7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
1/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 1
UNIDADE
4O Principado
NDICE DE CONTIDOS
1. IMPERIO: O PRINCIPADO.1.1. A familia Xulio-Claudia (30 a.C. ao 68 d.C.).2.2. Os Flavios (69 ao 96 d.C.).3.3. Os Antoninos (98 ao 192 d.C.).4.4. Os Severos (193 ao 235 d.C.).
2. A FLEXIN NOMINAL: TERCEIRA DECLINACIN. SUBSTANTIVOS DE TEMA EN CONSOANTE.
3. A FLEXIN VERBAL.1.1. O sistema de presente dos verbos regulares en modo subxuntivo. Voz activa.2.2. O sistema de presente en modo subxuntivo do verbo sum.
LXICO.Evolucin fontica: consoantes oclusivas en posicin media.Expresins latinas.
Nesta unidade, no apartado do legado de Roma, seguiremos estudando os aspectos mis destacadosda historia romana durante o Imperio, e, mis en concreto, durante a primeira etapa deste, oPrincipado.
Explicaremos os temas en consoante da terceira declinacin e finalizaremos o estudo do sistema depresente en voz activa, co modo subxuntivo da conxugacin regular e do verbo sum.
Polo tanto, o estudo desta unidade permitirache:
Ampliar a visin sobre un perodo da historia de Roma do que, a pesar de resultar bastantecoecido, se ignoran moitos aspectos interesantes.
Coecer as desinencias dos substantivos dos temas en consoante da terceira declinacin.
Identificar pola sa terminacin os substantivos pertencentes a esta declinacin, deducir o seuenunciado a partir de calquera dos seus casos e declinalos.
Analizar as formas verbais dos tempos de indicativo e de subxuntivo de voz activa da conxugacinregular e do verbo sum.
Analizar e traducir textos latinos nos que aparezan estes contidos.
Legado Lingua Lxico Textos
O Imperio: O Principado Flexin nominal: 3declinacin temas enconsoante
Flexin verbal: Sistemade presente. Modosubxuntivo dos verbosregulares
Modo subxuntivo doverbo SVM
Do latn ao galego e ocasteln
Expresins latinas
O Imperio
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
2/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 2
1. O Imperio: o Principado
Anda que o complot dos idus* de marzo pretenda manter o sistema de goberno republicano, e evitar a
volta ao poder persoal, Monarqua, non conseguiu o seu obxectivo xa que, tras a morte de Csar,
aparece un segundo triunvirato*formado por Marco Antonio, Lpido e Octavio. Os tres homes loitarn
por conseguir o poder sumindo aos romanos en continuas guerras civs, que finalizarn no ano 30 a.C.
coa morte de Marco Antonio.
Nese momento, todo o poder quedar en mans do sobrio de Csar, Octavio. El por fin de feito ao
sistema republicano para dar paso ao Imperio, que se estender ata o ano 476 d.C. evidente que ao
longo dos cinco sculos que durou o Imperio houbo momentos de auxe e de crise. Neste tema
estudaremos o que aconteceu at o ano 235 d.C.: perodo que comprende o auxe do Imperio e o
comezo da sa decadencia. Ao longo destes anos, como iremos estudando, ostentarn o poder
membros de distintas familias:
Os Xulio-Claudios, que con Octavio Augusto, Tiberio, Calgula, Claudio e Nern permaneceron no
poder ata o ano 68 d.C.
Os Flavios, que se mantiveron no poder dende o 69 at o 96 d.C. con Vespasiano, Tito e
Domiciano.
Os Antoninos, que desempearon os labores de goberno dende o 98 at o 192 d.C. con Traxano,Hadriano, Antonino Po, Marco Aurelio e Cmodo.
Os Severos que estiveron fronte do Imperio dende o 193 ata o 235 d.C. con Septimio Severo,
Caracala, Macrino, Heliogbalo*ou Elagbalo e Alexandre Severo.
1.1. A familia Xulio-Claudia (30 a.C. ao 68 d.C.)
Como dixemos, tras a morte de Marco Antonio, todo o poder queda en mans dun dos triunviros, CaioOctavio, fillo de Atia, sobria de Xulio Csar e de Caio Octavio.
Este home, que posua dotes de estadista, saba o odio que
os romanos sentan cara monarqua. Intelixente, non quixo
poer de manifesto os seus desexos de instaurar un rxime
persoal; anda que acaparou todo o poder, mantivo, de
modo simblico, as institucins republicanas. Recibiu do
Senado*os ttulos de Augusto e de Princeps*, o primeiro
dos cidadns. Deste ltimo deriva o nome co que se coece
a primeira parte do Imperio, o Principado. AugustoO Im erio Romano en tem os de
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
3/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 3
comportouse como un gobernante moi prudente que soubo dar ao pobo romano o que mis necesitaba
nese momento: paz. En efecto, os romanos estaban fartos das loitas fratricidas, das guerras civs, e
Octavio logrou reducir os conflitos internos dando paso denominada pax augusta.
Ademais de manter as antigas asembleas, implantou o Consilium princpis*, rgano deliberante, de
carcter civil, as funcins do cal non estaban claramente establecidas, e a prefectura do Pretorio, decarcter militar. Esta ltima adquiriu co tempo unha importancia capital na historia de Roma. A persoa
que ocupaba o cargo, o prefecto do pretorio*, estaba fronte da famosa garda pretoriana*composta
por mis de nove mil homes, o que supoa en realidade ser o xeneral de todas as forzas de Italia. Co
tempo, os pretorianos, co seu prefecto de pretorio cabeza, alcanzaron unha cota de poder tan grande
que se involucraron na vida poltica de Roma, na que desempearon un papel decisivo ao depoer e
nomear emperadores ao seu antollo.
Ao non ter fillos coa sa esposa Livia, Augusto viuse obrigado a buscar un sucesor. As circunstancias
quixeron que este fose Tiberio, un dos fillos que Livia tivera no seu primeiro matrimonio. As, candoOctavio Augusto morre o 19 de agosto do ano 14 d.C., sucdelle Tiberio, que instaurar un perodo de
terror que non culminar at a morte de Nern.
Tiberio Claudio Nern gobernou dende o 14 ao 37 d.C. Cando subiu ao poder, tia 55 anos e unha
longa experiencia diplomtica e militar, pois conquistara Xermania. Non obstante, o seu carcter
pesimista e desconfiado acentuouse cos anos e coas traizns que o ameazaban e que culminaron cun
complot para acabar coa sa vida tramado por Sexano, o seu prefecto de pretorio. A partir dese
momento exerceu unha dura tirana baseada no terror.
Ao morrer no 37 d.C. sen fillos, sucedeulle o seu sobrio Caio Xulio Csar, ao que adoptara.
Cando subiu ao poder Caio Xulio Csar, a quen os soldados chamaban Calgula polas sandalias
militares que adoitaba levar, chamadas cligas*, o pobo romano recobrou a esperanza de que con el,
fillo de Xermnico e de Agripina, volvese unha poca dourada que puxese fin tirana de Tiberio. Non
obstante, estas expectativas pronto se viron defraudadas. As sas extravagancias prximas loucura e
a sa extremada crueldade obrigaron aos pretorianos a acabar coa sa vida. De feito, foi asasinado en
xaneiro do ano 41 d.C. sa morte creouse un baleiro de poder que permitiu aos pretorianos elixir ao
novo emperador. A persoa elixida foi Claudio, to de Calgula e irmn de Xermnico, ao que os
pretorianos encontraron escondido tras unhas cortinas dentro do palacio.Vinte e catro horas mis tarde Claudio foi ratificado polo Senado*como novo emperador. Durante os
trece anos que estivo no poder, do 41 ao 54 d.C., demostrou que a sa eleccin foi a mellor que poda
facerse nese momento. Britania foi conquistada polo seu fillo. Ademais, deu un importante papel aos
libertos*no funcionamento do Estado, o que favoreceu a igualdade destes cos nobres.
No 54 Claudio morreu envelenado pola sa cuarta esposa, Agripina, que pretenda que Lucio Domicio
Nern, o fillo que tivo nun matrimonio anterior, sucedese a Claudio. Tras a morte do emperador, Nern
presentouse ante a garda e o exrcito para ser proclamado emperador; s quedaba que o Senado o
ratificase, o que sucedeu un tempo despois.
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
4/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 4
O goberno de Nern, que se prolongou dende o 54 ata o 68 d.C., comezou de forma prometedora, ben
aconsellado polo seu preceptor Sneca e por Burro, o prefecto do pretorio. Non obstante, a relacin
coa sa nai Agripina arrefriouse e empezou a ser moi tensa, at o punto de que Nern ordenou o
asasinato da sa nai. Tamn envelenou o seu medio irmn Britnico. Con estas mortes remata o
quinquenio que os romanos coeceron como a boa poca de Nern, xa que as mortes violentasafectaban s sa familia. A partir deste momento converteuse no tirano que pasou Historia.
Acususelle de provocar o grande incendio que arrasou Roma no 64 d.C.
No 68 d.C. o Senado elixiu a Galba, de 72 anos, para suceder a Nern, que, sen o apoio do exrcito e
odiado por todos, fxose matar por un dos seus libertos.
Non obstante, o comportamento de Nern socavara tanto a figura do emperador que, ao longo do ano
69 d.C., sucdense tres emperadores, pois a Galba neselle Otn, elixido polos pretorianos, e Vitelio
aclamado polo exrcito de Xermania. A catica situacin remata co suicidio de Otn e cos sucesivos
asasinatos de Galba e de Vitelio. No mesmo ano o Senado entrega o poder a Vespasiano. Con elponse fin dinasta Xulio-Claudia, e comeza o mandato dos Flavios.
1.2. Os Flavios (69 ao 96 d.C.)
Tito Flavio Vespasiano tivo que enfrontarse a unha delicada situacin, pois cos feitos descritos o pobo
romano atopbase desmoralizado e ademais enfrontbase a unha forte crise militar. Era preciso dar
unha clara sensacin de autoridade. vez, haba que granxearse canto antes a confianza do pobo.
Afortunadamente para Roma Vespasiano conseguiu todo isto nos dez anos que durou o seu goberno,
do 69 ao 79 d.C. Puxo de manifesto grandes dotes como militar e como administrador, e restableceu o
dilogo co Senado*e co pobo. Grazas a iso, sobreviviu o Imperio. sa morte, nomeado emperador
o seu fillo Tito que, anda que gobernou pouco mis de dous anos, do 79 ao 81 d.C., gozou da simpata
do pobo, que enxalzou a sa figura, grazas aos xitos que obtivo en Palestina e ao seu xeneroso
comportamento nas situacins difciles s que tivo que facer fronte: a peste que asolou o Imperio, a
erupcin do Vesubio que sepultou baixo as sas cinzas as cidades de Pompeia e Herculano e o
incendio do Capitolio e o Campo de Marte.
Sucedeulle o seu irmn Domiciano que gobernou dende o 81 ata o 96 d.C. No aspecto militar continuoucoa conquista de Britania. Cos anos, apartouse do camio iniciado polo seu pai e irmn, e distanciouse
novamente do pobo e do Senado. De feito, morreu asasinado.
Tras a sa morte, o Senado comprendeu que deba intervir na eleccin do novo emperador e decidiu
elixir como tal un dos seus membros, Nerva. Pode dicirse que con el comeza a poca dourada do
Imperio, que se prolongar at a morte de Marco Aurelio. Nerva tivo o grande acerto de devolver ao
Senado*o destacado papel que lle corresponda. Ademais, ao ter 70 anos, quixo garantir a sucesin,
motivo polo que adoptou e designou como herdeiro a Marco Ulpio Traxano: este converterase nun dos
mellores emperadores de Roma. Deste modo, cando no ano 98 d.C, tras dous anos no poder e unsmeses despois de adoptar a Traxano, Nerva morre, o Imperio quedar en moi boas mans.
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
5/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 5
1.3. Os Antoninos (98 ao 192 d.C.)
Marco Ulpio Traxano, nacido en Hispania, concretamente en Itlica, converteuse no primeiro
emperador procedente dunha provincia. Ocupar o poder dende o 98 ata o 117 d.C. Durante o primeiro
ano do seu mandato, tivo que permanecer en Xermania para reforzar as fronteiras do Imperio, que con
el alcanzou a sa mxima extensin, xa que se embarcou en novas conquistas, como a de
Mesopotamia e, sobre todo, a da Dacia (Mapa do Imperio no s.II d.C.) A pesar desa poltica de
conquistas, Traxano ocupouse tamn dos asuntos internos, embeleceu Roma e impulsou a institucin
dos alimenta, especie de beneficencia destinada s persoas necesitadas, que lle valeu o ttulo de
Optmusconcedido polo Senado.
Xa ao final do seu mandato, participou na campaa contra os partos. Precisamente cando regresaba a
Roma no ano 117 d.C., morreu. As sas cinzas foron enterradas xunto columna que conmemoraba
as sas conquistas. Antes da sa morte, adoptou un dos seus lugartenentes, Hadriano, parenteafastado seu, que ser o elixido para substitulo no poder.
Cando Hadriano nomeado emperador no
ano 117 d.C., dectase de que o Imperio
non se pode seguir estendendo, xa que
resulta demasiado grande para poder
controlalo. As pois, renuncia mesmo a
algunhas conquistas do seu predecesor e
dedcase a percorrer todas as provinciassufocando as posibles rebelins e
reforzando as fronteiras.
En poltica interna, Hadriano restituu a
importancia do consilium princpis*, con
reunins peridicas deste rgano consulti-
vo. Preocupado pola sucesin, consciente de que moitos dos problemas do Imperio radicaban nela,
decidiu, ao non ter fillos, adoptar o que habera de ser o seu herdeiro, Tito Aurelio Antonino, coecido
mis tarde como Antonino Po. Non contento con isto, fixo que Antonino adoptase sa vez a Marco
Aurelio Vero e a Lucio Vero, que entn contaba sete anos. Con isto trataba de asegurar a sucesin a
longo prazo. As, cando morre no 138 d.C., ocupa o poder Antonino Po.
Con este emperador chega un momento de paz e de equilibrio poltico e social. Impulsou as obras
benficas iniciadas polos seus predecesores e mantivo cordiais relacins co pobo e o Senado*. No ano
146 d.C. asociou ao goberno a Marco Aurelio, un dos seus fillos adoptivos. Cando, tras vinte e tres
anos de estar no poder, no ano 161 d.C., morre sen deixar fillos varns, os seus fillos adoptivos, Marco
Aurelio Vero e Lucio Vero son xa adultos.
Marco Aurelio Vero pertenca a unha familia hispana. Home culto, tia ademais amplos coecementos
xurdicos. Cando se converteu en emperador, tia unha ampla experiencia de goberno, xa que exercera
O Imperio Romano
en tempos de Traxano
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
6/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 6
o poder asociado a Antonino Po durante mis de dez anos. El tamn asocia ao goberno a Lucio Vero,
co que exerce o mando de forma colexiada, de xeito parecido aos cnsules*de poca republicana.
Non obstante, Lucio Vero morre prematuramente no ano 169 d.C., frustrndose as a lia sucesoria
establecida por Hadriano. Ante esta eventualidade, Marco Aurelio asocia ao poder ao seu fillo Cmodo.
Nos ltimos anos do seu mandato, a rebelin dos pobos xermanos reclamou a sa atencin e a sapresenza. Antes de morrer en Vindobona, a actual Viena, tivo tempo de escribir en plena campaa
contra os xermanos, as Meditacins, obra publicada tras a sa morte. Nela plasma o seu pensamento
prximo ao estoicismo*, con reflexins de ndole filosfica e moral.
No ano 180, tras a morte de Marco Aurelio, sobe ao poder Marco Aurelio Cmodo Antonino. Este, fillo
de Marco Aurelio e da sa esposa Faustina, mostrou pronto o seu carcter desequilibrado. Afeccionado
aos combates de gladiadores*, el mesmo participou neles ao igual que Nern o fixera como auriga*
nas carreiras de carros. Vtima temper de conspiracins, viu acrecentada a sa crueldade e
desconfianza. A persecucin que someteu aos senadores* e a sa loucura, que lle levou aidentificarse con Hrcules, propiciaron a sa morte, pois foi asasinado no ano 192 d.C.
De novo sen un claro sucesor, os pretorianos elixiron a Prtinax como novo emperador. Este intentou
facer o que Nerva realizara tempo atrs, devolver o seu importante papel ao Senado; non obstante, foi
asasinado en marzo do 193 d.C., aos tres meses de alcanzar o poder.
Tras a sa morte optaron ao posto o seu sogro Flavio Sulpiciano e Didio Xuliano. Os pretorianos
elixiron emperador ao segundo por recibir unha maior cantidade de dieiro del. Pero, vez, as lexins*
da Galia elixiran como emperador a Pescenio Nxer, e as de Xermania a Septimio Severo. Este ltimo,
entrou en Roma e conseguiu que os pretorianos abandonasen a Didio Xuliano que foi asasinado por unsoldado en xuo do 193. O Senado aceptou a Septimio Severo como emperador, e este dispxose a
someter ao seu rival Pescenio Nxer, que finalmente morreu, cando pretenda refuxiarse entre os
partos.
1.4. Os Severos (193 ao 235 d.C.)
A partir deste momento, non xurdiron mis inimigos para Septimio Severo, que loitou contra os partos e
que, no ano 208 d.C., en compaa da sa esposa Xulia Domna e dos seus dous fillos Septimio
Basiano e Septimio Xeta, dirixiuse a Britania para enfrontarse coas tribos que poan en perigo a
muralla de Hadriano. Al permaneceu guerreando at que morreu no seu cuartel xeral no 211 d.C.
morte de Septimio Severo, os seus dous fillos trataron de repartirse o Imperio; pero a sa nai Xulia
Domna opxose a esa reparticin, o que desencadeou unha loita fratricida polo poder. A vitoria foi para
o fillo maior, Septimio Basiano, alcumado Caracala pola capa cltica, longa e con carapucha que
adoitaba vestir.
Caracala centrou o seu interese na poltica exterior, desexoso de emprender grandes conquistas que lle
permitisen ser considerado un novo Alexandre. Precisamente no ano 217 d.C., cando se dispoa a
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
7/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 7
enfrontarse aos partos, unha vez atravesado o Tigris, foi asasinado a instancias do seu prefecto do
pretorio*, Macrino.
Con Macrino sobe por primeira vez ao poder un home que non pertence clase senatorial, senn
orde ecuestre*. Prevendo a posibilidade de ser abandonado polos soldados, apresurouse a asociar ao
goberno ao seu fillo que s tia nove anos. Non obstante, o seu mandato durou moi pouco, pois no 218d.C. os lexionarios*deron o seu apoio a Vario Avito Basiano, sobrio neto de Xulia Domna, a nai de
Caracala. Posto que este ltimo non tivo fillos, os lexionarios nomearon emperador baixo o nome de
Marco Aurelio Antonino a este familiar afastado de Caracala. Macrino quixo opoerse a el, pero foi
vencido e morto ao igual que o seu fillo.
As pois, o mozo Marco Aurelio Antonino, mis coecido como Heliogbalo* ou Elagbalo,
converteuse en emperador, cargo que ocupou dende o 218 ata o 222 d.C. A sa xuventude impediulle
dedicarse a gobernar, e preferiu entregarse ao culto ao Sol e a grandes orxas, o que escandalizou ao
pobo romano, que viu como a corte de Heliogbalo se compoa de bufns, de rameiras e de favoritosdun e outro sexo. O escndalo culminou cando casou cunha vestal*e instalou en Roma a pedra negra
que representaba o deus Sol.
A avoa de Heliogbalo quixo asegurar a sucesin deste, e, como non tia fillos, fixo que adoptase ao
seu primo Xesio Basiano, que chegara a emperador co nome de Alexandre Severo. Heliogbalo, que o
odiaba, intentou desfacerse del predispoendo na sa contra aos pretorianos. Non obstante, nun deses
intentos foi o propio Heliogbalo o que atopou a morte.
Alexandre Severo, durante os seus trece anos de goberno, do 222 ao 235 d.C., tratou de devolver ao
Senado o esplendor que lle negaron os seus predecesores, pero o seu intento resultou infrutuoso.Ademais, Alexandre Severo non conseguiu ter o apoio dos senadores que, pouco a pouco, se retiraron
s provincias. Anda que conseguiu vencer aos persas, tivo que acudir pronto a loitar contra os
xermanos que se sublevaran de novo. En vez de enfrontarse a eles comprou a sa retirada, o que
irritou s sas tropas, que acabaron por asasinalo en marzo do 235.
Tras un perodo que abrangue do 193 ao 235 d.C., no que baixo os Severos se d un respiro ao
Imperio, coa morte de Alexandre Severo comeza o final do principado, pois durante os 50 anos
seguintes, perodo denominado anarqua militar*, o Imperio romano est ao bordo da desaparicin, e,
cando Diocleciano sexa nomeado emperador no ano 285, o Imperio recuperarase un pouco, pero faraobaixo outra forma, o dominado*, como estudaremos na unidade seguinte.
No seguinte esquema presentamos unha visin global da sucesin das dinastas que se sucederon no
poder durante este perodo do imperio romano.
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
8/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 8
O IMPERIO (30 a.C. -476 d.C.)
FAMILIA XULIO-CLAUDIA (30 a.C. ao 68 d.C.)
Octavio Augusto (30 a.C. -14 d.C.)Tiberio (14 ao 37 d.C.)
Calgula (37 ao 41 d.C.)Claudio (41 ao 54 d.C.)Nern (54 ao 68 d.C.)
Emperadores elixidos no 69 d.C. polo Senado (Galba) oupolo exrcito (Otn e Vitelio)
GalbaOtnVitelio
DINASTA FLAVIA (69 ao 96 d.C.)Vespasiano (69 ao 79 d.C.)Tito (79 ao 81 d.C.)Domiciano (81 ao 96 d.C.)
O Senado elixe un dos seus membros Nerva (96 ao 98 d.C.)
DINASTA DOS ANTONINOS (98 ao 192 d.C.)
Traxano (98 ao 117 d.C.)Hadriano (117 ao 138 d.C.)Antonino Po (138 ao 161 d.C.)Marco Aurelio (161 ao 180 d.C.)Cmodo (180 ao 192 d.C.)
Os pretorianos elixen os sucesores en distintas partes doImperio.Prtinax asasinado e os outros tres enfrntansepor conseguir o poder.
Prtinax (193 d.C.)Didio Xuliano (193 d.C.)Pescenio Nxer (193 d.C.)Septimio Severo
PRINCIPADO(
30
a.C.ao253d.C.)
DINASTA SEVERA (193 ao 235 d.C.)
Septimio Severo (193 ao 211 d.C.)Caracala (211 ao 217 d.C.)
Macrino (217 ao 218 d.C.)Heliogbalo (218 ao 222 d.C.)Alexandre Severo (222 ao 235 d.C.)
Realiza o apartado 1 das Actividades de repaso
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
9/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 9
A flexin nominal: terceira declinacinAo igual que nas das primeiras declinacins, na terceira hai substantivos e adxectivos. Todos eles
recocense pola terminacin -isdo seu xenitivo singular. Nesta unidade empezaremos a estudar ossubstantivos.
Recorda que primeira declinacin pertencen os substantivos de tema* en vogal -a. segunda, os de
tema en vogal -o/-e. En cambio, na terceira, hai substantivos de tema en vogal -i, tamn chamados
parislabos*, e substantivos de tema en consoante, denominados imparislabos*. En primeiro lugar,
aprenderemos a diferenciar uns e outros.
Neste proceso, salvo nalgunhas excepcins s que nos referiremos na seguinte unidade, axudaranos o
seu enunciado*. Se o nmero de slabas do nominativo e do xenitivo do singular distinto, dicir,
ambas as das formas son imparislabas entre si, estaremos ante un tema en consoante. Se, polacontra, este nmero igual, ou sexa, os dous casos son parislabos entre si, tratarase dun tema en -i.
Por exemplo: en sol, solis, comprobamos que no nominativo s hai unha slaba, sol, mentres que no
xenitivo, solis, hai das, so-lis. Ao estar ante dous casos imparislabos entre si, dicir, que teen
distinto nmero de slabas, trtase dun tema en consoante.
En cambio o substantivo hostis, hostis presenta das slabas no nominativo, hos-tis, e das, no
xenitivo, hos-tis. Posto que ambos os dous casos son parislabos entre si, ou sexa, contan co mesmo
nmero de slabas, atopmonos ante un tema en vogal -i.
Realiza as actividades do PENSVM 1
Unha vez que coecemos os temas que hai na terceira e como se distinguen, nesta unidade
estudaremos os temas en consoante.
SUBSTANTIVOS DE TEMA EN CONSOANTE
Inclense neste grupo substantivos de xnero masculino, feminino e neutro. O tema, que se obtn ao
quitar a desinencia* -is do xenitivo singular, remata en consoante. Segundo sexa a consoante final
distnguense:
a) Temas en oclusiva:
bilabial (p, b)dental (t, d)velar ou gutural (c, g)
b) Temas en lquida (lateral l e vibrante r)
c) Temas en nasal (m, n)
d) Tema en sibilante (s)
Realiza as actividades do PENSVM 2
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
10/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 10
Vexamos agora as desinencias que presentan os temas en consoante.
MASCULINOS EFEMININOS NEUTROS
CASO
SINGULAR PLURAL
CASO
SINGULAR PLURAL
Nominativo -s/-cero () -es Nominativo -cero () -a
Vocativo -s/-cero () -es Vocativo -cero () -a
Acusativo -em* -es Acusativo -cero () -a
Xenitivo -is -um Xenitivo -is -um
Dativo -i -ibus* Dativo -i -ibus*
Ablativo -e -ibus* Ablativo -e -ibus*
(*) As vocais -e e -i non son propiamente desinencias, senn vogais de unin* queaparecen entre o tema e as desinencias
En comparacin coas das declinacins anteriores, chama a atencin a dobre desinencia -s/cero ()
que hai no nominativo e no vocativo do singular dos masculinos e femininos. Vexamos como se
reparten:
DESINENCIA TEMA EN XNERO
oclusiva:
bilabial (p, b)dental (t, d)velar ou gutural (c, g)
Masculino e feminino-S
nasal m* Feminino
oclusiva dental (t, d)** Neutro
-
lquida:
lateral (l)vibrante (r)
nasal (n)
sibilante (s)
Masculino, feminino e neutro
* S hai unha palabra de tema en -m(hiems, hiemis) e de xnero feminino.**Unicamente hai substantivos de xnero neutro nos temas en oclusiva dental.
Realiza as actividades do PENSVM 3
No exercicio anterior advrtese que no nominativo singular dalgns substantivos a consoante final do
tema desapareceu, virtus, en vez de virtuts, ou converteuse noutra consoante, rex, en lugar de regs.
Tamn se aprecia un cambio de vogal entre o nominativo e o xenitivo, fulmen, pero fulmnise non
*fulmnis.
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
11/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 11
Esas particularidades dbense aos cambios fonticos que se producen na terceira declinacin. Estes
poden darse no nominativo e vocativo do singular, ao entrar en contacto das consoantes, a do tema e
o -sda desinencia, ou nos demais casos.
A continuacin, estudaremos os distintos temas en consoante fixndonos que desinencia teen no
nominativo e vocativo singular, e que cambios fonticos se producen nos casos anteriores e nosdemais casos da flexin.
a) Temas en oclusiva
Bilabial. Os substantivos que pertencen a este tema son de xnero masculino ou feminino. Levan
desinencia -sno nominativo e no vocativo do singular, pero non presentan cambios nos devanditos
casos, xa que a bilabial, /p/ ou /b/, mantense diante do -s: dap-s, dapis. No resto da flexin, pode
darse apofona*, cambio en i de calquera vogal breve cando pasa de slaba final (ou inicial) a
slaba media: princepsen slaba final, pero princpisen slaba media.
Dental. Neste tema inclense substantivos masculinos, femininos e neutros. Os dous primeiros
engaden a desinencia -sno nominativo e vocativo do singular, o que obriga a cambios fonticos en
ambos os dous casos, xa que a dental, t ou d, asimlase ao s e, posteriormente, o dobre -ss
resultante da asimilacin*simplifcase nun: virtut-s> virtuss> virtus.
Os temas en dental de xnero neutro teen desinencia cero (-) no nominativo, vocativo e
acusativo do singular, casos que, de non presentar cambios fonticos, teran que rematar en d ou
en t: caput. Non obstante, a dental desaparece precedida doutra consoante: cor< cord; lac< lact.
No resto da flexin, con independencia do xnero, pode haber apofona*: miles/mil
tis; caput,pero captis.
Velar ou gutural. Os substantivos de tema en oclusiva velar son s masculinos e femininos. No
nominativo e vocativo do singular levan desinencia -s, o que provoca cambios fonticos en ambos
os dous casos, pois o grupo resultante: cs, gs, transfrmase en x: dux< ducs; rex< regs. No resto
tamn hai casos de apofona*: haruspex/haruspcis.
CAMBIOS FONTICOS QUE SE PRODUCEN NOS TEMAS EN OCLUSIVA
OCLUSIVA NOMINATIVO E VOCATIVO SINGULAR RESTO DA FLEXIN
bilabial (p, b) Non hai cambios fonticos: princep-s Posible apofona*: princeps/princpis
dental (t, d)Dental+s > -ss > -s: miles < *miless < *milet-s
Cons.+dental > cons.: *cord > cor
Posible apofona*: miles/militis
velar (c, g) Velar+s >x: dux < *duc-s Posible apofona*: haruspex/ haruspcis
(*) Apofona:Cambio en idunha vogal breve cando pasa de slaba final (ou inicial) a slaba media. Nos exemplos anteriores, o -ebreve da slaba final convrtese en -i-ao pasar a slaba media.
Realiza as actividades do PENSVM 4
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
12/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 12
b) Temas en lquida (en lateral, l e en vibrante, r)
Temas en l e r. Comprenden substantivos masculinos, femininos e neutros. Levan desinencia cero
no nominativo e vocativo do singular. Non se producen cambios fonticos nin nestes casos nin no
resto da flexin: consul-, consl-is; amor-, amr-is; cadver, cadavr-is.
Dentro dos temas en r, hai tres palabras cuxo nominativo e vocativo do singular presentan unha
vogal de apoio eque non aparece nos demais casos (alternancia ide., cf. gregopathvr patrov"pathvr patrov"pathvr patrov"pathvr patrov").
Son:
pater, patrispai
mater, matrisnai
frater, fratrisirmn
c) Temas en nasal
Tema en m. S hai un substantivo de tema en m, e de xnero feminino. No nominativo e vocativodo singular leva desinencia -s, pero, ao manterse o mdo tema seguida da desinencia -s, hiem-s,
non se producen cambios fonticos nin nestes casos nin no resto da flexin.
Tema en n. Nestes temas hai substantivos dos tres xneros. Todos, menos un 1, levan desinencia
cero (-) no nominativo e vocativo do singular, e os neutros tamn a teen no acusativo singular.
Anda que a desinencia a mesma para os masculinos, os femininos e os neutros, os resultados
aos que d lugar son diferentes, segundo se trate duns ou outros. En efecto, nos dous primeiros o
n, consoante final do tema, cae por ir tras a vogal o: homon> homo(m.); virgon> virgo(f.)
Non obstante, nos neutros, o nmantense por ir tras a vogal e: lumen; flumen.No resto da flexin, con independencia do xnero, pode producirse apofona*: virgo/virgnis (f.);
homo/homnis(m.); flumen/flumnis(n.), ou non por ter -o- longo: natinatinis
En resumo, os nominativos e vocativos do singular dos temas en n teen das posibles
terminacins:
-opara os substantivos masculinos e femininos. Recorda que ontras ose perde.
-en, para os substantivos neutros, pois o n tras emantense. Ao tratarse de substantivos
neutros, esta terminacin aparece tamn no acusativo do singular.
d) Tema en sibilante s
Hai substantivos masculinos, femininos e neutros. marxe do seu xnero, todos os substantivos de
tema en sibilante presentan desinencia cero no nominativo e vocativo do singular. Esta desinencia
atpase tamn no acusativo singular dos neutros. Posto que non se dan condicins que esixan
cambios fonticos, o s do tema tera que aparecer sempre nos casos mencionados, tempus-;
genus-; mos-. Non obstante, nalgns masculinos e femininos non acontece as, xa que, s
1
Sanguin- leva -s, e o -n-, igual que as dentais, asimlase ao -s: sanguis sanguinis.
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
13/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 13
veces, atopamos un r en vez dun s: honor en vez de honos, arbor en lugar de arbos. Nunca
ocorre nos monoslabos: mos (non *mor), flos (non *flor).
O feito anterior s pode explicarse estudando os cambios fonticos do resto da flexin, que, nos
temas en sibilante, son dous. Un, o rotacismo*, prodcese en todos os substantivos con
independencia do seu xnero; o segundo, consistente nun cambio voclico, s afecta aossubstantivos de xnero neutro.
O rotacismo defnese como o paso a rdo sintervoclico: *mos-is> mor-is; *hons-is> honr-is;
*os-is> or-is; *crus-is> crur-is. Polo tanto, pode darse na maiora dos casos, con excepcin de
aqueles nos que o s non aparece entre vogais (N.V. sg.). Pois ben, esa maiora exerce unha forte
influencia sobre o nominativo e o vocativo do singular que acaban transformando en run sque non
intervoclico, senn final.
De a, a nosa anterior afirmacin, o cambio fontico que se d nalgns nominativos e vocativos do
singular masculinos ou femininos s pode entenderse como un cambio analxico, dicir, para
igualarse co resto dos casos, pois non se trata dun cambio fontico, xa que non se dan as
condicins necesarias: s en posicin intervoclica.
O segundo cambio fontico que se d no resto da flexin s afecta, como dixemos, aos
substantivos neutros, consiste no cambio de timbre da vogal do nominativo, vocativo e acusativo do
singular nos demais casos: genus/*gens-is > genris; tempus/*temps-is> tempris.
RESUMO DOS CAMBIOS FONTICOS QUE SE PRODUCEN NA TERCEIRA DECLINACIN
CASO CAMBIO FONTICO TEMA NO QUE SE PRODUCE
ts > ss > s. *milets> *miless> miles
ds > ss > s. *peds> *pess> pes
cons. + dental > cons. *cord> cor
nos dentais masculinos e femininos
nos dentais masculinos e femininos
nos dentais neutros.
cs >x. *ducs> dux / gs >x. *legs> lex nos guturais
on > o. *homon> homo; *legion> legio nos nasais en -n masculinos e femininos
NO NOMINATIVO
E
NO VOCATIVOSINGULAR
s > r. honos> honornos temas en s masculinos e femininos;s s veces por analoxa* cos outroscasos
Apofona. Cambio en -i- da vogal breve da slaba final donominativo e vocativo do singular ao pasar a slaba media noresto dos casos
nos oclusivos: princeps / princpis
nos nasais en n: flumen / flumnis
Rotacismo.Paso a rde sintervoclico nos temas en s: *hons-is > honr-isNO RESTO DOS
CASOS
Cambio voclico. Vogal distinta no nominativo, vocativo eacusativo do singular e nos demais casos
nos temas en s neutros: tempus /tempris, genus / generis
Realiza as actividades do PENSVM 5
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
14/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 14
Para finalizar o estudo dos temas en consoante da terceira, poremos en prctica todo o anterior.
Declinaremos dous substantivos, o primeiro, a partir do enunciado, o segundo, a partir dun caso
calquera. Explicaremos os distintos pasos que hai que dar para iso:
DECLINACIN de leo, lenis(m.) len
Cando teamos que declinar un substantivo do que se nos d o enunciado, aproveitaremos a
informacin que este nos ofrece. A primeira forma, o nominativo singular, permtenos escribir o
nominativo e o vocativo singular (se neutro, tamn o acusativo). A sa segunda forma, o xenitivo
singular, ademais de facilitarnos un terceiro caso, o xenitivo singular, permtenos, ao quitarlle a
desinencia -is, obter o tema, elemento comn ao resto dos casos. Se a ese tema lle engadimos as
distintas desinencias, teremos a flexin completa de leoque aparece a continuacin.
CASO SINGULAR PLURAL
Nominativo leo len-es
Vocativo leo len-es
Acusativo len-em len-es
Xenitivo len-is len-um
Dativo len-i leon-bus
Ablativo len-e leon-bus
Realiza as actividades do PENSVM 6
DECLINACIN de leginum
Cando non temos o enunciado dun substantivo, senn un caso calquera, primeiro identificaremos
mediante a desinencia de que caso se trata. Despois, separando aquela, deduciremos o tema.
Seguidamente completaremos a declinacin engadndolle as distintas desinencias con especial coidado
no nominativo e vocativo do singular, xa que en ambos os dous casos hai dobre desinencia -s/-. Por
ltimo, se os hai, efectuaremos os cambios fonticos propios do tema ao que corresponde o devanditosubstantivo.
No exemplo que nos ocupa, pola desinencia -um, propia do xenitivo plural, identificamos o caso. Ao
separar aquela, aparece un tema en nasal n, legion, ao que engadiremos as distintas desinencias. No
nominativo e vocativo singulares elixiremos -, a que corresponde aos temas en nasal n. Por ltimo
recordaremos que nestes temas a nen posicin final cae nos masculinos e femininos, e mantense nos
neutros. O feito de que en legion a vogal anterior ao n sexa un o indcanos que se trata dun
substantivo masculino ou feminino. Por iso, no nominativo e no vocativo do singular suprimiremos o n
do tema. Esta sera a declinacin de leginum. De tdolos xeitos, para confirmar, o mellor ir aodicionario para ver como o nominativo de singular (a primeira forma do enunciado).
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
15/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 15
CASO SINGULAR PLURAL
Nominativo *legion- > legio legin-es
Vocativo *legion- > legio legin-es
Acusativo legin-em legin-es
Xenitivo legin-is legin-um
Dativo legin-i legion-bus
Ablativo legin-e legion-bus
Os pasos que demos para declinar esta palabra son practicamente os mesmos que hai que seguir para
deducir o nominativo singular de calquera substantivo de tema en consoante da terceira declinacin.
Non hai que esquecer a importancia que iso ten hora de utilizar o dicionario ou un vocabulario, poisen ambos os dous os substantivos aparecen co seu enunciado, dicir, co nominativo e o xenitivo,
xeralmente do singular.
Debido ao seu interese, enumeraremos brevemente os pasos que deben darse para chegar ao
nominativo do singular dun substantivo que nos aparece nun texto en calquera outro caso. En primeiro
lugar, hai que identificar mediante a desinencia o caso no que est. Feito isto, debe separarse aquela
para obter o tema. A continuacin, segundo o tema resultante, engdese a desinencia correspondente
do nominativo, -s ou -cero. Por ltimo, efectanse, se procede, os cambios fonticos propios deste
caso.
Realiza as actividades do PENSA 7 e 8
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
16/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 16
3. A flexin verbal
3.1. O sistema de presente dos verbosregulares en modo subxuntivo. Voz activaFinalizaremos o estudo do sistema de presente estudando os tempos do modo subxuntivo.
Tal como dixemos na unidade anterior, ao devandito sistema pertencen o presente, o pretrito
imperfecto e o futuro imperfecto, dicir, os tempos que levan no seu nome a palabra presente e
imperfecto. Tendo en conta que o latn carece de futuros en subxuntivo, dentro deste modo atoparemos
s o presente e o pretrito imperfecto.
Ao igual que acontece en indicativo, nas formas verbais que corresponden a estes tempos distnguense
xeralmente os seguintes elementos: tema de presente, sufixo modal-temporal* e desinencia
persoal*. Posto que o tema de presente e as desinencias persoais non difiren nun e outro modo, s
teremos que identificar o sufixo modal-temporal de cada un deles.
Para completar este estudo, haber que ter en conta se se engaden vogais de unin entre o tema e o
sufixo modal-temporal ou entre o sufixo e as desinencias persoais. Se as, veremos de que vogal de
unin se trata. Por ltimo, indicaremos os cambios fonticos que se produzan.
PRESENTE DE SUBXUNTIVO. VOZ ACTIVA
Frmase co tema de presente, o sufixo modal-temporal e as desinencias persoais da voz activa.
O sufixo vara segundo a conxugacin* que pertence o verbo. Se se trata dun verbo da primeira
conxugacin, o sufixo utilizado -e-. Se o verbo pertence a calquera outra conxugacin o sufixo
empregado -a-. IGUAL QUE EN CASTELN E GALEGO.
No presente de subxuntivo non aparecen vogais de unin, pero si se d un cambio fontico nos verbos
da primeira conxugacin. Neles o ado tema desaparece ante o -e-, sufixo modal-temporal. As ama-e-
m > amem; ama-e-s > ames; ama-e-t > amet; ama-e-mus > am- mus; ama--tis > am-tis; ama-e-
nt > ament. IGUAL QUE EN CASTELN E GALEGO, pero non ocorre o mesmo no encontro doutras vogais
(lat. debeas, cast. e gal. debas;lat. sentias, cast. sientas e gal. sintas).
1: Tema en Ame,
2: Tema en Avise,
3: Tema en cons., -uLea,
4: Tema en Oia,
4: Tema en Colla,
ame-m < *ama-e-m
ame-s
ame-t
am-mus
am-tis
ame-nt
mone-a-m
mone-a-s
mone-a-t
mone--mus
mone--tis
mone-a-nt
leg-a-m
leg-a-s
leg-a-t
leg--mus
leg--tis
leg-a-nt
audi-a-m
audi-a-s
audi-a-t
audi--mus
audi--tis
audi-a-nt
capi-a-m
capi-a-s
capi-a-t
capi--mus
capi--tis
capi-a-nt
Realiza as actividades do PENSVM 9
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
17/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 17
PRETRITO IMPERFECTO DE SUBXUNTIVO. VOZ ACTIVA
Frmase co tema de presente, o sufixo modal-temporal -re-e as desinencias persoais propias da voz
activa.
Posto que os verbos da terceira conxugacin teen maioritariamente un tema de presente
consonntico, para evitar o contacto entre a consoante final do tema e a consoante inicial do sufixo,
entre unha e outra introdcese unha vogal de unin que neste caso -e-.As: leg--re-m; leg--re-s;
leg--re-t; leg-e-r-mus; leg-e-r-tis; leg--re nt.
Ademais do feito anterior, hai que sinalar que nos verbos da cuarta mixta, de tema en -, prodcese un
cambio fontico que consiste en que o -do tema de presente seguida da consoante rdo sufixo -re-,
convrtese en e. As: *fac-re-m > fac-re-m; *fac-re-s > fac-re-s; *fac-re-t > fac-re-t; *faci-r-
mus > face-r-mus; *faci-r-tis > face-r-tis; *fac-re-nt > fac-re-nt.
1: Tema en Amase,/ amara
2: Tema en Avise,/ avisara
3: Tema en cons., -uLese,/ lera
4: Tema en Ose,/ oira
4: Tema en Collese,/ collera
am-re-m
am-re-s
am-re-t
ama-r-mus
ama-r-tis
am-re-nt
mon-re-m
mon-re-s
mon-re-t
mone-r-mus
mone-r-tis
mon-re-nt
leg--re-m
leg--re-s
leg--re-t
leg-e-r-mus
leg-e-r-tis
leg--re-nt
aud-re-m
aud-re-s
aud-re-t
audi-r-mus
audi-r-tis
aud-re-nt
cap-re-m
cap-re-s
cap-re-t
cape-r-mus
cape-r-tis
cap-re-nt
Posto que na presente unidade finalizamos o estudo do sistema de presente en voz activa,
resumiremos os sufixos modais-temporais dos distintos tempos que o conforman.
MODO TEMPO SUFIXO MODAL-TEMPORAL
Presente --
Pretrito Imperfecto -ba-INDICATIVO
Futuro Imperfecto-b-/-bi-/-bu-*(Na 1 e 2 conxugacin)-a-/-e-**(Na 3 e 4)
Presente-e-(Na 1 conxugacin)-a-(Na 2, 3 e 4)
SUBXUNTIVO
Pretrito Imperfecto -re-
(*) O sufixo -b-, que aparece na 1 persoa do singular, recibe a partir do segundo unha vogal deunin -i que se mantn at a 2 persoa do plural, xa que na 3 do plural -u. Estas vogais evitan oencontro da consoante do sufixo coa da desinencia persoal.(**) O sufixo -a-s se emprega na 1 persoa do singular, nas demais, utilzase o sufixo -e-
Realiza as actividades do PENSVM 10
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
18/19
LATN I / Unidade 4. O Principado. 18
3.2. O sistema de presente en modosubxuntivo do verbo SVMA iniciar o seu estudo na unidade anterior, diciamos que por tratarse dun verbo irregular, ten as sas
peculiaridades. Entre elas, a dobre forma do tema de presente: s-/es-.Nos tempos que compoen o
modo subxuntivo ambas as das aparecen representadas por igual, xa que a s-utilzase no presente
de subxuntivo. Pola contra, o pretrito imperfecto frmase sobre es-. Evidentemente os sufixos son
tamn especiais, como veremos a continuacin.
Modo Subxuntivo
PRESENTE
Sexa / sera ...
PRETRITO IMPERFECTO
fra ou fose ... / sera ...
s-i-ms-i-s
s-i-t
s-i-mus
s-i-tis
s-i-nt
es-se-mes-se-s
es-se-t
es-s-mus
es-s-tis
es-se-nt
O sufixo modal-temporal do presente de indicativo -i- e o mesmo que ten o grego para o optativo, modo
que en latn absorbeu o subxuntivo.
O sufixo motal temporal do pretrito imperfecto -se- era, en realidade, o mesmo nos verbos regulares,
pero nestes pasou a -re- por rotacismo*.
7/24/2019 Tema 4 El Principado. Tesera Declinacion
19/19
19
Lxico
EVOLUCIN FONTICA: Consoantes oclusivas en posicin media.
Nesta unidade estudaremos como evolucionaron as consoantes oclusivas en posicin media. Recordemos queestas poden ser xordas (p, t, c) e sonoras (b, d, g). Cada unha delas sufriu unha evolucin distinta:
As oclusivas xordas (-p-, -t-, -c-) cando van entre vogais, ou entre vogal e un lou un r, sonorzanse.
-p- > -b- apertram> abertura
-t- > -d- legtum> legado
-c- > -g- secrum> seguro
As oclusivas sonoras (-b-, -d-, -g-) en posicin intervoclica tenden a desaparecer.
-b- > tibi> ti
-d- > crudlem> cruel
-g- > vagnam> vaa / vainapero nidum> nido (cast.) / nio (gal.) de evolucin mis complexa.
EXPRESINS LATINAS
- Carpe diem goza do da
- Cogto ergo sum penso, logo existo
- Confer (cf.) comprese
- Curriclum vitae currculo persoal
- De facto de feito
- De iure de dereito
- De visu de vista,
- Deficit perda, falta, escaseza
- Dura lex, sed lex a lei dura, pero a lei
- Ecce homo vela o home
Realiza as actividades de repaso
Top Related