, / que buscada non ajamos ||26.2 como Santa Maria juigou a almado romeu que ya a Santiago, que ssematou na carreira; 376.2 Como unorne levava un anel a Don Manuel,irmão dei Rey, e perdé-o na carreira|| buscar carreira(s): fa$er esforçai:16.38 se trametéu / de buscar carreirapêra o ende tirar; 71.7 nunca demora /a buscar-nos carreiras que non fique-mos fora / do reyno de seu Filio;74.22 carreira He buscou / per que ofezesse mui cedo morrer; 300.63 cornoperdi meus dias / carreiras buscand'e vias / por dar aver e herdade || dar

-w

II-

Page 57: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

54

carrcira(s); meter, põcrcn carreira: tor-nar possível: 43,8 Eu vos porrei c ncarreira / Com' ajamos algun filio;128.14 que 11'escantaçon mostrasse eo metess' en carreira / per que abellasouvesse; 409.18 dá carreiras / d'aver-mos perdõança; 415.32 ali nos deucarreira por que já/ouvessemos sem-pre de Deus perdon || tõcr a carreira:saltear, assaltar; 194.15 mandou a unseu ome mão e mui sobervioso / Quelie tevess' a carreira con outro de ssaconpanna / en un logar cncubertock-ntr" en nlgúa montanna.

carrcjar v. TK. : carrear: 213.14 gannavagrand' algo con sãs bestias que tra-gia, / carrejand' en elas vynno e fa-r inna e ceveyro.

carreta s. F. : 268.17 Esta dona que vosdigo avia todo tolleyto / o corpo...dês y en húa carreta a tragian; 333.2,351.12 tragen y pan e vyo en carretas.

Carriço: Carrilo de Ia Ribera (León):332.12 (un mõesteiro que este pretode Lcon).

Carrion (301.2 E) v. Carron.

carro s. M. : 31.64 non ouv' y boi nenalmallo / que tan ben t irar podesseo carr'; 179.38 os nervios 11' assi soa-van / como carr' en pedregal.

Carron: Carrión de los Condes (Falência):31.9, 218.36, 227.53 229.13, 278.23,301.2 (F), ir.

carta s. F. : 64.18 por húa carta de seusennor que lie chegou ; 65.92, 97.43,115.188 || documento, contraio: 3.1como Santa Maria fez cobrar aTheo-philo a carta que fezera cono demo,u se tornou seu vassalo; 48 (M) Comoo cavaleiro deu aos monges a cartado herdamento con seu seelo; 377.22El-Rey... mandou que sen tardada/a carta desta merçee aberta lie fossedada; 386.35 || carta de peedença:

cvdula de confissão: 305.1 || curta ciesoltura: documento em que se declaraa remissão de uma divida ou de umapena : 305.43 || caria de pctiçon: peti-ção, requerimento; 305.43 meterei ifemença / se é carta de soltura ou seé de petições.

Cartagena: 339.20.

carvon s. M. : carvão: 35.17 igreja.. . queardeu tan feramente que sse fez todacarvon; 84.44 A dona tornou por estomais negra que un carvon; 85.45 ou-tros diabos, negros mui mais que car-vões; 145.53 enperador Nero / quandoqueimou Roma e tornou carvões ;146.79 mui mais ca pez / tornou negrauen que carvon; 199.30 tornou-lP orosto negro muito mais que os car-vões; 255.117 a casa toda queimada /foi e a lenna se tornou carvon.

cãs: «as locuções adverbiais a cãs (de), decãs, en cãs (de): 75.128 o clérigo foi-sea cãs do rico maldito; 177.23, 237.52a Vila-Sirga logo, a cãs de SantaReynna , / os aduss' || 97.26 ben leu /pode-1-an en cãs dei Rei connocer;105.11 en cãs de seu padr' || 69.66 sefoi a cãs don Ponçe de Míerva; 228.48foi-ss' a cãs seu dono || 144.58 ata queo ome [oi no portal / de cãs seu con-padr' i| 4.54 en cãs seu padre entrou;359.34 en cãs teu padre.

casa s. F. : 6.43 levó-o a ssa casa; 14.29 nende mia casa nunca será conpannon;18.46 foi-sse correndo / a casa; 48.26

Os monges, porque sentian a ssa casamui menguadaj 75.73 en casa do ric'estava un crerigo || quarto: 312.58fezeron tanto que a sã casa ll'a trou-xeron. / E el deitou-sse con ela cnhúa casa escura.

casado ADJ. : 6.l3 húa moller menguada /aque morreu o marido, con que eracasada; 84.11 Esto foi dun cavaleiroque casad' era mui ben; i5i.7 maasmolleres, e casadas e solteyras; 224.21un ome casado ben; 287.10.

Page 58: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

casamento S.M. : 125.70 foi-lies pedir/ sã f i l i apor casamento; 13-2.48 li do que liemais fa lavan. . . era de como 11'acha-van / casament', e que casasse; i35.i(7") como Santa Maria juntou o casa-mento dun menyo e dúu menya.

casar v. I.: 26.25 albergar / foi con mollersen bondade,/sen con ela casar;42.59,125.73 E disso : t Casemos logo.»',132.48, 135.2 dous que sse avian jura-dos... que casassem ambos en uno ||v. TR. : 105.33, 135.57 o padr' entoníiliou/ssa filia e a casou / con outr'orne || casar-se: io4.i3, u5.Ci diss'enton a seu padre que logo sse casa-ria / Con aquel crerig'; i32.2.

castanna s. F.: 173.23 achou enteira / apedra sigo na cama, tan grande queverdadeira- / meni' era come castanna;386.63 sol non lies minguou dele quevalvess' úa castanna.

Castela: A.l Don Affonso de Castela; 63.26,180.70, 209.1, 215.61, 221.15, 25; 229.8,232.18, 235.6, 55, 71, 8o; 253.36, 257.15,361.12, 367.16, 363.i6, 398.13.

casteleira s. F.: castelã: l85 (M).

castelo s.M.: 5i.io ai Gon de Peiteus,/queun castelo cercara; i58.22, i83.io,zSS.i, 199.13 un castelo guerreiro/ queBurgos este chamado, e demais estáfronteiro / de Xerez de Badallouce.

castidade s. F.: 45.94 fezo seu mõesteiro, uviveu en castidade; 115-49 P°'s pose-roa / de têer castidade / e verdade /ontre si noii' e dia; 132.1, 222.18 cas-tidade / mantéen.

castigamento s. M.: conselho, admoestação:140.20 Loemos seu cousimento, / cons-sell' e castigamento.

castigar v. TR.: emendar, corrigir, admoes-tar: 5.30 seede-11' en logar de ma-dre.. . e de o castigardes ben noa vosseja greu; 65.16 E o orne bõo sempre

lie rogava / que sse corregesse e ocastigava; 88.98, KJZ.II I , 303.12 |)punir : 38.15 Madr' e Fill' acordados /

' son en fazer ben e mal castigar; 157.3,3^9-3, 399.40 Deus, que castiga / Osmãos feitos.

casto ADJ. : 82.8 un monge bõo, cast' e muiíiel; 137.1 Como Santa Maria fez seercasto a un cavaleiro que soya seermuy luxurioso.

castra (353.1) v. elaustra.

Castro Radolfo: Châteauroux (França):38.30.

Castroxeriz: Castrojerif (Burgos) : 242.1,12; 249.2, 7; 252.10, 266.1 (Castroxe-r«)i 7-

casula s. F. : 73.2 Como Santa Maria tor-nou a casula branca que tingiu ovinno vermello; 73.22.

catadura s. K. : semblante, aspecto : 383.54loruou-a / arriba viva e sSa con frc-mosa catadura.

catalan s. M. : catalão : 379.22 Cataláes,cossarios ehcos d'artes.

Catalonna: Catalunha: 48.6, 154.11, 194.5,

catar v. TR. : olhar, examinar, observar :7.51 el muito a catou; 18.68,27.72 assios catou de pran / que a non ousaronper ren sol tanger; 38.45 con yrados /ollos a catou || buscar, procurar:15.124 catar foi logo de primeiro /u as sãs armas ante leixou; 128.3 Estaé do Corpo de Nostro Sennor, que unvilão metera en húa sã colmêa... eao catar do mel mostrou-sse que eraSanta Maria con seu Fill' en braço ||considerar, pesar, ter em conta, pon-derar: 20.17 nonqaera... catar nos-sas sandeces; 77.17, 382.26 Mentr* elRey esto catava || catar par: interes-sar-se por, fa^er caso de: 75.35 por-

Page 59: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

56

que dei aver co idava / g ran peça deseus dinneiros, ca el por ai non ca-tava; 88.aij, 05.66 \\n i-atou ai scnonquando: de repente, inopinadamente:199.23 u meteu a agulla na boqu' eenderençando / as peles para lavra-lasinon catou ai senon quando / a t rociu '225.48, 328-4°-

Catelinna: Catarina: 54-68 Santa Cate l inna^

cativar v. TR. /1.: tornar cativo: 359.2 ComoSanta Maria do Porto se doeu dúamoller... a que cativaran seu íillo ||ser feito prisioneiro : 265.27 Mais poiscativou / de mouros, e levado foi enp r i j o n ; 359.23 o moç' ala estando,avéo que c a t i v o u , / e l e v á r o n o aRonda.

catividade s. F. : cativeiro: 83.42 por sãspiedades / saca de catividades / mui-tos; 325.30 E conssellou-lles que fos-sen mouras e crischuidade / leixas-sen, e fossen fora daquela catividade.

cativo s. / ADJ. : preso: 192.35 Aquestemour1 era / daquel om' e seu cativo;325.14 Na terra d'Affrica ouve enTanjar húa cat iva / moller; 329.47ouveron gran pavor / de se for mort'ou cativo || infelij, desgraçado, mise-rável: 21.30 Enton a cativa con granquebranto / ao mõesteir' o levou;43.72, 65.68 ouvo do cativo gran doo;75.158 a alm' assi d iz ia : Que será demin, ca t iva ? ; 89.15 chamando-ssemui cativa || cativeiro: 83.i ComoSanta Mar ia sacou de cativo de terrade mouros a un orne bõo; 83.15 Foracaer en cativo; 227.13, 325.1.

cautlclar v. TR.: comandar: 180.18 encarnar/ quis Deus en ela, que todo caudela;190.5 pois nos a Virgem guardar , / quenos caudela; 276.14 esta que nos cau-dela.

cava s. F.: fosso, galeria, mina: 2o5.32 Natorre meteron cavas e fogo pola quei-maren.

caviiluriu s. i . : 69.12, 205.19 c r i s chãos quesayan d 'açaria / d 'Ucres e de Cala-irava con m u i i u c a v a l a r i a ; ''45.57(illou sãs cavalar ias / que 11'cnviou cnacorro.

rnvuleir novel s. M . : (cr. PROV. novel cava-l i e r ) : 2i,2.83 soo seu q u i t a m e n t e , poisfui cavale i r novel / n a ssa e ig re ja deBurgos.

cavaleiro s. M. : i5.ia6 San Mercuiro, o cava-leiro / de Jeso-Crist'; 16.1 como SantaMaria converteu un cavaleiro namo-rado; KJ.l, '48.9o, 44.1 || cavaleiro d'armas v. anua.

cavalgada s. F. : operação militar de tropasa cavalo; grupo de cavaleiros: 277.30andand' en cavalgada; 344.1 ComoSanta Maria de Tudia fez a hQacavalgada de crischãos e outra demouros que maseron húa noite caboda sã eigreja e non se viron; 844.22d' outra parte crischãos sã cavalgadafezeron ; 374.4 Como úus almogava-res . . . en t ra ron en cava lgada e gan-naron muy grand' algo.

cavalgar v. i.: 5.62, 5r.C6 deceu a terra toste/ dun cavalo seu, / en que enton caval-gara; 5/.62; 62.41, 63.6i.

cavalo s. M.: 51.65, i35.i2i un cavalo deCu/, / que corre mais que estruz; 233.iG337-2) 354.32.

cavar v. TH.: i3i (M) Como cavaron acova; 205,52 a torre que era todacavada; 252.12 ornes só terra entraronpêra área cavar; 325.55 yan cavar asvyas; 358.22, 354.1 omees que cavavanter ra pêra sã ygreja .

cayado s. M : cajado: 3g8 41 ca o liõo Pastort i inna a ssa Madre por cayado.

cèa s. F.: ceia: 3y8.5 o dia dá gran Cca,pois ouv' o pees lavados / a seus dis-cipulos.

ceada 185 (Aí) v. ciadu.

Page 60: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

57

cear v. i.: cear: 8.20, f8.19 acostumado/ fora de mui ben jantar... e outrossiben cear; 119.13 mui grau mannãajantando e cêand' a noa; 322.22 aãnoite ceava ceava dúus cõellos assa-dos; 369.90.

Cecília v. Cezilla.

cedo ADV.: 21.26 dúa forte f e ver mui cedomorreu; 36.37 ao porto chegaroncedo; 54.70, 65.100, 74.23, 75.115.

ceestial (58.78 T) v. celestial.

cegar v. TB. / i.: 205.37 Çon esta coita tangrande do fogo que os cegava || 317.37d'ambo-ios ojlos Martin Al vitez cegou;338.22, 362.37 eu fiz aquela arca anteque fosse cegar; 407.1.

cego s. M. / ADJ.: 57.89 jazia cego / e armudo sen fala ,'83.36 cegos e contrei-tos / sâa; 138.38 218.36; 329.41 cegotornou / e perdeu iodo o siso II 247.4Assi como Jheso-Cristo fez veer ocego-nado.

cela s. F.: 5.184 húa cela faria d'obra deParis, / u se metesse por mays omund' avorrecer; 115.23? do hermitanmayor, / que viu dentr' en sã cela;180.67 £ log' ali dela fez Deus ssacela.

celada- (185 M) v. ciada.

colar v. TR.: dissimular, ocultar; 261.73Deus He fez veer /dela o feit' e noalio quis ceiar.

celeste A D ;.: 225,13 Madre do Rei Celeste.

celestial A D j.: 14.17, 4290 Parayso. o reinocelestia'- 58.78 a Santa Reynna celes-tial; 91.46 a Sennor celestial; 121.33lume celestial; 410.41 desta vida tem-poral / sobiu aã celestial |J SUBST. :114.4 Â que serven todo-los celestiaes/ guarecer ben pode as cbagas mor-taes. CF. ceestial.

célico s. M.:cilício: 132.26célico por camisa/ sempre acaron vestia.

celorgião s. M.: cirurgião: 157.33, 177.23mandou-se logo levar dessa vez / acãs dun celorgião; 385.31. CF. cilur-giano.

cen NUM. CARO.: cem." 68.36 çen vezes;75.39, 85.47 cen m'' maneiras; 106.31,140.7 cen mil vegadas. CF. cento.

cendal s. M.: tecido fino e transparente;véu: 35.21, 73.22 filiou húa casula debranco cendal; 8130 posera / cendal/ant' a faz; 148.13 aquela camisa quejaz voh' en cendaes; 292.74 aã oma-gen da Virgen que ten vestido cendal;332.46 o veo delgado mais ca cendal.

eengir v. TR.: cingir: 19 (Ai), 306.31 E fezque tevesse cinta ben como prennadasol / cengir per cima do ventre quandoH'a prennece dol || IMPF. IND. 3 cingia(419.120; To cengia).

cento NUM. CA RD.: 34.12 Húa omage ...que non podian achar ontr' outrasmais de cento; 45.33 gran conventode monges... ou cinquaenta ou cento;55.76 eran y ajuntadas de monjas muimais ca cento; 59.98, 65.21 non Hevalia ren húa vez nen cento.. CF. cen.

ceo s. M.: céu: 5.114 Enton vêo voz de ceo;72.7 a Reinna do Ceo; 35.68 alçou-acontra o ceo; 40.6 lume dos santosfremosa / e dos ceos via; 50.20 dosceos quis en rerra decer || fogo doceo v. fogo.

ceoso ADJ.: cioso: - 2.5 A Virgen mui gro-riosa... dos que ama é ceosa; 341.12casou con húa dona, e foi dela tanceoso / como sse fezesse torto, en queoutras muitas jazen.

cepa s. M. canga: 106.36 logo H'o cepocaeu en terra; 176.10 iria a gargantano cepo.

'O

II--

Page 61: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

58

coijuia s. K. : acéquia: 133.16 Aquesta meny-nna foi a bever/ena cequia, e dentrocaer / fo i . CF. acéquia.

cora s. F.: 12.2 úa omagen de cera; 43.2144.22 de cera semellança l evou / dessa av'; 128.2, 166.12.

cerca ADV.: 344.26 tan cerca essa noite úusd'outros albergaron.

cercar v. TR. : 28.18 con oste de pagãos/vêo a vila cercar; 51.10 un castelocercara; 75.151 viu de grandes diabosa casa toda cercada; 86.10 Eno marque cerca o mund' arrredor; 121.12assi fosse cercar / a guerlanda todasdelas (rosas); 121.33 virono todocercado de lume celestial; 367.23 aygreja .. que... foi . . . de torres ede muro cercada; 420.55 béeyta ufuste das vertudes cercada / dos çeos.

cercear v. TR.; cercear, cortar: 5.48 barvanon fez nen cerceou cabelos.

cerco s. M.: círculo: 125 (M) Gomo o cre-rigo fez un cerco e conjurou os dia-boos.

cerrar (289.2, 362.42 E) v. serrar,

certãamentc v. ccrtão.

certãidade s. r.: certeza: 335.78 esceve--lles rogando / muito que daquestacousa lie dessen certãidade.

certamente v. certo.

certão ADJ.: certo, seguro: 69.98 da língua,ond' era contre i to , /He fez íalarpara-voa çertãa; 192.146 Porend' a cris-chãa,/comprida, certãa / lee, e nonvãa, / quero mantêer; 385.12 en aquellogo mostrou miragres certãos || fazercertão: 115.333 eu te faço certão ...que dês oy mais es qui to / do maldito/ demo; 301.35 quantos ena eigrejaachou tezo ben certãos / deste feito ||

seer cerdo: 26.70 porque somos bencercãos / que non dev' entrar / anteDeus; 37.37, 54.67 sei ben certão / queirás u e Santa Ca te l inna ; 115.26813alma sãa / e certãa / será de Parayso;192.129 non son certãos / d'a lee doscrischãos / per ren mantêer || cortãa-mcnte A D V . : 353.88 creo cer tãamentequa con eles j an ta rás ; 411.91 certãa-mente cree que te dará Deus filia.CF. certeiro, certo.

certeiro ADJ. : certo, seguro: 43.13 o quepedir dar-ll-á logo, aquest' é cousacerteira; 137.13 cousa é ce r ie i ra ;151.38 mostrou-YO-11' ela sinaes d'amorcerteyras; 196.24 queria... compõerhúa omagen d'idolo, que de certeira/cousa lie desse resposta; 325.62 ver-dade mui certeira || 411.86 Eu soonmandadeiro / a ti de Deus do çeo porte fazer certeiro / que de ta mollerAnna averá tal erdeiro; 411.122 ||243.26 a Reynna / chamaron de Vila--Sirga que os valess', e certeiros /Foron que ben lies valrria. CF. certão,corto.

certo A D J . / A D V . : 9.172 sejamos / certos;53.65 por que certos sejades que tod'est' e mui mais sei; 85.28 de que foiben certo; 112.35 Esto foy cousa muycerta; 19577 P°'a desejosa vida gãar,que achara / certa, non dultosa || fide-digno : 348.36 omees certos || fazercerto: 149.25 chorando lie rogava/ que o certo fezesse daquelo quedultava || saber por certo: 273.16 Estosabemos por certo || saber de certo:36.13 de certo o sabiades; 122.51,170.26, 1.73.23 || 102.74 viron de certo|| 71.48 certo cho dizemos || certa-mente: 115.158 certamente lie disse;241.96 ben sey certamente. CF. certão,certeiro.

cerva s. F.: 69.65 corrend' o monge comocerva.

cervo s. M.: 277.13 ouveron / d'achar uncervo no monte; 277.21.

J

Page 62: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i

llllpií J

Cesaira: Caesarea (Capadócia): 15.1,15.1en Cesaira a de Suria; 15.26.

César: imperador romano,- 27.16, 30,46.

Ceta: Ceuta.• 169.66 e Ceia e Arcilla.

cevada s. F.: 1.30 foy-o deytar, / comomoller minguada, / n deytan a cevada,/ no presev'; 15.48, 23.16 deu-lle carn'e pescado e pan e cevada; 112.12 dúanav' encarregada / de trigo e de ce-vada; 335.71. 369.13.

coveira s. f . : cereais; CF. astur. ccbera'porción de trigo o de malz que sese lleva ai molino' (DCI5C l, 7443);213.14 gannava grane!' algo con sãsbestias que iragia, / carrejand' en elasvynno e farinna e ceveyra.

cezílão v. cizillão.

Cezilla: Sicília i 19.43,169.16 (E), 307.2 (F),S, 1°; 335-17 !l Cezillia 169.16 (T) ||Cecília 307.2 (E).

Cezilla, Santa: Santa Cecília (igreja): 89.74(E To) en Santa Cezilla, / na piasagrada (F: Çezilla),

chá v. che.

chãa s. F. : chã, terreno plano: 69.13 d'omeesonrrados gran conpanna... e cavalla-ria tamanna / que dentro (na cidade)non cabian ne-na chãa.

chãamonto v. chão.

chacotar s. M.: chacota: 351.18 quen soubeluitar, luitou, / e quen soube chacota-rés bõos, y os foy dizer.

chaga s. F. : 54.55 Tergeu-ll" as chagas ond'el era chêo; 63.77 vos <* mu' mester, /que de vossas chagas pensedes; 85.10,105.66 quantos físicos ouv' end' aPisa / non lie poderon a chaga ser-rar; 114.5.

59

chagar v. TR.: 22.26 Enton a ssa azcúa lielançou / e fcriu-o, pêro nono chagou;51.52, 102.80 cliagati' e st:n coorj 114.1dun mancebo a que seus êemigcschagaron mui mal de morte; 408.18.

chama s. F.: 78.68 o deitou na chama forte perigoosa; 255.111, 294.39 fillaronlogo de cbáo / a moller e. dar con elaforon nas chamas ardentes; 307.18,338.36 candeas / que fazian chamacrara sen fumo.

chamado s. M.: chamamento, chamada:u.6i a Virgen que nos guia/non quisfalecer / a seu chamado; 111.47 a senchamada vêo || convite; 132.73 dos quea seu chamado / ouve foi un curralchéo. /.

chamar v. TR./r.: 1.15, 5.72, 7.31, 14.32,18.55 chamou / muitas das gentes / y,que vSessen parar mentes; 27.20O Emperador fez chamar ante ssi / osApóstolos || 31.73 fez chamar a prc-gon || 37.22 mercee chamando || 35.15foron da cidade que é chamada Leon /do Ródão; 69.18 un seu yrmão... quechamavan Pedro de Solarãa || 75.135o chamou con sã mão || chamar-se:89.25 braadand' e gemendo / e cha-mando-sse mui cativa || 22.6 Granpoder á... en deffender quen se cha-mar por seu; 367.6 aquele que s' aela chama / e a serv' e a loa e a ama.

chamuscar v. TR. : 205.45 a moura non foiqueimada nen seu filio chamuscado.

changer v. TR. /1.: prantear .• 5.155 a Con--dessa e el Conde changian a gentildona que perderan; 133-23» *35-45 E

quen cousir / quan changid' o espe-dir / foi o deles e chorado || 221.42yan con ela gentes chorando muit' echangian / ben como se fosse morto ||changcr-se: 195.58 ela sse changia, /dizend'; «Ai, coitosa...»; 3}5-77 elachangendo-se chamava: «Ai, me-scla...».

Page 63: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

6o

chantur v. TR. : plantar: 359.22 que foss' aúa sã v i n n a veer que ele chantou ||cravar.' 157.21 u meteu un cu i t e lo nofeijoo por provar / a come lie sabe-ria, pela boca o chan ta r / foi ben ateenas cachas, que o non pod' en t i rar ;213.79 a azcúa chantou todo per húagrand' azyeira .

chanto s. M.: pranto, queixume: 21.32 fa-zendo tan gran chanto, / que ioda-lasgentes fez a ssi víir ; 43.38, 115.1331139.56 chanto / e mal desfaz; 301.16chorou muito dos seus olloa e fezochanto mui forte; 345.6 E desla granmaravilla úu chanto mui doorido /vos direi que end' avéo.

chão ADJ.: 158.27 o non guiou a Virgenper carreira pedregosa. . . mas perchãa e viçosa; 325.5 tan ben faz pelomar vias come pela chãa terra; 383.4|| missa chãa v. missa || de chão:certamente, seguramente, realmente:25.177 Quand' est' o judeu entendeu, /bêes ali logo de chão / en Santa Mariacreeu; 69.81 viu ben de chão; 105.112Tod' esto... creo de chão; 115.334ben de chão || francamente: 132.57 dechão lie disseron |] chãamente ADV. :192.139 chãa-/mente lie contou; 200.11quis que mui chãamente / reinass'.CF. pran.

chão s. M.: 37.38, 119.66, 198.21 en meogodun chão, / u l idaron; 2363 feze-aSanta Ala r i a per cima das aguas andarde pé, assi como y r i a per un mui bonchão; 344.17 passou serras e chãos;422.40 montes e vales e chãos || 253.61o bordon que jaz ia en duas peças nochão || Chão do Tablada v. Tablada.

chapeiron (54 M) V. capeiron.

chapitel s. M.: capitel: 4.59 A dona mecomungou / que vi só o chapi te l ;332.18 húa omagen que .. sé en Suchapitel / fremos' e mui ben lavrado.

Chartes: Ckaríres (França): 24.9, 117.3,117.7 T, 117.32, 148.7, 10, 362.1 E 7o,

362.7, 362.34 E To || Charthes 379.21 'íChartrcs: 117.7 E, 362.1 F, 362.34 F.

chave s. p.: 60.21 Eva nos ensserrou / osçeos sen chave; 94.36 chaves, que tra-gia / na cinta; 162.48, 311.53 a Virgenque cliav' 6 de nossa fé.

che PRON. PESS. DAT.: te: 2.45, 5.164 dar--ch-ey; 9.59, 71.43 un rezar ordinnado/ che mostrarei ; 75.139 || cho, chos;to, tos: 25.30 fiador quero seer / decho pagar; 43.52, 55.47, 71.48 || 25.39fillar-chos-ya || chá; ta: 26.36 a salva-çon eu chá t rago; 247.26. CF. te, ti.

chèa s. F. : cheia: 356.22 húa grand'agua.

chéa

chegar v. TR. /1.: 45.42 door Io chegou amorte; 164.38 a omagen sen ai / che-gou log' a assi seu Filio; 256.32 a mia chegade || 1.24 como chegou cans-sada / a Bel leem; 5.73, 7.31, 11.63,15.107, 25.45 P°'s <3ue ° prazo chegou;64.18 húa carta de seu sennor que l iechegou || 237.65 que dos grandes errosque fiz a emenda chegasse || chegar-se:65.120 foi-ss' a noi te chegando; 69.50lie fezo sinas que sse chegasse; 105.16mai-la Virgen se lie chegou mui quedo/ e disse; 148.37 mui tas das gentes seforon y chegando; 286.21.

cheirar v. i.: 34.28 specias d 'UI t r amar ,balssamo nen onguento, / non cheira-van atan ben; 39.38, 43.53 o adug'arue t i morto, e dous dias ú quecheira; 54.33 peyor cheirava que acaavrya ; 137.38 demo, que senpremal cheyra.

cheiro s. M. : 34.26 a omagen q u a n t ' cn simui bõo cheiro dava.

cheiror s. F.: cheiro: 102.45 muita maacheiror.

chêo ADJ.: 5.139 húa nave . . . chêa de ro-meus; 54.55 Tergeu-11' as chagas ond'el era chêo; 67.36 o demo chéo demal; 75.130, 85.44.

v,m

Page 64: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

6i

Chcrubin: QiieruHm: 420.53 Cherubin eSeraphin.

Chincoya: Chincolla. (Villanueva dei Arzo-bispo, Jaén): (un castelo... eno reinode Geen): 185.1, 6,18, 33, 40, 90.

cho v. ohe.

choça s. P.: 75.24 húa choca-., feita depalia; 378.25 húas choças que son /preto dá nosso camyo. CF. ohouça.

choír v. TR.: fechar: 4.66 choya / o for.i';222.46 mandou ben as portas choyr;285.49 a magestade que li* a portachoya || p. p. cluso: 262.36 viron asportas clusas.

chorar v. i.: 3.34 Chorando dos ollos seus/muitr; 5.54 fillou-ss' a chorar; 18.44Chorando de coraçon; 36.15 gemendoe chorando; 77.41 de rijo chorando ||v. TR. : 135.46 quan changid* o espe-dir / foi o deles e chorado || s. M.:175.67 un chorar tan esquivo / faziantodos con ele.

choro s. M.: 24.41 ide por el con procisson,/ con choros e con devoçon.

choroso ADJ. : 48.24 andavan mui choro-sos; 195.83, 219.44 o bispo mui cho-roso / Foi; 319.37 seu padr' era 'ncoita, sã madre chorosa / Por ela.

chouça (75.133 T) v. choça.

chover v. r.: 74.33 como quando faz / muigrandes torvões e que quer chover;143.1, 278.29 fillou-ss' a chover muifone; 307.23, 311.25.

chovia (143.1 E) V. chuvia.

chrischão (328.55) v. críscbão.

chufa s. F. : mentira í 238.26 dezia que nonera Deus nada neno seu ben, / e queo da Virgen fora chufa (F; E: chuffa),ca non outra ren,

chufador s. M.: embusteirot patife: 15.156Juyão chufador; 379.38 todo-los seus

, chufares / fezo que nada non fossen,maçar eran chufadores.

chufar v. i.: 303.49 a outra (pedra), pornon chufar, / foi com' ovo de galya.

chufar s. M.: chufa t 379.37 todo-lòs seuchufares / fezo que nada non fossen.

chuffa v. chufa.

ehus ADV.: mais: 35.42 entrou y tantagente- que non cabian y chus; 68.44chus negro ca pez; 144.29, 165.58,185.82.

chuvia s. F.: ckuvu; 143*1,12.32. CF.,chovia.

ciada s. F.: cilada: 185.55 ai rei deGrãada. . . Qne estava na ciada;185.60 el rei de Grãada ssa ciada fezsair /e dereit' ao castelo logo come-çou-sse d'ir; 213.58 topou en seusêemigos, que lie tíian ciada. CF. ceada,celada.

cibdade (296.1; 308.1, 375.20, 376,11, 379.10)'v. cidade,

Cidíid Rodrigo: Ciudad Rodrigo: 225.9.

cidadão s. M. : 409.82 burgeses, cidadãos, /outrossi aldeãos.

cidade s. p.: 5.162 entron na cidade deRoma; 9.10, 14.13, 15.1, 28.26, 69.8 nacidade toledúa. CF. cibdade.

ciente s. M.: entendimento: 149.38 Orno demal ciente; 418.28 O quinto don éciente, que ouve grand' e bon sen ||409.38 todos comúalmente / a todoseu ciente / deven de boa mente /dar-lle grandes loores || a ciente: pro-positadamente: 174.5 Como aã Virgenpesa de quen erra a ciente.

clisa s. F.: cinja: 95.22nunca carne comianen pan nen bocado / senon quandocon cíisa era mesturado,

I I -

Page 65: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

cilurgia s. F.: cirurgia: 408.3 De spiritalc i lurgia / ben obra Santa Mar i a .

eilurgiano (177 M) v. eolorgião.

cima s. F. : em locuções prepositivas e adver-biais: aã cima: p-'- fim, finalmente:284.23 aã cima disse || a cima: até aofim : 185.12 mais de guarda-lo a cima

lie mengou muito o sen [| para cima :226.2 Esta è do mõesteiro d'Ingra-terra que ss'aff'ondou e a cabo dtmano sayu a c ima || de fond' a c i m a :de ponta a ponta, completamente:35.85 a (galea) do a lmi ra l lo de fond'a cima fendeu; 78.61 aquel orne erao que a rnezcra fe i ta / ouvera e todade fond' a cima trtita || contra cima:para cima: 259.44 o fogo no pé liecomeçou / e queria contra cimasobir|| do cima: 191.1 Como a alcaydessacaeu de cima da pena; 241.2 || (e)nacima: 65.15 Os angeos Santa Mariafillaron / e ena cima do a l ta r a senta-ron; 203.28 achou-a (arca) chêa defarynna ben ata / na cima; 235.63Deus Io alçou na cima e eles baixouno vai || por fim: 67.83 mais pêro nacima véo ant' eles todo tremendo ||16.83 na cima do ano foy-o consigolevar || le ixar na cima; omitir: 16.52tod' ess' ano sãs Aves-Marias rezou,/senon poucos d ias que na c ima enleixou || en cima v. encima || per cima:por cima: 225.41, 236.2 feze-a SantaMaria per cima das aguas anda rde pé; 273.17 per cima da eigrejaera o te i to coberto; 306.31 fez quetevesse cinta ben como prennadasol / cengir per cima do ven t re ;351.41 || dar c ima: levar a cabo:264.43 dú-lles tu maa cima desto quecomeçaron.

cimentes s. M. PL.: alicerces: 309.68 de i ta -ron os cimentos.

cimiteiro s. M.: cemitério: 45.28, 164.23,224.51 Ouveron de a levar ala porseer soterrada / eno cimiteyro d'i.

ciuco NUM. CARD. : 56.1, 109.16,166.7, 178.24cinco soldos e mea l l a , 197.23. ci'.cinque, cinquo.

cinquaenta NUM. CARD. : cinquenta: 45.32ou c inquaenta ou cento.

cinquo NUM. CARD.: cinco: 56.22, 70.1,237.19 As c inque fes tas da Sennor;258.3, 372.11. CF. cinco, cinquo.

cinquo (70.1 T, 109.1 E J) v. cinco, cinque.

cinta s. F.: 19.42, 94.37 chaves, que t r a g i a /na c in ta ; 178.37 decingeu log' a cinta;241.46 Estev' o moç' o vaso na fêes-tra lavando, / e deitou-sse de peitos,e foi já que pesando / mais de Ia c intasuso; 306.30 fez que tevesse c in ta bencomo prennada sol / cengir per cimado ventre quando 11' a prennece dol.

cinto s. M.: 154.18 húa baesta. . . con seucinto e con coldre.

círio (211.2 To J, 211.37 To) v. eiró.

eiró s. M.: círio: 211.2 un eiró pasqual ;

211.37 & f i 235-93- CF- c'"°-

Cistol: Cister: 122.23 aã orden .. de Cis-tel, que e santa e de paz; 332.16 destaordin de Cistel.

citara s. F.: cortina, tapete, manta: 348.46panos muitos de seda e citaras benlavradas. CF. acitara.

cizillão ADJ.: siciliano: 69.73 Meçina.. . açizi l lãa (E; Tcezi lãa, To ciziliã).

Claraval: Clairvaux (França): 42.50 ordende monges de Claraval {Ordem deCister)', 88.11 no mõesteir ' onrradode Claraval foi entrar.

claridade (69.31,75.88,231.47, 365.33, 419.83)V. craridado.

claro (6.68 E T, 16.63 To, 36.36 T To,192,121 El} 304 2) v. «iraro.

Page 66: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

63

a s. i'.: claustro, parte dum mosteiro,formada por arcarias que envolvemum pátio: 45.28 penssou que un mões-teiro / faria con boa claustra, igreja ccymiteiro, / estar e enfermaria; 226.31,251-17. 353-34 II convento: 94.59 poren sã claustra tornar, / u ante vivia.CF. castra.

Clemente, San: 195.92 Â abadia / que è enTolosa / mi leva, de San Clemente.CF. Cremonte.

clérigo (65.10 E To, 75.1 E To, 202.1 E,225.1 E, 241.21 /?) v, crerigo.

clerizia (237.121) v. crerizia.

Clusa, A: S. Michael de Chtsa (mosteiroperto do Mont Cenis): 73.6 un mira-gre... que avêo na Clusa.

çluso y. choir.

coberto v. cobrir. CF. cubcrto.

cobertura s. F.: 39.38, 383.59 Bêeyta sejas,dos coytados cobertura.

cobiiça s. F. : 302.28 non quis que en ssacasa fossen per nulla maneira / feitascousas desguisadas nen cobiiças perpobrczas; 157.11 de farya que tragiantal cobiiça ile creceu / de feijoos quefezeran end'; 194.12, 327.22.

cobiiçar y. TR. : 16.28 o coraçon non par-tiu / de querer seu ben e de o maisd'al cobiiçar; 67.16, 195.31, 211.8 porque queramos / cobiiçar d'aver a ssacompanya; 369.20, 399.19 tanto cobii-çava a fazer loucura.

cobiiçoso ADJ. : 128.9 un vilão que erad'abellas cobiiçoso; 147.26, 158.8,159.18 tornaron non de vagar'/ u seujantar tíian, ond' eran cobiiçosos;194.8, 369.18.

cobra s. F.: estrofe: 64.6 un miragre, deque fiz cobras e son; 188.8 un mira-

gre. . a que fix bem son c cobras;293.8 avêo mui gran miragre, onde fiz

; cobras e son.

cobrar v. TR.: readquirir: 6.25 querrei-meleixar de trobar dês i / por outra dona,e cuid' a cobrar/per esta quant'enasoutras perdi; 3.1 como Santa Mariafez cobrar a Theophilo a carta quefezera cono demo; 37.1 como SantaMaria fez cobrar seu pee ao orne queo tallara; 44.28 eu venno a ti / concoita de meu açor que perdi, / quemio cobres; 91.23 por ssa sauci' ycobrar || 268.52 deu-lle saud' en seucorpo, e foi sãa e cobrada / de quan-tos nenbros avia.

cobrir y. TR. : 3.92, 84.52 deitó-a... en seuleito e cobriu-a; 86.36, 102.68 o foyocobriron; 115.238 só uu veo / que atoda cobria || coberto p. p.: 2898 viulog' a Madre de Deus, coberta deseu veo; 69.58 come ovella / eravelos' e coberto de iâa; 154.29 todacoberta de sungui; 318.22 húa cruzgrande coberta de prata, 406.23 Benvennas, Rlayo, coberto de fruitas j|ADV. em segredo: 208.23 esto fez muicoberto, que He non fosse sabudo.CF. çubcrto.

coçar v. TR. : 225.48 foi-111 o braç' escaen-tando, / e el a coçar ííllou-ss'.

cõello s. M. : 273.8 terra avondada de -per-diz e de cõello; 322.22 aã noite ceavadúus coei l os assados; 326.48 ata queos viu jazer como jaz / o cõelio as-condud' ou o m u r.

çofojon s. F.: desgraça, perdição: 91.17deu enton / Deus en eles por vendeitaçofojon / deste fogo que chaman deSan Marcai; 239.85 nen caiamos ençofojon, / mentindo por livialdade;272.20 £ assi a adussera o demo açofojon, / que sol nunca a leixava queprendesse confisson. CF. çofujon, çon-fujoij.

l1

Page 67: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

64

cofonder v. TR. : confundir, perder, desgra-çar : 5.101 Ku o v ingarey / de ti, queo matar foste por nos cofonder; 119.49os seus non quer ela que sejan cofon-dudos 5130.27 quen sse dela part i r /Deu-lo cofonda, per u quer que for;156.17 foron-lle tallar / a língua benna garganta, cuidando-o cofonder;237.102 quen foy o que t' assi matou,seja el cofondudo || 427.46 Deus que ápoder / de fazer que os lenguagesentendan, que cofondeu / En Babi-lonna.

çofortar (237.86 E) v. confortar,

cofujon (91.17 T, 272.20 F) v. cofojon.

cogula s. F.: 45.77 un pano branco tomava,/ feito ben come r ,gula; 45.82.

cohobra (368.52) v. coobra.

çoidado (45.41 E, 199.8) v. cuidado.

coidar (75.34 F, Tt 86.40 E, 104.5 E To,208.28 E, 209.2) v. cuidar.

Coira: Coria (Sevilla): Coira, húa aldeãque é preto de Sevilla; 323.10, 27;366.41.

coirmãa s. F.: 6988 a Virgen, d'Elisabetcoirmãa.

coiro s. M.: 54.36 o rostr' e a garganta 11'enchara / e o coiro fendera-ss' e bri-tara", 93.40,178.24 aquela mua morta.. .esfola-la mandou, / cuidando aver docoiro cinco soldoos e mealla; 225.2.325.36 lies non ficassen sãos coirosnen nervos nen vcas", 367.48.

coita s. F.: aflição, pesar: 10.7 en tol lercoitas e doores; 23.20 dobrava-xe-11'a coita; 25.74 se de coita a morrer /ouvesse || aver coita: 5.89 ey / pesare coita; 42.70 || so f f r e r coita: 28.59 ||48.23 en tan gran coita estava || 54.50en tan gran coita jazia || 89.1 comohúa judea estava de parto en coita dç

morte || con coita de CAUS. / FIM. :5.126 tornou, con co i t a do mar e defame, negra come pez; 1653, 21.12húa mesquya / moller, que con coitade que manya / era, foi a ela un filiopedir; 25.155 a gente pôs eles ya, /todos con coita de saber / o que da-quel preií' averria; 3347 con coytad'arribar / ssa vea foron alçar; 37.2como Santa Maria fez cobrar seu peeao ome que o tnllara con coyta dedoor; 44.26 Santa Maria, eu venne ati / con coita de meu açor que perdi.CF. cuita.

coitado ADJ.: desgraçaào, aflito: 1.49 Coy-tada / moller, sey confor tada; 5.77,37.13, 55.58 por el foi mais coitadaque por seu fill1 é leoa; 65.53 foy-ssemui trist' e mui coitado || 6.52 A coi-tada por seu filio ya muito chorando;37.27 Virgen, tu que es escudo / sem-pre dos coitados; 81.45 dos coitadosespital || penoso: 75.31 lie deu mortecoitada, c. F. cuilado.

coitar v. TR. : atormentar, angustiar: 37-16Aquel mal do fogo atanto o coytava;53.15, 393.23 tan for te se torcia comequen coita a morte || exercer pres-são: 153.18 muito a coytava / húa sãmoça.. . dizendo; 369.75 mandou aúu seu ome que tam muito a coitasse,/ ata que de quant' avia de todo aderrancasse || coitar-so: apressar-se:71.48 di-a assessegada-/mente e nonte coités.

coitclo (84.46 E, 105.60 T 7o) v. cuitolo.

coitoso ADJ.: aflito, desgraçado: 37.4 ant'o ahar j a z i a / ent ' outros coitosos;195-59 Ai. coitosa; 315.3 || ansioso:171.31 vi ron un rio correr / e elesforon coitosos / de passar.

col s. F.: couve: 135.116 quaiu' húa coldo seu non filies; 419.142 se non forverdade, húa folia de col / non demosmais por ele.

Page 68: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

65

colaço s. M.: (irmão de leite), criado, moço:178.23 chamou un seu colaço.

eolaçon s. F. : paróquia: 359.14 era mui bõovizinno a quantos moravan y / a SanSalvador, ond1 ere chamada a cola-çon; 378.1 un orne bõo... que moravana eolaçon de San Salvador de Sevilla;381.10.

colar s. M. : peça de ferro de prender pelopescoço: 325.71 o colar da cadêat o! ler per nulla maneira/do colo nonlio poderonj Szi.Si.

coíbe s. M. : golpe: i5.i52 a lança ... conque San Mercuir* o coíbe fez", 28.74,51.2 recebeu o coíbe da saeta; 114.19lie deron coíbes mui deseomúaes;136.5.

coldre s. M. : 154.18 húa baesta ... con seucinto e con coldre ... todo chêo desaetas.

colgar v. Ir. /i.: pendurar, pender: 74.51viron com' estava o pintor / colgadodo pinzel; 175.62 a V i r g e n ... osofreu en sass mãos que non colgouda garganta ; 242.29, ^99.25 se o coi-gasse . dúa viga; 405.27 Ânt' elaestá un pano / colgado todo o ano.

Colistanus: 35.40 Dun mercador que aviaper nome Colistanus.

collcr v.tr.: tomar: 5.142 eles logo cons-sigo a foron coller || 45.5 ao peccadorcolle por feito a voontade || 67.13toa' ele por Deus dava quanto colliaen mão || n5.2i8 O camynn' entoncolleu / o moç' || 189.16 colleu en ssigrand1 esforço e foi aã bescha logo Q3.22.28 fôlego non podia coller nen arfalar nada || 33o.a3 húa nave ... pelofondo s'abriu / assi que muita d'aguafoi coller || 5i M mandou coller astendas (desmontar) e sse foi ssa via ||coller amor: 4.21 por esto tal amor/con esses moços collia ; 53.22 ataiamor colleu / daquel logar u sãara;

aSi.22 atai amor colleu con eles ||337.10 colleu tal a n t o l l a n ç a polofazer entender || coller por uso 369.1 5:acostumar-se \\ deixar entrar:75.140, 144.59 foy-o na casa coller;382.42 quis ai Rey entrar poren ; /mais porque o non colleron, acor-dou-ss' e fez bon sen || prenier, captu-rar, agarrar .-291. i5 cuidou a escapar/Dos parentes da manceba e das justi-ças, ca non / guarira se o collessenna mão || surpreender: 86.32 o marcreceu e colleu-a ali ||coller-se: refu-giar-se: 2o5.3o pois que sse viu ven-çudo, / co l l eu - s se a húa torre muilort'; 233.1 Como Santa Maria defen-deu un cavaleiro que se colleu a húaeigreja sua; 317.28 fogind' à eigrejasse collya.

CoJlíuro: Collioure (Pyrén.-Orient., França):

colmca s. p. colmeia: 128.2 Esta é do Corpode Nostro Sennor, que un vilão meteraen húa sã. colmêa por aver muito mele muita cera ; 208.2 326.2.

colo s. M. 53.28 m'averedes eno coF asoportar; 63.63 o conde, / que II* obraço destro no colo dei tou; 158.2o,227.50 íillou en seu col' agya / a mea-dade dos ferros que ena perna tíya j293.3o, 299.16 tragia / a seu colo ...húa omagen ... d'almafi.

Colonna: Colónia (Alemanha): 7.3o, 14. i3_

color (384. 1 3) v. coor.

colpar (272.53 F) v. culpar.

colpar v. TR. : golpear, ferir: 198.29 per-pontos e escudos acharon muitos col-pados.

com (com medo : 55.47 E, i85.65 E) v. con.

comarca s. F.: Ii5.i66 é P a t r i a r c h a /daquela terra e á / en pode-la comarca.

TJ

Page 69: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

«ombatedor s. M.: combatente; i85.8iEntonç' os conbatedores t o r n a r o ntodos atras.

<cotnbater v. TR. : 5.127 o mar ... a vêocon grandes ondas combater; 28.2como Santa Maria deffendeu Costan-tinobre dos mouros que a conbatian;5i.i8, i85.68 fez log' a toda ssa genteo castelo combater ; 205.48.

combo ADJ. : curvo, côncavo: 3g.y un mões-teiro que jaz sobre lomba / dúa granpena, que já quant' é comba.

combooça s. F.: rival em amores: 68.tGomo Santa Maria avéo as duas con-booças que se querian mal; 68.15-

Combres, Os: Cumbres de San Bartoloméou Cumbres de Enmedio ou CumbresMayores (Huelva): 197.12 un logarque Os Conbres chamad' é, que preto:jaz / de Xerez de Badallouço.

come v. como.

«omocar v. TR. / i.: i.i3 quero começar /como foy saudada / de Gabriel ; 45.42ante que o começasse; 55.G6 en mui•boa voz e crara / começou: «SalveRegina»; 84.68 el e sã c o m p a n n acomeçaron bêeizer / a Virgen SantaMaria; 9245 [| REGENDO PREP. a: 6.63começou logo en voz alta e clara / ac a n t a r ; 7.54, iS.So, 21.35, 22.17 IIREGENDO PREP. de : 5.02 a Roma come-çou de ss'ir; 12.26, 38.83, 53.33,86.38.

começo s. M.: 204.7 podia en começo perele mui mais comprir ; 235.38 estemiragre que foi começ' e sinal; 255.3imal enpeço / foi no começo; 342.8gran poder á no começo ben comeno acabar.

.comedir v. TR. /1.: pensar, cons iderar :ii5.322 en ssa prol / estando come-dindo ; 126.38 en ela jaz / mais de benque podemos comedir ; 143.44 Poisesto disse, sen ai comedir, / log' en

terra das mãos foi f e r i r ; 154.44 iillou--ss' a comedir / que Deus per ren nonqueria seus pecados perdoar ; ig5.65a queno ben comedir ; 401.59 quen dájuyzio seno ben departir / nen outrogran consello sen ant' i comedir. CF.comidir.

comedor s. M. : 322.2o el gran c o m e d o rera e met ia os bocados /mui t ' ameudena boca.

comenda s F. guarda, protecção, cuidado:129.16 ele pôs sã alm' e sã fazenda/ ena Virgen e den-xe-11' en comenda ;172.32 meteu-ss' en sã comenda; 323.6pode guardar sen contenda / ben oque 11' a guardar deren e téer en sãcomenda; 419.51 N e n b r e - t e , SanJohan, / de com' en ta comenda ....me leixou || insíruçao, ordem: 65.227dou-vos por comenda / que ata entonsol non seja falado.

oomondudo s. M.: protegido: 11.70 Ousa-dia / foi d'irdes tanger / meu comen-dado.

comendar v. TR. : entregar, encomendar:94.64 q u a n t o l e i x : o u / aã Virgencomendado / ela mui ben o guardou;105.73, 146.5 Quen comendar de cora-çon / a Santa Mar ia o seu; 167.15comcndou- i r o meninno ; 354.45,389.26 E con gran coita sobeja que amadre dei avia / comendó-o ao Portoque é de Santa Maria j| prescrever:66.61 béezia / o vinn' e o pan / comoa lee comenda || comendav-se: 97.37aã Virgen se comendou / muit' el;407.2 como Santa Maria fez veer aoome que cegara porque se comen-dara ao demo. CF. acomcndar, enco-mendar.

comer v. TR. / l.: come se senpr' ouvessecornudo carn' e pan; 15.34 féo come-rás por fazfeiro; 3i.i6 foran ... delobos ... comestas ou mal mordudas;45.35, 81.2 Como Santa Maria guare-çeu a moller do fogo de San Marcai

Page 70: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

67

que 11' avia comesto todo o rostro;95.21 nunca carne comia nen pan nenbocado || Formas verbais:

PRES. CONJ.

PART. PERF.

a c o m i a s 353.58372.26

3 comia 335.33,353.79

cornudo 5.13ac o m e s t o 31.26,

81.2,36

comer s. M.: alimento: 83.53 o convent'...era já arrufado / por comeres deman-dar / que defend' ordin e lei.

cometer v. TR.: empreender: 25.110 estoquer' eu cometer; 99.36 mas en doado/ Foron esto cometer, / ca lle-Io nonquis sofrer / a Madre ; igS.Sz || acome-ter, atacar: 38.49 quer' eu ora logocometer / aqueles ydolos pintados;63.34 ya-os mui de rijo cometer [jdirigir-se a: 64.52 húa sã covilleiracometeu / que He fosse boa, e tantolie prometea / que por força fez quefosse con ela falar; 281.21 un orne11' apareceu, / e aquel era o demo,e assi o cometeu: «Cuidas tu no queperdiiche ? ...

eomidir (423.22) V. comedir.

comigo pron. pess.: 42.69 ond' á mester /que a leixes e te vaas comigo; 71.5075. M 5, 79.28, 228.35. CF. conmigo.

combino s. M.: 3Sg.2S especias e comi*nnos ... offreçessen.

como, come ADV. INTERR. : g.56 e como nonlevas, asse Deus te valia, / a omagentigo ? 71.36 Virgen Santa, Reynna, /como veer quisestes húa monja mês-quinna ? 299.40 E como filiaste talousadia / de non dar o que te man-dad' avia / que desses ai rei ? || 65.83poi-lo Papa nen todo seu conçello /en este leito non me deron consello, /como mio dará o que é foi provado?82.41 Como vos ousastes parar / ant'

este meu frade ? || ADV. COMPAR. : 1.14quero começar / como foy saudada ;4.38 mui mui fulyu / como tracdorcruel; 6.45 ben como quen lennafende; 12.16 a voz come chorandodizia; 28.109 fez come sisudo; 41.20o filiara come traedor; ig3.5i entremi e as aguas pôs com' en guisa depano /branco; 215. u passou el comea furto; 314.37 o cavaleiro dissecome en desden || atai, tal como (come):io5.53 tal xe ficou como xe véera ;115.205 taes / como lias Deus envia;2iq.33 a omagen do demo tal"comepez / fez tornar; 245.111 quea temeteu / en tal logar come este;334.45 atai morto com' era leváronoben assy / dereitament' a Terena ||tan... como (como): io3.5o Quenoyrá / Nunca tan gran maravill.a cumoDeus por este fez? I73.z3 tarrgrandeque verdadeira-/ment' era come cas-tanna; 219.38, 244.41 tornou éntontan são como nunca foi mellor;383-4 O ffondo do mar tan chão fazcome a terra dura || tanto come: iSz.iôa ffremosura / das outras é nemigallanen toda ssa apostura / tanto comehúa palia / contra a desta || a como ||(come): 157.21 u meteu un cuitelo nofuijoo por provar / a come lie sabe-ria; 336.38 non cates a como soomui comprido de maldade; 402.3Non catedes a como pecador / soo ||de como: 2.1 Esta é de como SantaMaria pareceu en Toledo a Sant'Alifonsso; 17.7 vos quer' eu ora con-tar sen mentir,/de como fez o diabrefogir; 43.57, 49.8, 65,i8i ant' a Virgentodos três veeron / e de como fora ofeito disseron || en como: 49.10 nosvai demostrar . . en como gãemos /o seu reyno; 84.27, iog.32 en comovos eu direi; 121.4 De muitas manei-ras busca a Virgen espiritai / carrey-ras en como guarde os seus de mort'e de mal; iSz.isS j| per como: a5.i68per como eu achei escrito; 59.9 percom' eu escrit' achey; 97.8, 206.10,a 15.6a o feito lie dissessen / todo percomo passara || segundo como, segun

Page 71: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

68

como: ii6.5i Segundo com' apres' ey;124.7 segnn com' ap rend i ; 188.23,292.36 s e g u n d o com' aqui diz ||esmo ... assi: 119.4 Gomo somos perconssello do demo perdudos, / assisomos pelo da Virgen tost' acorrudos;194.3, z35.3 || assi como (come): 111.9,164.26 el en tanto assi como de pri-meiro, / fillou-ss' a jogar os dados;200.22 assi como provarei 208.6, 219.6,3o6.43 logo lie desereceu / o ventr',assi come ante que foss' ela conceber|| assi... como: 184.13 assi rillos

come filias ; 274.7 assi noite come dia|| como se, come só: 5.i 3a, 3i.53 come

sse con aguil lon / o levassc-n ; 44.42,55.23 come se fosse ladroa ; 02.36,163.14 como se dissesse: cala! ||CONJ. FINAL: 02.3a que a acorresse /lie rogou entou, como non perdesseseu fill' en pr i jon ; 12$.5i fais-mecomo a a j a ; 215.72, 222.9, 334.23 ||CONJ. CAUSAL: 214.45 E como do asa face devia jazer de suso ; 323.52Quand' est' oyu o bon orne, com' eramui sen engano, / foi chamar a seusvezyos.

como quer ADV. : de qualquer modo: 146.84seendo f i s / q u e Deus dar-11-ia comoquer / seu filio sen maravedis / são;216.12 queria cobra-lo já como quer ;265.77 as cartas deitarás como quer /long' húa d'outra; 382.52 eu lie pro-meto que lie darey como quer / dezlivras de boa cera || a como quer:42.69 ond' á mester / que a leixes ete vaas comigo a como quer ; 58.20que sse íoss' a como quer ; 356.17porend' a como quer / punnaran de aaveren.

como quer que CONJ. ainda que, embora,por mais que, seta como for: g. 110Como quer que o t j a ; 39.i5 E comoquer que o fogo queimasse / en redorda omagen quant' achasse, / SantaMaria non quis que chegasse / o fum'a ela ; 127.42 como quer que lie fosseesto de fazer mui greu ; 174.12, 197.3,237.64 senpr' en ti confiey, como quer

que pecasse, / que dos grandes errosque fiz a emenda chegasse ; 253.27,271.26 || a como quer quo: 78.51 Estamissa,'a como quer que seja, / oyreieu toda.

comoyon s. F.: comunhão, hóstia: 104.24diss' enton que queria logo comoyonprender; 128.19 quando vos comun-gardes, /a comoyon ena boca têedesena passardes. CF. comuyon.

compadre s. M. : 144.36 aqnest ' orne unconpadre seu / crerig' av i a ; 378.40un seu conpadre logo se fez seu con-sellador.

compania v. companma.

c o m p a n n a s. F.: companhia, multidão,séquito: 1.68, 11.54, 28.69 de Santosgran conpanna ; 38.27 mui maas con-pannas se foron tan tost' y meter, /ribaldos e jogadores de dados ; 49 64,57.2 roubaron húa dona e ssa con-panna que yan en romaria a Monsar-ra t ; 69.11 d'omêes onrrados granconpanna ; 384.56 o abade chegou ycono convento, / que eram y de con-panna ben oyteenta ou cento || 355-41rogou-11' ela que quisesse seu amore sã conpanna ; 360.22 te rogo queperdoado / este meu poboo seja econtigu' en ta companna || 384.37 unfrade con el poseron / que lie tevesseconpanna || companheira (i): 84.68Enton el e sã companna começaronbéeizer / a V i r g e n Santa Maria;i6i.23.

companneira s. F.: 5.79, 43.17 Santa Mariarogaron / que podessen aver filioontr' el e ssa conpannei ra ; 71.56amiga cornpanneyra; go.3 Sola fusti,senlleira. / Virgen, sen conpanneira ;151.42 muit ' a Virgen loaron, que nonouve conpanneiras / en seus feitos.

compannciro s. M. : i5.i22, 26.55 Seuscompanneiros, poi-lo m o r t ' acha-ron... foron-ss'; 65.25o, 86.17 San

Page 72: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

Miguel, / que é conpanneiro de SanGabriel; 154.27 filiou-ss' a j o g a rdados con outro seu conpanneiro.

compannia, compania s. F.: 9.48, 11.41d'angeos conpannia, 66.17 a do BonTalan / vêo con gran conpannia;70.13 serás comigo entr' estas con-pannias / de moças; ioo.3i que foss'a mia / alm' en ta compannia ;iiS.aiô Soo, sen c o n p a n n i a , /O camynn' enton colieu; ia5.ioi porquanto quisische do demo sã com-pannia || compannia: 9.48 T To, 11.41T, 57.45 E To, 70.13 To, 79.28 E To,ioo.3i To || compania: g.38 E, 11.41E To, 57.45 T, 70.13 £ T, 79.28 T,ioo.3i E T.

compannon s. M.: companheiro: 14.29 demia casa nunca será conpannon;85.69 un sant' abbade con seus con-pannões; 243.13 Âquestes dous con-pannões / non quiseron chamar outroe foron caçar senlleiros ; 297.37 unfrade, seu conpannoa; 411.117 porDeus, cocnpannões.

completas (54.38 E T) v. compretas.

complidos (2*2.4 E) v. comprido.

compõer v. TR.: compor, fa^er, executar:25.go fez compõer / un' arca; 56.21foi compõer / cinque salmos; 74.28estava pintando . a omagen da Vir-gen ... e punnava de a mui ben com-põer; i56.i8 porque nunca mais daVirgen fosse loor compõer; 196.24queria... c o m p õ e r húa omagend'idolo; 219.23.

Compôs t ela: Â. 3 dês Conpostela ta o reynod'Aragon; 26.64 San James de Conpos-tela; 367.17 Santiago de Compostela.

compra s. F.: 66.53 nen a compra nen avenda.

comprar v TR. : 9.68 foi buscar u as oma-ges vcndian, / e comprou end* úa;

27.13, 35.n5, 48.28 tíian por soberviade bever agua conprada; i33.6 aMadre do que nos conprou / polo seusangue.

comprendar v. TR. : conter, reprimir:115.257 A do bon talan / roga quete defenda / e conprenda / o demo eo dome.

comprotas s. F. PL.: completas: 54.28,55.15 Compretas e madodinnos. CF.completas.

compriitamente v. comprido.

comprido ADJ : cheio, perfeito: 9»i3 húadona- . , de ben comprida; 15.173quero ... receber vossa ley comprida;a i.$2 por prazer da Virgen santaconprida; 45.24 se mercee non H'ou-vesse a comprida de bondade; 45.79o demo comprido de falssidade ||compridamente: completamenle, per-feitamente: 55.12 sempre sãs orasdizia / mui ben e conpridamente;205.7, 262.3«, 3i8.3i dé-lle Deus /compridamente sã yra, e perca lumedos seus / ollos ; 369.48.

comprimento s. M. : complemento, o quefaffalta, o que é necessário: 34.3a en bonlogar a (omagen) pôs e fez-lle com-primento / de quant' ouve de fazerpor aver salvamento; 45.33 per quemui ben vivessen Hes daria conpri-mento.

comprír v. TR. : cumprir, realizar, levar acabo, completar: 9,45 comprido seufeito; 14.44 torn> a alma no corpo, ecompra ssa protisson ; i6.58 foi con-prir aquelo que fora ant' obridar;24.20 ya comprir seu mal enton ; 26.97Este joyzo logo foi comprido; 5g.5zpunnou / de seu talante comprir;78.71 Ás comprid' a / voontade deiconde? 211.1 Como Santa Ma.ia fezaas abellas que compnssen de ceraun eiró pasqual que sse queimara daúa parte; 312.67 '°S° 1ue sse deita-

Page 73: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

7o

ron, / compriron sãs voontades || satis-.faqer; 23.31 el Rei e ssa compannatoda foi conprida / de bon vinn';143.39 ante de tercer dia / Averemoschuvia que nos conprir || comprir-sc:65 232 pois se conpriron / estes quinzedias, o foi foi passado.

comual, comunal ADJ. ; corrente: 282.4muit ' á gran vertude na paravlacomual / u dizen todos nas coitas:« ai, Santa Maria, va i ! » || a comunal:regularmente: 58.13 (E To) o que aSanta Maria praz, / esso f a z i a senpr'a comunal (T": -Qal) || comunalmente:em comum: 222.49 'odos ao seu reinocomunalmente convida ; 233."}•). todoscomúalmente a Santa Maria deron /loores; 247.37 (-un-), 264.57 (-úa-),409.37 (-úa-).

comungar v. TR. / l.: 4-58, 75.71 non eyquen me comungue ; 104.26 o crerigosen arte de a comungar coidou;10.266, 3o8.-42 || 4.3i, 65.35 q u i scomungar e filiar péedença ; 208.17,284.51 |! comungar-se: 128.18 P o i squando vos comungardes,/ a comoyonena boca tSede sena p a s s a r d e s ;237 126.

comuyon (4.49 E To, 4.52 E To, 104.24To), comãyon (449 T, 4.52 T) v.comoyon.

con PREP. : indica instrumento: g.q3 dar-11--ei con mia lança ; 47.3g den-lle conun baston ; io i . i5 sinaes fazer / consãs mãos || modo: B. 37 quen liosoube con mercee pedir ; 4.89 O mocologo dali / sacaron con alegria ;5.io5 moira con segur; g .<57 diz conf iança ; 281.62 con dereito || causa,motivo: 5.126 con coita do mar 59.126con desesperança; 11.73 con pavorfug ia ; i6.36 O sant' abnde, que ocava le i ro sandeu vyu con amores;aS.ioi) fuste temer / o mar con muigran covardia; 166.10 Con esta enfer-midade atan grande que av ia / pro-

meteu que, se guarisse, a Salas logoirya ; 107.19 con despeito || compa-nhia: 1.78 foy . . juntada con el noceo ; 2.29 u con Rei Recessiundo /ena prccisson a n d a r a ; 5.71 falaronontre si / que jouvessen con ela perforça; 76.16 poi-lo achou con furto;121.23 topou con seus éemigos ; ||andar con: 94.62 enquant' ela andoucon mal sen ; 192.127 pagãos / andancon mal sen ; 108.5a anda con folia ;132.127 dissera / que 11'andara conmentira H dar con: g5.3g deron conel no navio; 193.17 dentro feno mar}con ele deron; 245.82, 291.5i || rela-ção, reciprocidade etc.: 4.21 tal amorcon esses moços collia; 154.4 'l'an

grand" amor á a Virgen con Deus;15.24 avia guerra con perssiãos; 14.6poder muito con Deus; 116.66 cometan poderosa / con Deus; i58-4 tant'é con Deus poderosa; 23o.15 conDeus á tan gran poder; 35.52 Non mepraz con estes que aqui vcen ; 48.32con Deus ... põede / que nos dealpun consello ; 55.40 como quen sstrazoa / Con sennor, assi dizia ; 78.22punnavan / de con el volve-lo", 78.26aquel bon orne mui mal con el mez-craron ; 144.59 non foi mal / con el ||194.41 catando-sse úu con outro;198.2 úus omees que sse querianmatar úus con outros; 265.72 nuncamur con inur / se mais semellaron ensua faiçon || con tod' esto, aquesto:além disso: 16.20 E, con tod' aquesto,dava seu aver tan ben / e tan franca-mente ; 120.11 E con tod' esto ser-vi-la-an ; 180.60 e con tod' esto,nunca nos reve la || apesar disso, nãoobstante: 37.21 Pêro con tod' estosempr' ele c o n f i a n d o / en SantaMaria . CF. cono.

con s. M. : forma apncopada de conde:5i.g ai Con de Pe i teus ; 363.2 el ConSimon ; 36.V6. cn. conde.

cona(s) v. cono.

Conca: Cuenca: 162.29, aSC.i 3.

F

Page 74: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

7I

conceber v. Ta. / i.: 22.28, 40.7 concebiste/mui contra natura; 00.7 u a Deus con-cebiste; n5.2, i8o.36 || irjô.iS vosdirei ora o que 11' avêo un dia, / perque pois sã voontade foi na Virgenconcebuda (orientada ?).

concela s. F.: cosmético vermelho: 75.g5donzelas ... mais belas que son liiiosnen rosas, mas pêro non de conçelas.

conceito s. M.: concílio: 65.81 pot-lo Papanen todo seu concello / en este feitonon me deron consello; 115.146)1comunidade, freguesia: t8i.25 Demais,que sair fezesse dos crischãos o con-cello / conas cruzes da eigreja ; 237.96do concello sayrá contra ti mui grand'oste ; 273.13 campãa á tamanna qualconven ao concello || per concello:publicamente: 315.42 deron-lle porconsello / que a Santa Maria ... deTocha o levasse, e esto per concello|| sair a concello: mostrar-se em

público: 62.27 a concello non ousousayr || divulgar-se: 215.46 porqueaqueste feito sol non saiss' a concello|| chamar a concello: 128.47 Quand"

esto viu, tornou logo e fez chamar aconcello / e tanger todo-los sinos.

condado s. M.: i35.i<| no condado / DeBretannu a Mcor.

conde s M.: 76.17 conde nen rey; 38.i8 oConde de Peiteus; 63.21, 78.1, çS.iSEl Cond' Abran.

condessa s. F.: 5.83, 195.97.

confessar v. TR. : IO.36 Pois sse repentiron,foron mellorados / e dun santo bispomui ben confessados; s37.3 ComoSanta Maria fez. . . a húa mollerpeccador que non morresse ta quefosse ben confessada || 272.2 í con-fessou seus peccados || confessar-se:96.58, 155.3, 217.3, 208.45 foi corrend'ao bispo e confessou-sse-lle ben;253.22.

confessor s. M.: 3.58 Pois do mundo foipartido / este confessor de Cristo;280.14 Ela é lume dos confessores.

confiança s. F.: aver confiança: 222.32ouve confiança / na Virgen SantaMaria; 237.9, '45.23, 267.102, 268.3,

confiar v. r.; conf. en : B. 12 confiand' enDeus, ond" o saber ven; 37.21, 174.34,189.7, 2o3.6 H conf. de: 340.45 porendevemos a confiar / dela || conf. por:333.68 tan apost' acorre a quen porela confia.

confirmar v. TR.; tornar firme: 2a5.5g foio crerigo por isto / mui mais na féconfirmado

confisson s. F: confissão: 1 4. 1 9 'morreusen confisson ; i6.3a se foi enton / aun sant" abade e disse-H' en confisson;157.32, 284.48 ante todos fezo ssa con-ffisson ; 272.21 assi a adussera o demoa cofojon, / que sol nunca a leixavaque prendesse confisson.

cofortar (237.86 E) v. confortar.

confortar v. TR. : consolar: i .SoCoytada/mol le r , sey confortada; 6.14 húamoller menguad», / a que morreu omarido .. mas ficou-lle dei un filio,con que foi mui confortada; io5.ioir

204.21, 411.53 || fortalecer: 88.77 sse

filiou a dar / a cada monge bocado, /con que os foi confortar; io5.iz3pola confortar logo mandarem / queHe dessen caldo con do agraz. CF.confortar, conortar.

conforto s M. : 276 56 a que conforto dáCF. conorte, conorto.

confujon (91.17 To) v. cofojon.

congeito s. M.: possibilidade, faculdade,capacidade: 15.92 Pois que ei con-geyto, / vingar-m-ei daquele malfei-tor ; 241.20 esposaron os moços entonpelo congeiio / dun clérigo mui santo.

Page 75: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

c o n j u n t u r a s. T.: juntura, articulação:864.29 guardó-os enton de guisa queniun mai non f i l lavan / en niunnenbro do corpo nen sol ena conjun-tura.

conjurar v. TR. : suplicar: 67.133 te conjur'e mando; 84.38 começou-11' a pregun-tar / a dona a seu marido muito e aconjurar / se el amava mais outra ;iog.35 os conjurou por Deus; 201.45pres-lo a conjurar / que lie non fosseverdade negar || evocar (por sortilé-gios): 125.43 O crerig' outra vegadade tal guisa os (diabos} conjurou /que ar tornaron a ela.

conmigo (76.39 E) v. comigo.

connocença s. F.: conhecimento: 344.29tanto non braadaron /que s'oyssen nense vissen nen soubessen connocença ;344.39 por averen deste feito comofora connocença.

•connocer, conjooscer v. TR. / i.: 35.33 foiconas relicas polas fazer connocer ||63,87 logo connosçeu / que miragrefora; 192.125 connosco ben ... quepagãos / andan con mal sen || con-fessar: 51.71 muito dos ollos cho-rando, connocendo sã maldade; i5i .3oconnoceu seu pecado [| reconhecer:ç.i53 o monge da dona non foi conno-cudo ; 17.68 o demo enton per nullaren / nona connoceu; 228.38 adur oconnoscian, pêro o muito catavan ||connocor-se: reconhecer, confessar:193.84 se connoceu por fa l ido H For-mas verbais:

PRES. IND.PRES. CONJ.PART. PERF.

i connosco 192.1256 connoscan 340.15

connoçudo o.i53

connoeer s. M. : conhecimento, jui^o, opi-nião: 192.118 errara en seu connocer.

iconnoçudo, connosçudo ADJ. / s. : 25.17 nonpod' a c h a r ... d'estrãyo nen deconnoçudo / quen sol HVnprestido

fazer / quisess ' ; 28.91 Mafomete /começou mui t ' a chamar, / o falssoconnoçudo ; 46.77 outros bces connos-çudos; 377.28 péa connosçuda / liefaria que peytasse [| connosçudamente:como se sabe: 333.3 Connosçuda-mente mostra miragres Santa Maria.

connoscedor s. M. : conhecedor: 366.48 osque connosçedores / Eran de connos-çer aves.

connoscer, connosçudo v. connocer, conno-çudo.

connosçudamente v. connoçudo.

cono(s), cona(s) = con + ART. DEF. : 3.2 acarta que fezera cono demo ; 42.48,75.91 || 6.29 por leva-lo consigo conosoutros barallava ; 48.34, 88.35 || io5.58nunca el pode ren adubar / cona don-zela ; 14-4.2211 181.26 que sair fezessedos crischãos o concello / conas cru-zes da eigreja.

conortar v. TR. : confortar: 131.53, 224.37choraron muito poren, pêro foroncononados; 235.27, 3o3.4i, 347.27 ||conortar-se: 354-36 conortar-m-ei conela come quen se mal conorta; 36g.8ica non foi quen se catasse / en ti,cona mui gran coi ta , que se ben nonconortasse. CF. confortar.

conorte s. M.: conforto, consolação, satis-fação: 140.15 Loemos ssa lealdade,/seu conort ' e ssa bondade ; 154.42Santa Maria, dos pecadores conorte ;301.17 Ay, Santa Maria, tu que eslum' e conorte / dos coi tados; 3g3.i8ena ygreja entraron con gran conorte|| 403.44 quando o poseron / na cruz

e por conorte / azed' e fel lie deron ||aver conorte: /5.3o aã Virgen aviapor seu conorte; 254.11 Dous mon-ges ... sayron un dia dun mõestciro /por averen couorte do grand ' a f fan emar te i ro / que scgund' ord iu s o f f r i a n ;3ig.35 || dar conor te : 195.121, 260.17A que nos dá comorte / na vida e na

Page 76: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

morte; 36o.16, 3g3.8, 399.44 contratodas tas coitas darei gran conorte;361.27 "es dava sen conorte e guar-dava-as de mal. CF. conorto, conforto.

çonorto s. M.: = conorte: 17.17 ^ dona...mal conorto dun filio prendeu ...que a fez prennada; 13242 lie davanconortos / seus parentes ; 213.4] todosmui mal j u l g a d o s a ela van porconorto; 280.11 aos co i tados dáconortos; 341.32 de tal cousa com'esta non poss' eu aver conorto;369.84 Madre, comede e avede algunconorio; 392.12 na ygreja u conorto /acham todo-los coytados.

connosco PRON.PESS. : 2 54.3 3 ; conosco 12.19Tb. CF. nosco.

conquorcr v. TR. : conquistar: i5.5o sseconqueiro / terra de Perssia; 222.27o Corpo de Jhesu-Cristo, / per que odemo vençudo foi já por senpr' econquisto || Formas verbais:

PRES. INO. l

PERF. 3

FUT. IND. 3

PART. PERF.

INF.

conqueiro i5.5oc o n q u e r e u 169.65,

2221 3, 427.61

conquerrá i6g.65c o n q u i s t o 222.27,

330-4conquerer 348.11

consagrar v. IR. : 5i.35 En que o corpode Cristo foi feito e conssagrado;69.42 consagrando/a hóstia a costumeromãa; 128.63.

íonsollaclor s. M. : conselheiro: 378.40 unseu conpadre logo se fez seu consella-dor / E disse; 401.5o ouirossi meguarde de mal consellador.

consellar v. TR. : aconselhar: 6.33 dês ogemais vos consello que o pedir leixe-des; 17.48 se prazo ouver / en que eupossa seer consseilada ; 28.4?, 64.24fazcue ... que m'encomendedtís aalguen, cá m'é mester / que meguarde e que me sábia ben consellar;

6\57 que o consellasse / como sayssedaquel mão estado j| consellar-so;

, 343.53 deron poren loores aã Sermormui conprida, / a que quen quer asdaria que sse migo conssellasse;382.67 e' ^ey chamou / Don Manuel,seu irmão, e con el se consellou.

conseUo s. M.: 65.71 se ... desta ta coitabon conselio . queres; 253.7 pola sãomildade é ela lum* e espello / detodo-los peccadores, e abrigo e con-ssello ; 265.58 seu conssell' oya senpr'e seu sermon || achar consello: 62.26porque achar non pode consello /nos que fiava || aver consello: 45.53en filiardes aquest' alma, mão con-ssell' y ouvestes' (fostes mal aconse-lhados); 355.67 porend' outro conselloavede (mudai de rumo) SóS.SÍi e pois

" que y chegares, / log' averás consello(serás socorrida) || buscar consello:104.16 con gran pesar que ouve foiseu consello buscar / enas outras sãsvezías |1 dar consello: 43.11 dou-vospor consello que ... ; 48.33 que nosdó algun consello; 65.82, 119.48 liedeu logo consello ben qual convíia;181.17, 273.4 A Madre de Deus. . .acorre e dá conssello ; 3t>8.2o dar-t--emos consello / per que ben guarirpossas || filiar consello: 12848 filla-ron tal consello, / que con gran pre-cisson fossen; 215.26 tal consellofillaron / que toda a desfezessen ||põer consello: socorrer, auxiliar,assistir: 201.7 "e pode nas sãs coitastoste conssello põer; 3T5.4 Ali u todo--los santos non an poder de põer /consello, pono a Virgen, de que Deusquiso nacer; 33g.38 cataron a navecies y / per u entrara a agua, e y /foron todos por conssell' y põer;355.8 nas coitas deste mundo pon-lleconssello guisado || prender consello:i(j3.i5 tal xonssullo preseron / queeno mar o de i t asse n ; 321.26 A mollercon esta coita non sabia que fezesse/e do aver e da filia que consello ypresesss J saber consello: 275.23 aTerena os levaron enton ... ca já non

Page 77: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

74

/ lies sabian y outro consello t a l ;369.78 sol non soube consello / de sinen ar que fezesse || téer consello :75.125 mellor consello ca o capelantevestes (condti%istes-vos melhor) ||creer de consello a alg.: seguir o con-selho de alg.: 298.17 o dem', a que criiade conssello, fez-111 atai / remedi l lofazer || pedir a consello: consultar:!28.i3 foi pedir a conssello a hiia vellasorteira/que 11'escantaçon mostrasse ||a consello : sob a guarda, aos cuida-dos: 333.5i dês Pasqua y jouve ...ata setembro meado a conssell' e aabrigo / da Virgen Santa Maria || perconsello de: seguindo o conselho de:3,i8 per conssello dun j udeu ; 42.53per consello do demo ele d'outraguisa fez; 96.19, 201.3i.

consentir v. TR. /1.: 14.39 que rogass' aoseu Filio que non quisess' consentir /que a alma do seu frade tevess' odem' en pr i jon ; 64.88 ela non lioconsent iu; g8.i3, i i5.3n, 216.27. CF.consintir.

consigo PRON. PESS : 5.143, 42.89, 53.68 mequer consigo levar; 65.253, 67.2.

consintir (281.77 V. consentir.

Consogra; Consttegra (Toledo): 192.1T Elt 192. 20.

consomir, consumir v. TR. : 116.49 taes alavi / mellor arder que teas / nen quenihúa cousa / que o fogo conssume ;141.39 seria são / e ssa vellece lieseria conssomida; 222.2, 225.1 Comohúu clérigo ena missa consomiu húaaranna que lie caeu no calez; 4i3.3imaçar o vidro do sol f i l i a lume, /nul la ren a luz do vidro non consume.

consuu: de consuu LOC. ADV. : juntamente:SgS.Sõ viu o gãad' u estava / de con-j^s ú u. v. suu.

contangcr v. TR. : tentar, procurar: 329.4Muito per é gran derei to de castigado

seer / quen s'atrev' ao da Virgen pêrafur ta r contanger.

icontar v. TR. : narrar: 1.43 Outra razon

quero con t a r ; 4.25, 5.5, 6.8, 7.9 ||calcular: 25.128, 83.63 chegou a diascontados / A Sopetran ; i65.36 conta-ron-se quantos eran; 214.31 volveuna mão os dados / e lançou senas aiterce, que son de pontos contados /dez e o i to || 182.32 Demais, quenorogasse / pola Virgen, contasse / quefeit' era a data.

coníecer v. i.: acontecer, suceder: 27.50Dês que foron dentr', assi lies conte-ceu / que logo San Pedr' ant' o altarvarreu; 31.75 gentes foron vyudas, /a que das cousas sermon / fez que 11'eran conteçudas ; 52.32, 244.5 daquest'un gran miragre en Laredo conteceu;389.7 se a 'gun mal "e conteçe.CF. acontecer, conter, contir.

contcente s. M.: 3o3.36 Respos-11' enton aomagen manss' e en bon conléente.V. contcncnte.

contenda s. i1.: 152.17 un dia, u estavacu idando en ssa fazenda / com' emen-dass' en sã v ida , e av ia gran contenda,/ ca a a lma conssel lava que fezessedesi' emenda, / mas a carne non que-ria que l e i x a s s L - stus sabores; 167.16Mais Ias mouras sobr' aquesto liedavan mui gran contenda [] sen con-tenda : sem dúvida: 65.226 d'oj' aquinze dias serei sen contenda / noParayso; 297.51 foi louco sen con-tenda / sempre dali adelante ; 273.26321.57 ben se' 1°B° sen contenda /que el Rei por sã mercee vos acor-rerá agynna ; 323.5 || sem hesitação:6791 Di-me toda ta fazenda, / porque nques ta companna todo teu fei toap renda ; / e eu te conjur ' e mandoque a digas sen contenda, / per poderde Jesu-Crisio, que é Deus en Tríi-d;ide ; 11.1.244 ° ni°S'° ssa f a z e n d a /coutou ao he rmi t an , / chorando sencontenda ; 172.'3i o mercado r que a

Page 78: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

75

Virgen guiara ben sen contenda / conseu aver ao porto.

contender v. i.: 6.2$ diz mal do judeu,que sobr' aquesto contende; 25.146tu non queras contender / con ela,que mal t' en verria; 27.58 non que-ramos con ela contender; 146.47 conel muito contendeu, dizendo; 377.53teve por de mal siso quen contra elacontende.

contenente s. M.: rosto,, aspecto: 3S.6gmaçar non dava braados, / o conte-nente parou de chorar; 65.l ia unome . . mui m a gr' e roto e de foicontenente ; 67.26 vêo pêra el logomansso, eu bon contenente.CF. contêcntc.

conter v. i.: acontecer, suceder: aoô.SE, daquesto un miragre conteo, noná gran sazon; 2745 miragre querodizer / que pouc' á conteu en Burgos;3o3.!>, 316.5, 332.57 CF- cont'I'j aconte-cer, contecer.

contigo PRON. PESS. : 75.113 leva-me já con-tigo ; 80.9, 185.20, 4t5.20.

contir v. i.: 369.13 En Santaren contiuesto a úa moller tendeyra. v. conter.

conto s. M.: narração: i35.145 segund'este :onto diz || número: 3;.i8 enoconto dos copos ficava.

contorvar v. TR. : conturbar: 47.19 o demoarteiro o contorvou assy / que o fezna adega bever do vy' assaz.

contra PREP. expr. oposição, contradição:25.1(14 do judeu ssa aleivosia, / quecontra mi cuida trager; 27.22 contratal querela que or' ante mi/os judeusfezeron, que ides dizer? 3o 12 quandosannudo for / contra nos; 34.8 quencontra ela vay, palia é contra vento;38.il son mui neicios provados / osque contra ela van; 40.8 concebiste

mui contra natura; 3ii-43 disse...paravras contra a Virgen ; 377.2 avia

, muitos contrários que o estorvavancontra el Rey; 377.^9 sã ira averian,se fezessen contra esto || para, emdirecção a: Q. (33 contra o ceo suso aalçasse ; 28.96 ergeu os seus / olloscontra o ceo ; 36.32 cataron contra omasto; 69.85 o tirou contra ssi; 82.12viu-os come porcos contra si víir;2 1 3.63 foron-sse contra Toledo O porvolta de: (temp.) : 322.38 contra amadurgada. / Quand' a missa já dizian|| dizer contra alg. : 9.1 58 contra ssi

dizia; 2i3.68 o demo contra elesdisse ; 288.32 húa dessas donzelascontra as outras dizia || para com, arespeito de: 5.86 tenno que seja con-tra nos leal; 19.7 un miragre fremoso,/que mostrou . . . contra un Mc' ome ;121.7 amostrou mui gran miragre . . .contra un seu cavaleiro || em compara-ção: 1 32.17 tQda a ffremosura / dasoutras é nemigalla / nen toda ssaapostura / tanto come húa palia /contia a desta.

contrada s. F.: região, direcção: 1.37como n centrada / aos três Heis enUltramar / ouv* a sirela mostrada.ci'. encontrada.

contradizer v. TR. : 91 10 dizer-vos quero /entr' estes7 miragres seus / outro ...que esta Madre de Deus / fez, quenon poden contradizer judeus / nenereges.

contrafazer v. TR. : 293.4 muit* é grandereito de prender grand' ocajon / oque contrafazer cuida aquei de que áfaiçon.

contralla s. F.: oposição, adversário: 178.49o diabo, que sempr' é nossa contralla;SgS.S Santa Maria, / que este dele (dodemo) contralla.

conlmllar v. TR. : contrariar: g5.6o foi estequen a Deus contralla ; 3oo.33 con-tralla / o dem'.

'-1

J

Page 79: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

contrario ADJ. : 95 M avian o vento contra-rio |[ s. M. : 377.2 avia mui tos contrá-rios que o estorvavan contra el Rey.

contralto ADJ. /S M.: paralítico: 57.68cegos, coníreitos; 69.97 da língua,ond* era contreito; 77.2 nua mollercontreita dos pees e das mãos; 83.37,179.1, 385.33.

Conturbe (296.11), Conturbe! (82.6, 296.1):Canterbury: CF. Cantaaria.

convento s. M. : 11.81 O convento atendia /o syno a que ss' ergia ; 14.48, 45.31cuidou logo de meter y gran convento/ de monges; 48.23, 54.21, 55-75, 73.10de monges gran convento / eran yenton.

convertendo (LAT.) ; 56.3g In conver/tendo(Salmo is5.i: In convertendo, Domi-nus, captivi tatem Sion).

converter v. TR. : 8.48, 16.1 como SantaMaria converteu un cavaleiro namo-rado; 28.118 oi / mais me quer' eucrischáo / per vossa mão tornar / eseer convertudo ; 85.g, 108.84.

convidar v. TR.: 95.31, 119.22, 132.78,192.156 a que convida-/nos a gran pra-zer; 386. 35 foron convidados / todosdei Rey que comessen con el.

convlir v. i.: convir: 32.55 assi conven ;54.43 que o ongessen como conv t i a ;66.27 Quaes cantarán / a missa queconverria ; 68.31 non conven a mi /fazer crueza ; 82.53 non leixes ren /de fazer quant ' a ta orden conven ||Formas verbais:

PRES. IND. 3 c o n v e n 32.55, 44.1268.3i, 79.30, 82.53

IMPERF. IND. 3 convíia 5443, 119.48,312.28

MAIS Q. PERF. 3 convêera 285.88COND. 3 converr ia 66.27, 2gg.5o

38o.5o

convosco, convusco (71.38 E) PRON. PESS. :135.65 convosco m'irei; 196.49, 261.67.

coobra s. F.: cobra: 368.1 Como Santa Mariado Porto guariu úa moller dúa coobraque tragia eno ventre. CF. cohobra,coovra.

coor s. F.: cor: 63.47, 73.35 aquel vinn'era de vermella coor; 82.17 un ornenegro de coor; 96.69 me veeredes /ora jazer morto e sen cor; 279.21 mefez mais verde mia coor / que duncanbrai ; 36i 42 viron-lle mudar coor/ena face; 378.35, 384.2 pintou o seunome de três coores. CF. color.

coorado ADJ.: colorido: 35s.52 meteuoutras (penas) tan boas e tan bencooradas, / que per ren non poderiantaes pintar de pintura.

coorte (322.42) v. conorte.

coovra (3l5.3Ó) V. coobra.

copo s. M.: aleijado dos pés: 37.18, 3i6.28en guarir copos e cegos aluméar.

cor s. M.: coração : 72.48 o acharás / pelascostas tod' atras / partid ' e 11' o corverás.

coraçon s. M. : coração, ânimo, coragem,vontade, desejo, intenção: 5.124A Empcrodriz ... n o n . . era ciecoraçon rafez ; 8.27 na Virgen dia seucoraçon ; 15,19 o demo no seu cora-çon / metera y tan grand' er ig ia ;16.27 Peroi con tod' esto, o coraçonnon par t iu / de querer seu ben ; 36.26todos dun coraçon e dúa voontade /chamaron a Virgen santa; 38.92 Nomeu coraçon non pod' esto caber;58.38 a poucas xe lie pa r t i u / o cora-çon; 63.23 era bon om' e d 'aial cora-çon/ que aos mouros se fazia t emer ;83.7 sempr' os vossos corações / enela sejan firmados ; 87.50 Acordadosdum coraçon / fezeron dei sã esley-çon; 155.48 se a serviss' e posesse

Page 80: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

en ela sen coraçon || víir a coraçon:ocorrer: 25i.36 vSo-11' a coraçon/de pedir o seu fi l io da omagen || decoraçon: sinceramente.- 5.35 a amavamui de coraçon; 17-11, 21.i5 cho-rando dos ollos mui de coraçon;24.11, 27 37 || de boa vontade, de bomgrado: 28.7 nn miragre vos quero /contar mui de coraçon || de cor:65.i6i pois que os ouvera todos benditos / de coraçon, ca non per outrosescritos.

corda s. F.: 159.37 húa corda de seda;271.11 Aquela nav' y meterão percordas .. no rio; 271.33 quero queme façades pelos pees pendorar/domasto per húa corda.

cordeiro s. M.: 398.24 triinta cordeyros...perdera ; 411.72.

cordo ADJ.: sisudo, prudente: 79.1 ComoSanta Maria tornou a menía que eragarrida, corda.

Cordova A. 5, 32i.t,to; 368.11.

cordovan s. M. cordovão, couro de cabra í64.67 fias çapatas He deu de bon cor-dovan.

efordura s. p.: juijo, prudência: 15.144tornemos y log' a cordura; 36.ia rennon lies valia siso nen cordura; 40.21ouvisti / gran sen e cordura; 312.53alcayotas vcllas e mui sabedeiras /de fazer moller manceba sayr tostede cordura; 383.64 fez cordura.

ycorisco s. H.: 35.122 feriu corisco na nave

'}<j.8, 262.16 fezo a terra tremer / cont o r v õ e s e coriscos; 307.27 cuyancoriscos; 311.26.

corno s. M. : 47-25 mas o dem' a sair / enfigura de touro o foi, polo ferir / conseus cornos merjudos; 144.44.

cornudo ADJ. : 119.34 de diaboos conpannasobeja / o fillaron, úus negros eoutros cornudos.

77

coro s. M.: 245.7 feze-a sobre los seus/coros dos angeos reynna; 288.2 ||55 A/, 332.3a un esíadal daqueles húamonja encendeu / ontr' o altar e ocoro.

coroa s. F.: - 68.46 tu es coroa dos santos;280.19 Dos mártires é lum' e coroa;295.14 póya-lles nas testas .. coroascon muitas pedras ricas; 33o. 17 ||tonsura: 55,8 un preste de coroa.

coroar v. TR. : 1.74 non é de calar / comofoy coroada, / quando seu Filio alevar / quis; 12.8, 75.5 a Virgencoroada; 215.4 Virgen santa coroada;325.8o na eigreja da Reynna coroada.

corpo s. M.': u 77, 14.44 torn* a alma nocorpo; 15.170, 26.2, 35.63, 49.54 húamui bela moller de corp' e de faiçon;5i.33 tu. altar; e ara / En que o corpode Cristo foi feito e conssagrado ||104.2 el Corpo de Jhesu-Cristo, 223.26o Corpo de Jhesu-Cristo; 308.1,2t>3.3io Corpo de Deus; 178.1 o Corpo deN7ostro Sennor; 75.83, 208.21, 238.28o Corpus Cristi: a hóstia || a Elevação:69.40 cab' o altar u tangen-na canpíía/ Do Corpus Domini.

Corradc: Cottrado IV, rei da AlemanhaCia5o-54): i3fi.ig filio do Emperadory era Rey Corrade.

corredor ADJ. : vetof : 379.33 navios ligey-ros e corredores.

corredor s. M. : soldado que fajia incursõesem território inimigo; 154.18 húabaesta que andava y vendendo / uncorredor.

correger v. TR.: corrigir, curar: 293.42,324.4 Â Sennor... mui ben podelíngua muda correger; 357.5 Comotorç' o dem1 os nenbros do orne ...assi os correj' a Virgen ; 391.1 ComoSanta Maria do Porco corregeu húamoça contreyra dos nenbros || ajustar:l3.22 lie corregeu / o laço per que

f ^' L

Page 81: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

morresse || emendar : 35.118 que U'ajande correger / O gran torto que feze-ron; 246.18, 280.9 '">er e'a sse cor-regen os tortos || v. i.: corrigir-se,melhorar: 374.20 se teveron por cul-pados, / e en c o r r e g e r cuidavammuyto depois er sã vida |] corroger-sc:65.16 o orne bõo sempre lie rogava /que sse corregesse e o casligava ||234.27 começou-ss' a correger / a lin-gua daquele moço.

correndo ADJ. : depressa, logo a seguir :6.73 foron correndo a casa ; 0.79 unleon .. . que correndo pêra ele vêo ;42.80 erge-te daqui correndo e saldesta casa; 67.81 enviou por el cor-rendo; 71.21 rezava correndo / aques-tas orações; 132.87 un mu' g ran sonocorrendo / o filiou.

correr v. TR. / I.: 11.74 un anSeo corria /a alma prender; 24.16 se via omagenseer / de Santa Maria, correr / ya lásen tardança; 53.n logo guareceu /o menyo en tal guisa que andou bene correu ; 5g.58 à omagen correu /por se dela espedir || manar: 9.172,34.37 d'oyo semel lança / co r reudaquela omagen; 38.63 sangui crarofez dessa ferida correr ; 142.21 o riocorria de poder || leixar-se correr a:arremessar-se: 35.48 viron ben seisgaleas leixar-ss' a eles correr; 96.275 quand' est' ome viron, se leixaron/correr log' a el ; 233.i3 un dia que osoo eno carnyo achavan, / a el correr--se l e i x a r o n , d a n d o mui grandesbraados || lidar (touros) : 144.29 tou-ros t rager mandou . . . e un apar tou /deles, chus bravo, que mandou correr/ F.n húa praça grande ; 35 1.20 Outrosar cor r ian vacas qus fazian poismatar || atacar: 28.i36 toy-os segurar/ que non fosse corrudo / o reino:95.37 mouros . . . que ben d'Africavõeran por correr Espanna; 106.17Dous escudeiros correr / foron porrouba fazer ; 277.11, 323.20 os mouroslogo cieitaron / sãs algaras e correrone roubaron quant' acharon {j expul-

sar: 328.7 se ela quer que seja o seunom' e de seu Filio / nomeado pelomundo, desto non me maravillo, / ecorrudo dei Mafornet e deitado eneixillo.

comidas; de comidas LOC. ADV. : de cor-rida : 31.34 quis ir vende-lo almallo ;mas el sayu-lle de mão, / e correndode randon / foi a jornadas tendudas, /come sse con aguillon / o levassen decorrudas.

cortar v. TR. : 127.3 cortou o pee ; 146.4sacaron-lle os ollos e cortaron-l le asmãos; 206.1 || PART. PASS.: corto (v.).

corte s. F. 194.7 dun jograr que ben can-tava. . . e andando pelas cortes...a casa dun cavaleiro foi pousar;220.11 a que senpr' é loada / e dacorte dos ceos servida e onrrada;386.11 Ali el Rey Don Affonso ... fezajuntar mui gran corte || PL.: 386.i6vêo a Sevilla cedo, / en que fazia sãscortes a juntar .

cortes ADJ.: 5.162 na cidade de Romn, uer' o cortes / E m p e r a d o r ; 235.67depois foi mais cortes || P.: ii5.33oa Reynna cortes ; 142.42 a Virgen muicortes ; 3 13.73 aã Sennor mui cortes ||cortesã : 255.i3 dúa burgesa / nobr' ecortesã.

cortesia s. E.: 180.57 Deus foi juntar / enela prez e seu e cortesia / e santidade.

cortinna s. F.: io5. i i a p a r e c e u a húamenya / en un orto u fora trebellar, /en cãs de seu padr' cn húa cor tynna/que avia ena vila d'Arraz.

corto PART. PASS. da cortar; 37 A? coíi seupé corto ; 2OÕ.35 Pois que ouv' a mãocorta ; 265.2 Como Santa Maria gua-receu a Johaa Damacéo da mão queavia corta.

cos s. M. : corpo ; en cos: em trajes meno-res: i85.á.5 non levades arma e ydesassi en cos.

Page 82: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

79

coser v. TR.: 117.i3 lie fez camisas/ tallare coser con seda; 273.1 como SantaMaria deu fios a úu orne bôo pêracoser a savãa do seu altar.

costar y. i. : custar 5.148 que te non cost*húa noz; 292.42 fez mui rica sepol-tura que costou mui grand' a ver;3o6.i8. CF. custar.

cospir v. TR./i.: 12.29 omagen de Jeso--Crist', a que ferir / yan os judeus eeospir-lle na faz; aBS.Sa o jograr mal--andante cospiu e disse que non / viragente tan bavecaj 329.7 ta' e corno

quen cospir / quer suso contra o ceo,e vai-lle na faz caer; 4o3.3g íoi coi-tada / u seu Filio velido / viu levar apesada / cruz, e el mal ferido/ d'açou-tes e messada / a barva e cospido.

cossairo (35.5o T, a36. i3), cossario s. M.:corsário: 35.5o cossarios que fazianen acjuel mar mal assaz ; 379.1.

costa s. F.: PL. : 72.47 o acharás / pelascostas tod' atras / partid'; 144.44 otouro leixou-ss' yr de randon / a elepolo ferir mui felon, / por ll'os cor-nos pelas costas meter; 253.28 a ssascostas ou na mão o levass' || acostas:147.44 quanto más pod' andou, / acostas seu velocyo || de costas : 282.19caeu daly / de costas, cabeça juso|| SG.: de costa: ao lado: 102.55 Que

non caesse ben juso, / como é de caeruso, / mas en un logar escuso / decosta.

costado s. M.: 3tí.g8, 184.2 como SantaMana livrou de morte úu menynnoque jazia no ventre da madre, a quederan húa cuilelaJa pelo costado;227.40 lies davan lançadas pelos cos-tados ; 408.20.

Coslamin: Cimstantino l, o Grande:190.18 Constantinopla a grande, quede Costantin pobrada / f o i ; 23i.i5.

CostantinobJe (g. 112. E To, 28.16 To, 34.6),Costantinobro (9.112 Tf 28.1, 28.16E T, i3 i . i , i2 ; a3i.i Tot 405.1,12),Costantinopla (264.2,14; 34í.2,l5):Constantinopla.

costeira s. F.: costa: 267.35 pela costeirado grán mar d'Espanna / ind' aquelanave.

Gostoso ADJ.: custoso, dispendioso: to6.33cen cravos darei en don / a Seixon /que é obra mui costosa.

costumado PART. PASS./ADJ. : seer costu-mado : ter por costume : 5o. í)6 a meyanoite s'ergeu / e, com' era costumada,/ na ygreja se meteu || ben costumado:de bons costumes: 6x2oS muito foiloução, apost1 e fremoso . .... e deboas mannas e ben costumado; íS8.3S..

costumado s. M.: costume: 222.23 un cape-lan ... estava cantando missa com'avia costumado; 351.u En ssa festad'agosto mui gran gente ven aly / poroyr toda-las oras, e é costumad' assy/ que tragen y pan e vyo en carretas.

costume s. M.: 2i2-.n En Toled' à un cos-tume que foi de longa sazon; 49.44com' é nosso costume ; 3O4.5 tal éseu costume; 338 4 ca .atai é seu cos-tume || a costume de: 304.10 mõesteir'a costume / O'ordin de San Béeito ||aver costume: i3o.ii atai costum'an;237.24 outro costume ... avia || averde costume: zi6.i3 como an de cos-tume || aver por costume; 304.19 áaojá por costume || seer costume: 3o3.ioCostum' é que as menyas ... grandestravessuras fazen algúas vegadas ||seer de costume: 36.31 com' er é decostume ; 241.17 coro' é de costume ||bon costume : z3.7 húa dona ... enque muito bon costum' e muita boamarma / Deus posera; 63.i6 de l>õoscostumes avia assaz; 84.16 O cavaleir"era bõo de costumes e sen mal; 292. i aDe mannas e de costumes ... nonaspod'"aver mellores outre que el ouv'

/ -

SSSÉ

II.

Page 83: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

8o

en ssi || s. F. : 69.43 consagrando / ahóstia a costume romãa.

costura s. F.: 224,32 o braço lie sayuontr' o corp' e a verilla / juntado desuum assi que non era de costura.

coteifo s. M. : soldado inferior, cavaleirovi/âo: 22.22", cuteifo: !94.i2aquel cuteifavarento,

couberon v. caber.

couce s. M.: pontapé: 127.3 un manceboque dera a ssa madre un couce; 254.16andavan-sse j ogand ' a couces e aenpeladas ; 817.48 quando as portassarradas achou ... jurou / que a cou-ces toda-las bri ária.

cousa s. F. : B. i ementando as cousasque á mester etio trobar ; 29.26 nascousas á poder / de fazer craras descuras || 1.62 Assi verrá juygar, / est'é cousa p r o v a d a ; 43.t3 aquest' écousa certeira; 137.13 cousa é cer-teira ; 14.0 muit' é cousa guysadade poder muito con Deus / a que otroux' en seu corpo; ib.ilj el d i r ia /atai cousa per que caer / en granvergonna o faria; 26.4 Non é grancousa se sabe bon joyzo dar / aM a d r e do que o mundo tod' a dejoigar i| outra cousa: 84.43, 149.19a m a v a mais d'outra cousa San taMaria ; 2i3. i2 sobre t o d ' o u t r a cousaamava Santa Mar i a ; 2'>5.i2 || senoutra cousa: 84.48 tomou log' uu coi-telo ... e deu-se con el no peito húaferida atan / grande que, sen outracousa, morreu logo manaman || algúacousa: 73,:5, 141.33, 345.5 || nihuacousa: 116.48 1| nul la cousa: 32i.ao|| toda cousa 117.4.

cousecer v. TR. : ver com atenção, exami-nar: 20.28, 63.86 pois que sãs armasviu e couseçeu / que feridas eran.

cousimento s. M. : procedimento criterioso :33.69 quen per ela fiar, / valer-11-an

seus cousimentos; 55-77 loaron muit 'a Virgen por aqueste cousimento /que fezera ; 140.19 Loemos seu cousi-menib, / c o n s s e l l ' e cast igamento ;141.48 a Virgen por seu cousimento /fez que o Coanocessen; 384.57 aquelmonge lies disse «Sennores, por cousi-mento / o que vi vos dircy todo, sem'en fordes oydores.»

eousir v. TR. : ver com atenção, examinar:97.81, 135.44 LI quen eousir / quanchangid' o espedir / foi o deles e cho-rado / Gran doo aver pod1 en; 208.41húa capela viu / con seu altar estardeniro. e a omagen cousiu / da Vir-gea cono seu Filio-, 3i5.55, 35337.viu omagen da Virgen santa con seuFilio, e cousiu / com' era mui íremo-syo || mirar, contemplar: 4Ô.-2g foi ...pêra ssi f i l i a r / húa omagen ... daVi rgen . . . e pois Ia muito cousyu, /feze-a logo alçar || repreender, censu-rar: 401.60 que me guarde . d'omemui fa l ido que outro quer eousir.

cova s. F.: i3i.24 foi veer metal / duassãs mineiras ben dentr' en un vai / encovas mui grandes; 354.13 húa bes-tiola .. . a que chaman donezya osgalegos, e lirava / con ela aves dascovas; 364.19, 420.28 béeyia u fuste aBeleem chegada / e por pa r i r teuFilio ena cova entrada || sepultura:311.45 Indo con el aã cova cho-rand'.

Cova; Pena, Cova v. Pena.

covardo ADJ. : cobarde: 55 47 eu soo muicovarda / de por nulla ren rogar-te.

covardia s. F.: cobardia: 25.109 fustetemer / o mar con mui gran covar-dia.

covedo s. M.: cotovelo: i36.3o eno coved'a pedra fez-11' un furadynno,

covil s. M.: u5.288 andaron ... a redordo covil.

Page 84: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

Si

coviileira s. F. : criada de confiança, cama-reira, alcoviteira: 64.52, 151.28 leixoua dona con todas sãs coviileiras.

cozer v. TH.: 5.147 Vai, coz / carn' e pes-cado ; 85.48 Que mais de çen milmane i r a s as a lmas pêavan / dosjudeus, que as cozian e pois ar assa-van ; 351.21 vacas... que cozian encaldeiras || v. l. doer: 265.121 quant'húa noz / non dou pela chaga, ca nondol nen coz || Formas verbais: PRES.IND. 3, IMPER. 2 coz.

cozinna s. F.: 220.33 dormidor... cabi-doo ... refertor ... cozynna ; 335.47,34X33 El Rey ... fez logo toda sãoste / mover, e ar mandou logo sacarseu pendon mui toste / de Sevilla, essa tenda e cozynna e reposte.

craridade s. F.: claridade: 36.33 alumeavamui mais que outras c r a r i d a d e s ;8g.3f<, 134.31 per húa vidreira con cra-ridade / entrou na eigreja a de granbondade; 3i3.72, 335.io3 rogou querogassen / a Virgen e a seu Filio, econs igo o ievassen, / quando domundo saísse, aã santa craridade.CF. claridade.

craro ADJ. claro : 29.26 nas cousas á poder/ de fazer craras de scuras; 36.36 oceo viron craro; 38.63 sangui craro;48.12, 5i.3i estrela mui crara; 55.65en mui boa voz e crara; 192.121mannaa crara / querrei receber / A f edos R o m ã o s (de manhã cedo).CF. claro.

eras ADV.: amanhã: 24.39, 31.43 Irey erasa mercado; 42.79 vai-te comigo logo,que non esperes a eras; 87.29, 92.34Logo eras / mannaa mia missa dirás;146.105 oge sen eras / compri logomia peiiçon.

cravilla s. F.: cravelha." 169.41 a AljamaHe vêcron pedir / que aquela eigrejafezessen destroir / que n' Arraixaca

era; e maçar consentir-/o foi el,non poderon nen tanger en cravilla.

cravo s. M.: 59.77, 'o6.31 cen cravos dareien don / a Seixon / que é obra muicostosa.

creatura s. F. : criatura : 29.31 a ssa Madreonrrar / deven todas creaturas; 3g.a8Assi lie foi o fog' obediente / a SantaMaria... ca de seu Fill' el era crea-tura; 40.19 enchoisti Deus... en ti e delefezisti / om* e creatura; 224.13 vere-des que á poder sobre toda creatura;340.49 || criança: 201.21 ouve dei nnfilio, mui bela creatura; 335.3a Ai,orne bõo. porá esta creatura, / porDens, dade-lle que comia; 3/99.18.CF. criatura.

ereeer v. i.: crescer, aumentar: 11.45 Granreíferta y crecia; 18.27 f°'s flue a

promessa fez, / senpre creceron / osbabous; 56.23 sabia ben querer / ãVirgen que non á par; e poren foicompõer / cinque salmos e juntar, •/por en ssa loor crecer, / de que eradesejoso', 62.2 creçera a usura; 86.32o mar creçeu; 3oj.i3 os dinneirosque tragia / lie furtou da esmolneirapor crecer en sãs requezas || 4.62creceu-lli tal felonia; 42.44 tan granpavor He creçeu; 76.26 tan gran sannaHe creçeu; 147.29 lie creceu / talcoita; 284.21 aquel fracl' enfermoentoa non respondeu, / mas muita deparavla sobeja He creceu / com' endesasperando.

creença s. F.: crença: 84.64 O meu Filiorecebeu / o rogo que me feziste e a tamoller viveu / pola ta firme creençae por ta gran devoçon ; 167.4 pêroque seja d'outra lee en creença; 241.10direi-vos un miragre en que ei grancreença, / que fez a Groriosa en terrade Proença; 256.3o Ca pois eu a sãfegtira vir, atai creença ei / que detodos estes mães que atan toste guar-rei; 3o5.4o Juro-vos per mia creença/

Page 85: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

que non trag' erg' esta carta ]| PL. :199,10 sejan todos perdoados / porcreenças, por jajúus, por rogos, pororações.

creento ADJ. : crente : 149.40, 211.42, 264.37un cavaleiro que era mui creente / naVirgen groriosa ; 294.9 || ben creente :107.68 foi sempre ben creenle / da quopor nos rogará / A seu Filio; 352.58miragres mui fremosos fez senpr' ...por nos fazer ben creentes || malcreente: 45.8 un cavaleiro ... erabrav 'e terreiro / sobervios' e mal creente ;297.4.

creer v. TR./i.: 4.98 Por este miragr' atai/ log" a judea criya ; 6.5 creed' a mi;18.24 da Virgen, en que muito criya '<73.7 creo e sei / que mostrou outrosmuitos; QO.5 Sola fuste, senlleira, uGabriel creviste || Formas verbais :

PRBS. IND.

PRES. CONJ.

IMPERF. IND.

éreo 42.89, 73.7,75.75, 84.24,1O5.I 12

cree 146.103, 149.50,224.8,281.7,297.8

IMPERF. CONJ.

124.41, 268.48,300.24

creedes 15.141c r e e n 25.178,

IÔ5.32, 264.49,297.12, 329.21

creamos g.83, 37.6211.6, 266.5

creades 237.105,262.50, 297.6,319.6, 419. »35

crean 271.26creya 6i.i3, 89.19,

208. i3, 211.43,233.G

criia 4.98, 18.24,94-38, 108.76,293.17

creyan 213.96criian 2i3.g6

creesse 3og.5ocrevesses 65.gi

EF

3 creesse 170.42c r e v e s s e 67.42,

263.116 crevessen 206.48

PERF. 2 creviste 90.53 c r e e u 146.51,

178.16, 181.26,278.48

creve 128.276 c r e v e r o n 22.33,

264.48FUT. CONJ. 2 c reveres 65.70,

85.64, io5.i8,23i.5o

3 crever 84.4, 107.4,123.4, 186.57.271.5

5 creverdes 237.116 c reveren 120.2,

426.22COND. 3 creena a85.56IMPER. 2 crei 237.91, 407.51,

411.91 7ocree 411.91 E

5 creede 6.5, 16.40,3o.18, 104.6,124.45

PART. PRES. creendo 149.44,164.19, 247.27,320.27, 352.42

PART. PERF. c r e u d o 65.93,196.40

INF. creer 17.37, 25.38,29.23, 35.i8,38.47

INF. PESS. 4 creermos 3o.3g

Cremente: Clemente : Ii5.i57 Mai-lo PapaCremente. CF. Clemente.

crerezia, crerizia. s. F. : conjunto de cléri-gos: 11.90 Tod' aquela crerezia / dosmonges logo liia / sobr' ele a leda-nia; 66-43 responderán / esta santacrerizia ; n5.i5o o Papa da crerezia ;208.47, 253-73 ! 405.43 romaria / ven ye gran crerezia / pêra as oras cantar|| estado de clérigo, religiosidade;

125.96 leixa esta loucura e torna-t'a crerezia ; 285.10 gran crerizia / e

Page 86: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

83

grand' ordfamento esta dona avia.CF. elerizin.

ererigo s. M.: clérigo: 24.1, 35.1 3, 46.7»uu crerigo víir/ fez, que o foi batiçar;75.10, 87.1 || crerigo d'avangeo 75.74,crerigo de missa m.i : clérigo querecebeu as ordens maiores: CF. clérigo.

crerizia v. crerezía.

crcrizon s. M.: aprendi j de clérigo: 24.9un crerizon, / que era tafur e ladron ;42.2, 52.3o, 102.1 T, 404.12.

ereschandade (309.7) V. crischãidadc.

crcschSo (192.39 1?!, 205.4, 385.Q) v. crisehão.

crestai (iSS.QS) V. cristal.

criaçon s. F. : amamentação: 138.70 destastetas ouv' el criaçon || criação no paço:SSa.Sg el Rey... disse a un seu decriaçon.

criada s. F. : 1.80 como foy . . . Reya cha-mada, / Filia, Madr' e Criada ; 3o.xgMadr', Amiga IPé. . . e Filia e Criada;125.93, 335.gt, 360.4.

criado s. M.: 377.1 Como un Rey deu úaescrivania dúa vila a un seu criado ||educando, pupilo: 5.99, 353.g7-

criador s. M. : x5.3g, 5o.2Ô come a DeusHe devemos amor / e come a Padree nosso Criador.

criança s. F.: educação, instrução: 3o3.s3a ffreira dúa parte a feri' e castigava,/ e da outra He fazia muit' aigu' emuita criança.

criar v. TR. : dar existência : 180.16 antedo mundo foi todavia / criada 423.27u a lua e o sol q u' 6 luz / criou ;423.37 || educar: 5.8o que criedesnosso filio; 7.45, 234.16 Este moçode Saldanna era . . . natural, e Dor»Rodrigo o criou; 353.1, 38a.37 ai Rey

muito pesava e tiinna-o por mal, /porque ele o criara e era seu natural

• ^amamentar; 54-57, 196.35 achoudona con seu filio ben como sse ocriasse, / têendo-11' a teta 'm boca;404.6 o leite que criou o que nos ten /en seu poder || 180.27-30 Con razonnossa Madr' é que nos cria / e sem-pre punna de mal nos guardar, / ecriou Deus, que a cri a d* avia, / quefoi seu Fiil' e ouve de criar || produ-fir: i8.t aos babous que crian a seda;18.14 húa dona.. . que muito sirgocriar / en ssa casa fazia; 211.47 as

abellas log1 aly criaron / e fezeronmel || criar-se: 184.37 quiso que vivessee crecess' e sse criasse.

criatura (340.49 Eí} 392.42) v. creatnra.t

crisckãa v. críschão.

crischãidade s. p.: cristandade: 107.23Reya Maria, / u crischáydade fia;3í5.2g conssellou-lles que fossenmouras e crischãidade / leixassen.CP. creschandade.

crischão s. M./ADJ. : cristão: 4.12 ontr* oscrischâos liya; j5.i8, 25.46, 34.22,46.12, 46.75 os seus crischâos tornar/fez || crischãa; 89.60 «ereja» a chama-van... e «crischfia tornada»; 192.145a crischãa, / comprida, certSa / lee,e non váa, / quero mantêer; 246.8dúa mui boa crischãa moller || homem:65.56 ata que algun bon crischãoachasse; 253.03 o bordon que jaziaen duas peças no chão, / nono tyrouda ygreja, pêro era bon crischão(homem vigoroso í), j per poder queel ouvesse. CF. chrischSo, crosehão.

crismar v. TR.: 46.58 faria-me logo...crischão ... e crismar.

cristal s. M.: i65.58 chus brancos son ecraros que é neve nen cristal; 172.30i lua cruz de cristal toda; 292.64 o tenpor mui mais nobre ca sse fosse decristal. CF. crestai.

6

Page 87: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

84

Cristi: Corpus Crisíi v. corpo.

Cristo v. Jesu Cristo; Corpo do Cristov. corpo; Cristus: 270.32 Daniel pro-pheta ... disse que Cristus averiaonçon.

crocefigar (12.2 7 Tb, 267.88 F), crucifigarv. TR. : crucificar : 12.2 os judeus cru-cif igavan úa omagen de cera; 99.3g,267.88.

crucifisso s. M.: 5g.i Como o Crucifissodeu a palmada ... aã monja de Fon-tebrar; 215.17.

cruel ADJ. : 4.68 mui mal falyu / comotraedor cruel ; 27.65 Juyão, empera-dor cruel; i65.y, 3y3-43 porque assi omenynno guariu de tan cruel morte ||PL. c r u e e s 17540 Os seus oméescruees.

crueldade s. F.: 45.19, 67.59, 134.59 ssaperna tallara con crueldade; 175.58.

crueza, s. F. : 68.32 non conven a mi / fazercrueza; io5.5 maldade nen crueza /nen descousimentò nunca lie praz.

crnu ADJ.: cruel: 249.60 terria por cruacousa comer minyo / ou bever de seusangue; 175.76 morte crua e maa ||difícil: 242,4 O que no coraçon d'omeé mui cruu de creer, / pode-o SantaMaria mui de ligeiro fazer.

cruz s. F. : 5.174 par Deus de vera cruz ;9.44, 12.3i fezeron úa cruz fazer; 13.3Jesu-Cristo, estand' ena cruz; i5.8 ||en c ruz : com os braços em cruç :a65.i3i jouv' ... tendud' en cruz /ant' o altar ; 285.72 quando ss'en quissair, a Virgen s^nta do bon prez /p a r o u - s s e - l P en cruz ena porta ||Santa Cruz: igreja em Cadi% : 368,41A Caliz ... aã See que este de SantaCruz chamada.

cruzar-se: tomar parte muna cruzada5.22 o Enperador . „ . c ruzou-ss ' e

passou o mar e foi romeu a Jheru-salen.

cnba s. F.: 6.48 soterró-o na adega, u sãscubas t i ya ; 23 M, 35i.i como SantaMar ia acrescentou o vyo na cuba.

cuberto (65 127, 208.23 F) v coberto.

Cudojo: Cudón, Bar cena de Cudón (?).263.14 muy preto de San tander . . . enCudejo.

cuidado s. M. : 45.16 todo seu cuidad' erade destroyr los mesquyos; 65.238 ena servir fora todo seu cuidado; 83.28na pura Virgen tornou seus cuidados;88.go teu cuidado foi ; 218.18 ficoupobre e con grandes cuidados. CF.coidado.

cuidar v. TR. /1.: 4.72, 5.io, 8.3g o mongeHa cuidou / f i l iar ; 9.54, 26.48 O romeu,que ssen clovida cuidava / que San-tiag' aquelo lie m a n d a v a ; 65.2i5Enton cuidei logo corno me partisse ||cuidar a : B.a5 cuid' a cobrar / peresta quant ' enas outras perdi ; i6.i3de pran cuidou a morrer; 64.29, 91.24,gS.ii || cuidar de: 45.2 o cavaleirom a l f e i t o r que cuidou de fazer unmõesteiro || s. M.: 206.8 en SantaMaria era todo seu cu ida r ; 213.17 en

seu cuidar errava ; 3to.i3 prijon . ..u pesar / e cuidar / sempre nus crecia.CF. coidar.

cuido s. M.: intenção, propósito: 253.64 teve

por vão/seu cuid'; 365.29 ata que noncomprisse / seu cuido non folgaria.

cnita (236.38, 245.43, 246.48, 254.35, 264.21)v. coita.

etiílado (150.34, 198.34, 2i8.63, 221.3i.224.35) v. coitado.

cuitelada s. p.: facada : 184.2 como SantaMaria l ivrou de morte úu mcnynnoque jaz ia no ventre da madre, a quederan húa cuitelada pelo costado.

Page 88: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

cuitelo T. M.: cutelo, faca : 5.94, io5.6o Hedeu con un cuitel' a engano / en tallogar, que vergonna me faz / De odizer; 157.20,174.18 sacou seu cuitelo;184.33 CF. coitelo.

cujo PRON. REI» : 26.77 Cuja csi' alma foifez fe i tos vãos; 48.2 como SantaMaria tolleu a agua da fonte ao cava-leiro, en cuja erdade estava; 55.78 aVirgen ... cujos feitos todo o tnund'apregoa; 116.66, iSo.g que percamosdo demo pavor, / En cujo poderoutras donas van.

culpa s. F.: 3o.3ô se o nos non perdermos/per nossa culpa; 75.106 fez aã vellaque se ferisse no peito / con sãs mãose dissesse: «Mia culpa, ca tui errada.»;i55.i'3 as nossas culpas enmenda pornos mui ben; 2i3.j3 eu non ei nullaculpa daquelo que m'apõedes; 341.63com' an aquelas que en culpa mortaljazen.

culpado ADJ. f s. M.: g.31 logo por culpa-dos muito se sentiron; 65.33 sentiu-seculpado; 88.93 Enton se deu por cul-pado; 100.8 mui culpados / son;305.41 Quand' aquesto viu o monje,teve-sse por mui culpado || n.88 uviron jazer / o mui culpado.

culpar v. TR. : 272.^3 poren por mi lieroga que me non queira culpar /Daquest' erro que ei feito || 38.42 osgêollos logo ficados / ouv' ant' elese fillou-s' a culpar. CF. colpar.

cunnada s. F. : 1.20 ta cunnada / Elisabeth.

Cnnnegro: Cluny (França): i56.36.

cura s. F.: cuidado; 179.12 Esta Sennorde mesura .. quis aver cura / dúamoller; 3i2.23 non ouvesse d'al cura;34O.58, 364.24 non ouveron en cura;383.14 en esi' era sã cura.

çurame s. M.: capa (CF. Boi. de Fil. xn--Kj5i. 3a6). 57.78 e ipanada. / que suun seu çurame / comer quisera.

85

curral s. M.: 53.23, 132.74 dos que a seuchamado / ouve foi un curral chéo /que mais en ei non cabia; 275.13 sse

' filiava a morder / come can bravo.que guarda seu curral.

curto ADJ.: 274.95 húagarnacha... Que...era mui curta come d'algúa pastor /pequena.

custa s. F.: despesa, gastos: a3i.i8 Cos-tantin' e igre ja . . . faz ia , grandesobeja, / en que gran custa prendia.

custar (128.10, 218.17) V. custar.

cuteife v. cotcífe.

Çuz: x35.i2i un cavalo de Çuz. v. Suz.

D

da ligação ao ART. DEF. F. e da PREP. de:A. 21 a onrr' e a loor / Da VirgenSanta Maria ; B. 16, 1.26, 2.20,5.49 ||B. i Este é o Prólogo das Cantigasde Santa Maria; 5.i5,10.2, i6.53.

dacá ligação do ADV. acá e da PREP. de:35.io6 tornaremos dacá; 426.40 Enamaneira que o veedes dacá / subir aoceo || contrapõe-se a dalá: i5g.3i vironsã posta dacá e dalá saltar; 25i-95a moça teve mentes e dacã e daláCF. acá.

Daconada: 35i.i en Daconada, húa aldeãque é preto de Palença; 35i.7 naeigrej' a Daconada. Parece não existirlocalidade com o nome de Daconada,mas sim Árconada, perto de Carriónde los Condes. Talve^f na eigrejad'Â[r]conada.

dado s. M. : 6.38 jogavan dados; 38.28ribaldos e jogadores de dados; 72.18aos dados perdeu; i36.2 jogava húamoller os dados con outras conpan-nas; 154.12 u el jogava un dia / osdados.

Page 89: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

86

dalá: ligação do ADV. ald e da PREP. de:9.3g, iti.58 enton clalá t i rado / foi ;147.35 E dalá / du j a z i a . . . diss' ||contrapõe-se a dacá: v. dacá. CF. ala.

dalen, dalende: ligação dos ADV. alenalende e da PREP. de : 53.48 eu farei yas gentes víir ben dalend' o mar ;142.58 o fez a Virgen do rio sayr /vivo e são e ai Rey v i i r / con ssa garçaque trouxe ben dalen || contrapõe-se adaquende : 6.5o o andava buscando edalend' e daquende ; 111.54 buscado /fora d a q u e n d " e dalen; 153.53 porvee-la ya/ gente daquend' e dalen. CF.aquen, aquende.

dali ligação do ADV. ali e da PREP. de : 4.53logo dali se pa r t i a ; n.56, 33.27 seuspenssamentos / foron dali escapar;45.86, 64.17 pois s'ir dali cuidou || 5.6ga un monte a levaron mui preto dal i ;61. 43 ao mõesteiro logo víido / foi, edali sergent' é pois todavia; 87.19poi-lo bispo dal i m o r r e u ; i5i.3i,204.15 os físicos daly || dali adeantcIJ2.3?, 193.62, 195.199, 427.53 v.adoante. CF. ali.

Damacco, Damascco, Damascen' v. Johan.

Damíata (182.43 E), Damiata (T'):

Damiette (Egipto): mui mais caDamíata / Mais longe o levaron.

danar v. TR. : danificar, estragar: 99.27non prendian lezer / de as danar ;257.20 Toda-las outras relicas achoumal danadas; 420.32 a tua virgi idadesagrada / que ficou como x' era ant'e non foi danada || danar-se: 257.1Como Santa Maria guardou sãs reli-cas que se non danassen entr' outrasmui tas que se danaron.

dança s. F. : 24.62 levárono con dança;62.43 viu-o estar u faz ian dança; 409.2Cantando e con dança / seja por nosloada / a Virgen coroada.

Daniel: 4.4 A Madre do que livrou / dosleões Daniel ; 270.31 Daniel prophcta.

dano s. M.: 2.61 o f i l iou a seu dano; 3i.37o vacu voo logo / sen dan' e sen oca-j o n j 273 52 coseu os panos / mui bencon aqueles fios e encobriu os danos;335.27 non catou prol ncn dano / que11'ende poren véesse||fazer dano45.n||f i l i a r dano 366.11 || prenderdanoSi.aS,161.37,245.96 || receber dano 84.5 || tC-erdano a alg.:o demo nensas ar tes /nuncalie terrán dano || meter a dano: 216 46Vai, demo chêo de mal,/cuidasch' ameter a dano a mia serventa leal.

danto: ligação das PREP. de e ante : 16 <>5Toll' as mãos dante ta faz. CP. ante.

daquel 5.io3, a5.82, daquele 3a.17, 81.26,daqueles 38.91, daquela 3*4.37, 42.32,daquelas 79.34, 341.38, daquelo 402.2 :ligação do PRON. DEM. aquel etc. e daPREP. de.

daquen, daquende: ligação dos ADV. aquen,aquende e da PREP. da: 153.29 eu nonm'irei daquen; 314.42 dizede-lle quese venna, ou que sse vaa daquen ||contrapõe-se a dalen, d a l e n d e ; v.dalen. CF. aquen.

daqucste 27.41, 51.36, daquestes 272.31,30335, daquesta 2.21, 143,41, daquestas105.4, 261.82, daquesto 38.17, 57.11:ligação do PRON. DEM. aquesíe etc. eda PREP. de.

daqui: ligação do ADV. aqui e da PREP. de :lugar: 42.78 daqui te levantarás, / evai-te comigo logo ; 28.71 fora daquinon me veerã / já mais nul l ' ome;103.19 an te que saya daqu i ; 107.19,121.40 || 273.32 daqui ata Ribadul la ;329.77 daqu i ata Suz || tempo: 42.34daqui adeante serei eu dos servosteus ; 237.90 pornân que d a q u i a erasmãefestes ta fal ia . CF. aqui.

dar v. TR. : dar a v a n t a l l a , bceiçon, cabo,cambio, carreira, certfiidade, cima,comprimento , conorte, conur tu , con-sello, c o n t e n d a , d e r e i i o , emenda,enquisa, fazfeiro, graças, gualardon,

Page 90: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

87

joizo, levada, lezer, loor, morte, nome,paz, pêa, péedença, recado, resposta,salto, sinal, tornada vengança, viasvida: vejam-se os âiferentet substanti-vos || dar 00106(3)114.19,213.78,292.59;(un) couce 127.2,317.1; dentada 128.20;un' espadada 2i5.a8; ferida(s) 22.2,35.87, 148.31; palmadas 323.18; orel-lada 59.76; p e d r a d a 38.2, 385.21;punnada 5.65 ; saetada 164.22; || darapelido(s) 45.88, 102.64, 148.36;braados 38.68, 57.53, 2i8.5o; carpianas105.98; soo 163.19; vozes 4.74, 57.60,212.37 I) 24-25 a omagen . . mui bõocheiro dava; 128.54 mui mellor odordava, 152.24 dava mui mãos odores ;307.17 un mui gran mont' ... que ...de fogo dá / chamas || 6.49 deu muimaa noite a sã madre; dar maa vida341.15 (maltratar) || dar u» salto379.30: atacar \7 levou ssafilia ... que deu nas Olgas, logar debon prez || 329.20 segund lies deuescrito Mafomat no Alcoran jj 10.22dou ao demo os outros amores || 54.17era... omildoso e ben ordinnado, /e a Santa Maria todo dado; 102.13Este era todavia / mui dad' a SantaMaria || dar con: atirar, levar: 95.39deron con el no navio ; 193.17, 2.)5.82con el deu / na riba do rio Limia;292.21 deron con el no carcer; 355.82aã forca con el deron II bater, atin-gir: 6.44 deu-lle tal dúa acha ; i5.ioí!deu-lle na pança/que en terra mortoo deitou; 47.39 deu-lle con an baston;84.47 tomou log' un coitelo... e deu-secon el no peito; 124.31, 136.4 lançouhúa pedra que déss' ao Menyo; 267.48húa onda... que He deu no peito; 286.36

por dar-lle con húa pedra ; 407.12 dopee en húa pedra dar / foi; 422.47 ulie deron cona lança || dar en don122.37, 135.93; en offreçon, offreções139.2% 218.62; en fiadoria 25.48; enpéedença 127.22 || 43.11 dou-vos porconssello que log' a Santa Maria / deSalas ambos vaamos; 3og.5o por sinaldeu-me |] 7-58 por salva poss' esta dar;208.13 ° davan por perdudo ; 88.92 sedeu por culpado, 369.119 deu-s* ende

por culpado || 238.4 a maravilla nonodou (não me surpreende) || 312.8mais ama... piadad' e mercee cajudeu dar a usura || expressões nega-tivas do tipo non dar ren por (per):não fa^er caso de, não ligar importân-cia a: 8.37 o jograr por tod" aquestonon den ren; 65.17, 97.87 nunca Por

eles deu ren; 111.19, 348.26 ; 63.57Por nulla ren que lie dissess1 aquelseu / escudeiro, ele nulla ren non deu;65.25 el por aquesto noa deu nemi-galla; 235.27 non dês poren / nullacousa; 401.64 daqueles que dan /pouco por gran vileza; 255.73 porqueima-la non deu un cravo ; 399.66polo demo non deu húa figa; 210.27non demos / pelo demo un figo ;265,121 húa noz / non dou pela chaga|| 238.48 de Deus e da Yirgen tónegu',e aqui me dou / Que non ajan en miparte e que xe me fazam mal (declaro).Formas verbais:

PRES. IND.

PRES. CONJ.

dou 10.22, 35.48,

43.11, 65.227,79.47

dás 15.48, 178.33,245.42, 267.62da 2.6, 6.34, 43-66»

91.4, 95.16damos 9.138, 35.7,

391.35dan i5.43, 3i.i5,

66.5o, 128.55,

IMPERF. IND.

1 dê 400.252 dês 235.27, 348.26,

420.733 dê 4 I-3 I« 48.33>

65.8, 146.97,203.4

dia 378.204 d e m o s 35.127,

71.68, I74-48-175.90, 210.27

5 dedes 75.80, 128.206 den 15.47, 292.81,

297."3 dava 4-37i *6-20>

82.2, 34,26. 45.9

Page 91: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

88

IMPERP. CONJ.

ÍPERF,

6 davan 5. 160, 35.61,48.18, 75.25,83.20

2 desses 299.283 desse 25.135, 43.22,

58 .22, 64.34,65.5i

5 dessedes 299.526 dessen 105.124.

I37-36, 3°i-i5,366.55, 369.44

i dei 66.69, 122.37,

209.342 deste 21.40, 42.68

diste 105.95disti 40.25desti 311.47

3 deu 2.2, 3.21, 4.49,5.27, 6.44

6 deron 4.103, 5.107,

2 2 - 3 7 37 -42 ,5i.77

MAIS Q. PERF. 3 d e r a 18.3, 35.97,38.2, 42.25, 43.42

6 deran 85.10, 184.2,222.44

FUT. IND. i darei 44.30, 64.63,106.31, 2i6.i5,

2 darás 146.103,281.37

3 dará 35.107, 65.83,71.40, 115.167,411.91

5 daredes 245.506 daran 53 5o

FUT. CONJ. 2 deres 25.263 der 35.3, 145.4,

318.47, 382.495 d e r d e s 75.40,

102.236 deren 323.0, 353.57

COND. i d a r i a 333.18,

4I9-I533 daria 25.111, 43.42,

45-33, 100.22,

6 d a r i a u 132.61,

185-67IMPER. 2 dá 6.63, 15.100,

PART. PRES.

PART. PERF.

INF. PESS.

21.18, 84.59,147-33

d a il e 8.20, 45.69,

64-63, 75-39,96.38

dando 2.44, 4.30,18.64, 55.35,

57-53dado 1.36, 2.48,

15.61. 66.67 83-68

dar 1.7, 4.104, 7.58,9.98, 17.28

dare 115.28dares 178.34daren 48.27

Darouca: Daroca (Zaragoza): 43.5, 26.

data s. F. (?): dádiva (?): 182.33 Demais,queno rogasse / pola Virgen, contasse/ que feit' era a data. O contexto nãoé inteiramente claro.

Datan v. Abiron.

Davi: David: 6.3 A que do bon rey Davi /de seu linnage decende; 14.27 Nonsabes Ia profecia que diss" o bon reiD a v i ; 270.27 Davi e Sa lamon; 318.7a que do l innage deceu do bon reiDavi.

dayan s. M.: deão: 35.30 un que er' endayan / da e igre ja ; 362.25.

do PREP. : indica^ entre outras, as seguintesrelações : posse, pertença : B. l listee o Prólogo das Cantigas de SantaMaria ; 28.15 P°'s 1ue °' ^e crischãos/ Costantinobre ; 5.12 Esta dona ...foi dun Emperador / mol l e r ; 212.16Aquela dona avia de seu un rico sar-tal || qualidade: A. 27 Fezo cantarese soes . . todos de sennas razões;5.128 húa herva de tal prez ; g.ti húadona de mui santa v i d a ; 51.59,61 ode dentro ... o de fora ; 144.9 "'"«esIÍÕQS e de creur || 134.39 Rey da M a j e s -tade ; 145.48 R e y a das b c t - y c ó e s ;35°-37 Sermor de mesura ; 350.45 tefez dos santos fror || matéria: 5.183

Tf r

Page 92: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

89

pano de seda nen pena de gris; 12.2ua omagen de cera; 46-65duas tetas...de viva carn'; 75.39 cen marcosd'arento || ponlo de partida, procedên-cia .• 2.12 vestidura / que trouxe de1'arayso; 5.114 voo voz de ceo; 7.17emprennar-/s'ouve dun de Bolonna;S.I2 Un jograr, de que seu nome eraPedro de Sigrar; 15.161 filosofo natu-ral de Sur; 78.01 de fond* a cima ;204.17 como poderia morto de ssoterra resorgir; 213.84 dos pees trocna moleira ; 216.35 sayu Santa Mariade t ra- lo a l t a r ; 321.52 beva-o amenynna do calez; 32 .52 de pousadaen pousada; 351.3 quiso dela nacer || oestado de que se passou: 355.13200$ fazde tristes / seer ledos || tempo f 15.81de noite lies fez têer vigias; 49.23 denoit' e de dia; 32.40 mui de rnadur-gada; 123.11 de menyez / entrara naorden; 215.7 quando passou Aboyu-caf, non da passada primeira; 265.26po:s foi de missa, mui ben a cantou ||desta vez 185.17; dessa vez 18.28;daquela vez 122.66; d'outra vez A.i6;da primeira vez 73.56; de primeiro15.124; da p r i m e i r a 21.56 || 65.128d'antigo; 212.11 En Toled' á un cos-tume que foi de longa sazon; 274.45deste dia a un ano serás mono ; 304.9u soya / aver ben d'antiguedade unmõesteir'; 381.32 aquel que resusçitou/ Lázaro de quatro dias || causa; 15.55te farei de fame f i i r ; 19.27 assi foiperdudo do fogo; 22.2 que non mor-resse das feridas; 25.74 se de coita amorrer / ouvesse; 38.2 o braço ...que queria caer da pedrada que Hedera o tafur; 45.19 que ss' en todonon metesse por de mui gran cruel-dade ; 155.67 fez per toda a terra estemiragre mostrar, / De que foi SantaMaria ... loada muito || modo: 23.13a ssa casa vêera de camyo ; 28.53 peraos de dentr' afan / dar de muitasmaneiras; 35.128 quis do que tever /dará y de boa mente; 184.27 Ela queviu o marido a que chegavan demorte; 205.18 sayan d'açaria; 248.19fillaron-ss' a pelejar. . . de peleja mui

mortal || de cara, cãs, certo, chão,como, consilu, coraçon, corrndas,costa, dur, fora, fronte, grado, guisa,juso, lado, mão, d'outra parte, de pei-tos, poder, pran, da primeira, de raiz,randon, rijo, suso, súu, todo, tod' entodo, verdade, dúa vez, de voontade(v.) || meio, instrumento: 3.34 Cho-rando dos ollos seus; 26.7 quen Deus...de seu peito/mamentou; 28.98 cobertade seu veo; 6.44 deu-lle tal dúa acha;31.67 sen feri-lo de baston; 33.34 dar/foi de pees en xermentos; €9.97 da lin-gua, ond1 era contreito, / lie fez falarparavoa çertãa; 249.28 da cabeçasobelos cantos topou; 321.50 lávena daagua mui crara || relação, extensão,limitação etc.: 3.45 a que de prez/todasoutras donas vai ; 13.6 un gran rnira-gre ... que feze Santa Maria dun muimalfeitor ladron; 15.136 Gran ven-gança nos á ora dada / San Mercuirodaquel falsso rei; 24.55 f°ra ben dizerde ssa Madre; 26.37 a salvaçon euchá trago / do que fust' errar; 159.16que dei perdon ouvessen de quantoforan peccar; 171.56 que mi acorrer /queras do f i l io que perdi; 174.39530 -0ben da l ingua; 213.94 perdoarem ooutro da sanna omezieyra; 255.82 alevavan pela rua ... senon da camisa,toda nua; 404.16 mui fremoso de corp'c de faz; 206.45 tan toste foi guaridoda mão; 325.21 como fico de ti soo ||partitivos B. 23 per el quer' eu mos-trar / dos miragres que faz J 2.7 Senmuita de boa manna; 15.47 Den-ti doféo; 35.20 avia y do leyte da V irgenesperital; 145.61 muitas de vegadas;148.37 muitas das gentes; 183,33 tantode ben; 325.55 mouros .... deles bran-cos, deles louros || entre: 88.41 non átan arrizado/de vos que possa cantar;119.31 el sayu dos primeiros || 16.67 demi e da outra dona,a que te mais praz/filia qual quiseres || valor: 3a3."?8 nonperdeu o orne boa valor de três dycira-das || comparação: 15.57 terre'-me Por

d'outr' ome peyor; 35.81 mui mais demil ; 67.14 df todas outras cousasmays amava caridade; 69.80 mais

i l

Page 93: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

9°jusãa / Da ygreja; 74.8 mais íeo d'ou-tra ren ; 96.54 a Virgen das out rasmellor; 356.39 Santa dos santosmayor; 379.59 sã merçee, que é mayordas tnayores || 115.214 sã manna / eestrauna / d'outr' orne; 265.71 ssaletera estremar adur / poderia omeda sua nenllur || superlativo hebraico:10.2 Rosa das rosas ; 114.47 Sennordas sennores ; 340.12 Tu es a lva dosalvores; 366.3 Fror das flores || deter-minação, aposição: A.4 o reynod'Aragon ; 4.27 un dia / de Páscoa;5.41 a terra de Jerussalen ; 12.2 ssafesta de Agosto 15.14 Cesaira a deSuria; 368.41 aã See que este de SantaCruz chamada || agente da passiva :1.15 foy saudada de Gabriel; 19.36foron ... dun santo bispo mui benc o n f e s s a d o s ; 31.25 f o r a n . . . delobos ... comestas ou mal mordudas;79.52 poren seja de nos rogado ; 102.84foi deles poren loada || reforçando a.caracterização: 238.38 Ay, pecador /d'ome || depois dum verbo declarativo :30.20 non lie diz de non, mas de si" ,138.10 non lie dirá de non || 62.52 deque o levas, gran torto nos têes ||95.70 de fil iar aquel vidro, por que ofezera || 125.119 Foi / soo de quecasar quige ; 281.31 eu fui errado ...de vos averdes pobreza en meu reyn'316.52 foi / fui de que trobei por outradona H 36.31 é de costume H 116.13como an de costume || achar-se malde (v.) || liga verbos subordinadosaos predominantes (v.): aver, come-çar, cuidar, dar, escaecer, falir , guar-dar-se, guisar-se, leixar, põer, prazenpunnar, quedar, rogar, seer, sofrer'traballar-se, trameter-se, etc. || averacordo, coita, poder, sabor de |] seererrado, ousado de || é dereito, greu,mester, uso de ; non ê guisado, gui-sada cousa, pensado de || es tar appa-rellado, perf iado de || fazer derei tode || prender lezer de || aquen de,cabo de, fora de, preto de; a cabo di-,a par de, a pé de, a( r ) redor de, asemellança de, a vista de ; con coitade, con medo de, con sanna de; en

logar de, en meogo de, en semel lançade (v.).

dê-la (89167) v. dês.

deanto ADV. : diante : 285.49 quando foi naporta, per ela non podia / sayr, cav i i a / deant ' a magestade que U" aporta choya || estar deante: estarpresente: 77.40 toda a gente deant'e s t ando ; 256.7 un gran miragre vosquero dizer . .. nVestava eu deante etodo vi e oy || põer deante: oferecer:pos-11' our' e prata / deant' || ir-sedeante : ir adiante, preceder ; 314.25Pois est' acordad' ouveron, pensaronlogo de ss'ir, / e o cavaleiro foi-ssedeante e fez ferir / ssa tenda || s. M. :parte anterior: 1.08.71 o rostro lietornar / fez Deus o deant' atras CF.adeante.

deanteiro ADJ. : dianteiro, dos primeiros:276.20 un m o n t e i r o / que na ssae igre ja . . . e n t r o u mui deaateiro ;409.71 deven ... seer ... deameiros /en fazer sinaadas / cousas e mui pre-çadas / por ela.

dcbullar, desbullar v. TR. : 22.15 ° v'u seu

mil lo / debu l l a r / na eira || desnudar,despojar; io2.iB o logo mal chegaron/ e todo o debullaron: 273.30 maaventura venn ' a quen altar assi des-bulla. CF. csbullar.

decebir v. TR.: enganar: 28.93 Mafomete /começou muit ' a chamar, / o íalssoconnoçudo, / que os véess' a judar ;mas foy y decebudo ; 117.19 per cons-sello do diabr' assi foy decebuda;237.42 a que mal tenpo me chegoumeu feyto decebudo.

deeender v. TR. /1. = tirar, despendurar :175.67 decendèrono da forca ; 355.116vêeron aã f o r c a . . . polo deçenderendela || descender: 6.4 A que do bonrey Davi / de seu l innage decende ||descer; 8.1 como Santa Mar ia fez enRocamador decender húa candea na

Page 94: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

9%

"* viola do jograr; 91.44 lume lies pare-ceu / grande que do ceo véo, / e log'enion decendeu / Santa Maria ; 132.91,306.41 log' a aquela omagen a cintaHe decendeu / juso. CF. decer.

decer v. TR. /1.: descer: 13.31 foi dectr...0 ladrem da forca; 20.42 os soberviosos / d'alto vás decendo || 8.23 fez--lie na viola húa candea decer; 28.68ben aii u deceu ; 29.32, 38.65 os panosdourados / que tíia a Madre fez bensso as tetas decer ; 44.41 fez-11'o açorena mão decer ; 243.20 aas áades dei-taron os falcões que montavan ; / dês1 deceron a elas || 38.go O Conde...•vêo e ant' a eigreja decer / foi; 51.64deceu a terra toste / dun cavalo seu;287.40 foi da barca decer; 314.29 ||descender: 318.7 a que do linnagedeceu do bon rei Davi; 424.4 || dcccr-so:369.69 cava lgou en seu cavalo / edeçeu-sse pêra Tejo, por dar-lle abever no rio. CF. decender.

decimo ADJ.: 420.1 Esta decima (cantiga)è no dia aã Proçession,

dooinger v. TR. : descingir: 178.37 decingeulog' a cinta.

dedo s. M.: 37.34 con dedos nerviosos;38.60, 42.1 como o crerizon meteu oanel eno dedo da omagen de SantaMarta ; 75.165 o tirou pelo dedo / foradaquel lugar mão || 53.16 dos peesos dedos ; 242.3 teve-sse nas pontasdos dedos da mão.

defeadedor s. M.: defensor: 51.32 seidelendf-Jor / de nos; 22933 porque oseu ben guardara e fora defendeder;245.103 nos è deffendedor.

defender v. TR. : prestar auxilio a, prote-ger: 6.70 por prazer da Groriosa, queseus servos defende; 11.93, 15.1 comoSanta Maria defendeu a cidade deCesaira do emperador Juyão; 20.38,22.4, 323.7 se Deus me defenda |jproibir: 14.23, 88.54 comeres .. quedefend* ordin e lei ; 146.45 Mais Ia

madre He defendeu / que non fosseper ren ala; 212.19, 353.11 || 63.31el conde defendia-sse mui ben ; 271.18

' sabian-sse deffender / mui ben deles.

defendimento S. M.: proibição: 146 (M)Como seu filio foi en romaria a SantaMaria d'Albeza contra defendimentode sã madre.

defumar v. TR.: enegrecer com fumo: 39.3*solament* os fios defumados / nonviron do veo.

degolar v. TR.: 5.93 degolou-11' o menyo ;85.65 se.. leixares a degolar cabrões;124.32, 194.27, 237.75 || 26.46 vai-tedegolar ; 26.52.

degredo s. M. : decreto, prescrição : 195.18&non guardou degredo.

deidade s. F.: divindade; 1x0.7 per quefoi mostrada/ sã deidad' en carne;350.50 a gran deidade /de Deus en tienchoiste; 412 7, 414.5 três pessoas eúa Deidade.

deitar v. TR. /1.: 1.28 foy-o deytar ... udeytan a cevada; 4.2, 5.57 o fezeraporende tan tost' en un carcer deitar;15.177 a agua sobela tesia He deyta-ron; 38.60 a fror que con apertados /seus dedos tíia foi logo deytar; 46.1como a omagen de Santa Maria ...deitou leite das tetas; 88.27 comerverças de prado / sen sal nen pont' ydeitar U 6i.?"f> os ollos fora da testadeitava || 63.63 o conde achou, / queII' o braço destro no colo deitou ||expulsar: 138.2, 235.61 se juraron ...por deitaren do reino; 360.27 que deM a t o m e t ' a seita possa eu deitard 'Espanna || de i t a r en vergonna108.74: envergonhar; deitar en prijões363.17 : deitar en eixillo 328.7; deitaren pennor 369.3: empenhar || 241.24os dedos en húa pedra deitou (agar-,rou-se) || enviar: 51.75 ssa ost' alçou/ que sobr' a vila deitara ; 323.25 osmouros logo deitarou / sãs algaras e

i

Page 95: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

correron e roubaron quant ' acharon [|dei tar ancora 115.181 || 194.31 deita-rem ontre ssi sortes || moldar: 196.2í o z e r a húa forma pêra deitar húay m a g e n do ydolo || soltar: 243.19aas ãades deitaron os falcões || 309.68deitaron os cimentes || 426.2t> mai-losoutros os d i a b r e s d e i t a r á n / dosomées 11 111.18 era ... a lussuria tandeitado, / que non dava por ai ren(dado a) || deitar en pôs: perse-guir: 19 (M) Como três cavaleirosdeiíarou en pôs un seu éemigo ||deitar-se: prostrar-se: 8.44 ant' o jograren terra se deitou; 61.30, 65.132 sedeitou log' ant' o altar tendudo; 68.41,104.62 || 184.28 Ela que viu o maridoa que chagavan de morte, / foi-sse-lledeitar de suso || 327.27 deitava-ss' adormir || deitar-se con: 151.16 a húabarragãa sua foi, que ben queria, / epor sse deitar con ela ; 186.22 || dei-tar-se de peitos: debruçar-se: 241.45K s t e v ' o moç' o vaso na féestralavando, / e deitou-sse de peitos.

dejuso ADV. : debaixo: 252.1 Como SantaMariri guardou úus omêes que nonmorressen dejuso dun gran monte deárea que lies caeu dessuso. CF. juso.

dei: contracção da PREP. de com o ARTIGOESP. e l : 164.16 De mão dei Rei DonJames; 221.20 fil ia dei Rei dMngra-terra; 328.46 Santa Maria dei Porto;352.1 Santa Mar ia dei Viso.

dei (2.55, 5.13), dolo (43.38, 82.19), dolos

(19.26, 33-32). de!a (B- 33. 5-35), dolas

(63.79, 64.78): contracção da PREP. decom o PRON. PESS. || dolcs PART. :alguns: 325.55 oyu falar os mouros...deles brancos, deles louros || 362.16húa arca d'ouro fora mui rica lavrar...E poren vende-la fora .. e dera delapor algo e dela dera en don (meio...meio).

deleito s. M.: deleite, vontade: 115.98O ome non quis per rcn / le ixar seufoi deleito.

deleitoso ADJ.: 195.148 húa deleytosa/ rosa;328.17.

delgado ADJ.: delicado, fino: 327.17 opan' era... mui ben teçudo e muidelgad' ; 332.46 o vco delgado maisca cendal.

dclivrança s. F. : libertação: 9.129, 289 18a mão con que cuidava / o mãoll'alçar de terra con ele se 11'apertava /de guisa que non podia aver endedelivrança.

delivrar v. TR. : seer delivrada : dar à hi^:89.51 ouve filio e saúde, / porque cedo,se mi ajude / Deus, foi del ivrada / ea ssa madre dada || delivrar-se: livrar--se, desembaraçar-se de: 288.18 pord e l i v r a r - s s e dele (muu íolleiio) log'esfolar-o mandava / a un seu om'.

dello (273.38, forma excepcional, devida àrima) = dclo

delongada S. F.: delonga, demora; 75.171o conta log' aas gentes sen ningúadelongada.

delongamcnto s. M.: delonga, demora:383.28 dês que foron en Acre, senoutro delongamento / foron veer oSepulcro.

delongar v. TR.: demorar, adiar: 144.18logo sen fa l i r / lio dava sen delongarncn ment i r .

drinaes (182.16) V. domais.

demais ADV. : além disso: 1.20 E demaisquero-11' enmentar; 5.85 ca vejo-amui fremosa, demais, semella-me senmal; 6.19, 15.9, 19.40, 48.21 E demaissobre tod' esto || ademais: sobrema-neira : 137 (M) Como este cavaleyrode Santa Maria era m u y luxurioso ademays. CF. ademais || a demais dagente: os outrost 8143 Como ademais da gente quer gáar per falssi-dade, / assi quer Santa Maria gãarper sã santidade.

Page 96: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

demanda s. F. : pedido, desejo: 62.34 ssa

demanda lie foi ben cabuda; 81.22húa mol le r que lie fez / rogo edemanda; 361. 23 tiinnam por graudereito de pedir-lle, que log' y / liescomprisse sãs demandas.

demandar v. Ta.: pedir, exigir, reclamar ;21.22 aquel filio ... que a Santa Mariademandado / ouve; 25.134 mui derrijo He demandava / que He déss* oque 11'acreer / fora; 65.8, 117.28depois pelas eigrejas demandandajuda / a trouxeron, porque dos santosfoss* acorruda ; 147.23 || 196.38 a todo--los seus tenplos foi en demandarrecado / se tal omagen sabian d'al-gun deus || pedir comas a alg.: 15.64est' orgullo que mi ás mostrado, /Deus tio demande; 75.76 se aquestaveila morre... será vos de Jesu-Cristoa sã alma demandada £ inquirir, per-guntar : 103.39 demandou-ll' o prior, /dizend': «Amigo, vos quen sodes ouque buscades acá ?»

demo s. M.: demónio, diabo: 3.2 a cartaque ferira cono demo \, 7.8 odemo sen vergonna; 10.22 dou aodemo os outros amores; n.a || PL.demões ( < daemõnes): 26.59 logochegarem / a alma tomar / demões ;38-75 (To: demões), 45-43, *°9-3i7182.41. || demo mayor; 17.25, 123.,valer-11-á contra o derno mayor;273.5 Cp. demónio.

demões v. demo.

demoaiado ADJ./s. ?,{.: endemoninhado:38.80 (E demõyados, T demõniados,To demõniados), 83.38 cegos e con-treitos / sâa, e gafes maltreitos / emuitos demõn iados ; 3431 ComoSanta Maria de Rocamador guariuhúa manceba demoniada de demóniomudo.

demónio s. M.: 293.x Como Santa Mariade Seixon guariu úa moller de demó-nio; 298.15 || 343.3 demónio mudo.CF. demo.

demora S. F.: sen demora: 25.114 correuala sen demora; 78.37, ir5.i6o, 12922,

' T93-37 CF- demorada, demorança.

demorada s. F.: demora; 140 sen demo-rada / vêeron sã offerta dar; 89.35sen gran demorada; 128.30 E quand'o tenpo chegado / foi de catar sãscolmêas, non fez longa demorada /E abriu aquela logo. CF. demora,demorança.

domorança s p.: demora i 9.49 gran demo-rança / aqui u estamos / boa nonseria; 154.24 fez mui gran demorança/ En víir; 367.53 non quis por estofazer demorança || sen demorança:Ç>'159> 30328 foi-ss' aã omagen daVirgen sen demorança; J1281 sennehúa demorança. CF. demora,'demo-rada.

demorar v. i.: tardar: 83.32 muito nondemoran / que non sejan perdoados;115.171 vai tost', e non chores / nendemores / e iaz ta romaria || com aPREP. a: 71.6 Santa Maria, a que nuncademora / a buscar-nos carreiras Ocom a PREP. de: 241.7 Santa Maria /d'acorrer non demora / a quen porela fia ; 264.7 Santa Maria, a quenunca demora / de rogar a seu Filio|| com a PREP. en : 346.3 Com' a grand'enfermidade en sãar muito demora.

demostrança s. F. : demonstração: 9.9 en'Domas ... Santa Maria / fez grandemostrança; 24.52, 34.35, 51.7 destovos c o n t a r quero húa mui grandemostrança / que mostrou SantaMaria en terra d'Orlens en França:136.31.

demostrar v. TR. : mostrar: 1.53, 43-75Por veer o gran miragre que a Virgendemostrara; 49.7 ela nos vai demos-trar / de como nos guardemos dodemo; 70.10, 85.5 Pêra toller granperfia / ben dos corações, / demostraSanta Mana / sãs grandes visiões ||dcmostrar-so: 204.30 (l') a Virgen

Page 97: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

•94

Santa Maria que sse logo demostrou/ ao enferm'.

demover v. TR. : irritar: 237.47 Mais el foydemovudo / Contrr ela, o traedor, ediz.

dende: ligação do ADV. ende e da PREP. de ;325.87 dend' adeante: dali em diante \1 dend' a tercer d ia : dali a

três dias.

denegrecer v. i.: enegrecer: 123 (M) viuos diaboos e denegreceu poren.

Denis, Dinis: 292.23 a Parais' yria, ben ueste San Denis || na exclamação parSan Denis l : 5.182, 115143, 146.87,238.62 (E: pa-Ssan Dinis), 245.115,246.38, 265.101, 404.47 || Frequência:Denis: E: 4, T: 2, F: 5, To: o;Dinis: E: 4, T: i, F: o, To: 3.

•denodadas v. denodado.

denodado PART. PERF. / ADJ. : atrevidof

ousado: 11.94 polo defender / dodenodado / demo; 111.48 o denodado/ demo; 237.21 As cinque festas daSennor ... jajúava esta moller . . .pêro seendo denodada / muit ' en seucorp' abaldõar; 304 27 non ousan seerousados / d'outr' oyo ali queimaren,ca saen por denodados/ende cada queo provan || a denodadas: valentemente-"140.27 Loando-a, que nos val ia / lieroguemos na batalla / do mundo quenos traballa, / e do dem' a denoda-das.

dentada s. p.: 128.20 dos dentes sol nondedes y dentada.

-dente s. M.: 6.44, 128.20, 174.40 nuncapois lie dolveron boca nen língua nendente ; 237.62.

•denteira s. F.: arreganho: 68.52 Assi aVlrgen avlir / fez estas duas ... quex' ant' av i an . . . denteira come conagraz.

dentro ADV.: 4.66 u o forn' arder vyu /meté-o dentr ' ; 17.23 mató-o dentr,en sã cãs' ensserrada; -'S.gr, 27.50,48.37 fez que sse canbiou a fonte bendentro na sã erdade / dos monges ;51.49 O de dentro respos; 225.9 un

gran miragre ... que mostrou a SantaVirgen ... dentro en Cidad Rodrigo.

dcocssa s. F. : deusa : 335.80 Se podi' averontr' eles algúa tal deoessa / que fill ,en braço trouxesse.

dêostar v. TR,: injuriar, ofender: 38.32foron dei déostados / os santos e aReynna sen par ; 45.12 a todos seusvezyos feria e dcostavá; 89.57, 174-2,238.13.

dcosto s. M.: ojensa, insulto: 59.21, 273.22Par Deus, muit' é gran déosto / d'ofeito da Virgen santa seer metud' atrebello ; 411.75 por esta vergonna epor este déosto / fogi a esta terra.

departidor s. M.: aquele que narra, explica:245.113 E el foi departidor / De quanto11'enton vêera.

departimcnto s. M. : diferença, distinção:60.1 do depart imento que á entre Av'e Eva.

dcpartir v. TR. : narrar minuciosamente,explicar: 143.20 fez-lles sermon, enque depart i r / foi como Deus quispor nos remiir / aacer; 208.16 segond1

oy depar t i r ; 249.19 senpr' averedesende que f a l a r e departir; 295.20segund' oy departir; 410.17 como vosq u e r o d e p a r t i r || dividir, separar:2196 assi como téevras e luz depar-tidos son || julgar, ponderar: 401.58quen dá juyzio seno ben departir ||departír-se: 192.101 do demo de chão /t'ás a depart i r || desistir: 401.83 depedir-che merçee non me departirey.

depenar v. TR. : depenicar, arrancar oscabelos : 43 48 fazendo gran chanto,depenando sã moleira 115,298 como

Page 98: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

Ml

perdiz / assi o depenavan ; 305.58 consanna depenava sãs grannões; 323.20depenou seus cabelos; 331.24.

opendorar v. TR. : suspender: 242.29estava ... dependorado das unllas ecolgado por caer.

depois ADV. : 3.29 mais depoys ... repen-tiu-ss'; 5.i6i, 6.37, 13.32, 14.7, 12432mandou-lle ferir e dar / mui grandecon un venabre e depoi-lo degolar{T: de pó I o) || PREP.: 45.66 Depoisaquest as palavras (TTo Depôs);105.45 depois jantar || depôs de : indi-cando i.ápaço: 386.17 depois d'alend'Arnedo; indicando tempo: 206.17depois do Avangeo || depois queCONJ. : 24.2 depois que foi morto.

depôs PREP. indicando tempo: 15.122 Depôsaquest'; 45.91 depôs esto (To depôsdesto); 56.2 depôs ssa morte; 89.65depo-los treinta dias ; 351.90 A missafoy cantada logo depo-la luz ||espaço: 62.48 poi-lo deitava / depôssi na besti* || ir, correr depôs: perse-guir: 175.26 foi... depôs eles; 213.77corria depôs el; 277.46 correrondepôs eles; 317.41 leixou-sse depôsela ir || depus: 69.75 depus isto (E;TTo depus esto). CF. despos.

dereitamente v. dereilo.

dereito ADJ./s. M.: 15.6 esto dereit' erazon adnz || con dereito: 281.62 m'éirada con dereito; 392.11 con dereytofoi enforcado e mono || per, por dereito:219.7 por dereit' e por razon; A. 18 dosRomãos Rey / é per dereit' e Sennor;345.44 per dereil' e per foro non deviaa seer [| sen dereito: 313.51 non quei-ras que eu moira a gran tort' e sendereito || aver dereito: ter ra^ão:240.3 Os peccadores todos loarán /Santa Maria, ca dereit' y an [| averseu dereito: obter aquilo a que se temdireito : 132.138 dês que soos ficaron/ e el viu dela o peyto, / logo ambosss'abraçaron,/cuidand' ela seu dereyto

95/ aver dei; mais non podia f| dartlereito: 186.38 aã jostiça mostra tarazon, / e veeras que dereito che dará

V dar dereito de alg.: 15.100 dá-nosdereyto dei ... e sei de nos ambosvingador; 286.31 destes judeus / medá, se te praz, dereito || dar dereitode si: reparar uma falta, corrigir--se (?): 17435 dereito de ssi grandedá aquel que sse desmente || dizerdereito: dijer aceríadantente, diqer o^Kee/KSío/75.io3 O crerigo, maçar teveque He dizia dereito / a Virgen SantaMaria || fazer dereito: proceder bem:109.5 Dereito fazen (os diabos) de ss'ir perder / ant' a de que Deus quisonacer; 240.11 senpr" eu toarei / osseus feitos ... e por aquesto dereitofarei, / e os cuitados dereito far.án ||filiar dereito de alg.: vingar-se, cas-tigar: 34.1 como Santa Maria filioudereito do judeu pola desonrra quefezera a sua omagen || jazer en dereito:ser justo: 53.52 que eu faça teu rogo,aquest' en dereito jaz || joigar dereito:julgar com justiça .• 75.140 el dereitojoyga || saber dereito: saber o que éfasto: 26.6 Mui gran razon é que sábiadefe i to / quen Deus troux* en seucorp' || seer dereito : ser justo: 35 130listo mui gran dereit' è / de vosnenbrar das relicas; 43.55 Mas se miodar quisesses, non porque seja dereito,mas porque sabes mia coita; 52.3,56.4 Gran dereit1 é de seer / seu mira-gre rnui fremoso / da Virgen; 163.12foi gran dereito || têer por dereito:achar justo: 175.4, 361.22 tiinnam porgran dereito de pedir-lle || 179.17era toda tolleita / e das pernasencollêita; mas ela a fez dereita, / cassa física non fal; 268.16 Esta donaque vos digo avia todo tolleyto,/ ocorpo, que non avia neun dos nenbrosdereito; directo: 222.54 que pêra oparayso vaamos dereyta yda || direc-tamente: 9.39 cuidamos / dereit' aSuria / log1 ir; 12.27, 47.23, 49.65 logoas compannas/dereito a Seixon levou;89.64 || a dereito: 201.37 dun cuitelose feriu eno peito; / e non morreu

Page 99: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

do coíbe, ca non foi a derei to (não foibem dado f) \\: 113.1(7), 132.95 a Virgen ... que dereita-/mente a el véo logo ; 237.119 a San-taren se foy dereytamente || 200.10a mi de boa gente / fez víir dereita-mente || francamente, sem rodeios :269.32 eno leito jazendo agynna se foierger / e falou dereitamente e come-çou a dizer || de dereit' en dereito :imediatamente: 345. 93 E ela lie res-pondia ben de dereit ' en dereito || enseu d e r e i t o : por seu lado, por suave% (?): a m b a - l a s suas mãos assis'encolleran, / que ben per cabo dosonbros todas se meteran, / e os cal-cannares ben e . seu d e r e i t o / semeteron todos no corpo mal t re i to ||en dereito de: em direcção a (?):225.42 Esta aranna andando per cimado espíaço / e depois pelos costadose en derei to do baço.

dereitoreiro v. derciturciro.

dereitura s, F.: 221.7 justiça • • • e derei-tura; 224.18 muitos miragres faz aSennor de dereitura.

dereitureiro ADJ. : justo, justiceiro: 43.78por prazer da Groriosa, santa e derei-tu re i ra ; 151.48 pola V i r g e n , cujasobras son sempre dereitureiras; 213.44en todo-los seus feitos senpr' é muidereitureira ; 328.87 Esto fez a Virgensanta, a Sennor derei toreira ; 392.51Jhesu-Cristo e sã Madre, Sennoresdereytureyros.

derraigar v. TR. : desarraigar: 399.45 maavoontade de ti derrayga.

derrancar v. TR. : arrancar, desalojar,despojar: 369.76 mandou a úu seuorne que tam muito a coitasse, / ataque de quant' avia de todo a derran-casse.

derranjar v. i.: lançar-se, arremessar-se (?J:19.11 Ele e outros dous un dia acha-ron / un seu êernig', e pôs el derran-

jaron (o perseguiram) / e en húaeigre ja o ensserraron.

derredor ADV. : 205.36 o castelo foi der-redor combatudo; 253.44 a eygreja esua e d e r r e d o r a erdade; 314.64Quantos derredor estavan || derredorde : 326.27 as poseron aly / derredorda eigreja || en derredor : 44.18 o fezapregoar / pela terra toda en derredor;102.70 pastores Io oyron, / que ali enderredor / Eran ; 161.4, 185.70 fez log'a toda ssa gente o castelo comba te r /A pedras e a saetas mui de rng' ender redor ; 186.65 t o d ; ' e n derredor /lies p o s e r o n fogo || a d e r r e d o r :63.28 Sant' Estevão tod' a derredor /He vúo ce rca r ; 142.37 Mai-la agua otroux' a derredor / de guisa que liefez perde-lo sen ; 212.52 teve que eramellor / d 'atal lar pela eigreja e nonyr a derredor ; 228.44 andou ... trêsvegadas a eigreja da Virgen SantaReya / a derredor ; 245.58 todos a húafogueyra severon a derredor; 329.45|| a derredor de: 8218 Log' a der-

redor / dele vos meted' || andar a (en)derredor a alg.: andar em volta (paratentar}: 76.14 tanto 11' andou o dem'en derredor, / que o fez nas mãos dojuyz víir ; 125.34 (os diabos) foron aãdonzela e andaron-11' a derredor.

derribar v. TR.: 17.73 derribou do teit ' húabraçada; 196.53 o templo... derribou;229.2, 239.38 o queixo He derribou.

dês PREP. desde (lugar): A.3 dês Conpos-tela / ta o reyno d'Aragon; 169.36 dêsMurç' ata Sevilla ; 241.46 dê-la cintasuso; 292.76 vin ben dês Toledo;379.21 dês Jenua te en C h a r t h e s ;386.38 dês Tui ata Qcana || tempo:11.83 dês peça non durmia ; 67.8 dêsIo tempo de Nero ; 164.44 dês aquelavegada ; 188.13 dês menynnez ; 189.19dês essa sazon; 310.9 jouve dês peque-nynna ; 357.13 dês l o n g o lemp' ||imediatamente depois: 89.67 dereii1 aãeigreja / se foi depo-los t re in ta dias,/ que non atendeu M e s s i a s , / mais

li

Page 100: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

dê-la entrada / foi logo batiçada ||dês al i : desde então: 16.81 Poi-laGroriosa o cavaleiro por seu / filiou,dês ali szou el, e non He foi greu, /quanto lie mandara ela; 237 12 avere-des dês ali o dem' avorrecudo; 246.37,251.22, 298.67 || dês ali adeante:163.29 dês ali adeante punnou senpreen loa-la; v. adeante || dês aquela ora:98.37 e nunca dês aquel' ora daly ssepsrtyu || no preciso momento: 57.84 seH' atravessara / ben dês aquela ora /u a comer cuidara || dês aqui : semdemora: 16.42 se esta dona vos que-redes, fazed' assi: a Santa Maria apedide dês aqui || dês aqui adeante:i63.23 desde aqui adeante, se nuncaos dados jogo, / a mia língua sejapresa; 316.58 || dês en, dês endc:desde então, em seguida, por isso:6.40 entou cantou o menyo; e foronen mui pagados / todos, senon unjudeu que lie quis gran mal dês ende ;97.88 os mezcradores en desden / tev'e nunca por eles deu ren, / e dês en /nonos ar quis de tal fe i to creer;108.59, 111.44 pois foi apoderado /de ssa alma, muit* irado / foi ao fogoprivado / pola y pear dês en; i53.ig,187.26, 245.37 || dês enton: desde então:71.61, 84.34 pêro parou y mentes sen-pre mui mais dês enton; 131.4J, 178.17,183.30 || dês i: desde então, depois,em seguida: 25.122, 34,17, 4M^ Asgentes, quand' est* oyron, correndochegaron y / u o donzel braadava, eel contou-lles dês i / como vos já dit'avemos; 53.22 logo g u a r e c e u / omenyo en tal guisa que andou ben ecorreu, / dês i foi-sse con ssa madre;57.32, 65.133 || além disso, e também:10.16 punna de nos guardar de falir; /dês i dos erros nos faz repentir; 45.31,94.10 CF. dessi || dês i adeante: 164.49foi dês i adeante sã eigreja mais dul-tada || dês oge mais, dês oi mais v.oge, oi || dês quando CONJ.: desde que:84.82 vos niun torto faço nen fiz dêsquando vos vi; 95.72,198.22 Hdaron bendês quando começara o serão; 402.16outro ben senon vos non ei eu / nen

97

ouve nunca dês quando naçi || depoisque, logo 0He;'>87, 269.51 Dês quand'aquest" ouve dito, são do leiio s'ergeu;

> 280.35, 3oi.25 || dês que CONJ. : depoisque, desde que: 1.76 quando seu Filioa levar / quis, dês que foy passada /deste mund'; 9.34, 15.164, 55.27 falou--11' a abadessa, que a nunca mãosvira / ben dês que do mõesteiro seussa l ecença sayra; 58.55, 65.237,75.110.

desaconsellado ADJ. : privado de conselho:1.60; 145.17 aconsellava desaconsse-llados.

desafeito ADJ.: 166.18 ya mui ledo, comoquen sse sen niun mal sente, / pêrotan gran tenp' ouvera os pés d'andardesafeicos. /

desafiar v. TR. : 213.33 foi logo desafiado /dos parentes dela. CF. desfiar.

desamar v. TR. : i65.8 aos crischãos desa-mava mais que a i ; i6g.5i os queMariame desama, mal os trilla; 363.18.

desamor s. M.: desafeição, hostilidade:16.26 Maçar o cavaleir' assi despreçarse viu / da que el amava, e seu desa-mor sentiu ; 22.11, 85.34 eu soo a quêtu e todos teus parentes / avedes muigran desamor.

desamparar v. TR.: 5i.26 Santa Maria ...que non os seus nunca desanpara ;55.21 Ambos assi esteveron ta queela foi prennada; / enton o crerig*astroso leixou-a desanparada; 171.39a madre ... con el no rio foi caer ...e ouve a desanparar / o f i l io ; 218.4,299.14 fogiron e a ygreja desanpara-ron assi I 2QI.33. CF. desamparar.

desaposto ADJ.: desarranjado: 273.21 viuestar desaposto / o altar.

dosapostura s. F.: impertinência, acçãoindecente: 3i2.3 Non convcn que sejafeitu nihúa desapostura / eno logaren que seve da Virgen a ssa fegura.

Page 101: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

desaprender v TR. : desprender: 76.28 aãomagen foi e li ' o Filio tolleu / perforça dos braços e d e s a p r e n d e u ;224.57 viron-1' o braç' ali desapreso;289.37 desaprendeu-Il' as mãos [| dcsa-prender-se: 153,47 Ali sse desaprendeu/ dela log* a sela.

desasperado ADJ.: 11.8, 80.28, 65.^8 teve-ss1

enton já por desasperado; 201,3i foiben desasperada / que per ren quefezesse nunca já perdoada / de Deusnen de sã Madre seer non poderia j231.3a Deus . . . quis que Don Fer~liando fosse .. tan cui tado / dúagrand' eníermedade, que íoi dei deses-perado / el R e i ; 233.33 muitos depesares / te farán os malcreentes queandan desasperados. CF. desesperado.

desasperança s. F.: desesperança: 9.126,154.9 con a juda do demo caeu endesasperança; 272.5 quand' en desas-perança nos quer o demo mayor /meter. CF. desesperança.

desasperar v. TR. / i. : 272.4 Maravil losasmiragres Santa Maria mostrar / vaipor nos, que no-lo demo non façadesasperar; 284.31 o d e m o . . . quelie metia medo polo desasperar ||desasperar-se: 16.2 un cavaleiro namo-rado, que ss' ouver' a d e s a s p e r a rporque non podia aver sã amiga.CF. desesperar.

desatar v. TR. : 114.42 diss' el a ssa madreque o desatasse; 137.22 que o daquelpecado tirasse rogava, / que o benque el fazia todo desatava; 182.23muito fiava / na que o mal desata ;280.5 pelo seu rogo se desatan / ospecados dos que ben ba ra t an .

«desaveõnça s. F.: desavença; 344,3 ComoSanta Maria de Tudia fez a húa caval-gada de crischãos e outra de mourosque maseron húa noite cabo de sãeigreja e se non viron, por non averendesavéença.

desavontura s. F.: desventura 411.51 ali ujazia gernend' e sospirando / e sãdesaventura a Deu? mui t ' emen tando/ de que era sen f i l l o s de Joachin.

desbaratar v. TR.: 181.1 Esta é comoAboyuçaf foy desbaratado en Marro-cos pela sina de Santa Maria; 257.21Toda-las out ras relicas achou maldanadas e as arcas en que seynn maldesbaratadas ; 374.2 úus almogavaresque senpre en t r avan a terra de mou-ros e eran desbaratados.

desbolvcr v. TR. : desenfaixar: 224.56 dospanos Ia desbolveron.

desbullar v. dcbullar.

descabeçar (c,6 M) v. escabeçar.

descalçar v. TR. : 64.3 Como a moller ...non podo a çapata que lie dera seuentendedor meter no pee nen descal-ça-la ; 64.84.

descalço ADJ.: 304.22 clérigos, monges efrades descalços, preegadores.

descobrir v. TR. : 93.3y a te ta descobriu;149.53, i5 i .47 to l lend ' os frocos dastetas e d e s c o b r i n d ' as molei ras ;404.95, 405.46 1| revelar, confessar:97.73, 115.194 con medo / seu mal liedescobria; 131.68,299.46 O í r e i r e . . .a seu maestr" aquesto d e s c o b r i a ;410.7 quanto poder punnarey / d'osseus miragres descobrir || 159.1 ComoSanta Maria fez descobrir húa postade carne que fur ta ran a úus romeus;3o2.iComo Santa Maria de Monsarratdescobriu un fur to || 3i6.23 alen dorio da v i l a ... vertudes sse descobri-ron, e fezeron y altar. CF. descubrir.

descolgar v. TR.: tirar (da forca): i3 (M)Como o meirynno o achou vivo e omandou descolgar; 175.63 Amigos,ide toste e o descolgade.

tlescomuai, descomunal ADJ,." fora do vul-gar, anormal: 91.39 sofrer door atan

Page 102: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

99descomúal; 97.5o Se é verdade quetanto mal / fezestes, e tan descomu-nal ; 114.19 lie deron coíbes mui des-comúaes; 121.43 (-un-), 127.17 (-un-);186,17 "e buscou morte descomúal;266.19 começarem a ygreja tan grande,que ben caber / podess' y muita degente, pêro non descomunal; 401.76me guarde ... de quen en seus feitossempr' é descomunal || descomunal-mente: 72.70 descreeu / mui descomu-nal-/Mente. CF. comual.

descomungaçon s. F.: excomunhão: 283.53u quis d e s c o m u n g a ç o n / dizer.CF. escomoyon.

descomungar v. TR. : 65 (Aí), 5a.t o Bispoque descomungou o crerigo. CF. esco-mungar.

doseonnoccr v. TR, : desconhecer: 186.46Que será / Daquesta moller que tangran torto fez, / que desconnoceuDeus e o mund* e prez, / que fez feitomão, vil e tan rafez ?

desconnoçudo ADJ.: desconhecido: 28.111na vila foi entrar / dos seus descon-noçudo || ingrato: 406.61 que nosguarde de louc' atrevudo / e d' om'êayo e desconnoçudo.

desconortado ADJ.: desconsolado: 246.53ficou / ende mui desconortada.

desconoTte, desconorto s. M.: tristeza, afli-ção, dó: 328.45 de que an gran desco-norto / os mouros; 347.32 (desconorto),352.35 ouv' outro gran desconorto /do açor, que non queria comer; 354.31quantos ali estavan ouveron gran des-conorte; 408.21 colleu tal desconorte,/ que ben cuidou prender morte.

desooorado ADJ.: descorado, sem cor:164.29 a omagen ... perdeu ssa fremo-sura e tornou descoorada.

desconsimento s. M.: impertinência, abuso,falta de respeito (CF. PROV. descauzi-

men): io5.6 maldade nen crueza /nen desconsimento nunca He praz.

descrecer v. i.: desinchar: 306.42 logo liedescreceu / o ventr' assi come anteque foss' ela conceber.

descreença s. F. : 65.37 sentença / en que eljazia por sã descreença; «37.37 queen descreença / non caesse pelo demo.

descreente ADI. : 294 19 por que guardadossejades de seerdes descreentes.

descreer v. TR. /1.: descrer, renegar: 3,22fez-11' en Deus descreer; 284.50 repen-tiu-sse muito do que foi descreer / ecomungou; 3n.S quen aquesto npncree, sã creença non vai ren', / cadescrê' en Deus, seu Filio, é en elaque Madr' é \\pragttejar, amaldiçoar:72.19 ena taverna beveu / e aos dadosperdeu / algu', e poren descreeu / muidescomunal-/Mente; 248.16 descrevatan muyto, que quantos seyan y /foron en tan espantados que sse foronos mais d' y; 407.14 || descreer en :61.2 Como Santa Maria guareçeu aoque se torcera a boca porque des-creera en ela; i63.i, 19244, 238.2porque perdera descreeu en Deus een Santa Maria (E; F: descreeu aDeus e a Santa Maria).

descrendo ADJ. / s. M. : incrédulo, descrente:46.6 omees descreudos; 119.9 dun orneque de diabos húa gran conpanna /levavan pêra péaren con os descren-dos; 181.3 Fero que seja a gente d'outra lei e descreuda; 208.33 o trae-dor descrendo; 237.117 non He prazde me perder com' algun descreudo.

deseubrír (316.a 3 F), PART. PERF. descuberto(374.17) v. descobrir.

desden s. M.: 79.25 orgull' e desden ; 93.17El assi mantéendo orguli* e desden|| sen desden: de boa vontade, semhesitação: 17.65 A boa dona sen niun

Page 103: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

100

desden / ant' o Emperador aque-aven ; 32.29 mandou-lle tan toste muisen piedade / que a vezindade / lei-xass' da c idade / tost' e sen desden;94.io5 E tan toste, sen desden, e senvergonna de ren aver, juntou o con-vento || en desden: 142.13 un seu fal-con foi matar ... húa garça muit' endesden (mostrando a sua superiori-dade) || têer en desden: despregar,ter em pouca conta: 74.12 1'orqué metées en desden ; 97.86 os mezcradoresen desden / tev ' ; i53.4, 244.3 586.7.

desdcnnar v. TR. : 88.83, 98.7 como SantaMaria desdennou assi / ante todos húadona que fora fa l i r ; i32.io6 Porquêoutra filiar yas / amiga e desdennavas/ a mi; i53.i, 192.49,

desdennoso ADJ.: 195.173 Torn' à orgullosa/ abadessa a t revuda / e mui desden-nosa.

desegurado ADJ.: inseguro, perigoso: 363.i5indo per un caminno mui desegurado(E; F: dessegurado).

desejar v. TR. : 36.37 ao porto chegaroncedo, que desejado / av ian; 67.22,120.19 atan pagados serán/que nuncadesejarán ai ren; 280.17 nosso bensenpre deseja; 318.47 mil vezes enodia desejava de morrer; 420.64 Benvennades, Sennor mui desejada.

desejoso ADJ.: 48.34 que non moiramosde sede, / veend' agua conos ollos eseer en desejosos; 56.24, 75.10 un cre-rigo que era de a servir desejoso;161.44, 383.9 húa molier que tiinna ocoraçon desejc^o / de a servir noit'e dia || desejável: 195.75 punnara / detêer vigia / pola desejosa / vida gãar.

desembargado ADJ. / PART. PERF.: desemba-raçado: 399.24 foi cuidando muit' amalfadada / como matass' o menino;ca desenbargada / seria se o colgassesequer dúa viga.

dcsencollor-so: 179.41 Assi que sse 11' esten-dendo / foron e desencollendo (osnervios).

desenganar v. TR.: 274.44 Aynda de tafazenda mays te desenganarey.

desamparar (254.32) v. desamparar.

dosorrado ADJ.: desatinado: 281.10 El nonera de mal siso nen deserrado en ai.

deserto s. M.: 102.72 pas tores . . . que alien derredor / Eran en esse deserto ||ADJ.: 195.143 d a q u e s t ' amargosa /Vida e deserta.

desesperado (i 1.8 To) v. desasperado.

desesperança (9.126 To) V. dosasporança.

desesperar (16.2,8 To) v. desasporar.

desfazer v. TR. : 82.5 o poder ela do demodesfaz; gg.3 querian desfazer as ssasomagSes; 114.31 viu-o come desfeito/ das c h a g a s mui grandes; u5.57muitas carreiras buscou / pêra o quefczeran / desfazer; 235.3o eu o desfa-rei todo o que eles van ordi r ; 286.38caeu / sobr' aqueles judeus logo unportal; mas non tangeu / a outrosenon a eles, que foi todos desfazer ||42.55 assi lio desfez da mente comodesfaz agua sal; 197. 55 desfez seufeito como a agua o sal; 235.68 Deusdesfez o seu fe i to , com' agua desfazo sal || desfazer-se: 47.40 Tol-t',as t roso , e logo te desfaz (demo);82.47 Q u a n d ' e l e s oyron aquestarazon, / como fumo se desfezeronenton; 243.3o os geos sse desfezeron ;365.14 en seu coraçon dultava / que a'Ima nada non era senon vento quepassava / tost' e que se desfazia comefum'. Formai verbais:

PRES. IND. 3 42.55, 82.5, 105.96,

235.686 desfazer* 341.8

ESTUDOu s p Cf'TUGt/KE$

Page 104: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

toi

IMPERF. IND. 3 des faz ia isS.Si,365.I4

IMPERF. CONTJ. 6 desfezessen 215.37,292.47

PERF. 3 desfez 42.55,147.38,169.58, 197.55,235.68

6 desfezeron 82.47,205.28, >43.3o

FUT. IND. i d e s f a r e i 82.29,235.3o

3 desfará 404.8COND. 3 desfaria 121.48IMPBR. 2 desfaz 47.40PART. PRES. desfazendo 192.82PART. PERF. d e s f e i t o 96.73,

114.26, 146.94,241.51, 282.34

INF. d e s f a z e r 38.22,99.3, nS.47,a8õ.33

desforrar 7. TR.: 252.28 o que o demo meteen ferros, ela desferra.

desfiar v. TR. : desafiar: 25g,i3 feze-os odemo assi gresgar / que ss'enviaronlogo desfiar. CP. desafiar.

desfolar (178 M) v. esfolar.

dosguisado ADJ.: desaguisado, inconve-niente, despropositado: 11.31 as portasabria / por ir a fazer / o desguisado ;111.26 Húa noit' o desguisado / foifazer; 302.28 non quis que ea ssa casafossen per nulla maneira/feitas cou-sas desguisadas.

desigual ADJ.: injusto: 148.23 non faziafeytos mãos nen desiguaes.

desinchar v. r.: 367.6? aroba-las pernas Hedesincharem / e guareceu daquelamaloutia.

desleal ADJ.: 42.75 Mão, falsso, desleal;72.a5 en seus nenbros travou / comedesleal: 235.28 seu feito destes â muidesleal', 239.63 jurei come desleal /

per Deus gran mentira mortal;287.35 aquel falsso desleal.

deslealdade s. F.: 15.17 contand' a desleal-dade / de Juyão.

t

desliar y. TR. : desligar: 245.71, 319.62diss' aã gente / que a desliassen.

desmentir-se: desdiçer-se: 174.35 dereitode ssi grande dá aquel que ssa des-mente.

desmesura s. F.: descomedimento, imperti-nência, atrevimento: 3g.3 Torto seriagrand' e desmesura / de prender malda Virgen ssa figura; 25165 catade /A vossa mui gran mercee e non a miadesmesura / grand' e sobeja e fera, queme fez fazer loucura / d'eu querer obordon vosso levar || a desmesura:desmedidamente: 149.4 Foi é a des-mesura; 198.16 a lidar começaron,ferindo-ss" a desmesura; 3ia.38 porela foi coitad* a desmesura.

desmesurado ADJ. : 3aa.2i el gran comedorera e metia os bocados / muit' ameudena boca, grandes e desmesurados.

desnuar v. TR. : desnudar, despir: 7.52 des-nua-la mandou; 38.66 assi que todosdesnuados / os peitos IPouveron deparecer; 337.70 fórona desnuando /de quanto tragia enton; 3i5.5a.

desobodeenea s. F.: desobediência: 270.15Quanto nossa primeira madre nos fezperder / per desobedeença (E; F:desobediença).

desonrra s. F.: 34.1 Esta é como SantaMaria filiou dereito do judeu poladesonrra que fezera a sua omagen;65.221 que soffresse desonrra eguerra / por amor de Deus; i35.i,183.3.

desonrrado ADJ : 149.46 recebeu na cruzmorte que judeus.e pagãos / He derondesonrrada.

desonrrnr v. TR. : 136.7, 317.4 Mal ss1 á end'achar ' quen quiser desonrrar Santa

9

Page 105: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

IO2

Mar ia ; 327.39, 355.76 disse que a for-çara / o mancebo na carreira e fe r i r 'e desonrrara.

desora s. F.: a desora LOC. ADV.: de repente,subitamente: i5i.26, 163.14 logo per-deu a fala, ca Deus ouve dei despeito,/ que lia tolleu a desora, como sedissesse : «cala !»; 301.37, 3a2.i8 ouv'a seer morto a desora, sen tardada.

desorcliado ADJ. : desordenado, dissoluto,lascivo: 254.13 Dizendo paravlas lou-cas, maas e desordyadas.

desoterrar v. TR. : desenterrar: ig5.igi foyaffanosa / En desoterra-lo. CF. desso-tcrrar.

despagado ADJ.: descontente, Cangado:75.7 d'orgullo con requeza / é elamui despagada; Q9-53, 164.9 do ma'que lie fezeron mostrou ss' en pordespagada.

despagar-se: estar descontente: 20.35 Maçarm'eu de ti despago, / a sa lvuçon euchá trago.

despeito s. M.: aver despeito de alg.:i63 i3 logo perdeu a fala, ca Deusouve dei despeito, / que lia tolleu adesora; 201.35 creceu-11' en tal coita,que ouve tal despeito / de ssi que duncui te lo se fer iu eno pei to; 238.36,355.7o || f i l iar despeito de alg.: ter umdesgosto: 26.8 dei despeito / nuncafoi f i l i a r || fazer despeito a alg.: 77.17rogando-l le que non catasse despeyto/ se 11' ela fezera || con despei to:i i5 .6 i con despeito / os meteu enfolia (o demo); 197.19 con despeitodaquest' o f i l iou o demo poren; 237.54El con gran despeito travou dela-

despeitoso ADJ.: irado, irjscível: ii)5.2o3muito mal soff r ia / da mui despeitosa/ abadessa de ta lante / brava e san-nosa.

despender v. TR. : 25.10 un ome que seuaver / todo já despendud' avia / por

fazer ben ; ig3 i3, 2o3.ii seu tempodespendia en servir Nostro Sennor ;376.i8'en servi-lo sã vida el av i a des-penduda.

despenseiro s. M. : aquele que tem a seucargo a despensa: 386.43 se queyxa-vam / ai Rey os seus despenseyros.

desperentar v. TR. : matar: 26.81 con sãsmãos / se foi desperentar.

despertar v. l. : 345.89 el chorand' egemendo / despertou daquesie sonno;3gi.i6 gran door a ( f i l iou / aos peesen dormindo, e tan toste despertou.CF. espertar.

desperto ADJ. : 85.27 pois que sonnouaquesco, foi logo desperto. CF. esperto.

despojar-so: despir-se: 7 (/l/) Como a aba-dessa se despojou ant' o bispo.

despos (28i.35) v. depôs.

<lonposar M) v. esposar.

despranar (53 A?) v. espranar.

desprazer v l. desagradar: 12.4 O que aSanta M a r i a mais despraz, / é de quenao seu Fil io pesar f a z ; 47. "i comoSanta M a r i a foi un monge g u a r d a r /da tentaçon do demo, a que do bendespraz; 68.47 nono farei> POIS vos

despraz ; iza.33, 146.92 || s. M.: des-gosto: 314.31 ela orou tan mui to , quefiliou en desprazer / seu marido.

despreçar v. TR. : despregar: i6.s5 Maçaro c a v a l e i i ' assi despreçar se viu / daque el amava ; 65 218, 188.18 Estadonzela tan mu i to Santa Maria amou/ que, maçar no mund ' es tava, porela o d e s p r e ç o u / tanto, que perastéença que faz ia enfermou ; 283,49,419.128.

despregar v. TR. : 403.51 quando o despre-garem / da cruz.

Page 106: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

io3

dess hunn (233.5o E) v. suu.

dessa(s) v. desse.

dessabor s. M.: dissabor: 379.18 que nonouvessen medo... de perderem doseu nada nen prenderen dessabores.

desse 57.38, desses 37.19, 57.73, dessa 3-43,134.60, dessas 288,32, desso 25.149:ligação do PRON. DEM. esse etc. e daPREP. de || dessa or' adeante v. ora;dessa vez v. vez.

dessegnrado v. desegurado.

dessi (78.22, 81.14, 359.27; v. dos i.

dessinar v. TR.: di?er por gestos t 269.22O filio, que era mudo, per sinas liepreguntou / por que tanto jejuava;e ela He dessinou / que pola Virgenbêeita o fazia.

desso v. desso.

dessoterrar (24 M) v. desoterrar,

dessuso (íSa E) v. snso.

dessuu (224.33 F), dessuun (233.5o F)V. suu.

dosto 1.77, 5.3, destes dy.37, desta B, 27,5.96, destas 3241, 138.70, desta 5.5,105.7,: ligação do PRON. DEM. esteetc. e da PREP. de. CF. disto.

destêer v. i.: 142.>3 aquela que sé / semprecon Deus e de nos non desten.

desterrar-se: 343.48 mandasses-lle que sefosse dela e se desterrasse.

desto v. deste.

desíorpar v. TR. : mutilar t 146 (M) Comoa madre achou seu filio desiorpado.

destorvador s. M. / ADJ. : estorvador: 378. i omaçar s'el muito traballa de nos seerdestorvador.

desterrar v, TR. : 13 .139 fezérono beu fis/ que nunca mais destorvado / fosse

, per eles. CF. estorvar.

destro ADJ.: direito: 63.63 o braço destro ;105.87 a teta destra He foi queimar;141.36 o ergeu mui toste pela destramão; 265. t u a mão destra || a dest ro:à direita: 69.45 a destro viu estar dacapela / de gran fremosura hfia don-çela; 75.93 viu a destro estar húasseys donzelas || s. M.: lado direito;66.23 a seu destro tragia / sigo SanJohan.

destroir, destruir v. TR.: i5.53, 45.16 todoseu cuidad' era de destroir los mes-quyos; 90.9 o demo destroiste ; 113.«3que poderá a eigreja toda tajj tostedestroir; 267.5 per ela foi a" mortedestroyda || destruir: 384.62, 392.47,401.19,414.25; destrue (PRES. IND. 3):409.33; destruyu 99.1, 401.20.

desviar v. TR.: 58.1 Gomo Santa Mariadesviou aã monja que se non fossecon un cavaleiro; 3*8.82 por desviargran dano; 340.16 connoscan sã folia/ que desvia / d'aver om' o que devia ;421.20 nossa folia ... que nos desvia/ d a boa via || y. i.: mudar de rumo,afastar-se: 9.92 porquê non matamos/ esie, pois desvia?; 11X280 penedoque caera, que Deus fezo desviar;115.g5 log* en essa / ora de Deus des-via || desviar-sc: 2^3.47 desviou-se docamío.

detardada s. P.: demora: 328.51 logo sendetardada; 411.103 o f oro n erger sendetardada.

detardar v. i.: fardar, demorar-se; 46.57faria-me logo sou / crischão, sendetardar.

detêemento s. M.: «S/orvo, defnóra.' 383.26passou o mar en salvo sen neundetêemento, / ca enquanto per elforon sempr* ouvcron muy bon vento.

9•v" -J

Page 107: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

104

deteença s. F.: detença, demora: 341.65l e i x o u - s s e c a e r logo sen nihúadeteença; 341.19 a par da eigreja pou-saron sen deteença.

detêer v. TR.: deter: 37727 mandou logoque a carta non lie fosse detéuda ;377.37 || v. i.: tardar, demorar-se:278.51 non quis Santa Mar ia eno sãardetêer || deíèor-se: i5.i63 sse non dete-vera nenllur / dês que leixara a ost'alçando; g5.So foron ssa via que solnon se d e t e v e r o n ; iSi.jg tiràronoende sen sse detêer; 280.26 a miaalma non se detenna / d'ir a logar ua senpre veja ; 324.35 foi log' a ssacapela, que se non deteve ren; 392.47non vos detennades en destruyr granmaldade. Formas verbais:

detenna 280.26detennades 392.47detevessen 377.37d e t e v e 324.35,

325.Sideteveron g5.8odetevera i5.i63deiêudo 3/7.27d e t ê e r i 3 i . 7 9 ,

146.81, 239.29,261.77, 278.51

detrás PREP.: 262.41 a moller sayu / detrásIo altar.

deus s. M.: A. 8 u gran ben / lie fez Deus;B. 12, i.5, 3.8, 4.85 || i96.39 se talomagen sabian d'algun deus || INTERJ.:182.3 Deus; 335.5 Deus, Deus [| 5.i6gai Deus ; 12.16 ai Deus, ai Deus || parDeus: 1.73, 2.49, í .78, 14.4; 5.174 parDeus de vera c ruz ; 411.67 paio Deussanto || por Deus: 55.28, 96.38, 235.8;128.39 por Deus Io san to ; 271.24 PorDeus seja || 171.62 se Deus m 'anpa r ;3i6.i8 || 145.57 Se Deus me parca ||365.22 ssi Deus me va l i a ; 386.45 seDeus nos va l i a || 69.32 se Dtus meveja.

devasso ADJ. : deserto, despovoado, ermo;2o5.63 a torre u eles eran tan passo /

PRES. CONJ.

IMPERF.CONJ.

PJERF.

MAIS Q. PERP.

PART. PERP.

INF.

3

5

63

63

se leixou víir a terra sobr' un granchão devasso.

devedor s. M.: 62.18 non quiseron delamenage / seus devedores.

dever v. TR. : 1842, 25.3 Pagar ben pod' oque dever / o que à Madre de Deusf i a ; 5o.25 come a Deus lie devemosamor || INTERJ. : 6.3a Madre, fé quedevedes, / dês oge mais vos conselloque o pedir leixedes || exprimindo aconveniência: sem prep.: 1.81 porennos dev' a judar ; 2.3 Muito devemos,varões, / loar a Santa Maria ; 5.4, 7.4,10.9 || com a prep. a: 8.4 A VirgenSanta Maria / todos a loar devemos;11.7 do ben de Santa Maria / non dev'â seer / desesperado; 64.5, 192.14,198.9 || non dever: 26.79 somos bencertãos / que non dev' entrar / anteDeus.

devlador s. M.: adivinho: 17.27 En aqueltenpo o demo mayor / tornou-ss' enforma d'ome sabedor, / e mostrando-sse por devyador.

devisar v. TR. : divisar, avistar: 275.32 op r i m e i r o deles mentes parou / de cimadun outeiro u assomou, / dês i muilonge ante ssi devisou / a Terena quejaz en meo dun vai.

d o v o ç o u s. r.: devoção, religiosidade:24.41 ide por el con procisson, / conc h o r o s e con devoçon; 42.37 osgéollos ficados anl' ela con devoçon;84.64 pola ta f i rme creença e por tagran devoçon; 86.25 o logar era demui gran devoçon || 3o5 78 con granprazer choraron / todos, géollos fica-dos con mui g r a n d e s d e v o ç õ e s ||217.36 Quand' aquesto viu a gente,ouveron gran devoçon; 293.^3 muigran devoçon / Ouveron || aver devo-çon e u : venerar, adorar: 324.17porcnd' el Rei e iodos avian gran(Icvoçoii / en cia J 342 3o.

devotamonte : iSa.Sõ u estava d izendo/sass oras devotamente ; 2o5.8.

Page 108: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

io5

dez NUM. CARD. : 197.39 dez duqucstcsporcos meus; 217.16, 24592, 257.15 ||377.6 dez e seis; 214.32 dez e oito;214.48 dez e nove.

dezembro s. M.: 412.2 esta festa é no mêsde dezenbro.

dia s. M.: 10O.3 Santa Maria, / Strela dodia || 2.15 metera seu siso / en a loarnoyt1 e dia; g.5, tz.5o|| 71.i5 sempre,noites e dias |] 49.23 de noit' e de dia;55.36 {j 80.27 Deus por ti quer perdoarmil vegadas, se mil errar / eno dia opecador || 4.26 vos quero contar / oque 11'avco un dia; i3.io, 19.10 || 25.3ofiador quero seer / de cho pagar bena un dia (em dia determinado} || outrodia: o dia seguinte: 25.97, 31.49,64.31,78.40, 135.72; 43.45 en outro dia ||111.2 como un crerigo ... morreu norio... e a tercer dia rressocitó-oSanta Maria || 202.45 veredes a oma-gen ... oge dia enclinada estar dentr'en San Vítor | 393.17 chegaron aoPorto mercores, primeiro dia / d'abril

II 206.22 Mal dia vi / beldade daquestadona; 238.7 en D°° dia foi nadoquena serviu e onrrou^SS.^ Sennor,tan bon dia vosco || 146.70 sobiu / nosCeos dia d'Acensson; a35.ioo dia dePascua || 48.8 no dia do joyzo || festa:182.26 ssas vigias / guardava dos seusdias; IQ5.3 Quena festa e o dia / damui Groriosa / quiser guardar ; 199.2no seu dia de Março (Anunciação^ ||6.37 un dia de fc-sta || 22.8 un mira-gre... que ela iez grande nos diasmeus; 241.85 Prometeu .. mantêercastidade nos dias que durasse.

diabo s. M.: 26.2 por engano do diabo;45.47, 55.46, 75.i3i, 85.45 outrosdiabos, negros mui mais que carvões;328.8 o diab' antigo || diaboo: 45.56,58.5o, 82.1. 109.1, iig.33 || 99 (M)Como os mouros desampararem avila e fogiron pêra todo-los diaboos.CF. diafare.

diabre s. M.: diabo; 17.7, 64.47 ° diabr'arteiro; 82.9 de diabres... mui grand'

az; 96.52, iiS.2(jf>, 2Oi.i5 o diabr'antigo. CF. diabo, diaboo.

diabria s. F. diabrura: 255.6g per quefezer' a/quela diabria.

Diago: Diag* Sanchez v. Sanchez.

dieipolo (426.2, 427.2,15) V. discípulo.

diciprinar v. TR. : disciplinar, (irón.) corte-jar ; 111 (M} Como un crerigo se dey-tava muyto a diciprinar as mol leres.(Na miniatura correspondente vê-seum clérigo beijando uma mulher).

di eirada, dleiro v. dinn-

Dinis v. Dcnis.«•

dinidado s. F.: dignidade: i38.4 Como SanJoan Boca-d'Ouro ... foi esterrado cdeitado do patriarcado ; e depois ...cobrou ... sã diriidade; 138.47.

dinneirada s. P.: o valor dum âinfieiro:323.38 non perdeu o ome bõo valorde três dyeiradas.

dinnoiro s. M. : certa moeda de prata ou decobre: 45.8 sol por Deus un díeiro /non dava ; 57.42 de quanto tragian /non lies leyxou dinneiro / que nonroubasse; 95.25 sen aver en díeyronen mealla; 329.17 rneallas d'our" edyeiros || Pt.: dinheiro: 23.22 por dlei-ros nen por outr* aver; 2Í.ia3 seusdíeiros; 38.g5 dyeires pagados / ouvimuitos.

discípulo s. M.: 398.4 o dia da gran Çéa,pois ouv' os pees lavados,/ a seusdiscípulos.

disto (89.6) v. desto.

dita s F.: palavra, dito tf). CF. DCEC 11,iC8 b: 270.31 Daniel propheta, quedita de pastor / era, disse que Cristusaveria onçon.

dito s. M.: 2.17 Ben enpregou el seusditos ... e os seus bâos escritos.

Page 109: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

io6

divido s. M.: parentesco de sangue : 235.23 3seend' os mais seus parentes, quedivicT é na tu ra l . • 4

dizer v. TR. /1.: B. 40 que lie praza do quedela disser / en meus cantares ; i.63, 58.5o o jograr que dit' avemos; 46.36fillava-ss' a dizer / ontre ssi; 125.79 ^mais, que vos dircy ? || 6 2 1 o cantarque o moço mais aposto d i z i a ; ^83.54u quis dsscornungaçon / d izer ; i56.u PRES. CONJ. ide Santa Maria sempr' ya loor dizer;2,2, 32.2 non sabia dizer outra missa 2senon a sua; 54.21 poi-lo convém" asoras dizia; 321.45 dizedes neicidade; 325. i6i , 3i8.45 queu verdade quiser /Dize;' [| 24.54, 170.25 sempre direi / 4ben dos seus bces; 72.3 Quem diz mal 5/ da Reynna Espi r i ta i ; 75.io3 maçarteve que lie dizia dereito / a Virgen IMPERF. IND. 2Santa Maria || significar: 70.2 dasçinque leteras que a no seu nome e 3que queren dizer ; 202.32 Esta r imaque vos digo e que quer dizer assi ||236.1? dun cossairo que d i z i an . . .Pêro Bonifaz per nome [] 5.5 E destovos quer ' eu ora contar, segund' a 6letra diz, / un mui gran miragre ||IMPESS. : (-«.24 un cantar en que diz ;292.36 segundo com' aqui diz; 343.5diz eno Evangeo dun ome que IMPERF. CONJ. 3non falava || 46.51 Como dizen quea n d o u / p ê r a o mundo salvar j| 3o.2o 6non lie diz de non, mas de si j| 75.139Ven-te já comigo, ay amiga,/ ao reynode meu Filio, ca non á ren que che PERF. idiga / que te log' en el non colla, ca eldereito joyga (não pode ser de outramaneira). 2/3.38 Per cousa que elfezesse nen dissesse nen rogasse / atodos, non foi en preito que sol Ou fioachasse, / nen aynda enos panos doaltar, pêro provasse / de secar end' úuenteiro, nen quen l ie dissesse dcllo(quem o aconselhasse). Formas ver-bais:

PRES. IND. digo i5.5o, 26.4.1,32.41, 35.26,46.61

dizes 71.46

diz 5.5,6.24,28 124,35.122, (• 0.42

d i z e m o s 8.3o,71.48, 180.53,208.53 , 368.22

d i z e d e s 3o6.35,321.41, 341.25

dizen 46.51, 97.51,104.4 ' > 2I ' ' I 2

diga 75.i39, 124.35,296.28, 343.46

digas 25.161, 67.93,309.35

diga 25.70, 343.45,399.6, 401.6

digamos 9.17, 3;.8digades 16.46

dizias 6.83, 71.7?,I32 .IOI

d i z i a 4.57, C.21,8.i5, g.i58, 11.46

d e z i a 7 5 . i o 3 T ,i52.2 E, 238.i5,349.27

d i z i a n 5.106, 6.75,3 6 . 3 o , 67. 73,

73.21

dissesse 2.2, 5.180.20.6, G3.56, 06.2

dissessen i 09.3 62i5.6i

disse 5.12dixe 55.17, 12^-24,

144.32, 233.26.238.58

dixi 196.22d i x i 4 8 . 8 ( ? ),

265.127dissiste 6.84d i s s e 1.49, 2.3.),

3.38, 5.75, 6.8odisso 5,i63, 65.41,

7 0 . 2 3 , 7 5 . 6 9 ,84.56

diz g . i35 , i5.38,2 5 . 3 5, 63 .58 ,

11 5.102

Page 110: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

t9*9-

"t9

4 dissemos 92.52,9 3.3 3, 135.146

6 d isseron 5.98,27.55, 35.126,45.47, 49.49

MAIS Q. PERF. 3 dissera 78.42. 83.46,125.84, 156,2pi63.i2

6 disseran 104.36

FUT. IND. i d i r e i 5.127, 8.7,n.g, i5 . i34,16.15

2 dirás 92.35, 245.833 dirá 5.167, 107.0,

i38.io4 d i r e m o s 71.23,

268.23, 3i5.i5,336.14

5 diredes 332.586 diran 66.28, 422.28

FUT. CONJ. i d i s s e r 296.23,419.117

3 disser 6.40, 25.i5i,i 2 3.18, 271.44,290.14

COND. l diria 26.i3,255.1413 diria 25.i36, 340.365 diriades 216.36

IMPER. 2 di 6 50,65.41,67 91,71.47, 87.28

5 dizede 5.76. 64.57,66.3 i, 79.55,115.28o

PART. PRES. dizendo i.õi, 5.28,6.3o, 7.57, 8.25

dezendo 23g.i6,58

PART. PERF. dito 2.65, 5.96,8.50,9.10, t5. i i3

INF. d izer B.6, j.63, 5.36,11.54, «3.26

no: ligação do ART. DEF. M. e da PREP.de: A.9 Rey ... do Algarve; 1.48, 2.27,3.28, 9.223, do que tragian mui t' enmar d e i t a r o n || A. 17 E qne dos

I07

Romáos Rey / è; B. 27 per el quer' eumostrar / dos miragres que ela fez;3.34, 4.4, 5.?5.

doa s. F.: presente, donativo í 8.48 deu aojograr doa; 28.132 as grandes doas /que aquel Soldan de Sur / deu y;55.48 peço-ch' esto por doa; 64.03 devossas doas me dad'; 374.3 promete-ron-lle úa doa || PL.: alfaias, jóias:a 12.13 as donas que pobres sen, /peden aas ricas donas de suas doasenton, / que possan en suas vodasmais ricas apparecer; 348.47.

doado: en doado: de graça, gratuitamente:67.31 E ssequer o meu serviço avere-des en doado || em vão, debalde: 99.34a correr / aquel poboo yrado / sefiliou pola querer / destroir; mas endoado / Foron esto cometer.

dobrado PART. PERF. / ADJ. : 32.5o deu aopreste ssa raçon dobrada; 83.18 noncuidou sair vivo / ante maneirosdobrados; 349.31 por aquesto dobrada/ ouv' a omagen vertude quando 11*era ementada / esta saúde tan nobre.

dobrar v. TR.: duplicar: 3fig.6i atêen quea valta da sortella lie dobrasse jj 23/20dobrava-xe-11' a coita; 349.26.

doce ADJ.: 4.5o deu-lle tal comuyon / quefoi mais doce ca mel ; {«5.170 Resposa Virgen con paravoas doces; 85.55cantan ant' el doces soes; 278.10 queson mais doces ca mel. CF. dulee.

doctor s. M.: doutor: 384.55 segund' esta-bleçud* era poios seus santos doctores.

doecer v. i.: adoecer: 319.27 húa ssaf i l ia . . . doeceu de r a v i a ; 334.16CF. adoecer.

doença s. F : 167.8 morrera ,. • dúa muyforte docnçaj 319.19.

doente ADJ./ S. M.: 54.2 como Santa Mariaguaryu con seu leite o monge doente;i34.35, 166.21 livra os doentes de

A £--. ^'! J

Page 111: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

io8

mães e de doores; 188.27 A madre,que ben cuidava que era doente mal;235.66, 378.2 tiinna úa sã filia doentepêra morte ; 38^. 3o jazia mui doente/ dúa grand' enfermidade.

doer v. i : 174.40 nunca pois lie dolveronboca nen língua nen dente; 201. 38,265.121, quant' húa noz / non doupela chaga, ca non dol nen coz;274.72, 3o6.3i |1 doer-se: ler dor, pena :98.11 o fa l imento fora grand' e senrazon ; / e porque ss' en non doya enseu coraçon; u5.3i7, 200.36, 407.13do pee en húa pedra dar / foi e doeu--sse || condoer-se, ter compaixão de :50.17, 213-48 Madre do Vell' e Menyo,/ que te does dos coitados, doe-te dede mi m e s q u y o ; 270.20 || IMPESS. :5.1 12 Santa Maria, de mi non te dol ;146.100 Ora verey o que farás / ouse deste meu mal te dol. Formasverbais :

PRES. IND. 2 does 213.483 dol 5.U2! u5.3i7,

146.100, aôS. i i r ,3o6.3i

IMPERF. IND. 3 doya 98.11, 201.38,241.82, 274.72

FERI'. 3 doeu 35g.i, 407.136 d o l v e i' o n 1 74.40,

241.56

FUT. IND. 3 doera 50.17

IMPER. 2 doe 213.48

INF. doer 206. 36, 270.20308.43, 345.104

Doiro: Entre Doir ' e M y n n ' : 245.15 267.15.

doitèar v. TR. : (inal)traíar : 181.46 longe olevaron / e mal o doitcaron.

doito, duito ADJ. : experimentado, acostu-mado: 49.19 li ar acorre-nos aqui /enas mui grandes coitas, / segund' eu

sei beo e o y, / quaes avemos doitas;400.24 a que sempre duitas / à sãsmercees de fazer en muitas.

domaa s. F.: semana: 314.20 u podemosquinze dias ou três domaas estar;366.32.

domar v. TR. : i i5.a58 conprenda / o demoe o dome; 392.7 que o diabo o tome/ e que dentro no inferno o tormentee o dome.

Domas: Damasco : 9.1 Sardonay, preto deDomas', 9.7, i65.i2.

Dominationes: um dos exércitos celestiais(Gol. i, 16): 420.50 béeyta a oste queTronos é chamada / e Dominationes(Dominatióes).

Domingo:1) S. Domingos: 204.1, 4> 12> ^4 San

Domingo; 204.19 S a n t o Domingo.2) filho dum habitante de Xereq:

359.16,43.3) habitante de Santa Maria do Porto :

398.24. Santo Domingo do Silos v. Silos.

Domini; v. Corpus Bomini.

Dominum: 56.38 Quen cantar e revolver /estes salmos, achara «Magnificai» yjazer, / e «Ad Dominum» y á. (Ps. 119).

don titulo honorífico: A. i Don Affonsode Castela; 2.1-9, 63.21 el conde donGarc i a ; 69.66 Don Ponçe de Mierva;125.124 o bispo, que nom' avia DonFiiz; 4^4.49 Don / Jesu-Cristo [ irou.:8.35 Don j o g r a r ; 213.71 eles lieresponderon: «Don traedor, morre-redes.» ; 245.48 Don vilão traedor.

don s. M.: dádiva, presente: a.5 SantaMana, / que sãs graças e seus does /da a quen por ela f i a ; 21.a3 l ie nonquis cno don f a l i r ; 24.59 Esto teve-ron por gran don / da Virgen ; So.ig|| 418.1 Os sete does que da / Deus ||dar en don ; 14.49 Santa Maria, a que

Page 112: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

Deus Io deu en don; 3i.3o, io6.3i,122.37 II 247-24 P°ÍS "J"2 C'1<J Por donei dado.

dona s. F.: mulher, senhora: B. 25 querrei--me leixar de trobar dês i / por outradona; 3.46, 4-58, 5.8g; 7.36 «Dona,per quani' aprendi» ; io.3 Dona dasdonas, Sennor das sennores; 180.5Don' e Ancela; 268.1 húa dona filiad'algo || 49.13 Don' Eva; i35.i36 Don1

Alis; a56.i a Reya Dona Beatriz;357.11 Dona Sancha.

donçela (69.46 E) v. donzela.

donde ADV.: 5.76 dizede-m* ora quensodes ou dond'.

doneznt s. F.: doninha: 354.2, 354.12 húabestiola... a que chaman donezyaos galegos; 354.3o.

dono s. M.: 192.139 Quando foi mannâa, /d a l y o sacou / seu dono; 227.30,228.17, 369.40.

donsela (201.1 E) v. donzela.

donzel s. K.: jovem, moça: 4.95 a dona...que sobelo altar vi / con seu Filio,bon donzel; 25.142, 42.23, 115.306,146.1 un donzel, filio dúa boa donade Brieyçon.

donzela s. F.: 49.55, i3i.Ó2 He darian /húa menynna donzela / das mais ricasque sabian ena terra ; is3.5o ant* oaltar caeu / da Madre-donzela; 1803Vella e Minya, / Madr* e Donzela;33o.u Qual é a que sen mazela /pariu e ficou donzela. CP. donçela,donsela.

doo s. M. : compaixão, pena, lamentação:4.77 aque a gente ven / ao doo deRachel; 12.34 tornou-xe-lles en dooseu solaz; 5o.n, iSi.Sy Con grau doofoi ant' a Sennor de prez; 237.75degolou-a log' y sen doo e sen mesura

|| aver doo: 65.68 ouve do cativogrun doo ficado ; g'3.25, 105.70, 203.21ouve doo deles grande || fazer doo:43.71 fazian muit" esquivo / doo porseu fi l io; 65.242, 146.90 fez seu doocomo faz / mel l c r coitada ; 197.26.

door s. F.: 10.7 Sennor en toller coitas edoores; i5.i83 lies contaron da mort'a gesta / que pres Juyâo a gran door;87.2, 41.12, 96.39 por que non sofra-mos pêa nen door.

doorido ADJ.: lastimoso, plangente: «2.14oyron voz de dona, que lies falou /piadosa e door i d a assaz; 345.6 E destagran m a r a v i l l a úu chan to muidoorido / vos direi que end' avéo.

dooroso ADJ.: doloroso.• 78.28 lie mandavadar morte doorosa.

dorftl s. M. : pássaro, variedade de papa--moscas : 366.5o os que connosçedores/ Eran de connosçer aves, que doralera ben viron; 366.71.

dormeeer v. x.: adormecer: 93 (M), 199.39chorand' e gemendo dormeceu.CF. adormecer.

dormideira s. M.: dormitório: 71.25 Dentrono dormidoiro en seu leit' u jazia /por dormir mui cansada; 285.52,365.42. CF. dormidor

dormidor s. M. : dormitório .• 226.31 Eigrejanen claustra neno dormidor / nenocabidoo. CF. dormidoiro.

dormidor s. M.: aquele que dorme muito:6.82 muito per ás dormido, dormidorte feziste.

dormir y. i.; 5.187, 6.79 ou vera tal sonoque senpre depois dormira; 11.83,25.129, 37.31, Formas verbais:

PRES. CONj. 3 dormia 82.195 dormiades 65.146

Page 113: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

110

IMPERF. IND. 3 d o r m i a 25.129,71.26 T, 125.104,231.48 To

d u r m i a 71.26,195.122, 231.48,285.58, 332.56

6 dormian 83.55

PERF. 3 d o r m i u 94.76,135.88, 327.27

d o r m i o 355.52,372.22

4 dormistes 115.312

MAis Q. PERF. 3 d o r m i r a 6.79,309.45

1MPER.

PART. PRES.

PART. PERF.

INF.

5 dormide 65.145

d o r m i n d o 5.127,37,31, i3i.go,285.101, 309-46

dormido 6.82, 42.64

dormi r 42 73,53.36,82.11, 234.2;}

Doura (Dovra): Dover- (Inglaterra) : 35.92Doura, a que pobrou rey A r t u r ;35.116.

dourado ADJ. : 38.64 p a n o s dourados;88.72 un vaso dourado ; 348.47,411.123 que Joachin verria pela portadourada.

dous, duas NUM. CARD.: dois: 5.40, 15.181vyan da ost' un e dous e três; 18.71un e un, e dous e dous / log1 y vêeron;25.107 Sol duas nozes / non vales;328.20 este logar é posto ontr' ambose dous os mares; 411.26 Deus toda--las sãs cousas dous tant' acreçentava.

dovida, duvida s. F.: 26.48 O romeu, quessen dovida cuidava / que Santiag'aquelo lie mandava; 235.47 cada húuben creeu / que sen duvida mort' era;335.68 sen duvida end' estade ; 335.88de duvida m'en sacade.

dovidança s. F.: dúvida: 305.8 sen dovi-dança; 409. 4'j sen nulla dovidança.

dovidar v. i.: duvidar: 368.33 desto nondovidamos.

dovidoso ADJ.: duvidoso: 3 19.82 da Virgencontaron / que a ssa mercee non édovidosa.

dozo (85.55 T) v- doce-

doze NUM. CARD. : 1 15. £2 1 ; 245-92de dez braçadas ou doze.

y mais

dragon s. M.: dragão: 85.44 u n gran valechêo de dragões / e d'outros diabos;189.2, 238.31 aquel que da cadéa nosfoi tirar do dragon ; 270.22 vêo-sselazer / nov' Adan que b r i t a s s e acabeça do dragon.

druda s. F.: amante carnal: 11.20 cadanoyt' en drudaria / a húa sã druda ya/ con ela tcer / seu gasallado.

drudaria s. F.: amores ilícitos: li. 19,201.18o diabr' antigo ... a tentou en talguisa que lie fez por amigo / f i l iar unseu padryo, con que fez drudaria ||relações amorosas: 413.23.

drudo s. M.: amante: 237.72 muito liemostrou falss' amor aquel que foyseu drudo.

du ADV. : donde, onde, do lugar onde :6.74 sacaron o menyo du o judeu oposera; 147.36 E dalá / du jazia aastrosa / ovella diss' ; 177.35, 238.37,263.46 du jazia s'ergeu || iS.ioi dá-nosdereyto dei ben aly / du vay ontr'os seus; 155.7, '61.35 en aquestesnon davan / du a omagen estava;38o.ii quando nos acorreu / e da prí-jon sacou / du Eva nos rneteu || CONJ.TEMP. : quando: 3i0.20 O ben queperdeu Eva / du perdeu parayso. CF. u.

flua (s) v. dun.

duas v. dous.

Page 114: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

I t i

due s. M. : duque: 281 6 non avia no reinoduc nen conde nen marques.

duito y. doito.

dulce AOJ. : doce; (espanholismo ou lati-nismo): 288.22 cantando mui dulcescantos.

dulta s. F.: dúvida: 18.4 Por nos de duliatirar, / praz a Santa Maria / de seusmiragres mostrar; 228.405300-0 destadulta a Virgcn || aver dulta: 146.75a Santa Virgen de prez / me guarra,sol dulta non ei; 329.21 desto dultanon an || prender dulta: 27.63 foi aprimeira que sse nunca fez / en seunome dela, sen dulta prender (semdúvida)- 36.38 se lies proug' en, soldulta non prendades || 365.18 o dem...que o metia en dulta (o/ajia duvidar)|| sen du l t a : 51.52, 67.98, 2i3.63f

331.52 ; 67 89 est' om' en que fiadas /c demo sen nulla dulta.

dultador s. M. ." aquele que duvida.: 243.93Faz o que digo e non sejas dultador.

dultança s. F.: dúvida: 22.3i O capelannua peça estev' assi en duitança / enon soube que fezesse || sen duitança:9.85, 24.47, 289.4, 3i2.8o || 241.60 senneúa duitança; 268.12 sen nulla dui-tança.

dultar v. TR.lt.: duvidar: 121 ta eunnadaElisabeth, que foi dultar, / é end'envergonnada || com a PREP. de: 50.3Non deve null' orne desto per rendultar; 71.63 daquesto non dultemos;149.1 || com a PKEP. en: 18.86 portoller eregia / dos que na Virgen dul-tar / van; 149.21 eno Sagramentodultava con loucura || sen dultar:a6.39, 108.48 || recear, temer: 115.300viron a Emperadriz / do Ceo, queduhavan', 211,26 con medo en lio darmuito dultou; 239.34 D'aquesto jurarnon dultou; 363.33 o guardou de talmorte que todos dultarnos || respeitar:164.49 f°' dês i adcaníe sã eigrejamais dultada.

duHoso ADJ.: duvidoso, incerto:entendendo que saúde dest' era dul-tosa; 192.52 que era 'nganosa / muit'

' e mentirosa / sã fé e dultosa; 195.77pola desejosa / vida gãar, que acharal certa, non du l tosa || que"causatemor, temível: 106.2 Prijon forte nendultosa / non pod1 os presos tcer / apesar da Groriosa; 319.17 e quen querque deseja / saud' en seu corpo dedoor dultosa / Que aja de ravia oucfoutra doença.

dua 3.19, 5.12; dau 247.8, 361.43 F; duus95.2, 194.2; dua 15.137, 155.35; duasi3i.u3: ligação do AKT. INDEF. e daPREP. de.

dur ADV.: do dur; dificilmente: a8.i3iPoderia-vos de dur / dizer as grandesdoas / que aquel Soldan de Sur / deuy; 115.174 contaria-vos de dur;255.141 mui de dur diria; 328.18 dedur seria en un gran dia contado ||com hesitação, de má vontade : 326.45ei ineesmo non foi y de dur / en pôseles, buscando-os assaz. CF. adur.

duradciro ADJ.: duradoiro: 213.104parayso, que é vida duradeira.

durar v. l. í I5-T[19 começaron log' y afesta / da Virgen, que durou ben unmês ; 26.74 pois falssament' a gãastes/ non vos pode durar; Í2.2J quatr*anos durou ... que os monges ouve-ron pêra si assaz de leite; 92.38cobrarás / teu lum1, e que te durará /Ta que a missa dita for; 109.12, 290.6mentr* o mundo-durar; 36g.35 deron-II' a soriella... Mais non quiso úudeles que o aneí lie durasse || perma-necer, continuar: 65.3i durou depoismuit' en esta maldade, / ata que caeuen grand* enfermidade; 93.27 en ataivida três anos durou; 94.48 foi gran-tempo durar côa el en folia || continuara Viver; 24X.8S Prometeu aquel moçoque ca orden entrasse / e mamêercastidade nos dias que durasse;353.24 dun ric-ome ... a que morrian

Page 115: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

112

os fillos, que non podian durar ||v. TR.: aguentar, aturar: 88.3; Est'estado / vos non podedes durar.

duro ADJ. : 29.6 as pedras duras; 329.43tan yrto se parou / ben come madeiroduro ; 340.29 que nos saca da escura/ carreira maa e dura; 341.73 pêro ologar é duro e mui tas pedras y j a z e n ;365.38 pres morte por ela fort' e muidura ; 393.6 segund' e n f e r m i d a d erravia de m e l a n c o n i a / ven que énegra e forte e dura e de per f ia ||242.4 F O que no coraçon d'ome émui duro de creer.

dfiu(s) v. dun.

duvida v. dovida.

duzentos NUM CARD : 16.46 duzentas vezesdigades ... Ave Maria ; 377.44 mara-vedis duzentos.

E

e CONJ.: precede exclamações e pergun-tas: 46.41 «E perdudos / Son quantosIo creer van,» / diss' el; 135.91 disse:«E non é guisado / de me forçardesvos, non»; 194.35 Madre do Rei pia-doso, / E val-m'; 355.30 E diss' el:«E non iredes comigo, se Deus mevalia || 9.56 e comn non levas, asseDeus te valia, / a omagen tigo ? ;42.77 E porque me leixaste e sol ver-gonna non ás?; 124.28, 201.60 E nonte nenbra q u e . . . ? ; 237.104 «Cava-leiro», disse-1' enton, «e porquê voss inades? ; 369.g3 Disse-11' ela: «E sonmuitos ?».

êader (20.45 -®) v> enader.

eãyo, êayo ADJ.: vaidoso, presumido: 2.49muil" eãyo / seria e orgulloso / quenss' en esta ta cadeira, / se tu non es,s'assentasse (7 To; E ; êayo; cm rimacom estrãyo) 406.61 que nos; guardede louc' atrevudo / e d'om' êayo edesconnocudo.

êato ADJ.: sujo, feio; i82.C3 da m u i t ' é a t a/ Morte.

Eanes: 205.47 O maestre Don GonçalvoEanes de Calatrava. v. Gonçalvo.

ebreo, obrou s. M.: hebreu: 39.22 come oebreo / guardou no forno; 426.33 Eaqueste sermon / fez en Mont' Oli-vete ai i t ' os ebreus.

Ebron: 254.26 diabos somos sen fa l la , /que'alma d'Ebron levamos, un a lguazi l .

edra s. F.: hera; 65.127 húa egreja vedra,/mui ben feita tod'a boveda de pedra,/pêro con velleçe já cubena d'edra.

õemiga s. F.: inimigo : 399.15 quisera dunseu filio seer éemiga. ,

õemigo s. M.: inimigo: 35.101, 114 i Esta édun mancebo a que seus émigos cha-garon mui mal de morte; 125.90,201.16o diabr' an t igo , /que pé v i rg l idade ésempre êemigo; 384.27 por vencer oêemigo / diabo || o diabo: 26.45 tallao que trages tigo / que te foi d e y t a r /en poder do éemigo.

Egipto (14.9, 422.17, a3 E), Egito: 165.11403.11, 422.17, 23 (To).

egreja (65.125, 69.86, 76.22, 91.1, 398.2)V. eigreja.

égua s. F. 178 (M), 213.89 nen viron solper u fora fogind' en sã égua veira,

Cidade s. F.: iniquidade, injustiça: 239.51começou-ss' a r e p e n t i r / d e seus peca-dos e sentir; / mas aquel non quisdescobrir, / de que fez grand' êidade.

eigreja: s. F.: igreja: 4.28 foi en t ra r / naeygreja; 8.14, 9.112,12.22, 15.821|Santa E ig re j a : 280.3. Santa Mariabéeita s e j a , / c a espell' é de SantaF.igreja; 409.22, 410.14 Santa Egrejaordinnou / ç inque testas, cr. egreja,igleja, igrcga, igreja.

Page 116: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

eira s. p.: 22.16 u o viu seu millo debullar /na eira; zii.rS foi-sse per húas eiras.

eirado s. M.: 168.43 en un eirado o sobiu.

eis ADV.: 147-5 a o v e l l a . . . disse:oEi-me acâ, ei-m1 a cá (T": disseaqueymaca); 147.37, zg5.io3 Ey-la noconvento; 23827 E el est' e maisdizendo, ei-vos un c a p e l a n ven;267.103 Ei-vo-Io acabado.

cito V. aeito.

eixalçar v. IR. : exalçar, exallart enalte-cer; 169.55 c u i d a r o n os mouros,por eixalçar ssa fé, / gãar Murça perarte; 3io.26 con Deus é eixalçada;38o.5g. 398.46 E poren seja seu nomesempr' eixalçado.

eixame s. M.: enxame: 2ii.3i viron uneixame viir voando / d'abe!las muibrancas; 211.45.

eixerdar v. TR.: deserdar: 353.14 "es

tolleu / o reino do Parayso e foy-osend' eixerdar.

eúdllar y. TR.: exilar: 169.61 ca os quemal quer ela, ben assi os eixilla ||eixillar-se: ig.38 lies mandou... quefossen da terra como quen s s' eixilla.

eixillo s. M.: exílio: 328.7 de i t ado eneixillo.

eixuífre s. M.: enxofre: 422.31 (To).V. suffre.

eixuito AT:].: enxuto: 112.5o viron seu paneixuito.

e! ART. DEF. M. : el Rei: 2.33,18.80, 23.3i,2i5.6o || el Conde: 5.78, 38.22, 78.23,g5.i3 || 104.2 el Corpo de Jhesu-Cristo.CF. dei.

el PRON. PESS. : 15.18 que cst' a mellor /cousa que el fez; 1.78 juntada / conel no ceo; 2.17, 3.14, S.ao || cio: Â.a3

en que ele muito f ia; B.i3 per eletenno que poderei / mostrar do que

i quero algúa ren; 4.56, 11.92, 12.19 IIeles: 5.143 eLs logo conssigo a foroncoller; 15.7 pois que por eles encrave-lados / ouve seu Fill' os nenbros nacruz; 19.20, 22.3i || ela B.23 quer* eumostrar / dos miragres que ela fez;r.55, 2.65 as graças e seus does / dá aquen por ela fia; 3.7, 4.80, 5.2o || elo:Z4g.5i o demo nen sãs artes / nuncalie terrán dano, se en elo atura.CF. «lei etc,

Elbo: 13.7 dun mui malfeitor ladron / queElbo por nom' avia ; i3.32.

Elche: 126.1,5; i33.i (T), 6; 2«.a (F), 12en úa cidade / a que dizen., Elche.

ele v. el.

elemento s. M. : 33.6 a Madre daquel quefez / todo-los qua t r ' elementos;332.i6,43.

Elisabet: i.ai Elisabeth (To: Elisabet);69.88 a Virgen, d'Elisabet coirmSa.

elo v. el.

Eivas: ai3.ix,3a,ga; 344.44, 399.1 ena vilad'Elvas; 3g9.i3.

Emanuel: 4.41 seu Filio Hemanuel (TTo:Emanuel); 146111 Madre de DeusEmanuel; 415.7 por que Emanuel /foi logo Deus.

embargar v. TR.: impedir.- 25.6a se rlaquilonge for / ou mia fazenda enbargada\\embaracan aiS.aS eles deste rogo

foron mui t* enbargados. ''

embargo s. M. : embaraço: 411.40 El ouvedesf enbargo e vergonna tamanna, /que non foi a ssa casa.

embargos» ADJ.: embaraçoso: 192,55 talrevoltosa / cous' e enbargosa / 4d'oir nojosa / non é de caber.

2/t

iti

Page 117: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

•U4

embarvecer v. l.'• criar barba: 124.42E dês que f o i m or t o , logo a oraenbarrveceu, / ca esse dia rapara sãbarva en Alcalá.

embriagar-se: 47 (M) Como o demo fez aun monge bever tanto vyo que sseenbriagou.

orncmla s. F.: 9.167 sobelo aliar a pôspor e m e n d a ; 164.34 el con todosseus ornes ena e i g r e j a entrou / consogas enas g a r g a n t a s ; tal emendaouve dada; 316.42 Ai, Santa Maria,est' eu mio fui merecer, / por quantona ta hermida mandei o fogo põer; /mais por emenda daquesto farey-anova fazer; 404.93 Porque tardei /•venno-ti agora grand' emenda dar ||sen emenda : impecavelmente^ semdefeito: 66.45 Aquesta missa di-a, /e responderán / esta santa cerizia, queben s a b e r á n / r e s p o n d e r y senemenda || fazer emenda, víir, chegar aemenda: arrcpender-se e corrigir-se;7.40 vin aqui / por esto, que ante mi/ façades end' emenda; l5a.i8 || 94.11faz-nos repentir / e a emenda víir /dos pecados que fazemos; 390.121|237-65 Sennor, senpr' en ti confiey,como quer que pecasse, / que dosg r a n d e s e r ros que f iz a emendachegasse j| filiar emenda: vingar-se,punir: 297.52 Deus quis f i l ia r emenda/ dei por si e por sã Madre comed'ome que non cree. CF. enmcnda.

«mondar v. TR./ i : 6.85 o cantar que diziasmeu já escaeciste; / mas leva-t ' edi-o mellor que nunca dissisie, / assique achar non possa nu l l ' om' y queemende; 88.101 e corn' om' escar-mentado / en todo foi e m e n d a r ;152.17 E un dia, u estava cuidandoen ssa fazenda / com' emendass' ensã vida; 312.82 fez con ela béeiçõespor e m e n d a r a e r r a n ç a / que aãVirgen fezera. CF. onmondar.

•ementar v. TR. : mencionar, citar, recor-dar; B.i Este é o Pró logo das

Cantigas de Santa Maria, ementandoas cousas que a mester eno t robar ;1.2, 34.28 specias d'Ultramar, bals-samo nen onguento, / non cheiravana t a n ben c o m ' esta que emento;43.62 estev'... ant ' o a l tar en géollos,S a n t a M a r i a chamando. . . e seuFilio 11'emeníando; 141.2 un monge...que f icava os géollos cada que emen-tavan o seu nome. CF. enmcntar.

emente: aver emente: lembrar-se, recor-dar-se: 117.16 (T) E emente non aviado que prometera || víir emente aalg.: 43.32, 54.10 Dest' un miragre mevêo emente / que vos direi ora; 300.40,421.2 || fazer emente: recordar, lem-brar : 422.8 (To), 422.11 fais-lle tuemente com' en ti foi enserrado.CF. enmcnte. mente.

emorçar v. TR. / l.: almoçar: 228.19enquanto o manceb' ant' emorçava(ante 'morçava [ = amorçava ] ? EF:ant em orça v a), cr. almorçar.

cmostrar v. T. R.: mostrar: 0.4.56 mais IaVirgen de bon p rez . . . emostrou ymaravi l las . CF. amostrar, demostrar,mostrar.

empãada (TTo), empanada (E) s. F.: empa-da: 57.77 húa perna. . . de galinna,freame / que sacara con fame / entondun' enpanada.

emparentado ADJ. : aparentado; que temparentes ricos ou influentes: 218.11 Enterra d'Alemanna un mercador on-rrado / ouve, rico sobejo e muit ' empa-rentado; 341.11 Aly foi un cavaleirogrand' e apost' e fremoso / e enparen-tado mui to e rico e poderoso.

empecer (2o5.3 E) v. ompeecer.

empeço s. M.: obstáculo, danai 75-119 Porque tanto que morreres vaas logo aParayso / e non ajas outr' enpeço,mais senpre goyo e rriso; 255.3o malenpeço / foi no começo.

Page 118: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

empeecer v. i. empecer : 74.43 non caeu, /nen lie pod' o demo en ren enpeeçer;123.36 a madre do Salvador / a guar-dava en tal guisa que ren non U* en-peecia; 225.20, 339.48, 364.3 caeu úatorre sobr' eles e non lies enpeeçeu.CF. empecer.

empeiro (265.91 F) v. empeno.

empolada s. F.: empurrão: 354.16 andavan--sse jogand* a couces e a enpeladas,

emperador s. M.: imperador: 5.12, i5.2,17.28, 27.6$ Juyâo, emperador cruel;145. 2 enperador Nero; 4oq.3ô Reis eemperadores.

cmporadriz s. F.: imperatri?: 5.1 a Empe-radriz de Roma; 35.120, 115.299 aEmperadriz / do Ceo; 146. no a SantaEmperadriz / Madre de Deus Ema-nuel; 298.51 tu, que dos ceos es Empe-radriz. CF. amperadriz.

emperio s. M.: império: 265.91 eno empe-rio pouca gent' é. CF. empeiro.

empero CONJ.S empero que: se bem que,embora: 312.62 mas per nehúa manei-ra / aquesto fazer non pode, emperoque prazenteira / era muit' ende a don-zela; 358.25, 879.56 e, empero que osmouros a vezes He fazen guerra, / aosque vee coitados nunca lie-la portaserra.

empocõado PAR.T. PERF. / ADJ.: envenenado}venenoso: 189.19 ficou enpoçõado deladês essa sazon; 201.43 pres húa aranna/ e comeu-a tan toste; mas non eralamanna / nen tan enpoçõada en com'ela queria; 201.46.

empregar v. TR. : 2.17 Ben enpregou el seusditos; 145.26 seu aver dado / foi muifrancamente e ben enpregado / poramor da Virgen; 311.35, 401.40.

empreguntar v. TR.: perguntar: 32,20,187.55 ao tesoureiro empregur.tou / se

vir' algúa gente que na eigreja entrou;284.17,32441,343.18.

tcmprender v. TR.: 313.72 cada úu enpres /

a fazer sãs orações aã Senuor muicortes.

cmprcnnar v. TR. / i.: 75.91 Entrade / conocorpo de meu Filio, de que eu fuiemprennada; 108.54, 224.27, 308.28 co-meçou a ynchar... mui mais ca d'diro-pisia nen por razon d'enprennar; 413.21aquesta Virgen amou Deus atanto /que a enprennou do Espirito Santo ||emprennar-so: 7.16, 306.22, 329.22 doEsperito Santo s'enprennou sen null*afan prender.

emprestar v. TR. : 25.31 a un judeu .foi senlezer / provar se U' alg" enprestaria;212.1,17.

empresiido s. M.: empréstimo: 25.18 nonpod' achar... d'estrãyo nen de conno-çudo / quen sol H1 enprestido fazer /quisess',

empuxar v. TR.: 217.26 eles tant' enpuxaronque o sangue lie sair / fezeron benpela boca.

v

en PREP.: B.3 Porque trobar é cousa en quejaz / entendimento; z.S pola Sennoronrrada / en que Deus quis carne fil-iar; 2.1 en Toledo; i8.ii en Estrema-dura; 13.7 sempr' en ssa oraçon / acia s' acomendava; i5.io6 ir-se leixou/ en seu cavalo; 25.151 se o disser enmia faz; 83.8 os vossos corações / enela sejan firmados; 93.7 un mui granmiragr' en filio dun burges / mostrou;9453 o cavaleyro fez... en ela fillose filias; 131.76 Dentro ena cova grangente meteu; 219.2 húa figura do demoque era entallada en marmor blanco;a68.52 deu-lle saud' en seu corpo;285.37 He jurou en sãs mãos; 289.12 unsombreir' en sã testa; 321.8 un seumiragrc que fez en húaminynna || 217.9cae de mal en peor; 249.2 de cima enfondo; 333.5a de pousada en pousada

Page 119: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

116

331.47 andando dúus en outros; 355.83de tod' en tod' || en cabo de, en cas(a)de, en dereito de, en riba de, en der-redor, en redor (v.) |j encima v. en-cima || tempo: 115.94 log' en essa ora;274.59 En véspera daquel dia; 12.1 enodia de ssa festa de Agosto; 117.18sempr' y cosera / mais ca en outrodia; 277.2 porque noa comeron carn'en sábado; en outro dia = no dia se-guinte: 162.37, 274.1, 312.81; 419.72eras en aquel dia; 5. i5(j en aquele mês;131.47 en tod' ess' ano; i3.33 depoispor servidor / dela foi senpr' en sãvida; 17.25 En aquel tenpo; 111.4 Entodo tempo faz ben / a Virgen; 221.53se serviço do menyo en algun tenpoqueria; 89.15 o prazo chegado / era enque parir devia || no espaço de : 168.25seus f i l l o s . . . en pouco tenpo foi per-der; 219.34 en húa ora; 235.50 fez-11'en poucos dias que podesse cavalgar;345.48 foron y en dous dias |] na cima,en logo, en meogo de, en meyante de,en ora de (v.,) || modo ETC. .- 82.2 se liemostraron en figuras de porcos; 175.13que é Deus en Tríidade; 328.80 dissocom' en sannudo; 353,67 disso com' ensolaz; 337.12 maçar 11' yan dizer / queen ben se soltaria || aduzer en testi-mõya 227.53; andar en preitesia 25.73en romaria 5.161; dar en offreçon139.25; falar en testimonio 25.1; ir endrudaria 11.19, en romaria 26.17; jazeren dereito 53.52, en pesar 308.16, enprazer 15.46; leixar en paz 5.121; meteren poder 5.87; seer en possente 384.31,en prazer 15.12, en preito 273.36; têeren car 294.43, en desden 97.86, envil 35.80, en poder 15.145, en pouco316.12, en trebello 115.144; traer enpreito 25.71; tornar en poo 75.161;víir en ajuda 115.6, en mente 246.17,en romaria 93.30 || 55.56 en seu cuidarfoi vãa; 60.37 no levar non foi muipreguiçoso; 213.44 en todo-los seusfeitos senpr' é mui dereitureira || 73.17en a servir / era todo seu sis'; 244.28 Irquer' eu aã taverna. . . e en aquestoben tenno que os vencerei de sen ||5.31 en esto me podedes mui grand'

amor fazer; 25.8o con seu aver quant 'ele qu is / gãou en boas merchandias;56.'23 foi compõer / c inque salmos.. .por en ssa loor crecer; 180.22 en bon-dade crece cada dia; 206.8 en SantaMaria era todo seu cuidar; 265.73nunca mur con mur / se mais semella-ron en sua fa içon; 384.23 que parel la/ nunca ouv' en f r emusuru || CP. : acor-dar-se, andar, aver esperança, averf i ança , aver f iúza , aver pane, buscarconsello, conf iar , creer, cuidar , darsalto, descreer, dultar , emendar,entre-peçar, falar, falir, fazer seu proveito,fe r i r , f ia r , f i l i a r lazeiro, meter mentes,meter seu siso, ordíar, parar mente?,póer consello, põer as mãos, provar,punnar, seer acordados, topar, tor-nar(-se), travar etc. || en -f- GERÚNDIOÍ"2.44 en dando-lla, lie disse; 15.155,37.31, 118.31, 132.89 en jazendo / dor-mindo viu mui gran gente || en -f- INF.:5.174 A mi non nuz en vos saberdesque soon essa; 10.6 Dona en mui pia-dosa seer; 21.37 Santa Maria, que mefuste fazer / en dar-m' este filP e logomio tol ler ; 40.22, 45.5a || 269.33 E ar,com' en responder, / d i z ; 314.39 Enfazer oraçon longa mui to o tenno pormal || en arras, az,castidade,comenda,confisson,bon contenente, cos, desden,doado, don, esto, fiadoria, figura de,forma de, gage, gêollo(s), ou t ra guisa,todas guisas, guisa de, tal guisa que,jogo, logo de, lugar de, toda maneira,mGos que; no nome de; en offereçon,par, paz, pe(es), pennor, bon (mal)ponto, poridade, tal razon, salvo, se-mellança de, sinal,, bon son, sonnos,trebello, uno, vão, verdade, v i jon, boavoz, voz a l ta (v.) || en como, en pôs,en tal que, en tanto; ata (ate, te, t ro)en (v.). CF. eno, no.

en v. cndc.

ona(s) v. cão.

enader, cader v. TR.: acrescentar: 20.45Éadendo / e provezendo / tas santasgráadeces (TTo: enadendo); 414.3

Page 120: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

Como Deus é comprida Tríidade /sen enader nen minguar de ssi nada.

enaate ADV.: antes: 123.17 un pouc' enantetodo se torceu || enante que CONJ.:

antes que: 325.27 enante que morresse.

enartar v. TR.: enganar por meio de artes:7.15 o demo enartar-/a foi; 366.62,401.24 do diab' arteiro me queira e]guardar,/ que punna todavia pêra omenartar / per muitas de maneiras, por(aze-lo pecar; 414.48 do demo chéo detrahyçion,/ que nos non enarte conarlotia.

enatio ADJ.: feio: 34.25 pêro que o logarmuit' enatio estava,/ a omagen quant'en si mui buo cheiro dava.

enb- v. emb-.

encantador s. M.: feiticeiro, bruxo: 8.25Encantador sodes; 238.55 Simon Ma-gos, encantador.

encantar-so: atrever-se (?): 115.92 quenquebranta / ou ss'encanta / a britar sãpromessa.

enearaaçon s. M.: encarnação: 237.17 jajúa-va / o dia da Encamaçon, que è stabe-liçudo; 415.8 Emanuel / foi logo Deuse pres encarnaçon.

encarnar v. i.: 46.39 non podia creer / queDeus quisess' encarnar / nen tomar /carn' en moller; 50.2, 88 57, 108.18,127.25.

encarregar v. TR.: carregar: 112.11 doanav' encarregada / de trigo e de ce-vada.

cncavalgado ADJ.: montado: 121.25 topoucon seus éemigos... Que mui benencavalgados víian; mais, a Ia fé,/ eleassi non estava, mais en un seu pala-fré / fraco.

encendor v. TR.: acender; 19.27, 78.32 unmui gran forno encender Ho mandava/ de lenna mui grossa; 123 22 foi log'

encender / candea da Virgen; 332.29deitaron log' y / estadaes encendudos|| viron deçender / línguas de fogo

. sobre ssi, que os todos ençendeu / DeSpirito H excitar.' 115.67 Muit' ouv' odemo prazer / pois que ouve vençudo/ o om', e fez-lo erger / de seu leit'encendudo / por con ssa moller jazer;125.60 o demo, de mal chéo, en talguisa a eacendeu / que diss' enton aseu padre que logo sse casaria-/ Conaquel crerigo.

encensso s. M.: incenso: 424.57 ouro... en-censso. . mirra.

enchal: 42.30 Oi mais non m'encrul /Daquela que eu amava. v. cal. CF.inçai.

enchar (54.35, 404.61) v. inchar.

encher v. TR. : 155.43 nunca pod' avíir/ d'aquel pichei encher d'agua.

enehoir v. TR.: encerrar: 40.16 Salve-te,que enchoisti / Deus... en ti; 350.51a gran deidade / de Deus en ti en-choiatc.

encima, en cima ADV.: 36.3a cataron...contra o masto, e viron en cima muigran lume; 205,40 sobiu-sse con elencima || por fim: 50.23 quis ena Vir-gen por nos carne prender,/e leixou-ss'encima, demais, por nos matar; 149.16creo que terredes por estrann* end' ofeito / primeyr', e pois encima poriremos* aventura; 427.59 muitas coitasar foron soffrer / por el e encimamorte padecer || encima de: 48.12 afonte... que naç' encima dun monte;gS.io, rgi.S en cima dúa gran pena;226,5, 342.19.

encimar v. TR. : terminar, açaí ar: 46.62Adur pod' esta razon / toda o mour'encimar; 65.103 ya con gran medo /de non aver ali seu preit1 encimado;421.31 || eacimar-fio: 19431 non quisSanta Maria que tal feito s1 encimasse.

Page 121: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

r 11 IIMTO"»ÍL g

cncinta ADJ. F.: grávida: 115.109 Logobêes dessa vez / a moller foi encima/ dun menynno.

enclinar-se : inclinar-se : 202.1 (F), 202 39a omage s' encl inou .. e mui passodisse: «Muitas graças, meu sennor.>;202.45.

encoberto (401.77 To) v. onoubcrto.

encobrir v. TR. : 188.6 Goraçon d'om' ou demoller que a Virgen muit ' amar,/ ma-ça-lo encobrir queiran, ela o faz poismostrar; 273.52 el coseu os panos /mui ben con aqueles fios e encobriuos danos; 35o-9 punnas todavia / porencobrir nossas fal ias || 94.8 guarda--nos de falir / e ar quer-nos encobrir /quando en erro caemos; 405.13 aquelaque nos encobre / e que nos faz per-doar || oncobrir-so: disfarçar-se, fingir:208.17 demais ar comungavan por ssemellor encobrir. CF. encuberto.

encolleito ADJ.: contraído, paralítico: 77.8húa mol ler que avia tol lei to / o maisde seu corp' e de mal encol le i to ; 77.38quando ss' estendia o nerv io encollei-to; 179.17 era toda tol le i ta / e das per-nas encolleita.

cncollor v. TR.: 42.2 de como o crerizonmeteu o anel eno dedo da omagen deSanta Maria , e a omagen encolleu odedo con el; 42.33, 248.37 E assi comoos braços foron anhos es tender porse t e r i r , non poderon per ren poi-losencol ler || encoller-se: 77 10 amba-lassuas mãos assi s 'encolleran,/ que benper cabo dos onbros todos se meteran.

encomenda s. F. 194.42 leixo-vos est' enco-menda (ou est' en comenda?).

encomendar v. TR. : 15-65 q u a n t ' eu ei tenn'encomendado / da Virgen; 64.23 faze-de . que m' encomendi-des u alguen;116.3, 184.18 || encomendar-se: 112.8Santa Maria,/ que aos seus noit ' e dia/ guarda de mal e os guia,/ pois se lievan encomendar.

encontrada s. F.: região: 277.32 tan tostecomeçaron d' andar per essa 'ncon-trada. CF. contrada.

i

encontrar v. TR.: 102.19 encontrou un me-nyo; 420 5i Bêeyta u ouviste en sobind'encontrada / Pnncepes.

encortinar v. TR.: pôr cortinas em: 411.138sã casa muy ben encor tynnada .

encravelar v. TR.: pregar: 15.7 pois quepor eles encravelados / ouve seu Fill'os nembros na cruz.

encreu ADJ./s. M.: incrédulo, infiel: 22.33creveron ben, ca ant ' e ran encreus;35.72, 7229, 133.13 v iv ian assi / comecrischãos, mais non rom' encreus;I35-36.

encuberto ADJ.: 194 16 en un logar encober-to denu ' en algúa m o n t a n n a || dissi-mulado: 401.77 me guarde . . . d 'amigencuberto, que a gran coita fa l . CF.encoberto.

ende, en: ADV.: indica lugar: dai, daqui:6.-o Leva-i' ende; 42.23 ssa amiga ,que end' era natural ; 44.37 ante quepart ir- /s 'eu quisesse', l?;.27 a Roca-mador íoi-ss' en || motivo, causa: 1.22ta c u n n a d a / Ehsabeth, que foi d u l t a r , /é end' envergonnada; 104.14 tan granpesar ouv' enton,/ que con gran coitaouvera o siso end' a perder', 6J9 entoncantou o menyo; e foron en mui paga-dos / todos || a respeito disso; acompa-nhando verbos que regem o genitivo:B.u prova re i / a mostrar ende unpouco que sei; 4.11 per q u a n t ' end'a p r e n d i eu; 7.40 que an te mi / faça-des end ' emenda ; 8.i5 per q u a i u ' ennos ap rendemos ; 36.38 se l l t / s proug'en. CF. dês en(de), poren(do).

endeitar v. TR.: proclamar ( ? ) : líriosO que sL-ra f e i t u , / eu endei to- /o d a q u ique seu seja .. do demo todavia .

enderençar v. TR. : endireitar : 155.10 SantaMana pode tod' aquest' enderençar ;

Page 122: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

119

enderençando / as peles pêralavra-las; 297.16, 328.38 per que fossemais a.qya a que l feit' endcrcnçado;376.5 non 6 gran maravilla d'enderen-çar... as cousas mui mal paradasa que faz as voontades / enderençardos culpados.

enderredor y. derredor.

endevedar v. TR.: endividar: 62.8 húadona... que por fazer ben tant' ende-vedada / foi que sã erdade ouvera per-duda (7": endevidada).

endiabrado ADJ./S M.: endemoninhado: 38.82dons lafures demôyados... sass car-nes os endiabrados / con grão raviaas começaron todas de roer.

endurar v. TR.: aturar, aguentar, sofrer:50.28, 115.246 vossa natura / non en-dura / muiio fame nen sede; 127.5,261.50 Estes f oro n sofrer / por Deusen este rnund' e endurar / muitascoitas || permitir : 197.8 sse el algunpoder á de os omees matar / pelospecados que fazen, e o quer Deusendurar.

enfadar v. TR.: 65.213 daqueste mundofuy log* enfadado || enfadar-se: can-sar-se : 238.18 el de viltar a Virgen eDeus sol non ss' enfadou; 370.9 de aservir sol non nos enfademos.

cnfaz (105.54, 122.48 Tt 235.97) v« anfaz.

enfengir-se: Jingir: 318.26 enfengir-/se foique ren non sabia daquel feit'.

enferma, s. F.: 346.11 En Estremoz...guariu húa enferma.

enfermar v. i,: adoecer : 125.53, 188.19 Per

astéença que fazia enfermou; 226.3,235.36 quand' en Requena este Reymal enfermou; 238.28.

enfermaria, enferzneria s. F. : 45.29 enferma-ria ; 226.34 enfermeria u cuidavan sSar{ f t enfermaria).

enfermedade (218.25, 321.3a, 321.119 367.2)V. enfermidade.

i enfermeria v. enfermaria.

enfermidade s. F.: 54.5 pêro avemos enfer-midades / que merecemos; 65.31 caeuen grand* enfermidade; 93.3, Í34.5,166.10. CF. enfermedade.

enfermo ADJ. / s. M.: 209.18 jazend' en Bi-toira enfermo; 235.2, 256-4 II 2I-3 San-ta Maria pod' enfermos guarir j 31.14,43.66 dá aos mortos vida e a enfer-mos saúde; 53.3, 6g.3.

enferroUar v. TR. : acorrentar, agrilhoar:135.107 este que ssé / aqui ben enfer-rollado / farei soltar; 176.8 avia ospees enferrollados.

enfínta s. F.-.fingimento,presunção: i i5.t 11a moller foi encima / dun menynnoque pois fez / con pesar, sen enfinta-

enforcar v. TR.: 175.1 úu mancebo queenforcaron a mui gran torto; 371.33»35583,392.1.

enfraquecer v. i.: 141.22 foi muit1 envelle-cetido / e a carn' e os nenbros tant*enfraquecendo.

engafeeer v. i.: tornar-se gafo, leproso: 93(M) quiso Deus que engafecesse.

enganador s. M./ADJ.: 41.17 a Virgen...que o livrou do dem' enganador;96.19,298.47 guarda-me daqueste falss*enganador; 356.9

enganar v. TR.: 26.32 o demo ... se lê foimostrar .. polo tost' enganar; 64.64,67.97, 105.92 Porquê me fust' enga-nar,/ Santa Maria, pois en ti fiava?:206.11 o diabo traballou / per como oenganasse; e tanio pôs el andou/quepor mui gran fremosura de moller oenganou || o agoiro engana a alg.:885.54 Mai-la Virgen groriosa... fezoque a el essa noite enganou (= enga-

-4

Page 123: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

120

nou o) agoiro (viu os seus intentoscontrariados) || 38.46 son muit' enga-nados / os que nas omagces de pedraqueren creer; 65.18 assi o tragia odem' enganado.

engano s. M.: 26.2 como Santa Maria jui-gou a alma do romeu que ya a San-tiago, que sse matou na carreira porengano do diabo; 132.^4 Pêro tanto otrouxeron / per faagu1 e per engano /que outorgar-lle fezeron / que casassen aquel ano; 147.3^ assi Santa Mariaaquesi' engano desfez; 175.20 O erege)

que muit' era chéo de mal e d'engano/ e que muitas falssidades fazia sem-pre U prender engano: ser enganado:193.50 porque entendeu ela que pren-dera eu engano || sen engano: leal,sincero; sinceramente: 148.17 esto senengano / o façan; 3a3.52 o bon orne,com' era mui sen engano; 335.25aquel orne bõo e sen tod' engano ||a engano: perfidamente: io5.6o liedeu con un cuitel' a engano / en tallogar, que vergonna me faz / De odizer.

enganosamente v. enganoso.

enganoso ADJ.: 192.50 era 'nganosa / muite mentirosa / sã fé || enganosamente:com engano, traiçoeiramente: 195.139aquel que t'avia / por muit' engano-sa-/mente.

engastõar v. TR. : encastoar: 33g.58 achou /três peixes engastõados jazer / Nanave; 376.27 enviou-11' a sortella, enouro engastõada.

engenno, engêyo, engêo s. M.: máquina:51.40 te rogamos que doqueste cond'irado / nos queras guardar . . . ca nosquer br i tar / con seus engtos quepara; i3i.GG aquelas pedras crgia /Sen a juda de conpamiu / ncn d'<:ngcyonen de manna ; 358.15 a inéur pedradelas non podia seer movui-la / Perbarcas nen per engennos, nen perarte nen per manna.

engèoso ADJ.: inteligente: 6.18 O meny'a maravi l la er' apost' e fremoso, /e d'aprender quant ' ova era muit 'engèoso.

Englaterra (6.8,13; 83.7 E), Engraterra (83.7T) v. Ingraterra.

engrossar v. i.: 313.26 o mar a crecer /Começou tan feramente e engrossarcada vez.

ongrudar v. TR.: grudar: 289.21 a mãodestra cona fouce apertada / foi, assicomo se fosse con forl' enyrud' engru-dada.

engrude s. M.: grude: 184.30 mester en-grude / Avia pêra sã chaga que naface lie ficara; 289.21.

cnguonto s. M.: unguento : 206.41 seu en-guento aduss' a boa Sennor / e untou--lle ben a chaga. CF. onguonto, un-guento.

enloquccer v. i.: enlouquecer: 41 (MJ conpavor enloqueceu.

enlumêar, enlumoar : v. TR.: alumiar, ilu-minar: 1.56 u vyu alçar / a nuv1 enlu-méada / seu Fill' (E To; T: enlu-meada); 41188 averas tal erdeiro /per que toda a t e r ra será enlurncada(To; E: en lumead i j ) ; 419-83 clari-dade que todo o log' enlumeou. CF.aluinêar.

enmagreccr v. l.: emagrecer 333.67 O abad'ao menynno vin- l le cambia r a faz / ear tnmagrecer muito.

cnmenda (6r> 43 T, iC'4.37) V. emenda.

enmondar (88.101 T 7o; 132.37, l55.8,i3) v.omondur.

cnmontar ( I.a3, .\jJ'?. T To, 194.1 T, 355-48,38i.58, 4 i i . 5 i 7b) v. ementar.

onmeiite (422.8) Y. emente. CP. monte.

Page 124: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

eno (4.39, 5.153), enos (6.44, 112.30), ena(2 30, 5.lio), enas (B.a6, 104.17): PREP.en -j- AB.T. DEF. io(s), la(s). CP. no.

onp- v. omp-

cnquanto CONJ. : (seguido de INDIC ) du-rante o tempo em que: 2.32 enquanto/ 11'el Rey tallou da mortalla, [ disse-1';75.148, 78.55, 383.27 |! porquanto, vistoque: 360.4,6 Ca enquant' é de Deusfilia e criada e amiga, / en rogar-lleque nos ame sol non á Deus que Hediga,/ e enquant' el é seu Filio, pêroo mundo juyga, / de nos perdoar porela non ê cousa mu i t' estranna. || se-guido de CONJ:. 5.135 na ta gran mer-cee nunca falecerán / enquanto a sou-beren guardar e gradecer; 73.46 ca jánunca, enquant' tu viver,/ non ousa-rey ant' o abad' aparecer; 379.73 aloo sempr' e loarei / enquant' enaqueste mundo viver || i3o.35 seu en-tendedor serei / enquant' eu viva ;316.55 enquant' eu vivo seta; 363.8dizian que os dêostava / mais quan-tos somos no mundo enquanto viva-mos; 379.17 que non ouvessen medo,enquant' ali estevessen./ de perderendo seu nada || na medida que: i5.38Será est' enquanto / tu connoceresteu Criador; 290.26 Maldito seja quenben non disser / da mellor das boase non quiser / aver seu amor enquantopoder.

enqueredor s. M.: inquiridor: 97.69 meted'y un voss' enqueredor,/ e mellor /podedes per y o feit1 entender.

onquorir v. TR.: indagar: 97.68 meteu yun ome de paz/que... fosse daquest'a verdad' enquerer.

cnquisa s. F.: inquérito: 105.67 ^ destoqueixou-ss', e fez end* enquisa / unbispo que chamavan Bonifaz; 148.6E daquest' un miragre mostrarei ental guisa / que dos outros da Virgenserá mui grand' enquisa; 386.28 porque pois non temeremos / enquisas

121

de mascarade que contra todos re-ganna || testemunho: 333,i8 esto cris-chflos / viron e judeus t- mouros, da-

1 quest' enquisa daria.

onrodor, onrredor v. redor.

enrreqnecer v. x.: enriquecer: 132.39 senpadr' e sã madre mortos / foron, eenrrequecendo / foi el, ca vinnas eortos / lie ficaron.

enrroquentar v. TR.: tornar rico: 281.68Deus e os santos neguey por m'enrre-quentar.

cnrrugado ADJ.: 75.96 alvayalde que fazcara enrrugada.

cnsai s. M.: ensaio, prova (provçnçal.):279.17 seede-mi ora bõ' ajudador / enest' enssay / Que me faz a mort'.

ensandecer v. i.: 21.28 a madre per poucasensandeceu / por el; 168.28, 232.24,211.73 cuidando que queria por el en-sandecer; 38i.8 || ensandecer-se: ia5.5gatan fremoso o crerigo lie pareceu /que a poucas d'anaor dele logo ssenon enssandeceu.

cnscrir (339.46) v. enxerir.

enserrar y. TR. ; encerrar: 17.23, 19.12 enhúa eigreja o ensserraron; 67.103,105.46, 123.25 ena mão Ha ensserrou(candea); 193.4 Santa Maria, Madredo que tod' ensserra; 2i8.56 por pra-zer da que nunca sã merece enserra ||5o.3o a íanta Virgen, en que ss' elensserrou || fechar; 60.20 Eva nosensserrou / os çeos sen chave.

ensinado ADJ.: ISQ.IÔ un ome enssinado /de scriver; 222.22 un capelan.., bõoom* e enssinado.

ensinamento s. M.: 33.74 1ue c'os seus

ensinamentos / os quisess' acostumar,/ que non podessen errar; 34.aã uncrischão cnton con bon enssmameiHQ

Page 125: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

122

/ a omagen foi sacar do logar balo-rento; 140.21 Lpemosseu cousimento,/ conssell' e cast igamento / seu ben,seu enssinamento.

ensinar v. TR. : 1.69, 33.5y fúrono preguntar/ que a verdad' enssinar / lies fosse;284.36 o frade rezou / o vesso muit'agya que 11' o frad' enssinou; 4:9.93,420.14 béeyta a fala que ouviste f a l a d a/ e outrossi a letra de que fus t ' ensi-nada.

entalladura s. F.: 3i2.l8 fezera / fazer húassa omagen de mui nobr' entalladura.

etitallamenío s. M.: entalhe: 312.27 Aquelmaestr' a omagen fezo mui ben ental-lada / en semellanca da Virgen santabenaventurada, / ben feita d'entalla-mento e depois mui ben pintada.

entallarv. TR.: 2 9.14, 38.3g. 219.2 hua figurado demo que era entallada en mar-mor blanco; 297.31 o que cree que ver-tude á no madeir' entallado / que nonfala nen se move; 3i2.ío.

entanto ADV. : entretanto: 65.27 Entanto opreste morreu.

enteiramente v. enteiro.

outeiro ADJ. : inteiro: 61.37, 71.12 un granlivr' enteiro / rezava cada dia; 137.18aquela que parindo Virgen foi enteira;í5i.43 a Virgen .. que sempre fazsãs mercees enteiras; 208.22 iillou oCorpus Cristi, mais per ren nono pas-sou, / e tod' enteiro com' era enaboca o levou; 224.40 un an' enteir ' oumais || entoiramento: 45.5g esta almafez obras por que a aver devemos /toda ben enteiramente, sen terç' esen meadade.

entençon s. F.: intenção; 85.39 en min e enmeu Filio vossas entenções / torne-des; 208.25 foi atai ssa entençon;359.26 Amigos, vossa entençon / par-tid'; 265.68, 3o5.68 perdoar pode cris-

chão, judeu e mouro,/ atanto que enDeus ajan ben firmes sãs entenções.

entendedor S. M.: namorado: 69.2 Comoo Crucifisso deu a p a l m a d a . . . aãmonja de Fontebrar que posera dess'ir con seu entendedor: 64.2, 130,2Quen entender quiser, entendedor /seja de Madre de Nostro Sennor.

entenelemento (320.32, 282.9, 4*8.13) V.entendimento.

entender v. TR.: compreender, perceber:8.43 Poi-lo monge perfiado aquestemiragre vyu,/ entendeu que muit'errara ; i5.i53, 38.13, 63.88, 164.42 peresto s1 entendeu / quanto 11' o feitopesara [| B. 6 Porque trobar e cousaen que jaz / entendimento, porenqueno faz / a-o d'aver e de razonassaz,/ per que entenda e sábia dizer/ o que entend' e de dizer lie praz;69.21 Aqueste non falava nen oya,/mais per sinas todo ben entendia /o que lie mandavan; 427.20 saber-/lies faria todas Ias cousas entender /mellor que nunca sage en todo omund' aprendeu || chegar a saber,ver, ouvir, sentir: 6.6o ta madre, quejá sã mort' entende; 7.22 As monjas,pois entender / foron esto e saber;11.72, 212.49 || i3o.a Quen entenderquiser, entendedor / seja da Madre deNostro Sennor./ Ca ela faz todo benentender, / e entendendo nos fazconnocer / Nostro Sennor (o poetajoga com os dois sentidos de en tender :compreender e corta j ar; CF. pró v.en t end re ) || per quant ' en tendo: tantoquanto sei', na minha opinião: 20.33,65.^2, 73.65 || s. M.: 100.8 vcer faze-los errados / que perder foran perpecados / en tender de que mui culpa-dos / son || PART. PERF. ensentiudo:sisudo, inteligente: 95.55 o amira l dosmouros era entendudo, / que nem1

Arrendaff avia, e orne sisudo.

entendimento S. M.: K, 4 Porque trobar ècousa eu que jaz / entendimento; 34.7

Page 126: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i123

miragre... que fez... aVirgen.. pordar entendimento / que quen contra

ela vay, palia é contra vento; 297.13mui cegu' é d'eniendimento o queaquesto non vee: 42362 u fez orneapost' e mui bei / a que deu entendi-ment' e razon. CF. entendemento.

cníendudo y. entender.

enterramento s. M.: 195.105 ouv' enterra-mento / na praça ervosa.

enterrar v. TR. : 195.137, 419.92 enterra seucorpo no Vai de Josaphas; 419.98

enton, cntonco ADV. : então: 4.64, 5.82, 6.3o,8.28. 9 77 E pois que o monge aquestofeit' ouve./ foi-ss" enton sã via; 35.6i,63.21 el conde don Garcia, que enton/ líya o logar en aquela sazon || on-tonce : 09.70 Entonçe diss' el condemuit' agynna; 75.i33, i85.8i, 329-65,332.5r || log' enton: imediatamente, semdemora: i3.i3, 236.t(> E pereceu a ga-lea, e morreron log' enton / quantosen ela andavan; a65.io5 || log'enton-ce: 347.35 || dês cníon v. dês.

entornar v. TR. : 1.46 com' estar / vyu apedr' entornada / do sepulcr' || 73.31do vinno sobrela casula 'ntornou.

ent' outros (37.14, 176.18 T")=entr' outros.

entrada s. F.: 1.26 foy pousar / no portalda enirada; 75.41 desta guit,' averedesno Parayso entrada; 89.67 aã t-igreja/ se foi... dê-la entrada / foi logobaiiçada; 355.5i Quando foron naygreja da Madr' e Virgen onrrada,/mandou fazer o mancebo candeaslogo d'entrada; 374.15 úus peões,/al-mogavares muy bõos... foram malfazer a -nouros... mais gãar ren nonpodian d'entrada nen de sayda.

entrameiiter-se: ocupar-se: 74.18 sempremal fazes, e do ben non / te queresper nulla ren entramerer.

cntranto PART. JPRES.: entrant1 a, a entran-te de: à entrada de: 104.41 enirani'a húa vila que dizen Caldas de Rey;

> 275.28 passaron con eles un rio muygran / d'Aguadiana, entram* a Portu-gal; 355.72 a entrante da vila.

entrar v. TR./I.: 3.u no inferno entrou;9121 en húa nave... entrou; 12.123gran missa ben cantou; / e quand'entrou na segreda; i3.33 en ordenlog1 entrou; 43.45 E logo en outrodia entraron en seu caminno f| a6i.38viu gran lum' entrar /per húa esir' ||26.79 «°n dev' entrar / ante Deus;97.38 anf el Rei entrou; 382.41 Go!1

gran coita que avia quis ai Reyentrar poren || 22.21 Duas lançadaslie deu un peon, / mas non 11' entra-ron; 126.2 saeta que lie entrara pelosossos da faz; 327.29 os calcarínaresanbos pelos lombos os sentiu / que11' eníraron tan de rijo que os non pod'en tirar || IMPESS.: 43.23 e que aquestocompnsse / entrou-lP ende por ma-neira; 213.36 entrou-lle na voontade/ que en romeria fosse a Teren';.234.20 Onde II' avêo un dia que encoraçon II ' entrou / que sse foss' aVila-Sirga; 314.45 entrou-11' en voon-tade que aqueío non fezesse (tomaruma resolução, decidir) \\uma. obrigação, pagar: 3 (j6o.se lielogo non desse, que quant* avia H'en-trasse, / atéen que a valia da sortellaHe dobras;.e || entrar en razon: entrarem demanda judicial, pedir contas:401.7 nen eno gran juyzio entre migu'en razon || começar: iy5.7z sempr' euguardara, / pois sabad' entrara, / sãnoit' || invadir: 99.2 mouros que entra-ran húa vi la de crischãos; 2o5.23 ocastelo iodo muit' agya foi entrado.

entre PREP.: 65.i5o fez-lle sã cama ben en-tre dous cantos; ig3.5i entre mi e asaguas pôs com" en guisa de pano;245.15 Entre Doir* e Mynn"; 267.15 U30.16 Tal foi el meter entre nos e ssi/ e deu por avogada; 41:1.95 será a vo-gada / Entre Deus e as gentes || 60.2

"í^

Page 127: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i 24

do depariimento que á entre Av' eEva || 14.16 Entr' aqueles bõos fradesavia un frad' atai ; 57.71, 79.28, 91.7dizer-vos quero / entr ' estes miragrcsseus / outro mui grand' ; 404.35 Entr 'as molleres bêeita es tu || 254.22 muit 'entre ssi falavan; 419.60 K n q u u n t' elesen esto falavan entre ssi || 48.27 eatressi acord' ouveron de lie non darenen nada |] 6q.32 entre ssi disse; 281.15diss' un dia entre ssi || entretanto ADV.:[5g.l2 entre tanto foron aã Virgenrogar. CF. antre, ontre.

entredonnir v. i.: dormitar: 212.56 jazend'entredormindo.

entregado PART. PERF. restituído à posse dealguma coisa: ig3.6o o mercador en-tregado / foi de quanto lie f i l laran ||seer entregado de: fa^er esforços:267.23 se doa fremos' e a p o s t aachasse... de lia aduzer era muit'entregado.

entregar v. TR.: confiar'. 345.43 logo o cas-telo 11' entregasse || restituir: 36g. insol que lio seu entregasse: 379.45depois que entregaron / todo quant'ali filiaram.

entrepeçar v. i.: tropeçar: 73.28 ouv' enhúa pedra a entrepeçar; 171 (M) Comoentrepecou a bestia.

entresíeeer v. i.: entristecer: 211.28 destoo poblo foi tan coitado, / que cadaun deles entrestccia.

entretanto v entre.

envair v. TR. : agredir, acometer: 28.88 cui-dou que per abete / o quer ian envayr.

enveja s. F.: inveja: 67.23, 78.21 outrosprivados. . . avian-11 'enveja ; 184.220demo chêo d 'enveja ; 205.66 tal enve japres; 280.7 de que o dem' á muigrand' enveja.

envelleeer y. i.: 141.21 El usand' aquesto,foi muit ' envellecendo.

envcrgonnado ADJ.: 1.22 ta cunnada / Eli-sabeth, que foi dultar,/ é end' enver-gonnada; 65.IÕ3 vco ant ' a Virgenmui t ' envergonnado ; 145.16 pobresmui t ' envergonnados.

envcrgonnar : sentir vergonha (?): 320.32ladrões. . . furtaronas todas e foron-sen, / assi que non envergonnaron ren/ a ela neno que morreu na cruz.

enviar v. TR. : 1.65 a graça que Deus enviar/ l ie quis; 2.43, 5.43 mandad ' enviaron/ a sã mol ler ; 21.5, 31.19,71.46,261.1711'cnviou muito dizer e rogar; 265.47enviou dizer a aquel seu sennor || en-viar por: mandar chamar; 67.81,71.31,97-36 seus omées por el log' enviou;1 19.68, 144.38.

envidos ADJ.: a envidos: de tua vontade!'169.48 muit ' a envidos enton lio outor-guei. CF. anvidos.

envolto PART. PERF. de envolver: 35.2 1, 43.68chorou eno a t a ú d e / u j az ia muit ' en-volto en panos dúa l i t e i r a ; 199.44

cn vorullar, envurullar v. TR. : embrulhar,envolver: 180.44 aver non podia / unpano en que o e n v u r u l l a r ; 215.68 enpanos que tlia / ricos fez que a oma-gen fosse log envorul lada ; 420.9 béey-tos los panos u fust' envurullada.

enxeco s. M.: dificuldade: 356.19 esta santamol ler / os t i rou claquel enxeco, cade tod' é sabedor.

enxerir v. TR.: inserir, introduzir: 339.46per u a nave se foi abr i r / foy y trêspeixes enton enxer i r (F: ensserir).

er (36.31, 157.4, 348.17) v. ar.

erdado s. F.: herança: 214.18 non avianada / senon quant' húa e i g r e j a . . .que fora d u seu l i nnage e dei bencome herdade || herdade, propriedade,

; 62.9 por fazer ben t an i " endc-

Page 128: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

m"5

vedada / foi que sã crdade ouvera per-duda; 281,82, 325.31 lies faria grand'algo e dar-lles-ya herdade || 45.29,48.2 tolleu a agua da fonte ao cava-leiro, en cuja erdade estava; 233.44 aeygreja 6 sua e derredor a erdade;338.12 lavrando-lle sã herdade; 382.64|1 a er e erdade: 161.i5 ca outr' avernon avia no mundo, nen outr' erdade;285.33 grand' herdade He daria e aver;800.64 dar aver e herdade; 335.18.

erdado v. ben-erdado.

erdamonto s. M. propriedade: 48 (Aí) a car-ta do herdamento; 382. i Como unric-ome pidia un herdamento ai Reyque He avia a dar por outro qne Hefiliara: 382.33.

erdar v. TR. : herdar: 125.75 se eu morrererdarás / mui grand' algo que eu ten-no || instituir herdeiro: 1.8 por nos dargran soldada / no sen reyno e noserdar / por seus de sã masnada / devida perlongada; 382.2! Se queredesque vos herde, de grado vos her-darey / ali u o fazer possa.

erdeiro s. M.: herdeiro: 224.26 non podi'aver filio de que gradoasse / e que poissã mon' en seu aver erdeiro ficasse;411.87 de ta moller Anna a veras talerdeiio / per que toda a terra seráenlameada.

eroge s. M.: herege: 91.11 judeus / nen ere-ges; i56.3, 175.16 foi logo filiar pou-sada / en casa dun grand1 eregej 208.1,3o6.it íiu herege.

eregia, eresia, erigia s. F. : heresia, incredu-lidade, descrença: iS.ao (E To) odemo no seu coraçon / metera y tangrand' erigia (T: eregia), / que perren non podia mayor; i8.S5 por tollereregia / dos que na Virgen duhar /van; 340.50 per sã bavequia / d'eresia|| os hereges: 2.2$ judeus e a eregia.

ereja s. F.: herege; 89.58 a dêostavan / e«ereja» a chamavan.

125

crosia v. eregia.

erga CONJ.: salvo, excepto: 338.38 E jurouque en tal dia non comess' erga le-gume. CF. ergo.

erger v. TR.: erguer: 9.136, 28.95 ergeu osseus / ollos contra o ceo; 38.J8, 156-39quis con eles erger / Sá voz; 183.27íórona dali erger / e posérona nomnro; 231.63 aquelas pedras ergia;261.53 foi as mãos erger / contra oceo || construir: 3og.52 en aquel logoa ssa eigreja ergesse || v.i.: levantar--se: 11.78 fez-lo erger / ressucitado;115.66 fez-lo erger / de seu leit'; 381.4|| erger-se: levantar-se: 5.6i Quand'o Emperador de terra s'ergeu; 14.47o frade que era morto foi-ss'4en peeslog' erger; 24.44, 42.42, 57.68.';

ergo CONJ. : salvo, excepto: 317.66 poisnunca disse ren / ergo «ai, Santa Ma-ria»; 319.36 nen sabian que He val-vess* ergo morte; || erg' (=ergo ouerga): 78.18 outra missa nunca el que-ria / pyr erg' a sua; 88.78,93.20 erg'un'ermid'; ia8.65, 135.97, 305.41. CF. erga.

erigia v. eregia.

crmar v. TR.: abandonar: 187.19 un tenpofoi que ouveran d'ermar / con fanVos monges aquel santo logar.

ermida s. F.: 16.57, 4^.85 en un* hermidase meteu; 65.6;, 67.67 Aquel bispoera ome sant' e de mui boa vida,/ emui mais religioso que sse morass' enermida; 78.46,95.10.

ermitan s. M.: ermitão: 65.85 o ermitan Hedisse; gS.i Como Santa Maria livrouun seu hermitan de prijon dfíus mou-ros; 115.200, 15 5.2 (j ermitaao: 155.63(T; E.• hermitano).

ernuiano v. ermitan.

ermo ADJ.: 85 (MJ Gomo o meterem enhúa casa berma.

fili

Page 129: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

126

ero s. M.: campo: 178.21, 178.27 o lavradorfoi chegar / do ero; 178 (M).

Erodes: 337.33 Rei Herodes; 337.38,46;4o3.i5 Erodes maldito; 424.31,38.

erra s. F. erro, falta, pecado: ig3.63 daliadeante sempre serviu de grado / aVirgen Maria sen faliment' e sen erra.CF. erro.

errado ADJ. que errou, culpado: 11.57 aa lma . . . do frad' errado; 38.48, 75.106Mia culpa, ca fui errada; ico.6 veerfaze-los errados / que perder foranper pecados entender de que mui cul-pados son; 222.7 os que son erradossaca de maa carreira; 272.13 húamoller errada; 281.80 eu fui errado. . .de vos averdes pobreza en meu reyn'.

errança s. F. erro, falta, pecado: 9.41 daque sempre guia / os seus sen erran-ça; 24.42 foi grand' a errança; 91.16por errança que fezeran; 289.28, 3o3.i3non façan cousas per que caian enerrança; 3i2.Sa fez con ela béeiçóespor emendar a errança / que aã Vir-gen fezera.

errar v. TR./I. : enganar-se.' 6.7 a Sant'Escritura, que non mente nen erra;9.1 16, i5.2g Aquel que non erra,/ queDeus é; 192.17 errara / en seu conno-cer; 213.17 en seu cuidar errava ||cometer falia, pecar: 5.56 non quiseracon ela errar; 7.6 por que errar / nonnos faça, nen peccar,/ o demo; 8.43en tendeu que muit ' errara, e logoss ' a r r epen t iu ; 16.4, 49.13 dou' Kva,que foi e r r a r / per sã grau f o l i a ; 61.43|] errar a: ofender, ser mau para: 3.Cnos per nossa folia / 11'imos f a l i r ee r ra r ; 55.68 aos que ela ama por Il 'er-rar non ubaldóa; 11.9.48 perdoa ;\n11'erra; 341.15 co idando que 11'errara,dava-lle mui maa vida || 65.222 Deus,que aos seus non erra; 269.18 aos

coitados nunca lies erra nen fal || nonerrar de: não deixar de, não se esque-cer de: 95.43 a que non erra / d'acor-rer a seus amigos; u6.36 que desto

non errasse / que cande1 ou estadal /y sigo non levasse; 252.8 ||perder-se,errar, o alvo: 49.2 erraran o camyode no i te ; 189.8, 294.33 lançou aquelapedra por feri-la, mas errou-a; 3^0.23.

erro s. M.: falia, pecado: 10.16 dos errosnos faz repentir,/ que nos fazemoscome pecadores; 47.8 por que faça-mos erro; 55.42, 79.54 eno juyzo...nos ache sen erro e sen pecado;83.35, 94.9 quando en erro caemos.

error s. M.: falta, pecado: i52.2g porqueleixes teus errores; 384.28 o éemigo /diabo que sempre punna de nos meteren errores.

erva s. F.: 5.128 deu-11' húa erva de talprez,/ con que podesse os gaffos todosguarecer; 69.67, 3ig.3o nen val ian er-vas nen escantações; 334.22 vynno ten-perou / con ervas; 342.12, 408.5.

crvoso ADJ,: relvoso: 195.109 ouv' enterra-mento / na praça ervosa.

esbullar v. TR.: 237.74 Esbullou-a aquelladron (F: esbulou). CF. dcsbullar.

eseabeçar v. TR.: descabeçar, decapitar:96.28 o escabeçaron / por mandadodaquel mão roubador: i85.57, 325.37-CF. descabeçar.

eseaccer v. TR. / i.: esquecer: 6.83 o cantarque dizias meu já escaeciste; 2O.36non nos escaeces ; 25.180 non vos qu i sescaecer / o que profe tou Ysaia ||escaL-ccr a alg.: 18.33, 25.83 íoi-11' opraz' escaecer / a que o el pagardevia; 125.106 mi e meu Filio Jhesu /te escaecemos mui toste; 175.46 nonlie foi escaeçudo / d' ir u seu t i l l o lei-xara morto; 336,28 i] cscaecer-so: 103.24oyu hua pu^sa r i ana cantar log' en tanbon son, / que sse escueceu seendo ecatando sempr' ala.

oscaeira s. F. : escada: 383.41 querendosobir per húa escaeyra / do batel enessa nave.

Page 130: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

127

-f:•--. ±

ui?

escaentar v. TR./I.: aquecer: 225.47 foi-lPo braç' escaentando,/ e el a coçar til-lou-ss* || 349.8 porque do Santi Spiritolog' outra vez s'escaenta.

escamar v. TR.: 369.101 que o peyxe 11'adu-basse / e o lavasse de dentro e defora escamasse.

escano s. M. 323.51 nen na mesa nen noscano.

escantaçon s. F.: bruxaria, magia, feitiço:22.21 escantaçon / cuidou que era;128.14 foi pedir a consello a húa vellasorteira /que 11'escantaçon mostrasse;319.30 nen valian ervas nen escanta-ções.

escapar v. r.: 33.25 pois torvar / o mar viu^seus pensamentos / foron dali esca-par; 86.43, 112.28, 131.32 todo-losmatou / senon el senlleiro que viv'escapou; 256.23 avia tan gran fever,que quena viya enton dizia: Segura-mente, desta non escapará.

escarlata s. F.: pano escarlate: 0563 panosde seda, outros d'escarlata; 182.48mal o doitêaron, / e atai o pararon /com' húa escarlata.

escarmentar v. TR.: 38.86 que todos escar-mentados / fossen quantos dest' oys-sen falar; 88.100 com' om' escar-mentado / en todo foi emendar; 349.38senpr' aos culpados, / maçar é muijosticeira, con piadad' escarmenta ||328,48 atai feito com' este deve serescarmentado.

escarmento s.M.: 33.42, 34.3 Gran dereit* éque fill' o demo por escarmento /quen contra Santa Maria filia atreve-mento; 65.22 escomungou-o enton porescarmento, / cuidando que fosse peri castigado; 411.112.

escarnece» v. TR./I.: 65.no viu víir muitagente / escarneçend' un orne mui fera-mente; 99.54 era Deus despagado / en

cuidar escarnecer / aqueí logar tanonrrado; 104.5 quen ao seu F'"°,

i Deus, coida escarnecer; 244.2 escar-necia dos que yan a sã ygreja; 286.2dous judeus que escarnecian aun ornebõo. CF. escarnir.

escarnido ADJ.: escarnecido, ludibriado:46.86 Pois que ss' assi os diabos forondali escarnidos / e makreitos fera-mente, deostados e feridos; 141.29 Oymais aguardade / est' outro de caedafazer escarnida; 215.31 non quis Deusque ficasse a omagen escarnida; 222.9contra q Diabo ten ela por nos fron-teira / como nos nozir non possa enesta vida escarnida; 385.37 teve-ssepor escarnido.

, * •escarnir V.TR. /1. escarnecer.' 59.80, 238.47

£1 respondeu escarnindo; 238.66 quenquer que foss' escarnir / da Virgen edo seu Filio; 286.27 se fillaron a riir... e muito o escarnir. CF. escarnecer.

escarnno, escarno s. F.: escárnio, troça: 104.7aquel escarno todo á de tornar sobresi; 3i8.3 Quen a Deus e a ssa Madreescarnno fazer quizer (F; E: escarno) ||cantiga d'escarnno: cantiga satírica:316.16 sãs cantigas fazia d'escarnnomais ca iTamor (F\: escarno).

esclarecer v. TR. /1.: 15.91 gran podar deSantos ... que a terra toda sclareceu;164.43 nunca IPesclareceu / sã coor.

Escoça: Escócia: 108.10 un judeu alfaqain/que en tod' Escoça par... de sabernon avia.

escodrunnar v. TR.: esquadrinhar: 175.32viron víir o baile ccn seus omées ar-mados / que os prendeu, e tan tosteforon ben escodrunnados, / ata que ovás' acharon no saqu' (T: escodruaa-dos); 329.71.

escodudas: a escodudas JJOG. ADV-: a gol-pes (?), arrancando as carnes (?); dolat. cxcutere (CP. esp, ant. escndir

Page 131: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

128

'recoger el fruto de los árboles'): 31.68(T7o) sen feri-lo de baston / nend'aguillon a scodudas (boi), cr. escon-dudas.

escola s.F.: 4-i3 ontr ' os crischãos l iya /na escol'.

escolar s.M.: 291.1 Como Santa Maria tirouun escolar de prijon; 291.11 úu scolarliia en Salamanca.

escolleito v. escoller.

eseoller v. TR. : 30.37, 56.26 Dos salmos foiescoller / cinque; 128.23 de vossascolmêas escolled' a que quiserdes;312.33 aly escollera pêra a sã sopol"tura: 353.94 a Dou Mateus . . . porabade esco! jd' en meu logar || esool-leito PART. PERF. / ADJ. l escolhido :213.52 E non queiras que eu moira agran tort' e sen dereito,/ mas o fei todesta cousa per ti seja escolleyto jj77.27 eno mês d'agosto, no dia escol-leito,/ na sã festa grande; 132.93 aVirgen escolleyta.

escomoyon s. F. : excomunhão: 65.20 preçousã escomoyon húa pal ia (T: esco-múyon.

eseomungar v. TR.: 65.22 escomungou-oenton por escarmento; 283.34,343.26Ai, crerigo escomungado.

eseomuyon v. escomoyon.

eseondudas: a escondudas LOC. ADV. : àsescondidas: 31.68 (E) sen fer i- lo debaston nen d'aguillon a scondudas.Lectio facdiorf CF. escodudas.

esconjurar v. TR.: 212.27 poi-la ela porSanta Maria esconjurou / que por seuamor lio desse.

escontar v. TR. : contar: 121.53 oyu / todoquanto 11' escontaron da Sennor.

esoontra PREP. contra, na direcção de; 121.28ficou log' os gêollos escontra u o solsal; 154.24 a saet' ouve tirada / suso

escontra o ceo; i83.i3, 259.24 vironíiescontra si vlir || 355-45 tal erro fe-zesse escontra a Gloriosa.

escoorido ADJ.: descolorido,sem cor: 255.49achou / mort ' o marido / e escoorido.

escorregar v. l.: 369.70 lavando-o de rrejo,quis Deus que IPescorregasse / aquelseu anel do dedo.

escorreito ADJ.: 77-33 tornou-11' o corpotodo escorreyto; 228.34 veredes mara-v i l l a es t ranna. . . desie muu que ant'era d'atnbo-los pees tolleito,/ como ovej' ora são andar e muit ' escorreito.

oscrareecr v. TR.: esclai ecer: 288.19 ant' acapela da Virgen que os ceos escra*-rece; 340.63 escrareces / os ceos"|]v. l.: 3i3.7Ó o mar tornou mui manso,e a noit' escrareceu.

escrever, escrevir, escriver, oscrivir v. TR.:i5.n5 Santa Maria deu-H' escrito /un lyvro; 53/>i quanto no TestamentoVedro e no Novo sé / escrito; 59.94segun Lucas e Matheus / e os outrosescrivir / Foron. Formas verbais:

IMPERF. IND. 3 escrevia 265.42escrivia 384.11

PERF. 3 escriviu 265.101 E,

274-51

escriviu 2Õ5.ioi FPART. PERF. escrito i5.115,25.i68,

28.14,42.87, 75.13oINF. e s c r e v e r 9 7 . 7 5 ,

a5i.io8, 265.41escrevir 295/10escr iver 110.17e s c r i v i r 59.94,

295.60 EI

escrito ADJ. / s. M.: 219 os seus bõos escri-tos / que fez da virgíidade; 35.188 com'o escrito diz; 65.i6i, 97.78 pois abriu/ el Rei aquel aquel escrito; 120.124 II139.47 do mui mald i to / demo quescrho / é por malvaz || por escrito;386.21 os víir fezera por paravr' e por

Page 132: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

129

escrito || meter c n escrito: 261.84 F.stoinundou ou escrito meter; 384,61 o Icir.meter en escrito.

escritura S. F.: livro, obra: 364.9 Se8un diza escritura || 384.47 eu o Livro da Vidaescrit' ontr* as escrituras / serás orar'os que non morren || a Sagrada Escri-tura: 6.7 a Sant' Escritura; 392.8 dia-bos sor monteyros de Deus, segund'Escritura; 403.58 Segund' a Escritura/ conta; 419.65 com' a Escritura diz ||PL.: 53.2 o Testamento das Scrituras;53.38 as Escrituras soube, e l a t in muiben falar.

eserivan s. M.: escrivão: 375.1,375.35 escri-van dei Rey era.

escrivania s.F.: cargo de escrivão: 377.1Como un Rey deu úa escrivania dúavila a un seu criado; 377.19.

cscriyer, escrivir v. escrever.

escudar v. TR.: 184.25 morreu, ca assi fazequen non á queno escude; 35o.2<) tamercee nos escude / contra a com-pann' astrosa /do demo;406.111| escu-dar-se: 51.45 pêra guarir / da omagens'escudara; 223.28 contra o demo da-questa s'escude.

escudeiraz s. M.: escudeiro, em sentido pejo-rativo: 317.6 un escudeiraz peou. CF.escudeiron.

escudeira s. M.: 63.5a, 67.37, loõ.i, 191.10O alcaide do castelo era un pobr' es-cudeiro; 245.17 escudeyros e peões,cavaleyros outro tal; 408.15 liste...era fidalg' escudeyro.

escudeiron s. M. : escudeiro, em sentido pe-jorativo: 104.12 h.iia ssa barragáa ouveun escudeiron CF. escudeiraz.

escudela s. F.: tigela: 115.234. '52.22 hfiabranqu' escudela de prata, grand* efremosa./ chea dun manjar mui jalne;152.29, CF. eseudila.

(ii5 A/( i5a A/) y. escudela.

escudo s. M.: 119.25 Non foi quen podesse' arma nen escudo / têer; 284 o que a

Santa Maria ú. por seu escudo; 37.26Virgen, tu que es escudo / sempre doscoitados; 119.29,213.8.

escurecer v. i.: 32Q.53 pêra quand' escure-cer / o levaren || 49.3» lies foi escure-cer / e perderon via || 331.27 Sen ti,meu filio, este mundo n/escurece.

escuro ADJ.: 29.26, 36.ii a noit* escura / sefez; 3g.8, 40.37 a carcer escura; 65.116.

escusar v. TR. : desculpar: 151.45 por estofoi o monge escusado daquel furto,de que o mal sospeitavan.

escuso ADJ.: 102.54 en un logar escuso ||a escuso: 212.34 foi-sse per un logar/ a scuso; 214.47 pareceu non a escuso|| a escusa: 305.53 que non morressede fame a scusa poios rancôes.

esfalfar v. TR.: precipitar: 107.13 Dúa ju-dea achada / que foi en crr* e filiada/ e a esfalfar levada / dúa pena qu* iestá; 107 M Como a esfalfaron e nonsse fez mal.

esfolar v. TB.: 178.23, 228.3 Como un omebôo avia un muu tolleito de lodo-lospees, e o ome bõo mandava-o esfolara un seu mancebo; 228.27, 318.22 fur-tou na sã eigreja... húa cruz grandecoberta de prata e esfolar-/a foi toda,e a prata deu a húa sã moller. CF.*des-folar.

esforçado ADJ.: 17.63 sei ben esforçada;i83.8 Aben Mafon,/ que o reino doAlgarve tíi* aquela sazon / a guisad'om' esforçado, quer en guerra, queren paz || esforçadamente: 341.66 sobiuencima da pena, correndo esforçada-mente.

esforçar v. TR.: 1.67 por el esforçada / foya companna que juntar / fez Deus;88.45 se comer non He for dado / que

Page 133: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i3o

o faça esforçar; 221.60 ante de quinzedias foi esforçad' e guarido / tan ben

.que nunca mais fera || csforçar-se:3o8.33 Estando en esta coita, esfor-.çou-sse de falar; 312.46 que s'esfor-casse muito, o mais que ele podesse.

«esforço s. M.: 189.16 colleu en ssi grand'esforço; 225.23 mui grand' esforço

.filiou; 241.97 é dos peccadores esforç'e lum' e via; 292.9 .polo bon Rei>Don Fernando, que foi comprido detprez, / d'esforç' e de grãadeza; 427.10•dá-nos grand' esforço de prender /imorte por el.

•esfurtar-se: esquivar-se: 84.22 cada noites'esfurtava de sã moller e dos seus;.251.27.

esleer v. TR.: eleger, escolher: 87.28 quefaçam esleer... Por bisp' un que Je-ronim' à / nome; 181.18 que saísseda cidade con boa gent' esleuda /D'armas; 196.45 tal omagen da Vir-gen é, que Deus ouv' esleuda / Porssa Madre.

•osleiçon s. r.: eleição: 87.51 fezeron dei sãesleyçon, / e fji bispo.

esmíirrido ADJ.: desanimado, desalentado:145.31 pois 5 viu pobre, foi end' es-marrido; 195.80 Quand' el est' oydo /ouve, esmarrido / foi e mui par t ido/do que cometia.

esmerado ADJ.: 304.16 oyo ... d'olivas muilinpi ' e muit ' esmerado.

«smolnas.F.: esmola : 73.25 vivia das esmol-nas que lie davan; 155.25 nen esmolnanon faredes; 2o3.i2 se IPos pobrespedian esmolna; 258.13.

.«smoSnador s.M.: esmolador, esmoler:245.118 fez pois ben sã fazenda e foygrand' esmolnador; 298.72.

«smolneira s. F. : esmoleira, bolsa das es-molas Soa.i (F). 3o2.i3 os dinneirosque tragia / lie furtou da esmolneira.

esmorecer v. i.: 317 61 esmoreceu con coitae con door; 38r.z8 con coyta foi logoesmorecer. CF. esmorrecer.t

esmoriclo ADJ.: esmorecido: 411.100 log'esmorido / caeu e jouv' en terra forade seu sentido; 411.100. CF. esmorrido.

esmorrecor (212.41), esmorrido (193.80 T) V.esmorecer, esmorido.

espada s. F.: 19.40, 154.34 ferido fora despad' ou de lança; 215.27 sãs espadassacaronj 292.58.

espadada s. F.: golpe de espada: 189.17deul-11' húa espadada con seu espa-darron vello; 215.28.

espadarron s. M.: espadarão: 189.17 deu-llíhúa espadada con seu espadarronvello.

Espanna: 2.9 primado foi d'Espanna; 2.23,55.5, 69.10 o Emperador d'Espanna;9^-37, M9-7. «aa - i f i , 169.66, 175.7,191.28, 217.39, 267.35 do gran marcHEspanna; 268.36, 348.5, 36o.37, 385.t i,386.8 no sennorio d 'Espanna; 406.41|| 198.12 a for d'Espanna, 225 23 a forod'Espanna.

espantado ADJ.: apavorado, surpreendido :38.73 atan muit' eran dela espantados;85.52, 119.42 ond' el espantad' estavade maa maneira; 152.26, 161.19.

espantar v. TR. : 47.2 Esta é como SantaMaria guardou o monge, que o demoquis espantar por Io fazer perder;82.42 || espantar-se: 47.27 feramen s'es-pantou; 59.83, 61.23 quen quer que ovisse espantar-s-ia; 65.147, 71.30.

espanto s. M.: 5S.6z côa espanto daquelavijon / que vira; 71.51 Sol non pren-das espanto; 102.5f) ond' Ouve muitosespantos; 128.37, 154.39 ouvsron muigrand' espanto.

espantoso ADJ.: 75.154, 78 83 teve-o porcousa d'oyr mui espantosa; 82.i3,

Page 134: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

149.34 maçar era bela, foi-lP a elespantosa; 194.48 come azes paradasera seu nom' espantoso.

espavorecer v. x.: apavorar-se ; 263.26 elespavoreceu; / Pêro falou como pode.

espeçar-se: despedaçar-se: 236.14 sse foi enun penedo a galea especar.

espeeia s. F.: especiaria: 34.27 que speciascTUhramar, balssamo nen onguento;261.81 especias d'Ultramar; 38g.?8especias e cominnos; 408.6.

especo v. espedir.

espedaçar v. TR.: 114.18 mal o chagaron /de guisa que todo o espedaçaron.

espedir v. TR.: despedir: 61.41 do sennorde que era foi espedido || espedir-se:5.49 da Emperadriz non s'espedyu;15.118, 5q.5g, 155.33 || espedir-se a ai g.;64.32 u se lie quis el espedir; 274.49Quando 11' esto diss* a Virgen, logoxe-H' espedyu; 285.46 sse IPespedia|| PP.ES. IND. i especo: 281.70; PERF. 3espidiu: 15.118 (7*) || espedir s. M.:135.45 quen cousir / quan changidoo espedir / foi o deles e chorado.

cspcitar v. TR.: extorquir dinheiro a alg.fpedir resgate por alg.: i58.io en car-cer têevrosa / o meterem ... En talque o espeytassenj 245.33.

espello s. M.: 62.28 ao Espello / das Virgêesfoi; I28.5o aquela que espello / é dosSantos e do mundo; 181.27 daquelaque é espello dos an^eos e dos santos;253.6 pola sã omildade e ela lum' eespello /de todo-los peccadores; aSo.3Santa Maria. . espeil' é de Santa Ei-greja.

espenar v. TR. : despenhar: 107.1 ComoSanta Maria guardou de morte húa ju-dea que espenaron en Sego via; 107.38,191.33 (T) || esponnar: igi.aS (E),

esperança S.F.: 24.12,62.42,66 5, 119.52 sem-pre en Santa Maria esperanç' ouvera;167.18 a mia esperança creo que vossaperfia vença; 241.61 feze-o levar logocon mui grand' esperança / ant' o altarda Virgen; a65.ia a que nos ten / ehfirm* esperança de nos fazer ben / eno^paraíso.

esperar v.i.: 42.79 non esperes a eras:)3o.2g Ás outras nos fazen rnuit' espe-rar / polo seu ben; 41991 non esperesa eras.

esperdudo ADJ. : desconcertado, consternado;195.167 Â moç' esperduda / sse foi.

esperital ADJ.: espiritual: 16.62 a Reinnaesperital; 35.2O da Virgen espiritai;42.4, 91.5 vertud' esperital; 179.48 sa-ber esperital; 324.47 Sennor esperital.CF. espiritai.

Esperito (21.5, Sant' Esperit', 329.22 Espe-rito Santo) v. Espirito.

espertar v. TR.: io5.iío outro dia os quemadurgaron / e a viron fórona esper-tar; 261.74, 337.8 || v. i.: 127.58 poisespertou fez logo como U' a boaSennor / mandara; 384 5i || espertar-se:despertar, acordar: A santa dona, poisque ss' espertou, non sentiu null' afan;7.48, 37.36, 42.72, 68.39. CF. despertar.

esperto ADJ.: acordado, despertado: 83.27E pois que sonnou aquesto, foi logodesperto, / ar viu-a espert' estando;221.58. 299.21 E húa noit* en seu leitojazia,/ nen era ben esperto nen dor-mia; 325.40. CF* desporto.

espesso ADJ.: 73.^6 aqucl vinn' era de ver-mella coor / e espessa tan muito queniun tintor / vermello non poderiafazer mellor; 266.26 tan espessa siya agent' aly / aquele sermon oyndo ||cspessameníe ADV.: 3og'.37 u vircnmeant* agosto cacr nev" espessa-mente.

Page 135: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

132

esplaço s. M.: espinhaço, espinha dorsal:225.41 Esta aranna andando per cimado cspíaço / e depois pelos cos-tados.

espiga s.F.: 315.2 húa espiga de migo;39g.3o húa agulla longa com' espiga.

espigar v. TR.: respigar: 315.17, 315.20quand' entrou na messe u as outrasespigavan.

espinna s. F. : espinheiro'. 310.5 no mundonada / foi ben come fror d'espynna ||espinho, cuidado: iSa.iao no coraçonfito / lie ficou end' a espinna; 321.23a moller boa ficou en cona espynna.

Espya: o mosteiro cisterciense de NuestraSenora de Ia Espina (Valladolid):54.13 monge branco com" estes daEspya.

espinnar v. TR. : 138.3a El ali jazendoespinnaclo mal.

espirita) ADJ.: 42.4, 58.53, 63.51, 64.41, 72.4V. esperital.

Espirito: 1.70 a companna que juntar / fezDeus, e enssinada, / de Spirit' avon-dada; 427.14 com' este Spirito fezodeçer || Espirito Santo: 53.57, 3o6.23,4i3.2i || Santi Spirito: 349.8, 427.2 ||Sant' Espirito: 202.34, 411-8, 427.6 ||Santi Spiritus: 36g.8 (E{\. CF. Esperko.

espirito s.M.: 79.49 seu espirito ouve Deuslevado.

espital s. M.: hospital: 67.17 un espital fezofora da vila u el morava; 8i.45 aVirgen... a qual é / dos coitadosespital; 221.26 || f Ordem do Hospital:freire do Espital: 276.1 dous freyresdo Espital; 275.8.

esplanãor s. P. : esplendor; 384.18 ao çeosemella quand' é con sãs esplandores.CF. osprandor.

esposa s.F.: 195.53 lia deu con vileza, / canon por esposa; 241.4 o moço e sãesposa ,meteron-ss' en orden; 309.71Santa Virgen, Filia de Deus e Esposa;3'9-57) 335-91. Ho.3 || PL.: algemas:158.15 El jazend' assi en ferros e conesposas nas mãos e cadia na gar-ganta.

esposar v.TR.: unir em casamento, pro-meter em casamento: 105.43 O padr1

e a madre ... a íoron mui sen seugrad ' e sposa r . / E quando os pra-zos foron chegados, fezeron vodas;135.67, 241.20 esposaron os moçosenton pelo congeito / dun clérigo muisanto; 414.12, 420.19 béeyta u fustecon Joseph esposada. CF. desposar.

esposoiros s. M. PL,. : esponsais: 125.78 Osesposoyros juntados foron logo . . . eoutro dia mannãa casaron.

cspranar v. TR.: explanar: Í3-6C mostra-de-mi as Escrituras, ca eu as espra-narey. CF. despranar.

esprandeeer v.l.'• resplandecer: 288.34 ssagran fremosura mais ca o sol espran-dece.

esprandor s. M.: esplendor: 290.14 coroascon muitas pedras ricas, que grand'esprandor / davan. CF. esplandor.

espreitar v. TR. : 74.25, 264.33 a seita / dosjudeus e do demo, que sempre nosespreita / por fazer que caiamos en err'e en folya || v. i.: 345,21 os mourosespreitaron quando el Rei ben seguro/ estava deles.

esquina s. F.: 364.22 Ali jazi^n cavando undia triinta obreiros / só esquina dúatorre. CF. ESP. ANT. sosquinado 'obli-quo', 'inclinado'.

esquivo ADJ.: áspero, desagradável, dificul-toso: 65.77 semellou-lle consello mui t'esquivo; 105.86 soffreu do fogo grancoita esquiva; 241.66 de mon' esquiva,

Page 136: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

|33

Sennor, matar-lo viste ||83.i6 Foracaer en cativo, / u jazia tan esquivo,/ que non cuidou sair vivo || 43.70 fa-zian muit' esquivo / doo por seu filio;175.67 un chorar tan esquivo / faziantodos con ele || 45.21 esta vida fazendo,tan brava e tan esquiva, / un dia me-teu ben mentes como sã alma cativa /era chêa de pecados || 241.35 unpened'... muyí' alt1 e tnuyt' esquivo;341.72 o logar que esquivo era, tor-nou-sse-lle chão; 411.80 Entr' aques-tas montannas, que é terra esquiva.

(i6.5i, 124.43), esses (4.41), essa 4.5,6.73), esso (aS.aS, 302.42.) PRON. DEM. ;essa ora, vegada, vez v. ora etc. CF.desse ete.

esía(s) v. este.

estabelecer (237.17 F), estabelícer, establecerV.TR.: 217.17 o dia da Encarnaçon,que é stabeliçudo; 384.53 pois que oachou morto, fez soar a campaynna /segund' estableçud' era poios seussantos doctores.

estabilir V.TR.: estabelecer: 262.47 dês aliadeante estabiliron que non / alber-gasse na eigreja leigo nen leiga nenfreira.

establecer v. estabelecer,

establo (178 M) v. estabro.

estafaria s. F.: estábulo (CF. ESP. ANT. esta-blia): 31 (M) se meteu na estabriacon os outros bois.

estabro s. M.: estábulo: 228.14 no estabroun mui gran tenpo jouvera. CF. esta-blo.

estada s. F.: 411.78 averá ben seis mesesque fiz aqui estada.

estada! s. M. : círio, vela de cera". 8.49 cad"an* un grand' estadal / lis trouxe assa eigreja; 114.9 põendo ant' o seu

altar estadaes; 116.37 cande' ou esta-dal; 178.38, 292.49 da Santa Virgen,que do mund' é estadal.

estade s.M.: verão (CF. PROV. estat, ESP.ANT. estad): 67.19 en y vem' e en es-tade; 161.40.

estado» s.M.: 65.58 que o consellasse / comosaysse daquel mão estado; 88.36,94.81fillou-ss* a preguntar / os que conno-cia / do estado do logar; iSz.aS, 221.30Deus non quer que o orne este íenpr'en un estado.

estalar v.i.: 7?.36 avêo-11' atai que ali usãava, / cada un nembro per si mui derig' estalava, / ben come madeira muiseca de teito, / quando ss,'est;ndia onervio encolleito; i63.ig deu-lP a lin-gua tal soo como fogo que estala.

estante PART. PRES. de estar: 316.38 (E)Martin Alvitez cegou, / estant' assiante todos.

«star s. M.: estau, albergue, hospedaria:45.29 un mõesteiro... con boa claus-tra, igreja e cymiteiro, / estar e enfer-maria.

estar v. i.: achar-se ou demorar-se numdado lugar: 8.18 estand1 ant1 a sãomagen; g.5o aqui u estamos; i3.3estand' ena ctuz; 14.12 un mõesteir*antigo, que soya pret' estar/ da cidadede Colonna || estar de pé, tnanter-se empé: 74 36 en quanto o pintor estavadeitou / en terra; io5.is adur pod" enseus pees estar; agS.Si en pees estarnon pode || parar, deter-se: 45.44Estad', estade; i;5.28, 365.34 Estade,estade || achar-se ou sentir-se numdado momento: 1.46 com' estar/ vyu apedr' entornada / do sepulcr'; i3,i5 upendura d' estava na forca; '5.«i estansempr' apparellados / de fazer quantoU'en prazer for; 47.88 Pêro bevcd'estava muii'; 85.28 viu-a espert1 es-tando || 103.27 grandes trezentos anãs

Page 137: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i34

estevo assi J 164.42 assi estede sempre;i8d.3'i Vês ta moller com' está? ||356.14 Mais madeira lies fa l i a , de queestavan peor || 48.23 porend' aquelconvento en tan gran coita estava;217.6 o que está en mortal pecad' ||256.21 d'aver ela seu f i l io estava enasazon || 335.68 sen duv ida end' estade[| estar pêra com INFIN. 323.3o Aquelome que seu filio pêra soterrar estava|| GERÚNDIO: 75.28 E estando destaguisa, deu a ela fever forte; 178.26Eles en esto estando, o l avrador foichegar; 218.20 El en esio estando,v iu que gran romar ia ... a Santiagoya; 343.36 el estand' en aquesto, arvêo-11* outro mandado || 119.21 El undi' assi estando que jan tar quer ia ;16 6o u el estava en aqueste preit 'a tai || 18x22 estando ena fala, ben alio prenderei || estar + GERÚND.: 6.5gque estás atendendo; 20.9 noit' e dia/ senpr' estás rogando; 5~>.6i u as vés-peras dizendo / estavan todas nocom ; 74/í6 o espreytou aly / u estavapi n i ando; 1i5.43 mui gran tem p' este-veron / servindo Deus || I c i x a r estar:deixar em pa%: 178.28 le ixad ' a muaestar |] 382.44 P£r ren /non poss' estarqutr non faça ora úa oraçon (nãoposso deixar de) || IMPESS. : i) 5cj malch ' e s ra r i a ; 221.3 Ben per está aos reisd 'amaren Santa Már io || estar-se: 226.1,22(1.19 fez a Virgen o logar sayr / todosobre terra como x'ant ' estar / Soya;256.7 rn'estava eu dcante; 289.20 aquellavrador levaron / como x'estava aTocha; 356.24 enteira como x'estava.Formas verbais :

PRES IND. i e s t o u i 3 5 . i t o ,349.30, 355.120

2 e s t á s 6.59, 20.9,238.47

3 e s t á 52.15, 56.4o,69.42, io3.28,n5.i63

4 estamos 9.5o6 esian i 5 . i i , 66.18,

119.50, 236.33PRES. CONJ. 3 este 221.30

IMPERF. IND.

IMPERF. CONJ.

PE R F.

MAIS. Q. PERF. 3

FUT. IND.

FUT. CONJ.

COND.

IMPER.

PART. PRES.

INF.

l estava 25(1.73 es lava i3 . i í> , 15.133,

16.^0, 34.25,42.146 estavan 52.22, 55.6i,

102.34 154.31,156.49

6 estevessen 370.173 esteve 13.20, 43.60,

6 2 . 4 4 , 6 4.8 i ,132.130

estevo io3.27estede 64.81 (TTo),

164.426 e s t e v e r o n 55.20,

65.23o, i i 5.43,2 1 1.46 (FTo),285.96

estevera io3.28e s t e d e r a 175.71,

271.1, 323.472 estarás 238.413 estará 3o6.5i3 estever 123.485 esieverdes 233.233 estar ia 9.595 estade 45.44, 175.28,

335.68esiando 8.18, 13.3,

3 i.2ij, 35 47,38.104estante 3 i < > . Í 8 (E)e s t a r 1.45, 14. i 2,

18.47, '•'S.ijO, 62.4

estardança s. F.: tardança, demora: 119.63logo sen es ta rdança pêra Deus sã idafaya.

este (A.19, B.i), estes (8.19), esta (l.i, 2.1),estas (B.9),esto (B.3j, 2.4'') PRON. DEM. :en (tod1) esto: entretanto; 119.43 Enesto chegou a Virgen San ta verda-deyra, / dizendo; 35.65 En tod' est' asseis galeas non quedavan de vlir ||17826 Eles en esto estando o lavadorfoi chegar || sobr' esto: então, em con-sequência disso: 78.s5,151.35 Sobr'estoforon juntados no legar mui tos abadesporá saber este feyto ; 251.65, 378.55,379.20 || con tod' esto: além disso : v.COM i| sen (tod1) esto: além disso: 45.i3,71.16 rezava cada dia ... De grandes

Page 138: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

1 35

orações sempre, noites e dias. /E senesto rezava ben mil Ave Marias; 213.33|| 83.22, 2S5.t5 sabia /amar mais d'ou-tra cousa a Virgen que nos guia. / Sentod' esto de linnage mui ali' era || por(tod1) esto: 33.7, 54.65 disse-lle: Poresto vin, irmão; 68.14, 84.18, 109.40 ||86.43 por tod' esto non cuidou esca-par || og' este dia v. oge || est' outro v.outro || este tal v. tal. CF. deste ele., isto.

esteira s. F.: i5i.22 serra... as estras conportas e con esteiras.

estender v. TR.: 28.64 con seu mant* esten-dudo; 192.69, 208.53 deitou-ss' o pobloen terra a prezes tod' estendudo;248.26 os braços foron anbos estender/ por se ferir; 423.16 u os ceos fez eestendeu || estender-se: 77-38 quandoss'estendia o nervio encolleito; 179.40,318.42.

esterlin s. M.: esterlino: 85.15 que lies ester-líis desse, ca non pi piões; 3o5.33 éster-líis e torneses, burgaleses, pepiões.

esteirar v. TR.: desterrar : i38.z Como SanJoan Boca-d'Ouro... foi esterrado edeitado do patriarcado || estcrrar-so;281.18 yr-m-ei algur esterrar.

esterreeer v. TR./I: estarrecer: 20.39 nosdefendendo / do demo que sterreces;58.27 viu en vijon, ond* esterreçeu, /con mu» gran pavor que ouve mortal.

Estevan, Estevão v. Sant' Estevan de Gormaz.

estirar v. TR.: 245.45 En un temon o alcaydemui fort' estira-lo fez; 333.6o esti-rou-ll' os nenbros todos.

esto v. este.

estorcer-se: 2g3.'io E o colo con o braçotan forte se 11' estorceu, / que en peesestar non pode.

estoria s. F.: histórias 78.78 contou-11' end'a estoria maravillosa; 115.295 com' aestoria diz. CF. isíoria.

estorvar v. TR.: 363.23 a nossa avogada,fieynna Maria, / a vegaclas nos estorvado mal que pensamos; 377.2 Comoun Rey deu úa escrivania dúa vila ann seu criado, e avia muitos contrá-rios que o estorvavan contra el Rey.CP. destorvar.

, estorvo s. M.: 378.9 estorvo do demo nonotoemos en ren. /

estra s. p.: abertura, porta, janela: 1 5 1.22serra ... as estras con portas e conesteiras; %6t.3g viu gran lum' entrar/per húa estr*.

estrannar v. TR.: detestar: 94.57 emostrouy maravillas, / que a vida estrannar /lie fez que fazia; 392.4 Maçar e SantaMaria Sennor de muy gran mesura, /muyt' estranna quem por ela"menteou faz falsa jura.

estranno, estrãyo ADJ.: 1.42 véeron sã oflertadar / eslranna e preçada; 2.47 estedon tan estrãyo ... e tan Cremoso;49.3o con coita estranna; 52.17 onc''estrãya maravilla avêo já ; 67.28 namontanna . . • muy grand' e estranna ||79.34 leixou sãs mannas / e filiou log'outras, daquelas estrannas; u5.2i3sã manna / é estranna / d'outr' ome ||s. M.: desconhecido, forasteiro: 35.17non pod' achar . . . d'estrãyo nen deconnoçudo / quen sol 11'enprestidofazer / quisess'.

estreito ADJ.: 58.3 1 un poç'... estreit' efoud'; 77.23 un leito ... pequen' e es-treito ; 271.12 || s. M.: 323.1 1 no tempoque Aboyuçef passou ben pelo estreito/ d'Algizira.

estrela s. F.: 1.39, 49.4 Ben com* aos quevão per mar / a estrela guia; 262.8,422.49 u as estrelas caeren do firma-mento || Estrela do Mar; 94.125 Sal-ve-te, Strela do Mar; 112.4 || Estrelado Dia: ioo.3, 3a5.i Con dereit' a Vir-gen santa á nome Strela do Dia Q54.78 Santa Maria ... a Estrela Mado-dinna.

Page 139: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i36

Estrela: 299.15 un freire dos da Estrela.Trata-se provavelmente dum conventode frades da ordem de S. LSernardo,na Serra da Estrela, com a invocaçãode Santa Maria da Estrela. O mos-teiro foi reconstruído em 1220.

estremaçon s. F.: distinção: 265.43 non po-dian nen fazer estremaçon.

Estremadura: conceito geográfico que sefoi estendendo para sul, à medida queprogredia a Reconquista: 18.11 enEstremadura, / en Segovia; 35a.i3,364.3g, 368.i5, 383.y en Es t remadura , /Na çibdade de Segonça; 392.28 for' éd'Estremadura.

estremar v. TR.: distinguir: 265.70 ssa I c t e r aestremar adur / poderia orne da suanenl lur ; 404.63 non podian dele aserviz / neno rostro qual era estre-mar.

Estromoz f Alto Alentejo) : 2i3.i6, 346.1,346.10 En Estremoz, húa vila de Por-tugal.

«strcnger v. TR.: apertar: 192.81 ll'o dedocoller / na boqu' e gemendo / e fort'estrengendo / tod' e desfazendo, / liofezo perder.

estrevudo ADJ.: atrevido: 355.125 Quandoo todos oyron falar tan estrevudo.

estruz s. M.: avestru^: 5.176 tan (eo comeestruz; i35.!22 un cavalo de Çuz/ quecorre mais que estruz.

estudar v. i.: dedicar-se, aplicar-se: i84.40sempre om' en ssa loor estude; 196.60Esto fez a Virgen Madre, que faz demiragres quantos / orne contar nonpodia, ca sempre en ben estuda.

esvaecer v. l.: desvanecer-se, desaparecer:67.104 leixou caer aquel corpo en queera enserrado, / e esvaeceu ant ' eles,como x'era váydade.

ou PUON. PESS.: B. 10 E maçar eu estas duasnon ey ; 3. 27, 1.3, 4.11, 5.5 || ai eu:

eu en terr' v-

Eva: 40.3 1, 4Q.i3 don' Eva; 60.2 Entre Av'e Eva / gran depar t iment ' á; i8o.3g,270.1(1, 32O.3, 340.19, 38o.ii, 411.92,4 i i . i 5 2 nossa madr' Eva.

evangelista s. M.: 411.11 os Evangelistasdesta Sennor falaron.

evangelistciro s. M.: clérigo que recebeu asordens maiores: 75.8r o evangelisteirose foi logo sen tardada, / E filiou oC / o r p u s Cristi e o caliz da ygrega.CF. crerigo d'avangeo.

evangeo s. M.: evangelho: 3<)3.5 diz enolivangeo dun ome que non falava;. '426.21 Ide preegar / o meu Evangeoper cada logar. CF. avangeo.

Évora: 322.1. i5 ; 338.1 na cidade de Évora;338.10.

Exarafe s. M.: o Aljarafe ou Ajarafe , regiãoalta nas imediações de Sevilha : 366.42viron. . . no Exarafe... húa ave quetragia un falcon dos montadores.

faagar v. TR. : afagar 178.13, 25i.38, 303.47en logar de com' ante a fer ia , faagou-a;353.32, 420.35 bêeytas Ias tas mãoscon que foi faagada / a ssa pessoasanta.

faago s. M. : afago: 132.54 tanto o trouxe-ron / per faagu' e per engano.

Faaron: Faro (Algarve): 183.1,5; 183.17 a

vila de Faaron.

façanna s. F.: acção extraordinária: 222.41a g o r a o y r e d e s todos a mui granfaçanna (/'": façuya) / que ali mostroua Virgen || f i l i a r f uçanna : tomar exem-plo: 119.6 Desto direi nn m i r a g r e ,

Page 140: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

1L

onde gran façanna / fillaredes; 191.18pêra filiardes façãya / De servirdesben a Virgen.

faço s. F.: 38.74 sol ena face non 11'ousavanmentes têer; 149.68 que veja no Ceoa ta face velida; 184.32, 361.43 viron--lle mudar coor/ena face || (dumdado)214.45 como do as a face devia jazerde juso || PI..: 21.28 sãs faces íillou-ss'a carpir; 98.23, 323.i3 O padre, concoita dele, en sãs faces deu palmadas.

façon (3 24.15) v. faíçon.

fadado v. ben-fadado.

faiçõado JP. p. / ADJ. : proporcionado: 264.28Esta omagen era en tãvoa pintada /mui ben e muit' aposto, e assi fegti-rada / como moller que fosse mui benfaiçõada.

faiçon s. F.: feição: 29.16, 49.64 viron húamui bela / moller de corp' e de faiçon:69.47 húa donçela, / que de faiçon ede coor mais bela era que nona nevee a grãa; 189.0 viu d'estranna faiçon/A ssi víir húa bcsclia come dragontoda feita; 265.73 nunca mur conmur / se mais semeliaron en sua fai-çon; 293.4 o que con t ra faze r cuidaaquel de que à faiçon ; 361.30 era tanben feita c de tan omil fayçon; 414.30filiou fayçon / d'ome na carne dela;415.18. CF. fa con, foiçon.

fala s. F.: 54.41 un dia sen fala jouvera;57.90, i63.i3 logo perdeu a fala;199.29, 317.63 a fala lie to l lya;420.i3 b ú e y t a a f a l a que ouvistefalada || i85.2i mia fala cono alcaidepêra un dia porrei; / e estando enafala ben ali o prenderei.

falar v. i.: 1.48 do angeo, que lie falar [foy e disse; 5.70 falaron or.tre si;16.53 yan con el falar; 83.44 escarmen-tos, / de que oyan falar; 53.58 soube...latin mui ben falar; 54.51 en tan grancoita jazia / que já ren non falava

nen oya ; io5.f>4 tanto foi sen guisa, /que non pod' orne per ren y falar;194.41 viu que assi estavan / caiando--sse úu con outro e que non se fala-van || falar en: 25.1 como a ymagende Santa Maria falou en testimonioontr' o crischão e o judeu; 108.16começou a falar... ena Virgen; i35.5ase lies falass' alguen / en casar; 401.71dos que lealdade non preçan quant'un pan, / pêro que sempr' en elamuito faland* estan || s. M. : 269.2 fez--lle cobrar o falar e o oyr.

falchons. M, : espécie de espada curva(FR. ANT. fauchon): 146.61 talIou-/IPus mãos con úu falchon.

faleõciro s. M. : 243.1 úus falcóeiros queandavan a caça ; 366.26. *

falcão s. M.: falcão t 142.12, 243.13, 366.22lillou-sse con seus falcões ... a caçar.

falecer v. i.: falhar, frustrar, abandonar:11.60 a Virgen... non quis falecer /a seu chamado; 20.5o que os teus noafaleces; Q2.3z que aos seus non fale»céu; 144.19 non querria per ren fale-cer; 331.47 a que nunca falece || come-ter faltas, errar, pecar: 24.4 Non pod'errar nen falecer / quen loar te sã b' etemer; 246.17 aã tarde ll'en mentevCo como falecer / fora || não conse-guir um intento: 5.z35 na ta granmercee nunca falecerán; 25.ioi, 99.45punnavan de ss'erger ... mas foron yfalecer || faltar: 211.38 ben dali ocirio lavrarem / daquela cera, que enfalecia || omitir: 295.59 ai Rei en outrodia lio comaron e de ren / nada nonHe faleceron \\deixar de: 121.15 nonfaleceu de ren / que a guerlanda dasrosas no tempo delas mui ben / fazia.

falida s. F.: sen falida; sem falta, com cer-teja: 78.72 disse-H'«As eomprid' a /voontade dei conde ?» Diss' el: «Senfalida,/ se non, nunca faça eu mia vidagoyosa.»; 192.158, 195.129 Mas tu senfalida / mia messageria / faz; 385.ag.

- H

Page 141: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i38

fatido p. P. / ADJ. : minguado, privado, des-provido, esgotado, inexistente: 23.3ael Hei e ssa companna toda foi con-prida / de bon vinn', e a adega nonen foi fal ida / que non achass' y avond'o riqu' e o mesquyo ; ab.ioi nuncacobrar pod' o de que foi f a l i d o ; 95.17a ssa mui gran mercee nunca é f a l i d a/ a quanto-la ben serviren ; 110.12,141 9 ssa onrra, que nunca mais seráf a l i d a ; 222.14, 323.42, 374 i o sã graçaque nunca será f a l i da / Aos que aaver querem || caído em falta, culpado:2.5q Don Siagrio f a l i d o ; 195.84 sec o n n o c e u por fa l ido; 401.60 meguarde .. . d'ome mui fa l ido . CF. falir.

falimento s. M.: falta, erro, pecado : 33.78que H o n podessen e r r a r / n e n fezessenf a l i m e n t o s ; 34.17 ^'z grai1 f a l i m e n t o ;98.10 o f a l i m e n t o fora grand ' e senrazon ; 193.63 serviu de g r a d o / a Vir-gem Santa Maria sen fa l iment ' e senerra.

falir v. i.: falhar, faltar: 14.36, 58-43 o teuben nunca f a l ; 82.3a chamou a Virgen,a que nunca f a l / a a s grandes coiias ||B. 29 o amor desta Sennor e t a l , / q u equeno á sempre per i mais v a i ; / epoi-lo gaannad' á, non l i e f a l ; 21.23lie non quis c-no don f a l i r ; a^ij.ag vosnon ei de f a l i r || f a l i r por: 144.48 mer-cee pediu/a Santa Maria, e non f a l y u /por e), ca logo lie véo va ler || 242.23anbo-los pees He fa l i ron e ass i /coi-dou caer; 249.24 foron-lP os pees f a l i r >/E caeu: escorregou \. 35 sei depran que, se a ben se rv i r , / que nonpoderei en seu ben f a l i r || f a l i r de -f-INF. : 55.12 sempre sãs oras d i z i a / muiben conpr idamente , que en elas nonf a l i a / d e d ixe r p r i m a e te rça , sesta,vésperas e noa; 356.28 por a obra nonf a l i r / d e ss'acabar || 25.172 ren nonfa l i a ; 73-15, 94.69 no.3 pêra a loartempo nos fal ; 138.73, 3'G.14 maderalies falia |] errar, pecar, ser falso e des-leal: 4.67 mui mal f a l y u / c o m o trae-dor cruel ; io.t5 punna de nos guardarde f a l i r ; 68.67. Mal quisera f a l i r / e n

leixar Deus por orne t e r r ea l ; 72.40,76.34, (,8.8 || falir a alg.: 3.6. Mais nosfaz Santa M a r i a / a seu Fil io perdoar,/ q u e nos per nossa fol ia /11 ' imos f a l i re e r rar ; 97.74 quanto m e n t i r / e f a l i r /foran ai Rey || sen f a l i r : com certeza,sem dúvida: 3.37 sen f a l i r / l i e diss';4.8.), 5.65 deu-lle gran punnada norosto, sen f a l i r ; 16.47, 46-74- CF. senf a l i a || CF. Falido, falecer. Formasverbais:

PRES. IND. 3

FUT. IND.

COND.

fal B. 29, 58.43, 72.4082.3a, 91.53

falira 290.17fa l r ra 288.43f a l i r a m 3gy.6f a l r r i a 421.26

falia s. F. : falta, incorrecção, pecado : 42.9t i rou de gran fa l i a a un mui falss'amador ; 90.28 por to l l e r nossas f a l i a s ;237.90 que daqui a eras mãefestes taf a l i a ; 350.9 ar punnas todavia / porencobrir nossas f a l i a s || sen f a l i a : cctncerteza, por certo, sem dúvida: 2.3a ulies pareceu sen fa l i a / Santa Locay';9-54 Quand' esl' ouve dito, cuidou-ss1

ir sen f a l i a ; 45.72 o que vos quiserdes /ei eu de fazer sen f a l i a ; 86.40 A mollersen t a l l a coidou a f í i r ; 95.18 assi è senf a l i a y fazer f a l i a : faltar, cessar:i3z.i8 dura seu amor e nor. faz f a l i a , /ante creee todavia || seer en falia :faltar, não cumprir: 355.32 non quer-ria en f a l l a / s e e r do que prometudo ey.

fallccor (2i8.63 E F) v. falecer.

falpaz s. M.: patife (?): 105.117 sen t iu ocorpo ben são/do fog' e da fer ida dofalpaz.

falsamente v. falso.

falsar v. TR. : quebrar: 408.20 lie falssouos costados a Saeta que de for te /baesta fora t irada.

falsidade s. F.: 25.169 A falssidade dosj u d e u s / é grand ' ; 45.79 o demo com-

Page 142: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i39

prido de falssidade; 67.84, 137.40,175.21 O erege, que mui t' era chêo demal e d'engano/e que muitas falssi-dades fazia sempre cad' ano || 365.3gquen non cree aquesto ment1 e fazgran falsidade || apôer falsidade a alg.:caluniar.- 97.81 cousiu/que falssidadeforan apõer/A aquel ome || jurar fal-sidade: 175.4.

falso ADJ.: 5.45 o seu irmão muy falsso;11.17 Juyão falss' e fe lonj 26.66 Ai,falss' alcavela; 35.72 Falssos, mãos eencreus; 42.9 un mui falss' amador,/que amyude cambiava ssus amoresdun en ai || 108.11 este da falssa ley(judeu} || falsamente: 26.73 falssament'a gâastes.

fame s. F.: fome: 5.116, i5.55 te farey defame fíir; 50.16, 57.76, 115.247 non

endura / muito fame nen sede.

fanar v. TR.: cortar, mutilar, aleijar: 3z8.57outros das orellas porende foron fana-dos.

Faraon: 14.9 Egipto, terra do rey Faraon.

fardeis. M.: S^.gõ cada un seu fardel / f i l iou;175 (M) Como o bayle lez catar o far-del do filio.

farinaa s. F.: 157.2, 203.17 húa graad* arcade farynna chêa; 213.14, 258.17, 335.38.

fariseu s. M.: 426.43 que non creen os fari-seus.

fartar v. TR.: 258.18 pães fezessen, con queos fosse fartar || fartar-se: 88.67 nonfora avondado/nen se poderá fartar \, 366.61 falcon, tra u se farte/

da caça que â filiada.

farto ADJ.; 277.27 fartos dali s'ergian ...da carne.

fasta ADV. (espanh.): até: 322.3a fasta quechegou a festa da Virgen Santa Maria.

faz s. F.: face: 12.29 cospir-lle na faz;i6.65 Toll' as mfios dante t a faz; a5.i51se o disser en mia faz; 68.37 poend'

' en terra sã faz; 353.66 O abad' aomenynno viu-lle cambiar a faz; 404.16mui fremoso de corp' e de faz || 82.54tolleu-xe-lle d'ant' a faz || 21.28 sãsfaces fillou-ss' a carpir || 59.99 u aviamil e cento/donas, todas faz a faz;io5.iQ verás meu Filio e min faz a faz.

fazedor d'algo ADJ.: caritativo: 9.12 húadona de mui santa vida,/mui fazedord'algu' e de todo mal quita; 67.12 unome ... sisud' e fazedor d'algo.

fazenda s. e.: factos, actos da vida, negócios,interesses:7.37 mui mal vossa fazenda/fezestes; 9.165 foi aã dona contar ssafazenda; 11.14 trager/con mal recado/a ssa fazenda sabia; 65.67 pois sãfazenda toda ouv' oyda ; 66.6 Quantosen Santa Maria/esperança an, ben seporra sã fazenda; 67.91 Di-me toda tafazenda; 245.23 fazia ben sã fazendaservindo Deus || trabalho: 120.6 sen elaDeus non averán / nenas sãs fazendasben faran; 246.16 foi aquest' obridar/Por fazendas de sã casa muitas queou v* a fazer O combate: 129.1 (T),277.1 Como Santa Mana guardou'oitoalmograves en húa fazenda que ouve-ron con mouros; 408.16.

fazer v. TR./i.: Â. 25 Fezo cantares e soes;2.i3 húa tal vestidura ... ben feyta aa ssa mesura; 35.22 húa arca feitad'ouro; 65.126 mui ben feita tod' aboveda de pedra; 189.11 húa beschacome dragon toda feita || gerar: 94-53o cavaleyro fez ... en ela fillos e fil-ias; 115.45 est' ome e ssa moller .•«seus fillos f e zero n || dar à lu?: 115.110a moller foi encima/dun menyno quepois tez/con pesar || 4.57 He pregun-tou que fezera; ó.Stj Di-me que fazes,meu filio; 16.41 fazed' assi; i85.i6 otraedor, que fez ? 192. 6 Daquestamaneira/duas noites fez || 5.97 Ai, quefarei ? &8.S6 Eu que farei ? 3ssq.57 Quefarei || 121.22 E el fazendo assi,/iopon

11

Page 143: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

140

con seus êemigos; 227.20 E el aquestofazendo, chegou d'Agosto a festa/daVirgen || non fazer ai: 3.44 choroutant ' e non fez ai; 25.113 Pois estodisse, non fez ai, /mas correu ala sendemora )| 21.36 Santa Maria, que mefuste fazer /en dar-m' este f i l l ' || fazercome (como): 28.199 *ez come sisudo;35.117, 122.33, 135.78 fez come om'irado || 238.45 da Virgen groriosa tenenbra, e ben farás || 377-38 sã ira ave-rian, se fezesscn / contra esto || fazerd'armas v. arma; fazer o bocin v.bocin; fazer a cama 65.150; un coíbei5.i52, ssa confisson 15732, o cousi-mento 55-78, úa desonrra 34.2, unerro 10.17, sã esleyçon 87.51, sãfazenda 7.38, 94.45, 113.40; un furto13.10, as juras 125.65, 185.38; fazer omandado 65.13, 182.67; fazer un mira-gre 5.6, 6.8; seu offiço 59.47, a paga25.79. sã passada 69.77, seu prazer5.24, un prei to 25.35, 35102; de sãprol 25.131, sã prol 265.112, Oa pro-messa 18.26, seu proveito 213.53, unrogo 84.63, úa romaria 43.16, un son74.45, seu íalan 5.111, un torto 35.120,un viço 93-l5 || 45.21 esta vida fazendo;i5i.6 fazia ssa vida lussuriosa || fazerbispo 87.1, crischão 89.88 || fazer bran-co 73.55, certão H5.333, certeiro 411.86,certo 149.25, fis 25.38, I35.i33, 423.43,424.65; onrrado 3o.32, penado I56.I5,são 54.66 || convir, ajustar-se: 202.30non avia palavra que y fezesse mellor|| fazer-|-INI». : I.6S u companna quej u n t a r / f e z Deus; 3.40, 5-38, 7,3a, 8.1 ||fazer que-f-iND.: 25.116, 43.67 fez queo menyo chorou eno a taúde; 55.17 IIfazer a alg. que: 74.41 fez-lle que enopinze l se sofreu || fazer t a n t o que: 67.37o demo ... fez tanto que o bon orne of i l i o u por escudeiro; 292.88, 312.57!!fazer que-|-CONJ. : 9.1 como SantaMaria fez ... que ssa omagen . .. ssefezesse carne; 53.47 esta mia capela... faz tu que seja ben fe i t a ; 64.54por força fez que íosse con ela fa la r ;67.46, 77.21 que fezess' assi per quecedo morresse; 8o.n y fazer a alg.que: 211.1 Como Santa Maria fez aas

abellas que comprissen de cera uneiró pasqual; 214.11| fazer como: 125.51fais-me como a aja, senon, logo mor-reria || para evitar a repetição dumverbo: B. 4 Porque trobar é cousa enque jaz /entendimento, poren quenofaz/a-o d'aver; 124.15, 176.22, 189.21o poçon ... feriu-o eno rosto, eoutrossi fez o bafo || 169.50 Non farei!292.101 Non faz! || REFL.: 6.82 dormi-dor te feziste ; g.3 fez ... que a ssaomagen ... sse fezesse carne J 35.17igreja . .. que sse fez toda carvon;36.12 a noit ' escura/se fez; 155.58 ale-gre sse fez ; 192.107 crischão/te íaz;3i3.8 Deus quiso ... fazer-se ome ||io3.36 de mi que se f a r á? || fazer-sea fo ra : não tomar parte, ficar de fora :3i3.48 chamemos ... a Virgen Santa •'Maria de Vi la Sirga, e non / se façaend' om' afora || IMPESS. : 74.32 quandof a z / m u i grandes torvões; fezo ventos3u.25; 82.4 A Santa Maria mui bonservir faz; io5.6i vergonna me f a z /De o dizer || fazer adaman, ajuda, ama-doiras, a m o r , a r t é r i a , a s t ê e n ç a ,avéença, avoleza, barva, béeicões, ben,bondade, carta 3.i8, cavalgada 374.38,chama, chanto, dança, dano, demo-rança, demostrança, dereito, despeito,doo, door 225.31, drudar ia , emenda,emente, empresudo,enmente,enquisa,errança, e r r o , esmolna, fa l imento,falia, festa, filio, fisica, folia, furto,guerra, ida, jura, justiça, lezer, lou-cura , lu i to , mui, maldade, males tunça ,mingua , miragre, morada, nojo, onrra,oraçon, paz, peças, pêedença, pesar,prazer, pregairas, prol, razoa, rouba,sacrif ico, salva, sandece, bon (ma!,mel lor ) sen, sermon, serviço, sinal ,sinas, sobervia, t a rdada , testamento,tornada, torto, vida, voda, (v.) CF.ben-faior. Formas verbais:

PRES. IND. 1 f a ç o B. 4, 74.iG,84.32) 115.33,3,328.81

fazo 232.82 E2 f a z e s 6.5g, 44.48,

74-'3, 79-27>82-5i

Page 144: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

PRES. CONJ. I

IMPERF. IND.

IMPERF. CONJ. I

PERF.

faz 3.1, 19.3, 38.7,41.5, 44.43

faze i37.i3, 184.25,308.65

f a z e m o s 10.17,71.3,94.12,109.40,336.39

fazedes 36.21,67.29,213.72, 295.53,341.30

fazen 38.12, 94.89,109.5, 130.11,136.6

f aca 53.52, 78.73,3H.58, 316.56,341-36

faças 251.62, 35.75,71.43, i86.36,336.54

faça 7.7,25.72,45.74,88.45,93.35

façamos 26.83,47.8,241.96, 248.5,308.3

f aça d es 5.80, 7.40,53.63, 75.38,259.29

f aça n 42.6, 87.28,102.27, 148-18,185.78

fazam 238.50 Efazias 274.30faz ia 11.18, 24.19

45.27, 54.27, 58.13íazian 35.50, 43.70,

85.49, 91-21»134-21

fezesse 54.66, 65.90»355.45, 401.13

fezesse 5.io8, 9.3,i6.33, 42.52, 45.3

f e z e s s e n 33-77>65.242,73.26,87.1,lõg.Sg

fiz 5.8, 25.160,28.122, 55.43, 64.6

fige 284.4, 3oi.22,303.33, 401-5

fix 47.23, 84.6,134.35, 188.8,265-125

MAIS Q. PERF. 3

FUT. IND.

FUT. CONJ.

fezeste 21.41, 201.62f ex i s te 6.82, 14.62,

32.39, 75 .z56,84.63

fezisti 40.18fezische 75.156 T,

84.63 T, 216.4»f i z i s t e 75.156 To,

362.51 7b, 401.101To

fizisti 84.63 Tofez A.8, B.i8, 1.69,

3-44, 5.38fezo A.25, 25.7,

35 33, 45.48,64.49f e z e ii.2, i3.6,

25.122, 46.19, 85.2fizo 45 94 To, 281.52,

424.21 7bfezetnos 27*'.26,

172.33fezesies 5.175, 7.38,

35.32, 45.51, .63.71fezeron 5.i5o, 18.74,

19.18, 24.61, 27-23f i zero n 224.43fezera 3.2,4.57, 5.57,

34-2> 55-2fizera 34.2 Tof e z e r a n 12.31,

35.120, 9i.i6,112.5), 115.56

farei 5.78, 14.43,25.25,35.102,53.48

farás 6.64, 20.4 i,127.52, 146.99,i85.8o

fará 25.144, 9M2,103.36, 118.26

fa r e m o s 45.56,173.26, 190.7,386.25, 409.7

f a r e d e s 155.25,173.8,208.32

farán 120.6f e z e r e s 65.72,

231.51, 237.4g,281.25, 334.3a

fezer 123.43, 203.3,355-3, 382.51,420.75

Page 145: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

COND.

IMPER.

PART. PRES.

PART. PERF.

INF.

INF. PESS.

fé z e r mós 5. 120,336.36

fezerdes 102.24,128.24, 378.42,411.112

faria 299.7, 335.36farias 299.28f a r i a 5.38, a5.i38,

28.27, 45.28, 46.56f a r i a n 104. 3 7 ,

309.28. 366.55faz 115.172, iig.Sg,

143.46, 192.107,ig5.i3i

fas 25.35, 44.27,53.47, 8o.n 98.27

íais 8252 E, 125.51,263.25, 3o3.33,355.98,38348

fazede 16.41, 25.60,4 5 .63 , 64.22,212.23

fazendo 9.21, 18.47,20.31, 21.32, 43.48

fé i t o a.i3, 5.42,19.20, 23.33, 29.19

f a z e r B.3i, 3.i8,4-53, 5.6. 7.26

fazeres 82.53,

fazfeiro s. M. : castigo, repreensão 15.54féo comerás por fazfeiro; 45.26sempre os bõos lie davan mui granfazfeiro / do muito mal que fazia;6i.36 lie trouxe a çapata por seu faz-feiro / pelo rosxro; 85.67 Pois queSanta Maria De diss' este fazfeiro;3o3-7 un miragre ... que mostrouSania Maria por toller med' e fazfeiro/ dúa moça.

fé s. F. : A.lo Do Algarve, que gãou / demouros e nossa fé / meteu y; 35.i32fezestes gran torto guardando malvossa fé; 89 5 chega sen tardada /u é con fé chamada; 122.111| locuçõesafirmativas: por certo, sinceramente,realmente, na verdade, meu Deus:a Ia fé: 80.20, io3.55 quanto nos lie

pedimos nos dá seu Fill', a Ia ffe, /por ela; 121.25, i35.iO4, 142.51 1| enboa fé: 33g.i2 No reino de Murça unlogar é / mui forte e mui nobre ...e jur1 en boa fé / que -nuii' adur pod'om' atai veer || per boa fé: 6i.53,125.97 Esto non será dest' ano, perboa fé, nen deste mês; 168.14, 230.17,245.92 || per fé : 185.67 ° castelo pediu/ e dos que dentro estavan atai res-posta oyu / que per fé non lio darian|| 6.3a Madre, fé que devedes, / dês

oge mais vos consello que o pedirleixedes.

febre s. F. : 235.83 febre géeral v. fever.

febreiro s. M.: Fevereiro: 417.2 E no mêsde f e b r e y r o (MS.: frebreyro). CF.fevreiro.

fechado ADJ. ; 245.81 as portas.mui ben fechadas.

estavan

fcegrcs s. M.: freguês: 65.12 un clerig'aldeão .. . ouv' un seu feegres sober-vio e louçáo. cr. freegres.

fcestra s. F.: janela : 144.47 quanU' aquestoviu / dúa f S e s t r a : i5i.i6, =41.37,262.2.

fegura, fegurar v. figura, figurar.

fciçon (265.73 F, 324-i5 F, 391.26) v. faiçon. .

feijoo s. M.: jilhó: 157.12 de farya quetragian tal cobiiça lie creceu / defeijoos que fezeran end' e un delesmeteu / y de bon queijo rezente,157.17.

feira s. F. : 43.73 vêo y mais gente quenon vcn a húa feira; 61.21; 116.26jajúou / nas feiras u mercava; 137.48se o metess' o demo en cuidados vãos/ de pecado, que non podesse seeren tal feira-, 262.43 || 405.31 sesia feira.

feito s. M,: facto, caso, acontecimento;5.14 per quant1 eu de seu feit' aprendi;

Page 146: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

143

6.90 Quen faz tal feito; 26.77 Cujaest' alma foi fez feitos vãos; 28.105viu que aquel feito / era de nostroSennor; 55.78 a Virgen cujos feitostodo o mund1 apregoa || 5g.5 daquestoun gran feito / dum miragre vos direi;2t3.5a o feito desta cousa ; 353.io3com' aduz / o feito deste miragre ||83.35 sejan perdoados / D'erros e demãos feitos || a feito v. afeito. CP. bcn--feito, malfeito.

feituras s F. PI..: feições.' 29.4 sãs feituras/da Virgen; 206.16 meteo / mentesenas sãs feituras.

feixe s. M.: 3i5.ai feixes que estavan /feitos d'espigas muitas.

foi s. M.: 403.45 azed' e fel lie deron;422.44 beveu fel e azedo.

fclon ADJ. : traidor, falso, irado, irritado:8.29, 1 .17, 85.35 matastes-me meuFilio come mui felões; 270.37 o demobrav' e feion; 298.31 o diabo felon;3oo.57 felões / corações / me vanporende mos t r a r [| ADV. : 144.43 otouro leisou-ss' yr de randon / a elepolo ferir mui felon; 317.7 1UIS mu*felon / brita-la eigreja con felonia.

felonia s. p.: irritação, ira, perfídia í 462cresceu-ili tal felonia, / que de seusiso sayu; 9.81 un leon . • . correndopêra ele vêo... non con felonia,/mas con c m i l d a n ç a ; 19.17, 25.174,42i.i3 que sã íelonia / non nos mos-trar qaeira, / mais dé-nos enteira /a ssa grãada merçee.

fcmença s. F. : atenção, aplicação: i6/.3Quen quer que na Virgen fia e a rogade femença || meter (parar) femença:prestar atenção: gG.36 meteron benf e m e n ç a / com' as vozes dizian;119.57 en pagar o que deves mete taf e m e n ç a ; 3o5.42 Vee-la quero, emeterei y femença / se é carta desoltura ou se é de petições; 344.9meted' y ben femença || 224 5 Ant' é

con mui gran razon, a quen parar yfemença, / en aver tal don de Deus ;

. 341.9 se m'oyr quiserdes e parardesfemença.

Penares: Henares: 142.11 eno rio, quechamar / soen Penares.

fender v. TR. : 6.45 deu-lle tal dúa acha,que ben atro enos dentes / o fendeu;38.57 assi combatudo / o muro foisen vagar / que toste foi fendudo ;3 1.66 quantas bestias y son / que anas unnas fendudas; 35.85, 95.81 foronssa via . . . fendend' as ondas per meoben come navalla; 1 3 1.77 a pena fen-deu || fender-se: 54.36 o coiro fende-ra-ss* e britara; u 3.6 as pedras...se foron fender; 214.43 úu daquelesdados se fendeu

feo ADJ.: feio 5.176 feo come estruz ; 73.3Ben pod' as cousas feas fremosas tor-nar; 74.2, 75.154, 116.45.

feo s. M.: feno: 15.47 Den-ti do fco,/ poisme cevada dás.

feramen, feramente v. fero,

ferida s. r.: golpe, chaga: 15.168, 22.2,28.101, 35.87 deu-lle tan gran ferida,.que os ollos verteu / logo fo>-a dacabeça; 38.63 sangui craro fez dessaferida correr; 84.47 deu-se . ."'.' no peitohúa ferida; 141^4 dos géollos en terradava gran ferida; 159.27. CF. ferida.

ferir, firir v. TR.: bater, golpear, atingir,chagar: 5.103, 6.78, 12.28, 28.80, 31.67sen feri-lo de baston; 127.13 do pee aferiu |j 47.24 polo ferir / con seus cor-nos merjudos, ben com touro faz ||107.3 non morreu nen se firíu ; 201.36dun cuitelo se feriu eno peito; 248.22sacaron os cuitelos ... por se ferir ||ST^SS húa pinaça ... feriu en úaspenas; 413.26 do sol quando fer den-tro ena vidreira || 22.26 ssa azeúa lielançou / e feriu-o, pêro nono chagou J51.57 feriu-lli a saeta || 35.183 feriu

Page 147: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

144

corisco na nave; 161.3 non f i r iu y apedra || 259.52 outra cloor Io f e r i r /foi || erguer: 314.25 fez f e r i r /ssa tendacabo da fonte. Formas verbais:

PRES. IND. 3 fer 311.30, 413.26IMPERF. IND. 6 ferian 288o E

firian 28.80 TToIMPERF. CONJ. 3 ferisse 75.105, 113.2PERP. 3 feriu 22.25, 35.122,

39-8, 51-57. 10447f i r i u 107.3, i6i.3,

189.21 TMAIS Q. PERF. 3 ferira 6 78COND. 3 firiria 154.2PART. PERF. f e r i d o 5 .103 ,

154-34 Efirido 154. 34 T

INF. f e r i r 12.28, 31.67,35.66,47.24,239.52

f i r i r 31.67 To,59.73 To, 63.42 To

Fernando: Fernando i 11, o Santo, Rei deCastela e Leão (1201-1252): 122.17 obon Rei Don Fernando; 221.1,11 omui bon Rei Don Fernando; 221.31,256.11 o mui bon Rei; 292.1,8 o bonRei Don Fernando; 292.61, 71,108;345.11, 386.io.

Fernando: 164.3 que foi de Mont-Aragon /abade e que a terra tlia acomendada/ De mão dei Rei Don James.

fero ADJ.: termo sttperlativanle: 25.89 foien coita fera; 28.8 un miragrc ... quefez mui grand' e fero / a Vi rgen ; 31.71ouv1 en maravilla fera; 55.71 a mara-villa fera / foi enton ela mui leda;65.45 ouv' alegria fera Q feramente:35.17 igreja ... que ardeu tan fera-mente ; 48 47, 53 15, 55.40 chorandomui feramente; 39.92 || feramen: 47.27Quand' esto viu o monge, feramen s'es-pantou; 11 i.3g.

ferro S.M.: 110.11, 126.33, 253-2 un bordonde ferro || PL. : 62 f MJ, 83.55, 135.114,158.8 en carcer téevrosa /o meteron een ferros; 301.10 en mui grandes íer-

ros e en cadcas jaz ia 5359.47 mui gran/ par de fferros.

fervente ADJ.: 294.19 en Deus sãs voonta-des tcen sempre mui ferventes.

fervor v. l.: 119.41 aquel poço fervia bencome caldeira.

festa s. F.: 2.42, 6.37 un dia de festa; 15.178399.34 Oge festa / será pêra mi ta,morte || fazer festa; 54.27, 198.12,22727 || festa d'Agosto, festa de NatalV. agosto, natal.

festinno ADV. : depressa, rapidamente .- 26.29o demo mui festyo / se lie foi mostrar;43-47. 136-29. I45-4V '474°, 213.46,406.56.

fcuza (362.40 E) v. fiúza.

fover s. F.: febre : 21.26 dúa forte fever muicedo morreu; 75.28 deu a ela (everforte ; 79.42 fever aguda ; 279.25 tol-leu-11' a f ever ; 38i.2O fever mortal.CF. febre.

fevroiro (417.2 To) v. febroiro.

fi: forma proclítica de filho: 352.11 vassalera / dun fi de rey. CF. fidalgo.

fiador S.M. : abonador : 25.29 fiador queroseer/decho paga rbenaund ia ; 143.42cíest' eu fiador serya || fiança, pe-nhor (?) 379.43 daquesto fiadores /Ueron ai Rey || tento, ficha (?) : 214.23o riqu' en logo de meter y fiadores, /meteu y muitos díeiros.

fiadoria s. F.: fiança, caução: 25.48 Sãs.. dou-t' en fiadoria.

fialdade s. F.: dar aver en fialdade: dapo-sitá-lo em mão da pessoa fitl e que oadministre bem; zSg.u un que aver ag u a r d a r / d e u a outr ' en fialdade.

fiança S. F. I confiança, segurança: 9.137diz con f iança || 25.55 por f iança lias

Page 148: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i !

metia || aver fiança en: 243 non pod'errar quen en ti A fiança; 114.8, 136.16,222.4, 237.3

fiar v. i.: confiar: fiar a: 25.4 o que àMadre de Deus fia || fiar en: A.a3,15.101, 23.11 muito fiava en SantaMaria; 44.5,76.8 || fiar per: 33.68 quenper ela fiar || fiar por: 2.6 quen porela fia; 177.25, 241.8 || fiar-se en: 43.12quen se en ela fia; 124.25, 167.13

fiar v. TR.: 53.11 fiava a iãa; 420.17 a sedaque ouviste fiada.

fiar (i23.3o) v. finar.

ficado ADJ.: 65.68 ouve do cativo gran dooficado, v. afieado.

ficar v. TR./Z.: permanecer: 5.182, 34.3835-57 e"a nav> un non ficou; 37.18 opé tallar mandava;/e depois eno contodos copos ficava; 40.10 ficaste pura ||ser, resultar: 1.19 do que o mund' áde salvar/ficas ora prennada; !4.3imui triste ficou San Pedro || restar:6.14 ficou-lle dei un filio; 16.21 davaseu aver tan ben ,.. que lie nonficava ren; 81.24 He non ficou sinal/Daquele fogo montes || se per nos nonficar: se não for por nós a dúvida:86.4 Acorrer-nos pode e de mal guar-dar / a Madre de Deus, se per nosnon ficar; 404.48 || cravar, espetar,assentar: 5r.8o punnaron d'a saetatirar ... da perna u Ha ficara / o ...baesteiro; 99 (M) Como ... ficaronas tendas en redor da vila; 407.16Aquesta pedra o demo a ficou / aqui ||ficar os gêollos: pôr-se de joelhos:3841 os gõollos logo ficados / ouv'ant' eles; 42.37, 51.70, 59.61, 68.34Hfiear-se: permanecer: 10553 ta' *eficou como xe véera || 274.20 ficou-ss'el en gêollos CF, fito.

ficela: LAT. fiscella (cf. Exod. a,3): 270.34Aquesta foi chamada Ficela Moysy(F: ficella).

10

fidalgo s. M.: 45.7 un cavaleiro / fidalg';4o8.i5 Este de que vos eu falo erafidalg' escudeyro. CF. fi.

i

fiel ADJ. : 27.66 Juyílo, emperador cruel, /que a Santa Maria non foi fiel; 82.8un monge bõo, c as t* e mui fiel;115.310, 145.11,146.109.

fiel s. M. '.fiador, testemunha: 25.140 Fiel /bôo íenno que Vey pagado: a Virgeru

figa s. F.: 3gg.6o a madre polo demo nondeu húa figa.

figo s. M.: 181.42 maçar que eran muitos,nonos preçaron dous figos; 210.27non demos / pelo demo un figo;321.42 o que me consellades sol nonvai un mui mal f igo; 376.5i;nonquerria por mia culpa que vos valiadun figo / perdessedes.

figueira s. F.: 107.46 a pé dúa figueira.

figura, fegura s. F.: 29.10 na santa Gesse-mani / foron achadas figuras / daMadre de Deus; 39.4, 76.4, ig6.3o,256.3o||40.26 nos d is t i / en nossafigura / o seu Filio; 44.31, 47.24 odem'... en figura de touro; 82.2,149.41 de pan á fegura.

figurar (29.28, zôi.xo, 40O.33), fegurar:v. TR.: i83.i2 omagen... da Vir-gen ... de pedra ben fegurada; i88.3,196.39, 2O5.54, 219.17 mandou-les yfegurar / omagen da Virgen SantaMaria;264.77,32i.Sõquantas letrassonachadas / eno nome de Maria escritas •e feguradas; 342.5.

fiis. F.: fim (?) (=ffi?): 192.120 porquanto viltara / a fii tan cara.

fiida s. F.: ter mo f acabamento: 400.10atam' é comprida / a loor da que nos.manter», / que nunca á fiida.

Vfíir v. x. : acabar, morrer; i5,55 te farei

de fame fí ir ; 86.40, 126.8 chaga ...

Page 149: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

onde cu idou f í i r ; 143.2.], i88.3a,192.150, 222.24 ante que foss' a missafíida.

fiiz ADJ.: feli^: 70.17 fiiz / quena visseben seria; i3i.5b a Emperadriz, / tamoiler, mio roga, a boa f i i z ; 235.92eno dia fiiz / de P a s q u a ; 419.67Amigos,, este dia fi iz / foi que Deusvos adusse aqui; 423.49.

Fiiz: 35.121 par San Fiiz! 125.124 o bispo,que nom' avia l)on Fi iz ; 135.146;3)3.8i o abade, a que chamavan Fiiz,

-filinno s. M.: dimin. de filio: 323.15 Aliera un bon orne que un fi lynno avia /pequeno.

jFilisteu: 401.19 que os encreus / mourosdestruyr possa, que son dos Filisteus.

áilla s. F.: 1.80 Filia, Madr' e Criada', 19.4,3o.io, 55.28, 89.71, 94-53 fez .., en elafilias e fillos || 122.1 húa infante , f i l ia-<lun rei.

filia dalgo s. F.: fidalga: 268.1 húa donaf i l l a d a l g o de F r a n ç a ; 268.10.CF. fidalgo.

filiar v. TR.: toma , receber, agarrar,apanhar: 2.61, 4.45 por f i l ia r seuquinnon; 5.68 Dous monteiros fillá-rona dês i; 14.21 o dem' a alma filiou/ dele 28.2 como Santa Maria deffen-deu Costantinobre dos mouros que aconbatian e a cuidavan filiar; 28.101viu log' a Madre de Deus ... sobela•vila estar con seu manto tendudo, /•e as feridas f i l iar ; 44.11 ren / nonachava que non filiasse ben / de qualp r i j o n açor f i l i a r conven; 181.16.quani' achavan / que fosse fora dosmuros, todo per força f i l lavan || 128.17se meu consello filiardes || 7Q.43 talfever aguda / filiou log' a Musa;322.40 f i l l ó -o tosse t] 246.42 húadona ... a fil iou pela mão || 53.32 ela•o en seu colo filiou; 122.58 fillou-a

nos braços (l f i l iar por: 3o-9, 5o.3i,67-37 o f i l iou por escudei ro ; 285.17a essa / f i l iou por ssa conpanneira;849.3 a Virgen santa f i l i o u por pa-renta || filiar a-t-iNF.: começar, pôr-se,a: 204.26 a d i z e r / íillaron sasso r a ç õ e s ; 3o8.'g q u a n t o s aquestoviron f i l laron muit ' a loar / A VirgenSanta Maria || REFL.: filiar-se a-j-INF.:começar, pôr-se a: 5.54 fillou-s' achorar; 22.35 fillaron-sse log' a repen-tir; z5.J4, 33.40 Os do batel a remar/ se f i l laron sen tardar || fillar-se pormal con alg.: desavir-se, malquisíar--se: 19.3 Gran sandece faz quen sepor mal f i l ia / cona que de Deus éMadre e F i l ia || fillar-se a alg. medo,pavor (IMPESS.): assiislar-se, ter medo:75.i63 Quand' o c r e r i g o viu esto,fillou-se-ir ende tal medo; 281.33filiou-xe-lle pavor / de os negar || 'f i l i a r afan (423.32), a t r e v e m e n t o ,b a u t i s m o , seu caminno (146.54),carne (So/jij, conpania con (302.11^,dereito, despe i to , façanna, forma,g u e r r a , j o r n a d a s , lazeiro, l e z e r ,maneira, per manna, moiler, morança,orden, ousadia, péedença, perda, per-fia, pescado, pousada, religion, seme-llança, en sorte, terra, vida, vingança(v.).

fillolinna s. F.: DIMIN. de f i l i a : 89 (M)Como húa j u d e a . . . estava en sãcasa con sã f i l lel inna.

filio s. M.: 1.57 u vyu alçar / a nuv' enlu-méada / seuFi l l ' ; 3.13,4.1,6.14. i5.8,43.7 de ssa moiler ... non podia averfillos || fazer filio: dar à lu^: 3i.3ga vaca ... fez filio; 55.2 como SantaMaria serviu pola m o n j a . . . e llicriou o filio que fezera ala andando.

filosofo s. M.: iS.ibi maestre Líbano ...filosofo natural de Sur.

fin s, F. : 17.71 mui pret' é a vossa íiu ;s35.io6 pêra dar-nos boa vida aqui, epois boa fin; 245.41; 398.11 seuPorto ... na fin da Andaluzia.

J «s*ra * -'-

Page 150: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

r

í

9B99

fia ADJ.: fino: 869.49 a sortella d'ouro fin,ca non d'arente.

finar v. i.: 75.6t, 419.23 a ela per ren /non leixou a quartâa atêes que finou.CF. fiar.

fio s. M.: 39.32,223.29 caeo dentro no caliz... per un fi1 úa aranna; 273.27 agu-lla ou fios.

finda (28.101 To, 63.87 To, 84.47 To)V. ferida.

firir v. ferir.

firmamento s. M.: 42249 u as estrelas caê-ren do firmamento.

firmar v. TE. : 83.8 sempr' os vossos cora-ções/en ela sejan firmados || 135.35pois que esto foi firmado; 185.35 quesaísse con el seu preito firmar / antecriscbãos e mouros.

firme ADJ./ADV.: 30.39 se nos firme creer-mos; 84.64 pola ta firme creença;206.43 pose-11* a sua mão ben firme enseu logar; 265.12 firm* esperança;305.68 atanto que en Deus ajan benfirmes sãs entenções; 364.14 fazianfondamentos fondos, per que maistêente / foss1 a obra e mais firme || fir-memente: 145.8 que tennades / firme-ment* en ela vossos corações.

fis ADJ.: certo, seguro: fazer fis: 25.77,iSS-^S fezérono ben f is /que nuncamais destorvado/ fosse per eles; 423.43»424.65 || seer fis: 5.i8i He disse quefosse fis / que ao segre non ficarianunca; 35.112, 63.91,115.141 d'atantosoon f i s /que te porra conssello/enteu mal; 146.83.

física s. F. : medicina, ciência médica, remé-dio, medicamento; 43.37 deu fé ver aomenyo e matô-o rnuit' agia, / que lienunca prestar pode física nen meezya;88.14 sabia ben obrar /de física; 117.116Muitas físicas provarem en ela; 179.4

«47

Ben sab' a que pod' e val/fisica celes-tial; 199.33 física que fezesse nulla

i prol non lie fazia; 318.37 valer noalie pode física de Monpisler; 421.21nen prol lies ouve quanta física feze-ron.

físico s. M. médicot 88.1, ioS.65, 12328físico de Monpesler; 173.15, 204.15.

Fita: Hita (Guadalajara): 83.65 Sopetrán,cabo Fita; 318.10 Fita ... húa vilaque jaz/eno reino de Toledo.

fita: a fita v. fito.

fito ADJ. /PART. : fincado: 9.34 dês que elouvesse fito-los gúollos; iS.i 17 quant'y viu no coraçon fito/teve ben; 76.129o capelan estava ant' el eti géollofito; 65.162 e 'n géollos fitos/vêo ant'a Virgen; 132.119 no coraçon fito/lieficou end' a espinna || a fita: imediata-mente (?), depressa^) 386.51 vos mandoque vaades tod' a fita/logo catar oscanales. CF. ficar.

fiúza s. F. : confiança, esperança: 5134 Ma-dre de Deus, bSeitos son os que en tifyuza an; 362.40 To F. CF. feuza.

flcmoso (245.28 E) v. frcmoso.

flor (5.15, 72.43, 121.46) v. fror.

fogir v. fugir.

fogo s. M.: 3.48 fog' infernal; 4.5, 6.89 enofogo. o queimaron; 11.40, 35.23 estasnon tangeu o fogo; 58.35 infernal/Fogo; 307.17 un mui gran mont' ...que Mongibel chaman, e de fogos dá/chamas aas vezes || certa doença conta-giosa: fogo do ceo, mal do fogo, fogosalvage, fogo de San Marca); 19 27assi foi perdudo / do fogo do ceo ||37.16 Aquel mal do fogo atanto o coy-tava || 53.8 os pees arder / cotneçarondaquel fogo que salva)' ouço chamarD&I.I, 91-3» «34-3» 25933 ssãassen asgentes do mal / a que chaman fogode San Marcai.

Page 151: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

fogueira s. F.; 192.94 na fogueira /d'infernoque cheira; 245.58 assentaron-ss' ajantar; / todos a húa fogueyra severona derredor.

Foja: Foggia (Itália): 136.2 en terra dePulla, en húa vila que á nome Foja;136.13.

foi ADJ. : louco: 19.7 un ric-ome foi esobervioso; 56.5i, 61.3, 76.5, 88.91 senon leixas teu cuidado / foi; 95.60 foieste quen a Deus contralla || sorvado:276.42 Mais mol' a cabeça ten / ca noné pêra fole/nen manteiga || s. M.:5.110 bencome foi/disse 525.133,65.73un foi trosquiado; 135.112 diss' "aifoi," / a un seu ome; 265.1'' f£Z corne

foi / aquela carta ; 316.51 eu foi / fuide que trobei por outra.

fole V. foi.

fôlego S. M.: 322.28 fôlego non podia collernen ar falar nada.

folgado ADJ.: 153.34 Se m' a sela nonseguir / en que assentada/sejo, e quesen falir/me iev'y folgada.

folgar v. i.: descansar: 57.32 deçeu a húafonte / con toda sã companna, / pory jantaren, / dês i folgaren; 75.45«15.179 t rezentas/mil las correu sennenllur/folgar; 216.32 Quer' eu aly/folgar ora húa peça, e andaremos dêsy; 314.27 || ter prazer: 175.83 morteperigoosa / lie deron dentr' en unfogo, dizendo-11': «Aqui folgade»;224.27 sã moller enprennou, e u cui-dou que folgasse/con fill' ou filia,enton ar vêo-11' outra rancura; 324.16Esta era tan fremosa e de tan boafaçon, / que qup"i quer que a viia folga-va-11' o coraçon.

folgura s. F.: prazer: 40.39 metisti-/nosen gran folgura; 149.46 recebeu nacruz morte ... por dar a nos folgura;312.73 seer non soube tan sabedornen arteiro/que sol podesse con ela

aver prazer nen folgura; 340.69 ser ia /quito de maa v e n t u r a / e metuclo nafolgura; 350.43.

folia s. F.: loucura: 25.12 todo já despen-dud1 av ia /por fazer ben e mais valer,/ ca non já en outra folia; 94.49 foigran tenpo durar/con el en folia ||per folia: 3.5 per nossa folia; 4.102,11.3 Marcar ome per folia / aginnacaer / pod' en pecado; 18.87, 49.14don' Eva, que foi errar per sã granfolia || fazer fol ia : 32.39, 36.21 íennoque fazedes ora gran folia; 45.51,69.8, 100.12.

folia s. F.: 419.142 se non for verdade, buafolia de col / non demos mais por ele.

fondamento, fundamentos. M.: fundo:33.37 tonbar no mar foi e mergullar/ ben até nos fondamentos || alicerce:368.11 t r a g i a m muitas pedras perfazer fundamentos; 364.13 fazian fon-damentos fondos.

fondar-se: afundar-se: 33.2O tormentalevantar / se foi que os bastimentos/ da nave ouv' a britar, / e come-çou-ss' a fondar.

fondo AO].: fundo: a5.g8 aguas mui fon-das; 58.31, 102.42, 119.27 un poçofond' e negro; 227.35 un carcer...fond' e têevroso || s. M. : 193.3 Sobelosfondos do mar e nas alturas da terra;236.19; 252.3 eno fondo da terra;383.4, 33g.22 húa nave ... pelo fondos'abriu / assi que muita d'agua foicoller || a fondo ; 215.51 a deitaron enún peego redondo; / mas non quisSanta Maria per que sse foss' a fondo ||de fondo : s5i.38 Vamos catar a cubae tiremo-11' o tapon / mais de ffond';358.20 sacárono de fondo / de terra ||per fondo: 383.62 paSSOU-a / beensper fondo da agua só a nave || de cimaen fondo: 241.2 caeu de cima dúamuit' alta pena en fondo ; 249.2 caeude cima en fondo || de lond1 a cima:35.85 a (gdlea) do almirallo de fond'

Page 152: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

a cima fendeu; 78.61 aquel orne erao que a mezcra feita / ouvera e todade fond' a cima treita (inteiramente!do principio ao fim).

fonte s. F.:48.1, 57.29, 103.14 húa font' ...mui crara e mui fremosa; u5.351191.15 húa fonte / que nacia en unv a t e ; 275.48 f o n t e peranal; 291.30Virgen Santa ... que font' es de todoben; 344.27 na foni' abeveraron /seus cavalos a beveren.

Fontebrar: Fontevrault (Maine-et-Loire):59.3 monja de Fontebrar; 59.13.

Fontefria: Fontfroide: 365.3, 365.8 mões-teiro que chaman de Fontefria, / queé no arçobispa.do de Narbona acidade.

fora ADV.: 16.31 com' orne fora de seusiso; 24.27 nono quiseron receber /no sagrad', e ouv' a jazer / fora;35.88 os ollos lie verteu / logo forada cabeça; 42.14 foran tirar / aM a j e s t a d ' ende fora; 51.43 dos defora vêo log' un baesteiro; 69.6 unmiragre .,. que dos outros non deveseer fora; 102.17 f°ra dun camyo /ya ; i34.5i de fora / da eigreja jazian|| PREP.: excepto: 32.1» dúu que ai,fora / a ssa missa, ora-/çon nuncaper ren / outra sabia / dizer.

forado (211 M) v. furado.

foras PREP.: excepto: 67.72 todo-los ser-gentes, foras aquele, serviam. CF. fora.

forca s. F.: 13.2 como Santa Maria guar-dou o ladroa que non morresse naforca ; 76.17 mandó-o ta n toste enforca põer; 175.42, 355.82 aã forcacon el deron; 39^.54.

força s.F.: 115.89 en ti Sathanas / noaaja força tanta / que o que prometud'ás / brites; 137.17 se "e non fezessa /ao demo força; 142.40 a força d'aguaassi o pres / que o mergeu; 229.21 a

força dos nenbros lies fez a Virgenperder; 401,31 me dê poder e força ||a força: 164.3 un prior da eigreja queíez tirar a força do sagrado Don Fer-nando || per, por força: 28.20 un rei /con oste de pagãos / veo a vila cer-car... pola per força filiar; 64.54 etanto lle-prometeu / que por força fezque fosse con ela falar; 76.38 aã oma-gen foi e IPo Filio tolleu per força dosbraços; 227.34 II faiaron entre si /que jouvessen con ela per força;291.12 ouv' húa moller per força ||35i.a3 En tod' est' a lazerar / ouve perforça o vyo, ca dei foi grand' o bever.

forçar v. Ta.: 274.»5 foy-o tentar / atanmuito o diabo, que o ouve de forçar|! 401.36 lies faça perder / o que téenforçado, que non deven ave£|| 195.92,317.22 viu húa moça, de que ssepagou, / que forçar cuidou; 355-75.

forcia (28.20 E, 164.3 E, 216.28, 232.4 E)V. força.

forma s. F. : 17.26 o demo mayor / tor-nou-ss1 en forma d'ome sabedor;2i.<> forma d'ome en ela filiou; 196.2fczcra húa forma pêra deitar húay m a g e n do ydolo que adorasse;213.64 o dem' acharem en forma dei.

formar v. TR.: 150.8 cl quis ensserrado/seer en ela e orne formado; a38.s8porque dèostavas ora o que te for-mou; 352.55 Madre do que formoususo / os ceos maravillosos; 420.26béeyta a ta carne en que jouv' enser-rada / a de teu filio Christo e feita eformada.

formiga s. F. : 399.20 non dava por mata-losol húa formiga.

forniço S. M.: luxúria, fornicação: 204.30A cabeça log' ungiron por He Deussiso dar, /e o corpo por já senpre deforniço sse quitar.

forno s. M.: 4.8, 39.a3, 78.2, 915.41 o que enBabilonna guardou no forn' Ananias;

Page 153: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

15o

258.31 enquant ' amassava a un seufilio mandou/caentar mui ben o forno-

for v. foro.

foro s. M. : /oro, costume: 345.44 per (oronon devia a seer; 392.28 for' é d'Es-tremadura / De jurar sobre tal feyto|| a for(o) d'Espanna: sublinha uma.afirmação: 198.12 luitavan e faziangran festa, a for d'Espanna; aaS.zSmui grand' esforço filiou, a foro d'Es-panna.

fortaleza s. F. : 418.23 O quarto (don) é for-taleza.

forte ADJ.: 2.38 Porque o a Groriosa/achoumuy fort' e sen medo / en loar sã pre-cisoa víirgidad' || 3i8.n Fita ... è lo-gar fort' assaz || 78.68 o deitou nachama fort' e perigoosa || 21.26 dúaforte fever mui cedo morreu; 167.8morrera ... dúa muy forte doença ||45.41 En este coidad' estando muit'aficad' e mui forte; 76.12 ouv' unfilio malfe i tor /e ladron mui fort' etafnr e pelejador; 360.14 o dia forte/do juyzo; 426.8 morte quis prender/mui forte na cruz || fragoso: 67 47 quecaçasse/enas montannas mui fortes|| rigoroso: 154.41 Filiou mui gran pêe-dença e entrou en ordin forte || tempoforte v. tempo || ADV. : 177.15 tan foneo mezcrou ; 391.17 tan forte braadou|| fortemente: 205.27 O castelo forte-mente foi derredor combatudo.

fossa s. F.: sepulcro ; 6.67, 149.10 pois queDeus quis ... resurgir da fossa;419.146.

~oucé s. F. 289.12 un lavrador ... segavahúa messe ... teendo sã fouç' enmão; 289.20.

foyo s. M. : fojo: 102.68 o foyo cobriron;102.73.

foz s. F.: 5.145 a nav' ... aportou na foz /de Roma; 271.22 non poderon sayr/pela foz daquele rio,

fraco ADJ.: 121.27 un seu pa l a f r é / f r aco enque cavalgava; 228.23 'ndo fraqu' emui canssado.

frade s. M.: 8.29, 9.65. 11.67, M-i?» 45-34 IIfrade méor: 96.33 dous frades mêoresj109.27, ia3.i, 143.19.

fragoso ADJ.: 194.23 un logar mui fragoso;273.7 logar já quanto fragoso.

fraire (299.31 F) v. freire.

fran ADJ. : franco: 16.11 cavaleiro de gran/prez d'armas, e mui fremos' e apost'e mui fran. CF. franco.

França 9.27, 16.6, 24.7, 35.13, 35; 38.19,51.8, 62.7, 91.13, 193.7, 217.t, 13; 233.1,254.5, 267.100, 2682, 10; 278.19, 281.5,46; 362.5, 10; 386.57.

francamente v. franco.

francês ADJ./S. M.: 38.24, 235.66 o Rey fran-cês; 28i.5 Dest' avéo un miragre enFrança a un francês.

franco ADJ.: 63.12 Esie cavaleiro. . . franqu'e ardid' era || francamente: 16.21 davaseu aver tan b e n / e tan francamente,que lie noa ficava ren; 145.26 seu averdado / foi mui francamente e benenpregado. CF. fran.

Frandes: Flandres: 35.no, 128.12, iSg.ia,267.31.

frangir v. TR. : quebrar: 40.36 frangisti / acarcer escura.

franqueza s. F. : Loemos ... sã mercee essa f ranqueza; 400.23 a Sennor dafranqueza.

fraqueza s. F.: 421.17 pois nossa fraquezavee / a nossa fo l ia .

freame s. M.: fiambre: 57 75 húa perna , • .de gal inha, freame.

freegres (65.12 T) v. feegres.

O

Page 154: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

freira s. F..* 151.8 monjas nen freiras; 262.48leigo nen leiga nen freira; 3o3.ia.

freire s. M.: frade, monge: 275.1 dous frey-res do Espiral; 299.1. CF. fraire.

fremosinno ADJ.: 55.62 un moço mui fre-mosyo; 79.13 húa menynna... que muifremosinna / era e aposta; ii5.uo,145.42, 178.12.

fremoso AT>].: formoso: 2.48 este don ta nestrãyo ... e tan fremoso; 5.15, 6.17,l o. i, 16.3. CF. flemoso.

fremosura s. F.: formosura: 40.28, 69 46 adestro viu estar da capela / de granfremosura húa donçela; 132.13,164.29,206.12.

frenesia s. F.;/reaesi.*4O4.55 frenesia o tor-nou sandeu / tan muito que sã lenguaxe comeu.

freo s.M.: freio:293.13 davan-lle ... panose selas e frêos.

fresco ADJ.: 73.33 sangue fresco; 154.33,201.57 a Virgen santa... polo corpotodo foi-l l e tragend' a mão, / e tor-nou-llo tan fresco, tan iremos' e tansão / como nunca mais fora.

fretar v. TR.: 267.30 ssa nav' ouve fretada/pêra yr a Frandes.

frio ADJ.: 11.86 agua ffria; 245.46, 336.590cavaleiro que ante con gran luxuri'ardia/tornou mais frio ca neve || s.M.:50.16 nen fame nen sede nen frio;305.28, 332.28 por gran frio,que fazia.

friúra s. F.: .frio: 91.29 era de tal natura /aquel mal ... que primeiro con friúra/os filiava, e dês i /queimavan peyorque fogo.

pêrofrocaz s. M.: (pejor.) 82.290 desfarei,que trage frocaz. v. froco.

froco s. M.: hábito de frade> capuç: l S 1.47perdon lie demandavan, / tollend' os

frocos das testas e descobrind' as mo-leiras. CF. froque.

ifrol (38.59 TTo) v. fror.

fronte s. p.: 385.23 britada /H'ouveran todaa fronte; 422.37 terrán escrito nasfrontes quanto fezeron || de fronte:48.13 d'outra parte de fronte /avia unmõesteiro.

fronteira s. F.: 199.13 morava na fronteiraen un castelo guerreiro; 205.17, a«3 34»215.5! 235-8i II têer fronteira: defen-der; 222.8 contra o diabo ten elapor nos fronteira / como nos nozirnon possa.

fronteiro ADJ.: 199.14 un castelo guerreiro/que Burgos este chamado, c"demaisestá fronteiro / de Xerez de Badal-louce.

froquo s. M. : 399*55 contra o demo froquevestiu por loriga. v. froco.

fror s. F. : flor: 10.3 Rosa das rosas e Frordas frores; 102.10 a dos santos Fror;245.28, 408.5 non vos obra con ervas,nen con raízes nen frores; 411*7 arvorsayria / ben de rayz de Jesse, e que talfror faria / que do Saiu' Espirito deDeus fosse morada. CF. flor, frol.

frota s. F.: 328.37 de que mester avia afrota ben avondando; 376.13 ouvesseper mar frota, per que fosse maistemuda.

froxel s. M. : frouxel: 371.46 ya sobre Iaagua como se fosse batel, / e elaencima dele chus liviâa que froxel.

fruicto (80.20 E) v. fruito.

fruita s. p.: fruta: 251.31 levavn-lle senprerosa ou outra fror / ou fruita queachasse de mui boa odor í 328.16 terramui boa e mui viçosa / de pan, devynno, de carne e de fruita saborosa;406.23 Ben vennas, Mayo, coberto de

Page 155: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

162

f ru i tas ; 411.153 nossa madr' Eva,que . - . comeu daquela f r u i t a queDeus 11'ouve vedada.

furador ADJ. : que fura: 245.108 so lamtn teun mur / ali en t r a r noa podia, pêrofosse . furador.

fruito s. M. : fruto: 80.20 pois que béeit' è /o fruito de ti ; 208.36 quando chegouo tenpo que aas colmêas van / porf i l ia r o f rui to delas; 270.37 desta jazescrito en libro Genesy /que seu f ru i t obritass' o demo; 415.31 Bêeyto será/aquel fruito que de ti naçerá.

frume s. M.: rio: 338.28 tu que en Jordanno frume, / Sennor, fuste batiçado.

fugir, fogir v. i.: 11.73 con pavor fugia;14.9, 17.7 de como fez o diabre fogi r ;33.42 por ... fugir dos escarmentos;45.82 todos ant' ela f u g i r o n ; 155.34con seu pichei por agua fo i ; mais elalie fugiu / dúa fon te .

fumaz s. M.: fumo (PEJOR.) : io5.no quan-tos enfermos fores be i j a r / seran tansãos com' bua maçãa / daqueste fogoe de seu famaz.

fumo s. M. : 39.18, 82.57 Quand' eles oyronaquesta razon, / como fumo se desfe-zeron enton; 338.36 c a n d e a s / quefãzian chama crara sen fumo; 365.14se desfazia come fum'.

fumoso ADJ. : 78.33 un mui g r a n fornoencender lio mandava / de lenna muigrossa que non fosse fumosa.

fundamento v. fondamento.

furaco (211.36 To) v. furado.

furadinno s. M.: pequeno buraco: 136.30eno coved' a pedra fez-11' uu fura-dynno.

furado s. M.: Incraco, furo: 211.3f> asabel las . . . en un fu rado da pared'en t r a ron ; 3i5.53 lodo o desnuaron /por veer se p a r a r a n l g u r b i c' oufurado. CF. forado, furaco.

furar v. TR. : 38.93 a pedra que me furados/ os queixos ouv'; 308.56 as pedrasfez furar.

furtar v. TR. : un crerizon sandeu / fur touun cabr i l ' ; 104.18, 167.2, i5g.2 ||furtar--so: 65.121 foi-ss' a noite chegando, /u o sandeu foi-sse das gentes fur tando.

furto s. M.: i3.io foi un furto fazer ; 76.16poi-lo achou con fur to que fora fazer;151.32 11'aposeran un f u r t o lenguasmaas ment i re i ras ; 302.1, 392.38 || afu r to : i56.io, 212.29 da ucha tirou /o sartal e cn sã mão lio foi a fur tometer; 213.29 no marido sospeitaron/ que a matara a f u r t o ; 215.u ; 366.36.

fuste s. r.: pau, madeira : 354.20 lie fezerade fust ' .,. húa arca mui ben f e i t a .

G

gãado s. M.: gado: 197.14 un orne de paz/ mui rico, que seus gãados avia epan assaz; 198.39, 398.1, 406.43, 411.42.

gaança s. F.: ganho: 9.74, 214.8praz de tal gaança.

non He

gaannar, gãsr, gannar, guannnar, guannarv. TR.: ganhar, obter: A. 9 Hey ...Do Algarve, que gflou / de mouros;3.41 non posb' eu perdon gãar 45.1como Santa .Maria gãou de seu Filioque fosse salvo o cava le i ro m a l f e i t o r ;386.68 o que a mu y ben serve semprecon cia gaanna ; 406.39 roguumos aquen nos gaanna / ben de SêU i ' i l lo ||gáar: A. 9, X ao, «6.33, 2 5.8o, 27.60 etc,|| gaannar: B. 29, 21.7, 84.^4, izS.yô,170.17 etc. || g u a a a n a r : 35.107 T,84.--4 To, 191.3 T, 2'3<o; 3i.|.i.'-,, l! gua-nnar: -205.8 !•", 3o5.4, 409.14 || gannar :214.50, 234.7.

Page 156: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

153

gabança s. F.: prestigio, honra: 9.16 nonqueria / do mundo gabança.

Gabriel: o arcanjo G.: i.i5 como toy sau-dada/de Gabriel; 86.17 San Gabriel;go.5, 180.63,2io.3,25; 3244,330.8,349.4as saudações de Don Gabriel; 410.25,4i5.i,5.

gafcen s. F.: lepra: 93.18 quiso Deus quecaess' en el mui gran gafeen; gB.Sg-

gafidade s. F.: lepra: 134.67 já são sodesdesta gafidade.

gafo ADJ./S. M.: leproso: 5.129, S3.37cegos e contreitos / sãa, e gafos mal-treitos; g3.2.

gage s. F.: garantia, segurança, penhor:62.18 deu-lles en gage / seu filP.

gatardõador s. M. / F.: o que recompensa:279.24 a gaiardóador / de todo ben edo mal sãador.

galardoar v. TR.: recompensar: 65.88 tod'aquest' el padece / por lie seer deDeus pois galardoado: 127.'"», 3o8.63sabe galardoar / ben serviç' a quenlio faze: 355.4 II gualardõar: 238.68,267.83, 272.63, 290.12, 369.11.

galardoo s. M.: prémio, recompensa: 56.31por prender / dela pois tal galardon;103.20, i38.6o, 145.4 dar-vos-á elagrandes galardões; 199.25 os que odemo serven an dei taes galardões ||gualardon: 6.42, SS.Sg, 249.17, 2653,a95-3, 382-49-

galca s. F.: galera: 35.48 viron ben seisgaleas leixar-ss' a eles correr; gS.58,236.ii, 264.17.

galego s. M.: 354.12 húa bestiola ... a quecnaman donezya os galegos.

Galilea: Galileia: 425.47 o veeredes ala /en Galilea.

galileu s. M.: 426.38 Varões galileus.

galinna s. F.S 57.75 húa pe rna . , , degalinna; 808.51 ovo tle 8aIYa-

Galiza: 104.11, 221.16 do reino de Galizao fezera/ víir; 317.6.

galo s. M.: 69.63 já oya o galo e a rãa.

gannar v. gaannar.

garça s. F.S 142.2, 366.27 levavam seus fal-cões de garça, e ar grueyros; 35i.t5Est1 açor filiava garças e ãades ebetouros.

Garcia: Garcia Fernánde^, Conde de Cas-tela (970-995); 63.21 e l conde donGarcia. *

garçon s. M.: jovem dissoluto: 72.38 Teufilio, mui mal garçon; 195.25 muifera-/mente garçon era; 237.36.

garfio s. M.: garfo, f ar quilha: 82.28 con es-tes garfios que eu trag' aqui / o desfarei.

garganta s. F.: 54.3i ena garganta ou v*enfermidade; 156.17, 158.15 esposasnas mSos e cad5a na garganta; «75.62,322.3.

ílariii: 41.6 Garin cambiador.

garnacha s. F.: vestidura talar, espécie degabão: 274.1 Esta é do frade quefazia a garnacha d'orações a SantaMaria; 374.6.

garridelinno ADJ.: 79.14 hfia meninna ...garridelinna / e de pouco sen. CF. gar-rido.

garridenya s. F.: garridice, travessura:79 (M) Como a menynna Musa estavafazendo garridenças con pouco siso»

garrida ADJ.: travesso: 79.1 Como SantaMaria tornou a menta que era gar-rida, corda.

Page 157: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

gaivança s. F.: grâo-de-bico : 9. i 5 i tantolie va l r r ia / com' húa garvança.

gasallado s. M. : prazer (que se tem em com-panhia): 11.22 a húa sã druda ya/conela téer / seu gasallado; i35.83con elaseu gasallado / quis aver; mas faleceu/ y, ca log' adormeceu || i35.n un mi-ragre, ond' aver / podedes gran gasal-lado.

Gaseonna: 1 53.1,8; 221.22, 341.5, 343.41Rocamador ... que é preto de Gas-conna; 363.5.

gata s. F.: 182.58 o demo ... que â rostode gata.

gato s. M.: 354.23 muito se receava / dogato, que ena noite mellor ca nodia vee.

gaude (LAT.): 6.2 cantava «Gaude VirgoMaria»; 6.24,69.

geada s. F.: 243.10 un miragre ... que aVirgen coroada / mostrou . . . perhúa mui gran geada.

Geen: i85.io eno reino de Geen. V. Jahen.

geeral ADJ.: geral: 235.83 en E°do o corpolie deu febre geeral.

geerar v. TR. : gerar: 108.66 atai o gêerar/ fez Deus como lio pediu / Merlin;420.5 Béeyta foi a ora en que tu gêe-rada / fuste.

gêesteira s. F.: giesteira: 237.80 leyxó-ajazer só húa géesteyra.

geito s. M.: precipício, abismo, altura:341.61 viu o geito / muit ' alt ' e muit'espantoso.

gejuar (15,77) v. jajúar.

gemer v. l. : 36.1 5 gemendo e chorando;71. 20 chorando e gemendo; 75.64 achó-amui coitada. e cona morte gemendo;

89.24 braadand" e gemendo; io5.g8gemendo e dando carpynnas; 411.50gemend1 ' e sospirando.

gemotria s. F.: máquina, engenho (1 ):231.58 farei-lles alçar quedo / as pe-dras sen gemetria.

Genesy: Génesis: 270.36 desta jaz escr i toen livro Genesy.

genete s. M.: cavaleiro africano: 366.iomouros dessa terra que y eran mo-radores / E outros muitos genetes qued'Affrica y passaran.

gengibre s. M.: 88 (M) non se pagava deverça sen gengibre.

gcnocs s. M.: genovés : 169.16 genoeses,pisãos e outros de Cezilla.

genrro s. M.: 255.1 C o m o S a n t a M a r i aguareceu a moller que fezera matarseu genrro ; 255.35,38,46.

gente s. F.: l.5g v i r o n a n g e o s a n d a r /ontr' a gent' assúada; 4.76, 5.140 deboa gente, que non avya y mourosnen j u d e u s ; 6.43 pois se foron asgentes; 8.40 disse-lP a gente; 9.120en húa nave con outra gran gente /en t rou || comitiva, séquito: 57.49A dona . . . foi-ss' ende con sã gente ||gente d'armas: soldados: 181.18 quesaísse da cidade con boa gent' esleuda/ D ' a r m a s || PL. : 18.56 c h a m o u /muitas das gentes / y j 99.5, 165.40O soldan log1 outro dia sãs gentesarmar mandou; 341.48 íoron y gran-des gentes; 411.83.

gentil ADJ.: 5.155 a gen 'il dona; 265.136o Emperador gentil .

gentil s. M.: gentio: 191.1 Como S a n t aMar i a c o n v e r t e u un g e n t i l [ | PL.:gcnt i i s : 138.19, 196.20, 335.17; genu-Ics: 335.77.

Genua (287.7) v-

Page 158: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

155

geo s. M.: gelo: 243.25 britou-ss* entoncon eles o geo; 5543.30 os geos ssedesfezeron.

gêollo s. M.: joelho: 51.1 como a omagede Santa Maria alçou o gêollo;141.14 se nome da Virgen 11'eraementado, / dos gêollos en terra davagran ferida || en gêollos: 16.48, 43.61estev' ant' o altar cn guollos; || 127.3?374.20 ficou-ss' el en gêollos 38.41 osgêollos logo ficados / ouv' ant* eles;42.37 os gêollos ficados; 59.61 ficandoos gêollos || 9.34 dês que el ouvessefito-los gêollos; 65.162 'n gêollos fitos/ vêo ant' a Virgen; 75.129 estavaant' el en gêollo fito.

Gennan: Germanos I, patriarca de Cons-tantinopla (634-733): 28.34 San Ger-man.. un santo Patriarcha; 28.113.

Geronimo: (87.34 TTo) v. Jcronimo.

Gessemani: Gethsemane: 29.9 na santaGcssen.ani.

gesta s. F.: façanha, história: 15.183 liescontaron da mort' a gesta / que presJuySo a gran door.

glorioso (78.4, 2i8.5o, 219.12, 369.124)V. granoso.

goir y. t! go^ar: 21.18 un fiílo baron /me dá, con que goy' e te possa servir;76.39 per que tu ben possas conmigogoyr; 143.49.

golfinno s. M.: salteador: 57 (M) vêerongolfinnos que os roubai onJ zoa (M).

golpello s. M.: raposo: 273.53 a pesar dodem' astroso que é peor que golpello.

Gonçalvo: 205.47 O maestre Don GonçalvoEanes de Calatrava (Gon^alo Yáfiejde Novoa, grão mestre de Calatravade I2i8-i238).

Gondiana, Gondianda: 81.20 Gondianda, /húa moller;8i (M): Gondiana.

Corgo (292.2 E) v. Jorge.

gorgomelo s. M.: gorgomilo, garganta:' 322.26 aquel osso 11'avia o gorgomel'

ata pado.

fiormaz v. Sant' Estevão de Gormaz.

gastar v. TR.: 3.g da mnçãa que gostou;z55.40 agua coiler non pude, nen solbever nen gostar; 188.20 enfermou, /e un mês enteiro jouve que non poderen gostar.

gota s. F.: 155-35 con seu pichei por aguafoi; mais ela lie fugiu / dúa fonte,que sol gota non pude dela filiar.

gota s. F.: 2aS.i3 Este mal a aquel muuper gran door He vSera / de gota queaas pernas e os pees ou vera.

governar v. TR.: manter, sustentar: 52.36desta guisa a Madre de Deus / quisgovernar aqueles monges seus; 405.16Madre do que nos governa; 420.33bêeyta a ta leite onde foi governadaa carne de teu Filio |J governar-se:53.12 húa pobre moller / sã madr' eraque fiava a l;1a mui volonter, / perque ss' ambos governavan ; i6i.i3avia húa vynna ... e pêro grande nonera, daquesta se governava.

goyo s. M.: gofo: i.z os vn goyos queouve de seu Filio; 75.119 non ajasoutr' enpeco, mais senpre goyo erriso; 100.26, 139.21.

goyoso ADJ.: gojosoí 78.73 se non, nuncafaça eu mia vida goyosa ; 171.24 liesfoi log' un f i l io dar, / ond' ambosforon goyosos; 195.149, 319.67.

s. F.: pano de escarlata: 6 .48 húndonçela,'/ que da faiço» c de courmais bela / era que nona neve e agrâa.

: Granada: i85.i7,25,53,fo; 2í5.55,58; 348.41, 366.7, 386.12.

Page 159: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

156

grãadez, grãadcza, grãadoco S. r.: grandeza,liberalidade: 20.47 provezcndo / tassantas gráadeces; 258.47 loand' a dobon prez, / a Madre de Jhesu-Christo,por aquesta grãadez / tan grande quefcit' avia; 288.24 loand' a Sania Maria,seu ben e ssa grãadece; 292.8 polo bonRey Don Fernando, que foi compridode prez, / d'esforç' e de grãadezá.

grãado ADJ.: magnificente, generoso, libe-ral: 1.66 a graça que Deus enviar /lie quis, atan grãada; 65.207 muito foiloução, apost' e íremoso, / ardid' egrãado, ric' e poderoso; 122.71 oprazo das vodas vêo / en que ouv'a seer grãado / que do seu, que doallêo; 176.13 dar-11-ia mui grúados /Does; 276.72 ssa / Mercee que nuncafal, / de que è mui grãada; 323.a3 meupadre, que me fazia muitas merceesgrãadas; 346.30 deron loores grãadas/ aã Virgen groriosa.

graça s. F.: mercê, favor: 1.65 a graçaque Deus enviar / lie quis' , 2.5 SantaMaria, / que sãs graças e seus does /dá a quen por ela fia; 7.5 a ssa graçaponna / sobre nos; 3o.i3, 80.2 Degraça chêa e d'amor J] dar graças:g.i3S A ti graças damos; 21.57,37.42,53.70, 57.7 || render graças: 299.61graças por aquesto lie rendia; 382.66 ||^02.4, 202.40 disse: «Mui t a s graças,meu Sennor.»; 207.19 disso «graças»p o r e n |[ 59.62 d i sse : « C o n praça,Sennor."

gracia : = LAT. gra t ia : 27017 Ave graciaplena; 4l5.i5 u « g r a c i a p lena» le

dizer / foi o a n g e o || 207.3 graciasV. graça.

gracioso ADJ.: 195.123 a mui Graciosa;319.22, 349.17 nua omagen fremosa /d a q u e s t a V i r g e n béeita ... que aquantos Ia viyan era atan graciosa.

gracir v. TR.: agradecer: 21.48, 5g.ioi est'a Deus foron gracir; 98.33,143.29,235.26 fazendo-lles muito ben, / o que

lie pouco graçian; 249.34 por loar assa merece e os seus bccs gracir;334.3.2.

grade s. F.: 90.16 per esta maneira / jaz odemo na grade; 237.61 guarda-mepolo prazer teu do dem' e de sã grade,/ só que el muitos meter vai; a53.g odemo que nos quisera todos metersó sã grade.

gradccer v. TR.: 5.r36 na ta gran merecenunca falecerán / enquanto a soubereng u a r d a r e gradecer; a8.i38 foi-llegradeçudo; i3i.5g, a35.3,3oo.5j porqueme tan mal gradecen / meus cantares.

grado s. M.: vontade, agrado, recompensa,agradecimentos, graças: aver grado(impess.): 247.19 Sennor, á-ti grado-*./ Que rogass' eu a teu Filio || averbon grado: c,9-i3 de que devedes aver/ end' aã Virgen bon grado; 254.6ond' aja ela bon grado || de grado:de boa vontade: R.44, 35.6o, 54.42,55.4 mui de grado p e r d o a ; 64.61aquesto de grado farei || de bongrado: 11.25 «Ave Maria» / sernpr'ya dizer / de mui bon grado; 188.14a ... servia de bon grado; 313.67 ||per meu grado: 192.13,328.87 de cujonome o mundo será chêo per meugrado || sen grado: de má vontade:112.27 os da nave sen grado / sayronen || sen seu grado: contra vontade:io5.43 a foron mui sen seu grad'esposar || mal seu grado: IJ5.38 par-tironos mal seu grado. CP. malgrado.

gradoar v. i.: alegrar-se, estar satisfeito:234.25 non podi' aver í i l lo de quegradoasse / e que pois sã mort' enseu aver erdeiro ficasse.

gran, grande ADJ.: A.7 u gran ben / He fezDeus; 4.71 Rachel, sã madre, que ben/ grand' a seu filio queria; 5.24 fez ygran seu prazer; 5.3l en esto mepodedes muy grand1 amor fazer; 7.12Madre do gran Rei; 9.120 en húa navecon outra gran (= muita) gente /

Page 160: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

-m: ill

entrou; 14.4 mui t' é gran razoo; 34.3Gran dereit' é; 34.5 foi gran verdade|| 4.74 deu grandes vozes; 57.53 dandograndes braados; 69.101 diss' a granvoz || 3.28 foy do demo gran sazon;38.18 tempos sson passados / grandes;43.3i teve-o grandes set' anos; 65.xgran tempo; 103.27 grandes trezentosanos estevo assi; 226.51 Un grand'an' enteiro || 119.13 mui gran mannãaj a n t a n d o || Gran Bretanna v. Bre-tanna; Gran Cêa v. Cêa; de granmaneira v. maneira; Gran Mar v.mar; gran missa v. missa; GranPorto v. Porto,

grannon s. M.: barba 293.28 atai o adobou/ que ben cabo da orella pos-11' aboqu1 e o g rannon || PI,.: 85.50 T,3o5.58 de pe na va seus grannóes.CF. gricon.

s. M.: 315.26 úa grand' espiga degrãos carregada / de triigo; 335.7 fezos montes mui grandes e fez o grãodo milio.

grave ADJ./ADV.: 49.45 que dos gravespecados seus / perdess1 ela queixume;267.47 húa onda ... fort' e mui grave|| seer grave de -j- INF.: 93.5 Nullaenfermidade / non ê de sãar / grav1,u a piedade / da Virgen chegar ||seer grave a alg. (impess.): 64.58maçar vejades que He desto gravefor; 156.27 o que mais grave ll'era;2i6.a5 A ela foi-ile mui grave por dessa casa sayr. CP. grea.

grego s. M.: 265.123 tu que es Madredaquel que Âyoz / chamad' é dosgregos.

gresgar v. i.: renhir, disputar.- 259.12feze-os o demo assi gresgar / quess'enviaron logo desfiar.

grea ADJ : penoso, difícil, molesto, dolo-roso: 187.46 que nos acorrerqueira en este ano tan greu; 235.70de muitos mães o sãou, grandes e

157

greus||seer greu de + ****•'• 1*5.49oy mais de a averdes tenno que nonserá mui greu || seer grtu a alg.

1 (impess.): 4-i3 era greu / a seu padreSamuel; 5.30, 15.172 quero santa vida/ fazer vosq', e non vos seja greu; 16.81,127.42, 311.5? nunca me será greu / deren que por ela faça. CF. grave.

grinon s. M.: barba, bigode: 85.50 (E)queimando-lle Ias barbas e pois osgrinões (grin[n]ôes?). CF. grannon.

gris s. M.: certa variedade de esquilo;espécie de pelica, parda: 5.183 non arvestiria pano de seda nen pena degris; 135.140 gris / e pano vermell* ebis / ouvesse logo conprado.

Gromaz v. Gormaz. .*.'

grorifiear v. TR.: glorificar: 315.62 o seunome seja grorificado.

grorioso ADJ.Í glorioso: 14.11 Esta Sennorgroriosa quis gran miragre mostrar;19.6 Madre do Rei grorioso; 21.47groriosa Sennor; 40.3, 42.31)3 Gro-riosa: Santa Maria: 2.37, 6.70 porprazer da Groriosa; 8.19, 43.78, 48.42.CF. glorioso.

grossain s. M.: gordura: 9.17 To, 9.171Carne... se fez e saya / dela, masnon rança, / grossain. "'

grosso ADJ.: lenna mui grossa que nonfosse fumosa; 242.27, 253.53 o bordongrosso quebrou; 277.13, 368.53 húacohobra... a semella / dúa anguiagrossa.

grueiro ADJ.: próprio para caçar grous:falcões de garça, e ar grueyros.

gnaannar V. gaazmar.

Guadayra: 124.46 Alcalá / de Guadayra ||Guadeyra: 345.34 querendo yr aquelanoite a Guadeyra (=Guadeyra) máer.CP. Alcalá.

Page 161: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

1 58

Guadalete: 328.27, 356.2 pelo rio de Gua-df i l e t e ; 356.26.

Guadalquivir: 328.25, 366.71 Guadalquiviro rio. CF. Aguadalquivir, Alquivir.

Guadeyra v. Guaday v.

gualardõar, gualardon v. galardoar, galardon.

guannar v. gaannar.

guarda s. F.: 64.34, 106.55 A guarda...iog' abriu / a carcer; 116.56 sãs guar-das y poseron ; 146.23 era mantéedor/ dela e ar do seu aver / boa guard';350.46 te fez dos s a n t o s fror / eguarda do peccador.

guardador s. M.: protector, pastor: ioz.5o(

378.60 Bõeyta sejas, que dos teus esguardador; 398.45 fez que os cordei-ros ouvessen por guardadores / oslobos; 401.47, 417.26.

guardar v. TR.: proteger, defender: 4.1como Santa Maria guardou ao f i l iodo judeu que non ardesse; 7.19, g.85,i3.r como Santa Maria guardou olaclron que non morresse na (orca 1|vigiar: 1.47 vyu a pedr' entornada /do sepulcr' e guardada / do angeo;65.25i, 83.56, 89.55 II conservar: 18.2,46.1 a omagen de Santa Maria, queun mouro guardava en sã casa onrra-d a m e n t e ; io5.2i sse ta virgíidade /quiseres toda ta vida guardar; 128.23a comoyon . . . guardade-a na boca ||observar, cumprir: 35-i3i fezestesgran torto guardando mal vossa fé;117.17, i5i,2 guardava os sábados |jguardar-se: defender-se, acautelar-se,evitar: 14.18 por se guardar de mal /beveu húa meezya; 25.125, 47.45 Oymais te guarda e non sejas malvaz ;49.8 como nos guardemos do d e m o j

Per 1ue nos guardemos d'erro.

guarecer v. TR.: curar, sarar: 5.129,41.15 129,41.1 como Santa M a r i a guare-ceu o que era sandeu; 53.i, J/.t,63.69' || salvar, livrar: 35.98, 49.27,74.1 Como Santa Mc r ia guareceu opintor que o demo quisera matar;243.11 || v. l.: sarar: 366.20 enquant 'el guareçia || salvar-se: 148.1 Comoun cavaleiro guareceu de mãos deseus éemigos; 164.18 foi-ss' aã eigreja,cuidando y guarecer || viver prospera-mente, sustentar-se: 371.73 de muitaspartes v i innam y guarecer. CF. guarir.

guarida s. F.: cura: 129.18 se el da chagaouvesse guarida; 268.47 d^-me polata vertude a este corpo guar ida , 385.24protecção, defesa; 95.16 S a n t aM a r i a . . . que aos seus sempre dáguarida; 192.160 || acolhimento: 222.19 •*•castidade / mantõen, que pois nos ceosajan por senpre guarida.

guarir: Os mesmos valores que guarecer.v. TR.: curar, sarar: 5.149, 7-49i s '-3Santa Maria pod' enfermos guar i r ;53.37, 54.1 || salvar, livrar: 4,83, 146.50ben sei que ren non te guarra / demort'; 245.72 poren te vin eu guarir /desta p r i jon ; 337.41 II v. i.: sarar:5.i66 Voss' i rmão guarra; 75.45, 91.52,126.20, 366.17 || salvar-se, escapar:9.124, 33.59 se guar 'a Per nadar; 51.44,82.13,192.99, 317,42 O escudeiro, tantoque viu fugir / a moça, leixou-ssedepôs ela ir / dizendo: Guarir / nonme podes, rapariga sandia. [| viver:65.217 Rue como foi entr' as gentesguansse || guarir-se: tirar proveito:165.52 porquê me fizeste con mia ost'aqui víir, / dizendo que esta v i la nonsse podia bastir / d'omes d'armas, demaneira que me podesse guarir . for-mas verbais:

guardião s. M.: superior dum convento:119.68 enviou polo guardião / e filioudei pSedença dos erros sabudos.

FUT. IND.

COND.

IMPliR.

guarrei 256,31guarra 5.166, 146.50,

256.4, 276.4,311.58guarrán 426.31guarria y5.45guari 5.164

Page 162: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

guerlanda s. p.: grinalda: 121.1, 121.8guerlanda faria de rosas.

guerra s. F.: 6.9 a Virgen Santa Maria,con que judeus an gran guerra; i5.a3Este Juyáo avia guerra / con per-ssiãos; 16.16 non leixava guerra nenlide nen bon tornei; 64.19 || adversi-dade, males: 65.221 por razon tiveque en esta terra / dos meus quesoffresse desonrra e guerra || fazerguerra: 9541 fezeron gran guerra, /rouband* en mar quant' achavan;19348 feze-lle no mar vias / que onon tanpess' a agua e He non fezesseguerra || filiar guerra: 121.45 muit' édescomunal / Cousa de filiarmosguerra cona Madre do Sennor; 165.67guerra per nulla maneira con ela nonfillarey.

guerreiro s. M. / ADJ. : 57.40 un cavaleiro /roubador e guerreiro; 152.7 un cava-leiro / que apost' e iremos' era e ardid*e bon guerreiro; igg.i3 un peliteiro/que morava na fronteira en nn cas-telo guerreiro; 205.23 bõos cava-leiros, /ardidos e arrizados, e demaisbõos guerreiros.

guorrejar v.TR.: guerrear, combater: 46.12,166.12, 205.48, 385.11 Pêra guerrejaros mouros d'Espanna e os africáos.

guiador s. M.: 106.67 Madre de MostroSennor, / que lie fora soltador / dospresos e guiador.

guiar v. TK.: 9.40, z 1.59 a Virgen que nosguia; 18.69, 25.93, 33.2 H guiar-se: 79.4quem se per vos guya / quit' é defolia.

Guimarães; 233.11 úa vengança que fez /Jhesu-Chris to en Guimarães dunjogrâr; 291.1 E.

guisa s. F. : maneira, modo, espécie; 208.11en Tolosa, en que soya aver / eregesde muitas guisas || categoria, posiçãosocial: 132.24 un crerigo fremoso /n

e ric' e de mui gran guysa; 201.11húa donzela / que era de gran -guisae aposta e beia; 281.7 non av'a no

reino duc nen conde nen marques /que fosse de mayor guisa; 411.12desta sennor falaron / com* era degran guisa || sen guisa: inconveniente,mau; indevidamente: io5.63 tanto foisen guisa, / que non pod* orne per reny falar; 291.26 como pecou / enoinundo mui sen guisa; 312.6 muit' écousa sen guisa de fazeren avolezas /os que creen éha Virgen || non e senguisa: é bom, é natural: 316.3 ParDeus, non é mui sen guisa de ss'endemui mal achar / o que a Santa Marias'atrtv' a fazer pesar; 404.3 Non é senguysa d'enfermos sâar / o santo leiteque Deus quis mamar || a guisa.de:como, na qualidade de, à maneiro de:183.8, 192.128, Sog.óô vêeron a aquellogo muit 'a guisa de crischãos; 3xi.52Mentes a guisa de mão || a sã guisa:ã sua vontade: io5.a Como SantaMaria guareceu a moller que chagaraseu marido porque a non podia avera ssa guisa; 2i3.23 por fazer mais assa guisa, 312.23 por obrar mais a sãguisa || desta guisa: 5.96 Pois destaguisa pres mort' o menyo; 6.90, 45.6,52.35, 5g 82 || daquesta guisa: 144.56E jouv' assi daquesta guisa tal: 298.36daquesta guisa começou / sã oraçon ||de m u i t a s guisas: 58.3 De muitasguisas nos guarda de mal / SantaMaria: 206.4 H d'outra guisa: 42.53per consello do demo ele d'outraguisa fez; 283, i o || de guisa que: 114.18mal o chagaron / de guisa que todoo espedaçaron; 129.13, 201.20, 227.1 IIde tal guisa que; 6.49 Santa Maria,que a molier dun infançon / guardoude tal guisa, por que non podess'errar; 97.24 De tal guisa o foronmezcraf, / que o mandou log* el Reic h a m a r / an te si; 125,43, 193.21,367.46 || de tal guisa como: 292.103He contou o sono ben de tal guisamedes / com' a vos ei já contado [|en guisa de: 193.51 log' entre mi e asaguas pôs com' en guisa de pano /

Page 163: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

16o

branco || en esta guisa 67.36 || en outraguisa 14.34 || en muitas guisas: 291.3en muitas guisas dev' om' a Virgenloar || en toda g u i s a : firmemente:164.19 e' foi-ss' aã eigreja, cuidandoy guarecer, / creendo en toda guisaque non seria br i tada )| en todas gui-sas: 91.24 cuidand' en todas guisas ya sãar || por todas as maneiras: 322.7punna en todas g u i s a s como nonliquemos fora / do reino de Deus |] ennul la guisa: de nenhum modo: 286.4non soffr ' en n u l l u guisa leixa-losescarnecer || en guisa que: de maneiraque: 77.20 a seu proveito / Parassementes en guisa que a guareçesse;345.26 || en tal guisa que: 53.21, 113.12,128.20, 148.5 || en guisa tal que: 25.115,239.71 || en atai guisa que: 144.51 ||per nu l l a guisa: de ncnhwn modo:<j8.io non pod' abrir / As portas pernul la gu i sa ; 229.22, 329.61, 336.47.

guisado p. p. / At)j.: preparado, pronto :253.23 recebeu en péedença que fosselogo guisado / porá yr a Sant iago ||próprio, conveniente, decente, justo:35.io8 cada úu y dará / o que vir queé guisado; 355.8 nas coitas destemundo pon-lle consello guisado ||é guisado, é guisada cousa: i35.gnon é guisado / de me forçardes vos;292.79 non é de pran / guisado deseer tan alte com' ela || 14.16 muit ' écousa guysada de poder muito conDeus / a que o troux' en seu corpo;61.i5 de o creer non é guisada / cousa(l têer por guisado (cousa guisada):237.3o tev' assi por guisado / d'ir assa terra; 409.10 d'a ver o tSemospor cousa mui guisada || 319.11 fazmui guisado / o que faz serviço a«sta piadosa; 386.32 outorgou-lleslogo quam' ouveron demandado / eniodas sãs petições nas que pedianguisado. CF. guisar.

guisar v. TR.: preparar, arranjar, dispor:io8.56, 167.15 guisou ssa offerenda;171.21, 175-77 guisou-mi que vivesse;241.26 mandou ... guisar de comer

toste; 261.24 Deus lio quis guisar;271.39 guisad' os aparellos; 411.138muitos manjares / lie guisou || REFL.:preparar-se: 43.i5, 228.3, 355-21 Omancebo p r o m e t e r a por yr-se enromar ia / a Vila Sirgu', e guisou-see foi-se logo sã via. CF. guisado.

H

Hcmamicl, herdado, hcrdamento, herdar,herege, herniida hcrmitan(o), hermo,Herodes, home, hoste, hóstia, hu, húa,hufania, humanidade, humão, humil-dade, hun, liúus, huviar, v. Emanuel,erdade ETC.

I I.RTKA no AU'AnuTO: 70.20 / nos mostraJhesu-Cnsto; 430.34.

i AUV.: aí, por aí, nesse lugar; para lá:A.28, 13.21 Io me i ryo passava per y;3i.i5, 58.36 muitos firmentar y viu ||A.11, 5.i5o muitos gafos fezeron-ss'y trager; 9.23, i5.2o, 18.57 || TEMP.:117.17 que o sábado guardasse, massempr' y cosera / mais ca en outrodia j] nisso, a esse respeito: 5.24, C.85assi que achar non possa null' om' yque emende; 26.71 gran t r a i ç o n ypenssastes; 45.53 en filiardes aquest'a lma mão conssell' y ouvestes || per i:B.28 o amor desta Sennor é tal, / quequeno a sempre per i mais vai; 15.153,65.23, 120.14 !! non á Y a': 291.20O escolar recadado foi logo, nonouv' y ai, / e deron con el no carcer;v. ai |] à y: n5.31 En terra de Romaouv' y ... un orne; 2 i g . i i En terra deToscana hua gran ciclad' â y; 314.32A i a l g u e n / Que a mia m o l l e rdissesse que véesse pêra mi; v. aver|| dês i v. dos.

ia v. ir.

Page 164: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i59

guerlanda s. F.: grinalda: 121.1, 1218guer landa faria dt rosas.

guerra s. F : 6.9 a Virgen Santa Maria,con que judeus an gran guerra; 15.23Este Juyão avia guerra / con per-ssiãos; 16.16 non leixava guerra nenlide nen bon tornei; 64.19 || adversi-dade, males: 63.221 por razon tiveque en esta lerra / dos meus quesoffresse dcsonrra e guerra || fazerguerra: 95.41 fezeron gran guerra, /rouband' en mar quani' achavan ;193.48 feze-lle no mar vias / que onon tangess' a agua e He non fezesseguerra || f i l iar guerra: 121.45 muit' éd e s c o m u n a l / Cousa de filiarmosguerra cona Madre do Sennor; 165.67guerra per nulla maneira con ela noníillarey.

guerreiro s. M. / ADJ.: 27.40 un cavaleiro /roubador z guerreiro; 152.7 un cava-leiro / que apost' e fremos' era e ardid'e bon guerreiro; 199.13 un peliteiro /que morava na fronteira en. un cas-telo guerreiro; 205.23 bóos cava-leiros, / ardidos e arrizados, e demaisbõos guerreiros.

guerrejar v. TR.: guerrear, combater: 46.12,163.13, 205.48, 385.11 Pêra guerrejaros mouros d'Espanna e os africãos.

guiador s M.: 106.67 Madre de NostroSennor, / que lie fora soltador / dospresos e guiador.

guiar T. TR.: 9.40, f i.5g a Virgen que nosguia; 18.69, 25.9"*, 33.2 || guiar-se: 79.4quem se per vos guya / quit1 é defolia.

Guimarães: a38.il úa vengança que fez /J h e s u - C h r i s t o en Guimarães dunjog ra r j 291.1 E.

guis% s. F.: maneira, modo, espécie f 208.11en Tolosa, en que soya aver / eregesde muitas guisas || categoria, posiçãosocial f 132.24. un crerigo fremoso /

e ric' e de mui gran guysa; 201.11húa donzela / que era de gran guisae aposta e bela; 281.7 non av'a no

reino duc nen conde nen marques /que fosse de mayor guisa; 411.12desta Sennor falaron / com' era degran guisa || sen guisa : monstruoso,assombroso, mau; io5.63 t a n t o foisen guisa, / que non pod' orne per reny falar; 291.26 como pecou / enomundo mui sen guisa; 3i2.5 muit' écousa sen guisa de fazeren avolezas /os que creen ena Virgen || non é senguisa: é bom, é natural: 3i6.s ParDeus, non è mui sen guisa de ss'endemui mal achar / o que a Santa Marias'atrev' a fazer pesar; 403.3 Non è senguysa d'enfermos sáar / o santo leiteque Deus quis mamar || a guisa de:como, na qualidade de, à maneira de:i83.8, 192.128, 309.66 vêeron a aquellogo muit' a guisa de crischãos; 3ii.52Mentes a guisa de mão || a sã guisa:à sua vontade: io5.a Como SantaMaria guareceu a moller que chagaraseu marido'porque a non podia avera ssa guisa; 213.23 por fazer mais assa guisa; 312.23 por obrar mais a sãguisa || desta guisa: 5.96 Pois destaguisa pres mort" o menyo; 690, 4^.6,5i.35, 59.82 || daquesta guisa: 144.56E jouv1 assi daquesta guisa tal; 298.36daquesta guisa começou / sã oraçon||de m u i t a s guisas: 58.3 De muitasguisas nos guarda de mal / SantaMaria; 206.4 II d'outra guisa: 42.53per c o n s e l l o do demo ele d'outraguisa fez; 283.10 || de guisa que: 114.18mal o chagaron / de guisa que todoo espedaçaron; 129.13, 201.20, 227.1 ||de tal guisa que: 64,9 Santa Maria,que a moller dun infançon / guardoude tal gu isa , por que non podess'errar; 97.14 De tal guisa o ioronmezcrar, / que o mandou log' el Reic h a m a r / a n t e si; 125.43, ig3.2i,367.461| de tal guisa como: 292.103He contou o sono be.i de tal guisamedes / com1 a vos ei j á contado ||ca guisa ds: 193.51 log' entre mi e asaguas pôs com* en guisa de pano /

Page 165: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

16o

branco || en esta guisa 67.36 || en outraguisa 14.84 || en muitas guisas: 291.3en muitas guisas dev1 om' a Virgenloar || en toda gu i sa : firmemente:164.19 e" foi-ss' aã eigreja, cuidandoy guarecer, / creendo en toda guisaque non seria britada |] en todas gui-sas: 91.24 cuidand' en todas guisas ya sãar || por todas as maneiras: 323.7punna en t o d a s g u i s a s como nonfiquemos fora / do reino de Deus || en•nulla guisa: de nenhum modo: 286.4non soffr' en n u l l a guisa leixa-losescarnecer || en guisa que: de maneira.que: 77.20 a seu proveito / Parassementes en guisa que a guareçesse;345.26 || en tal guisa que: 53.21, 113.12,128.20, 148.5 II en guisa tal que: 25.1i5,239.71 |1 en atai guisa que: 144.51 ||per n u l l a guisa: de nenhum modo:<j8.2O non pod' abrir / As portas pern u l l a g u i s a ; 229.22, 329.61, 33õ.<|7.

guisado P. P. / ADJ. : preparado, pronto:253.23 recebeu en pcedença que fosselogo guisado / porá yr a Santiago ||próprio, conveniente, decente, justo:35.io8 cada úu y dará / o que vir queé guisado; 355.8 nas coitas destemundo pon-lle consello guisado ||é guisado, é guisada cousa: i35.gnon é guisado / de me forçardes vos;292.79 non é de pran / guisado deseer tan alte com' ela || 14.16 muit ' écousa guysada de poder muito conDeus / a que o troux' en seu corpo;61.l5 de o creer non é guisada / cousa|| téer por guisado (cousa guisada):237.3o tev' assi por guisado / d'ir assa terra; 409.10 d'a ver o têemospor cousa mui guisada || 319.11 fazmui guisado / o que faz serviço aesta piadoaa; 386.32 outorgou-lleslogo quant' ouveron demandado / en' todas sãs petições nas que pedian•guisado. CF. guisar.

guisar v. TR.: preparar, arranjar, dispor:io8.56, 167.15 guisou ssa offerenda;171.21, 175.77 guisou-mi que vivesse;241.26 mandou ... guisar de comer

toste; 261.24 Deus lio quis guisar;271.39 guisad' os aparellos; 411.138muitos manjares / lie guisou || REFL.:preparar-se: 43.13, 228.3, 355-2i Omancebo prometera por yr-se enromaria / a Vila Sirgu', e guisou-see foi-se logo sã via. CF. guisado.

H

Hcmanuci, herdado, hordatncnto, herdar,herege, herraida hermitan(o), hermo,Herodes, homo, hoste, lioítia, hu, hua,hufania, humanidade, huraão, humil-dade, hun, húus, huviar, v. Emanuel,erdade ETC.

i

I LP.THA no ALFAiiiíTO: 70.20 / nos mostraJhesu-Cristo; 430.34.

i AUV.: ai, por ai, nesse lugar; para lá:A.28, 13.21 Io meiryo passava per y;3i.i5, 58.36 muitos pirmentar y viu ||A.11, 5.i5o muitos gafos fezeron-ss'y trager; g.a3, i5.2O, 18.57 || TEMP.:117.17 que o sábado guardasse, massempr' y cosera / mais ca en outrodia || nisso, a esse respeito: 5.24, 6.85assi que achar non possa null" om' yque emende; 26.71 gran t r a i ç o n ypenssastes; 45.53 en filiardes aquest'alma mão conssell' y ouvestes || per i:B.28 o amor desta Sennor é tal, / quequeno á sempre per i mais vai; 15.153,65.23, iso.14 || non á y ai: 291.20O escolar recadado foi logo, nonouv' y ai, / e deron con el no carcer;v. ai || a y: i i5.3i En terra de Romaouv' y ... un orne; 219.11 En terra deToscana hua gran cidad1 á y; 314.32A i a l g u e n / Que a mia m o l l e rdissesse que vêesse pêra mi; v. aver|| dos i v. dos.

ia v. ir.

Page 166: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

161

Içá: Jestis (ARAB. clsâ): i65.6i Diss* omouro: Per mandado da Virgen,Madre d'I?a, / vêeron.

ida s. F.: i iç.63 logo sen estardança pêraDeus sã ida / faça; 129.28, i6i.3g fezidas / per m u i t a s vezes a Salas;2i3.io3 esta Sennor conprida / pelasã grand' omildade aos deu pêra oceo ida; 322.54 pêra o parayso vaamosdereita yda.

ídolo s. M.: 38.5o aqueles Ídolos pintados;196.2, 297.38 Este rei termo que enosídolos cree; 335.1 un gentil que ado-rava os ydolos.

idropisia s. F.: 30828 Lie deu tal enfermi-dade, que começou a ynchar ... muimais ca d'idropisia.

ifançõa (55.68 Tb) v. infançõa.

jfançon (44.6, 55.63 To, 64,8 TTo) v.infançõn.

ifanto (122.1 Tf 164.13,21) v. infante.

ifernal (72.6 T, 235.io8) v. infernal.

iferno (26.39, 27.7, 45.88, l8o.3l, 404.88) V.inferno.

igleja (ygleja 383.63) v. oigreja.

igroga (ygrega 74.35 E, 74.48 E, 75.19 E,75.83 Et v. oigroja.

(35.i6, 45.i3, 5a.ii, 53.63, 5940) v.ia.

igualdade s. F.: 414.26 maçar é Sennor,quis ygualdade / con sã Madre.

igual ADJ.: 81.36 logo tornou-li' / a carnecomesta / ygual / e con sã coor natu-ral; 114.44 achou-11' iguaes / As cha-gas e sãas; 292.79 di a meu filio queponna esta omagen de San-/ta Mariau a mya está, ca non è de pran /guisado de seer tan alte com' ela, ncntan ygual || per igual: pelo meio, emduas partes: 72.49 o acharás / pelascostas tod* atras / panid', e 11' o corverás / assi per ygual.

F.: igualdade: 9.96 o seu parta-mos / logo sen perf ia / todos periguança.

iguar v. TR.: igualar, nivelar: 353.3a alavor foi feita tost' e os muros ygua-dos H iguar-so: 422.20 quando ss'igua-ren montes e vales e chãos.

imagen (25.1, 196.2, 264.3) V. omagen.

imos v. ir.

in (LAT.) v. convertendo.

inçai: 235.78 do mal que lies en venna a mimui pouco nVincal (pouco me imporia).CF. cnchal; v. cal. ."

inchaçon s. F. : 346.18 Mais a inchaçon foitora, / E en mui pequeno tenpo foio braço tan inchado / que mais seernon podia.

inchar v. i.: 199.29 inchou-H' a garganta,assi que perdeu a fala; 201.47, 244.1,308.26, 3i5.33 a Madride o levou muit'inchado. CF. enchar.

inda: ADV. : 272.30 se pode ynda seer;305.35 E ynda daquestes novos. v.ainda.

infançõa s. P.: fidalga (CF. infançõn):55.63 cuidaron que ti 1 1' era d'infançõnou d'infançõa. CF. ifançõa.

infançõn s. M.: título de nobreça, inferior afidalgo ou rico-homem: 55.63, 64.8 araoller dun infançõn. CF. ifançon.

infante, ifanto s. M.: 164.21 aquel ifant--abade; 366.37 ° >nfanie (Dou Ma-nuel)', 366.72 || s. F.: 1 22. i húa infante,f i l i a dun rei (T: ifante).

infernal ADJ.: 311.3; o dem' infernal;4i5.j3 por nos tirar da infernal prijon|| infernal fogo: 3.48, 58.33, 72.6,81.1 o,328-51. CP. ifernal.

T <

Page 167: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

102

inferno s. M.: 3.u no inferno entrou;35.76, 55.46, 75.160, 82.48, 210.7 brita-ria / o inferno antigo || 332.9 foi osinfernos britar. CF. iferno.

Ingraterra: 35.37 a Ingraterra ar passou :221.2O, 226.1. CF. Englaterra, Engra-terra.

ino s. M.: hino: 187.27 ynos e cantigos(Ei: ynnos).

insoa s. F.: ilha: 307,10 Cezilla é húainssoa de mar ; 424.16 de longe oforon veer / Ben das insoas de Sabá.

inverno, ivorno s. M.: 67.19 'ei'°s en quejouvessen en yvern' e en estade;161.40 en yvern' e en estade; 3o7.a5choveu tan muito come no mayor /Inverno do mundo chove.

Ipocras s. M. : Hipócrates: 88.82 queriaobrar / per Ypocras o loado.

ir v. i.: 4.23 tal amor / con esses moçoscollia .. que ya en seu tropel ; 9.27se ides a França; i 1.20 a húa sã drudaya; ig.38 que fossen da terra comoquen ss' eixilla ; 33.i5 Húa nav' yaper mar ; 36.7 húa nave, u ya grancompanna ; 45.17 os que yan segurospelos camyos; 78.45 u ele ya cabode ssa carreira; 85.74 foron pelasterras pregões || 107.39 logo a espena-ron, / dizendo: Alá yrá ! || ir contra:34.8 quen contra ela vay, palia é con-tra vento; iSS.gg quitade-vos já /d'irdes contra seu mandado || ir por:22.i3 foi polo matar; 369.53 foi porfiliar a sortella dali onde a posera ||24.40 ide por el con procisson; 69.71M'ide polo que fez a meezinna; 12849con gran precisson fossen por aquelaque espello / é dos santos... e atrouxessen onrr^da; 191.11 un pobr'escudeiro / que fora por ssa soldada;191.15 i r . . . por agua.. . a húa fonte ||ir pôs: correr atrás,perseguir: 25.154a gente pôs eles ya; i58.s6 foron pôs elcavaleiros; 213.67, ^Q1-1? II 'r adeante:prosperar: 297.45 dês oy mais sã

fazenda nunca irá adeante || ir pêramal : 264.39 seu preito todo pêra malya || 125.39 Como vos vá? Disseron :Mal || ir sã via: ir-se embora, partir :11.47 'J6 daqui vossa via 542.84 ss'er-geu e foi ssa via ; 57.33, 93.80 bonv e n t ' ouveron / e foron ssa via ||132.149 do 'e'1' enton s'ergia / E logofoi ssa carreyra || 3 12. 28 Yd' a boaventura (fórmula de despedida \r evíir: yndo e víindo:/>ara cá e para lá:37.32 per aquel pé a mão yndo evíindo / trouxe muitas vezes || vai even: i53.27 Disse-11' ela: Vay e ven, /ai, louca, sandia, / ca eu non nVireidaquen || non vai ncn ven : não é con-veniente; 277.27 Non vai nen ven /De jajúar en tal terra e andand' encavalgada || ir -f- INF. : 1.21 Elisabeth,que foi d u l t a r ; 3.14, 5. 157 trayçon...que IPaquel gaffo traedor fora baste-cer; 11.69 Ousadia / foi d'irdes tan-ger / meu comendado ; 24.46 mandouos sinos tanger, / por ir o miragreveer ; 25.36 ir-t-ei por fiador meter ;26.46 va i - t e degolar || ir a -f- INF. :78.41 mandò-o que fosse a veer sefezera / aquel seu cavaleiro o que-11'ele dissera; i33.i5 Aquesta menynnafoi a bever / ena cequia || ir -j- GERÚN-DIO : 6.52 A coitada por seu filio yam u i t o c h o r a n d o ; i5.i6o maestreLíbano foi chegando; 20.28 anpa-rando / nos vás || ir-se: partir, ir-seembora.- 5.26 Quando ss'ouv' a ir oEmperador ; 6.43 levó-o a ssa casa,pois se foron as gentes; 17.55 A boadona se foi ben dali / a un' eigreja;18.45 foi-sse correndo a casa ; 35.27ouveron-sse d'acordar / que ssefossen pelo mundo ; 55. i como SantaMaria serviu pola monja que se forado mõesteyro. Formas verbais :

PRES. IND. vou 64.39,

355.3avás 9.57, 20,28vai 15.101, 20.24,

34.8, 35.8, 40,0vá 125.39 ET

Page 168: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

r9 tPRBS. COMJ.

IMPERF. IND.

ZMPERF. CONJ.

PERF.

456

MAIS Q. PERP. 3

imos 3.6, 109.43,380.38.

iJes 9.27, 27.2336.22, 64.22,84.29

van 18.87, 31.14,38.11, 46.43,49.3

vaa 263.29, 268.3i,353.89

vaas 42.69, 75.118,125.111

vaa 75.101, 127.48,195.149, 399-55,314.42

v a a m o s 9.72,25.150, 26.85,43.12, 48.9

vaades 386.51ya 4.23,6.52,9.1 «7,

11.20, 26.21yamos 4.38yan 9.65, 12.29,

16.53, 28.81,38.38

fosse 362.37fosse 25.56, 26.93,

33.58, 37.23,46.48

fossen 19.38,27.68,28.45, 35.27,73.33

fui 15.142, 33.10,5033,76.9,93.30

foste 5.101fuste 16.78, 21.36,

25.171, 26.37,42.67

foi 1.21,3.14,4.27,7.16, 22.13

fui 35.68 Tofomos 270.19fostes 24.37, 03.74foron t.35, 4.81,

S''43t 6-57» 7-a3fora 3.i8, 5.157,

9.88, 24.54,a5.i36

forades 254.33foran 14 36, 37.13,

38.81, 42.13,94.26

163

Ftrr. IND. i irei 31.43, i35,65»«53.29, '97-35

t 2 irás 35.76, 54.68,105.18, 152.34

3 irá 31.45, 65..u8,107.39

6 iran 48.9FUT. CONJ. i for 402.29

2 fores io5.io85 fordes t35.i2,

283.296 foren 418.5

COMD. 2 irias 32.443 iria 153.3, z66.ii,

168.45, 236.3IMPER. 2 vai 5.Z47, 42.79,

47.3o, 63.37,65.43

5 ide 11.47, 35.128,58.72, 64.56,69.71

PART. PRES. indo 37.32, 73.27,

88.68, 171.29,213.67

PART. PERF. ido 139.60, 152,36,

175.25, 2 l 3.22,

343.35

INF. ir 5.64, 9.3o, 9. í54,27.47,31.50

INF. PESS. 4 irmos 2i6.38,389.3,404.47, 449.141

ã irdes 11.69, > 35.996 iren 57.33, Z27.28

ira s. F.: 132.129, 3l8.3z dé-lle Deus/ com-pridamente sã yra; 377.88, sã iraaverian, se fezessen / contra esto.

irado A»j.: 11.40, 38.44 con yrados/ ollosa catou; 5i.3õ daqueste cond' irado /nos queras guardar; 79-53, 88.64 aquelmong' ya irado; 99.32, 267.38 levan-tou-s' o mar con tormenta tamanna /que muito per foi aquel dia irado.

irmã» S. F.: 314.19 diss1 a sã moller: Yen /Logo Gomig', ai irmõa.

irmão s. M.: 5.24, 9.99 Matemo-lo or»,irmãos, 54,66,69.17, 192.107 crischão /te faz e irmão / nosso.

Page 169: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

164

Israel: Jsrael: 4.6 un menyo d'lrrael; 27.67mandou ao poboo dos d 'Jr racl ;251.106 o gran Deus d'Irrael; 417.26.

Yoan(e) (San Yoan(e): 138.62,72; 296.a5)Y. Johan.

irto ADJ. : hirto: 329.42 tan yrto se parou/ ben come madeiro duro, que se nonpode mover.

Ysaya: haias: aS.iSi o que profetouYsaya ; 70.23, 180.34, 307.7, 4ii.5|]Ysayas: 270.30.

isto (2.60, 225.58) v. esto.

istoria: 219.21 Outras ystonas muitas enaquel marrnor fazer / mandou.V. cstoria.

iverno v. inverno.

já ADV. : 9.10 En esta cidade, que vos eijá diia; 25.10, 28.84, 4MQ; 47-4311pleonástico ou para reforçar.- 17.36já per ren non lio quis creer; 68.46já outra vez / nono farei; ?55.ggVarões, levade-a já / fora da vila J341.35 Diss' ela: Já Deus non queiraque eu en tal torto jaca || já comoquer: de qualquer modo: 216.12 que-ria cobra-lo já como quer || já mais:nuttca: 58.72 fora daqu i non meveerá / já mais null' orne ; 122 5o Jámais non me pa r t i r e i / daquestaporta || daqui em diante, sempre:114.54 todos loaron / a Virgen poresi' e loarán já mães || nunca já mais:23.28 nunca vestirei já mais lãa nenlyo; 148.18 esto sen engano / ofaçan, senon nunca lies valrr ia jámães; 34?.i3 || já mais nunca: 104.39já mais nunca partir / dela, se jápoderia || sempre já mais: 65.55 pen-sou que sempr' assi já mais andasse ||já non: 95.23 d'ele já bever vinnonon era penssado; 101,11 fora a Sei-

xon / rogar Deus no coraçon, / capela boca já non / lio podia el mos-trar j 191.4, 212.21, 275.22, || non j á :25.12 seu aver / todo já despendud'avia / por fazer ben e mais valer, /ca non já en outra folia; i57.33,162.7, 2°6.35 Pois que ouv' a mãocorta, non podia já dizer / missa deSanta Maria; 3ig.35 || já nunca : 73.46já nunca, enquant' eu viver / nonousarey ant' o abad' aparecer || nuncajá: 92.32 a Virgen... que aos seusnon faleceu / nunca já ; 104.4, '80.9 ||já quando: alguma vej: 206.38 rogou--a que He déss' algun poder, / perque já quando podesse a sua missacantar || já quanto : um pouco, umtanto: 3<j.7, i5g.z3 foron todos porenjá quanto queixosos; 273.7, 374.13 ||já que: um pouco: 71.43 já que ensabemos; zo3.23 Sse y ficou / já quepouca de farya: 241.45,282.29 íòronopreguntar / se era já que ferido || jásempre: 204.30 por já senpre de for-niço sse quitar.

Jacobe v. Maria Jacobe.

Jahen: Jaén : A: 5. CF. Geen.

Jaymes (26.64 T) v. James.

jajuar v. l.'.jejuar; 88.42 non á tan arri-zado / de vos que possa cantar / semuit' ouver j a j ú a d o ; 116.19, 124.2,144.21 ja júava sãs vigias ben ; i5i.ii.CF. gejuar, jejuar, jujuar.

jajãu s. M. : jejum : igg.io por creenças,por jajúus, por rogos, por orações.

jalne ADJ : amarelo-ouro: húa branqu'e s c u d e l a . . . chéa dun m a n j a r muijalne.

jamais: nunca j amai s (57.114, 348.13) V. j».

Jnmos: San James y. Santiago.

James: Jaime l; (1208-76): 164,16 dei ReiDon James; 169.34 el Rei d'Aragon,Don James.

Page 170: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i65

jantar V.TR./I.: 6.30 Eu dar-11-ei quejante, e demais que merende; Sy.Si,67.7», 84.37, 88.171| s. M.: 84.36 Ond'avéo pois un dia que siian a seu jan-tar ; 101.45, z5g.i i mandaron comprarcarne e pá n pêra seu jantar; 232.18un dia, pois jantar, foi con el filiarperdizes; 241.26.

jardin s. M.: 935.107 que nos meta nojardin / de seu Fill'.

jaspis s. M. ; jaspe: 376.23 un anel... quedun jaspis mui riq' era, pedra nobreconnosçuda.

jazer v. i.: estar deitado í 11.87, 21.53 ofez no leit" u jazia bolir; 37.13 11 REFL.:73.110 u xe jazia; 127.50 adormeceualy / u sse jazia tenduda || jazer con:ter cópula carnais 5.71 falaron ontrcsi / que jouvessen con ela per força;115.68 por con ssa moller jazer;312.611| estar, achar-se: B. 3 Porquetrobar é cousa en que jaz / entendi-mento ; 4.82 foron log' o forno abrir /en que o moço jazia; 12.9 na sã festaque no mês d'Agosto jaz; i5.3? seio que en natura jaz; 39.6 un mões-teiro que jaz sobre lomba dúa granpena; 56.37 Quen catar e revolver /estes salmos, achará Magnificai yjazer; 58.n Esta monja ... tíia benquant' en regia jaz; 64.9} Santa Maria,en que todo ben jaz; 65.36 quiscomungar e filiar pêedença, mais nonHa quiseron dar pola sentença / enque el jazia por sã descreença; 82.24por gran santidade que en ele jaz;270.36 jaz escrito en libro Genesy ||jazer en coita: 54.50 el en tan grancoita jazia / que já ren non falava nenoya||jazerentorto: 209.7 en este tortoper ren non jarei / que non com' o benque dei recebud ei || jazer en dereito:53.52 que eu faça teu rogo, aquest'en dereito jaz || jazer en prazer a alg.:15.46 filia-o, se te jaz en prazer: t68.35díi-m1 este meu filio mêor / vivo, sete jaz en prazer || jazer en pesar:308.16 fazer nulla cousa que lie jou-

vess* en pesar || jazer -f- GERÚNDIO :364.21 Ali jazian cavando un diatriinta obreiros || u ai non jaz ; a nãose dar um caso extraordinário f 97.65faze-lo quer', u ai non jaz. Formasverbais :

PRES. IND.

PRES. CON j.

BIPERF. IND.

6í3i3

63

i2

IMPERF. CONJ.

PBRF.

MAIS Q. PERF.

FUT. IND.

XM7ER.PART. PRES.

INF.

jejuar (15.77 Tat 88-a5 E) v-

Jenua: Génova; 287.1, 3/9,2 1. CF. Cenna.

Joronlmo: 87.34 E façam esleer . .. Forbisp' un que Jeronim' á / nome CP.Ctcronhno.

jaSCO 138.28 *

jazes 24^.73jaz B. 3, 12.9, 15.37,

39.6, 52.20jazen 341.4jaca 341.35jaca 367.8jazia 325.77jazia 482, 18.40,

25.120, 37.13,4368

jazian 91.2, 105.79,185-7', ?33.i8,364-2»

jouvesse 308.16jouvessen 5.jri,

67.19, 363.18jouve 209.30jouire 9.78, íg.83,

79.43, 124.45,14456

jouve ron 243.28j o u v e r a 54.41,

111.57, 312.71,41 1.106

jouve ran ílS.Sgjarei 209.7jarás 33i.3ijazede 65.148jazendo z5.z5i,

43.77» 77-25,83.51, 89.22

jazer 11.87, 34.26,3s.io3, 42.74,56.37

Page 171: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

Jerusalém: 187.1 T, 187.6,383.18,419.201!Jherusalem 187.1 E \n 187.1Ei, 28753 || Jhorusalcn 5.22 E To \m 5.41, 337.40 E \n

5.22 T, 3I4-47, 337-4° ff 426.10.

Jeso-Cristo: l3.g || Jhcso-Cristo 232.5 || Jesu-Crísto 1.28 || Jhesu-Cristo 70.20 || Jesul.5l || Cristo 2.58.

Jesse: Jesse (o pai de Davií); Virga deJesse: 20.2, 31.8 || 4117 arvor sayria/ben de rayz de Jesse.

Jesu, Jheso v. .Teso.

Joachin: Joaquim (o pai da VirgemJ:411.15,20,36,52,61, 100,123; To: Joa-chim.

Joan l38.I, 419.46 To, 4ig.5o To) v. Johan.

jogador s. M.: 38.28 ribaldos e jogadoresde dados.

jogar v. TR/I.: 6.38 jogavan dados; 42.19jogavan à pelota; 136.2 jogava húarnolleros dados con outras conpannas;154.11, 163.1 || i56.22 Pois que ll'a lin-gua tal laron, / leixarono assi yr; / e muimal ile per jogaron || 401.61 que meguarde ... d'ome que mal joga e quermuito riir || 354.16 andavan-sse jogand'a couces e a enpeladas. CF. jugar.

jogo s. M.: 42.19 jogavan à pelota, que éjogo de que praz / muit ' a omcesmancebos; 79.24 sse mig' ir queres,leixes ris' e jogo; 214.5 Deus deu aasgentes jogos pêra alegria / averen ||422.29 di-lle u o perdiste que ta coitanon foy jogo || en jogo: 84.41 El lierespos, com' en jogo; 255.75.

jograr s. M.: jogral: 8.2, 172.32 desto can-tares fezemos que cantassen os jogra-res; 194.1, 238.1, 259.1

Johan, Johane, Joan, Yoan, Yoano:O Apóstolo e Evangelista: 66.24 San

Johan; 295.25 San M a t e u s / e San Yoan

e San Marcos; 3o6.i7 do apostol SanJohan; 419.46,50 San Johan.

Johannes Eleemosynarius (f 62r): MS-1

San'Johan, patriarca de Alexandr ia ;145.11.

S. João Crisóstomo: (f 407): i3S.i JoanBoca d 'Ouro; i 3 8 . i 5 Johan Bocad'Ouro; 138.62,72 San Yoan(e).

S. João Datnasceno (•)• 749?): 265.1,107Johan Damacéo; 265.10,87,98 JohanDamascéo.

exclamação; 94.121 por San Johan.habitante de Jerej; 38i.n Johane avia

nom'.igreja: 272.1 San Johan de Leteran en

Roma.

joigar, juigar v. TR. : julgar: 1.61 Assiverra j u y g a r ; 11.49, 2^-5 Madre doque o mundo tod' á de joigar; 5o.8,75.140 el dereito joyga || a35.2 quandofoi ... enfermo que foy juygado pormorto. CF. julgar.

joiz s. M.: /'i/if: 5.9 a guardou do mundo,que lie foi mal joyz; 72.53, no. 1,235.90non ouvess' y joyz / que de vida ojulgasse || juiz: 70.21, 76.14.

joizo s. M.: jui^o: 20.85 ao joyzo vá amos /da que non à. par; Jui^o Final: 48.8no dia do joyzo; 34^7 por que aogran joizo non vaamos con vergonna;401.7 || dar joizo: 26.4 Non é grancousa se sabe bon joyzo dar / aMadre do que o mundo tod' à dejo igar ; 27.30 Sobr' esto deu César seujoyz'aial;4Oi.58 || j u i z i o : 360.15,401.7,:>8; 422.2 || juizo: 79.53, 240.60.

Jordan: 338.28 tu que en Jordan no frume,/ Seunor, fuste batiçado.

Jorduna: mulher dum imperador de Cons-tantinopla ; i3i.i3.

Jorge: um ourives: 292.2 Ft 292.86 maestreJorge ; 292 96 ci'. Gorge.

jornada s. i'.: percurso diário, vingam!3i.52 correndo de randon / foi a jor-nadas t e n d u d a s ; 115.219 gran jo rnada

Page 172: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

/ pois cada dia prendeu ; 118.3i pêraSantiago ssas jornadas fillavan; 235,53ouve de filiar / jornadas grandes nodia; 420.75 quando a mi* alma daquifezer jornada.

jornal s. M.: 242.18 cada dia víya y seujornal / lavrar ; 892.19 se ben obroupor ela, ben H' ar pagou seu jornal;371.20 viinnam per lavraren e gáar yseu jornal || viagem: 197-35 yrei alade bon grado e farey este jornal;235.53 passou per Catalonna, en queouve de filiar / jornadas grandes nodia, como quen and* a jornal.

Josafas: o vale de Josafatke 419.9% Vai deJosaphas; 419.955 Josafas JJ To: Josefas.

Joseph: 414.12 Joseph, con que foi espo-sada; 420.19.

jostiça, justiça s. F.: fajerj.: 164,16, 175.85Esta jostiça tan boa a Madre do Josti-ceiro / fez por aquel orne bõo; 193.60Poi-la jostiça fezeron; 352.11 Aquesi* aun cavaleiro conteceu que vassal" era/ dun fi de rey, e por ele fazia jostiçafera; 392.46 fazede de min justiça,ca jurey gran falsidade || 401.39 quepossa mis gentes en justiça lêer ||magistrado, autoridade judicial:175.37 a jostiça tan fera / foi de sanna,que tan toste diss': Este moç' enfor-cade; 186.37 aa jostiça mostra tarazoa; 291.18 disseron aa jostiça queo fosse recadar; 326.42 un cavaleir'aly chegou / que de toda a terra aredor / era jostiça || justiça: 78.63,xig.51, 164.16, 221.7,291.15.

josticeiro, justiceiro ADJ./S.: 45.57 Deus émui justiceiro; 175.85 a Madre do

. Josticeiro; ig3.6 Santa Maria, Madredo Rei josticeiro; zi3.5g a josticeira/ Madre de Deus; 34g.3S senpr' aosculpados, / maçar é mui josticeira,con piadad' escarmenta || justiceiro:3oa.26, 379,52, 392.5o

josticiar (193.53 T) V. justiçar.

167

judaria s. F. : judiaria : 12.27 começaroalogo d'ir / dereit' aa judaria,

' Judas Macabous: 22.23 más bravo foi queJudas Macabeus ; 133.28 foi a pistolarezar / dos mortos que fez JudasMacabeus ; 401.21 Machabeus / Judas.

judea s. F. : judia i 4.97 Por este miragr'atai / log' a judea criya; 89.1, 107.1,«o8.63. :

judeiejfo (108 M) v, judeueyo.

judeu s. M.: 2.25 judeus e a eregia; 3. 19,4.1, 5.140 non avia y mouros nenjudeus; 6 1, 333.i8 esto crischãos /viron e judeus e mouros.

judeueyo s. M. : judeu^inko : 4.34 'O judeu-cyo prazer / ouve. CF. juãeieyo.

jugar (174.1 E) v. jogar.

juigar v. joigar.

juiz v. joiz.

juizio, juízo v. joizo.

jujuar (23?.3 E), jajuar (88,25 ) v- ÍaJ«aí'-

julgar v. TR.: 20.16 non quera, quando /se ver julgando, / catar nossas san-deces; 26.87, 50.7, 75.131 diabos quevêeron por aquel' alma julgada;235.91 non ouvess' y joyz / que devida o julgasse. CF. joigar, juigar.

juntança s. F. : limão: 154.4 Tan grand'amor á a Virgea con Deus, seu FilP,e juntança.

juntar v. TR. : 1.68 a companna que juntar/ fez Deus; 6.37 un dia de festa, enque foron juntados / muitos judeuse crischãos; i5.fig, 30.41 Jeso-Crist'e a que nos mantôn / por nos foronjuntados; 38.8 ela e sseu Filio Sanjuntados / d'amor; 46.21 juntar /

Page 173: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i68

foi . . . os robôs que ouv' avudos;5b.22 foi compõer / c inque salmos ej u n t a r ; 94.108 j u n t o u o conven to ;114.37 as chagas.. . foron logo todasatan ben juntadas, / sãas e guaridase tan ben sarradas / que adur pare-cian end' os sinaes ; 126.78 Os espo-soyros juntados foron logo; i8o.56Deus f o i jun ta r / en ela prez e sen ccortesia; 241.21 esposaron os moçosenton pelo congeito / dun clérigomui santo, que juntou este preito >370.1 5 fez dela Madr' e Filia juntada;3(j8.u u o mar Med i t e r r ano cono muigrand' é jun tado || juntar-se: 96.3 fezque se juntassen o corpo e a tes ta ;127.60, IÕI.33, 162.52 amostrar- /a foia quantos ss'i foran juntar / Entonpolas inissas oyr.

jura s. F.: 185.38 sobr' esto fossen ambossãs juras grandes fazer; 23g.a!> Idefazer / jura ant' a Majestade; 23g.3iandade / a jura ende receber: 392.4muyt' estranna quem por ela menteou faz falsa ju ra ; 392.30 el a jurafazia, l e o alcayde meesmo dei ajura recebia. / E el meteu-lle na juraa Deus e Santa Maria || PL,: casa-mento: 125.65 chamassen un capelan/ que lies as juras fezesse; 285.87Poi-la levou a ssa íerra e con elajuras pres.

jurar v. TR. : 5.38 en húa torre o meteuen muy gran pri jon, / ju rando muytoque o fa r ia y morrer ; 57.113 juraron/ que nunca a c r i s c h ã o s / j amaisroubassen ; 63.66 j u r o par Deus;285.38 lie jurou en sãs mãos que conele s'irya; 3o5.4O Juro-vos per miacreença; 33g.i2 jur ' en boa fé ; 363.2oEl Con Symon muitas vezes juradoavia / que o trobador matasse logn'en outro dia; 3g2.2 Como SantaMaria do Porto consentiu que enfor-cassen un ome que j u r o u m e n t i r apelo seu nome || jurar-so: 135.2 ComoSanta Maria l ivrou de desonrra dousque sse avian jurados por ela quandoeran menyos que casassen ambos en

uno; 235.22 ricos-omes que ... sej u r a r o n c o n t r a ele todos que nonfosse Rey; 235.6o.

jusúo ADJ. : de baixo, inferior: 69.78 fez sãpassada / perant ' a porta que é maisjusãa.

juso ADV.: debaixo, em baixo, para baixo:52.18 fo ron todas ben juso decer;102.47 juso caendo ; 107.46, 191.16 unvalo juso a pé desse monte ; 241.52.282.19 caeu ... cabeça juso; 352.36formou suso / os ceos maravillosose ar pôs a terra juso || de jnso: 214.45como do as a lace d e v i a j azer deju so ; a52.i Como .Santa Maria guar-dou úus orn&es que non morressendejuso dun gran monte de aiêa quelies caeu dessuso.

jusíador s. M.: 15.138 o matou dúa granlançada , / que nunca atai deu justa-dor.

justiça v. jostiça.

justiçar v. TR.: castigar, punir, executar:193.58 acharon os traedores / e fezeronjustiça-los como quen atan muit ' erra;301.20 Que en tal pr i jon non moiranen ar seja just içado; 357.24 comosol tan de cadeas / os reys aos seuspresos que non sejam justiçados. CF.jostieiar.

justiceiro v. josticoiro.

justo ADJ.: 70.21 /nos mostra Jhesu-Cristo,/ Justo Juyz.

Juyão: Julião Apóstata (f 363): 15.2, 17,23,32, 47,61,71,97, 108, 156,165,183; 27.6SJuyáo, emperador cruel.

K

Kyrieloyson: 24.50 Os crerigos en mui bonson / cantando Kyrieleyson.

Page 174: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

99

§i

§l

ia, Ias ART. F. / PRON. PESS. F. J V. Io.

lá ADV.: 24.17 correr/ya lá sen tardança;ig5.15 lá mui queixosa / a moça foipor el.

lãa s. F.: /ã.* 23.28 nunca vestirei jamais13a nen lyo; 35.:, 53.ii húa pobermoller / sã madr" era que fiava a Ifia;6g.58, 147.22.

laço s. M.: (3.23, 65.168 solta-11' este laçoen que jaz liado.

lado s. M.: 83.68 viu de lado/cabo da portaestar / a Virgen; 2o5.3o de cada lado/Na torre meteron cavas; 2i8.i3 Meoutolleito d'anbos e dous los lados;273.41 viu a seu lado / pender... dousfios; 361.44.

ladrar v. i.: 3/2.i3 come can ladrar / Scfiliava; 411.147.

ladroa s. F.: ladra: 55.23 andando senprede noite, come sse fosse ladroa.

ladrou s. M.: 9.89 un ladron maldito, / queromeus robava; i3.i, 24.10 un crerí-zon, / que era tafur e ladron: 3i.32,49.37, 84.29 U ides assi, marido, denoite come ladron; 145.63 Jhesu--Christo, que foi ontr' os ladrões/Enacruz pregado.

lago s. M.: 26.38 por que non caias nolago / d'iferno.

lagrima s. F.: (55.57, 3a3.58 ouv'y con ale-gria muitas lagrimas choradas; 4o3.3.

lai ADJ.: feio: 279.27 Tolleu-ll* a fever eaquel umor / mão e lai.

laido ADJ.: feio, lesado: 81.37 non ficousinal / Daquele fogo montes/ de quelayda era.

laidura s. F.: lesão: 352.43 seu açor Hedaria viv' e são sen laidura.

lais s. M.: cantiga: 8.15, 8.17 Aquel laisque el cantava era da Madre de Deus;io3.2t> Alan gran sabor avia daqnelcaiit' e daquel lais.

lama s. F.: 90.37 per esta maneyra / jaz odemo na lama.

lâmpada s. P.: i5i.27 lâmpadas e lumeei-ras; 304.29, 312.85 húa lâmpada deprata.

lamparon s. M.: escrófula: 321.13 padecia/ enfermedade mui forte que na gar-ganta avia, / a que chaman lanparôes.

lança s. F.: 9.93 Dar-11-ei con mia lança;15.ioâ sã lança / muito bràndind';119.29, 148.31, 154.34'.

*•lançada s. F.: I5.I3? o matou dúa gran

lançada; 22.16 mandou-lle lançadasdar; 148 (M), 377.40.

lançar v. TR.: 22.25 a ssa azcúa He lançou/ e feriu; 38.51 foi-lles log' húa pedralançar; i36.3, 394.1, 333.39, 419.118|| 214.31 volveu na mão os dados /elançou senas ai terce || 142 (M) lan-çou un falcona húa garça; 44(A/)lan-çou o açor aas perdizes || lançar-se;33.3a un saltar / deles quis e se lan-çar / cuidou no batel.

lanterna (i34.65 T) V. lenterna.

lapa (t65.11) v. Alapa.

larcdo (Santander): 244.1,10; 248.1,9.

lasso ADJ.: cansado, fatigado: i5.88 ant'o altar adormeceu / da Santa Virgen,lass' e maltreito; 205.64 neúu delesmorto non foi, fendo nen-lasso.

latia s. M.: 53.3g as Escrituras soube, clatin mui ben íalar; 202,29 a rima...que era de tal razon / en latin.

lavar Y. TR.: 34.3o lavou-a / con agua;39.36, 73.4 pod* os pecados das almaslavar; io3.i6, 319.41.

l

Page 175: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

I70

lavor s. M.: 2o8.5z, 252.27, 266.31, 358.7Desto fezo eno Porto... gran miragr'a Grorlosa... no lavor de sã ygre ja ;356-4 Non é mui gran maravilla sesabe fazer lavor / a Madre do que omundo fezo || bordado: 274.24 huagarnacha... de mui rico lavor; 295.12mui ricos panos d'ouro e de muinobre lavor.

lavorar v. i.: operar, actuar: 346.28 a sãgran vertude que mui toste lavora.

lavrado p. p. / ADJ. : 294.22 Húaomagen . . .de pedra mui ben lavrada; 332.19 úuchapitel / fremos' e mui ben lavrado;348.46 citaras ben lavradas; 358.2 can-tos lavrados. CF. lavrar.

lavrador s. M.: 22.1, 31.70, 178.7, 280.1 unlavrador que andava segando; 304.21cavaleircs, lavradores, / clérigos, mon-Bes; 334-7 úu mancebo lavrador.

lavrar v. TR.: io6.a5 com' en Seixon lavrar /e p in tar / viu eigreja mui fremosa;221.26 lavrava / o m õ e s t e i r o dasOlgas; 229.11, 249.1 un maestre quelavrava na eigreja que chaman SantaMaria d'Almacan; 316.43 || 312.2 nacasa en que lavraran a omagen deSanta Maria; 362.12 húa arca d'ourofora mui rica lavrar || costurar: 18.59,117.1 Como húa moller prometeraque non lavrasse no .sábado; 199.2 unpel i te i ro. . . começou a l av ra r no seudia de Março || cultivar: 178.21 Aoero u lavrava; 334.18 p r endeu / seusbois con que lavrar fosse; 338.12.CF. lavrado.

lázaro: 38i.32 aquel que resusçitou / Lá-zaro de quatro dias.

lazeira s. F. : miséria, escassas economias :147 (M) Como hua vella pobre con-prou húa ovella de sã lazeyra .

lazeâro s. M.: trabalho, penitência: 71.11f i l i a v a lazei.ro/en loar m u i t ' a V j r e n .

lazerado ADJ.: pobre, miserável, em míseroestado: 88.34 Con coita e con pesar /de que era lazerado; 174.23 jouv' assivel três dias mui maltreit'e lazerado;335-35 Com' andamos lazerados conest' ano tan minguado; 420.38 fustemui pobr' e lazerada.

lazorar v. i.: sofrer, penar: 93.35 Oi maisnon / quero que este mal te faça laze-rar; i3o.3o As outras nos fazen muit'esperar / polo seu ben e por el laze-rar: 3oo.i3 devemos / por aquestolazerar || começar a faltar: aSi.aa Entod1 est' a lazerar / ouve per força ovyo, ca dei foi grand1 o bever || terfome: 353.79 a que non dan ren quecomia, e vejo-o lazerar.

Ie(s) v. lie.

leal ADJ.: 5.86 tenno que seja contra nosl e a l ; 4240, 43.3 Porque é Santa Marialeal e mui verdadeira; 58-4, 114.49,148.4 guarda Santa Mar ia os que lieson leaes; 197.30 o terredes por cons-sello leal || s. M./F.: 292.26 Assi estesdous lea les lealdade fez amar || leal-mente: 67.78 como l ie l ea lmente sem-pre serviço fezera; 177.12 a seu sennor/ servia mui lealmente.

lealdade s. F.: 67.34, 140.14 Loemos ssalealdade; 173.28 a ssa gran lealdadepassa todas lealdades; 175.3 a Vir-j.;en, a Sennor de lealdade; 188.40,.|o6.i3 Ben vcnnas, Mayo, e con leal-dade.

lealmente v. leal.

lecença s. F.: licença: 55.27 do mõesteirosen ssa lecença sayra.

Icdania s. i'.: ladainha: 11.92 l i i a / sobr'ele a ledama; 847.43 salmos ... eledfiyas (MS.: ledayas) || Í4,a« Mania(rima;. CF. lodama.

lodiça s. F.: alegria, prazer: 1.54 granlediç1 alicada / que ouv' e la ; 7.24

Page 176: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

llil

ouveron gran lediça; 14.22, 3ig.66Â companna ioda gran lediça fera /ouve deste feito.

ledo ABJ.: 7.33 vêo sen vagar, / leda e tnujrisonna; 11.76, 46.20, 55.7a, 62.39;71.33 sey ora mui leda.

lee v. lei.

Icedor ADJ. /s. M.: o que lê í 4.22 tal amor /con esses moços collin, / côa que eraleedor.

Icenda s. F.: texto hagiográfico destinado àleitura liíúrgica: 66.29 Quaes cama-rán / a missa que converria, / ouquaes dirán / toda a outra leenda.

leer v. T./I.: ler: 11.91 Tod" aquela crere-zia / dos monges logo liia / sobr" elea ledania; 53.2, 55.6z u vésperas di-zendo / estavan todas no coro e bencantand' e leendo; 36.17 sabia leer /pouco; 65.140 pois que a carta ouveben leuda [| estudar: 4.12 un filioseu ... ontr' os crischãos liya / naescol'; 291.11 úu scolar liia en Sala-manca.

legar v. TK.: ligar, atar: 253.8 a ssa vir-gíidade legou forte no vencello / odemo. CF. liar.

legeiro (107.47 T) V. ligeiro.

légua s. F.: Si.io Vila-Sirga, / que a pretode Carron / é duas léguas sabudas;224.47.

legume s. F.: 116.22 pescado / non comi unen legume; 338.38.

lei, lee s. F.: religião: 5.i6 servidor de Deuse de sã iey amador; 15.173, 27.33,28.124, io8.51, ijo.ai per ela nos deunova lee; i83.3 Pêro que seja a gented'outra lei e descreudaj 192.30 a leedos crischãos; 309.8 a lee de Deus;32Q.56 aquele sen lei (mouro) || o An-tigo Testamento: 270.39 Da Vella Lei

171|| os dois Testamentos: aquele quejuntou as leis || regulamento, regramonástica: 66.61 bíezia / o vinn' e o

' pan/como a lee comenda; 88.54 come-res... que defend' ordin e lei; 419.77rezara n seus psalmos com* ena lee jaz.

leiga s. F.: 262.48 leigo nen leiga nen freira.

leigo s. M.: 262.48, 389.18 abbade / oi já etornou-se leygo.

Leiria: Leiria: 23;.3g camío de Leirêa.

leite s. M.: 35.30, 46.2 deitou leite dastetas; 82.27, 54.1, 77.3,g3.38 seu santoleite || s. F.: 420.33 béeyta a ta leiteonde foi governada / a carne de teuFilio. . '

leito s. M.: '21.53 o fez no leit* u jaziabolir; 25.174, 67.19, 7'*2^i 75-'°4-

leltoairo s. M.: electuário: 88.74 un vasodourado / chêo de nobre manjar / dunleitoairo preçado; 88.96 TTo(E: lei-toario). c. F. letuario.

leiton s. M.: 85.64 se— Iey toes / comeres.

leixar v. TR. /1.: deixar: 5.24 quando moveude Roma por passar alen,/ leyxou seuirmão; 6.33 vos consello que o pedirIcisedcs; iS.iaS catar foi... u as sãsarmas ante ieixou', 16.16 non leixavaguerra nen lide nen bon tornei, / u senon provasse tan ben; 27.87 leixe-mos-lP aqueste seu logar en paz;32.28 mandou-lle... que a vezindade /leixass1 da cidade; 58.68 Mal quiseraíalir / en leixar Deus por orne terreal;64.1 a moller que o marido leixara encomenda a Santa Maria; 72.23 a Deusdêostou / e sã Madre non ieixeu ||85.65 se... ieixares a degolar cabrões;217.29 começou-ss' a repentir / e dissequanto leixara a dizer || 369.42 disseque non Icixasse per ren / que me bennon confessasse || leixar sinal v. sinal|| não leixar de: i.63 não quero dedizer leixar / de como foy chegada /

í

l

»

Page 177: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

a graça; 64.59 maçar vejades queHe desto grave for, / nona leixedesvos poren muito d'aficar || REFL.:5z.2 como Ias cabias montesas...se leixavan ordennar aos monges ||desistir de: B.2/ querrei-me leixar detrobar dês i / por outra dona || comverbos de movimento: leixar-se caer;ii3.io, i3 i .2Q || le ixar-se correr:35.48 viron ben seis galeas leixar-ss"a. eles correr; 96.26 quand' est' omeviron, se leixaron / correr log' a el|| le ixar-se ir: 5.64 mui sannudo a elaleixou-ss' ir; 15.io5 San Mercuiro log'ir-se leixou / en seu cavalo branqu";317.41 O escudeiro, tanto que viu fugir/ a moça, leixou-sse depôs ela ir.

lenço s. M.: (pano de) linho : 148 (Aí) teasde lenço; 327.37 dun gran pano delenço fez log' o a l t a r cobrir.

lengua ( i5 i .32 11'aposeran un fur to lenguasmaas mentireiras; 40-;,56) v. língua.

Icngnago s. M.: idioma: 426.27 lenguagesfa larán / mais que aqueles que alber-gan romeus; 427.40,46,51.

lenna s. F.: 6 45 como quen lenna fende;78.33 un gran forno encender lio man-dava / de lenna mui grossa; 255.109,117.

Icimo s. M.: navio.- 379.22 lennos de Cata-lães, cossarios chéos d'artes, / faziamdanos nos portos.

Icntcrna s. F.: lanterna.- 134.65 O mal xeI I ' aprendeu / cna outra perna, / tanfor te que ardeu / mui mais que len-terna; 405.17 Madre do que nos go-verna / e que é nossa lenterna. CF.lanterna.

leoa s. F.: 55.58 por el foi mais coitadaque por seu iill' é leoa.

leon s. M.: leão.- 4,4 A Madre do que livrou/ dos leões Daniel; 9.78, 47.38 pare-ceu-11' entan / o demo en figura de

mui bravo leon; 265.83 tornou bravocom' un leon.

Leon: 206.1, 206.6 dun Pa^a que ouv' enRoma, que nom1 avia Leon. Não sepode determinar de qual dos Papasdo mesmo nome se traía.

Loon: o reino de Leão: A.2 Don AíTonsode Castela, / de Toledo, de Leon /Rey; 180.70 Leon e Castela; 2i5.6iel R e i . . . de Leon e de Castela;229.7, 235.6, 33z.i eno reino de Leon;3g8.i3 || a cidade de Leão em Espanha:332.i3 Carriço ... un mõesteiro queeste preto de Leon.

Leon: Lyon (França) 35.i5 cidade que echamada Leon / do Rodan; 255.19Leon do Rodan; 362.15 ena See deLeon. Parece tratar-se dum equí-voco, visto os milagres terem ocorrido,se ff undo as fontes, em I.aon.

ícones s. M.: soldo leonés (moeda): 245.52mil soldados de leoneses.

Lerida: Lcrida (Espanha): 168.2 húa mollerde Lerida; 168.17.

lotera v. letra.

leterado ADj.: culto, instruído: 54.15, 88.12un monje mui le terado; g3.i3, 204.6,404.17,

Leteran: (S. João de) Latrão: 272.1 SanJohan de Leteran en Roma; 272.12,3o6.i5.

letra, letera s. F.: 56.2, 6o.l T, 70.1 Esta éde loor de Santa Maria, das çinqueleteras que á no seu nome e que que-ren d izer ; 321.55, 410.16 || caligrafia,escrita: 265.70 ssa letera esirernaradur / poderia ome da sua; 420.14béeyta a fala que ouviste falada / eoutrossi a letra de que fusi' ensinadal! PL.: carta: 265.97, 365.100 desiasleteras soon ben fis / que ele se escri-viu || fonte escrita: 5.5 desto vos quer'

-JL

Page 178: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i73

eu ora contar, segund* a letra diz,/un mui gran miragre [j letera: 56.2,60.1 Tt 70.1, 265.70,97,100; letra: 5.5,56.29, 7°-4» 321.55, 410.16, 420.14.

letuario (88 M) v. leiíoairo.

leu ADV.: facilmente, possivelmente: benleu: 25.ni, 69.72 M'ide polo que feza meezinna,/ca ben leu ê maestre deMeçinna; 97.25, 3Sg.33. CF. lleu.

levada s. F.: dar levada: levantar-se: 241.74o moço deu levada / do leii': jyS.So tantoste deu levada.

levado p.p./ADJ.: que vai alto: |35.86 troeno sol levado / Dormiu.

levantar v. TR.: 45.Q3 vivo o levantaron|| levantar-se: 42.78, 54.71,65.175,67.53quando se levantava,húaoraçon dizia;84.27 || 33.17 tormenta levantar / sefoi; 35.83 un vento non sotil / se levan-tou muit' agya; 161.18 nuveado / selevantou muit' escuro; 267.87 levan-tou-s' o mar con tormenta; 332.1 levan-tou-sse fogo. CF. levar.

levar v. TR. /i.: 1.75 quando seu Filio alevar / quis; 5.6g a un monte a / leva-ron; i6.83 foy-o consigo levar; 26.67non podcdes levar / Â alma do meuromeu; 33.1 como Santa Maria levouun salvo o romeu que caera no mar;187.13 o demo a levara || levar a mal.maltratar: 207.1 como un cavaleiropoderoso levava a mal outro por unfilio que He matara || it5.2io nonleves conpanna; 193.1 S O aver que ellevava; 348.7 un rei que de gentelevava mui gran conpanna || 188.25 aocoraçon a mão ya tan toste levar|| 353.74 ao bon menyo daquelo quemi a min dan / dou end' a mayor par-tida e vou-llo sempre levar || aturar,sofrer: 1X78 fez-lles... levar gran mar»teir' e afan; 155.3o sen null' outr' afanlevar || levantar-se: 134.45 jfVarôcs,levade || levar-se: erguer-se, levan-tar-se: 6.8-> Leva-:' ende; / Ca muito

per ás dormido; 32.49 ^ Bispo le-vou -sse mui de madurgada; 88.43,

i io5.io5, 1 33.32 || 36.ii sse levou muigran tormenta. CF. levantar.

leve ADJ.: 371 43 tornou tara / leve comese de palias osse.

Iczer s. M.: la^er, ócio, vagar, folga, ale-gria, prazer; 812.44 pediu-lle queaquesta coita tornass' en le-íer |] alezer: 156.38 oyu como cantavan vés-peras a gran lezer / da Virgen ||oyde-m(io) a lezer: 104.9, 351.8, 371.8|| de lezer: 204.26 começarei) elas demui gran lezer / a cabeça e o corpoe os pees a ongir || sen lezer: semdemora: \4 sen lezer / ao sagrado/foron; a5.2o, 3o6.a3 s'ouve d'enpren-nar / ela de Spirito Santo logo senneúu lezer; 33g.33 II non dar lezer:não deixar em paj : 38.85 poys no rioafiogados / foron, ca o demo non lieslezer / deu; 94.33 un cavaleiro, / quelie non dava lezer, / tra en que a toifazer / que sayu do mõesteiro; 361.33|| fazer lezer: tornar em prazer: 240.15coitas, de que faz lezer II filiar lezer:fa^er uma coisa com vagar: 131.9eno oyrdes fillad' y lezer || sen filiarneun lezer: sem perda de tempo:324.33 non quis per ren tardar / quelia non trouxesse logo, sen filiar neunlezer || non prender lezer: não hesi-tar.- 99.26 non prendian lezer / de asdanar mui privado.

li (84.3 Tb) v. lli.

liado v. liar.

liadura s. F.: ligadura: 275.18 fóronos benliar / de liadura forte descomunal.

liar y. TK,; Hg-ir, atar; 273,17 (óronos bealiar / de liadura forte descomunal Hliado: 41 (Af), 85 (M), 65.168 este laçoun que jaz liado; 176.3 Soltar podemuit' agynna os presos e os liados;40 3.3 1 . CF. legar.

U

Page 179: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

174

Líbano: Libánios (f 393?): 15.160 maestreLibano ... filosofo natura l de Sur.

libre (89.2 E, 254.1 F) v. livre.

lidador s. M.: 15.111 tal vingança / filioudei come bon l idador; 366.13 el Reycon seus lidadores ... tornaron pêraSevilla.

lidar v. i.: combater,pelejar: 20.20 sempr'e s t á s l i d a n d o / por nos: 181.20195.135, 198.16 a lidar começaron,ferindo-ss' a desmesura; 277.47 rna-taron e prenderon / todos con quan-tos lidaron.

Jide s. F: 16.16 non leixava guerra nen lidenen bon tornei; 63.2, 129.8, £48.16,198.21.

Jigeiramen, ligeiramente v. ligeiro.

ligeiro ADJ.: leve, ágil: 354.26,379.33 naviosligc-yros e c o r r e d o r e s ; 408.16 erafidalg' escudeyro, / e foi en húafazenda bõo, ardid" e ligeyro || fácil:202.53 se faz grandes miragrcs, estoll'é cousa ligeira || de ligeiro: 242.5pode-o Santa Mana mui de ligeirofazer || ligeiramente: 107.47 ergeu-ssemui ligeira-/ ment' || ligeiramen: i53.3jlogo s'ergia / a sela ligeyramen. CF.legeiro.

lua v. loor.

Jijado ADJ./S. M.: ferido, mutilado: 146.64remanyu / aquel l l j a d o con mui gran /coita.

lijon s. F.: lesão: 85.25 foi guarido de todaslijões: 97.32 de l i jon / ou de mor te . . .prender; 189.29, 2OO.35 A mi l iv rou . . .de mortes e de l i jões ; 265.108 man-dou-lle fazer lijon; 293.18 recebeumui gran l i jon ; 318.40 outra l i j on muiforte sen esto lie conteceu; 426.31guarrán de todo mal e de l i jon / aosenfermos || sen l i jon : 3i.3g fez filiosen l i jon; 76.31 sen lijon nen mal;

134.50 sãos e sen l i j on / foron; 146.8,227.18 sen dano e sen l i j on ; 359.34sen mal e sen lijon.

lilio v. liro.

lâmia: o rio Lima: 245.11 en riba de Limia;245.83.

limpedne v. limpidõe.

limpidõe s. F.: linipeja: 312.7 mais amalimpidõe que avarento requezas || f;limpedue.

limpio ADJ.: limpo: 304.3 das cousas lim-pias se paga; 304.16 oyo... d'olivasmui l inpi ' e mui t ' esmerado || linpo:304.1 f- .'.

limpo v. limpio.

linaça s. F.: linhaça: 304.17 oyo... de linaça.

linage, linagen v. linnage.

língua s. F.: 611.93, ioi.32 foi-11" a l ínguasoltar; 110.4, '50.3 tal)aron-l l ' a l in-gua; 163.19. CF. lengua.

linna s. F. :(?): 67.63 foi sacar ao demologo as l innas do séo. 'Sacar a alg. asl innas do séo' parece ter o sentido de«levar alg. a revelar as suas intençõesocul tas» .

linnage s. M.: 6.4 A que do bon rey David/ de seu l innage decende; 62.16 donade gran l innage ; 65.201, 214.18, 265.i5Est' orne de li inagt foi non rafez,/ mais de grand' ; 285.i5 de l innagemui alt' era || descendência, prole:347.22 Que rogass' eu a teu Filio quede meu marid' ouvesse / Imnag" ||linago: 285.15 To, 3i8-7 E, 404.15,411.13, 4244 || linagen: 65.2OI To,

linno s. M.: 23.28 nunca vestirei já maislãa nen l y o ; 114.29 pano de lynno;148.11 húa camisa de lynno.

Page 180: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

liro, lilio s. M.: lírio: 24.2 lilio; 24.57 liro;75.95 lilios nen rosas; 128.55 lirosnen violetas.

lis s. M.: lírio: 419.137 vi o seu corpo muimais branco ca lis.

líxoso ASJ.: imundo, sujo: z52.3a peccadore lixoso / es na alma; igí.iSi fez mães

t /come vil lixosa; 219.34 a omagendo demo tal come pez / fez tornaren hua ora mui feo e mui lixoso;225.49 aquel poçon tan lixoso.

Lisboa: iS.tS, 277.10 Eles de Lisboa eraa|| lãxbõa: 222.17 ^n Portugal, a pardúa vila, muy rica cidade /que é cha-mada Lisboa.

liteira s. F.: roupas e ornatos de um leito:43.68 chorou eno ataúde/u jazia muit'envolto en panos dúa liteira.

livialdade s. F.: leviandade: 239.86 men-tindo por livialdade.

livião ADJ.: leve: 371.46 chus liviãa quefroxel.

livra s. F.: libra: 166,12 húa livra de cera;253.27, 376.38 seis livras de boa cera;382.53.

livrar v. TR.: 4.3 A Madre do que livrou /dos leões Daniel; 5.75, i3.4, 38.126,53.43 por seu rogo do fogo os quisDeus todos livrar || servir de par~tetra: 7.2 como Santa Maria livroua abadessa prenne, que adormeceraant' o seu altar chorando || dar áItf!;: 89 (M) húa voz diz a judea quechamas' Santa Maria de coraçon,e livraria.

livre ADJ.: 65.5o, n5.33i livr* e são, 176.31do cep' e das cadêas de todo se livr'achou; 229.29 do poder do demo fica-mos livres; 240.21 per ela somos livresde mal. CF. libro.

livro s. M.: A.19, iS.ifóSanta Maria deu-11'escrito / un lyvro; 33.g, 61.6, 71.12 ungran livr' enteiro / rezava cada dia;209.3 o livro das Cantigas de SantaMaria; 384.47 eno Livro da Vida.

Lisboa v. Lisboa.

12

Ha v. lio.

lie, lies, lê, lês, lli, li PRON. PESS. ÁTOMO,3 PESS. M./F.: He: A.8 u gran ben /lie íez Deus; 8.7 1.44, 2.2, 3.6 || lies:2.31 u lies pareceu ... Santa Locay';4.37, 5.141 || Hi: 4.62 creceu-lli taifelonia; 5.5i, 45.26 To, 5i.57, 64.18 T,71.31 To || lê: 26.30 E se lê foi mos-trar; (15.41 mal lê; 279.6 || lês: 57.19dá-les sisso; 219.17, 426.20 || li: 84.3To || lie-lo v. lio. v

llen (69.72 Tf 97.25 ET} v. teu.

lli v. lie.

lio, lios, Ha, lias PRON. PESS. He(s)-f-pRON.PESS. lo(s), ln(s): Ho: 8.37 quen Hocon merçee pedir; 5.92, 14.23 || lios:38.55, 177.17 mai-los ollos da cabeçaambos tirar-llos mandou || Ha: 2.44en dando-lia; 321, 5.73 || lias: 64.69per ren non lias queria f i l iar ; 114.28,115.205. CF. Ik-lo 99.37,125.81,325.67.

Io, los, Ia, Ias: Formas arcaicas do PRON.PESS., PRON. DEM. e ART. DEP.: depOÍS

de s (z), sem assimil,: 9.102 nos Ioguardamos; 13.21 mais Io meiryo pas-sava per y; 43 38 gran chanto fez Iamadre; 4629 pois Ia muito cousyu ||com assimil.: 5.118 leixemo-la sobr'aquesta pena; 6.88 todo-los mataron;9.22 toda-las gentes; 14.2 todo-losSantos; 31.71 poi-lo vyu; Sa.aS Poi-loBispo soube; i5;}.33 nenbrou-lle-la(=lles Ia) paravja |1 35.115 poy-H'(= pois Ia) ouveron conprada || depoisde r, sem assimil.: 7.46 criar-/lo man-dou; 45.16 destroir los mesquyos:52.x fez víir Ias cabras; 89.73 por los

W

Page 181: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

176

de peccadilla / t i ra r || com assimil.:5.2 sofre-las grandes coitas; 9.131 Porno mar deita-la; 31.67 sen feri-lo debaston; 43.35 quis têe-lo íillo; 59.92quer guarda-los seus; CF. paio, pelo,polo, sobelo || depois de 1: 45-83 mallos feriron; y3.32 tal Ia parou || depoisde n: 65.116 (K) tée-ia noit'; 135.90ssa razon / Ia meny' . . . disse || outroscasos: sobre Ia: 73.31, 294.22, 371.45(CF. sobelo) || Ia que: 1868 se lie

non valesse Ia que poder à || a Ia fév. fé. CF. a, o, na, no, ncno, nono,queno, seno ETC.

loado V. loar.

loador s. M.: louvador: 279.9 este vossoloador; 290.9 Béeiío seja sempr' oloador / de tan nobr' e tan onrradaSennor; 384.33 seer da Virgen santaun dos seus mais loadores.

loar v. TR.: louvar: 2.4 Muito devemos,varões, / loar a Santa Maria; 7.64começou Deus a loar; 8.4, 9.58 Estonon loamos; 20.4 || loado: 17.3 Sem-pre seja béeita e loada / Santa Mar ia :88.82 Ypocras o loado || (com valorde substantivo) louvor: 267.58 a Deusloado.

lobo s. M.: 31.25, 147.27 O lobo a comeu;

398-3i-

locava: Leocádia (padroeira de Toledo;t 3°4): 2>33 Santa Locay'.

Lociíbr: Liicifer: 27.6 a Madre daquel quedeitou / Locifer do Ceo.

lodania ([ I.92 E) V. ledania.

logar, lugar s. M. : sítio, povoação, local habi-tado: 7.29 fórona acusar / ao Bispo dologar; 27.57 leixemos-lP aqueste seulogar en paz; 28.3 Todo logar mui benpode sseer deffendudo; 33.71 Quantoseran no logar; 34.a3 a omagen foisacar do logar balorento; 63.22 elconde don Garcia, que enton / tíya o

logar en aque la sazon ; 65.6a buscandoermidas e santos logares; 102.42 cnn iun logar || estirpe, categoria social:28i.83 licou rico com' orne do seu logar|| a logares: aqui e acolá: 4o3.i6 dosminíos... que Erodes maldi to / fezmatar a logares || téer logar de alg.:aSr.yS ao Papa, que ten logar de Deus[| en logar de: 5.29 vos seede-11' enlogar de madre; 94.1 como SantaMaria serviu en logar da monja quesse foi do môesteiro; 105.94 en lugarde me dereito dar, / diste-me fogo;121.ii por cada rosa dissesse en seulogar / húa vez «Ave Maria»; 125.75tu seerás / come en logar de filio;3o3_47 en logar de com' ante a feria,faagou-a || en logar que: 43.3o enlogar que adianos / déss' end' a SantaMaria || lugar : 65.ia8, 71.41, 73.8, •'75.166, io5,2g.

logo s. M.: lugar: 208.26 foi atai ssa enten-con / d e deita-1' en algun logo mão;226.18, 3og.52 en aquel logo a ssaeigreja ergesse; 328.23, 384.63 nos querlevar a logo ou sempr' ajamos pavo-res; 419.83 || en logo: imediatamente:307.48 a tempestade quedou log'enton,/ e perdeu en logo a gente temor || enlogo de: em lugar de: 214.32 o riqu'en logo de meter y fiadores, / meteuy muitos díeiros.

logo ADY.: imediatamente: 1.72 souberonpreegar / logo sen alongada; 3.3i,4.53 Poi-la comuyon filiou, / logo dalise part ia ; 5.6i, 9.66 logo tornou sentardada; 3o.22 log' ali / somos deiperdoados; 78.50 logo tan toste entrouena ygreja; 88.96 Do leitoario sagrado/ lie deu logo sen tardar; a65.io Log'enton aos seus conssello pediu || logode: logo a seguir: 222.36 Pois que ouv'a missa dita, o capelan logo dessafoi contar est' aas donas || logo que:35.55 Logo que esto foi dito, maesireBernalt sacou / a arca; 57.48 A donamantenente, / logo que foy roubada,/ foi-ss' ende; 6i.3o E logo que che-gou deitou-se tendudo / ant' o altar

Page 182: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

en terra; 65.40 E logo que podo foi ael correndo / e seu mal lê disso.

Lois: Luís IX de França (1214-1270): 193.7Rei Lois de França.

lomba s. F.: 3g.ô un mõesteiro que j az sobrelomba / dúa gran pena.

Lombardia: 293.10 Esto foi en Lombardia;4o8.i3.

lombo s. M.: 327.28 os cakannares anbospelos lombos os sentiu.

longe ADV.: 5.108,24.36,25.61 se daqui longef°ri 57- 4 En Monsarrat venude / fezque muy longe soa; 65.n8 algur irálong* albergar apartado || de longe:73.53 muitos romeus / véeron de muilong'; 359.49 de mui de longe foi end*oydo o son.

longo ADJ.: 47.33 en figura d'ome pare-ceu-lP outra vez, / longu' e magr1 eveloso: 399.30 hua agulla longa com'espiga || 2i2.ii En Toled' á un cos-tume que foi de longa sazon; 267.101sen longa tardança; 314.39 fazer ora-çon longa; 357.13 dês longo temp' ||longínquo: 371.26 punnavam y devlir / muitos e de longas terras.

!oor s. M.: louvor: A.ao b. onrr1 e a loor /Da Virgen; B.i5 o que quero é dizerloor / da Virgen; i.i cantiga de loor;2.22, i3.3o deu aã Virgen loor; 55.3aa Santa Maria chorando loores dava.

longa s. F.: saio de malha: 399.55 contrao demo froque vestiu por loriga.

lonçaya s. F.: arrogância: 54.18 sen tod'orgullo e sen louçaya.

loução ADJ.: galhardo, garboso: 65.ao6muito foi loução, apost' e fremoso;67.11 un ome mui poderes' e loução,/sisud' e fazedor d'a!go; 6g.53 a Virgenpiedosa e louçâa; 192.108 loução/ seie sen temer; 192.541 da louçâa / Vir-

I77

gen || arrogante: 26.76 Responderonos demões louçãos; 65.12 ouv' un seu

k feegres sobervio e loução.

louco ADJ.: x53.z8 ai, louca, sandia; 125.106louca, maa e sandia; 245.111 Benlouco fust' e sandeu; 254.15 Dizendoparavlas loucas, maas e desordyadas;297.51 foi louco sen contenda / sem-pre dali adelante; 318.48 tenna pormui louco quen desto graças non der|| s. M.: 65.175, 237.37 pôs ela foycomo lonc* atrevudo; 406.60 que nosguarde de louc' atrevudo.

loucura s. F.: 40.30 nos remíisti / da muigran loucura / que fez Eva; 125.96leixa esta loucura; 132.10 fará lou-cura provada; 149.21 eno Sagrarnentodul tava con loucura; 224.8- quenaquesto non cree, faz torpidad* e lou-cura.

Lourcnço: pintor ao serviço de Afonto X:377.41,51 Pedro Lourenço.

louro ADJ.: castanho: 325.55 mouros ...deles brancos, deles louros; 406.36aos mouros / cedo coíonda, e bran-cos e louros.

lua s. F.: 296.25 Mais fremosa e crara quelua nen sol é; 423.2,26.

lubregoso ADJ.: labrego: 106.39 a noitelubregosa.

Lucas: o Evangelista: 59.93 segun Lucase Matheus; 264.22 San Luchas.

Lucas: 371.48 Assi chegou a Sam Luchas;Sanlúcar de Barrameda (Cádi%),

Lueêa: Lucena (Córdova): 83.21 era deLuçÊa. CF. Luzêa.

Luchas v. Lucas.

lugar y. lognr.

Lugo: 77.2, 77.6 ena sã ygrej' en Lugo.

Page 183: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

luita s. P.: luta: 406.26 que nos defendado dem' e sãs luitas.

luitar v. i.: lutar: 192 (M) Como o mourolu i tava con o demo; 198.13 d'omeesmui gran conpanna / que lu i t avan efazian gran festa; 336.31 cono demolu i t ando ; 351.17 quen soube luitar,luitou, / e quen soube chacotares bóos,y os foi dizer.

luito s. M.: luto: 112.51 viron seu paneixui to, / por que fezeran já luito.

luixurioso (225 59 E, 336.1 E) v. luxurioso.

lume s. F.: 36.3a viron.., mui gran lume,/ que alumeava mui mais que outrascraridades; 49.48 viron mui gran lume;91.42 lume lies pareceu / grande ||iro.5 Dereit ' é de lume dar / a queMadr ' é do l u m e ; 238.5 A Sennor quenos adusse salvaçon e lum' e luz ||Santa Maria: 15.10 de todos (Santos)é lum1 e luz ; 40.5 lume dos Santosfremosa; 04.126 lume do d i a ; 280.14Ela é lume dos confessores || vista:92.3 Santa Maria poder á / de dar lum'a queno non á; 247.2, 278.2 cobrouseu lume; 314.2 avia perdudo o lumedos ollos; 362.1.

lumêeira s. F.: lumieira: 151.27 lâmpadase lumeeiras; 192.91 come lumêeira(T; EtE\: lumêeira) / sse Ha fez veer;213.49 Sennor, tu que es dos santosespello e lumêeira.

lussuria (111.18 E) v. luxuria,

lussurioso (l5l.6, 195.27 T) v. luxurioso.

luxuria s. F.: 111.18 T, 137.8 era chéo / deluxuria ; 336.58 o cavaleiro que antecon gran luxun' ardia . CF. lussuria.

luxurioso ADJ.: 137.2 Como Santa Mariafez ser casto a un cava l e i ro que soyaseer muy luxurioso; 151.2,152.1,195.27,225.59, 336.23. CF. luixurioso, lussurioso.

luz s. F.: 102.64 contra a luz deu apelido|| o romper do dia: 35.115 ante daluz /.moveron do Porto Doura; 59.69por s'ir logo ante da luz; 115.265,162.48 pela luz / tornou y, quando oalvor / parecia || 100.17 Amostrar-nosdeves carreira / por gãar en todamaneira / a sen par luz e verdadeira|| 5.177 Santa Maria, que é luz ; i5.iode todos(Sa;iíos)é lum'e luz || vista:314.64 viron como a luz / cobrou aquelcavaleiro.

Luzõa («3.21 TTo) v. Luoõa,

Luzerna: igreja em Constantinopla: 405.18Luzerna, / ig re ja cabo do mar. Tra-ta-se da igreja ©EOTÓXOÇ -râv BXaxepvôJv.O nome Luzerna pode íalveç expli-car-se pela confusão com outra igreja,©EOTéxoç TOU <J>ápou. Laí. lucerna serianeste caso a tradução do grego çápoç.

luzir v. i.: 295.15 grand ' esprandor / davansenpr' aã omagen e fazlana luzir .

M

M letra do alfabeto: 70.5 M mostra Madr'e Mayor ; 410.19.

maa v. mão.

mãaman (292.76 F) V. manaman.

mãar v. i.: manar: 46.66 duas te tas . . .que foron logo mãar / e de i t a r / leite;69.68 a orel la lie mãa. CF. manar.

maçãa s. F.: maçã: 39, 105.109 serán tansãos com' húa maçãa ; 192.143,353.11.

Maeabeus, Machabeus v. Judas.

maçar CONJ.: seguido da IND.: ainda que,embora: B.q li. maçar eu es t í is duasnon ey / com' eu q u e r r i a ; 988, 11.3,16.25, 26.35, 3^63 e maçar non davabraados, / o contcnente parou de cho-

? 1

i.

Page 184: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

í 79rã r || seguido de CONJ.: 64.58 e maçarvejades que lie desço grave for,/ nonaleixedes vos porem muito d'aficar;75.66 per el, maçar moirades, noaseredes soterrada; 146.7,161.23,188.6maca-io encobrir queiran, ela o fazpois mostrar; 254.4 || maçar que:169.26 maçar que x o tíian ensserrad'en sã pilla; 181.42 maçar que eranmuitos, nonos preçaron dous figos.

maço s. M.: 399.29 achou un maço.

Madalena: 1.45 a Madalena; 425.28 Mada-lena Maria.

madeira s. F.: 74.45; 77-37 come madeiramui seca de teito; 266.16 madeirafazian ali trager, / pedra e cal e área;356.1 fia ponte de madeira; 356.14avian avondo ... de cal, de pedra,d'arêa ... Mais madeira lies falia.

madeiro s. M.: 297.2 dizia un frade que noaavia vertude no madeir' entallado;329.43 tan yrto se parou / ben comemadeiro duro.

madodinno ADJ.: matutino: 54.78 SantaMaria ... a Estrela Madodinna || s. M.PL.: matinas: 55,15 Gompretas e ma-doainnos; 111.37 El avia começado/madodyos e rezado / un salm'; 152.11madodynnos nen vésperas non oya;262.15 A ora de madodyos; 407.43 dosmadodyos a canpâa oyu. CP. madu-flinnos.

madre s. F.: B.i6 da Virgen, Madre de nos-tro Sennor; 3.36 Madre de Deus; 4.3,6-49> 742, 36.27 Madre de piedade.

Madride: 289.5 cabo Madride. . . na eigrejade Tocha 5315.1,7,10,33.

madrugada (224.51 E) v. madurgada.

madudinnos (65.157 E, 367.61) v. mado-dinno.

madurgada s. F./ADV.: madrugada: 1.52Jesu, que vêes buscar, / resurgiu tna-durpada ; 32.49 levou-sse mui de ma-

durgada; 69.75 vernes madurgada;197.47 Outro dia madurgada; 322.38contra a madurgada, / Quand' a missa

« já dizian; 331.39, 34436, 368.40. CF.madrugada.

madwgar v. i.: madrugar: 105.119 outrodia os que madurgaron / e a viron.

mãcfestar, maonfestar v. Ta.: confessar:25566 a sogra mãefestou a pran / decom* ouvera / coita tan fera,/ per quefezer* a/quela diabria; 357.5 Comotorç* o dem' os nenbros do orne perseus pecados, / assi os correj* a Vir-gen pois los a maenfestados || mãefes-tar-se: 26.28, 98.2 non pude abrir asportas atêen que sse mãefestou; 126.31,12738, 217.17 porque máefestar / nonsse fora dos pecados || maenÇestar-se:75.108 pois foi maenfestadó; 96.3,98.30, 127.20, 217.31. CF. mõefestar-se,meenfestar-se, mõenfestar-se.

mãefesto, maenfesto AQ}.: manifesto: 211.22viron cousa mui mãefesta || s. M.: con-fissão; 5.176 com* agor* aduz / voss'irmão a mãefesto; 75.56 que He desserecado / com' ouve sse maenfesto(E; To mãefesto); 237.114 tnãefest*aja ... a que possa dizer meu mal.

maenfestar v. mãefestar.

maenfesto v. mãefosto.

mãer v. i.: ficar, pernoitar: ' 6.34 O bispoque man / aqui; 245.87, 344.23, 345.34querendo yr aquela noite a Guadeyramãer. Formas verbais:

PRES. IND.

PERF.

FUT.

INF.

3 man 66.346 maseron 344.2,23.2 marras 245.87

mãer 345.34

mães v. mal; já mães (114.54, 148.18) v. já.

maestro s. M.: mestre, artífice, arthta:2111.16 maestres sabedores de tullar;231.21 maestres pedrei ros ; 249.1,292.2, 31x201| maestre mayor: mestre

\

r?,

Page 185: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

i8o

de obras, arquitecto: 356.29 || maestreda nave: comandante: 5.147 o maestreda nave diss' a un seu orne; 339.56 ||título académico: 15.160 maestro Li-bano... filosofo natural de Sur; 17.52,35.30, 69.72 maestre de Meçlnna, / oude Salema; Maestre Pedro de Mar-sella || superior duma ordem militar:205.47 ^ maestre . . . de Calatrava.

maestria, s. F. : conhecimento, ciência, habili-dade: per maestria: 18.60 como sabia/ a Madre de Deus lavrar / per santamaestria; 126.13 a saeta... non liapodian tirar dali / per maestria; 231.33quando quiseron / alça-los, nunca po-deron / per ninhfia maestria; 325.72o colar da cadêa toller per nulla ma-neira / do colo non lio poderon, nenper nulla maestria; 347.13 dei neunfilio aver per ren non poderá, / perfísica que provasse nen per outrasmaestrias || PL.: artimanhas, tretas:345.46 connoceu as maestrias / conque ll'andava.

Mafomat: Maoiné: 329.20 segund liesdeu escrito Mafomat no Alcoran ||Mafomet: 328.7, 360.27 || Mafometo:28.89,119; 95.53 Mafomete, o filiod'Abdalla; 169.64, 192.104, 292.33.CF. Moíbmete.

Mafon v. Aben Mafon.

magestade, majestade s. F.: 13439 rnfiuFilio o quer, Rey da Majestade ||imagem da Virgem: 9.45, 28.44 ant>

a Majestade / da Virgen fossen quei-mar / candeas; 42.14, 51.70 os gêollosficados aorou a Magestade; 55.15.

Magnificai (LAT.): 56.37 Quen catar e resol-ver / estes salmos, achará / « M a g n i -ficat» y jazer.

Magos: Simon Magos v. Simon; os trêsReis Magos v. rei.

magre (65.112 E un ome ... mui magre eroto; TTo magr' e roto) v. magro.

magro ADJ.: 47-33 longu' e magr' e veloso;35360 eu te darei ben que comias, cate vejo magr' andar. CF. magro.

tmayça s. F.: malícia, malquerença: 7.27

porque lies non sofrer / queria demal fazer, / avian-lle mayça.

mai-la, mai-lo v. mais.

mais ADV.: 8.28, 5.185, 6.22 o cantar queo moço mais aposto dizia ', 12 4 O quea Santa Maria mais despraz; 35.38polas levar mais en salvo; 37.19 enoconto dos copos ficava, / desses maisastrosos; 57.73 un vilão / desses maismalfeitores || por mais tempo: 75-n3Non me leixes mais no mundo; 185.86Nuila prol / non ei de mais conba-termos || além disso: 9.36 E mais vosrogamos / que ...; 53.45 E oyu maisque a Virgen diss' a Deus esta razon|| mais ca: 3.47 ao demo mais ca pez /negro; 5.153 foron mais ca mil || maisque: 5.30 ela outrossi a el amavamais que outra ren || mais de: 16.28,33.21 con rorneus mais d'oiiocentos;75.61 á mais dun ano || o(s) mais:a maior parte, a maioria: 35.110 Osmais Jesses mercadores de Fraudese de Paris / eran; 77.8 avia tolleito /o mais de seu corp'; 198.17 durou omais da noite aquesta m a l a v e n t u r a jja mais: 338.17 a mais de sã fazenda ||nunca mais v. nunca ; oi mais, dês oimais, dês oge rnais v. oge, oi ; quan tomais v. quanto || CF. ademais, demais,mas.

mais CONJ.: mas, antes: 3.12, i3.2i, 3552Non m e - p r a z / con estes que aquivêen; mais paremo-nos en az; 65.131non vos semellaria foi, mais sisudo,"71 8, 133.13 viv ian assi / come cris-chãos, mais non com' encreus || maispêro v. pêro || maí-lo(s), mai- la : 536mai-la santa dona; 8.24, 35.23, 109.41.CF. mas.

maison S. F.: casa (galicismo): 31.60 bes-tias ... que ena maison / foran dadasou vendudas.

Page 186: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

majestade v. mageslade.

mal s. M.: desgraça, prejuízo, dana: 15.99por quanto mal nos ele buscava; 22.30E non moira, ca non mereci mal;5.125 aquela que tanto mal sofrera ||a ver mal, mal-aver: 142.46 Non averámal; 193.38 Mal aja tal guerra / U assios ornes matan || mal prender: 6.6nenbra-lle... de quen por ela malprende; 35.63 nos gardes os corposde mort' e de mal prender || mal-dade: 5.85 vejo-a mui fremosa, demais,semella-me sen mal || má acção, delito:17.52 venna provar • . este mal i| dor,pena: 16.61 mostrand' a Santa Martassa coit* e seu mal U doença: 4.91,37.16 Âquel mal do fogo; 77.8 || fazermal, mal-fazer: 6.31 querendo leixarben e fazer mal; n.iS, 15.62 destefêo que dado / mi ás que comessefeziste mal; 21.41, 24.14, 102.27 non

ajades pavor / Que vos mal façanladrões || PI..: mães; 148.3 De muigrandes perigios e de mui grandesmães / guarda Santa Maria; 166.21livra os doentes de mães e de doores ||ADJ. r mau (forma proclitica): 17.17mal conorto dun filio prendeu; 72.38Teu filio, mui mal garçon; 5.9 a guar-dou ao mundo, que lie foi mal joyz;15.80 comendo mal pan |) mal ciente:v. ciente || mal dia: dia aziago: 206.22Mal dia vi / beldade daquesta dona Qmal grado v. malgrado || mal pecado:infelizmente: 311.38 o dem1 infernal /leva já de ti a alma; e, mal peccad',assi é || mal ponto v. ponto || malprez v. prez || mal recado v. recado ||mal sen v. sen || mal siso v. siso || malsolaz v. solaz |] mal tempo v. tempo ||ADV.: 125.39 Como vos vá? Disseron:Mal || 4.67 mui mal falyu; 5.48 mal sevestiu; 7.37 mui mal vossa fazenda/fezestes; 15.98 rezôava / mal a meuFilP e peyor a mi; 31.26 foran... malmordudas; 88.3 a el soyan mui malsaber || achar-se mal de v. achar|| dizer mal: amaldiçoar: 6.25 diz maldo judeu; 73.3 Quem diz mal / daReynna Espiritai; CF. maldizer fl estar

mal a alg.: ficar mal a alg.: 9.59Esto non loamos; / ca mal ch'estariaU mal obrar: malfazer: 20.i3 andando

• / aqui peccando / e mal obrand'; 49.6de como nos guardemos / do demo ede mal obrar || querer mal: odiar:6.40 un judeu que He quis gran maldês ende; 27.71 querer gran mal à domui bon talan; 63.T. as duas conboo-ças que se querian mal || noa seer mala alg. con alg. (IMPESS.): receber alg.com agrado: 144.58 seu conpadr', aque non foi mal / con el e foy-o nacasa coller || trager mal: injuriar, in-sultar: 38.45 começou-a mal a trager/ dizendo; 63.52 un seu escudeiro otroxe mal / dizendo; 162.10 non deve-mos provar / de as trager -mal nenviltar || fíllar-se por mal v. filiar || malandante, mal creente, mal [sarado v.malandante etc. || inalamento: 353.9 amoller / primeira... que foi mala-ment' errar / En comer hua maçãa.CF. mão.

mnlamcnto v. mal.

malandança s. F.: má conduta: 9.104 nosIo guardarmos / de malfeitoria / e demalandança; 24.22 morreu sen con-fisson / per sua malandança; i36.aó\\desgraca, infortúnio: 154-19 vêo-11'en malandança; 255.4 Na malandança/ noss' amparança ... é Santa Maria.

malandante ADJ.: infelij, desgraçado, mal-vado: 238.32 o jograr mal-andante;297.46 sempre será malandante.

malapreso ADJ. / s. M. : grosseiro, malcriado:19.30 Poi-los malaprtsos arder-s1 assiviron.

malantia (333.23) v. maloutia.

malavegoso ADJ. /s. M.: infelif, desgraçado:171.33 forem perder / o fill' os mala-vegosos; 195.67.

malavontura s. F.: desventura, infelicidade:198.17 durou o mais da noite aquestamalaventura; 3oi.i8 me guarda de

Page 187: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

L

182tan gran malaventura || per (por) m.:101.20 foi prenne per ssa malaven-tura; Sga.aS ant' o alcayde véo por sãgran malaventura; 411.151 parayso,que per malaventura / serrou nossamadr' Eva.

malaventurado ADJ./s. M.: 38.3o ontr' osmalaventurados / ouv' y un que come-çou a perder.

malcreonte ADJ. / s. M.: descrente: 233.33muitos de pesares / te faran os mal-creentes v. crconte.

maldade s. F.: 26.22 pêro desto íez mal-dade / que ant ' a lbergar / foi conmoller sen bont tade ; 36.28 que liesvalvess' e non catasse as suas malda-des; 51.71, 54.6 pêro avemos enfer-midades / que merecemos per nossasmaldades; 5797, 67.5 con esto nosdefende do dem' e da sã maldade ;285.81 fez y maldade.

maldito ADJ.: 9.89 un ladrou m a l d i t o ;25.170 judeu m a l d i t o ; Ca.38, 75.128,n5.336 do ma ld i to / demo; 290.2Maldito seja quen non loa ra / a queen si todas bondades á; 384.'12 pêradestruyr as obras do Gemido maldi to(= o diabo)', 411.30 os rczõavan pormaldi tos as gentes.

maldizer v. TR.: 285.56 foi-sse ssa via , / mal-dizendo quen n u n c a por moller creeria.

malcstança s. i'.: inconveniência: 9.115 ba-vequia / e gran males tança / será ;24.32 Fezestes males tança.

malfadado ADJ./s . : inferi f, desgraçado,infame, malvado: r i . ió ; 3";-t2, 88.32,95.51, 99.41, 111.16, 2or.3o Pois seusires l i l l o s ouve monos a m a l f a d a d a /per consello do demo; 2o5 35, 331.40,392.42 M a l f a d a d o , / j á o u t r o fu r to asfeyto como maa c r i a t u r a ; '99 23.

inalfoito s. M.: crime, delito: 1311.101111 mal-fe i to que tez un hua mol ler astrosa.

CF. mão feito.

malfeitor s. M. / ADJ.: l3.6 dun mui mal te i -tor ladron; i5.g3 vingar-m-ei daquelemalfeitor; 45.2 o cavaleiro m a l f e i t o r ;67.7? un v i l ão / desses mais malfei-tores; 76.11 ouv' un íillo malfe i tor .

malfeitoria s. F.: má acção: 9.103 Io guar-damos / de mal fe i to r ia / e de malan-danca; 182.27 malfei torias / nen soldúa çapata / De null' orne filiasse.

malgrado s. M.: má vontade, mau grado,desagrado: 122.68 malgrad' end' aja0 di.-mo ma lvaz ; i3s.38 part i ron-osmal seu grado.

tnallada s. n.: curral de gado: 411.118guardade-mi os gáados en aquestam a l l a d a .

maloutia s. F.: doença: 311.12 maa malou-t i a ; 367.64 guareceu daquela malout ia .Cl . niulautia.

malparado ADJ.: maltratado, estragado:.í. 5o q u a n d o o a t a n m a l p a r a d o v y u ;<J5 . tq8pero ando nuu e mui m a l p a r a d o ;2~_3.pi8 m a l p a r a d o v e j o j a ze r u q u e s t ex . c i r t l l o . cr. parar.

maltrager v. TR. : maltratir: 245.3o yanom a h r a g e n d o que l ies dess' ali ;úa rea

l! P. P.: m a l t r c i i o : maltratado, ferido:15.8^ adormeceu ... lass' e r n a h r c i t o ;45-97 l j »is que ss" assi os d iabos loronda l i e s c a r n i d o s / e m a l i r t i t o s fera-m e n t e ; 57.07 v i u ...de lailrõ.-s g randehos ie / j a z e r muhre i tos , / cegos, con-1 ré 1 1 os; ('5.187 teva-sb ' end ' e l por ma 1-t r t i to ; 83.37 ç^-gos e c o n t r e i t o s / sãa,e galos i i u i l t r e i t o s ; K 6.8 mover-se nonj iodera , / assi av ia os neubros todosdo corpo m a l t r e i t o s ; 341.10 m u i t a svexes m a l t r u i t a e ra c ie i e mal f e r i d a .

maltrcito p. p. /ADJ.: v.

malva» A D J . : unhado; l ' , - . l ( i fi f, opoblo dos j i u l i ' U S m a l v . i x ; .\j. 4^1 ( )ymais te guarda c non se j a s m a l v a z ;i83.i8 o poboo malvaz / Dos mouros;

Í!*»

Page 188: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

[83

? Vi

265.97 O malvaz / Johan Damascen' ||o demo malvaz: 68.42, 82.39, 122.68,139-48.

mamar v. TR.: 77.3 Da que Deus mamou oleite do seu peito; 138.59, 404.45 astas tetas que el mamar quis; 404.4 osanto leite que Deus quis mamar;420.10, 422.14.

mamoniar v. TR.: amamentar: 26 (M),26.8 quen Deus troux' en seu corp* ede seu peito / mamentou.

manaman ADV.: imediatamente, logo aseguir: logo manaman: 66.48, 84.48morreu logo manaman; 125.64 dissea ssa madre que manaman / por ellogo enviasse; 142.60 foy-a dar log'ai Rey manaman; 162.35, i65.'7O,186.60. CF. mãaman.

manar (g 3) V. mãar.

manceba s. F.: rapariga, jovem: 291.i5,Sig.i como Santa Maria guariu enTerena húa manceba raviosa; 325.1,343.i,355.22|| 3i2.53 moller manceba;?46.i5 Aquesta moller manceba erae grand' e fremosa.

mancebece s. F. : idade de mancebo, juven-tude: 38g.6 Poder á de sãar vello...e outro tal o mancebo se faz boamancebece.

mancebo s. M.: moço, jovem: 114.1, 127.2,145.1, 175.1, 355.12 úu orne de Mans-sella, mancebo barva pungente; 389.4vellos e mancebos e meninnos || 42.20jogo de que praz / muit* a omêesmancebos; 141.42 tornou tan man-cebo come de vint' anos || criado,serviçal: 67.22 228.2, 334.7 «u man-cebo lavrador; 338.ii Un orne bõo...que havia seu mancebo ... que liefazia serviço lavrando-lle sã herdade;369. 4"?.

manco ADJ./S. M.: 568.27 estes nembrosmancos || 316.28 guarir copos emancos e cegos alumêar.

manda s. F.: legado, disposição testamen-tária.: 75 (M) Como un crerigo con-coniendia con un ric-ome que queriamorrer que fezesse sã manda.

maridadcira s. F.: mensageira: Siz.Sicatou mandadeiras / que 11'enviou,alcayotas vellas.

mandadeiro s. M.: mensageiro, emissário:265.80, 363.16, 403.28, 41185 Eu soonmandadeiro / a ti de Deus do çeo;4I5-7Í

mandado s. M.: ordem, mandamento: 124.18foi acusado 'e preso, porque sen man-dad* ala / Fora H por mandado de:96.29 o escabeçaron / por mandadodaquel mão roubador; 136.34 logofoi por seu mandado a mollejT filiada|| fazer mandado: cumprir a ordem:65.i3 nunca queria fazer seu man-dado; 75.173 o clérigo fez mandadoda Virgen; 125.23, 128.27 O vilãocrev' a vella e fez todo seu mandado;203 6 o que da Virgen mandado fez ||notícia, recado: 5-43 mandad' enviou;75.54 bua moça a el vêo que lietrouxe tal mandado; 210.11 quand'adusse mandado; 345.36 ar vêo-ll"ojutro mandado || saber mandado:estar informado: 213.31 Daquest1 omarido dela sol non sabia mandado ||ADJ.: ben mandado: i5.5 de lie see-ren ben mandados, / esto" derett' erazoa aduz ; 38.77 como monteyrosben mandados; 67.22 mancebos colliaben mandados . . . que aos pobres ser-vissen.

mandamento s. M.: 33.13 un miragre ... quefez a Virgen sen par / por nos à

todos mostrar / que seus sson osmandamentos! 94.111 a que ten / omund' en seu mandamento; 173.18 foirogar a que len / o mund' en seu man-damento; 183,23 a Virgen que ten / omund' en seu mandamento || 58.42sempre punnc-i en faze-los teus /man-damentos; 253.31 fez log' o manda-mento de seu abade; 3ao.3o O ben

Page 189: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

184que perdeu Eva / britand' o manda-mento; 411.110 non passedes de Deusseu mandamento.

mandar v. TR.: 5.44 ela logo soltar man-dou / o seu irmão; 7.46 criar-/lo man-dou; iS.gS chamar mandava / SanMercuiro; i6.5o O cavaleiro fez todoquanto ll'el mandou; 17.40 || s. M.:mando: i65.ii este soldan ... Egito ea Lapa avia a seu mandar.

maneira s. F.: 96.8 maneyra busca e via /que non caia om' dun err' en peyor ||28.53 per' aos de dentr" afan / dar demuitas maneiras; 85.47 ^e Çen m''maneiras; 50.10 Nen d'outra maneiranos non viramos Deus; 75.170 bendaquela maneira que o tu tod' enten-diste / o conta || de maa manei ra :346.22 foi o braço ... vermell' e ampo-lado / muit' e de maa maneira || degran maneira: termo superlativanle:43.28 ouve filio fremoso de granmaneira; 78.47 dizian missa ben demui gran maneira; 9489 de ben...nos fazen de gran maneira; 196.23queria de gran maneira / compõerhúa omagen d'idolo || 16.45 a maneyraen que lia devedes pedir; 38.54 ambosalçados / tíia seus braços en maneirade béeizer; 5i.6o o de dentro tirara /en maneira tal / que o de fora matara;61.23 torceu-xe-11' a boca en talmaneira / que quen quer que o visseespantgr-s-ia; 100.16 Amostrar -nosdeves carreira / por gãar en todamaneira / a sen par luz || 90.8 per estamaneira / o demo destroiste || pern u l l a (nehúa) m a n e i r a : de modonenhum: 2.53 que per nulla maneira /est' alva vestir provasse; 104.28 pernehúa maneira nona trociu nen pas-sou || costume, hábito, uso, prática:fi l iar maneira: 71.55 te rogamos quefilies tal maneyra / de rezares muipasso; 132.152 maneyra / filiou de muigran pobreza || 43-a3 e que aquestocomprisseentrou-U'ende por maneira|| 137.8 tant' era chõo / de luxuria, quepassava razon e maneira || de maneira

que: 54.37 a garganta 11'enchara ... demaneira que atai se parara / que nopodia trocir a taulía.

a suamanga s. F.: 86.47 a Santa Virgen ...manga sobr' ela parou.

manío ADJ.: maninho, estéril: 21.1 comoSanta Maria fez aver filio a húa mollermanya.

manjar s. M.: 88.73, 152.23, 225.5). lie sou-bera a manjar mui saboroso; 353.8gcomer de tan bon manjar; 406.68,411.137 muitos manjares / lie guisou.

manna s. F. : maneira, costume, hábito: 55.7liua monja, que fora filiar vida d'avolmanna; 79.33 leixou sãs mannas / efiliou log' outras; g5.35 estand' un diapescando com' era ssa manna; 115.212sã manna / é estranna / d'outr' orne;igi . tS í i l i a r foi per manna / D'ir cadadia por agua; 194.17 esto fez el degrado, ca xo avia por mana; 268.37como sol seer manna / dos romeus ||bõa(s) manna(s): 2.7 mui ta de boamanna / que deu a un seu prelado;23.7 húa dona ... en que muito boncostum' e mui ta boa manna / Deusposera; 65.208 de boas mannas e bencostumado; 292.11 De mannas e decostumes ... nonas pod' aver melloresoutre que el ouv' en ssi || habilidade,artifício: 23i.66 aquelas pedras ergia/ •Sen ajuda de conpanna / nen cl'engêonen de manna; 358.15 a mêor pedradelas non podia seer movuda/Per bar-cas nen per engennos, nen per arte nenper manna || em sentido pejorativo :36o.i2 guardar do demo, que nosengana per manna; 386-53 se algo yachardes, nono paredes per manna, /Mais aduzede-mio logo || con mannade: com a intenção de: 366.65 DonManuel, con manna / cTaquele falconave-lo, apartou-se da eompanna.

mnnnãa s. F./ADV.: 69.28 húa mannúa /LTavéo que foi perant' a ygreja || demanhã: 125.79 outro dia mannãa casa-

II

Page 190: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

•i 85

ron [| eras mannãa: 93.35 Logo eras /mannãa mia missa dirás; 107.33 mefarei crischãa / ante que seja mannãa/ eras || de mannãa: 125.68 Outro diade mannãa fezeron log' eles víir / ocrerig' || (e)na mannãa: 95.50 quantotoda a noite eran alongados / da penaena mannãa y eran tornados; 172.22na mannãa chegaron / a Acr'; 234.25outro dia na mannãa || gran mannãa:manhã alta: no.i3 mui gran mannãajantando; 285.6o Outro dia gran man-nãa, aianio que a luz viu || amanhai64.28 ena ygreja mannãa seremos y;192.121 mannãa crara/querrei receber/ A f e tios Romãos || mannãa: 64.28 T,92.35 TTo, 107.33 T, «72.22 ET,a85.6o FTo, etc.

mannanya ADV.: de manhã cedo: 310.24resorgiu mannanya; 321.33 vos con-sello que sejades mannanya / Ant' elRey.

Manssolla: Mansilla Mayor ou Mansillade Ias Mulas (León), (ou Mansilla deBurgos?): 335.12 úu orne de Manssela;355.15.

manso ADJ.: suave, pacifico, afável; 35.3'orne bõo. manss' e de mui bon talan;70.6, i32.g moller ... nen manssa nenamorosa; 171.15 pêra as gentes adu-zer / que sejan ... rnanssos e omildo-sos; 268.45 Sennor manssa, Sennorboa; 313.76 o mar tornou mui manso,e a noa" escrareceu; 417.13 duas tor-toras mansas || ADV.: õ. 19 tan ben can-tava, tan manss' e tan saboroso; 82.48a Virgen Santa mans' e en bon son /confortou o frade; 24*5.75 fillô-o pelamão mui manss' e mui sen aífan;303.36 Respos-li' enton a omagenmanss' e en bon contêente; 365.32d'angeos gran companna / que leva-vam húa alma dun pobre mans' e sensanna.

manteedor s. M.: aquele que mantém, quesustenta: 146.21 un fill' avia quemayor / ben sabia ca ssi querer, / ca

el era manteedor / dela; 237.16 con-fiava / na Madre do manteedor domund'.

mantecnto (253.37 F, 364-36, 295.42, 319.60E), manteente (308.44) v. mante&ente.

mantêer v. TR.: manter, sustentar, guar-dar: 3z.53 missa cantada / com' acos-tumada / ás ... manten; 56.53 Es t' usofoi mantêer / mentre no mundo viveu;f>5 201 esta terra foi de meu poderio, /e meu linnage a mantev* a gran brio;93.17 £1 assi mantêendo orgulP e-desden; 120.3 a Virgen que nos man-ten; 241.85 mantêer castidade; 348.18per que mantêer podesse muito aguerra dos mouros; 35o.53 verdade, /que tu senpre manteviste. Formasverbais: •'•'

PRES. IND. 3 manten 30.40, 73.42,79.40, 120.3, 124.47

PERF. 2 manteviste 35o.5s3 manteve 65.201

MAIS Q. PERF. 6 manteveran 115.58FUT. IND. 3 manterrá 124.48IMPER. 2 manten 32.33PART. PRES. mantêendo (93.71 7)

mantêendo (g3.17 E)INF. m a n t ê e r 56.53,

192.131, 241.85,348 18.

manteiga s. F.: 276.43 Mais mol". a cabeçaten / ca non é pêra fole / nen man-teiga.

mantenonto ADV.: logo, imediatamente:9.65, 15.104 mantenente sen demo-rança/San Mercuiro log1 ir-se leixou;23.3o, 25.51, 34.30. CF. inantêentc,maníinente.

mantinente (253.37 E, 374.19) v. mante-nente.

manto S.M.: 28.64 con seu mant' esten-dudo; 28,72.

Manuel: 155.64 de Deus Madr' e Manuel;IÔ5.6 Madre de Deus Manuel; 278.9 a

I:

•9 Í

Page 191: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

186

Madre de Manuel ; 371.47. CF. Ema-nuel.

Manuel: o Infanta Don Manual (fi283),irmão de Afonso X: 366.2,20.51,65;376.1 Don Manuel, irmão dei Rey ;376.16,26,30, 56:382.57.

Manuhel: Manuel l, Imperador de Bifan-do (1143-80): 342.16 en Costant ino-pla... Don Manuhel, o bõo Empera-dor.

mão ADJ./S : mau: 6.49 deu mui maa noitea sã madre; 10.12 mãos sabores; 38.27mui maas conpannas ; 65.58 comosaysse daquel mão estado; 75.166lugar mão; 83.35 mãos fei tos || 9.101Mãos, non ponnades en ele as mãos;19.23 Deus os t r i l lou, o que os mãost r i l l a ; 42.75, 125.104 Maa, com' ousasaqui dormir tu || mão pecado v. peca-do; maa ventura v. ventura. CF. mal.

mão s. F.: 4.48 a mão He porregia; 5.ii5Tol / tas mãos dela; 25.117 foi ssarnão tender / e f i l l o u - a ; i6.65 Toll'as mãos dante ta f az ; 37-32 per aquelpé a mão yndo e \ l indo; 26.80 consãs mãos / se foi desperentar ; 28.117quer eu crischão / per vossa mão tor-nar II 5-73 "a f°y das mãos tol ler ; 5.104non víia quen l i a das mãos sacasse denen l l u r ; 8.24 fo i - l l a da mão tol ler ;76.14 o fez nus mãos do j u v z víir;21 2.H polo amor d ' > Suma M a r i a davaque quer / que ví-css' n N u a mão aospobres || de mão de: 164.16 n t e r r alíia acornendada / De mão dei ReiDon James || per mão de: 113.8 se lei-xou / m a l a r na cruz per mãos dej u d e u s || ir pela mão: ir ao lado dealg.(l): 6tj.8o ya pela mão con el unpreste |1 logo ile mão: iineJiatJiiiente,logo a sn^uir; i K;.67 tornou-ssu logode mão / a ssa casa || co l l e r <;n mão,coller na mão v. coller; parar as mãosv. nara r ; põer as mãos en, põer mãossobre v. póor; sa i r d u mão v. sair.

mãolio s. M.: molho: 289.17 cu idava / omãoll1 alçar de terra .

mar s. M.: 5.22 passou o mar e foi romeua Jherusalen; 9.117, 25.g5 en mar Iameteu; 33.1, 35-4D u já pelo mar y a n ;53.48 fare i y as gentes ví i r ben dalend'o mar; 65.6o andou per terras e permares || alen mar : 95.2 mouros que olevavan a alen mar || perigoo do marv. perigo || Estrela do Mar (180.52),Strela do Mar v. estrela || o GranMar: o Atlântico; 124.10, 328.86, 364.8|| o Mar Menor, o Mar Térreo: oMediterrâneo: 124.10 ena terra queestá / Mui preto d'ambo-los mares,do Gran que corr' arredor / da terrae ar do outro que é chamado Mêor;364.7 cabo do Mar Térreo / este ecabo do Grande.

maravedi s. M.: moeda: 63.93 T, 146.85,321.18, 377.44 que maravedis duzen-.tos lie desse [| maravidi: 63.93 ETo,'83,48 TTo, 424.61. CF. moravidi.

maravilla s. F.: iu.8 contar-vos-ei end' a^ran m a r u v i l l a ; 40.1 das maravi l lasque Deus fez ; 51.63 Esta m a r a v i l l av i ron os de den t r ' [ j non é m a r a v i l l a :21.7 non C m a r a v i l l a se dei g n a n n o u /v e r t u d e ; 77.4 || dar a m a r a v i l l a : sur-preender-se: 238-4 se pois dei í i l i a vin-ganç', a m a r a v i l l a nono dou || téerpor m a r a v i l l a : 27.3 Non devemos porm a r a v i l l a lêer / d';i Madre do Vence-dor sempre vencer J 9^ .118 || averm a r u v i l l a de : admirar-se, fic.ir pas-ini.io: ! ! i . y i poi-lo v y u cn V i l f i - S i i j ^ i i ,d i i v ' cn m : u a v i l l i i fera ' , íõ / . i i i (^uand 'aques io v i u a moura , ouv' eu mara-v i l l a f e r a || termo superljtivjnte: am a r a v i l l a : 6.17, 75.68 foi mui t r is t 'a m a r a v i l l a || a m a r a v i l l a f e i i i : 55.71,312.10 a m a r a v i l l a fe ra / a m a v a San taM a r i a .

maravilhvdo ADj.: seer m a r a v i l l u d o : 17.43de que foi ela mui m a r a v i l l u d a ; 38.io2I>csto foron maravil lados / iodos;3().3o, 54.76, 104.48.

maravillar-so: 38.6 non me maravil lo / selie pesa de qucn l ie faz posar; 55.31,107-63, 167.21', 187.54.

Page 192: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

maravilloso ADJ.: 17.5 Maravilloso mirá-gre; 20.32, 35.98, 37.5, 78.78 contou-11'end' a estoria maravillosa; 79.19 me-ninnas de maravillosa / beldad' ||maravillosamento: termo s, u perlai i-vante: 325.6 quen aquesto non creemaravillosament' erra.

Marcai; fogo de San Marcai v. fogo.

marco s. M.: unidade de peso: 75.39 çenmarcos cfarento.

março s. M.: 124.15 ssa festa de março*,199.2 seu dia de março; 199-19, 415.2.

Marcos: o Evangelista: 133.38 Marcos eMateus; 292.48 San Marcos e SanMateus; 2g5.a!> San Mateus / e SanYoan e San Marcos; 426.18 segundoconta Marcos e Mateus || San Marcos:igreja em Jere$: i38i.ii morava nacolaçon / de San Marcos.

/ margomar v. TR. /1.: bordar: 117 (M) cami- /sãs margomadas.

Maria: 60.22, 89.54, 185.187, 321.56, 420.3,421.5 || Reya Maria: 404,107.22.363.22|| Santa Maria: passim \ VirgenMaria: 54.52, 6z.n || Ave Maria v.Ave || as três Marias: 425.2 || Mada-lena Maria v. Madalena || Maria Sa-lome v. Salome. CF. Santa Maria,Mariame.

Maria: uma menina: 195.66.

Maria Jacobe: Maria lacobi: (Mat. 27.55,Marc. 16.1).

Mariame: forma árabe de Maria: 169.51os que Mariame desama, mal os trilla.

marido s. M.: 6.i3 hua moller menguada /a que morreu o marido; 17.15, 43.i5,64.1, 68.10, 84.29 U ides assi, marido,de noite come ladroa?

mar?eiro s. M.: 5.107 un maneiro de Sur;244.25, 248.1.

187

marinna s. F.: litoral: 385.8 ygreja ... fez yna marinna.

tmaris (L AT.): i8o.53 dizemos: «Ave maris

stela.»

marotol (a3l.l To) v. marmor.

marmor s. M.: i36.i5 húa omage ... feitade marmor; 219.2 marmor blanco ||23 1. 1 fez que três mmyos alçassen osmármores; 231.23, 342.2 pedras már-mores; 342.17,

marques s. M.: marquês: 281.6 duc nenconde nea marques.

Marrocos: iÓ9'.66 demais conquerrá /Espanna e Marrocos, e Ceta e^Arciila|| Marrakech: 181.1, 181.6 na cidadede Marrocos; 1 8 1 . 1 1 , i r?.

Marsela, .Marsella: Marselha (França):236.12 Marssela; 2 36.22 eno porto deMarssela; 389.2,17 Maestre Pedro deMarsella.

marteirar v. TR.: martirizar: 65.223 poiossalvar quis seer maneirado.

marteiro s. M.: martírio: 15.78 fez-lles ...levar gran marteir' e afan; 83. 18,225.36 Quis Jque 'poios meus pecadosaqueste marteir' ouvesse; 234.11 poráaveren conorte do gr and' affan e mar-tciro.

Martin: na exclamação par San Martin:17.70, 245.42, 332.58.

Martin Alvitez: v. Alvitez.

Martyo: Don Martyo (316.30) = MartinAlvitez,

mártir s. M.: 280.19 ^os mártires é lura'e coroa || 846.2 húa «igreja que chamanSanta Maria dos Mártires.

Marcos: Jaén: 215.21 hú' aldeã que caboMartcs jazia.

7>

Page 193: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

188

mas ADV. (22.23 E, 75.i54 E, 84.2 E) v. matinal ADJ. : 73 (.l/), 73.21 missa matinal.

mas CONJ.: 5.15, 6.14,8 3y, g.ioo Mas a vozdo ceo lies disr ; 3o.2o Poren non liediz de non, mas de si || mas pêro: 75.g5,116.28 mas pêro nunca achou ... quenlie fezesse nojo; 278.44. CF. mais.

mascarado s.F.: traição (CP. PROV. masca-rat 'traidor'): 386.28 enquisas de mas-carade.

masnada S.F.: mesnada, séquito: 1.9,420.58vêo... con toda sã masnada.

massa s.F. : 258.1 a massa que ti inna pêrapan fazer; 258.27,36.

maste (35.86, 36.i), masto S.M.: mastro:36.32, 112.25 o masto foi britado;172.10, 271.33.

mata s.F.: 182 (Aí), i82.i 3 andand' eu huamata.

matar v. TR. : 5.66 mandou-a matar; 6.1,9.91, 12.18, i5.i8 || extinguir-(se) : 116(M) que guardasse as candeas que senon matassen; 304.24, 332.2 levantou--sse fogo de noite, e mató-o a omagede Santa Maria.

Mateu: iun privado dun Rey» (Afonso X):97.24.

Matfaeu: clérigo de Plasencia: 144.37.

Mateus: o Evangelista: San Mateus: i55.g,295.24, 3i3.32, 401.16 || 5g.g3 Lucas eMatheus; 133.38 Marcos e Mateos ||251.77 dia de San Mateus || 282.33juro-vos, par San Mateus.

Mateus: 22,13 En Armenteira foi un lavra-dor... per nome Mateus.

Mateus: 223.15 úu ome bõo, Don Mateus, /qu' en Estremoz mora.

Mateus: um monge: 353.93 Don Mateus.

matinas s. F. PL.: 243.105 ' ntraron enlonos frades nas matinas.

mayar v. TR. / i. : mortificar, atormentar;penar, sofrer: 125.54 ena enfermidadefez-la en tal guisa mayar (To: maye-rã r).

maya s. F.: festa de Maio: 406.1 Esta pri-meira é das Mayas.

maycrar 123.54 To) V. mayar.

mayo s. M.: 406.2 Ben vennas, Mayo, e conalegria.

mayor ADJ.: 2.27 Mayor miragre do mundo/H'ani' esta Sennor m o s t r a r a ; 5.170Nunca mayor trayçon desta om' oyrá;15.21, 3o.7, 35.46, 41.28 a ssa mereceé mui mayor / ca o nosso mal siso;_14,i3 d'ave pequena tro ena rnayor ||97.57 ment i ra foi, non vistes mayor|| da mais idade: 204.57 deron grandesloores / todos comúalmente, mayorese mcores, / aã Virgen; 359.16 dousli l los avia, e Domingo o mayor / cha-mavam || s. M.: chefe, cabecilha: 96.24conpanna ... de ladrões con úu ... queera de todos mayor || s. M. PL.: osantepassados: 884.43 te farey irsobindo / mig' ora a parayso, u veerásos mayores || a lcaide mayor v. al-caide; altar; mayor (221.50, 3/8.65),mayor altar (162.24) v. al tar ; demomayor v. demo || ygreja mayor aig.rS;eigreja mayor: a8z.38 o moço levaronaã eigreja mayor || Bretanna Mayorv. Bretanna.

inayordomo s. M.: mordomo: 125.13rigo rnayordomo era do bispo.

cre-

mayoros s. M.: tem jogo do dados: 214.21aquel (jogo) que «mayores» / chaman.

Mayorgas: Maiorca: 176.1, 176.6 av5o enMayorgas, quando mouros en podera tíian.

Page 194: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

mazela s. F.: mácula, mancha, pecada:14.28 o orne con mazela de peccado;i33.66, 2i5.a3, 33o.io, 361.51 SantaVirgen sen mazela || pena, compaixão:aver mazela; 215.71 a todas fez mos-tra-la, que ouvessen en mazela.

me PRON- PESS.: DAT.: 5.3i en esto mepodedes muy grand' amor fazer; 6.59,15.33, 21.13, 32.28 H AÇUS.: B.ao rogo--lle que me queira por seu / Troba-dor: 4.58, 5.142, 13.l8, 16.76. CF. mi.

moaca s. F.: ameaça: 355.36 per rogos nenper meaçasj 337-3i por meaças queel Rey 11'ameaçasse.

mõaçar, mcaçar y. TR.: ameaçar: 58 (M)Como Santa Maria muaçou a monja;74 (M) Gomo o demo pareceu aopintor e meaçô-o muy mal; 419.37meaçan de queimarem a carn". CF.ameaçar.

meadade S.F.: metade: 35.io3 TTo, 45.5ga aver devemos / toda ben enteira-mente, sen terç' e sen meadade:134.53, 161.25 fillade-a pois toda ousequer a meadade; 327.46, 377.34. CF.meyadade.

meado ADJ.: 333.51 ata setembro meado.

mealla s. i».: pequena moeda: 95.25 díeyronen mealla; 178.24 cinco soldos emealla; 329.17 meallas d'our' e dyei-ros; 400.13 sã mealla offreçer / foy,ca mais non avia.

meanto ADJ.: em meados da: meant' agosto;309.37 u viren meant' agosto caer nev';317.16 en húa festa ... de meant'agosto.

Meca: 192.134 contra Mec" as mãos /punnan de tendar.

mcccr v. TR.: mexer 33«,37 moiler trans-sida que niun nenbro non mece.

Mcçinna: Mcssina 69.72 m a e s t r e deMeçinna.

189

mederoso ADJ.: medroso: 195.157 seu mes-sage / contou mederosa-/ment'.

tmedes ADJ.: mesmo: 63.8z He disseron

aquesta razon medes; 245.95 en aquelrio medes; 292.103 ben de tal guisamedes / com' a vos ei já contado;313.71 aquela ora medes.

medida s. F.: 358.17 Eu vos mostrarei uncanto dfia medida tamanna / que, semuitos end' ouverdes, a lavor serácreçuda; 374.32 non ouv' y quen nondissesse / que aquel pano ta» ricoSanta Maria ouvesse; / e logo offe-rer-llo foron e deron queno posesse /ant' o altar, e tamanno foi com* eleper medida || regra, norma: 141.19K a terra beyjava u esto (azia, /.cho-rando e dizendo log' Ave Maria; / esempr' usava esto que y non falia, /que sol non y filiava null* outramedida || sen medida: termo superla-tivante: 1298 húa lide forte senmedida.

Mcdina; Medina Sidonia (Jerez): A.i5Beger, Medina prendeu.

medir v. TR.: 178.37 a mua mediu ben.

Mediterrano: 3z8.22 o (mar)... que chá-man Mediterrano; 398.11 o mar Medi-terrano.

medo s. M.: aver medo: 54.71 8ran medo /ouveron os outros; 83.34, 91-48 talmedo / ouveron, que a fugir / se fil-laron || meter medo: 35.ii8 fez com'aquel que aduz / g rã n poder de metermedo || perder medo: 9.88 noa per-dera medo dei || prender medo: 42.92desto tal medo pres / que ss'ergeu ||75.i63 fillou-se-11' ende tal medo,/quede perder-se ouvera || a medo: 94.78entrou en el a medo || com medo:55.47 Esto com medo cho peço; 58.37con med' a poucas xe He partiu / ocoraçon || con medo de: 42.37, 65.IO2ya con gran medo / de non aver aliseu preit' encimado; iz3.2 torcia-sse

1 í

ir

Page 195: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

igo

todo con medo deles || sen medo:2.38 Porque o a Groriosa / achou muyfort ' e sen medo / en loar sã preciosa /virglidad' || jazer en medo: 83.5i eljazend' en gran medo || 303.4 noss'esforç' é nos medos e nas coiiasamparança.

medorento ADJ.: medroso: 35.5o terra foronf i l i a r / con pavor e medorenios.

mSefestar-se (119.2, 124.2), meenfestar-se(127.38 T), méenfestar-se (96.3 T)V. mãefestar-se.

mccsmo, mEcsmo PRON- DEMONST.: mesmo :50.15 Deus en ssi méesmo; 95.77 oposeron / en aquel logar mêesmoonde o preseron; 219.3, 275.45 O outrodiss' esto mesmo ; sng^i essa méesmanoi te ; 326-45, 382.58 de l i e dar aquelmêesmo que o ric-om' enmentou;392.3i o alcayde mêesmo || mêesmo:5015 TTo, 219.3, 275.45 E, 326.45,38'O8, 392.31; méesmo: 50.15 E,95.77 ET, 275.45 F, 309.41. CF. me-nesrno, mismo.

meezinna s. F.: remédio: 14.19 beveu húameezya; 54.4 Toda saúde da SantaReya / ven, ca ela é nossa meezya;69.71 M'ide polo que fez a m e e z i n n a ;352.30 meteu muitos díeiros en liefazer meezyas || põsr m e e z i n n a : 55.51ena coita da dona pôs logo ssameezynna; 115.191, 174.29, 221.52,411.126 || non l ie pres ta meezinna:48.37 lie nunca prestar pode físicanen meezya; 77.15, 8g.3i, 269.16 viuque lie non prestava meezya nen ai.

mege s. M.; médico: 157.25 Muitos megesy vSeron; 321.16. CF. meje.

mei (LAT.): 88.62 Miserere mei.

mciryo s. M.: oficial de justiça: i 3 . 2 i omei ryo da t e r r a ; 255.55, 71,134.

meje s. M.: 63.78 un meje dos de Monpis-ler. v. mege.

mel s. M.: 128.2, 211.48, 326.23 || mais doceca mel: 4.5o, 278.10.

melanconia s. F.: humor negro da bílis:393.5 rravia de melanconia / ven.

mollor ADJ . /ADV. : 13.17 Santa M a r i a , queést' a mel lor / cousa que el fez; 4.16O menyo o mellor / leeu que leerpodia; 6.84 di-o logo mellor quenunca dissiste; 8.13 mui ben cantarsabia e mui mel lo r v io l a r ; 44.33 dosSantos tu es Ia mel lor ; 70.6 maismansa e mais mel lo r - , ' de quant ' aifez Nostro Sennor; 75.2 fez veer aoclérigo que era mellor pobreza conomildade ca requeza mal gãada;75.125 mellor consello ca o capelantevestes; 96.54 non quis a Virgen, dasoutras mellor.

mcllorar v. TR.: 19.3.5 Pois sse repentiron,foron mellorados.

melloria s. F.: 180.8 Deus lie quis dar /todas estas cousas por mcl lor ia ; 333.8sobre los santos todos á tal melloria;393.J2 de sã L - n f e r m i d a d ' ouve mello-ria.

menbrar (256.6 E) v. nembrar.

incnago s. F. : preito, pacto, promessa :62.17 macar a dona de grari l i nnage /era, non quiserou dela menage / seusdevedores; 216.20 O Diabo, pois me-nage do cavaleiro filiou / que ssamoller 11'adussesse.

mendigar v. TR.: 36g.56 con pobreza muigrande pelas portas mendigasse.

mendigo s. M,: 333.5a el jazend' y men-digo.

mencamo (355.ioí>) v. rnfiísmo.

mengar ( i85 . i2) v. menguar.

mengua (50.15 TTo, 128.67 E) v. mingua.

Page 196: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

ig»

monguado, minguada p. P./ADJ.: 1.29 comomoller menguada; 6.t3 húa mcllermenguada; 23.17 A dona . - . d e bonvyo pêra el era mui menguada; 75.136Já levar quero a alma desta men-guada; 111.62 porá vale-lo menguado /cTajuda |] 48.26 Os monges.. • sentiana ssa casa mui menguada; 211.26 virono eiró pasqual queimado / muito dúaparte e mui menguado; 253.12 poioserros que fazemos en esta vida min-guada; 373.4 sempre nas cousas min-guadas acorre e dá conssello; 335.45andamos lazerados con es t' ano tanminguado.

me&goadoso ADJ./S. : necessitado, indigente,pobre; falto: 48.5 filP aos que anmuyto e dá aos menguadosos; 195.43lie daria / per que menguadosa /nunca fosse nen mesqya, / maissempr' avondosa; 272.12 eigreja ...pequena e mui pobre e de todo men-guadosa.

menguar, minguar v. i.: 5o.21 dos ceosquis en terra decer / sen seer partidonen menguar seu poder; 86.27 non

podia om' ala ir se non / menguass'ant' o mar; i55.5 Ali u a péedença dopecador vai minguar / acorre SantaMaria; 180.16 nunc' á de minguar / oseu gran ben; 2oa.r3 húa prosa faziaque era feita mui ben, / se non íossebua rima soa que minguava en; 226.61sol non en menguava ren; 258.43 solnon / minguava cn nulla cousa; 202.32ren non minguava en; 273.18 ostias ymenguavan; 3o8.6ô e pois parayso dar,/ u é todo ben comprido, que nuncapode menguar; 348.38 Santa Maria mevalia, / porque a minguar non aja defazer gran mal a mouros; 414.3 ComoDeus é comprida Tríidade / sen ena-der nen minguar de ssi nada. cr.mengar, mingar.

menta v. menina.

moniez v. meninnez.13

menina v. meninna.

meninna, rnoríía, menina, minia, minin»s. F.: 79.1 Como Santa Maria tornoua menía que era garrida, corda; 84..2casad* era mui ben / con dona menía,bela; 94.20 Húa dona ... que ... eramenynna fremosa; 122.25, 132.62 iledarian/ bua menynna donzela; 180.2Vella e Minya, / Madr' e Donzela;285.9 aposta minynna || menía: 79.1,84.12, 122.25, 195.20; menina: 180.20T, 378.51; menina: 79.12,94.20, 132.62,133.io; minía: 180.2, 3i7.3i; mininna:285.9, 321.8.

meninnez s.F.: meninice: ia3.ii un frademéor, que de menyez / entrara naorden; i88.i3 mui de coraçon senprea amou dês menynnez; 255.16 dês sãmenyez / aprendeu nas artes.

mcninoo, menino, menio, mininno, mi-nío s. M.: 4.6 un menyo d'Irrael; S.gl,6.1, 2i.a5, 23.23 Madre do Vell* eMenío; i36.4 lançou húa pedra quedéss' ao Menyo da omage de SantaMaria; 215.42 Misael o menyno;406.54a que Deus minyo / troux" en seusbraços || meninno: 5.g3 T \:53-'5 T. 138.57 Tf 215542 269.1, 378.13||menío: 4.6, 5.93, 6.1 ai.25, a3.a3 ||

mininno: 53.13, 323.41, 393.20; minío:53.13 To, 115.1,149.60,403.14,406.54.

menos (159.22) v. menos.

mento s. F.: 42.45 o que el prometera a»Virgen de gran prez, / assi lio desfezda mente como desfaz agua sal; 174.24rogando Santa Maria na mente queseu pecado ... He parcisse || de boamente: 35.128 quis do que tever / daráy de boa mente; 67.28, 166.16, 258.15|| aver en mente, vlir a mente, vlir enmente: pensar em, lembrar-se de1x7.16 E en mente non avia do quftprometera |j 9.46 ren da Magestade /'non lie véo a mente que el prometera;55.42 Sennor venna-ch' a mente / seche fiz algun serviço || 246.17 aã tarde

J l

Page 197: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

.192

ll'en mente voo como fa lecer / fora|]PL.: meter mentes: reparar, prestaratenção 6.42 No que o moço cantavao judeu meteu mentes; 13.21, 18.54meteu ben mentes / na touca; 45.23meteu hen mentes como sã alma ca-tiva / era chSa de pecados; 67.51 IIparar mentes: prestar atenção, interes-sar-se: 16.66 Toll' as míios dante tafaz / c parn-mi mentes; 18.58, 51.25,75.70 non pares mentes a mia peca-di l la ; 77.20 a seu proveito / Parassementes en guisa que a puareçesse;84.34, 85.32 Para-mi ben mentes || têermentes: mirar, olhar: 38.74 atan muiteran dela espantados / que sol enaface non 11' ousavan mentes téer;134.37, 251.95 A moça teve mentes edacú e dalá; 285.8o na magestade / solmentes non quis têer |] tSer nas men-tes: ter presente, pensar em: 29.3 Nasmentes sempre têer / devemo-las sãsf e i t u r a s da / V i r g e n CF. emente,enmente.

imentir v. l.: 6.7 a Sant' Escritura, quenon mente nen erra; 25.86 non men-tir / quis daquel prazo que posera;U5.i56 ben ,lle .escobriu / seu feito,que niente / dei non leixou nen men-íiu; i32.i2 p o r q u ê me mentiste?;•185.27 se me tu desto mentes; 219.38•cuidou que ment i r - / l l - ian; 260.11 A•que nunca nos mente || sen mentir:3.3g, 4.79, 5-6i, 12.27 acharon, senmentir, / omagem de Jeso-Crist'; 16.47.

mentira s. F.: 97.57 Esto que vos disseron,Sennor,/ ment i ra foi; 132.127 lie dis-sera / que 1 1 ' a n d a r a con mentira;137.40, 21642 Ment i ra fezische; 23g.23E com' ides ora dizer / ta l mentira?;392.2 jurou ment i ra ; 419.145 Entonforon dizendo: Ment i r a nos aduz ||sen mentira: 85.73, 309.47.

mentira! ADJ.: mentiroso: 42.65, 72.15,165.23 teve que aquel mouro non liefora mentiral; 23g.66, 292.104, 36g.26que daquela paravla por ment i ra l enficasse.

mcntiroiro ADJ.: mentiroso: 43.4 mui to11'avorrcce da pa ravh i m e n t i r e i rã;i37.z3 fazia sã promessa sempre men-tireíra; 151.32 lenguas maas mentirei-ras; 213.5, 336.7, 347-36 Eu fui ment i -reira / contra ti.

mentiroso ADJ.: 43.51, 147.28 A vella porment i roso / o tev'; 192.51, 195.165,

66.

mentre CONJ.: enquanto: 41.24 Loada serámentr ' o m u n d o íor; 45.36 Tod'aquesto foi c u i d a n d o mentre siiacomendo; 56.54 Est' uso foi mantéer/ mentre no mundo viveu; 58.75 men-tre viva nunca amador / averei; 71.42mentre fores viva, un rezar ordinnado/ che mostrarei que faças.

mco ADJ. / s. M.: meio, metade: 214.47 °outro meo || en meo de: 275.33 Terenaque jaz en meo dun vai; 341.37 en meodaquela praça || per meo: 93.81 fen-dend' as ondas per meo", i3i.28 a covalogo per mco quebrar / se foi; 342.18II J5^-53 ° bordon gross_> quebrou pelomeo logo| |Ó5.t5i a mea noite. ci'.mcyo, inoogo.

meogo s. M.: meio: 115.149, i32.g3, 161.27a ornagen foi põer eno meogo / dessa v i n n a ; 411.61 era m e t u d o nomeogo / duas grandes montannas ]|en meogo de: 198.21 en meogo dun•chão; 121.23 en meogo dun gran vai;311.17 na festa qu' é en meogo domês d'Agosto || per meogo: 189.17 ata l lou per meogo; 245.66 úa donacnton entrou / per meogo do paaço ||en este meogo: neste meio tempo,entretanto: 65.97 se en este rneogo /morreres, morrerás de Deus perdoado.CF. meo, meyo.

mõor ADJ./5.: menor: 152.9 pecados muitos,grandes e méores; 229.18 non pode-ron acabar / d 'arrancar a mêor pedrade quantas estavan y; 400.16 o meu émui mêor don || 168.34 este meu f i l ioméor ; 359.17 dous f i l l o s a v i a , e

Page 198: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

193Domingo o mayor / chamavam, e aooutro Pedro, que era mêor; 38g.ai ||175.1)2 a todos faz mereces, a grandese a meores; 194.53 quantos uquestooyron, os grandes e os meores; 264.57deron grandes loores / todos comúal-mente, mayores e meores (l frade mõor:96.33 frades meores; 109.27, 123.1,239 46 destes m&ores un frade || MarMõor v. mar; Brelanna a Mêor v. Bre-tanna.

mêos ADV.: menos: 1762 mêos que can /o ten en vil; 245.18 aquel que mêosroubava, entr' eles era peor || adj.:371.4 Tantos vay Santa Maria ... fazer/ de miragres, que trobando non poss'os mêos dizer |] achar mêos v. achar;veer mêos v. veer || en mêos qne: 93.9guareceu en mêos que un mês || amêos de: 217.3 non pude entrar naeigreja, a mêos de sse confessar.

mercadeiro s. M.: mercador, negociante:116.9 un mercadeiro / que aã feiramercar ... fora; 193.1,409.85.

mercado s. M.: 31.43 Irey eras a mercado.

mercador s. M.: 25.132, 35.1, 68.9, 116.2,172.6 un mercador ... que a Acre yrqueria / con ssa nave carregada demui boa merchandia.; 378.30 era muiben casada con un orne mercador.

mercadora s. F.: mercadoria: 213.22 dessa casa saydo / foi el con sãs mer-caduras.

mercar v. x.: 9.69 Ben mercamos; 116.27nas feiras u mercava; 192.115 malmercara / de que non filiara / bau-tism'; 267.20 pelas terras mercasse ||v. TR.: 267.32 foi-sse con quam' averavia mercado.

mereear-se: compadecer-se: 372.38 deuloores poren / aã Virgen bêeyta, quese quis merçear/Dela. CF. amcrcoar-so.

merece s. F.: B.37, 5.135 na ta gran mer-cee nunca faleeerán; 315 Tanto ...

son da Virgen connoçudas / sãs mer-cees; 95.17 a ssa rhui gran mercee

1 nuncii 6 falida / n quanto-Ia ben ser-viren; 336.13 a Virgen mui groriosa,de que gran mercê* espero || 33.73começaron a loar / e «mereceu Hechamar; 336.34 chorando / lie disse:Sennor, mercee; 354.28 disse: SantaMaria, mercee || 21.17 oe m'a oraçon,/e por ta mercee un filio baron / medá || aver mercee: 45.24 se mercee non11'ouvesss a comprida de bondade;77 26.253.19,336.371| fazer mercee: 20.1por quantas mercees nos faz; 354.3 entodo lies faz mercee / aos seus servosa Virgen || pedir mercee: 14.37 aSanta Maria mercee He foi pedir /que rogass* ao seu Filio; 19.32 || 328.71fezo logo que falasse / con et'Rei epor mercee lie pediss' || 23.26 Ai,Santa Maria, ta mercee seja / que mesaques dítquesta vergonna; 97.68 se avossa mercee for; 391.37 sse ta merceefor || 253.19 mercê.

merceeiro ADJ.: misericordioso: 409.70 mer-ceeiros / e demais deanteiros / enfazer sinaadas / cousas.

merceoso ADJ.: compassivo, misericordioso:Sig.óa a merceosa / Madre de Deus(E: merceosa).

merchandia s. F.: mercadoria: a5.8o, 172.7ssa nave carregada de mui boa mer-chandia; 172.25 quantas merchandias/ tragian; 36g.i6.

mercares s. M.: quarta.-f eira: 393.17 mer-cares, primeiro dia / d'abril.

Mercuiro: S. Mercúrio de Cesárea (séc. Ill),que, segundo uma lenda, teria matadoJulião Apóstata: San Mercuiro: 15.96,105,126,136,152.

merecer v. TR.: 20.4 quen te soubesse /ioar como mereces; az.3o E noa moira,ca non mereci mal; 54.6 enfermidades/ que merecemos per nossas maldades;56.50, 72.6 mereç* o fog' ynfernal ||

Page 199: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

194

57.93 jazia ... muy mal t re i to / poraquel preito, / ca xo merecia; 104.54A mi non me fer iu outre senon quenomundo ten / en seu poder, por grand'erro que me 11' eu fui merecer; 316.40est' eu mio fui merecer || PRES. CONJ.4: merescamos 253.88.

merecimento s. M.: 33.G6 Santa Maria guar-dar-/me quis por merecimentos / nonmeus.

merendar v. TR. / I . : 6.30 Eu dar-11-ei quejante, e demais que merende.

merger v. TR.: baixar, inclinar, afundar,submergir: 38.99 a cabeça foi log,ant' a omagen merger; 142.41 a forçad'agua assi o pres / que o mergeu ||merger-se: 366.47 o falcon e a aveviron como se mergeron; 371*43 II PART.PERF. merjudo: 31.37 a vaca vêo ...con ssas orellas merjudas; 47.25 odem' a sair / en figura de touro ofoi, polo ferir / con seus cornosmerjudos.

mergullar y. i.: 33.36 tonbar / no mar loie mergullar / ben até nos fondamen-tos; n 1.56 Quatro dias mergullado /jouvera e afondado.

merjudo v. merger.

Merlin: o Mago Merlin: 108.2,7,22,38,68,80.

mês s. M.: 5.162 depois ben a três / mesesentrou na cidade de Roma; 12.9 sãfesta que no mês d'Agosto jaz; 15.179,42.84, 64.81 assi esteve un ano e benun mês; 77.:.;.

mesa s. F.: 45.37 poi-11' alçaron a mesa;95.32 lies parava mesa en brancatoalla; iSa . i a a as mesas mandouagynna / põer; 323.5i.

meselo ADJ.: coitado, desgraçado, infeli^:i8o.3g Paraíso ... que perdemos perEva a mesela; 345.77 changendo sechamava: Ai, mesela.

mesquimlade s. F.: miséria; 135.52 de fora/ da eigreja j az ian con mesquin-dade.

mesquinno, mesquio ADJ./s.: pobre, mise-rável: 6.49,9.55, 2 i . i i húa mesquya/moller; 23-33 o r iqu ' e o mesquyo;26.28, 73.19 húa v e l l o ç i n n a / muicat iva e mui pobre e de tod' avermesquinna.

mossagc s. F.: mensagem: 195,156 seumessage / contou.

mcssageria s. F.: mensagem: 40.23 quandooisii / ssa messageria; 195.130 miamessageria faz.

messar v. TR.: arrepelar: 403.38 mal ferido/ d'açoutes e messsada / a barva.

messe s. F.: 289.11 segava húa messe;315.20 quand' entrou na messe u asoutras espigavan.

Messias: 65.107, 71.17 Messias, / que osj u d e u s a t e n d e n e que nos já ave-mos; 80.66, 347.3, 383.32 Messias /Jhesu-Cristo.

mesteiral s. M.: artijice, artesão: 409.84aldeãos./ mesteiraes, ruãos.

mester s. M.: oficio, profissão: 255.74 Omeiryo muito fazia ben seu mes-ter || aver mester: 58.22 lie déss' o queouvesse mes te r ; 181.8 gran mesterajuda / avia; 401.85 que dei me gãessiso, que mester e y || aver mester de:5.77 de vosso ben ei mester || IMPESS.:B.2 as cousas que â mester eno tro-bar || 42.68 á mester / que a leixes [j107.29 vai a mi, ca mester m' á; I25.uoA-che mester / que o leixes; 186.53vâl-me, ca mester m' d; 203.28 dcu--lles deia quanto lies ouve mester ||seer mester: 17.46 de responder vosé mester; 63.67, 64.23 m'é mester queme guarde; 80.17 u / nos for mester,razõador / Sei por nos; 146.86 || 3i8.l3acorre-nos cada u é mester.

Page 200: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

ig5

.

mcsíurar v. TR.: misturar: 95.22 nuncacarne comia nen pan nen bocado /senon quando con cíisa era mescurado;161.18 nuveado / se levantou muit'escuro e con torvon mesturado || divul-gar um segredo: 17.31 íoy o feito dadona mesmrar; 369.41.

mesura s. F.: medida: 2.13 deu-lP húa talvestidura ... ben feyta a ssa mesura;29.19 figuras ... feitas ben per sãsmesuras \\ftista medida, moderação,cortesia, maneira palaciana: 68.T AMadre do gran Rei, / en que toda me-sura jaz; 71.37, 140.4, 149.36, 179.10Esta Sennor de mesura; 202.10 sãbondad' e ssa mesura e seu prez essa valor; 234.3 Â Reynna en que êcomprida toda mesura || 237.75 dego-lou-a log' y sen doo e sen mesura;312.63 era ... muito sen mesura || senmesura: extraordinariamente: 40.17Deus gran sen mesura; 216.17 r'CQ sen

mesura vos farey; 3i5.3o o ventre liecreceu sen mesura || sobre mesura :sobremaneira: 405,33 úa fegura / daVirgen ... fremosa sobre mesura |jde mesura: comedidamente: 224.53braadando de mesura.

mesurado ADJ. : de maneiras comedidas,palacianas: 76.166 como Sennor mesu-rada; 336.43 Este cavaleiro era ...mesurad' en seus feitos.

mesurar v. TR.: medir: 308.47 as foronmesurar.

metal s. M.: 13x. a3, 196.38, 248.29, 256.27húa omagen, mui ben feita de metal;292.89.

meter v. Ta.: A.n nossa fé meteu y; 466,5.37 en húa torre o meteu en muygran prijon; 5.87 metamos-lle dês oimais o moç' en poder; 9.155, 11.77,25.3^ ir-t-ei por fiador meter / Jeso-Crist' e Santa Maria; 40.38 metisti-/nosen gran folgura; 47.7 ele noit* e diapunna de nos meter / per que façamoserro; 64.3 non podo a çapata...

meter no pee nen descalça-la; 69.55He meteu o dedo na orella; 95.57 nen-brou-He daquel orne que fora metudo

, / ena sota da galea; 144.44 ° touroleixou-ss' yr ... a ele ... por H'oscornos pelas costas meter || meter enerro: 369.28 ei agora o s m a do húacousa, per que logo en est' erro ametades || meter en religion; 251.36Quando chegou sea tenpo que en reli-gion / meteron a minya || meter-se:5.185 húa cela ... u se metesse;31.57 meteu-sse na ssa eigreja; 38.27,59.57, 67.24 meteu-se en un corpomorto; 245.95 meteu-ss' a vão enaquel rio || 76.44 meteu-ss' en ordenpola mellor servir || 88.1 un fisicoque se metera m o n j e ; 104.64 log'a un móesteiro se tornou monjameter || 212.42 foi-ss' a Santa Mariae en prezes sse meteu / a ri t' a suaMajestade || 4.46 o rnoç' ... por filiarseu quinnon / ant* os outros se metia ||26.27 meteu-ss ' ao c a m y o ; 97.3o ||77.11 amba-las suas mãos assi s'en-colleran. / que ben per cabo dos onbrostodas se m e ter a n || 47.19 todo seucuidad' era de dês t rói r los mesquyos... e per ren non perdõav' a molleresnen a menyos, / que ss' en todo nonmetesse por de mui gran crueldade (|meter apelido, en balança, en car-reira, a dano, en dulta, un enqueredor,en escrito, femença, a jogo, na jura,medo, mentes, pé, sã punna, seu sen,seu siso, a trebello, vozes v. apelidoETC.

meu PRON. PESS.: B.2I e que queira meutrobar / receber; 2.45, 3.38 Os pecca-dos meus / son tan muitos; 5.28 Estemeu irmão; 6.59.

mêudo, meudo v. miúdo.

moyadade (3s.io3 E, 214.43} y. meadade.

meyaato ADJ.; weante, em meados áes 419.27o no mês d'agosto mcyantej 419.9!)Esto foi en agosto, en meyante domês.

l•M

Page 201: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

ig6

meyo ADJ. : 5.40 dous anos e meyo 62.49;o levava /per meya a vila; 377.19que l ie desse ... a meya dúa sãescrivania || meyo dia: 345.69 || meyanoite: 59.55, 65.i5i T. CF. moo.

mezcra s. F.: intriga, calúnia: 78.53 Deus depeleja / me guard' e de mezcra maae revoltosa; 78.86, 97.33.

mozorador s. M.: intrigante, caluniador:9786, 177.12 un falsso mezcrador.

mezcrar v. TR. : (alg. com alg.) causar dis-córdia, caluniar: 78.26 aquel bon ornemui rnal con el mezcraron;g7.2,177.13,341.28, 38o.26.

mezqnita s. F.: i6g.35 a eigreja da See dagran mezquita fez; 292.29.

mi PRON. PESS. (forma átona e tónica): 15.62des te fêo que dado / mi ás quecomesse; 16.66, 25.72, ioa.23, 103.43o prior e os frades, de que mi agoraquitey; 132.102, 195.92, 365.65 ||5.naSanta Maria, de mi non te dol; 6.34,7.39, 14.28, 15.981(229.34 merece liepeço que queira defender-mi (em rimacom aprendi, assi etc.) \ asve^es de eu: I25.io5 mi e meu FilioJhesu / te escaecemos. CF. me, mio.

mia mya, rainna PRON. poss.: proclítico:5.79 mia companneira; 9.93 Dar-11'eicon mia lança; 14.29, 21.16, 25.62,147.33 a mia ovella me da; 155.62 demias l a g r i m a s duas || posposto: 2.35per ti viv' a Sennor mya || 135.115 prol/ será minna; 161.22 a mia vya meguardade. / E pêro que mynna digo,ante tenno que é vossa; 292.78 queponna esta omagen ... u a mya está(E; F: mynna).

mia (= mi -}- PRON. a): a5.66 ide põer / apaga u mia eu porria; 161.24, 274.^2,281.17 A r e q u e z a que av ia , non seypor que mia perdi; 354.35.

Míerva: 69.66 (E) don Ponçe de Míerva(TTo: Minerva) v. Ponee.

migo PKON. PBSS.: comi ff o: 75.169, 79.24 ssemig' ir queres; 102.23, 128.40, 139.52.

Migael: 86.20 San Migael, o angeo de Deus.v. Miguel.

Miguel: o Arcanjo: San Migue l : 86.t6,410.101, 420.44. v. San Miguel, SanMiguel de Tomba.

mil NUM. CARD.: 58.35 mais de mil vozesoyu; 5998 mil e cento donas; 64.73,71.16, í'o.26.

millas. F.: 112.21,115.178 trezentas / millascorreu; 349.22.

millar s. M.: milhai: 403.12 fugiu poiosmillares.

millo s. M.: 22.i5 u o viu seu millo debullar; •'•355.7 ° firáo do millo.

min PRON. PESS. (forma tónica}.- 105.19veras meu Filio e min; 238.50 nonajan en min parte; 245.40 como con-taron a min; 323.22 quisera eu que tuvisses min; 332.57, 341.30, 358.6 permin CF. mi.

mineira s. F.: mina: i3r.23 foi veer metal/ duas sãs mineiras.

Minerva v. Mierva.

mingar (s53.33) v. mengar.

mingna s. F.: 67.74 servir non véera conmingua de sãydade; 400.27 a mia min-gua comprirá / conos seus gualardões| | a v e r m i n g u a : 5o . i5 Deus en ssim e e s m o , ele mingua non à; 348.26por mingua que ajas; 348.13 nuncajamai s cu idava aver mingua de tesou-ros || fazer mingua: 212.5 cousa quelie faça mingua grande non á de per-der. CF. mengua.

minguado v. menguado.

mingar v. menguar.

Page 202: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

197

W

i

mini a, tnininna v. meninnn.

mininno, minío v. mcninno.

minna v. mia.

minna s. F.: mina: i3i (M) a minna daprata.

Mynno: 245.i5 Entre Doir' c Mynn' enPortugal.

mio ( = mi -f-pRON. o): 21.36 que me fustefazer / en dar-m' este fill' e logo miotoller; sS.iô, 104.9, i4e-97> 168.20,273.27 se poder achar agulla ou fiosou quen mios venda.

miragre s. M.: A.24 dos miragres seus /Fezo cantares e soes; B. 23, 2.37,4.97,5.6 O fazer miragre: 83.11.

mismo (264. (2) v. mccsmo.

mirra s. p.: 424.58 mirra de que os mortosvan / ungir.

Misael (4.86 To, 2l5.4%;, Misahel (4.86 ET)V. Anania.

misorero (I.AT.): 88.62 Miserere rnei.

misericordioso ADJ.: 65.167 tu que es muimisericordiosa.

misnao (ESPANH.: 194.20,264.12) v. meesmo.

missa s. P.: cantar missa: 12.11, 44.35 missafoi oyr / mui cantada; 66 i || dizermissa: 2.2, 32.2, 38.38, 69.421| oyrmissa: 44.35, 63.3 j| missa cháa: missaregada: 115.265 ate ena mannáa /quedirei eu ... missa pela luz chãa || granmissa: missa solene: 12.110 Arcebispoaquel dia a gran missa ben cantou ||crerigo de missa (318.15) v. crcrigo.

miúdo, miúdo, mendo, meado ADJ.: 28.27faria ... matar / o poboo myudo;46.5o andar / ontre poboos myudos;208.48 mandou assúar toste o poblo

grand' e mcudo || 3i.i2 gentes grandese miúdas; i8i.i3 muitos de cavaleirose mui gran gente miúda || 237.122 do

1 concello ren nori ficou, nen grandenen meudo || 117.13 lie fez camisas /tailar e coser con seda d'obra muimyuda; 119.14 grandes does filiava, canon dos miúdos; 358.28 pedra mêuda|| miúdo: 28.28 -E T To, 31.12 AT, 46.50TTo, 117.13 ET, 119.14 E, i«i.i3ET, «37.122 F, 358.28 E:, miúdo: 31.12To, 46.50 E; meudo: 208.48 F, 337.122E; 119.14 T, 208.48 E,

mixon s. F.: esforço, trabalho: 199.40 ll'aagulla sayu sen grandes mixões; 382.64

. vai muit' e sen mixon.

moça s. p.: 79.29, 105.25, 135.25 moç' emoça; 195.167, 247.5 || 75 54<i; 153.19.

moçclinno s. M.: DIMINUT. de moço: 389.38trcbellou logo conos outros moçe-linnos.

moco s. M.: 4.21,587,6.22,55.62 un moçomui fremosyo; 115.1441)53.1 o moçopigureiro.

moeda s. p.: 164.12 acusado foramandar fazer moeda.

de

xaôestamento s. M.: admoestação: 65.20Pois que o preste viu que mõesta-tnento / non He valia ren.

mõestciro s. M.: mosteiro: 14.2 un mões-teir' antigo; 15.52, 2t.3i. 38.21, 39.6.

Mofomete (28.89 T) v. Mafomete.

mogir v. i.: mugir: 325.56 oyu mogir asvacas e oyu bruyar os touros.

mõimcnto s. M.: monumento fúnebre,,sepultura: 292.53 en ricos mó i me n t os(MSS.: moimentos) os fez ambos sepe-lir; 425.32 o foron buscar / ao mõy-ment', CF. doaimcnto,. monumento.

Moysen: Moisés: 270.30 Na Vella Lei-daquesta Moysen ... falou.

Page 203: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

ig8

Moysi (270.34) V. ficola.

rnoito (49.21) v. muito.

mole ADJ.: 2y6.-4i,44; 341.68 as cousasduras .. ben come as moles; 378.57un ov' assado mui mole.

moleira S. F.". ci parla superior da cabeça:43.48 fazendo gran chanto, depenandosã moleira; 151 47 tollend' os frocosdas testas e descobrind' as moleiras;213.84 dos pees tro ena moleira.

Molina: Molina de Aragòn (Guadalajara):179.1 (T), 179.27 a Salas en romaria/ de Molina sse fazia / levar.

mollar v. TR.: iis.33, 24396 non ouv' ymollado pé; 272.40 húu peça de terra... Mollou || mollar-se: 245.2.

moller s. F,: mulher: 1.29 como mollermenguada; 5.i3 foi duri Emperador/ moller; 6.12, 21.11| 42.67 fuste filiarmoller; 5821 que a f i l iasse pois pormoller || molherbõa: mulher honrada:17.45,75100, 76.11 || boa moller: 76.1.

monga, (71.10 E) v. monja.

monge s. M.: 8.24 o monge tesoureiro;9-23, ii.r, 14.2, 38.22 un mõesteirod'ordlados / monges; 48.14 un móes-teiro de monges religiosos || mongebranco: monge da Ordem de Cistcr:54-i3 monge branco com' estes dalispya. CF. monjo.

monger v. TR.: mungir: 52 (Aí); 52.23 os

monges Ias yan monger (cabras).

mongia s. F.: convento: i a 5 . i i i que ...te vaas meter en húa mongia; 187.22que acorra a ssa mongia; -285.110.

Mongibcl: o Etna: 807.17 un mui granmont' ... que Mongibel chaman.

znonimento (422.5o To) v. mõimento, monu-mento.

monja s .F.: 7.22, 9.63, 55.i como SantaMaria serviu pola monja que se forado móesteyro; 58.1, 59.1.

monjo (69.15 E, S8.1 E} v. monge.

Monpesler (123.28, 135.130,271.14,318.38^)v. Monpisler.

Monpilor (256.17 /"") v. Monpisler,

Monpisler: Monlpellier: 63.78 un meje dosde Monpisler; 98.15, 2^5.4% 256 17 deMonpisler / bõos físicos y eran; 318.38.CF. Idonpesler, Monpiler

Monssarrad, Monssarrat (48.2, 48.11 Tot

52.i TTo, 52.io 7o; 57.3,23,51; 113.34T, 3o2. l E, 302.7 E, 3u.i K), Mons-sarraz (48.11 ET, 52.1 Ef 52.10 £7V113.1 T, 113.8 ET, H334ZS, 3o2.i F,311.1 F, 3n.i2, 311.21, 311.31), Mons-serrat (302.7 F), Monsserraz (u3.r E):o santuário de Monserrate.

Monssarraz (Alentejo): 223.1 F, 223.11 dúasã casa, cubo Monssarraz , / que cha-man Terena.

montador s. M.: que sobe, que se eleva:360.43 un falcon dos montadores.

montannn s. F.: 49.28, 57.27, 67.47, 95-^4)1918 cn cima ilúa gran pena, bcn cncabo da montanna. Nalguns casos cpossível que a palavra tenha o signifi-cado de «floresta».

Montanna Negra (65 66), Negra Montanna(115.208): montanha na Síria.

moiiíannoso ADJ.: 184.9 en un logar mon-tannoso.

montar v. i.: íubir, elevar-se: 142.15 agarçn m u i t o montou; 243.19 falcõesque mon tavun .

Mont-Aragon: o castelo de Monte Aragòn,perlo de Huesca: 164.3 Don Fernando,abade de Mont-Aragon; 164,13.

Page 204: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

&9

>

monte s. M. : 42.84,48.12 encima dun monte;52.15, ST-S8 \\floresta: 5.70 quando ano monte teveron; 96.22 passava / perun gran monte. v. Santa Maria doMonte.

Monte Syon v. Syon.

monteiro s. M.: 5.68,38.77 come momeyrosben mandados; 276.2,18; Sga.S diabosson monteyros de Deus, segund' Escri-tura || ADJ.: relativo a caça: 213.74azcõa monteira.

montes ADJ.: montês: 81.26 fogo montes(uma doença; CF. fogo selvage);52.1,16 cabras montesas.

Mont' Olivetc v. Olivcte.

monumento s. M.: sepulcro: 422.50 u foiposto no monumento. CF. mõimento,monuaento.

moogo s. M.: monge: 75.65 Aquel moogo;149.64 aquel preste moogo; 237.46,399-39-

mora s. F.: amora: 75.154, 119.37, 346.13tornou mais negro ca mora.

Morabe: o rio Oum er-Rbia, em Marrocos:131.12 rio que Morabe é chamado;181.35, 271.8 rio d 'Âzamor , / queMorabe ê chamado.

morada s. F.: 115.224, 202.33, 255.19 enLeon do Rodan morada / ouve muyboa; 411.8 que do Sant' Espirito deDeus fosse morada; 414.35 dos çeos,u era sã morada,/ o fez deçer || fazermorada: 95.9 foi fazer en Portugalmorada; 255.28 morada de súu fezeron;288.13; 376.11 na çibdade de Sevilla,u fazia sã morada / el Rey; 383.36Fazendo mui gran morada en Acre;420.15.

morador s. M./ADJ.; que mora, que habitaem algum lugar: 102.55 un logarescuso ... u morador / Foi aquela

*99

noit'; 3668 mouros dessa terra que yeran moradores.

imoral s. M.: amoreira.- 148 (M), 148.38cabo dúus moraes.

moraaça s. F.: morada, permanência,estada: 9.19 albergaria,/ u filionmorança.

morar v. i.: 5.40 dous anos e meyo en Acremorou; 9.21, 14.14, 8.12 en Segovia,u morar / húa dona soya; 27.36, 31.21,43.5 un orne bõo que en Daroucamorava; 65.105 morou ena vila benquinze dias || 64.16 Aquel infançon unmui -gran tenp' assi morou / conaquela dona.

moravidi s. M.: 83.48 moravidis (aliados.Y. maravedi;

morder v. TR.: 31.26 foran ... de lobos ...mal mordudas; 225.28, 275.12 ssefillavan a morder / come can bravo;372.13, 404.57.

MorieUa: Morella (Castellón de Ia Plana):161.1, 161.7 ££n Aragon, en Moriella.

morrer v. i.: 5.38, 6 13 húa moller meri-guada,/ a que morreu o marido;11.33, 12.33, i3.i || 251.102 leixou-ssemorrer || morrer-se: apagar-se: 116(M) Como as candeas do mercadeirose morreron. Formas verbais: .

PRES. IND.

PRES. CONJ.

IMPERF. IND.

i moiro 64.573 morre 75.75, 260.206 morren 233.3, 384.48i moira 124.26,213.51,

237.106, 301.20,327.33

a moiras 274.473 moira 5.116, 22.3o,

335-4'4 moiramos 48.335 moirades 75.663 morria 75.55, 188.29,

199.32, 33 1.20,

Page 205: Glossário das Cantigas de Santa Maria por Walter Mettmann - parte 1

r"

200

6 m o r r i a n 184.14,226.48, 251. ia,253.24

IMPERF. CONJ. i morresse 175.76,209. 1 9

2 morresses 131.62! 3 morresse 13 i, 22.1,

77.21, 85.2o, 86.16 m o r r e s s e n 57.103,

i 226.47, 252.1PERF. i morri 123.40

2 morreste 135.125j 3 morreu 14.19, 17.16,

21.2, 35-«4, 45-36 m o r r e r o n 18.29,

131.2,168.2,236.16,

1353-104,.

; MAIS Q. PERF. 3 morrera 133.1 'J',: 142.7, 167.8, 334-r,j 381.1j FUT. IND. i m o r r e r e i 53.67,

, 200.37, 237-52

2 morrerás 37.755 morreredes 213.71,

233.15FUT. CONJ. i m o r r e r 125.75,

j 170.272 morreres 54.67,

j 75-"8í 5 m o r r e r d e s 85.38,! 295.55, 36g.85

COND. l m o r r e r i a 43.10,

1'25-51

3 m o r r e r i a 274.52,369.109.

PART. PRES. m o r r e n d o 292.22,425.8

PART. PERF. morto 2.64, 72.39,i32.38

INF. morrer 12.33, '6 13,! 24.24, 27.8, 36.13

l ij mortal ADJ. : 42.70 coyta mortal; 40.36 medomortal; 58.28 pavor ... mortal; 68.15

i queria mal / a ssa combooça mortal;114.5 chagas mortaes; 235.33 pecadomortal; 407.21 disse con gran sannamortal.

tnortalla s. F.: 2.33, 378.38 a mortalla liemandou / tallar; 403.52.

ij

|

r

morto s. F.: 1.12 sen avermos pois a passar/ per mort' outra vegada; 6.6o, 24.24Porque tal morte foi morrer; 27.8venceu a mor t ' ; 75.64 cona mortegemendo; 83.5 Aos seus acomendados/ a Virgen tost' a livrados / De mortese de prijões || dar morte: 4.103, 75.31,78.28, 149.46 || p r e n d e r mor te: 2. 96,9.44.

morto ADJ. / S.: 5.97, 6.47, 13.25, 14.21, 54.2,6576 quisera 'nton seer mais monoque vivo || 21.4 mortos resorgir; 43.66dá aos m o r t o s v ida; 72.34, 111.52122.40.

mosteiro (125.115 To) v. mõesteiro.

mostra s. F.: 419.126 que te Deus non amagran mostra ch' en feit" á.

mostrar v. TR.: B.ir, 1.39, 2.28, 9.105, 12.7un gran miragre . . que a Reinna doCeo quis en Toledo mostrar || 15.63est' orgullo que mi ás mostrado; 51.85tan gran pesar en mostrava; 94.99 liemostrou tan grand' amor || 202.29 arima ... que era de tal razon / enlatin e que mostrava: «Mobile Tricli-nium» || 53.13 quen m'ascoitar quiser,/ direi-11' eu de com' a Virgen quisno menyo mostrar || mostrar-se: 24.30Santa Maria en vison / se mostrou;26.31, 82.2, 105.24 por aquesto te mevin mostrar || mostrar-se por: 17.27mostrando-sse por devyador; 31.56 :,mostrou-sse por bes t i a sage; 164.9 fdo mal que lie fezeron mostrou-ss' $en por despagada. |

Moura (Alentejo): 275.11 no convento ... 1de Moura. i

; imoura s. F.: 167.1 como húa moura levou i

seu filio morto a Santa Maria de Sala-;;

aoí.i, 212 38, 335.23. i

mouro s. M.: A. to Algarve, que gáou / demouros; 5.140 mouros nen judeus; 28.1,46.1, 63.17, 83.1 terra de mouros. |

!í*!fíj

i

Jé_ — — _ — — . — - =- -j

1 1*~4gtf*vj^

^^IP^

St- Á

<^^^d

^^™

^^3

— 'fl^B

-*•'W-

É&&iç=

r'•

€**i-r*

€*&&^^

^^^

e*á%?,^

*!**

^=

^

^+~r

^

^

fízs

~*

**^^=— _,€*

-^L

^: fiSm

^0*i*á^^&e»^^

^iv^-

^71 rv!1-^^'--