Tomas Eliot - AZLIBNET · onun Cules Lÿfoqri, Artur Rembo vÿ Pol Verlenlÿ tanûølû-ьûna...

Azÿrbaycan Respublikasûnûn PrezidentiÈlham ßliyevin

“Дцнйа ядябиййатынын эюркямли нцмайяндялярининясярляринин Азярбайъан дилиндя няшр едилмяси

haqqыnda” 2007-cи il 24 август tarixlisÿrÿncamû ilÿ nÿør olunur.

“Шярг-Гярб” Áakû – 2011

NOBEL MÖKAFATI

LAUREATLARININ ßÑßÐËßÐÈ

Thomas Stearns Eliot

Inventas vitam juvat excoluisse per artesУсталûьа йцксÿлÿрÿк bу дцнйанû хоø едÿнÿ

Tomas EliotNOBEL MÖKAFATI LAUREATI

ÑÅ×ÈËÌÈØ ßÑßÐËßÐÈ

“Шярг-Гярб” Áakû – 2011

ISBN 978-9952-34-706-7

Инэилис дилиндян тяръцмя едяни vяюн сюçцн мцяллиôи: Vahid ßrяbov

Рedaktor: ßсяд Нясирли Korrektor: Ëятàôят Ñямядîâà

Bяdii tяrtibat vяdizaynûn mцяllifi: Tяrlan Qor÷u Kompцter dцzцmц: Hikmяt Aydûnoülu

Tomas Eliot. Se÷ilmiø ÿñÿðëÿðè.Áàêû: “Øярq-Qяrb”, 2011, 600 сяù.

Мятн: Áàêû Ñлàâйàн Униâерситети, “Китàб aлями” НПМ, 2011Áядии тяртибàт, сяùиôялянмя: “Туту” няшриййàтû, 2011© “Øярг-Гярб” АÑЪ, 2011

Tomas Eliot NOBEL MÖKAFATI LAUREATI

Inventas vitam juvat excoluisse

per artes

5

TOMAS ELÈOT:

“ØEÈR POEZÈYA DEYÈL,

ØEÈR HßYATDIR”

Tomas Stþrnz Eliot XX ÿsr ingilis-amerikan modernist ÿdÿ biyyatûnûn gþrkÿmli øairi vÿ ÿdÿbi tÿnqid÷isidir. Hÿm ame ri kalûlar, hÿm dÿ ingilislÿr onu þzlÿrinin øairi hesab edir lÿr.

Елиот 1888-ъи ил сентйабрûн 26-да АÁШ-ûн Миссури øтатû-нûн Сент-Луис øÿщÿриндÿ доьулмуøдур. Uьurlu iø adamû olan atasû Henri Ueÿ Eliot hidravlik-sûxma øirkÿtinin prezi denti idi. Anasû Шarlotta Cÿmpe Stþrnz (1843–1929) seir lÿr yaz mûø vÿ ictimai фÿалиййÿтлÿ мÿøьул олмуøдур. Eliot йеддиуøаглû ailÿ nin sonbeøiyi idi. Ona babasû Tomas Stþrnzин адûнû гой-муøдулар.

1898-ci ildÿn 1905-ci ilÿ qÿdÿr Eliot þзÿл мÿктÿбдÿ тÿщ сил алмûø, burada latûn, yunan, fransûz vÿ alman dillÿrini þyrÿn miødir. 14 yaøû olanda o, Edvard Fitsceraldûn Þmÿr Xÿy yam dan tÿrcцmÿ etdiyi “Þmÿr Xÿyyamûn rubai lÿri” adlû øeirlÿr mÿcmuÿsini oxumuø vÿ bu øeirlÿrin tÿsiri altûn da øeir yazmaьa baølamûødûr. Eliot ilk øeirlÿrini цmidini pu÷a ÷ûxa ran bÿrbad øeirlÿr hesab edirdi. О, þз øeirlÿrини редак-тору олдуьу “Harvard Адвоъате” jur nalûnda ÷ap eтдир мÿйÿ баøламûøдûr.

Universiteti bitirdikdÿn sonra Елиот Massa÷uсетs øta-tûn da bir il lik hazûrlûq kursunda oxumuø vÿ burada sonralar

6

“Èstifa dÿ siz torpaq” adlû ÿsÿrini nÿør edÿcÿk Skofild Teyer ilÿ tanûø olmuødur.

1906-cû ildÿn 1909-cu ilÿ qÿdÿr o, Harvardda fÿlsÿfÿ tÿhsili almûø, dþrdillik tÿhsil kursunu ц÷ ilÿ tamamlamûø vÿ bakalavr dÿrÿcÿsinÿ yiyÿlÿnmiødir. Eliotun 1908-ci ildÿ sonuncu kursda oxuyarkÿn qazandûьû ÿn mцhцm nailiyyÿt Ortiz Simonzun 1899-cu ildÿ yazdûьû “Шeirdÿ simvolizm hÿrÿ katû” adlû ÿsÿrini ÷apa hazûrlamasû olmuødur. Bu ÿsÿr onun Cules Lÿfoqri, Artur Rembo vÿ Pol Verlenlÿ tanûølû-ьûna øÿrait yaratdû. Eliot сонралар yazûrdû ki, bu kitab onun hÿya tûn da bþyцk bir dþnцø йаратмûøдûр.

Елиот щесаб едирди ки, ÿдÿбиййатда йенилик йалнûз ÿнÿ-нÿ лÿрин йенилÿøмÿси вÿ зÿнэинлÿøмÿси кими мейдана ÷ûхûр; ÷цнки щÿр йени мÿтн артûг мþвъуд олан мÿтнлÿрÿ мцÿййÿн мцна сибÿтдÿ йазûлûр вÿ “ÿнÿнÿ”ни йарадан да мÿщз будур. Йени мÿтн, ÿэÿр о, доьрудан да, ъидди сÿнÿт щадисÿсидирсÿ, бу бцтþв лцйцн дахили пропорсийасûнû бу вÿ йа диэÿр дÿрÿъÿ-дÿ дÿйиøир. Елиота эþрÿ ÿдÿби еволйусийа мÿщз бу øÿкилдÿ баø верир.

1909–1910-cu illÿrdÿ Harvard Universitetindÿ fÿl sÿ fÿ цzrÿ assistent vÿzifÿsindÿ ÷alûømûø, 1910–1911-ci illÿr dÿ исÿ Parisdÿ yaøamûø, fÿlsÿfÿ tÿh siliни Sorbonna Universitetindÿ давам етдирмиø, Henri Berqsonun mцhazirÿlÿrini dinlÿmiø-dir. 1911–1914-cц illÿrdÿ o, Harvarda qayûtmûø, hind fÿlsÿ-fÿsini vÿ san skrit dilini þyrÿnmiødir. Áу ÿрÿфÿдÿ Елиот Шелтон тÿгацдцнÿ лайиг эþрцлмцø, Оксфордун Мертон коллеъиндÿ фÿл сÿфÿни þйрÿн мÿйÿ баøламûøдûр. O vaxtlar Mertonda ÷oxlu ame rikalû tÿlÿ bÿ lÿr var idi vÿ buradakû “Gÿnclÿrin цmumi otaьû” adlû tÿlÿ bÿ tÿøkilatû Oksfordun amerikanlaømasûnû qÿbul etmÿk istÿ mirdi, ona gþrÿ dÿ tÿøkilat bu mÿsÿlÿni þz iclaslarûnda sÿsÿ qoymaьa hazûrlaøûrdû: “Cÿmiyyÿt Oksfor-dun ame rikan laø masûna nifrÿt edir”. Eliot isÿ bu mÿsÿlÿnin sÿsÿ qoyulma sûnûn ÿleyhinÿ idi vÿ o, þz tÿlÿbÿ yoldaølarûna xÿbÿr darlûq edirdi ki, onlar Amerika mÿdÿniyyÿtinÿ ÷ox borc lu durlar, belÿ bir mÿsÿlÿyÿ sÿs vermÿsinlÿr. Elio tun hÿmkar larûna tÿsir etmÿk cÿhdlÿrinÿ baxmayaraq, tÿklif sÿsÿ qoyuldu vÿ iki sÿs ÷oxluьu ilÿ qÿbul edildi. Bundan sonra



per artes

7

Елиот Mertonda тÿщсилини давам етдирмÿк истÿмÿди vÿ bir il ke÷mÿmiø oranû tÿrk etdi. O, 1914-cц ildÿ Konard Aykenÿ yeni il ÿrÿfÿsindÿ yaz mûødû: “Mÿn universitet øÿhÿrlÿrinÿ vÿ universitet ÿhlinÿ nifrÿt edirÿm. Onlar hamilÿ qadûnlarû, ÷ÿlimsiz uøaqlarû, ÷oxlu kitablarû vÿ divarlarûnda iyrÿnc øÿkil-lÿri ilÿ hÿr yerdÿ eyni gþrkÿmÿ malikdirlÿr... Oksford ÷ox gþzÿldir, lakin mÿn þlц olmaq istÿmirÿm”.

1915-ci ildÿ Eliotun “C.Alfred Prufrokun mÿhÿbbÿt nÿь mÿsi” adlû ilk øeirlÿr kitabû nÿør edilmiødir. Bu ÿsÿr moder nist hÿrÿkatûn øah ÿsÿri hesab edilir. Bunun ardûnca o, “Qocalûq” (1920), “Èstifadÿsiz torpaq” (1922), “È÷iboø adam lar” (1925), “Qoca Possumun tÿcrцbi piøiklÿri haq qûn-da kitab” (1939), “Dþrd rцb” (1945) dÿ daxil olmaqla øeir lÿr vÿ poemalardan ibarÿt bir ne÷ÿ mÿøhur kitabûnû nÿør etdir-miø dir. Шаир hÿm÷inin þzцnцn yeddi dram ÿsÿri, xцsu silÿ dÿ “Kilsÿdÿ qÿtl” (1949), “Kokteyl qonaqlûьû” (1935) pyes lÿri ilÿ øþhrÿt qazanmûødûr. Eliot 1948-ci ildÿ ÿdÿbi fÿa liy yÿtinÿ gþrÿ Nobel mцkafatû vÿ “Шÿrÿf” ordeni ilÿ tÿltif edilmiødir.

Eliot Amerikada anadan olsa da, þzцnц Amerika mÿdÿ-niy yÿtinÿ, þz sþzlÿri ilÿ desÿk, nÿ qÿdÿr “borclu” saysa da, Èngiltÿrÿyÿ – þz ulu ÿcdadlarûnûn yaøadûьû mÿkana mÿhÿb-bÿtini he÷ vaxt gizlÿtmÿmiødir. Odur ki o, 1927-ci il iyunun 27-dÿ ingilis tÿbÿÿliyini qÿbul etmiø vÿ hÿmin ilin noyabr ayûnda Britaniya vÿtÿndaøû olmuødur. O, Paris kilsÿ sinin Londondakû “Mцqÿddÿs Stefan Qlou÷ester Yolu” øþbÿ sinin baø rahibi vÿ “Шÿhid Kral ×arlz” cÿmiyyÿtinin þmцrlцk цzvц se÷ilmiødir.

Eliot þz dostlarûna qarøû ÷ox diqqÿtli insan olmuødur. 1920-ci ildÿ Parisÿ sÿfÿri zamanû o, yazû÷û Ceyms Coysla vÿ rÿssam Vindhÿm Luislÿ gþrцømцødцr. Hÿmin ÿrÿfÿdÿ Eliot, Coysun dikbaø olduьunu gцman edir, Coys isÿ Elio tun øair liyinÿ øцbhÿ ilÿ yanaøûrdû. Lakin bu qarøûlûqlû etinasûz lûq uzun sцrmÿmiø, onlar tezliklÿ dost olmuø vÿ bu uzunmцd-dÿtли мцна сибÿтÿ ÷еврилмиøдир. Bu dostluq onlar hÿtta baøqa-baøqa øÿhÿr lÿrdÿ yaøadûqlarû vaxtda da davam etmiødir. 1925-ci ildÿ Елиот Lloydu tÿrk etdi, “Faber vÿ Qvyer” adlû nÿøriyyat fir ma sû илÿ ÿмÿкдаøлûг етмÿйÿ баøладû. Sonralar

8

bu firma “Faber vÿ Faber” adlan dûrûldû vÿ Eliot bu firmada direktor vÿzi fÿsi tutana qÿdÿr þz iøini davam etdirdi.

1946-cû ildÿn 1957-ci ilÿ qÿdÿr Eliot yazûlarûnû toplayûb saxlayan vÿ þzцnц “Eliot arxivinin sahibi” kimi qÿlÿmÿ verÿn dostu Con Deyki Heyvordla бир otaqda yaøamûødûr. Hey vord hÿm÷inin Eliotun Prufrok mÿtbÿÿsindÿ ÷ap olun-muø øeirlÿrindÿn ÿvvÿl yazdûьû øeirlÿri dÿ toplamûø, onlarû Eliotun þlцmцndÿn sonra “Eliotun ilk gÿnclik illÿrindÿ yaz-dûьû øeirlÿr” adû altûnda ÷ap etdirmiødir. 1957-ci ildÿ бирэÿ йаøа дûгларû otaьû tÿrk edÿn Heyvord Eliotun yazûlarûnûn kol-lek si yasûnû þzц ilÿ gþtцrmцø vÿ onlarû 1965-ci ildÿ Kem-bric dÿki Kral Kollecinÿ vÿsiyyÿt etmiødir.

Eliotun øeirlÿrinÿ ÿdÿbi tÿnqidin mцnasibÿti he÷ dÿ bir-mÿnalû olmamûødûr, bÿzi tÿnqid÷ilÿr onun þz ÿsÿrlÿrinÿ baøqa mцÿlliflÿrdÿn iqtibas gÿtirmÿsini писlÿyir, øairi pla giat lûq-da gцnahlandûrûrdûlar. ßdÿbiyyatda klassisizmi, siya sÿtdÿ monar xizmi, dindÿ ingilis-katolik inancûnû dÿs tÿk lÿ yÿn, þz idea lûnû katolik kilsÿsinin vÿ monarxiyanûn hakim olduьu orta ÿsrlÿrdÿ axtaran, bu ÷aьdan sonrakû bÿøÿri tÿrÿqqiyÿ øцb hÿ ilÿ yanaøan Eliotun øeirlÿrindÿki anti tarixiлийi, mцxtÿ-lif dþvr lÿrdÿ yaøamûø adamlarû tamam baøqa dþvrdÿ bir арайа gÿtir mÿk cÿhdlÿrini, mÿtndÿ zaman dÿqiq liyinÿ riayÿt etmÿ-mÿ sini gþrkÿmli tÿnqid÷i E.V.Beytson “T.S.Eliot” esse sindÿ kÿs kin tÿnqid edÿrÿk, onu “Psevdo tÿlim øairi” adlan dûr mûø-dûr. C.S.Luis Eliotun bÿdii kriti sizminin “sÿthi vÿ qeyri-elmi”li yini vurьulamûø vÿ hÿr ikisinin цmumi dostu olan Pol Elmer Mora yazdûьû mÿktubunda onun ÿsÿrini “olduqca bþyцk øÿr” adlandûr mûødûr. Bu ittihamlara cavab olaraq Eliot “Mÿxfi meøÿ” adlû essesindÿ yazûrdû: “Yetiømÿ miø øair lÿr tÿqlid edir; yet kin øairlÿr oьurlayûr: pis øairlÿr oьur la dûq-larûnû tÿhrif edir, yaxøû øairlÿr isÿ onu daha da yaxøûya ÷evi rir vÿ ya necÿsÿ fÿrq lÿn dirirlÿr”. Modernizmin dцn ya nûn øÿxsi vÿ emosional qav ra mûn dan imtina prinsi pi nÿ hÿmi øÿ sadiq qalan, sÿnÿt dÿ indi vi dua lizmi qÿbul etmÿyÿn, forma liz min nÿzÿri ÿsasla rûnû yara dan Eliotun yaradûcûlû ьûna rÿьbÿt bÿs-lÿyÿnlÿr dÿ az deyildi. Hay Kenner yazûlarûnda izah edirdi ki, Eliot ÿdÿ biy yat da vÿ ÿдÿби тÿнгид sahÿsindÿ XX ÿsrin ÿn



per artes

9

istedadlû øairidir. Samuel Bekket Eliot yaradûcûlûьûnû “Tomas Eliot” sþzцnцn tÿrs цzц adlandûrmûødûr.

Bÿzi ÿsÿrlÿrindÿ yÿhudilÿri mÿnfi ÷alarda tÿsvir etdi-yinÿ gþrÿ bir sûra tÿnqid÷ilÿr Eliotu antisemitizmdÿ gцnah-landûrûrdûlar. Mÿsÿlÿn, “Ènsaniyyÿt” ÿsÿrindÿ o, pÿncÿrÿdÿ oturub ayaqlarûnû aøaьû sallayan yÿhudi mцlkÿdar obrazûnû yaratmûødûr. “Baedekerlÿ Burbank: siqaretli Bleyøteyn” adlû bir øerindÿ isÿ yÿhudilÿr Venesiya saziøindÿn yayûnmaqda gцnahlandûrûlûr: “Si÷ovullar baьlamalarûn altûndadûr, yÿhu-di lÿr isÿ hÿr øeyin altûnda”. Èttiham÷ûlarla yanaøû, onun anti-semitizminÿ fikir vermÿmÿyÿ ÷aьûran adamlar da var idi; Virciniya Vulfun yÿhudi ÿri Leonard Vulf belÿ bir mцha-ki mÿ irÿli sцrцrdц ki, Eliot, ola bilsin, yцngцl dÿrÿcÿdÿ anti semitdir, elÿ cцzi øÿkildÿ antisemitdir ki, bu, тамамилÿ ÿщÿмиййÿтсиз bir øeydir. 2003-cц ildÿ Emori Universite ti-nin profes soru Ronald Sucard tÿrÿfindÿn dÿrc olunan Elio tun bir mÿk tubu isÿ hÿr øeyin ÿksinÿ olduьunu sцbut etdi. Mÿlum oldu ki, Eliot 1940-cû ildÿ Almaniyadan vÿ Avstriya dan qa÷an yÿhudilÿrÿ Amerika vÿ Èngiltÿrÿdÿ yerbÿyer olmaq ц÷цn aktiv kþmÿklik gþstÿrmiø, mцharibÿdÿn sonra Èsrail dþvlÿ tinin yaradûlmasû ц÷цn sÿsini ucaltmûødûr.

Èki dÿfÿ evlÿnmÿsinÿ baxmayaraq, þvlad atasû olma yan T.S.Eliotun ailÿ hÿyatû olduqca ziddiyyÿtli olmuødur. 1915-ci ildÿ evlÿndiyi Vivyen Heyvudla aralarûnda olan xoøa gÿl-mÿz sþz-sþhbÿtÿ gþrÿ boøanmûø, 1957-ci ildÿ isÿ þzцndÿn 37 yaø ki÷ik olan katibÿsi Esme Valerii Flet÷erlÿ ailÿ hÿyatû qurmuødur. Шairin þlцmцndÿn sonra Valerii þz þmrцnц onun mirasûnû qoruyub saxlamaьa hÿsr etmiødir. O, “Eliotun mÿk-tub larû”nû redaktÿ etmiø, onun haqqûnda anno tasiya yazmûø, “Èstifadÿsiz torpaq” ÿsÿrinin qûsa surÿtini ÷ûxarmûødûr.

1960-cû ilin ÿvvÿllÿrindÿ Eliotun sÿhhÿti pislÿødiyi bir vaxtda o, Uesleyan Universiteti Nÿøriyyatûnda redaksiya mцøa viri vÿzifÿsindÿ ÷alûømûø, ÷ap etmÿk ц÷цn Avropadakû yeni øairlÿrin soraьûnda olmuødur.

×ox siqaret ÷ÿkdiyi ц÷цn bronxitdÿn vÿ taxikardiya-dan ÿziyyÿt ÷ÿkÿn Eliot 1965-ci il yanvarûn 4-dÿ Londonda emfizem xÿstÿliyindÿn vÿfat etmiødir.

10

Onun cÿsÿdi Oolders Green krematoriyasûnda yandû-rûl mûø dûr. Томас Eliotun arzusuna uyьun olaraq onun kцlц ÿcdadlarûnûn yurdu Èst-Koker kÿndinÿ aparûlmûødûr. Orada sadÿ bir lþvhÿdÿ øairin “Èst-Koker” adlû øerindÿn onu xatûr-la dan mis ralar yazûlmûødûr: “Mÿnim baølanьûcûm mÿnim sonum dur, mÿnim sonum mÿnim baølanьûcûmdûr”.

Vahid ßrÿbov



per artes

11

TOMAS ELÈOTUN

NOBEL NÈTQÈ

Bu axøam nÿ haqqûnda danûøacaьûmû gþtцr-qoy edÿrkÿn, ÿvvÿl layiq gþrцldцyцm øÿrÿfÿ gþrÿ Èsve÷ Akademiyasûna tÿøÿkkцr etmÿklÿ kifayÿtlÿnmÿk qÿrarûna gÿldim. Lakin ÷ox ke÷mÿdÿn anladûm ki, bu, о qÿdÿr dÿ asan olmayacaq. Qÿri-bÿdir ki, øair olsam da, sþzlÿri þzцmÿ tabe edÿ bilmirdim. ßdÿbiyyat insanûnûn nail ola bilÿcÿyi ÿn bþyцk øÿrÿfÿ layiq gþrцldцyцmц desÿm, onsuz da, hamûya mÿlum olan hÿqiqÿti tÿkrar etmiø olardûm. “Nobel”ÿ layiq olmadûьûmû da etiraf edÿ bilmÿzdim, ÷цnki bu, Akademiyanûn mцdrikliyini øцbhÿ altûna almaq demÿk idi. Akademiyanûn øÿninÿ tÿriflÿr sþylÿ-mÿklÿ isÿ sadÿcÿ, bir tÿnqid÷i kimi øair Eliota verilÿn dÿyÿri tÿqdir etmiø olacaqdûm. Buna gþrÿ ÿmin ola bilÿrsiniz ki, mцkafatûn mÿnÿ verildiyini þyrÿnÿndÿ bir gecÿnin i÷indÿ ictimai hadisÿyÿ ÷evrilmÿyin hÿyÿcanû vÿ mÿsuliyyÿti ilÿ yanaøû, belÿ anlar ц÷цn tÿbii hesab edilÿ bilÿcÿk sevinc vÿ coø qunluq hissi ke÷irirdim. “Nobel”lÿ yarûøa bilÿcÿk baøqa bir mцkafat olsaydû, bÿlkÿ dÿ, Akademiyaya verdiyim dÿyÿri izah etmÿk ц÷цn mцnasib sþzlÿr axtarmaьa cÿhd edÿr dim. Lakin “Nobel” misilsiz bir mцkafat olduьundan duyьu larû mûn ifadÿsi ц÷цn dildÿn dÿ ÿлавÿ vasitÿlÿrÿ ehtiyac duyuram.

Lakin dolayû yolla da olsa, ÿdÿbiyyat цzrÿ Nobel mцka-fatûna verdiyim ÿhÿmiyyÿti izah etmÿyÿ ÷alûøacaьam. ßgÿr bu mцkafat yalnûz laureatûn øþhrÿtinin doьma dilinin vÿ þlkÿ-sinin sÿrhÿdlÿrini aødûьûna dÿlalÿt etsÿydi, onda demÿk olardû

12

ki, he÷ birimiz bu baxûmdan fÿrqlÿndirilmÿyÿ layiq deyi lik. Lakin Nobel mцkafatûnûn ÿhÿmiyyÿti ÿdibin øþhrÿ ti nin tÿs-diqi ilÿ mÿhdudlaømûr. Akademiyanûn xidmÿtlÿri han sûsa þlkÿ dÿn bir nÿfÿri se÷ib, ona xцsusi status bÿxø etmÿklÿ bit-mir. Tÿqdimat mÿrasimi ke÷irilir vÿ laureata þzцnцn dÿ xÿbÿri olmadan yeni bir vÿzifÿ verilir. Odur ki sþhbÿt kimin sÿ mцka-fata hansû dÿrÿcÿdÿ layiq olduьundan yox, onun bu vÿzi fÿni yerinÿ yetirÿ bilib-bilmÿyÿcÿyindÿn gedir, ÷цnki hÿmin øÿxs artûq þz yazdûqlarûndan dÿfÿlÿrlÿ mцhцm bir dÿyÿri tÿmsil edir.

Шeir ÿn ki÷ik tÿsir dairÿsinÿ malik incÿsÿnÿt nþvц hesab edilir. Rÿsm, heykÿltÿraølûq, memarlûq vÿ musiqidÿn gþr-mÿ vÿ eøitmÿ qabiliyyÿti olan hÿr kÿs zþvq ala bilÿr. Lakin dil, xцsusÿn dÿ poeziya dili haqqûnda bunu demÿk mцm-kцn deyil. Èlk baxûøda poeziya insanlarû nÿinki birlÿødirmir, ÿksi nÿ, bir-birindÿn ayrû salûr.

Digÿr tÿrÿfdÿnsÿ, unutmaq olmaz ki, poeziya bizi dilin yaratdûьû maneÿlÿri aømaьa hÿvÿslÿndirÿn baølûca amil lÿr-dÿn dir. Baøqa millÿtÿ mÿxsus øeirdÿn zþvq almaq – hÿmin xalqûn ruhunu duymaq demÿkdir. Bu mÿnada øeir millÿtlÿr arasûnda ruhi yaxûnlaømanû tÿmin edÿn yeganÿ vasitÿdir. Avropa øerinin tarixini, mцxtÿlif þlkÿlÿrin poeziyalarûnûn bir-birinÿ gþstÿrdiyi tÿsiri, øairlÿrin ÿcnÿbi hÿmkarlarûndan þyrÿndiklÿrini nÿzÿrÿ alsaq, gþrÿrik ki, þzgÿ ÿdÿbiyyatlarla цnsiyyÿtdÿn mÿhrum olan øeiriyyÿt mÿhvÿ mÿhkumdur. Bir øair þz xalqûyla danûøanda onunla birlikdÿ dцnya poeziya-sûnûn bцtцn sÿrkÿrdÿlÿrinin sÿsi eøidilir. O, eyni zamanda baøqa dildÿ yazûb-yaradan gÿnc øairlÿrlÿ dÿ danûøûr. Gÿnc lÿr dÿ þz nþvbÿlÿrindÿ onun hÿyata baxûøûnû vÿ mÿnsub olduьu xalqûn ruhunu þz oxucularûna ÷atdûrûrlar. Bir tÿrÿfdÿn baøqa øairlÿrÿ tÿsir etmÿklÿ, digÿr tÿrÿfdÿn tÿrcцmÿnin vÿ þz oxu-cu larûnûn kþmÿyi ilÿ øair millÿtlÿrin bir-birini anlama sû na yardûm÷û ola bilÿr.

Bцtцn øairlÿrin yaradûcûlûьûnda yalnûz eyni regionda mÿs kun laømûø vÿ eyni dildÿ danûøan insanlara xitabÿn yazû-lan øeirlÿr var. Lakin “Avropa poeziyasû”, yaxud, sadÿcÿ, “øeir” sþzц bцtцn dцnya ц÷цn mÿna kÿsb edir. Mцxtÿ lif þlkÿ lÿrdÿ yaøayan vÿ mцxtÿlif dillÿrdÿ danûøan bцtцn øair-



per artes

13

lÿr bir-birini anlamaьa can atûrlar. Vÿ mÿn bir øairÿ tÿq dim edilmiø ÿdÿbiyyat цzrÿ Nobel mцkafatûnû poeziya nûn millÿt ayrûmûnûn fþvqцndÿ dayanan qцdrÿtinin tÿsdiqi kimi qÿbul edirÿm. Akademiya arabir bu qцdrÿti tÿntÿnÿli surÿtdÿ vurьulamaq ц÷цn øairlÿr se÷mÿlidir. Demÿli, mÿn sizin qar-øû nûzda þz nailiyyÿtlÿrimÿ gþrÿ yox, poeziyanûn bþyцk lц-yцnц tÿmsil edÿn mцvÿqqÿti rÿmz kimi dayanmûøam.



per artes

ØEÈRLßR

16

J.ÀLFRED PRUFRÎKUN MßHßBBßT NßÜMßSÈ

S’io credesse che mia risposta fosseA persona che mai tornasse al mondo,Questa fiamma staira senza piu scosse.Ma perciocche giammai di questo fondoNon torno vivo alcun, s’i’odo il vero,Senza tema d’infamia ti rispondo.

Huøsuzluq hàlûndà îlàn õÿstÿtÿkQàrànlûq döøÿndÿ gþyön özönÿGÿl gedÿk birlikdÿ, bir sÿn, bir dÿ mÿn;Qîy îlsun yîlumuz seyrÿk kö÷ÿlÿrBir dÿ ki yuxusuz tÿnhà gecÿlÿrUcuz mehmànõànà, ki÷ik restîrànÎlmàsûn bir dÿ he÷ bizi tànûyànDàrûõàq kö÷ÿnin tÿnhàlûüûndànBÿdniyyÿt kö÷ÿlÿr àpàrsûn biziDîüursun càvàbsûz, ÷ÿtin suàllàr...Sîruømà sÿn mÿndÿn bu suàl nÿdir,Qîy à÷ûm qàpûnû, bir i÷ÿri gir.

* * *

Îtàqdà qàdûnlàr, gir-÷ûõdà hÿr ànÎnlàr sþhbÿt sàlûr Mikelàncelîdàn.

* * *

Sörtör sàrû dumànlàr pÿncÿrÿyÿ körÿyini,Sörtör pÿncÿrÿlÿrÿ qurumunu sàrû töstö,Yàlàyûr gecÿnin könc-bucàüûnûSularû ÷ÿkilmiø î gþlmÿ÷ÿlÿrÀ÷mûø bu töstöyÿ gen qucàüûnûQîy tþksön bàcàdàn ÷ûõàn töstönön



per artes

17

Î gþlön östönÿ hÿr qurumunuSöröyöb yûõûldû, ÷ÿkildi yîldànÎktyàbr gecÿsi bu töstö, dumànBörönöb bir evin hÿndÿvÿrinÿSàkitcÿ, dinmÿdÿn yàtdû î, bu àn.

* * *

ßlbÿt ki, bir dàhà gÿlÿr zàmànûKö÷ÿyÿ yayûlan, itÿn töstönönHisi pÿncÿrÿyÿ sörtÿn töstönönGÿlÿr o zàmànû, gÿlÿr o anûSÿn gþrÿn özlÿri tumàrlàmàüàVàõt vàr þldörmÿyÿ, hÿm yàràtmàüàVàõt vàr ÿl gþrdöyö iøÿ, ÿmÿlÿVàõt vàr hÿm suàlà, càvàbà hÿlÿHÿlÿ sÿn tÿlÿsmÿ, bir gþzlÿ, dayanVàõt vàr ki, döøönÿk min kÿrÿ – bu hàqq,Bir tikÿ ÷ày-÷þrÿk yemÿzdÿn qàbàq.

* * *

Îtàqdà qàdûnlàr, gir-÷ûõdà hÿr ànÎnlàr sþhbÿt sàlûr Mikelàncelîdàn.

* * *

Nÿ vaxtsa, øöbhÿsiz, gÿlÿcÿk zàmànSîruøàm þzömdÿn “hönÿrim vàrmû?”Dþndÿrib özömö, döøöb àøàüû,Bàøûmûn îrtàsû bir àz ke÷ÿldiGþröb bu halûmû deyÿrlÿr mÿnÿNÿdÿn tþköldö sa÷, nÿ oldu sÿnÿ.Sà÷û ÷îõ seyrÿlib î vàõtdàn bÿri.Sÿhÿr geydiyim pencÿk, bîüàzûmû sûõaraq mÿni bîüàn yàõàlûq.Yaxasû sûxûr mÿni sÿhÿrki pencÿyimin

18

* * *

Bîynumdàkû qàlstuk hÿm sàdÿ, hÿm dÿ zÿngin,Bir sàncàüûn ÿsiri, qurtàrmàsû ÷îõ ÷ÿtin.Înlàr deyÿcÿk bir gön, nàzilibdi qû÷làrûn, nàzilibdi ÿllÿrin.De, hönÿrim ÷àtàrmû, incidim bu dönyànûBir ànûn i÷indÿ dÿ, yenÿ dÿ vàõtûmûz vàrDöøönöb-dàøûnmàüàÀncàq necÿ dþndÿrim mÿn geriyÿ bu ànû?

* * *

Bil ki, mÿn þyrÿnmiøÿm hÿr bir kÿsi, hàmûnûGönlÿrin sÿhÿrini, göndöz vÿ àõøàmûnûГящвя qàøûqlàrûylà hÿyàtûmû þl÷möøÿmMÿn sÿsin hÿm zilini, hÿm bÿmini gþrmöøÿmÀtàmûn îtàüûndàn gÿlÿn musiqi sÿsi –Înu necÿ ànlàyûm – döøöndörör hÿr kÿsi.

Mÿn ÷îõ gþzlÿr gþrmöøÿm, bÿlkÿ, bötön gþzlÿri.Î gþzlÿrin ifàdÿ elÿdiyi sþzlÿri.Mÿn sàncàüûn bàøûnà dîlànûb fîrmàlàødûmÎ gön ki sàncàqlàndûm qûvrûlàràq divàràBilmÿdim mÿn nÿ edim, yîlumu sàlûm hàrà?Töpöröb ÿl ÷ÿkimmi þz gönömdÿn, yîlumdàn?Gömànlàrdà qàlmûøàm, tutàn yîõdur qîlumdàn,(Mÿn ÷îõ gþzlÿr gþrmöøÿm, bÿlkÿ, bötön gþzlÿri)Bilÿrzikli qîl gþrdöm, sþz yîõ yàràøûüûnàQÿhvÿyi sà÷làr gþrdöm mÿn làmpà iøûüûndà

(Mÿst îldum mÿn ÿtrinÿ)(Lÿzzÿt àldûm min kÿrÿ)(Î qîllàrdàn sezmiøÿm mÿn î gþzÿl gþzÿllÿri)Necÿ cörÿt elÿyim,



per artes

19

Yà þzömö àldàdûm?De, mÿn nÿdÿn bàølàyûm,Necÿ muràdà ÷àtûm?

Sþylÿ, deyimmi ki, mÿn ke÷dim dàr kö÷ÿlÿrdÿn qaranlûqlar döøÿndÿGþrdömmö töstö qàlõàn dàmdàkû bàcàlàrûPÿncÿrÿdÿn bîylànàn î tÿnhà qîcàlàrû?..Bir cöt càynàq îlàydûmCûrmàqlàyûb girÿydim mÿn dÿnizin i÷inÿ.

Suyu bàrmàqlàrûmlà hàmàrlàyûb yàtàydûm,Hÿm bir ràhàt göndözö, hÿm bir ràhàt gecÿni.Þz dÿniz dþøÿmÿmdÿ uzàdàydûm ràhàtcà làp yànûmdà mÿn sÿni!×àydàn, kþkÿdÿn sînrà îlàcàqdûrmû göcömDizlÿrimdÿ göc tapûb ànûn belini bököm?

Bàõmàyàràq àülàdûm, duà etdim Àllàhà,Gÿnc îlmàüû döøönmÿk mömkön deyil bir dàhàMÿn peyüÿmbÿr deyilÿm, lîvüàlànmàq yàràmàz,Àncàq dàhi vàõtlàrûm îlmàmûødû he÷ dÿ àz.Hÿyàtûm þtöb-ke÷ib, bir dÿ gþrdöm yàõàmdànYàpûøûb gölömsÿyir bic-bic mÿni yàràdàn(Dözönö deyim ki, mÿn yàmàncà qîrõmuødum yàøàdûüûm bàõ bu àn).

* * *

Bötön bunlàrdàn sînrà sþylÿ, bir he÷ dÿyÿrmi×ini qàblàr i÷indÿ yeyib-i÷diklÿrimizmÿn sÿnÿ, sÿn dÿ mÿnÿ ÷îõ-÷îõ dediklÿrimiz!

De, yerinÿ döøÿrmi?Sàdÿ bir tÿbÿssömlÿ bunu diølÿyib àtmàq,Sûõàràq bu dönyànû, îndàn bir øàr yàràtmàq,

20

Înu hey diyirlÿtmÿk, càvàbsûz min-min suàl...Sînrà dà sþylÿmÿk ki, mÿn þlömdÿn qàyûdàn dirilmiø Làzàrusàm1.Sÿnÿ deyÿcÿm indi hÿr øeyin þz yerini.Sÿnin bildiklÿrini, hÿm bilmÿdiklÿrini.ßgÿr hÿr kÿs bàø àltdà bir yàstûq÷à qîyubsà,ßgÿr îlsà dà îndà yàtmàüà göclö meyilHÿlÿ bu yàtmàq deyil, mÿnim dediyim deyil.

* * *

Bötön bunlàrdàn sînrà de, bu, înà dÿyÿrmi,De, yerinÿ döøÿrmi?Gönÿø bàtàndàn sînrà su ÷ilÿnmiø kö÷ÿdÿÕudmàni bir îtàqdàБir àz làqqûrtû, sînrà yeyib-i÷mÿk vÿ sîndàDþøÿmÿnin östöndÿ sÿrÿlÿnmiø tumànûn,Dànûøàqmû bu hàqdà?Sînràsà Àllàh bilÿrDàhà nÿlÿr vÿ nÿlÿr?..Demÿk istÿdiyimin hàmûsûn demÿk bu gönBilin ki, qeyri-mömkön, bilin ki, qeyri-mömkön.Bu, mÿnim iøim deyil, bu, cànsûzûn cànûydûBu sehrli fÿnÿrin ekràndà yàøàtdûüûHisslÿrin bir ànûydû.He÷ yerinÿ döøÿrmiBir yàstûq÷à qîyàsàn sÿn bàøûnûn àltûnàSînrà östöndÿn àtûb yîrüànûnû bir yànà.

Àdàm özönö tutub hÿrÿkÿtsiz dàyànàVÿ deyÿ ki, yîõ meyilBu he÷ mÿn deyÿn deyil?Bu he÷ mÿn deyÿn deyil.

1 Èsa peyьÿmbÿrin dirildib dцnyaya qaytardûьû адам – Mariya vÿ Martanûn qardaøû



per artes

21

Yîõ, mÿn Hàmlet deyilÿm, nÿ dÿ îlà bilÿrÿmMÿn àdi bir qulluq÷u, àdicÿ bir nþkÿrÿm.Mÿnim iøim øiøirtmÿk bir-iki hekàyÿniMÿn bilirÿm, bàølàyûm hÿr nàüûlû mÿn nÿdÿn,Øàhzàdÿyÿ mÿslÿhÿt vermÿk gÿlÿr ÿlimdÿn.Õîøbÿõtÿm ki, fÿrqliyÿm mÿn fàydàlû iøimdÿDemÿk, bir fàydà vàrmûø dönyàyà gÿliøimdÿSiyàsÿt÷i îlàràm, àmmà ÷îõ ehtiyàtlû,Àli hþkm verÿrÿm – ÿdalÿtli, insàflû.Hÿrdÿnbir gölmÿliyÿmSþylÿyim ki, bu dà hàqqHÿrdÿnbir dÿ ÷îõ àõmàq!

Mÿn yàmàn qîcàlûràm, qîcàlûràm mÿn yenÿØàlvàrû ÷ûrmàlàyûb geyÿcÿyÿm ÿynimÿMÿn sà÷ûmû àrõàyà dàràyûmmû, gþrÿsÿn?Î dÿyÿrmi bir øeyÿ?Diøimdÿ göc qàlûbmû bir øàftàlû yemÿyÿSàhilÿ gedÿcÿyik dàlüànû dinlÿmÿyÿDÿnizdÿki pÿrilÿr tez-tez màhnû îõuyurBir-birinÿ ÷îõ øÿn-øÿnÎõuyàrmû màhnûnû mÿnim ö÷ön, gþrÿsÿn?Bunu deyÿ bilmÿrÿm.Dàlüàlàrûn özöndÿ øötöyöblÿr hÿr yànàDàlüàlàrûn sà÷ûnû àrõàyà dàràyûblàrKölÿyin àhÿngiylÿ dÿnizdÿ nÿ îyun vàrO àüsà÷lû dàlüàlàr, qàràsà÷lû dàlüàlàr...

Biz dÿniz sàràyûndà ÷îõ lÿngiyib qàlmûøûqPÿrilÿr ÷ÿlÿng hþröb bizÿ rÿngli yîsundànØirin õÿyàl i÷indÿ yàmàncà ÷îõ yàtmûøûqBizi insàn sÿslÿri îyàtmàq istÿyÿn ànBu dÿnizin i÷indÿ bîüulmuøuq, bàtmûøûq.

22

MßKßVÈTÈ – SÈRLÈ PÈØÈK

Mÿkÿviti – sirli piøik, înun àdû “gizli pÿncÿ”,Cinàyÿtdÿ î ustàddûr, qànun yîõdur înà, mÿncÿ.Skîtlÿnd-Yàrdû î ÷àødûrûr, Flàyinq-Skvÿdin iøi ÷îõdur,(Cinàyÿtlÿr ÷îõ-÷îõ îlur, Mÿkÿviti îrdà yîõdur).

Mÿkÿviti, Mÿkÿviti, yîõdur înà tày-bÿràbÿr,Hÿr cör insàn qànununu pîzmàyûbmû, deyin mÿgÿr?Øikàrûnû î gþrdömö, sû÷ràyàràq, sànki, îõdurCinàyÿti edir, àmmà Mÿkÿviti îrdà yîõdur.Àõtàrsàn dà înu evdÿ, zirzÿmidÿ, yà hÿr yàndàBil ki, înu tàpmàq îlmàz, yîõà ÷ûõàr bircÿ àndà.

Mÿkÿviti ÷îõ incÿdir, beli incÿ, bîyu uzunÎnu gþrsÿn, tànûyàrsàn, bàõûølàrû hÿzin-hÿzinÎnun qàøû qþvslÿnib, bàøûàøàüû, döøöncÿliPencÿyi tîzludur înun, dàrànmàyûb bir÷ÿklÿriBîynu înun ÷îõ hÿrÿki (î, evlÿrÿ bir dàyàqdûr),Döøönmÿ ki, yuõuludur, yuõuluykÿn tàm îyàqdûr.Mÿkÿviti, Mÿkÿviti, yîõdur înà tày-bÿràbÿr,×önki î ÷îõ tÿdbirlidir, ÿõlàqûndàn yîõ bir õÿbÿrDÿhlizdÿ dÿ, dàlàndà dà gþrmÿk îlàr înu hÿr ànCinàyÿti î tþrÿdÿr, tutmàq îlmàz înu àsàn.

Kÿnàrlàrdà vàr hþrmÿti (Deyirlÿr ki, qumàrbàzdûr)He÷ Skîtlÿnd-Yàrddà dà înun izi tàpûlmàzdûr.Ànbàr tàlàn edilÿndÿ, dàø-qàølàr itkin döøÿndÿYà dà ki söd yîõ îlàndà, bàøqà bir øey söröøÿndÿYà dà bir qàb qûrûlàndà, belÿ øeylÿr yàmàn ÷îõdurMþcözÿyÿ bàõûn bir siz, Mÿkÿviti îrdà yîõdur.



per artes

23

Bir õàrici idàrÿdÿ möqàvilÿ yîõà ÷ûõsà,Vÿ yà generàlitetdÿ, plàn-fиlàn he÷ nÿ yîõsà,Pillÿkÿndÿ qàlàcàqdûr, cûrûqlàrû înun ÷îõ-÷îõHe÷ dÿymÿz ki àõtàràsàn, Mÿkÿviti îràdà yîõ!Ètÿn øeylÿr tàpûlàndà, Mÿõfi õidmÿt deyÿn zàmànMÿvÿkiti îüurlàyûb, yîõ îlàcàq î làp bu àn.

Gþrÿcÿksÿn ki, dincÿlir, yà yàlàyûr bàrmàüûnû,Qàzàncûnû sàyà-sàyà ÷àü eylÿyir dàmàüûnû.Mÿkÿviti, Mÿkÿviti, yîõdur tàyû-bÿràbÿriHÿm belÿ bir kÿlÿkbàzû, hÿm ÷oxbilmiøi, cÿngàvÿriHe÷ kefini pîzmàz bir àn, hÿr bir zàmàn iøi sàzdûrCinàyÿti tþrÿdÿndi, àncàq he÷ vàõt tàpûlmàzdûr.

Piøiklÿrin ÿmÿlinÿ desÿlÿr ki, yîõdur he÷ sînNömunÿy÷ön gþstÿrsÿlÿr Mungîrierri, GriddlebîunBötön înlàr àgentidir sþylÿdiyim bu piøiyinCinàyÿtkàr ÿmÿllÿrin rÿhbÿridir, tànû înuÎnun (àdû belÿ îldu:) Cinàyÿtin Nàpoleînu!

24

MÀGÈYÀNIN SßYÀHßTÈ

Belÿ bir sÿyàhÿt÷ön,Èlin belÿ pis vàõtûKþnölsöz bir sÿyàhÿtHàvà kÿskin, øàõtàlûQûøûn làp îülàn ÷àüûDÿvÿlÿrin qû÷làrû îlubdur yàüûr-yàüûrDÿvÿlÿrin qû÷làrû làp sîyuqdàn dînubdur,Îlubdulàr yàmàn tÿrs.ßriyÿn qàr östönÿ uzànûrlàr, yàtûrlàrHeyif deyilmi yàmàclàrdà ucàlàn yày sàràylàrû,Èpÿk dînlu qûzlàrûn øÿrbÿt (gÿtirmÿlÿri)Sînrà dà sàrvànlàrûn kösöøöb bir-biriйlÿUzàqlàrà qà÷màüû – øÿràb, qàdûn dàlûncà,(Vÿ) gecÿ îcàqlàrûnûn øþlÿsinin sþnmÿsi,Bircÿ yàtàq yerinin làp qûzûlà dþnmÿsi.

Hànû ÷irkli øÿhÿrlÿr, hànû sîyuq qÿsÿbÿHànû î ÷irkli kÿndlÿr, hÿr øey bàhà min kÿrÿ×îõ ÷ÿtin bir zàmàndà sÿyàhÿtÿ ÷ûõdûq bizSîndà bötön gecÿni dàvàm etdi yîlumuz.Bircÿ ÷imir àlûrdûq yîlu gedÿ-gedÿ bizBu ÷îõ àõmàq bir iødirBelÿ deyir sÿsimiz.

Bir mölàyim vàdiyÿ gÿldik bir ахшамчаьû,Qàr àltdà nÿm tîrpàüûn tÿzÿ gþyÿrti ÿtriQàrànlûüûn bàürûnû dÿlÿn su dÿyirmànû vÿ bir dÿ ki axar su,Vÿ ö÷ ÿdÿd àüàc vàr, qîvàlàyûb dumànûSànki, bàürûnà bàsûb burdà àl÷àq sÿmànû



per artes

25

Vÿ bir dÿ ki bir àü àt qà÷ûr î ÷ÿmÿnlikdÿSînrà bir pivÿõànà, östö özöm yàrpàqlû, qàpûsû hàøiyÿliÎ à÷ûlmûø qàpûdàn àltû ÿl uzànûrdû, gömöø sikkÿУdmàüà înlàr hey zÿr àtûrdû.Làkin àyàqlàrûylà dþyÿclÿyirdi înlàrBîmbîø qàlmûø tuluüu, i÷indÿ yîõdur øÿràbÀncàq he÷ bir mÿlumàt bu zàmàn he÷ yîõ idi, yîlumuz dàvàm etdi.Yàlnûz bir àõøàm÷àüû biz yetiødik bir yerÿBiz îràdà dàyàndûq, bÿyÿndik yeri deyÿ.

Bötön bunlàr îlmuødur ÷îõ-÷îõ bunlàrdàn qàbàqEdÿrdim mÿn, bil bunu, yenidÿn vÿ yenÿ dÿDàøûnûràm fikrimdÿn mÿn bu zàmàn bil àncàqBu fikirdÿn dàøûnmàDþnÿ-dþnÿ dàøûnmàBötön yîlu izlÿdi yà îlum, ya þlöm÷ön.ßlbÿt ki, îlum îldu, bunà øöbhÿn îlmàsûnLàkin mÿn þlöm gþrdöm vÿ hÿm dÿ ki bir îlumÎnlàr fÿrqli-fÿrqliydi, îlum þlömdÿn ÷ÿtinÎlum àcû ÿzàbdû, þlömÿ bÿnzÿyirdi bizim î îlumumuz.Kràllûüà qàyûtdûq, geri dþndö yîlumuzBurdà dà ràhàt deyil bu bir kþhnÿ ehkàmdàÀllàhûnà sàrûlàn, àdàmlà dîlu îlàn,Бàõ belÿ bir mÿkàndàMÿn ÷îõ xîøbÿõt îlàrdûm bàøqà belÿ bir þlömMÿni yàõàlàyàndà.

26

È×ÈBÎØ ÀDÀMLÀR(Kþhnя kiøi ö÷ön bir penni)

I

Biz i÷ibîø àdàmlàrûq.Sàmàn tÿpilmiø àdàmlàrûq.Biz birlikdÿ ÿyilirik,Bàøûmûz dîlub sàmànlà.×îõ tÿÿssöf, ÷îõ tÿÿssöf!Bizdÿn gÿlÿn î quru sÿs,×îõ sàkitdir vÿ mÿnàsûz.Quru îtdà kölÿk sÿsi.Sûnûq øöøÿ cingiltisi.Östÿ si÷àn gÿzÿn zàmàn,Evimizin ànbàrûndàn.

Bir fîrmàsûz fîrmà kimiBir dÿ rÿngsiz kþlgÿ kimiÈflic îlmuø bir göc, qövvÿBÿnzÿr dþnör hÿrÿkÿtsiz iøàrÿyÿÎ kÿslÿr ki à÷ûq gþzlÿÞlömön î dönyàsûnàKþ÷ eylÿyib gedibdilÿrÕàtûrlàyûn yàlnûz biziYàlnûz mömkön îlàn qÿdÿrÈtmiø göclö ruh kimi yîõBir i÷ibîø àdàm kimiÈ÷i sàmàn îlàn kimi.

II

Yuõulàrdà gþzlÿriGþrmÿk îlmàz he÷ zàmànÞlÿnin yuõusunà



per artes

27

Hÿyàt gÿlmÿz bircÿ ànÎ yerdÿ ki gþzlÿr vàrBunlàr he÷ tutmàz qÿràr.

Bir qûrûlmûø sötundàGönÿø øöàsû pàrlàrKölÿk ÿsdiyi zàmànBir àüàc yûrüàlànàrKölÿyin nÿümÿsindÿSànki, insàn sÿsi vàr.Bu sÿs sîlàn ulduzdànDàhà uzàq vÿ mþhkÿmTÿntÿnÿli, mþhtÿøÿm.

Qîyun mÿn uzàq îlumÞlö yuõusundàkû hÿyàtdànQîyun ki, geyinim mÿnMàskàlàyûm ÷îõ øeyiBu qàrüà dÿrisindÿnBir si÷îvul pencÿyiÎlum uzàq bir ÷þldÿ×àl-÷àrpàz bir àüàctÿkQîy bir àz uzàq îlumNecÿ ki, îlur kölÿk.

Îlmàsûn bu þmrömönKàø ki вида sààtûQörub edÿn hÿyàtû.

III

Bu bir þlö tîrpàqdûrBu bir kàktus tîrpàüûBurdà dàø surÿtlÿriÎnlàr hÿmdÿm tàpàcàq.

28

Burdà duà îõuyànBir þlönön ÿlindÿnÎnlàr yenÿ tutàcàqSîlàn ulduz àltûndàÎnun pàrûltûsûndàBelÿcÿmi îlurmuøÞlömön øàhlûüûndàÎlàn insàn bir zàmànTÿnhà gÿzirmiø yàmàn.

Î zàmàn ki, biz vàrûqBiz î zàmàn, biz î ànZÿrif-zÿrif ÿsirik.Bu dà gþrdöyömöz iøDîdàqlàr àlûr þpöøDuà edÿn kÿslÿrdÿnBir dÿ î qûrûq dàødàn.

IV

Buràdà yîõ î gþzlÿr,Î gþzlÿr burdà deyil.Bu i÷ibîø vàdidÿUlduzlar vàdisindÿ,Ètirilmiø vàrlûüûn,Qûrûlmûø ÷ÿnÿsindÿ.

Bu sîn gþröø yerinÿYûüûøàràq bir yerÿ×àyûn sàhillÿrinÿÞzömöz dÿ bilmÿdÿnYàn ke÷irik sþhbÿtdÿn.

Gþzlÿr peydà îluncàMÿnzÿrÿlÿr îlur yîõ



per artes

29

Dàimi bir ulduztÿk×îõ yàrpàqlû bir ÷i÷ÿkÞlömön sîn øàhlûüûÈ÷ibîø àdàmlàrûnYegànÿ ömid yeri.

V

Buràdà bir tikànlûÀrmud hÿndÿvÿrindÿÀyàq à÷ûb gÿzirikSöbh÷àüû, sÿhÿr beødÿ.

Èdeyà vÿ reàllûqBunlàrûn àràsûndàTÿrpÿniø vÿ hÿrÿkÿtBunlàrûn àràsûndàSînrà ÷þkör bir kþlgÿ.

Sÿnin ö÷ön øàhlûqdûrYàràdûlûø vÿ ànlàyûøBu aràdà hÿr bir ànTÿmkin, hiss vÿ hÿyÿcànÞmör ke÷ir durmàdàn.Sînrà (döøör) bir kþlgÿHÿyàt yàmàn uzundur.

Hÿm àrzu, hÿm qûcîlmàBunlàrûn àràsûndàHÿm göc, hÿm mþvcudolmaBunlàrûn àràsûndà(Sàdÿlik vÿ màhiyyÿt)Bunlàrûn àràsûndàSînrà döøör bir kþlgÿBu, sÿnin÷ön bir øàhlûq.

30

Bil, sÿnin÷önHÿyàt budurBil, sÿnin÷önBötön bunlàr.

Hÿyàtûn sîn yîlu budurHÿyàtûn sîn yîlu budurHÿyàtûn sîn yîlu budurBu sîn gurultulu deyilÀhdûr, nàlÿdir, bunu bil.

KÖL ×ßRØßNBßSÈ

I

×önki bir dÿ istÿmirÿmBir dÿ özömö dþndÿrÿm×önki ömidim dÿ yîõduBu insànûn tþhfÿsinÿ,Î insànûn imànûnà,Gþzlÿrimi dikmÿmiøÿmBu øeylÿr ÷îõ îlàr bàhàCàn àtmaràm þmröm bîyuBu øeylÿrÿ mÿn bir dàhà(Niyÿ gþydÿ qîcà qàrtàlQànàdûnû à÷ûb u÷àr?)Niyÿ mÿn yàs tutmàlûyàmHÿyàtûmûn hÿr ànûnàQödrÿtini itirmiø birHàkimiyyÿt dþvrànûnà?

×önki mÿnim he÷ bilmÿyÿYîõ ömidim, bilÿm ki, mÿn×îõ uüurlu bir sààtûn



per artes

31

Øþhrÿti bÿs itir nÿdÿn.×önki mÿn bu sààtdàDöøönmörÿm bu hàqdà,He÷ bilmirÿm ki, nÿdÿnHe÷ þzöm istÿsÿm dÿ,Bilirÿm ki, bir dàhàMÿn döøönÿ bilmÿrÿm.

Hÿr øeyin sîlduüunuHÿqiqi bir øàhlûüûnKe÷ici îlduüunuMÿn döøönÿ bilmirÿm.Niyÿ i÷ÿ bilmirÿmÀüàc ÷i÷ÿk à÷àndà×àylàr cîøub-dàøàndàVàrmû i÷mÿyÿ sÿbÿb?

×önki mÿn bilirÿm ki,Zàmàn hÿr àn zàmàndûrMÿkàn dà ki mÿkàndûrÀktuàl îlàn bir øeyBilirÿm ki, bàõ budurÎ yàlnûz bir zàmàndàBir mÿkàndà mþvcuddur.Mÿn ÷îõ sevinirÿm ki,Øeylÿr necÿ vàrdûrsà(Olduüu kimidilÿr)(Mÿn imtina edirÿm)Gþrdöyöm øÿn özlÿrdÿnBir dÿ ki øÿn sÿslÿrdÿnDànûøàn î kÿslÿrdÿn×önki ömid etmirÿmMuràdûmà ÷àtmàüàYàøàdûüûm dönyàyà

32

Bir dàhà qàyûtmàüàBir øey yàràtmûøàmsàBàõûb sevinim deyÿSevinirÿm mÿn înàGþz atanda hÿr dÿfÿ.

Àllàhà dua etdimRÿhm elÿsin î, bizÿMÿn duà edirÿm kiBàüûølàsûn mÿni dÿQîrõuràm ki, unudàmBu iølÿri bir zàmàn×önki ömid etmirÿmMuràdûmà ÷àtmàüàYàøàdûüûm dönyàyàBir dàhà qàyûtmàüàQîy mÿnim bu sþzlÿrimCàvàb olsun hÿr øeyÿMÿnim etdiklÿrimÿBir dÿ etmÿdiyimÿDuà edirÿm ki, mÿnßziz Àllàhûn hþkmöÀüûr îlmàsûn deyÿ.

×önki bir qànàd ki vàrÎ u÷màq ö÷ön deyil,Qànàd ÷àlmàq ö÷öndörBîø-bîøunà hàvàdà(Hàvàmûz dà àzàlûb,Qurulàøûb bir àz dà×îõ øey istÿyir bizdÿnÎ, quru vÿ ki÷ikdirBizim iràdÿmizdÿn)Èràdÿmiz þyrÿdir



per artes

33

Qàyüûsûnà qàlàq bizHàvàmûzûn hÿr bir àn,ßgÿr qàlà bilmÿsÿnDinc îtur, sàkit dàyàn!

Ey gönàhû îlàn kÿslÿr, bizim ö÷ön duà edin,Bu dönyàdàn biz kþ÷ÿndÿ.Duà edin bizim ö÷ön bu dönyàdà biz þlÿndÿ.

II

Ey õànûm1, ö÷ bÿbir yàtûr îrdà bir àüàc àltûndàDîyuràràq qàrûnlàrûn gönön sÿrin vàõtûndà.Înlàr mÿnim qû÷làrûmû, örÿyimi yemiølÿr;Hÿr nÿyim vàr bÿdÿnimdÿ, ciyÿrimi yemiølÿr.Bîø qàlmûødûr kÿllÿm mÿnim, iliyimi yemiølÿr.Bîø sömöklÿr qàlmûø îrdà, bÿbir iliyi yedi.Yàøàyàrmû î sömöklÿr, quru sömöklÿr, (àncàq)Sÿdà gÿldi Tànrûmûzdàn. Bu sömöklÿr yàøàyàcàqYàøàyàcàq bu sömöklÿr, cîøqu ilÿ î dedi.Yàøàyàcàq î õànûmûn øÿràfÿti nàminÿYàøàyàcàq mÿhÿbbÿti, lÿyàqÿti nàminÿÎnà gþrÿ yàøàyàr ki, õànûmûmûz bîrcludurÎ möqÿddÿs, î ilàhi qàlmûø bàkirÿliyÿ.

Döøöndökcÿ biz bunlàrû yöngöl nÿfÿs àlûrûq,Sevincimiz àøûb-dàøûr, sànki, øÿfÿq sà÷ûrûq.Mÿn kimÿm ki, ÿmÿlimi î Tànrûdàn gizlÿdÿmMÿn kimÿm ki, þz sevgimi gÿlÿcÿk nÿsillÿrdÿnBir dÿ cànà dÿrmàn îlàn bàlqàbàqdàn gizlÿdÿm.Î meyvÿ ki øÿfà verir gþzÿ, bàüûrsàüûmàHe÷ bÿbir dÿ yemÿk ö÷ön qîymàmûø qàbàüûnàÀü õàlàtdà õànûmûmûz ÷ÿkilmiødir bir yànàÀü õàlàtdà ÷ÿkilmiødir hÿr øeyi ànlàmàüà.

1 Mцqÿddÿs Mÿryÿm ana nÿzÿrdÿ tutulur.

34

Qîy sömöklÿrin àülûüû yàddàøsûzlûüû silsinQoy onlàrdà hÿyàt izi îlmàdûüûn î bilsinNecÿ ki unutdulàr bir gön belÿcÿ mÿniBir gön unudàcàqlàr belÿcÿ, bil ki, sÿniMÿn dÿ unudàcàüàm bir gön îlub-ke÷ÿniBàõ budur, bil, qàyÿsi bu dönyàdà insànûn,Belÿ nizàmlànûbdûr gÿrdiøi bu dönyànûn(Yaradan) õÿbÿr verib hÿr øeyi î kölÿyÿ,Yàlnûz kölÿk dinlÿyib hày verÿcÿk hÿr øeyÿ.Sömöklÿrÿ ÷ÿyirtkÿlÿr qînàn zàmàn îõuyàr.Înlàr deyÿn sþzlÿrdÿ bir nÿümÿ, bir cîøqu vàr.

Sökutlàrûn õànûmû(Sÿssiz, sàkit, qössÿli)Yà bötþv, yà yarûm÷ûqÕàtirÿnin tÿr gölöYàddàøsûzlûüûn quluÖzgön vÿ verÿn hÿyàtNàràhàt, hÿm dÿ ràhàtGþzÿl cÿnnÿt bàüûnûnYegànÿ qûzûlgölöÎ, elÿ bir bàüdûr ki,Îrdà mÿhÿbbÿt itirVösàlsûz mÿhÿbbÿtinßzàbû sînà yetirVösàllû mÿhÿbbÿtinßzàbû isÿ bitmir.Îràdà hÿr bir øeyinBir sînu vàrdûr, ÿlbÿt,Sînsuzluüun sînunàEdilir bir sÿyàhÿtÎrdà möÿmmàlàr ÷îõBil ki, îrdà he÷ nÿyinNÿticÿsi yîõdur, yîõ.



per artes

35

Èstisi vàr, yîõdur kþz,Îradà sþzsöz nitq vàrNitqdÿ isÿ yîõdur sþzCÿnàb deyÿk biz ànàyà1

Cÿnàb deyÿk bu bàüàÎrdà hÿr cör mÿhÿbbÿtlÿr×àtûr sînà

Î àüàcûn àltûndà sÿpÿlÿnmiø sömöklÿr. Îõuyur màhnûsûnû,Biz øàdûq, sÿpÿlÿndik, ÷önki bir-birimizÿ nÿsÿ yàõøûlûq etdik.Gönön sÿrin vàõtûndà, î àüàcûn àltûndà, östöndÿ pàrlàq gönönUnudub þzömözö, unudub bir-birimizi, birlÿødik, biz cÿm îlduqBu sàkit bir sÿhràdà, siz bilin ki, buràdà tale vÿ tîrpàq ayrûlûrBuràdà nÿ ayrûlûüûn, nÿ birliyin fÿrqi vàrBu tîrpàq bil hàmûyà, sànki, bir miràs qàlàr.

III

Èkinci pillÿkÿnin birinci dþngÿsindÿBaxûb gþrdöm àøàüûdàEyni fîrmàlû fiqur söràhinin sînundàÈyli-qîõulu buõàrdà, durdu gþzöm þnöndÿPillÿlÿrdÿ øeytànlà î dþyöøÿ-dþyöøÿMÿn màt qàldûm bu iøÿ, gedirdi õûsûn-õûsûnÖzlÿrinÿ tàõûblàr ömid vÿ ömidsizliyin yalan÷û màskàsûnû.Èkinci pillÿkÿnin ikinci dþngÿsindÿÎnlàr dþndö àøàüû, mÿnsÿ qàlõdûm yuõàrûSifÿtlÿr itdi bir àn, îrà îldu qàrànlûq.

1 Mцqÿddÿs Mÿryÿm ana nÿzÿrdÿ tutulur.

36

(Tÿmir edilmÿmiø qîcà àüzû) kimi, bir qàrànlûqHÿm÷inin diø-diø idi, bir qÿdÿr dÿ nÿmiø idiVÿ yà qîcà bir kþpÿkbàlûüûnûn àüzûnà bÿnzÿyirdi.

Ö÷öncö pillÿkÿnin birinci dþngÿsindÿBîø bir pÿncÿrÿ vàrdû, îrà girÿn àdàmûElÿ bil ki, udàrdû, înun ÿncir (meyvÿsin)ÿBir bÿnzÿyiøi vàrdû. Îrdàn bir àz àràlûYemiøàn ÷i÷ÿyindÿ vÿ yàøûl bir ÷ÿmÿndÿEnli-àrõàlû fiqur màvi-yàøûl geyimdÿQÿdim bir fleytànûn fösunkàr bir nÿümÿsiVàleh edir hÿr kÿsiKölÿk vuràn telli sà÷, gþzÿl bÿnþvøÿyi sà÷Yàsÿmÿn qÿhvÿyi sà÷Àüûlû bàødàn àlàn fleytà musiqisi, înun buØirin sÿsi cànà öøötmÿ sàlûr, àüûlû bàødàn àlûrPillÿlÿrin sînundà bir àz dincÿlim bàrû,

Göcsöz, hÿm dÿ ömidsizMÿn qàlõûràm yuõàrû.Àllàh, làyiq deyilÿm!Àllàh, làyiq deyilÿm!Yàlnûz bunu deyirÿm.

IV

Bÿnþvøÿ (vÿ) bÿnþvøÿ(lÿrin) àràsûylàKim ki getdi yàøûl rÿnginMin bir nþvlö ÷àlàrûylàMÿryÿm ànànûn màvi rÿngi vÿ (àüûylà)(Mÿnàsûz) øeylÿrdÿn (dànûøà-dànûøà)Gedirlÿr hey bu yîlu, dayanmàdàn, birbàøà.Kim ki getdi înlàrlà, bilirdi gedir hàrà,Î, fontànà göc verdi, bulàqlàrà yeni cànQàyàlàr sÿrinlÿdi, qum dà sevindi bu àn.Mÿryÿmin màvi rÿngi ÷þkdö îrà bu zàmàn.



per artes

37

Sоvegnа vоs. Buràdà gedir illÿr înlàrûn àràsûndàFleytànûn sÿsinÿ dàyànmàdàn, uymàdànBir ÷îõ øeyi duymàdànÀddûmlàyûr, biri dÿ gþzö yàrûyuõuluÀü iøûüà bökölö libàs geyib ÿyninÿ,Qÿdim bir qàfiyÿni gÿtiribdir dilinÿElÿ bir zàmàndà ki, gþrönmÿmiø bir gþrkÿmGirir sÿnin yuõunà.Belÿ gölmÿli iølÿr yuõu gÿlir ÷îõunà.

Àrzumuzun ÿlàcû, îrdà sàkit bir bàcûÀü vÿ màvi duvàqdàGÿzir bàüû, baü isÿ yaøûl qàrà÷þhrÿlikFleytànû pölÿmir, làkin ÷àlûnûr î dà,ßyilib imzà àtûr, dîdàqlàrû dànûøûr,Àmmà sÿs yîõ dîdàqdà.

Øÿlàlÿlÿr sû÷ràyûr, îõuyur nÿümÿ quølàrGÿl zàmànû kþklÿyÿk, zàmàndà ÷îõ mÿnà vàr.Gÿlin bir yuõu gþrÿk, îrdà gþrÿn yuõununGþrönmÿz bir gþrkÿmi, eøidilmÿz sÿsi vàrÎrdà qàrà÷þhrÿnin nÿ qÿdÿr pû÷ûltûsû, mehli bir nÿfÿsi vàrSînrà sörgön edildik.

V

Àüûzdàn ÷ûõàn bir sþz ÿgÿr yîõà ÷ûõûbsà,Eøidilmÿyÿn dànûøûlmàyûbsà,O (sþz) dànûøûlmàyûb, eøidilmÿyib, demÿk.Àmmà bununlà belÿ, deyilmÿyÿn bircÿ sþzEøidilmÿyÿn bir sþz yenÿ elÿ sþzdör, sþz,

Bötön bunu bilÿrÿkDemÿyÿ yîõdur gÿrÿk.

38

Sþz bir sþzön i÷indÿ, sþz dönyànûn i÷indÿÎ, belÿ îlur bötön, sþzdÿ bu dönyà ö÷ön.Birdÿn iøûq pàrlàdû, qàrànlûüûn i÷indÿBu nàràhàt dönyàyà qàrøû ÷evrildi bu sþz.×ûõûb yenÿ àüûzdàn hàvàdà dþvrÿ vurduDönyànûn mÿrkÿzindÿ î dàyàndû, î durdu.Ey mÿnim ÿziz õàlqûm, mÿn sÿnin bàøûnà nÿ bÿlàlàr à÷mûøàm.Sþzö hàrdà tàpmàlû, hàrdà deyÿk biz sþzöYîõ, yîõ, îlmàz buràdà, burà dinc deyil dözöNÿ îrdà, nÿ buràdà, nÿ dÿniz, nÿ àdàdàNÿ dàüdà, nÿ dÿ bàüdà, dànûømàyûn sþz hàqdàNÿ bir quru sÿhràdà, nÿ dÿ mönbit tîrpàqdàSþzö he÷ demÿk îlmàz,Qàrànlûqdà gÿzÿnÿ sþz dÿ demÿk yàràmàzÎnun ö÷ön buràdà sizÿ deyim ki, bu ànNÿ bir dîüru mÿkàn vàr, nÿ dÿ dîüru bir zàmàn.Burà î yer deyildir nÿcibliyi ÿzirlÿr,Bàõmàüà özlÿri yîõ, özö dÿ gizlÿdirlÿr.Î kÿs ki, tÿk köy sevir, insàn sÿsi înà yàdÎ he÷ sevinÿ bilmÿz, înà yîõdur he÷ imdàd.

Gþrÿn duà edÿrmi bizim duvàqlû bàcûQàrànlûqdà gÿzÿnin, làkin sÿni se÷ÿnin duàdàdûr ÿlàcû.Î kÿslÿr ki bir zaman buynuzlàr àràsûndà pàr÷à-tikÿ îlublàrFÿsil-fÿsil, ànbààn, qàrànlûqdà qàlûblàrHÿr bir sààt, hÿr zàmàn duà etsin qîy bàcû,Înlàrûn duàdàdûr, bÿlkÿ, bircÿ ÿlàcû.Gþrÿn duà edÿrmi, hÿlÿ gönàhsûzlàr vàr,Yîlàyrûcûndà durub ki÷ik-ki÷ik uøàqlàrÎnlàr yîldàn ÷ÿkilmÿz, înlàr duà dà bilmÿzÎõu sÿn se÷ÿnÿ vÿ möqÿddÿs bilÿnÿÞz möqÿddÿs duànû.



per artes

39

Ey mÿnim ÿziz õàlqûm, mÿn sÿnin bàøûnà nÿ bÿlàlàr gÿtirmiøÿm.Yàõøû îlàrdû bilsÿm, deyÿmmÿrÿm, gþrÿsÿn,Àüàclàr àràsûndà, î bàüûn îrtàsûndàBàcû duà edÿrmi înu incidÿnlÿrÿ?Înu sevmÿdiklÿrini þzö dÿ bilÿ-bilÿÎ kÿslÿr ki el i÷indÿ înà sÿcdÿ edirlÿrÀdàm îlmàyàn yerdÿ tezcÿ öz dþndÿrirlÿr.

Ey mÿnim ÿziz õàlqûm,Bàõmàyàràq ömid yîõ qàyûtmàüà bir dàhàGÿlir vÿ ÷ûõàrûmû þl÷ÿrÿk bu dönyàdà,Bu fàni boø þmör dÿ þlömö sàlûb yàdàHÿyàt-þlöm qîvuøduüu mÿkàndà(Bàüûølà mÿni àtà) bu àrzulàr mÿnÿ yàdQîy Tànrû þzö etsin bizÿ rÿhm vÿ imdàdBax geniø pÿncÿrÿdÿn yenÿ u÷ub gedirlÿrBu àü ömmàn (bîyunca î qrànit) sàhillÿrÿFÿqÿt u÷màq ÷îõ ÷ÿtin, ÷önkiBurda itmiø yàsÿmÿn, itmiø sÿs vÿ hû÷qûrûqCîøur àrzu hÿm dilÿkBÿrkiyir vÿ sevinir, itirilmiø bir örÿk×önki ÿyilmiø tilîv ÿyilibsÿ dÿnizdÿÎ bàlûüû tutmàüà, î, sÿni sþvq edÿcÿkDÿrd-qÿmi unutmàüà.Dÿnizdÿ itmiø ÿtir.Bildir÷inin sÿsini dàhà dà yàõøû edirKîrà bþyök qàpûnûn nÿ mÿnàsû îlàcàqKîr hÿr yeri qàpûsûz gþrÿcÿkdir bil, àncàqDÿnizin qîrõusundàn, duzlu, qumlu tîrpàüàDàd gÿlÿcÿk, yàlnûz dàd.

Bu, elÿ bir vàõtdûr ki, þlöm ilÿ bir îlumÞlöm-dirim ànûndà

40

Hÿr biri eyni àndà, dönyànûn qucàüûndàBurà döz ö÷ àrzunun yàøàdûüû bir mÿkànBurdà bu ö÷ àrzulàr mþvcud îlur eyni àn.Qàrà÷þhrÿ àüàclàrû hàràylàyûr bizlÿriKölÿklÿrlÿ ÿsir, cîøurBir dÿ gþrörsÿn sîvuøurKàø ki bu àn bàøqà àüàc qîy ucàltsûn þz sÿsinÎ ÿsÿrÿk fÿryàd etsin, suàlà càvàb versin.

Ey mehriban bàcû, möqÿddÿs ànàSÿn ey øÿlàlÿlÿrin vÿ bàüûn ruhuSÿnÿ sûüûnûràm, sÿnÿ bir dàhàBizÿ riøõÿnd etmÿklÿ ÿzàb vermÿ sÿn bizÿ.Þyrÿt qàyüû bÿslÿyÿk, hÿr insànà, hÿr kÿsÿHÿttà qàyàlûqlàrûn îrtàsûndà îlàràqÞyrÿt biz dinc îturàq.

Sÿn ey möqÿddÿs ànà, sÿn ey möqÿddÿs bàcûSÿnÿ qàlûb, tÿk sÿnÿ bu dönyànûn ÿlàcû.

Ruhunà yàlvàrûm kiQîy dÿnizin vÿ ÷àyûnMÿni möqÿddÿslÿrdÿnBircÿ àn àyûrmàsûnÖz tutub qûøqûrûràm, elÿ bu sààt, bu àn,Gÿlib sÿnÿ qîvuøàm.

SßHßR-SßHßR PßNCßRß QÀBÀÜINDÀ

Zirzÿmidÿki mÿtbÿõdÿ vÿ înun kÿnàrûndàBir-birinÿ vurdulàr qàb-qàcàüû bu àndàMÿn evdàr qàdûnlàrû yàõøû tànûyûràm bilÎnlàrûn özlÿrindÿn qàøqàbàq ÿskik deyil.



per artes

41

Bîz dumàn dàlüà-dàlüà ÷ûrpûr mÿnim özömÿ,Dumàn döøöb yîl ilÿ gedÿnlÿrin izinÿPàl÷ûq i÷indÿ yîllà þtöb gedÿn bir àdàmHe÷ þzö dÿ bilmÿdÿn ÷îõ mÿnàsûz iriøirDumànlà birgÿ sÿsi dàmà qàlõûr vÿ itir.

QÎCÀ QÀMBÈ PÈØÈK

Cenyànidîts àdûnda yadûmda bir piøik vàrPÿlÿng kimi dÿrisi östÿ ÷îõlu zîlàqlàrBötön gönö îturur, tànûmûr î, ÷þl-eøikÎnà gþrÿ îlubdur î, mÿnÿ Qàmbi piøik.

Elÿ ki gön qurtàrûr, hày-hÿøir yetir sînàÎ vàõt iøi bàølàyûr, meydàn verilir înà.Elÿ ki evdÿ hàmû girib yerinÿ yàtûr,×ÿkilib tez qûnûnà, zirzÿmiyÿ î qà÷ûr.Si÷ànlàrûn getdiyi yîllàrû î þyrÿnirÎnlàrûn dàvrànûøû înun õîøunà gÿlmirÎnlàrû cÿrgÿ-cÿrgÿ dözör hÿsirin östÿÎnlàrà yàõøû verir imÿklÿmÿkdÿn dÿrs dÿ.

Cenyànidîts àdûnda yadûmda vàr bir piøikSevir isti yerlÿri, înu biz ÷îõ sevmiøikÎturur bötön gönö, isti îcàq bàøûndàßsl Qàmbi piøikdir, bil ki, dàvranûøûndà.

Elÿ ki gön qurtàrûr, hày-hÿøir yetir sînàÎnun iøi bàølàyûr, meydàn verilir înàDöøönör ki, si÷ànlàr dinc îturmàz he÷ zàmànDöøönör, bu bàø verir bir rejimsiz qidàdànMÿqsÿdÿ ÷àtmàq ö÷ön gþrmÿlidir bir tÿdbirÎ, biø-döøÿ bàølàyûr, ÿt qûzàrtmàq dà bilir.

42

Î, si÷àn kþkÿlÿri hàzûrlàyûr ÷þrÿkdÿnNîõuddàn vÿ pendirdÿn, deyÿ-gölÿ vÿ øÿn-øÿn.

Cenyànidîts àdûnda yadûmda bir piøik vàr,Î, pÿrdÿ qîtàzûndàn ÷îõlu döyön tîõuyàr.Yumøàq yerdÿ îturàr, tànûmàz bàyûr-eøik,Înà gþrÿ îlubdur î, mÿnÿ Qàmbi piøik.

Elÿ ki gön qurtàrûr, hày-hÿøir yetir sînà,Înun iøi bàølàyûr, meydàn verilir înà.Èøsiz tàràkànlàrû cÿlb edir iø gþrmÿyÿPîzuculuq iølÿri înlàr gþrmÿsin deyÿKÿøfiyyàt÷û dÿstÿsi î dözÿldir înlàrdànßsàsÿn intizàmlû, hÿm dÿ ki îülànlàrdàn.Yàõøû bir iø yàràdûr, înun iøi budur, buBþcÿklÿrdÿn yàràdûr tÿbil÷àlàn qrupu.Gÿl Qàmbi piøiklÿrÿ deyÿk biz bÿrÿkàllàh,Bu piøiklÿr îlmàsà, qûrûlàrûq biz vàllàh.

QUS1 – TEÀTR PÈØÈYÈ

Qus Teàtr qàpûsûndà dàyànàn bir piøikdirßvvÿllÿr înun àdû ÷îõ gömàn deyilmiødir.Àdû “Аspаrаgus”dur, ÷àtàr mÿnim dàdûmà×îõ àsàn demÿk ö÷ön biz Qus dedik àdûnàDÿrisi ÷îõ nimdàødûr, àrûqdûr dûrmûq kimi,Pÿncÿsi tir-tir ÿsir, õÿstÿliyin ÿsiriCàvànlûqdà îlmuødur piøiklÿrin zirÿyi.Èndi si÷àn qîrõutmàq deyil înun gÿrÿyi.ßvvÿlki qî÷àqlûüû edÿ bilmÿyir indiBàõmàyàràq dþvrönön ÿn qî÷àüû î idi

1 Qus – “Asparagus” sþzцnцn son hecasû olan “gus” sþzцndÿn ÿmÿlÿ gÿl-miø dir. Mÿnasû qulan÷ar demÿkdir.



per artes

43

Î, kþhnÿ dîstlàrûylà klubdà bir îlàndà(Bu, tez-tez bàø verirdi qînøu “pab”ûn yànûndà)Kim înun ke÷miøindÿn lÿtifÿlÿr desÿydi,Înà mökàfàt verÿr, înu sevindirÿrdi.Î ulduzdu sÿhnÿdÿ, Ulduzun hÿr biriylÿÎ, sÿhnÿdÿ îynàmûø, Èrvinqlÿ, TriylÿZàldàkû uüurundàn sþz döøÿndÿ xoølànàr.Yeddi dÿfÿ sÿhnÿyÿ înu qàytàrmûødûlàrSþz döøÿndÿ uüurdàn, î, bir àn kirimirdi“Yûõûlàn kÿlÿkbàz” dà bil ki, øàh ÿsÿriydi.

“Îynàmûøàm” deyÿrdi – “hÿr rîlu”, mÿn dàhiyÿmYetmiøÿ qÿdÿr nitqi mÿn ÿzbÿr sþylÿyirÿm.Bÿdàhÿtÿn deyÿrÿm, zàràfàt dà edÿrÿm.Mÿn piøiyi tîrbàdàn ÷ûõàrdà dà bilÿrÿm.Mÿn bilirÿm sÿhnÿdÿ necÿ quyruq bulàyûm,Kimlÿri tÿriflÿyim, mÿn kimlÿri dîlàyûmMÿn bàø rîl îynàyàndà deyÿrÿm àràm-àràmßn dàø örÿklÿri dÿ, mum kimi yumøàldàràm.Mÿn î bàlàcà Nellin îturmuøàm yànûndàKîmendànt sààtûndà mÿn zÿngi dÿ ÷àlmûøàm vàõtûndà, zàmànûndà.Pàntîmim mþvsömöndÿ köndÿm dÿ köt getmÿyibDik Uitinqtîn piøiyi mÿni àz þyrÿtmÿyib.Tàriõ bilir bu rîldà mÿn mÿøhur, mÿn ÷îõ sàzàmÎnun àdû belÿdir: “Yûõûlàn Kÿlÿkbàz”àm.

Èødir, kimsÿ versÿydi înà bircÿ qurtum cinDeyÿrdi, î, sÿhnÿdÿ îlmuødur làp Eаst LynneØekspir dràmûndà î ÷ûõmûødûr sÿhnÿyÿ×îõ dözgön bir mÿqàmdàBÿzi àktyîrlàrûn î piøiyi sÿhnÿdÿ gþrmÿkÈstÿdiyi bir àndà.Bir gön î “pÿlÿng” rîlu sÿhnÿdÿ îynàyûrdû

44

Î pÿlÿngi hindlilÿr hÿr yàndà àõtàrûrdû.Î deyir ki, hàmûdàn mþhkÿm bàüûrà bilÿr.ßtörpÿrdÿn sÿs edib cini ÷àüûrà bilÿr.Bir dÿfÿ î, sÿhnÿni mÿftil östÿ getmiødi.Evdÿ yànàn uøàüû belÿ õilàs etmiødi.Î deyir: Ày bàlàlàr, mÿøqinizi ÷îõàldûnViktîriyà dþvröndÿ mÿn necÿ àd àldûmsàSiz dÿ qî÷àqlûq edin, siz dÿ î àdû àlûn.Înlàr he÷ vàõt qàlmàzdû truppàdà hÿmiøÿHÿlqÿdÿn hîppànàrdû, gÿrÿkdilÿr hÿr iøÿPÿncÿsiylÿ þzönö qàøûyàràq deyÿrdi“Teàtr bir øey deyil! Èndi teàtr nÿdi?”Möàsir tàmàøàlàr ÷îõ dà elÿ pis deyilTàmàøàlàr rÿngàrÿng, yàõøûsû ÷îõ, pisi ÷îõ.Àncàq mÿnim vàõtûmdà îynàdûüûm bir rîlunTàyû-bÿrabÿri yox. Mÿn bir tàriõ yàràtdûmHàmû bilir î àndà“Yûõûlàn kÿlÿkbàz”û sÿhnÿdÿ îynàyàndà.

ÈNSÀNÈYYßT

Sяnin nя gяncliyinNя qоcаlûüûn vаr,Lаkin gönоrtа yemяyindяnSоnrа yаtmаq аrzusu kimiSяn hяr ikisini аrzulаyûrsаn.

Bu dà mÿn, yàüûøsûz bir àyûn qîcà kiøisiYàüûøûn yàümàsûnû gþzlÿyÿn îülàn mÿnÿ kitàb îõuyurMÿn nÿ isti qàpûlàrdàyàmNÿ dÿ isti yàüûølà ÷àrpûøûràmNÿ dizim duzlu bàtàqlûqdà hàvànûn yàüûøûndà,Nÿ dÿ àlmàz àõtàrûøûndà



per artes

45

Bàõ belÿ bir duruødàMÿni diølÿyÿn mil÷ÿklÿrlÿ vuruødà.Mÿnim evim ÷örömöø bir evdir.Evin sàhibi îlàn yÿhudi ÷þmÿlÿrÿk îturub pÿncÿrÿ qàbàüûndàÀntverpenin bÿzi ki÷ik kàfelÿrindÿ, sànki, körö tþköbBrösseldÿ qàbàr qàzànûb, qàbàrûnû Lîndîndà sîyub×þldÿ þskörÿn ke÷inin sÿsi uzàqdà eøidilirQàyàlàr, màmûr, dàø qûrûntûlàrû, dÿmirQàdûn mÿtbÿõdÿ ÿllÿøir vÿ ÷ày dÿmlÿyirÀsqûrûr, ÿsÿbi hàldà nàvàl÷ànû bàsûb dîldurur.

Mÿn, qîcà bir kiøiKölÿkli sÿhràlàrdà bàøûbîø àdàmßlàmÿtlÿr mþcözÿ õàtirinÿ gþtörölör: “Biz iøàrÿ gþrÿ cÿyik!”Sþz i÷indÿ sþz vàr, bir sþz demÿyÿ yîõ qödrÿtim,Qàrànlûüà bökölmöødör. Èlin îülàn ÷àüûndàÈsà peyüÿmbÿr, pÿlÿng meydànà gÿldi.

ßõlàqsûz màydà, zîüàl vÿ øàbàlûd, gölà÷àn sàtqûnYeyilmÿli, bþlönmÿli, i÷ilmÿli, sàkitcÿ pû÷ûltûylàSilverînun nÿvaziøli ÿllÿri ilÿ, bötön gecÿniQînøu îtàqdà vàr-gÿl edÿn LimîgesTirànlàrûn àràsûndà bàø ÿyÿn, Hàkàqàvà tÿrÿfindÿnBir-birinin àrdûncà qàrànlûq îtàqdàØàm yàndûràn màdàm Tîrnkist tÿrÿfindÿn,Zàldà bir ÿli qàpûdà peydà îlàn Fràulen vîn Kulp tÿrÿfindÿnBîø pÿrdÿlÿr kölÿyi dàhà dà øiddÿtlÿndirir. Mÿnim he÷Bir mÿlàkÿm yîõdur. Mÿn yel÷ÿkÿr evdÿKölÿkli bir nþqtÿdÿ qîcà bir kiøiyÿm.

46

Belÿ bir bilgidÿn sînrà bàüûølàmàüà nÿ qàldû? Èndi döøön vÿ bil ki,Tàriõin ÷îõlu hiylÿgÿr cûüûrlàrû uydurulmuø ke÷idlÿri vàrdûr.Vÿ tàriõin elÿ mÿsÿlÿlÿri vàrdûr ki, pû÷ûltûlû àmbisiyàlàrlàBizi àldàdûr, øþhrÿtpÿrÿstliklÿr bizi möøàhidÿ edir. Èndi döøönön.Tàriõ î vàõt bizÿ nÿ isÿ verir ki, bizim fikrimiz yàyûnmûødûr.Bÿs înun verdiyi nÿdir? Verdiklÿri dÿ îlduqcà sàdÿVÿ dîlàøûqlûqlàrdûr. Belÿ ki, verdiklÿri istÿklÿri àc qîyur.Verirsÿ dÿ, îlduqcà gec verir vÿ verdiklÿri dÿ inanûlmàz îlur.Vÿ yà inànûlà bilÿn îlursà dà, î yàlnûz yàddàødà qàlûr,Yenidÿn þl÷öb-bi÷mÿk istÿyi kimi. Zÿif àdàmlàrà îlduqcà tez verirVÿ î àdàmlàrûn döøöncÿlÿri ilÿ î vàõt bþlöømÿk îlàr ki,O döøöncÿdÿn imtinà etmÿk insàndà qîrõu hissi yàràtmûø îlsun.Döøön ki, bizi nÿ qîrõu, nÿ dÿ øöcàÿt õilàs etmir.Qeyri-tÿbii mÿngÿnÿlÿr bizim qÿhrÿmànlûüûmûz nÿticÿsindÿ dÿf edilir.Bizim àbûrsûz cinàyÿtlÿrimiz bàkirÿlik özÿrindÿ göc tÿtbiq edir.Bu yàø dàmlàlàrû qÿzÿb bàrû vermiø àüàcdàn silkÿlÿnÿrÿk tþkölör.

Pÿlÿng sû÷ràyàràq yeni ilÿ gÿlir. Î, bizi àcgþzlöklÿ yeyir.Vÿ nÿhàyÿt ki, döøön. Biz hÿlÿ qÿràr qÿbul etmÿmiøik.



per artes

47

Mÿn hÿlÿ dÿ kirayÿ qaldûüûm evdÿ sîyuqdàn dînuràm.Vÿ nÿhàyÿt, döøön ki, mÿn bötön bu tàmàøànûMÿqsÿdsiz yerÿ qurmuøàm vÿ bu he÷ dÿGeridÿ qàlmûø øeytànlàrûn iølÿklÿrinÿ gþrÿ deyildir.Mÿn bötön bunlàrdàn yàn ke÷ÿrÿk sizi vicdànlà qàrøûlàdûm.Î mÿn ki sizin qÿlbinizÿ yàõûn idim, mÿni îràdàn àràlàyûblàr ki,Vàhimÿ i÷indÿ gþzÿlliyi itirim, sîrüu-suàldà îlàn dÿhøÿt.Mÿn ehtiràsûmû itirmiøÿm: bir hàldà ki sàõlànûlànlàrQàrûødûrûlmàlûdûr, niyÿ ki, mÿn înu sàõlàmàlûyàm?Mÿn gþzömön nurunu, qîõulàmàq hissini, eøitmÿ, dàdbilmÿVÿ tîõunmà hisslÿrini itirmiøÿm. Bÿs mÿn sÿninlÿDàhà yàõûndàn önsiyyÿt sàõlàmàq istÿsÿm,Bötön bunlàrsûz mÿn nÿ edÿ bilÿrÿm?

Bötön bunlàr min bir ki÷ik döøöncÿlÿrlÿ þzlÿrininMödhiø uydurmàlàrûndàn mÿnfÿÿt gþtörmÿyÿ yþnÿlmiødir,Înlàr hisslÿr dînduqdà membrànlàrû ehtizàzà gÿtirir vÿXoø qîõulu sîuslàrlà gözgölÿrin sàysûz-hesàbsûz kÿmiyyÿtdÿRÿngàrÿngliyini ÷îõàldûr. Þz örÿk dþyöntölÿrinÿ àràmû vermÿlidir?Tàõûl bitib lÿngimÿlidirmi? De Bilhà÷e, Freskà missis Kÿmel,Zÿrrÿlÿrÿ bþlönmöø àtîm i÷ÿrisindÿ îlàn qÿzÿbli àyûnûnßtràfûnà dîlànûrlàr. Qàüàyû kölÿyÿ qàrøû. Bil ÀyûnKölÿkli bîüàzûndà vÿ yà Hîrn özÿrindÿ qà÷à-qà÷à,

48

Qàr özÿrindÿ àü lÿlÿklÿr vÿ qîcà bir àdàmTicàrÿtin söröklÿdiyi yuõulu bir köncÿ sûõûlmûødûr.

Bu evin kiràyÿniøinlÿri,Quru bir mþvsömdÿ quru beynin döøöncÿlÿri.

SVÈNÈ BÖLBÖLLßR ÀRÀSINDÀ

Àpenek Svini sÿrir diziniGölmÿk÷ön qîlunu sÿrir yànûnàZebrin zîlàüû ÷ÿnÿdÿn bÿriYàyûlûr yàràøûq vermÿk÷ön înà.

Tÿlàtömlö àyûn ÷îõlu hilàlûRiver Plаte tÿrÿfÿ yàyûlûb gedirÞlöm, àlàqàrüà bàø östÿ sözörSvini gþz qîyur hÿr øeyÿ bir-bir.

Qÿmli Îriîn vÿ ÈtÖzönÿ duvàq ÷ÿkib, kîl-kîsà börömöødörBöröøÿn dÿnizlÿriÈspàn plàøûndà îlàn bir insàn –Svini dizindÿ îturmàq istÿrÈllÿrdÿn bÿri.Màsà söfrÿsini ÷ÿkir bir yànàБir гящвя fincànû döøÿrÿk sûnàrÈøini bilmÿsÿ ÿgÿr bir dàhàßsnÿyÿr, cîràbû yerdÿn qàldûràr.Гящвя rÿngi îlàn sàkit bir kiøißsnÿyir sÿrilib î pÿncÿrÿyÿPîrtàüàl gÿtirir õidmÿt÷i yenÿBànàn, ÿncir, bir dÿ özöm hÿrÿyÿ.



per artes

49

Qÿhvÿyi rÿngli sàkit bir heyvànGeri ÷ÿkilmÿni bilir ÿzÿldÿnRà÷elni Ràbinîvi÷Necÿ qàrmàlàyûr, tutur özömdÿn.

Î, bir dÿ yànûndà plàølû õànûmLiqàdà îlduüu edilir gömànGþzlÿri qàpàlû, yuõulu àdàm,Yàyûnûr gediødÿn, yîrüundur yàmàn.

Tÿrk edir îtàüû, qàyûdûr geriBàøû pÿncÿrÿdÿn girir i÷ÿriQlistiniyànûn î budàqlàrû×evrÿyÿ àlàcàq qûzûl diølÿri.

O, namÿlum bir qînàqlàDànûøûr sþzönö, àrzulàrûnû,Îõuyur bölböllÿr làp yàõûnlûqdàMöqÿddÿs örÿyin mînàstûrûnû.

Bÿlàlû kölÿkdÿ îõuyur yenÿÀqàmemnîn nàlÿsi dàim ucàlsûnQîy înun làp øÿffàf màyelÿri dÿØÿrÿfsiz kÿfÿnÿ bir lÿkÿ sàlsûn.

50

QADIN PORTRETÈ

Sяn qanunsuz cinsi яlaqяyя girmisяn:lakin bu, baøqa bir þlkяdя olmuødurvя o fahiøя qadûn þlmöødör.

Malta Yÿhudisi

I

Dekabrda gönorta, töstö-duman i÷indÿBir mÿnzÿrÿ yaratdûn, he÷ gÿlmÿzdi aülûmaBÿnzÿr ki, sÿnin ö÷ön mÿnim yaratdûüûmaQaranlûq bir otaqda dþrd ÿdÿd mum øamû var.Baøûmûzûn östöndÿ iøûq hÿlqÿsi parlarCöliet mÿqbÿrÿsinin yaratdûüû mÿnzÿrÿHÿr øey hazûr edilib, ÷oxusunu sÿn bil ki,Sþylÿmirÿm mÿn hÿlÿBiz qötb øÿfÿqinin sa÷larûndan sözölÿnÈlkin nÿümÿlÿrini eøitmiøik hÿmiøÿ.Øopenin nÿümÿlÿri o qÿdÿr sirlidir ki,Yalnûz dostun ruhunda yaøayacaq ÿbÿdi.Yalnûz iki-ö÷ nÿfÿr varsa onu duymayanElÿ konsert zalûnda o da olurdu bÿyanSonra sþhbÿt yþn alûrKþnölsöz dinlÿyÿnlÿr,Gÿldiyinÿ dÿ elÿ tÿÿssöf eylÿyÿnlÿrEøidir hÿzin-hÿzin violоn÷elin sÿsiniQarûøaraq kornetin o ahÿstÿ sÿsinÿYaradûr nÿümÿsini.

* * *

“Dostlar, bilin siz bunu, bu, mÿnÿ hÿr øey demÿkNecÿ nadir hadisÿ, necÿ qÿribÿ bir iøMörÿkkÿb bir hÿyatda örÿyinÿ yatanû



per artes

51

Axtarûb tapa bilmÿk, murada ÷ata bilmÿk.He÷ sevmirdim mÿn onu, sÿn ki bunu bilirsÿn,Sÿn ki bu qÿdÿr yazûq, sÿn ki lap kor deyilsÿn.Elÿ bir dost tapmaq ki, ÷ox yaxøû insan olsun,O da bu insanlûüûyla qoy dostluüu yaøatsûn.Mÿnim÷ön bu dostluüun ÷ox mÿnasû var, ÿlbÿt,Bunlarsûz olan dostluq bil ki, “dÿhøÿtdir”, “dÿhøÿt”.

* * *

Violоn÷el sÿsinin qalxûb-enmÿsi,Kornetin yayûlan nazik, cûr sÿsiDoüurur beynimdÿ köt, kÿskin bir sÿs,×ÿkiclÿ hey vurur, almadan nÿfÿsSÿslÿnir beynimdÿ ÷ox “saxta bir sÿs”,Onu dinlÿmÿyÿ qalmayûr hÿvÿs.Bir az hava alaq, kefli, nÿøÿli,Seyr edÿk daülarû, ÷aylû-meøÿli.Danûøaq dþvranûn gÿrdiøindÿn biz,Gÿl tutaq nÿbzini biz hÿr ikimiz.Oturaq, dinlÿyÿk xalqûn sÿsini,Sonra da i÷ÿrik bok1 pivÿsini.

II

Nÿ qÿdÿr ki yasÿmÿn hÿr yanda a÷mûø ÷i÷ÿk,Yasÿmÿnin gölöndÿn otaüa qoymuø dib÷ÿk.Qûzûn danûødûüû an ÿllÿyir yasÿmÿni,O sþylÿmÿk istÿyir örÿyindÿn ke÷ÿni:“Ey mÿnim gþzÿl dostum, bilirsÿn nÿdir hÿyat?O, sÿnin ÿlindÿdir, hÿr il, hÿr gön, hÿr saat.(ßlindÿki yasÿmÿn saplaüûnû ÿzÿrÿk)

Onu bir az þzöndÿn kÿnara yaymaq gÿrÿk.Gÿncliyimiz ÷ox qÿddar, hÿm dÿ ki rÿhmsizdir,

1 Bok – alman pivÿsinin adû (bock)

52

Lazûmsûza gölömsÿr, lazûmû gþrÿ bilmir”.Mÿn dÿ gölömsÿyirÿm þz ÷ayûmû i÷ÿrÿk.Bötön bununla belÿ, apreldÿ qörub ÷aüûMÿnim yadûma döøör Parisdÿ bahar ÷aüû,Basdûrdûüûm bir hÿyat, itirdiyim haqq-nahaq,Mÿn yenidÿn duyuram hÿyatûmû ÷ox rahat,Gÿncliyim coøub-daøûr, bax bu zaman, bu saat.Qayûdûr yenÿ o sÿs, kþkdÿn döømöø vÿ þtkÿmBir avqust gönortasû, sûnmûø bir violоn÷eldÿn,“Mÿn hÿmiøÿ ÿminÿm, anlayûrsan sÿn mÿni,Bilirÿm ki, sevirsÿn sÿn dÿ sÿni sevÿni.ßminÿm ki, ÿlini uzadûrsan sÿn mÿnÿU÷urumdan ke÷ÿrÿk tutmaüa mÿni yenÿ.

* * *

Sÿn inciyÿn deyilsÿn,Axillesin dabanû sÿndÿ yoxdur, nÿ kÿdÿr.Bilirÿm gedÿcÿksÿn, yolunu sÿn o qÿdÿrHÿlÿ yûxûlmamûsan, göcön ÷atana qÿdÿr.

* * *

Ancaq mÿnim nÿyim var, nÿyim var verÿm sÿnÿ,Nÿyim var verim sÿnÿ, bÿlkÿ, qÿlbin sevinÿYalnûz dostluq vÿ rÿübÿt, bunu versÿn, bu bÿsim.Sÿyahÿtin yoluna sona ÷atdûran kÿsin.Burda durub a÷acam dostlara ÷ay söfrÿsin...”

* * *

×ûxarûb ølyapamû döøönörÿm bir daha:Onun dediklÿrinÿ bir dözÿliø elÿmÿkBaøa gÿlmÿzmi baha?Hÿr gön sÿhÿr÷aüû olacaüam baüda mÿn,Mÿni gþrÿ bilÿrsÿn qÿzeti vÿrÿqlÿyÿn.



per artes

53

Xösusilÿ baxûram ingilis sÿhnÿsinÿ:Cinayÿtÿ, qÿtlÿ, siyasÿt ÿvÿzinÿ.Poløada bir rÿqsdÿ þldördölÿr bir yunan,Bir bank möflis olubdur yaøadûüûmûz bu an.Þzömö ÿlÿ alûb, tÿmkinimi pozmuram,Bötön olub-ke÷ÿni mÿn he÷ nÿylÿ yozmuram.Amma qatûr baøûmû ÷þldÿn gÿlÿn qÿfil sÿs:Yorüun bir pianonun kþhnÿ bir xalq havasû.Dinlÿdikcÿ ke÷miøi yada salûr hÿr bir kÿs,Dözö, doürusu budur, ya xeyirli, ya ÿbÿs.

III

Oktyabr gecÿsi dþnör özö sabaha,Elÿ bil, dþnmÿyÿcÿk geriyÿ o, bir daha.Mÿnsÿ özöyuxarû ÷ûxûram pillÿlÿri,Sanki, iøÿ salmûøam dizlÿri vÿ ÿllÿri.“Sÿn xaricÿ gedirsÿn, nÿ vaxt dþnÿrsÿn geri?He÷ yerinÿ döømÿdi bu sualûm, deyÿsÿn,Nÿ vaxt qayûdacaüûnû sÿn haradan bilÿsÿn?Sÿn ÷ox øeylÿr gþrÿcÿk, ÷ox øey þyrÿnÿcÿksÿn,Tÿbÿssömöm daø kimi döøöb incidir yeri”.

* * *

“Bÿlkÿ, yazasan mÿnÿ”Mÿnim tÿmkinliyim, sanki, ÷ÿkilir dara.Bunu mÿn gþzlÿyirdim, baø verÿcÿk bir daha“Son vaxtlar döøönördöm: gþrÿn, son nÿ olacaq?(Bizim baølanüûcûmûzûn he÷ sonu olmayacaq.)Necÿ gþzÿl olardû, istÿkli bir dost olmaq”.Bÿnzÿyirÿm bir kÿsÿ, o, gözgödÿ gþrönmör,Þzö necÿ vardûrsa, o kimdirsÿ vÿ nÿsÿ.Tanûyaq bir-birimizi, gÿl bir bilÿk: biz kimik?Sÿbrim dþzmÿyir mÿnim, qaranlûq i÷indÿyik.

54

* * *

Bötön dostlar dedi ki, biz yaxûn dost olarûq,Dostluüumuz gön-göndÿn daha mþhkÿm olacaq.Elÿ mþhkÿm dostluq ki, anlamûram mÿn ancaq,Qoy bu ÿmanÿt olsun dost olanûn bÿxtinÿ.Ènanûram, hÿr halda, yazacaqsan sÿn mÿnÿ,Mÿn isÿ bax bu yerdÿ dostlara ÷ay verirÿm,Sÿndÿn sþz eøitmÿyi, bir cavab gþzlÿyirÿm.

* * *

Hÿr dÿyiøkÿn formanû, gÿrÿk ki, mÿn borc alam,Èfadÿmi dÿyiøÿm, rÿqs edÿn ayû kimi.Rÿqs edÿm gecÿ-göndöz,Qûøqûram qarüa kimi, bayquø kimi ulayam,Bir az gÿl hava udaq, hÿm töstölö, nÿøÿli.

* * *

Yaxøû! De, necÿ olsun bir gönorta þlsÿ o,Gönorta – boz, töstölö, axøam – sarû, ÷ÿhrayû.ßlimdÿ var qÿlÿmim, tÿnhalûüa nÿ deyim,Damlardan ÷ûxan töstö böröyöbdör hÿr yanû.Bir möddÿt, ÷ox øöbhÿliBÿs ÿvvÿlki döøöncÿm, duyüularûm de hanû?Ya aüûllû, ya sÿfeh, döøönörÿm nÿlÿri,Östönlöyö olmazmû, de, onun ÿvvÿl-axûr;Musiqi “son nþqtÿdÿ”, sanki, uüura ÷atûr.Bax elÿ ki þlömdÿn danûøûram mÿn bu dÿm,Haqqûm yox tÿbÿssömÿ, gölÿ bilmÿrÿmmi mÿn?



per artes

55

MÖQßDDÈMß

I

Ki÷ik cûüûrlarda øorba qoxulu,Döøör gönön biri, bir qûø axøamûAxøam saat altûTöstölö göndözön yetiøir sonuDÿyiøir hÿr øeyin libasû, donuØiddÿtli bir leysan baølayûr bu anHÿr øeyi ÷ÿnginÿ alûr durmadanAyaüûn altûna döøÿn yarpaüûAxûdûr kaüûzû, yuyur torpaüûLeysan dþyÿclÿyir divarû, daøûYuyulur pÿncÿrÿ, töstö bacasûYalnûz bir kö÷ÿnin tÿnha köncöndÿTÿnha bir fayton÷u dayanûb-dururSonra axøam döøör, lampalar yanûr.

II

Sonra yavaø-yavaø a÷ûlûr sÿhÿrTapdanmûø yonqarlar, pal÷ûq vÿ nÿlÿrKö÷ÿnin pivÿli gecÿlÿrindÿnSÿhÿrÿ pivÿnin qoxusu gÿlir.Qящвя stolunda tez oyananlarQящвя i÷ÿ-i÷ÿ bir az dincÿlir.Vaxt imkan verdiyi digÿr oyunlarBaøqa-baøqa øeylÿr döøönÿn dÿ var.Biri döøönör ki, min bir otaqdaYaxøûdûr döøönmÿk bÿrbÿzÿk haqda.

III

Yataqda yorüanû atûb östöndÿnNÿyisÿ gþzlÿdin bilmirÿm nÿdÿn?

56

Bir az mörgö dþyöb seyr etdin nÿyiGecÿnin verdiyi iyrÿnc kÿlÿyiRuhun seyr elÿdi min bir surÿtiRuhu mÿhv etmÿkdÿ yoxdur niyyÿtiOnlar par-par yanûb qalxdû tavanaSonra hÿr øey döødö yenÿ yolunaSonra pÿncÿrÿdÿn sözöldö iøûqDönyada hÿr øeyÿ verdi yaraøûqOxudu sÿr÷ÿlÿr þz nÿümÿsiniKö÷ÿdÿ he÷ kimsÿ bilÿ bilmÿdiOtaqda sÿn duydun hÿyat sÿsiniKö÷ÿsÿ bilmÿdi bu alÿm nÿdi:Oturub yataüûn qûraüûnda sÿn,Sa÷ûnû kaüûzdan tÿmizlÿyirsÿn×irkli ÿllÿrinlÿ ayaqlarûndanYapûøûb, elÿ bil, qucaqlayûrsan.Onun ruhu dolaødû, dar gÿldi ona sÿma,O dolaødû øÿhÿri, ayaq tutdu hÿr yanaYa qödrÿtli qû÷ûyla yenÿ gÿzdi bir qÿdÿr,Saat dþrdÿ, ya beøÿ, ya da altûya qÿdÿr:O gÿzdi meydanlarû, bacardûüû hÿr yanûAxøam qÿzetlÿrini oxudu, sonra gÿzdi×þlö, ya biyabanû vÿ gþzlÿr ÿmin olduGþrdö möÿyyÿn øeylÿriGþzlÿr þzö dÿ gþrdö bÿzi möÿyyÿnliklÿriQaranlûüa qÿrq olmuø kö÷ÿnin vahimÿsiDönyanû dÿrk etmÿyÿ ÷aüûrûrdû hÿr kÿsi.

* * *

Dolaøûq tÿsÿvvörlÿr tÿsir edib ÷ox mÿnÿYapûøûram onlardan, eylÿmirÿm mÿn gileyBu fikir sûxûr mÿni, elÿ bil, bir mÿngÿnÿ,Èntÿhasûz iztirab, yaman ÿzablû bir øey.



per artes

57

* * *

ßlini tut aüzûna, bir doyunca göl gþröm!Kþhnÿ qadûnlar kimi dönya fûrlanûr hÿr gönBu dönyada hÿr øeyÿ enerji vermÿk ö÷ön.

KÖLßKLÈ BÈR GECßDß RAPSODÈYA

Gecÿ saat on ikiAyûn iøûqlandûrdûüû kö÷ÿUzanûb getdikcÿAyûn mþcözÿlÿriSilir yaddaøda yer elÿmiø izlÿriYaddaødakû bötön mönasibÿtlÿriOnun bþlgölÿri vÿ incÿliklÿrini.Ke÷diyim hÿr kö÷ÿ lampasûSÿslÿnir qulaüûmda, sanki,Þlöm øeypurunun matÿm havasû.Vÿ kö÷ÿnin qaranlûq yerlÿrindÿGecÿyarûsû silkÿlÿyir yaddaøûmûSanki, bir dÿli adam silkÿlÿyir baøûmûSolmuø ÿtirøahû silkÿlÿyÿn kimi.

* * *

Gecÿ saat ikinin yarûsûDeyinirdi kö÷ÿ lampasûMûzûldanûrdû kö÷ÿ lampasûKö÷ÿ lampasû dedi: “Bax bir o qadûnaQapûdan iøûq döøÿn yerdÿ, gÿlmÿk istÿyir yanûnaAncaq tÿrÿddöd edirOna a÷ûlan qapû ona iriøir.

58

Gþrörsÿnmi sÿn onun donunun ayaüûnûCûrûlmûø, pal÷ûq olmuø paltarûn balaüûnûGþrörsÿnmi sÿn onun gþzlÿrinin köncönößyilmiø bir sancaqtÿk o gþstÿrir göcönö”.

* * *

Yaddaøûm atûb-tuturBir yûüûn ÿzik-özök øeylÿri×imÿrlikdÿ qûrûlmûø bir budaq varCilalanmûø vÿ hamarSanki, unudub dönya, bir vaxt nÿyÿ gÿrÿkdi,Èndi isÿ yonulmuø, aüappaq bir dirÿkdi.Fabrikin hÿyÿtindÿ sûnmûø, paslû bir budaqPas tutub hÿr yerini, azaldûbdûr göcönö,Elÿ bil ki, ÿyilib o, kir-pasdan sûnacaq.

Gecÿ ö÷ön yarûsûDedi kö÷ÿ lampasû:“Arxûn i÷indÿ yastûlanûb uzananO piøiyÿ nÿzÿr salO uzadûb dilini, yaxøû bilir neylÿsinAcgþzlöklÿ yalayûrQaxsûmûø yaü tikÿsin”.Bir dÿ bax o uøaüaÞzö bildi-bilmÿdiÞz-þzönÿ uzandû,Orda sahil bÿndindÿÖzÿn bir oyuncaüaOnun baxûølarû he÷ zillÿnmÿdi uzaüa.Gÿzdiyim kö÷ÿlÿrdÿMÿn ÷ox gþzlÿr gþrmöøÿmBoylanûb pÿrdÿlÿrin arxasûndan o, mÿnÿ×ox sevinÿ-sevinÿBir gönorta bir gþldÿ



per artes

59

Mÿn bir xÿr÷ÿng gþrmöøÿmQoca bir xÿr÷ÿng idiUzanmûødû qollarû,Körÿyindÿ xallarû.Ona ÷ubuq uzatdûmOnu gþröncÿ bu anYapûødû, ona sarûUzatdûüûm ÷ubuqdan.

* * *

Gecÿ ö÷ön yarûsû,Qaranlûq göclÿnÿndÿBax belÿ bir zamandaLampa ÷ox-÷ox deyindiMûzûldadû bu andaSþylÿdi yavaø-yavaø:“Bir nÿzÿr sal sÿn ayaLa lune ne garde aucune rancune(Ay he÷ bir kin saxlamûr),Zÿif baxûøla baxûrÈndi o bax hamûyaTÿbÿssömlÿ boylanûrO, hÿr bir könc-bucaüaSa÷ûna tumar ÷ÿkirOt-aüaca, budaüaAy itirib yaddaøûSifÿtindÿ var onunSu÷i÷ÿyi lÿkÿsißlindÿki ÷i÷ÿkdirToz vÿ ÿtir rayihÿsi×ox heyif ki, o tÿkdir.Gecÿnin bötön ÿtriÞtöb-ke÷ir baøûndanO yalnûzdûr bax bu an.

60

Xatirÿlÿr oyanûrGönÿøsiz ÿtirøahdaXatirÿnin özö bozDÿrmÿ-dÿlikdÿki tozXÿbÿr verir ÿtrindÿnKö÷ÿdÿ øabalûdûn,Qadûnlarûn xoø ÿtriGÿlir baülû otaqdanDÿhlizlÿrdÿ siqaretBarlardasa kokteylinÈyi gÿlir bax bu an.

* * *

Lampa dedi: – “Saat dþrd”Budur qapû nþmrÿsiYaxøû bax sÿn, yaxøû gþrO, hamûya bir yoldaøOnun adûdûr yaddaø!Cibindÿ var a÷arûn,×ûxart cibdÿn a÷arû.Qalx pillÿkÿn yuxarû,Bax ÷arpayûn a÷ûqdûr,Diø pastan da divarda.Ayaqqabûn qapûdaYat bir dincÿl bir dahaYat hazûrlaø hÿyata,Yat hazûrlaø sabaha”.Bû÷aüû burub a÷dûmO, a÷ûlmaz bir daha.



per artes

61

DÞRD RÖB Yanmûø Norton1

I

Èndiki zaman vÿ ke÷miø zamanGöman ki, hÿr ikisi ke÷miø zamanda mþvcuddur,Vÿ gÿlÿcÿk zaman da ke÷miø zamandan doüur,ßgÿr bötön zamanlar ÿbÿdi olaraq mþvcuddursa,Bötön zamanlar islahedilmÿzdir.O øeylÿr ki möcÿrrÿd ola bilÿrOnlar ÿbÿdi mömkönlök olaraqYalnûz ehtimal edilÿn dönyada mþvcuddur.Bir uca yþnÿlmiø istiqamÿt nÿ ola bilmiøVÿ nÿ olmuødur?Bir uca yþnÿlmiø nþqtÿ hÿmiøÿ mþvcuddur.Biz he÷ vaxt göl baüûna a÷ûlan qapûya tÿrÿfYolumuzu salmamûøûqsa, futbol toplarû hÿmiøÿHÿmin göl baüûna gedÿn cûüûrda olaraqBizim yaddaøûmûzda ÿks-sÿda verir.Mÿnim sþzlÿrimdÿ, belÿ ki, sizin øöurunuzdaßks-sÿda verir. Amma nÿ mÿqsÿdlÿBir nim÷ÿ göl yarpaqlarûndakû tozuNarahat etmÿk ö÷önmö bu edilir,Bilmirÿm mÿn bunu hÿlÿ,Digÿr ÿks-sÿdalar baüda sakin olubBiz dÿ edÿkmi belÿ.Tez ol! – dedi quø, – tap onlarû, tap onlarûKöncön ÿtrafûnda! Birinci darvazanûn i÷i ilÿGedÿrÿk birinci dönyaya. BizYalan÷û qapû dþyölÿn yerÿ gedÿkmi?Bizim birinci dönyamûza.

1 Norton – Alyaskada Yukon ÷ayûnûn mÿnsÿbindÿ, Berinq dÿnizinin sahi-lindÿ øÿhÿr

62

Onlar orada idilÿr, lÿyaqÿtli, gþzÿgþrönmÿz,Tÿzyiq olmadan avqust ayûnûn isitisindÿ,Èlüûmlayan havada þlö yarpaqlarûnÖstö ilÿ hÿrÿkÿt edirdilÿr.Vÿ quø kolluqdan gÿlÿn gizlÿnmiø,Eøidilmÿz musiqiyÿ, bir-biri ilÿ kÿsiøÿnGþzdÿn gÿlÿn gþrönmÿz øöalaraCavab olaraq dedi, ÷önki hÿmin qûzûlgöllÿrÿBaxdûqda onlarda ÷i÷ÿk gþrönöøö vardûr.Onlar orada idilÿr. Onlar bizim qonaqlarûmûzQismindÿ orada idilÿr ki, hÿm qonaq kimiQÿbul edir, hÿm dÿ qonaq kimi qÿbul edilirdilÿr.Belÿliklÿ, biz kþ÷dök vÿ onlar formal olaraqBoø xiyaban boyu gedÿrÿk qutunun dairÿsinÿGirir o gön. Qurumuø gþlmÿ÷ÿyÿ baxmaq ö÷önGþlmÿ÷ÿni qurut, qÿhvÿyi rÿngli betonu qurutVÿ elÿ bu an gþlmÿ÷ÿ gönÿø øöalarûnûn tÿsirindÿnSu ilÿ doldu. Vÿ lotos sakit-sakit qalxdûGþlmÿ÷ÿnin özö iøûüûn cþvhÿri ilÿ bÿrq vurduVÿ bötön bunlar bizim arxamûzda idilÿr vÿGþlmÿ÷ÿdÿ ÿks olunurdular.Sonra bir bulud þtöb-ke÷di vÿ gþlmÿ÷ÿ boøaldû.Get – dedi quø, ÷önki yarpaqlarûn arasûDolu idi uøaqlarlaGizli, hÿyÿcanlû gölöølÿrlÿGet, get, get dedi quø: bÿøÿr þvladû belÿ×ox reallûüa bilmÿz tab gÿtirÿ.Èndiki zaman vÿ ke÷miø zamanBir uca yþnÿlmiø nþqtÿ nÿ ola bilÿrVÿ nÿ ola bilmiødirsÿ, o, hÿmiøÿ indiki zamandûr.



per artes

63

II

Pal÷ûqdakû sarûmsaq vÿ mavi yaqutYerÿ sÿrilmiø mehvÿr aüacûnû kÿltÿn-kÿltÿn edir.Qandakû øaqraq simiÈslahedilmÿz ÷apûqlarûn altûnda oxuyur, o da×oxdan unudulmuø möhazirÿlÿri soyuda-soyudaArteriya boyunca oynayan oyunLimfanûn dþvriyyÿsi, onun hamûsû bir-birUlduz axmalarûnda edilir tÿsvir.Bu dþvriyyÿ yayû ke÷irmÿk ö÷önDûrmaøûr o aüaca gönbÿgönBiz dÿ hÿrÿkÿt edÿn aüacla birgÿQaranlûq döøöncÿTÿsÿvvör edilÿn yarpaüûn östÿKe÷irik hÿrÿkÿtÿ, gecÿ-göndözYaø dþøÿmÿnin östöndÿVÿhøi donuz iti vÿ vÿhøi donuzßvvÿl olduüu kimi þzlÿri kimilÿriniTÿqib edib dolaøûrLakin ulduzlarûn arasûndaBir-birilÿ barûøûr.

* * *

Dþnÿn dönyanûn dayanan nþqtÿsindÿ. Èstÿr ÿt,Èstÿrsÿ dÿ ÿtsizlik;Nÿ haradansa, nÿ dÿ harayasa, dönyanûnDayanan nþqtÿsindÿ rÿqs varLakin burada nÿ hÿbs var, nÿ dÿ hÿrÿkÿt.Vÿ dÿqiqliklÿ demÿk olmaz ki, ke÷miø ilÿGÿlÿcÿk harada toplaøûblar. Nÿ bir yerdÿnHÿrÿkÿt, nÿ dÿ bir yerÿ doüru hÿrÿkÿt, nÿ yöksÿliø,Nÿ dÿ enmÿ. Yalnûz bir nþqtÿdÿn savayû.Sökut nþqtÿsi, orada rÿqs olmayacaq,

64

Vÿ orada rÿqs vardûr. Yalnûz orada.Vÿ orada yalnûz rÿqs var. Mÿn yalnûz deyÿ bilÿrÿmKi, mÿn orada olmuøam: lakin mÿn deyÿBilmÿrÿm ki, mÿn harada olmuøam. Vÿ mÿnDeyÿ bilmÿrÿm ki, mÿn nÿ qÿdÿr möddÿtdÿOrada olmuøam, ÷önki o zamanda praktikiArzudan doüan daxili azadlûüû oradaYerlÿødirmÿyÿ olan yerdir – o yer.O hÿrÿkÿtdÿn vÿ iztirablardan azad olma,Daxili vÿ xarici mÿcburiyyÿtdÿn azad olma,Bununla belÿ, incÿ øöurla ÿhatÿ olunmuø,Hÿlÿ dÿ yaøayan vÿ hÿrÿkÿt edÿn aü iøûüûnMþvcud olduüu Ehebungun hÿrÿkÿtsiz olduüu,Mÿhv edilmÿdÿn cÿmlÿømÿ, hÿr iki – hÿm yeni,Hÿm dÿ kþhnÿ dönyanûn eksplisit øÿkildÿBir-birini anladûqlarû ki÷ik ekstazlarûnTamamlanmasû, onlarûn qismÿn mömkön olanDÿhøÿtin qÿrar verdiyi bir yerdir.Bununla belÿ, ke÷miø ilÿ gÿlÿcÿyin bir-birinÿZÿncirlÿ baülanmasû dÿyiøÿn bÿdÿninZÿifliyindÿn yoürulmuødur vÿ bÿøÿriyyÿtiAllahdan vÿ lÿnÿtdÿn möhafizÿ edirBunu he÷ nÿ ÷þzÿ bilmÿzVÿ buna insan ÿti dþzÿ bilmÿz.Zaman ke÷miø vÿ zaman gÿlÿcÿkAmma qoy Allah bir az da øöur versin.Øöurlu olmaq, hÿlÿ vaxtûnda dönyayaGÿlmÿk demÿk deyildir,Lakin yalnûz zamanûnda göl baüûndakûYaøûllûüa börönmöø kþøköYaüûø dþydöyö bir an, töstö qopanYel÷ÿkÿrli kilsÿdÿ olduüu bir anYada salûnmalûdûr: elÿ bir an ki,



per artes

65

Ke÷miølÿ gÿlÿcÿk bir-birinin i÷indÿdir,Yalnûz zaman vasitÿsilÿ zaman zÿbt edilir.

III

Bura tÿsir göcö olmayan bir yerdir.Èstÿr ÿvvÿlki zaman olsun, istÿrsÿ dÿ sonrakû,Zÿif bir iøûqda: elÿ bir iøûqda ki,Bu kþlgÿni ke÷ici gþzÿlliyÿ ÷evirÿn,Sakitliyinin aydûn formasûnû himayÿEdÿn, bir balaca dþnmÿ nÿticÿsindÿDaimilik vÿd edÿn gön iøûüûdûr,Nÿ dÿ Zamandan tÿsiri ayûran,Mÿhrumiyyÿtlÿ hissi boøaldan,Ruhu saflaødûran qaranlûqdûr.Bu nÿ ÷oxluüun tÿsiri altûndadûr, nÿ dÿKimsÿsizlik øÿraitindÿ. Bu yalnûz gÿrginZamandan xilas olmuø sifÿtlÿrin özÿrindÿBÿrq vuran bir parûltûdûr.Bu elÿ bir parûltûdûr ki, ÷aøqûnlûq vasitÿsilÿ×aøqûnlûqdan doümuø ÷aøqûnlûqdûr vÿBu mÿnadan kÿnar olan he÷ bir fikir cÿmliyiOlmadan fÿrziyyÿlÿrlÿ dolu bir apatiyadûr.Kiøilÿr vÿ kaüûz par÷alarû, zamandan qabaqVÿ zamandan sonrakû bir zamanda.Soyuq kölÿyin tÿsiri ilÿ gþydÿ fûrlanûr.Kölÿk bötönlöklÿ ciyÿrlÿrinÈ÷inÿ dolur vÿ oradan xaric olur.Bötön bunlar zamandan ÿvvÿl vÿ zamandanSonra baø verir.Solüun havaya saülam olmayanRuhlarûn gÿyirmÿsi nÿticÿsindÿHavada ÿmÿlÿ gÿlÿn kölÿk Londondan,Hamsteddÿn, Primrozdan vÿ Ladqeytdÿn,

66

Klerkenveldÿn, Kÿmpdendÿn vÿ PutnidÿnQÿm-kÿdÿri söpöröb aparûr. Burada yox,Bu qaranlûq dönyada yox,Bu bÿrq vuran dönyada.

IV

En aøaüû, yalnûz ÿbÿdi tÿnhalûq dönyasûna enDönya, dönya yox, amma dönya olmayanDaxili qaranlûq, bötön mÿhrumiyyÿtlÿrdÿnVÿ ÷atûømazlûqdan, hisslÿr dönyasûndan,Dönya anlamûndan vÿ bötön nþvMölkiyyÿt hisslÿrindÿn azad edilmiø,Fÿrziyyÿlÿr dönyasûndan kþ÷örölmöø,Etibarsûz Ruhlar dönyasûndan en,Yalnûz ÿbÿdi tÿnhalûq dönyasûna.Bu, yeganÿ yoldur, digÿr yol da eynilÿdir,Lakin o, hÿrÿkÿtdÿn þzönö saxlamadûr.Bu dönyanûn bþyök istÿklÿ hÿrÿkÿt etdiyiBir zamanda, þzönön sabitlÿømiø hÿrÿkÿti ilÿke÷miø zamanda vÿ gÿlÿcÿk zamandaMþvcud olduüu yolla en aøaüû.

V

Zaman vÿ zÿng basdûrûb gönö,Qara bulud þrtör gönÿøin östönö.Gönÿbaxan, gþrÿsÿn, dþnÿcÿkmi bizlÿrÿGöl-÷i÷ÿklÿr, gþrÿsÿn, dözölÿrmi cÿrgÿyÿßyÿcÿkmi baøûnû bizÿ tÿrÿf bûücûqlar1?Onlarda hÿm bötþvlök, hÿm dÿ gþzÿl ÿtir var.

* * *SoyuqÈynÿyarpaq aüacûn qûvrûm-qûvrûm sa÷larû

1 Bûücûq – ÷i÷ÿk adû



per artes

67

Öz tutub bizÿ sarû, öz tutubdur aøaüûBalûq ovlayan quøun qanadû parûldayûrSonra sakit dayanûr, dþvr edÿn dönyanûnSakit nþqtÿsindÿ, iøûq da sakitdir.

VI

Sþzlÿr hÿrÿkÿt edir, musiqi hÿrÿkÿt edir.Vÿ bu yalnûz zaman ÷ÿr÷ivÿsindÿ baø verir.Lakin yalnûz yaøayanlar yalnûz þlÿ bilÿrlÿr.Sþzlÿr nitq qurtardûqdan sonra sakitlikMÿkanûna gÿlib ÷atûrlar. Yalnûz forma vÿFormanûn nömunÿsi vasitÿsi ilÿ sþzlÿr vÿ yaMusiqi ×in köpÿsinin hÿlÿ dÿ ÿbÿdi olaraqÞz hÿrÿkÿtsizliyi ilÿ hÿrÿkÿt etdiyi kimiHÿrÿkÿtsizliyÿ ÷atûr.Notlar arasûnda violen÷elin sÿsininSusmasû yox, yalnûz bu yox, lakinQarøûlûqlû mþvcudiyyÿt, ya da deyÿk ki,Sonluq baølanüûcdan ÿvvÿl gÿlir,Vÿ hÿr øey hÿmiøÿ indi baø verir.Sþzlÿr gÿrginlÿødirir hÿr øeyi, par÷alayûrVÿ bÿzÿn dÿ hÿr øeyi qûrûr.Gÿrginlik altûnda sþzlÿr söröøör,Yayûnûr, mÿhv olur, bir yerdÿ dayanmûr,Vÿ sakit dayanmayacaqdûr.Qulaqbatûrûcû sÿslÿr, tÿhqiredici, riøxÿndediciVÿ ya sadÿcÿ, boøboüazlûq xatirinÿ deyilÿnSþzlÿr hÿmiøÿ höcuma ke÷ir. Sÿhrada olanSþz dÿfn mÿrasimindÿ aülayan kþrpÿlÿr,Ucadan dil deyib aülaøma vasitÿsilÿDeyilÿn nÿfs sÿslÿri vasitÿsi ilÿHöcuma mÿruz qalûr.

* * *

68

* * *

Nömunÿnin tÿfsilatû hÿrÿkÿtdir,On Ulduz fiqurunda olduüu kimi.Arzunun þzö dÿ bir hÿrÿkÿtdir vÿBu, þz-þzlöyöndÿ arzuedilÿn deyil;Mÿhÿbbÿt isÿ þzö hÿrÿkÿt etmÿyÿndir.Bu yalnûz hÿrÿkÿtin sÿbÿbi vÿ sonNÿticÿsidir. Zamansûzlûq vÿ arzuedilmÿzlikZaman aspektindÿn kÿnarda þlöm vÿOlum arasûnda mÿhdudiyyÿtFormasûnda baø verir.Gönÿøin qÿfil döøÿn øöasûndaTozun belÿ hÿrÿkÿt etdiyi bir vaxtdaYaøûllûqda oynayan uøaqlarûnGölöø sÿslÿri yöksÿlir.Èndi tez ol! Burada, hÿmiøÿ –ßvvÿl vÿ sonraya uzananÈstifadÿsiz qÿmli zaman gölöncdör.

ØßRQÈ KOKER

I

Mÿnim ilk baølanüûcûm mÿnim sonumdur, demÿk,Mömkön deyil bax bunu anlamamaq, bilmÿmÿk.Evlÿr yöksÿlir, ÷þkör, bþlönör, geniølÿnir,Yerindÿn qoparûlûr, daüûlûr vÿ tikilir.Vÿ ya onlarûn yerindÿ boø bir ÷þl uzanûb gedir,Ya da hÿr øey dþnör, ÷evrilir.Kþhnÿ daø yeni binaya, kþhnÿ odun bir ocaüa,Kþhnÿ ocaq isti kölÿ, köl tþkölör yenÿ yerÿSonra yenÿ ÿt vÿ dÿri vÿ ÷öröntö,Torpaüa hopma, ÷þköntö.



per artes

69

Ènsan-heyvan sömöyö, kþøÿnÿk, ÷þlön ÷i÷ÿyi-gölöEvlÿr yaøayûr, þlör: lakin hÿr øeyÿ bir zaman varZaman var ki, ev tikib i÷indÿ yaøayasanZaman vardûr ÷ox øeyÿ, zaman vardûr, bil, hÿlÿZaman var insanlara, gÿlÿcÿk nÿsillÿrÿZaman var ki, kölÿk dÿ u÷ursun daxmalarûZaman var ki, u÷ursun si÷ovullar yuvasûSûnûq-salxaq damlarûVaxt var ki, xal÷alarû o cûrûb par÷alasûnVaxt var ÿsÿn kölÿk dÿ yenÿ þz sþzön desin.

* * *

Mÿnim ilk baølanüûcûm mÿnim sonumdur, demÿk,Mömkön deyil bunlarû anlamamaq, bilmÿmÿk.Èndi a÷ûq ÷þllÿrÿ, bax ÿlÿnir gur iøûq,Qol-budaqla þrtölÿn ÷uxurlara bir anlûq.Yoldan ke÷ir araba, sþykÿn qum tÿpÿsinÿ,Sÿni ordan aparûr, orda dÿrin bir dþngÿOrda bir kÿnd i÷inÿ.Elektrik cÿrÿyanû orda enerji yayûrElÿ bil ki, adamû dondurur, hipnozlayûr.He÷ sûnmayûr øöa da o boüucu øÿfÿqdÿn×þkör pislik i÷inÿ daøda ÿks edilmÿdÿnGeorgin ÷i÷ÿyi dÿ sökutda uyuyacaqOyadacaq, bil, onu ilkin bir bayquø ancaq.

* * *

Belÿ bir a÷ûq ÷þldÿSÿn yaxûna gÿlmÿsÿn, sÿn yaxûna gÿlmÿsÿnGecÿyarû, yay gönö sÿn eøidÿ bilÿrsÿnYa balaca bir øeypur, ya tötÿkdÿn gÿlÿn sÿsGþrÿrsÿn, kiøi-qadûn tonqalûn ÿtrafûndaDeyib-gölör, edir rÿqs.Rÿqsdÿ möhöm bir ailÿ

70

Dÿyÿrli vÿ komediyalû bir Allah tþhfÿsiÈki-bir lazûmi ittifaqda, bir-birininQolundan vÿ ya ÿlindÿn tutaraqßvvÿlcÿdÿn razûlaødûrûlmûø øÿkildÿOcaüûn ÿtrafûnda dþvrÿ vurur vÿ yaAlovun özÿrindÿn hoppanûrlar.Kÿndli tÿntÿnÿsi ilÿ vÿ kÿndli sayaqGölöølÿ, yþndÿmsiz ayaqqabû geymiøAüûr ayaqlarûnû gþtöröb qoyurlar.Torpaq ayaqlarûnû, gil ayaqlarûnû,Kÿnd øuxluüu ilÿ qaldûrûb endirirlÿr.O øuxluq ki uzun möddÿt torpaüûnAltûnda olmuø vÿ taxûlû qidalandûrmûødûr.Zamana vÿ rÿqsÿ uyüun olaraq,Þz yaøadûqlarû mþvsömÿ uyüun olaraqYaøadûqlarû vaxtda, mþvsömlÿrin vÿUlduzlarûn vaxtû, söd saüûmû vÿ mÿhsul vaxtû,Kiøi vÿ qadûnlarû cötlÿødirmÿ vaxtû,Eynilÿ dÿ vÿhøi heyvanlarûn cötlÿømÿ vaxtû.Qû÷larûn qalxmasû vÿ enmÿsi, yemÿk vÿ i÷mÿk,Èfrazat etmÿk vÿ þlmÿk vaxtû.

Aøaüûdakû nþqtÿlÿr vÿ baøqa bir gönÈstiliyÿ vÿ sakitliyÿ hazûrlaøûr. BayûrdaDÿnizdÿ söbh kölÿyi qûzûøûr vÿ söröøör.Mÿn buradayam vÿ ya oradayam vÿ yaHaradayamsa. Mÿn þzömön baølanüûcûndayam.

II

Noyabr ayûnûn sonlarûYazûn narahat÷ûlûüûna cavab olaraq nÿ deyimYaz istiliyindÿ yaøayan mÿxluqlarVÿ ayaq altûnda qar kimi xûøûldayanlarVÿ ÷i÷ÿkli aüaclarûn olduqca yöksÿkliyÿ qalxmasû,



per artes

71

Qûzarmasû vÿ yerÿ enmÿsi, gec deyilA÷an ÷i÷ÿklÿrin qar altûnda qalmasû.Dþvr edÿn ulduzlarûn gurultularûTÿntÿnÿli maøûnlarû cuøa gÿtirir.Ulduz möharibÿlÿrinin geniølÿndirilmÿsiGönÿøÿ qarøû ÿqrÿb dþyöøöGönÿø vÿ ay batana qÿdÿrKometalar gþz yaøû tþkör vÿ u÷urBötön sÿmalarû vÿ boøluqlarû ovlayûr.O øÿkildÿ dþvrÿ vurur ki, dönyanûO daüûdûcû ocaüa gedib gÿtirsin. O ocaq kiDönyanûn buz papaüû þz hakimiyyÿtiniSona yetirÿnÿ qÿdÿr davam edir.

* * *

Mÿsÿlÿnin yþnömÿ qoyulmasûnûn yolu budur,Ola bilsin ki, bu, o qÿdÿr dÿ mÿqbul yol deyil.Kþhnÿ bir poetik öslubun perifrastikTÿdqiqinÿ toxunmasaq belÿ, ÿgÿr möÿyyÿnBir øeyi sþzlÿr vÿ mÿnalarûn dþzölmÿz dþyöøönÿBuraxsaq onda bilÿrik ki, burada poeziyanûnBir o qÿdÿr dÿ ÿhÿmiyyÿti yoxdur (bir daha yenidÿn desÿk)Hÿr bir kÿsin gþzlÿdiyi deyildir.Uzun bir möddÿt ÿrzindÿ gÿlÿcÿyÿÖmid bÿslÿmÿyimizin dÿyÿri nÿdir,Sakitlik ö÷ön uzun-uzadû ömid bÿslÿmÿkYaøa dolmanûn idrakûmû?Bizÿ aldanmanûn ÿvÿzindÿ verilÿn qÿbzdirmi?Sakitlik yalnûz ehmallû tÿskinlikdir ki,O, þlÿnin sirlÿrinin idrak biliyidirBu, onlarûn xeyirsiz øÿkildÿ qaranlûüaOürun-oürun baxmalarû demÿkdir.O øeylÿrdÿn ki onlar gþzlÿrini baxmamaq ö÷ön

72

Yana ÷evirmiølÿr. Orada, bizÿ elÿ gÿlir ki,ßn yaxøû halda yalnûz mÿhdud bir dÿyÿr vardûr.Bu bilik olaraq sûnaqdan ÷ûxanlarûn biliyidir,O bilik ki insanlara nömunÿ vÿ saxtakarlûqTÿlqin edir, elÿ bir nömunÿ ki, o, zamanûnHÿr anûnda yenidir vÿ hÿr bir anda yeni vÿÈnsanlarû riqqÿtÿgÿtirÿndir. Bötön bunlarû biz artûqQiymÿtlÿndirmiøik. Biz yalnûz yanûlmamûøûq.Elÿ bir øeydÿn yanûlmamûøûq ki, yanûlmaqBizÿ bir daha ziyan vura bilmÿz.Ortada, tÿkcÿ yolun ortasûnda deyil, bötön yol boyu,Qaranlûq bir meøÿdÿ, dÿli bþyörtkÿnlikdÿ,Elÿ bir yerdÿ ki, bir tÿhlökÿsiz ayaq yeri yoxdurVÿ ÿjdahalar hÿdÿlÿyirlÿr, xÿyali iøûqlarRiskli fösunkarlûq yaradûr. Mÿnÿ qoca adamlarûnMödrikliyi haqqûnda eøitmÿyÿ imkan vermÿ,Amma qoy mÿn onlarûn gicliyi haqqûnda qorxu yaradanBu qorxudan onlarûn qorxmalarû haqda,Onlarûn quduzluüu haqda, sahiblik qorxusu haqqûnda,Onlarûn baøqa birinÿ mÿnsub olmalarû haqdaDigÿrlÿrinÿ vÿ ya Allaha mÿnsub olmalarûBarÿdÿ eøidim. Biz yeganÿ idraka sahibOlmaüû ömid edÿ bilÿrik. Bu mötilikdir:Mötilik intÿhasûzdûr, sonsuzdur.

* * *

Bötön evlÿr dÿnizin altûna aparûlûr,Rÿqqaslarûn hamûsû tÿpÿnin altûna aparûlûr.

III

Eh. Qaranlûq, qaranlûq, qaranlûq. OnlarûnHamûsû qaranlûüûn i÷inÿ girir. Ulduzlararasû



per artes

73

Fÿza boøluqlarû, boøluq i÷inÿ boøluq, kapitanlar,Tacirlÿr, bankirlÿr, mÿøhur adamlar, tanûnmûøMölki xidmÿt÷ilÿr, ÷ox-÷ox komitÿlÿrin sÿdrlÿri,Sÿnaye lordlarû vÿ øÿriklÿr hamûsûQaranlûüûn i÷inÿ girir, Gönÿøi vÿ Ayû,Almanach de Gothanû, Sÿlÿm qÿzetini,Direktorlar direktorlarûnû da qaranlûqlaødûrûrlar,Hisslÿri soyuqlaødûrûr vÿ hÿrÿkÿtin motivini itirir.Vÿ biz hamûmûz onlarla gedirik, sakit birDÿfn mÿrasiminÿ daxil oluruq. Bu dÿfn he÷ kÿsinDÿfnidir, ÷önki basdûrmaüa he÷ bir kÿs yoxdur.Mÿn þz ruhuma dedim ki, qoy o sakit olsunVÿ qoy qaranlûq sÿnin özÿrinÿ ÷þksön.Bu qaranlûq Allahûn qaranlûüû olacaqdûr.Teatrda olduüu kimi, bir sÿhnÿdÿn digÿr sÿhnÿyÿKe÷dikdÿ iøûqlar sþndörölör. Pÿrdÿnin salûnmasû ilÿQaranlûüûn qaranlûq özÿrindÿki hÿrÿkÿti ilÿ...Biz bilirik ki, tÿpÿliklÿr vÿ aüaclar, uzaqdakûPanorama vÿ tÿlqinedici tönd rÿngli fasadHamûsû diyirlÿnÿrÿk hÿrÿkÿt edir – Vÿ yaMetroda hÿrÿkÿt edÿn qatar kimi, tuneldÿ qatarStansiyalar arasûnda uzun möddÿt dayanûr.Sþhbÿt yöksÿlir vÿ sonra yavaø-yavaøÞlÿziyÿrÿk sökuta qovuøur. Sÿn gþrörsÿn ki,Hÿr bir sifÿtin arxasûnda olan ÿqli boøluqDÿrinlÿøir vÿ þz arxalarûnda he÷ bir øeyHaqqûnda döøönmÿyÿ imkan vermÿyÿnArtmaqda olan terror buraxûb gedirlÿr;Vÿ ya efir zamanû olduüu kimi, insanûn baøûØöurludur, lakin he÷ nÿdÿn agah deyildir –Mÿn þz ruhuma dedim ki, sakit ol vÿÖmidsizliklÿ gþzlÿ, ÷önki ömid sÿhv olanBir øey ö÷ön olan ömiddir; mÿhÿbbÿtsiz gþzlÿ,×önki mÿhÿbbÿt sÿhv olan bir øeyin mÿhÿbbÿtidir;

74

Lakin hÿlÿ dÿ etibar vardûr. Amma etibar da,Mÿhÿbbÿt dÿ, ömid dÿ hÿlÿ dÿ gþzlÿyirlÿr.Döøönmÿdÿn gþzlÿ, ÷önki mÿni döøönmÿyÿ hÿlÿHazûr deyilsÿn; belÿliklÿ, qaranlûq iøûq olacaqdûr,Vÿ sökunÿt rÿqslÿ ÿvÿz olunacaqdûr.Axar ÷aylarûn pû÷ûltûlarû vÿ qûø øimøÿyi,Gþrönmÿyÿn yabanû kÿkotu vÿ yabanû ÷iyÿlÿkBaøda gölöø sÿslÿri ekstazla ÿks-sÿda verdi.Bu ÿks-sÿda itmÿdi, lakin þlöm vÿ olum ÿzabûnûGþstÿrmÿyi tÿlÿb edirdi.

* * *

Sÿn deyirsÿn ki, mÿn tÿkrar edirÿmO øeylÿri ki mÿn onlarû ÿvvÿllÿr qeyd etmiøÿm.Mÿn bunu bir daha deyÿcÿyÿm. Onu bir dahadeyimmi? O yerÿ ÷atmaq ö÷ön, sÿnin olduüunYerÿ ÷atmaq ö÷ön, sÿnin olmadûüûn yerdÿnSÿnÿ ÷atmaq ö÷ön, sÿn elÿ bir yolla getmÿlisÿn ki,Orada coøqunluq yoxdur. Sÿnin bilmÿdiyin yerÿGedib ÷atmaq ö÷ön sÿn elÿ bir yolla getmÿlisÿn ki,Hÿmin yolda cÿhalÿt yoxdur. Sÿndÿ olmayanaYiyÿlÿnmÿk ö÷ön sÿn yiyÿsizlik yolu ilÿ getmÿlisÿn.Sÿnin olmadûüûn yerÿ gedib ÷atmaüûn ö÷önSÿn elÿ bir yolla getmÿlisÿn ki, o yolda sÿn yoxsan.Vÿ sÿnin bilmÿdiyin yeganÿ øey sÿnin bilmÿdiyinØeydir. Vÿ sÿnin sahib olduüun, sÿnin sahibOlmadûüûn bir øeydir vÿ sÿn haradasansa,O yer sÿnin olduüun yerdir.

IV

Yaralû bir cÿllad iølÿdir poladAürûyan yerlÿri axtarûb tapûrAürûnû, acûnû. Tÿk unudaraq



per artes

75

Onun ÿllÿrinin iøinÿ baxûrAürûsû kÿsilir, murada ÷atûr.

* * *

Yeganÿ saülamlûq aürûmaüûmûzBaø ÿysÿk hÿkimin hÿr ÿmrinÿ bizDemÿ ki, aydûndûr saüalmaüûmûzYada sal, Adÿmdÿn biz lÿnÿtliyikSaüalmaq ÷ox asan deyildir, demÿk,Saülam olmaq ö÷ön aürûmaq gÿrÿk.

* * *

Bötön Yer körÿsi xÿstÿxanamûzBizÿ bÿxø edilib milyonerlÿrdÿnHÿr yanda hÿr øeyi yaxøû etsÿk bizAtalûq qayüûsû gÿlÿr dÿmadÿmBizi xilas etmÿz fÿqÿt þlömdÿnLakin mÿhrum edÿr bizi hÿr øeydÿn.

* * *

Öøötmÿ ayaqdan yöksÿlir nÿdÿnÖøötmÿ beyindÿ, damarda gÿzirDemÿk, qûzmaq ö÷ön öøömÿliyÿmOcaqda gönahlar yuyulur bir-birAlovu göllÿrdÿn yanûb yöksÿlirTöstösö qÿlyanûn ÷þpöndÿn ÷ûxûr.

* * *

Bizim i÷diyimiz damla-damla qanQidamûz o qanlû ÿtdÿndir ancaqDaim döøönörök, daim durmadanNÿ qÿdÿr saülamûq, ÿtli-canlûyûqDeyirik bu cömÿ ÷ox anlaqlûyûq.

76

V

Belÿliklÿ, bax bu da mÿn, dayanmûøamYolun ortasûnda, ÷iynimdÿ iyirmi ilin yököÈyirmi il bötþvlökdÿ boø-boøuna sÿrf olunubGedib, l’entre deux guerres illÿri.×alûømûøam ki, sþzlÿrdÿn istifadÿ edimMÿnim hÿr cÿhdim yeni bir baølanüûcdûrBaøqa cör bir uüursuzluqdur. ×önki hÿr bir insanÞyrÿnmiødir ki, sþzlÿrdÿn yaxøû bir øey ÿldÿ etsin.×önki insan o sþzö bir daha demÿli olmayacaq,Vÿ ya yolunu azmûø adam o sþzö bir dahaDemÿli olmayacaq. Belÿliklÿ, hÿr hansû bir ÿmÿlYeni bir baølanüûcdûr, elÿ bir reyddir ki, bu reydSþzlÿrlÿ ifadÿ edilmÿyÿn kþhnÿ, nimdaø tÿchizatlaHÿmiøÿ hisslÿri korlayaraq bir-birinÿ qarûødûrûr.He÷ bir intizama tabe olmayan emosiyalar axûnû.Göc vÿ göcö tÿtbiq etmÿklÿ nÿyÿ qalib gÿlmÿk olar?!Artûq aøkar edilmiødir ki, bir-iki dÿfÿ vÿ ya dÿfÿlÿrlÿKiøilÿr yarûømaüa ömid bÿslÿmÿmiølÿr –Lakin buna baxmayaraq, yarûø var –Yalnûz itirilmiølÿri geri qaytarmaq ö÷önMöbarizÿ vardûr vÿ bu möbarizÿ nÿticÿsindÿNÿ isÿ tapûlûr vÿ yenÿ dÿ itirilir; elÿ bir øÿraitdÿ ki,Bu øÿrait xeyirxah bir øÿrait kimi gþrönör.Lakin bu nÿ qazancdûr, nÿ dÿ qazancû itirmÿ.Bizim ö÷ön yalnûz ÷alûømaq qalûr.Qalan øeylÿr bizim iøimiz deyildir.

* * *

Ev elÿ bir yerdir ki, insanlar hÿr iøÿ evdÿn baølayûr.Biz qocaldûqca dönya bizÿ qÿribÿ gþrönör,Nömunÿlÿr daha ÷ox mörÿkkÿblÿøir, yaøayûø vÿÞlöm nömunÿsi. Gÿrgin an nÿ þlöm, nÿ dÿ



per artes

77

Olumdan qabaq he÷ dÿ tÿcrid olunmuø øÿkildÿMþvcud olmamûødûr. Lakin hÿyat vaxtû hÿr anAlovlanûr vÿ tÿkcÿ bir kiøinin hÿyat vaxtû yox,Eyni zamanda o qoca daølarûn hÿyat vaxtû ki,O, deøifrÿ edilÿ bilmÿz. Ulduz iøûqlarû altûndaAxøam ö÷ön hÿlÿ zaman vardûr, lampa iøûüûnûnAltûnda da hÿlÿ axøamûn zamanû vardûr(o fotoøÿkillÿr albomu ilÿ birlikdÿaxøam ö÷ön yenÿ dÿ vaxt vardûr).Mÿhÿbbÿt o zaman, ÿsasÿn, þzö olur ki, o, buradaVÿ indi mÿhÿbbÿt kimi fÿaliyyÿtini dayandûrûr.Qoca adamlar istismar÷ûlar ola bilÿrlÿr, istÿrBurada olsun, istÿrsÿ dÿ orada. Bunun mÿsÿlÿyÿHe÷ bir dÿxli yoxdur. Biz sakit olmalûyûq vÿ sakit-sakitHÿrÿkÿt etmÿliyik. Digÿr bir gÿrginliyÿ doüru,Baøqa bir ittifaqa doüru,Daha dÿrin bir din birliyinÿ doüru.Onlar buraya soyuq vÿ qaranlûqdan ke÷ÿn yolla,Boø xarabalûüûn yolu ilÿ,Dalüa qûøqûrûr, kölÿk qûøqûrûr,Èntÿhasûz sulardakû fûrtûna quølarû vÿ balinalar qûøqûrûr.Mÿnim baølanüûcûm mÿnim sonumdadûr.

78

QURU XÈLASKARLAR1

I

Mÿn allahlar haqqûnda bir o qÿdÿr dÿ ÷ox bilmirÿm, lakinMÿn döøönörÿm ki, ÷ay göclö bir qonur rÿngli Allahdûr – hþcÿt,Cilovlana bilmÿyÿn vÿ qeyri-mötidir, möÿyyÿn dÿrÿcÿdÿ sÿbirlidir,Èlk ÿvvÿl sÿrhÿd yanûnda olmasû ilÿ tanûnûb; sÿmÿrÿlidir,Bir ticarÿt daøûyûcûsû kimi ÿvÿzedilmÿzdir.Sonra isÿ kþrpö tikmÿklÿ baülû yeganÿ problem meydana ÷ûxdû.Bir dÿfÿ problem þz hÿllini tapdû, qonur ayû, demÿk olar ki,Yaddan ÷ûxdû. Onu øÿhÿrlÿrin sakinlÿri yaddan ÷ûxartdûlar,Kiøilÿrin unutmaüa meyilli olan øeylÿri xatûrladanlar, u÷urubDaüûdanlar vÿ kin sahiblÿri þz mþvsömlÿrini ÿldÿn vermÿdilÿr.Sÿcdÿgahlar aparatûnûn øÿrÿfsizlÿri sakitlÿødirilmÿmiølÿriTÿrÿfindÿn unuduldu, amma onlar gþzlÿyir, möøahidÿ edirVÿ yenÿ dÿ gþzlÿyirdilÿr. Uøaq ö÷ön olan yataq otaüûndaOnun ritmi möøahidÿ edilirdi, onun ritmi aprel ayûnda

1 Quru xilaskarlar (ing.: The Dry Salvages) – Massa÷uсеts øtatûnda Шimal-øÿrq kþrfÿzindÿ gÿmilÿrÿ yol gþstÿrmÿk ц÷цn mayak qoyulmuø ki÷ik adalar qrupudur.



per artes

79

Evin hÿyÿtindÿ cÿrgÿ ilÿ dözölmöø gþyröø aüaclarûnda,Payûz söfrÿsinin östöndÿki özömlÿrin ÿtrindÿ vÿQûø sobasûnûn östöndÿki aü dÿyirmi qazanlarda hiss olunurdu.

* * *

×ay bizim i÷imizdÿn axûr, dÿniz bizim hÿndÿvÿrimizdÿdir.Dÿniz hÿm÷inin qurunun son sÿrhÿdidir vÿ sal qayaya×ataraq dayanûr. O, sahilinÿ ÿvvÿllÿr yaranmûølarû vÿDigÿr mÿxluqlarû ÿlÿyib atûr: o, dÿnizulduzunu1,Balûqqulaüûnû, kþpÿkbalûüûnûn sömöklÿrini atûr sahilÿ.Gþlmÿ÷ÿlÿr bizi riqqÿtÿ gÿtirÿcÿk dÿrÿcÿdÿBizÿ daha zÿrif yosunlar vÿ anemonlar2 tÿklif edir.Dÿniz bizim itirdiklÿrimizi ÷alxalayûb atûr sahilÿ,Cûrûlmûø balûq torunu, daüûlmûø xÿr÷ÿng qazanûnû,Sûnmûø avarlarû vÿ þlmöø ÿcnÿbi adamlarûn alÿtlÿrini.Dÿnizin ÷ox sÿsi var, ÷ox sÿsi, ÷ox nÿfÿsi var.×ox allahû var. ×ox allahû, ÷ox nÿfÿsi vÿ ÷ox sÿsi. Duz tÿnbÿki ÷ubuüunda, Duman köknar aüacûndadûr. Dÿniz ulayûr.Dÿnizin zingiltilÿri möxtÿlif sÿslÿr verirVÿ biz bu sÿslÿri tez-tez birlikdÿ eøidirik:Gÿmi takelajûnûn3 hû÷qûrûqlarûnûn dÿnizdÿ par÷alanûbDaüûlan dalüalarûn hÿdÿ-qorxularû vÿ nÿvaziølÿrini,Uzaq mÿsafÿdÿ olan sal diølÿrin mexaniki sÿslÿriniVÿ yaxûnlaømaqda olan yöksÿkliklÿrin nalÿlÿrini eøidirik.Bötön bu dÿniz sÿslÿri vÿ yöksÿlÿn nalÿlÿrEvÿ doüru yþnÿlmÿyibmi?

1 Dяnizulduzu – dÿnizdÿ yaøayan ulduzvari canlû2 Anemon – qaymaq÷i÷ÿklilÿr fÿsilÿsindÿn olan bÿzÿk bitkisi3 Takelaj – gÿminin bцtцn iplÿri

80

Sakit dumanûn tÿzyiqi altûnda ÷alûnan zÿngZamanû þl÷ör, bizim zamanûmûzû yox,Yerin tÿlÿsmÿdÿn øiømÿsi ilÿ ÿlaqÿdar ÷alûnan zÿng,Elÿ bir zamanûn zÿngi ki, o xronometrdÿn qocadûr,Hÿtta narahat qadûnlarûn da þl÷döklÿriZamandan da qocadûr. O qadûnlar oyaq qalaraqGÿlÿcÿk zamanû hesablayûrlar. Onlar ÷alûøûrlar ki,Zamanûn ilmÿlÿrini a÷sûnlar, dolaüû a÷sûnlar vÿPar÷alarû yenidÿn birlÿødirmÿklÿ ke÷miø vÿ gÿlÿcÿyiBirlÿødirsinlÿr. Bu, o zaman baø verir ki, gecÿyarû ilÿSöbh zamanûnûn ortasûdûr. Ke÷miø artûq yalandûr,Gÿlÿcÿk isÿ gÿlÿcÿksizdir. Sÿhÿr a÷ûlmamûødan qabaqZaman dayanûr vÿ zaman he÷ zaman sona yetmir;Yer øiøir. Bu belÿdir vÿ dönyanûn baølanüûcûndan da Belÿ olmuødur. Zÿng cingildÿyir.

II

Buna bir son olacaqmû, bu sÿssiz nalÿlÿrÿPayûz göllÿrinin sakit-sakit solmasûnaÞz lÿ÷ÿklÿrini tþkÿrÿk hÿrÿkÿtsiz qalmasûna;Bu söröøöb gedÿn vaxtû ÷atmûølara olacaqmû, de, bir sonSahildÿ sömöklÿrÿ dua edÿnlÿr,Fÿlakÿtdÿ dirilÿn duasûz dua÷ûlara,Dua eøqilÿ alûøûb-yananlara.

* * *

Buna son yoxdur, amma buna ÿlavÿ var:Bu ÿlavÿlÿr sonrakû gönlÿrin vÿ saatlarûn uzlaømasûnûÈzlÿyir. Hÿrÿkÿt þzönÿ yer elÿdikdÿ hÿrÿkÿtsiz yaøamûøÈllÿrin xarabalûqlarû arasûndan ÿn etibarlûlarû kimiMeydana ÷ûxûr. Vÿ ona gþrÿ dÿ son olmayacaqßn uyüun gÿlÿn inamûnû dananlara.



per artes

81

* * *

Burada son bir ÿlavÿ vardûr,Solan hakimiyyÿtin kininin sþnÿn vöqarû,Bir-birinÿ baülû olmayan vÿfa vÿ vÿfasûzlûüa dþnmÿ ehtimalû,Bir az sûzmasû olan özÿn qayûqdaSonuncu dua etmÿnin sonunu bildirÿn zÿng sÿsininDanûlmaz cingiltisinÿ qulaq asanlara.

* * *

Hanû onlarûn sonu? Balûq÷û kölÿyin ardûnca özör dÿnizdÿ,Ètir dumanlarda, qÿrq olub gedir.Biz okeansûz zaman haqqûnda necÿ döøönÿk?Bþyök okeana ÷irkablûq gÿrÿk.Cavabdeh olmayan gÿlÿcÿk haqda döøönÿ bilmÿrik,Döøönÿ bilmÿrik, þl÷ö bilmÿyÿn gÿlÿcÿk haqda.

* * *

Onlarû ÿbÿdi döøönmÿliyik, zÿmanÿt kimi onlarû.Øimali-øÿrq aøaüû endiyi bir möddÿtdÿ onlarûBatûrmalû vÿ ÷ÿkib ÷ûxarmalûyûq. Eroziyaya uüramamûø,Dÿyiømÿyÿn dayaz sahillÿrin özÿrindÿn.Ya da tÿrsanÿlÿrdÿ dÿniz÷i torunu qurutmaqlaPul ÿldÿ edÿnlÿri ÷ÿkib ÷ûxarmalûyûq;Tÿkcÿ ona gþrÿ yox ki, bu haqqû þdÿnilmÿyÿnBir sÿyahÿtÿ bÿnzÿsin, ona gþrÿ ki, ÷ÿkib ÷ûxarmaHe÷ bir imtahana mÿruz qalmasûn.

* * *

Sÿssiz ah-nalÿyÿ bir son yoxdur,Elÿcÿ dÿ solmuø göllÿrin solmalarûna da yox bir son

82

Hÿrÿkÿtsiz vÿ aürûsûz aürûnûn hÿrÿkÿtinÿ son olmayan kimiDÿnizin söröømÿsinÿ vÿ söröøÿn qÿzalaraÞlÿnin sömöyönÿ dua edÿn Allahdûr yalnûz,Yalnûz dua edilÿ bilÿn vÿ dua edÿn yeganÿ dua÷û.

* * *

Bu, ona bÿnzÿyir ki, sanki, qocalûr bir kÿs.Sanki, ke÷miøin nömunÿsi baøqadûrSadÿcÿ, uzlaømadan kÿnar durur, hÿttaÈnkiøaf da qismÿn yalan, yalan gÿlÿn nÿfÿsO, tÿkamölön fþvqÿladÿ qanunlarû ilÿ ruhlandûrûlûr,Lakin bu insanlarûn øöurunda ke÷miøÿSahib ola bilmÿmÿlÿrini ortaya qoyur.Xoøbÿxtlik anlarû – yaxøû yaøayûø deyil, demÿk,Kiminsÿ mÿrhÿmÿtinÿ sþykÿnmÿk, hÿr iøi yerinÿ yetirmÿk,ßmin-amanlûq vÿ ya mÿhÿbbÿt vÿ hÿtta hÿr hansûBir yaxøû nahar belÿ xoøbÿxtlik deyil, lakin qÿfilÈllöminasiya – biz tÿcröbÿ ke÷dik, lakin mÿnanû itirdikVÿ mÿnaya yaxûnlaøma tÿcröbÿni bÿrpa edir, lakinBu, baøqa formada baø verir, yalnûz mÿnadan kÿnar olaraqBiz xoøbÿxtliyimizi tÿsdiq edÿ bilÿrik.Mÿn ÿvvÿl dÿ demiøÿm ki, mÿnada qÿbul edilÿnKe÷miø tÿcröbÿ yalnûz bir hÿyatûn tÿcröbÿsi deyildir.Bu, ÷oxlu nÿsillÿrin tÿcröbÿsidir,Onu da yaddan ÷ûxarmaq olmaz ki, sþzlÿrlÿ ifadÿ edilmÿyÿnHÿr hansû bir øey; artûq yazûlmûø tarixÿ inamla dþnöbGeriyÿ baxmaq ÷iyin özÿrindÿn dþnÿrÿk gþzucuGeriyÿ baxmaq, primitiv bir terrora doüru baxmaq kimidir.



per artes

83

Èndi biz aøkar edirik ki, aqoniya anlarû(Èstÿr sÿhv iølÿrÿ ömid bÿslÿyÿrÿk yanûlma olsun,Èstÿrsÿ dÿ sÿhv iølÿri dözgönlök kimi qÿbul etmÿ olsun,Bunun mÿsÿlÿyÿ dÿxli yoxdur) zamanûn þzö kimiDaimi baø verÿndir. Biz bu kimi iølÿri digÿr insanlarûnMÿruz qaldûqlarû aqoniya anlarûnda daha yaxøû qiymÿtlÿndiririk,Biz bu sûnaqlarda þzömözö þzgÿlÿrin sûnaqlarûnaDaha ÷ox aidiyyÿti olan kimi gþrörök. ×önkiBizim þz ke÷miøimiz fÿaliyyÿt axûnû ilÿ þrt-basdûr edilir,Lakin digÿr adamlarûn ÿzablarû bizdÿ mövafiq olmayan,Xÿbÿrdarlûq edilmÿyÿn mövafiq özölmÿ kimi þzönö gþstÿrir.Ènsanlar dÿyiøir, gölömsÿyir, lakin aqoniya yaøayûr.Daüûdanûn zamanû, saxlayanûn zamanûdûr.O, elÿ bir ÷aya bÿnzÿyir ki, orada þlö zÿncilÿr, inÿklÿr,Toyuq-cöcÿ peyini vÿ diølÿk yeri olan acû almalar axûb gedir.Vÿ daim ÷alxalanan sular diø-diø qayalara ÷ûrpûlaraqOnlarû yuyur vÿ suyun yuduqlarûnû duman þrtÿrÿk gizlÿdir.Sakit bir göndÿ o, sadÿcÿ olaraq, bir abidÿdir.Gÿmilÿrin özÿ bilÿcÿyi havada o, sadÿcÿ olaraq, mayakdûr ki,Gÿminin özmÿ kursunu istiqamÿtlÿndirsin;Amma tutqun, buludlu mþvsömdÿVÿ ya qÿflÿtÿn hava øiddÿtlÿnÿndÿO, hÿmiøÿ necÿ olurdusa, o vaxt da elÿ olur.

84

III

Bÿzÿn mÿn bilmÿk istÿyirÿm, gþrÿsÿn, Kriønanûn dediyi bu idimi –Digÿr øeylÿrin arasûnda, ya da eyni bir ÿøyaya bir yollaMönasibÿt bÿslÿnmÿsi solmuø mahnû olan gÿlÿcÿkdir, ya daBoyar gölö vÿ ya lavanda gölönön ÿtrinin ÿtrafa yayûlmasû,O adamlar ki onlar hÿlÿ bu dönyaya gÿlmÿlÿrinÿ peøman olmayûblar,Onlar ö÷ön qÿmli peøman÷ûlûqdûr. Onlar he÷ vaxt a÷ûlmamûøKitabûn sarû vÿrÿqlÿri arasûnda sûxûlûb qalûblar.Vÿ yuxarû qalxan yol aøaüû döøÿn yoldur,Èrÿli gedÿn yol isÿ geriyÿ qayûdan yoldur.Siz onunla birbaøa öz-özÿ gÿlmirsiniz, lakin bu mÿsÿlÿnißminliklÿ demÿk olar ki, Zaman dÿrdlÿrÿ dÿrman deyildir.Xÿstÿ bir daha saüalan deyildir.Qatar yola döødökdÿ vÿ onlarû yola salanlarOnlarû yola saldûqdan sonra,Platformanû tÿrk etdikdÿn sonra, elÿ ki sÿrniøinlÿrÞz yerlÿrini tuturlar, dþvri mÿtbuatû vÿrÿqlÿmÿyÿVÿ iøgözar mÿktublarû gþzdÿn ke÷irmÿyÿ baølayûrlar,Onlarûn sifÿtlÿri qÿmli ÷þhrÿsini dÿyiøÿrÿk øÿn vÿ azad gþrkÿm alûr.Qarøûdakû yöz yuxulu ritmlÿ kþklÿnmiø saatlar.Sÿrniøinlÿr, irÿli getmÿkdÿ sizÿ uüurlar olsun!Ke÷miødÿn yayûnmadan möxtÿlif hÿyatlara doüruVÿ ya hÿr hansû gÿlÿcÿyÿ doüru irÿli;Siz stansiyanû tÿrk etmiø eyni sÿrniøinlÿr deyilsiniz



per artes

85

Vÿ ya hÿr hansû bir son stansiyaya ÷atacaq eyni adamlar deyilsiniz.Nÿ qÿdÿr ki qarøûnûzda daralan dÿmir yolu relslÿriSizin arxanûzda getdikcÿ yavaø-yavaø daralûr,Vÿ dÿnizdÿ özÿn gÿminin gþyÿrtÿsindÿ sizin arxanûzdaGet-gedÿ geniølÿnÿn su øûrûmlarûnû möøahidÿ etdikdÿSiz döøönmÿyÿcÿksiniz ki, ke÷miø qurtarmûødûr,Vÿ ya gÿlÿcÿk hÿlÿ qarøûdadûr.Gecÿ döødökdÿ havada xÿlvÿtiBir sÿs dolaøûr. Bu sÿs möhakimÿ edÿn bir sÿsdir(Baxmayaraq ki bu sÿs qulaüa ÷atmûr, zamanûn mûzûldayanYuvasûna ÷atûr vÿ he÷ bir dildÿ deyildir).Yaxøû sÿyahÿt arzulayûram sizlÿrÿ, o kÿslÿrÿ kiDöøönörlÿr ki, sÿyahÿtÿ ÷ûxmûølar.Siz o kÿslÿrdÿn deyilsiniz ki, kimlÿr kiLimanû gþrmÿzliyÿ vururlar vÿ ya o kÿslÿr kiLimanda yöklÿrini boøaltmûølar.Burada zamanûn geri ÷ÿkildiyi bir möddÿtdÿ daha höndörVÿ daha uzaq sahildÿ hÿm gÿlÿcÿyÿ, hÿm dÿ ke÷miøÿEyni bÿrabÿr øöurla yanaøûrsan. O zamanda kiO nÿ hÿrÿkÿt, nÿ dÿ hÿrÿkÿtsizlik zamanû deyildir.Siz belÿ bir mÿlumatû qÿbul edÿ bilÿrsiniz!Ènsan harada olursa olsun,Mÿramû nÿ olursa olsun,Þlöm onu haqlayûr vÿ (þlöm vaxtû hÿr an baø verÿ bilÿr)Vÿ hÿyat digÿrlÿrinin hÿyatûnda þz bÿhrÿsini verir.Siz he÷ zaman etdiyiniz hÿrÿkÿtin bÿhrÿsi haqqûnda döøönmÿyin. Uüur olsun!Siz, ey sÿyahÿt÷ilÿr, siz, ey dÿniz÷ilÿr,Siz, o kÿslÿr ki limana gÿldilÿr, o kÿslÿrin ki

86

Bÿdÿnlÿri dÿnizin mÿhkÿmÿsindÿ möhakimÿ edilirVÿ ya hÿr hansû bir hÿrÿkÿtin ÿzabûnû ÷ÿkirsiniz,Bu, sizin real mÿnzilbaøûnûzdûr.Belÿliklÿ, Kriøna Arcunaya dþyöø meydanûndaXeyir-dua verÿrÿk dediyi kimi “ÿlvida” yox,Xeyirli yol, sÿyahÿt÷ilÿr.

IV

O xanûmûn ki mÿqbÿrÿsi burunda dayanûrO gÿmidÿ olanlar ö÷ön dua edir, o kÿslÿrÖ÷ön dua edir ki, kimlÿrin ki iøi-peøÿsiBalûq÷ûlûqla mÿøüul olmaqdûr vÿ o kÿslÿrÿ kiQanuni nÿqliyyat daøûnmalarû ilÿ mÿøüul olur vÿO kÿslÿrÿ ki onlar hÿmin o adamlarû idarÿ edir.

* * *

Duanû o qadûnlarûn adûndan da tÿkrar edin ki,Kimlÿr ki oülanlarûnûn vÿ ya ÿsirlÿrininYola döødöklÿrini gþrmöølÿr, lakin onlarûnGeri qayûtdûqlarûnû gþrmÿmiølÿr.Figlia del tuo figlio,Gþylÿrin kralû.

* * *

Hÿm÷inin o adamlar ö÷ön dua edin ki, onlar gÿmidÿdirlÿrVÿ þz sÿyahÿtlÿrini quruda, qumun özÿrindÿDÿnizin dodaqlarû özÿrindÿ vÿ ya qaranlûq boüazda,Elÿ bir boüazda ki, oradan geriyÿ qaytarûlmûrlar,Vÿ ya elÿ bir yerdÿ olanlar ö÷ön dua edin ki,Oraya dÿniz zÿnglÿrinin sÿsi ÷atmûrPerpetual angelus.



per artes

87

V

Marsla önsiyyÿt qurmaq ö÷ön ruhlarla danûøûn,Dÿniz ÿjdahasûnûn davranûølarû haqqûnda mÿlumat verin,Ulduz falûnû tÿsvir edin, qabaqcadan gþrönVÿ ya gözgö vasitÿsi ilÿ fal a÷ûb tapûn,Möÿyyÿn sifÿtin cizgilÿri ÿsasûnda xÿstÿliklÿriMöøahidÿ edin, ovucun i÷indÿki qûrûølardanÈnsanûn tÿrcömeyi-halûnû tapûn,Barmaqlar vasitÿsi ilÿ ola bilÿcÿk faciÿlÿri deyin;Xÿstÿlik ÿlamÿtlÿrini cadugÿrlik vasitÿsi ilÿVÿ ya ÷ay yarpaqlarû vasitÿsi ilÿ aradan qaldûr,Karta baxmaqla laböd baø verÿ bilÿcÿklÿrißvvÿlcÿdÿn tap vÿ ya barbitur turøusu1 ilÿVÿ ya tez-tez peyda olan surÿtlÿrin qorxudanßvvÿlki vaxtlarûnû tÿhlil et ki, onlarûnÈlk röøeym halûnû a÷ûb gþrÿ bilÿsÿn,Onlarûn mÿqbÿrÿsini vÿ ya xÿyallarûnû gþrÿ bilÿsÿn!Bötön bunlar adi ke÷miø dþvrandûr vÿSûxûlmanûn xösusiyyÿtlÿri vÿ dÿrmanlarûdûr:Vÿ bunlar hÿmiøÿ baø verÿcÿkdir,Xösusilÿ o zaman ki, millÿtin karûxmasû vÿMÿyusluüu baø qaldûrûr,Èstÿr bu Asiyanûn sahillÿri olsun,Èstÿrsÿ dÿ Edgware Road olsun,Ènsanlarûn maraqlarû ke÷miøi vÿ gÿlÿcÿyi axtarûr,Vÿ bu þl÷ölÿrdÿ yapûøûb qalûr.Lakin zamansûz dþvranûn daxilinÿ varan nþqtÿlÿrÿZaman vasitÿsi ilÿ sirayÿt etmÿk möqÿddÿslÿrin iøidir –Baøqa he÷ bir iø yox, lakin elÿ bir iø ki,Hÿyat möddÿtindÿ þlömÿ mÿhÿbbÿt kimiBir øey ona verilir vÿ onun ÿlindÿn alûnûr.

1 Barbitur turøusu – тцнд турøу; йуху дÿр манû щазûрламаг ц÷цн дÿ иøлÿнир

88

Ona hÿm÷inin bþyök ehtiras, tÿmÿnnasûzlûq,Þzönÿ tÿslim÷ilik verilir vÿ onun ÿlindÿn alûnûr.Bizim hÿr birimiz ö÷ön iøtirakûmûz olmayan anlar vardûr,O anlar ki o zamanûn daxilindÿ vÿ xaricindÿdir,Fösunkarlûq peyda olur vÿ gönÿøin iøûq selindÿ itir,Yabanû timon1 gþzÿ gþrönmörVÿ ya qûø øimøÿyi, yaxud øÿlalÿ,Vÿ ya musiqi elÿ dÿrindir ki,O, qÿtiyyÿn eøidilmir, lakin nÿ qÿdÿr kiMusiqi davam edir, sÿnin þzön musiqisÿn.Bunlar yalnûz eyhamlar vÿ anlamalardûr,Eyhamlarûn ardûnca anlamalar gÿlir,Hÿdiyyÿ yarû øÿkildÿ baøa döøölör,Hÿdiyyÿ tÿmsil olunma demÿkdir.Burada mþvcud möxtÿlif sahÿlÿrdÿki mþvcudiyyÿtin bir-biri ilÿÈttifaqa girmÿlÿrinin qeyri-mömkönlöyö bir faktdûr.Burada ke÷miø vÿ gÿlÿcÿk fÿth edilir vÿ barûødûrûlûr.O yerdÿ ki hÿr hansû bir hÿrÿkÿtHÿrÿkatûn mÿnbÿyidir, o yalnûz hÿrÿkÿt etdirilirVÿ onun daxilindÿ hÿrÿkatûn mÿnbÿyi yoxdur –O, øeytani qövvÿlÿr tÿrÿfindÿn oradan yoxa ÷ûxûr.Vÿ dözgön hÿrÿkÿt azadlûqdûr.Bu hÿm÷inin ke÷miødÿn vÿ gÿlÿcÿkdÿn azad olmadûr.Bizim ÷oxumuz ö÷ön bu bir mÿqsÿddirVÿ bu mÿqsÿd he÷ zaman buradaHÿyata ke÷irilÿ bilmÿz.Biz yalnûz mÿülubedilmÿzik,×önki biz cÿhdlÿrimizi davam etdiririk;Biz sonda kifayÿtlÿnirik,Vÿ bu, bizim zamanla baülû

1 Timon – mцqÿddÿs bitki



per artes

89

Yerdÿyiømÿmiz þz ÿsasûnû tapdûqda baø verir(Qara÷þhrÿ aüacûndan o qÿdÿr dÿ uzaqlarda yox).Möhöm torpaq hÿyatû.

BALACA QÈDDÈNQ

I

Qûøûn ortasûnda gÿlÿn bahar, o, baharûn þz fÿslidir.Baxmayaraq ki gönÿø batana yaxûn islanmûø olur,Amma o ÿbÿdidir. Øimal vÿ tropik iqlimi arasûndaZaman etibarû ilÿ asûlûb qalûr. Qûsa gön øaxta vÿAlovun øþlÿsi ilÿ ÿn parlaq olduqda qûsamöddÿtliGönÿø gþlmÿ÷ÿlÿrdÿ vÿ arxlardakû buzu alovlandûrûr.Kölÿksiz soyuq hava örÿyin hÿrarÿtidir vÿ o,Su gözgösöndÿ gönortanûn ilk anlarûnda adamûnGþzönö qamaødûran parûltûda þz ÿksini tapûr.Øÿfÿq misgÿrin ocaüûnûn vÿ ya aüac budaqlarûnûnYandûüû ocaüûn øþlÿsindÿn daha parûltûlûdûr. Bu øþlÿLal ruhlarû tÿrpÿdir. Bu ruhlarû kölÿk deyil,Èlin qaranlûq vaxtûnda pentekostal1 ocaq tÿrpÿdir.ßrimÿ vÿ donma mÿqamûnda ruhun øirÿsi titrÿyir.Torpaüûn ÿtri vÿ ya hÿr hansû bir canlû varlûüûn ÿtri gÿlmir.Bu bahar vaxtûdûr, amma zamanûn øÿrti deyildir.Èndi yaøûl ÷ÿpÿr mövÿqqÿti olaraq qarla aü donaBörönÿrÿk tarazlaødûrûlmûø, bu, elÿ bir aü dondur ki,Yaydakû ÷i÷ÿklÿnmÿdÿn daha qÿfil baø verir,Nÿ ÷i÷ÿka÷ma, nÿ dÿ solma artma planûna daxil deyildir.Yay haradadûr, tÿsÿvvör edilmÿyÿn sûfûr variantlû yay?

1 Pentekostal – ващид Allahûн xristianлûгда tanûнан ц÷ мцъÿссÿмÿси (Ata-Allah, Oьul-Allah vÿ Ruh-Allah, yaxud Mцqÿddÿs Ruh) arasûnda mÿhz Мцгÿд дÿс Рущ симасûна хцсуси þнÿм верÿн protestantlûг тÿригÿтi, “ÿллинъилÿр”

90

* * *

ßgÿr siz bu yolu tutmusunuzsa,Siz istÿdiyiniz, örÿyiniz istÿyÿn marørutu se÷misinizVÿ siz bu marørutu o yerdÿn gÿlmÿyÿ baølamûsûnûz ki,Elÿ oradan da gÿlmÿk istÿrdiniz.ßgÿr siz bu yolla may ayûnûn zamanûnda gÿlmiøsinizsÿ,Siz yaøûl ÷ÿpÿrlÿrin may ayûnda yenÿ dÿ aü olduüunuGþrÿcÿksiniz vÿ bu aülûqda bir øþhrÿt øirinliyi vardûr.ßgÿr sÿn gecÿ sûnmûø bir kral kimi gÿlsÿydin,Sÿyahÿtin sonunda yenÿ dÿ eyni olacaqdû,ßgÿr sÿn göndöz vaxtû gÿlsÿydin vÿ nÿyÿ gþrÿGÿldiyini bilmÿmiø olsaydûn, sÿnin kobud yolu tÿrk edÿrÿk,Donuz damûnûn arxasûnda yoldan dþnÿrÿkCansûxûcû fasada, mÿqbÿrÿ daøûnûn yanûna getmÿyinlÿEyni bir øey olardû. Vÿ sÿnin nÿ döøöndöyön,Nÿ ö÷ön gÿlmÿyin yalnûz bir yuva ö÷öndör,Toxumun öz qabûüû olan kimi, bu, sanki,Mÿnanûn öz qabûüûdûr vÿ bu öz qabûüû o zaman ÷ûrtlayûr ki,Ènsan þz qarøûsûna qoyulmuø mÿqsÿdÿ ÷atmûø olur,ßgÿr ha÷ansa buna nail olmaq mömköndörsÿ.Ya sÿnin mÿqsÿdin olmamûødûr, ya da mÿqsÿd sÿninHesab etdiyindÿn kÿnardadûr vÿ mÿqsÿdÿ nail olan kimiO dÿyiøilir. Digÿr yerlÿr dÿ vardûr ki, onlar da dönyanûnQurtaracaüûndadûr. Bÿzi yerlÿr dÿnizin ÷ÿnÿsinin altûndaVÿ ya gþlön özÿrindÿ, sÿhrada vÿ ya øÿhÿrdÿdir – lakinBu, zaman vÿ mÿkan mÿnasûnda ÿn yaxûnlûqda olanlardûr.Èndi isÿ Èngiltÿrÿdÿ.



per artes

91

* * *

ßgÿr sÿn bu yolu gÿlmisÿnsÿ,Hÿr hansû bir yerdÿn baølayan hÿr hansû bir marørutuSe÷misÿnsÿ, hÿr hansû bir vaxtda vÿ ya hÿr hansûBir mþvsömdÿ hÿmiøÿ eyni olacaqdûr.Sÿn hissiyyatû vÿ anlayûøû tÿxirÿ salmalûsan.Sÿn buraya ona gþrÿ gÿlmÿmisÿn ki, þzönö yoxla yasan,Ya da þzönö tÿlimatlandûrasan, ya da maraüûnû ifadÿ edÿsÿn,Ya da mÿruzÿ edÿsÿn. Sÿn buraya ona gþrÿ gÿlmisÿn ki,O yerdÿ ki dua qanunidir, sÿn o yerdÿDiz ÷þkmÿk ö÷ön gÿlmisÿn.Vÿ dua, sadÿcÿ, sþzlÿrin dözölöø sûrasûndan ibarÿt olmayûbO daha ÷ox mÿna daøûyûr. Dua edÿn øöurlu beyninMÿøüuliyyÿti vÿ ya dua edÿnin sÿsi daha ÷ox mÿnalûdûr.Þlÿnin artûq bir øeyi sþylÿmÿk ö÷ön nitqi yoxdur,Onlar yaøayarkÿn onlar þlö olacaqlarûnû deyÿ bilÿrlÿr.Þlÿnin önsiyyÿti yaøayanûn dilindÿn kÿnarda ocaq ilÿDil a÷ûb danûøûr. Bura zamansûz anlarûn kÿsiødiyiBir yer olan Èngiltÿrÿdir vÿ bu daha he÷ yerdÿ deyildir.Bu, he÷ vaxt vÿ hÿmiøÿdir.

II

Bir qoca kiøinin qolundakû köl nÿdir?!O yanmûø bir ÷i÷ÿyin qoyduüu lÿpirlÿrdir,Havadakû toz-dumanHavada qalan zamanO, bizÿ xÿbÿr verir bir olayûn sonundan.Toz ki doldu ciyÿrÿ, o da bil, bir evdÿdir,Onun divar-qapûsû, hamûsû var birbÿbir.

92

Ömid vÿ ömidsizliyin vÿ bir anûn þlömö,Bu, havanûn þlömö.

* * *

Daøqûnlar vÿ quraqlûq hÿm yazda, hÿm payûzda.Nÿmiølik vÿ quraqlûq hÿm gþzdÿ, hÿm aüûzda.Suyun da þlÿni var, torpaüûn da þlÿniBir-birinÿ zidd olan sol ÿl, hÿm saü ÿl kimi.Quraqlûqdan qovrulmuø barsûz, bÿhÿrsiz torpaqHÿdÿr gedÿn zÿhmÿtÿ tÿk ÿsnÿmÿk qalacaq Gölÿcÿk øÿnliyi yox Sevinc, qÿmin bþlömö Bu, torpaüûn þlömö.

* * *

Su vÿ ocaq yaøadûr øÿhÿrlÿrin ÷oxunuHÿm ÿkin sahÿsini, hÿm dÿ alaq otunuSu vÿ ocaq laü edir, bil, bizlÿrÿ gönbÿgönQurbanlar verdiyimizi unutduüumuz ö÷ön.Su vÿ ocaq ÿsasû ÷örödÿcÿk bir zamanBiz unuda bilmÿrik ÿsaslarû bircÿ an.Biz unuda bilmÿrik möqÿddÿs yeri, xoruBil ki, bir gön olacaq su vÿ ocaüûn sonu.

* * *

Sÿhÿr a÷ûlmazdan qabaq qeyri-möÿyyÿn bir saatda,Gecÿnin dþnöøönön sona yetiødiyi vaxta yaxûn,Sonsuzluüun hÿmiøÿ tÿkrarlanan zamanûn sonunda,Qara gþyÿr÷in þzönön parlaq dili ilÿÞz evinin öföqöndÿn aøaüû döødökdÿn sonra,Þlö yarpaqlarû asfalt özÿrindÿ qutu kimiSÿslÿnÿndÿ, qulaqlara he÷ baøqa sÿs gÿlmÿyÿndÿ,Ö÷ rayonun arxasûndan, o yerdÿn ki töstö gþyÿ ucaldû,



per artes

93

Mÿn bir nÿfÿrin piyada getdiyini, hÿm tÿlÿsdiyini,Hÿm dÿ asta-asta getdiyini gþrdöm.O, mÿnÿ sarû o øÿkildÿ gÿlirdi ki, sanki,Alaqaranlûq söbh vaxtûnûn kölÿyi mÿnim özÿrimÿDÿmir yarpaqlarû ÿzÿrÿk yþnÿldirdi. Vÿ mÿnGþzömö aøaüû boylanan sifÿtÿ zillÿyib baxdûqdaO elÿ bir diqqÿtlÿ mÿnÿ baxdû ki, sanki,Biz gþrdöyömöz birinci tanûmadûüûmûz adamûDþyöøÿ ÷aüûrarkÿn onu dÿrindÿn tÿdqiq etdiyimiz kimi.Tutqun alaqaranlûqda mÿnim gþzöm hansûsaBir þlö ayaüa sataødû, o øÿxsÿ ki, onu mÿn tanûyûrdûm,Sonra unutmuødum, sonra isÿ yarû yada saldûm,Hÿm birini, hÿm dÿ ÷oxlarûnû; onlarûn qÿhvÿyiBiømiø ÿlamÿtlÿrindÿ mÿnÿ tanûø olan ÷oxluKabuslar gþrdöm, onlar mÿnÿ hÿm möÿyyÿn edilÿ bilÿn,Hÿm dÿ möÿyyÿn edilÿ bilmÿyÿnlÿr idi.Belÿliklÿ, mÿn ikiqat rol oynadûm vÿ qûøqûrdûmQarøûmdakûnûn da mÿnÿ qûøqûraraq dediyi sþzlÿri eøitdim:Bu nÿdir? Sÿn buradasan? – Hÿr÷ÿnd biz orada deyildik.Mÿn hÿlÿ dÿ eyni adam idim, bununla belÿ, mÿnÞzömön hansûsa digÿr adam olduüunu bilÿrÿk –O hÿlÿ dÿ mÿnÿ sifÿt gþstÿrÿrÿk:Bununla belÿ, onun dediyi sþzlÿr laböd olaraqMÿni tanûølûüa aparûrdû. Vÿ belÿliklÿ, ömumi kölÿyinÖzöyolalûüûna gþrÿ bir-birimizi dözgön baøa döøÿBilmÿmÿk ö÷ön biz hÿr ikimiz olduqca qÿribÿ idik vÿBu zamanlarûn kÿsiødiyi bir nþqtÿdÿ bir-birimizlÿ

94

Razûlûqda ya ÿvvÿl, ya da sonra he÷ bir yerdÿ vÿHe÷ zaman bir-birimizi gþrmÿdiyimizdÿn bizSökunÿt i÷indÿ sÿki ilÿ ayaq dþyÿclÿyirdik. Mÿn dedim:Tÿÿccöblö burasûdûr ki, mÿn þzömö rahat hiss edirÿm.Bununla belÿ, rahatlûq narahatlûqdan doüur.Ona gþrÿ mÿn dedim: Mÿn anlaya bilmirÿm,Mÿn xatûrlaya bilmirÿm. Cavabûnda o:“Mÿn mÿøq etmÿk arzusunda deyilÿm, o arzularû vÿDöøöncÿlÿri ki, sÿn unutmuø ola bilÿrsÿn.Bu øeylÿr onlarûn mÿqsÿdlÿrinÿ xidmÿt etmiødir.Qoy o elÿ belÿ dÿ olsun. Amma sÿninkilÿr necÿ.Dua elÿ ki, onlar da baøqalarû tÿrÿfindÿn unudulsun.Necÿ ki mÿn sÿnÿ dua edirÿm sÿn onlarû unudasan,Èstÿr onlar yaxøû olsun, istÿrsÿ dÿ pis.Ke÷ÿn mþvsömön bÿhrÿsi yeyilir vÿ doymuø vÿhøi heyvanDoyduqdan sonra boø vedrÿni tÿpiyi ilÿ vurub aøûracaq.×önki ke÷ÿnilki sþzlÿr, ke÷ÿn ilin dilindÿ iølÿnirdi,Vÿ gÿlÿn ilin sþzlÿri digÿr bir insan sÿsini gþzlÿyir.Lakin indi ke÷id narahat vÿ rÿqib ruha he÷ bir maneYaratmadûüûna gþrÿ vÿ onlar iki dönya arasûndaQaldûqlarûna gþrÿ bu iki dönya biri digÿrinÿ olduqca ÷oxOxøardûr, belÿ ki, mÿn danûømaq ö÷ön elÿ sþzlÿr tapûram ki,Mÿn onlarû dilÿ gÿtirmÿyi he÷ vaxt döøönmÿmiøÿm.Kö÷ÿlÿrdÿ mÿn he÷ vaxt döøönmÿmiødim ki,Mÿn þz bÿdÿnimi uzaq sahildÿ qoyduüum halda,Bu kö÷ÿlÿrlÿ ha÷ansa bir dÿ gþröøÿcÿyÿm.



per artes

95

Bizim problemimiz nitq sarûdan olduüuna gþrÿNitq dÿ bizi vadar edirdi ki,Biz þz qÿlÿbÿmizin øivÿsini saflaødûraq vÿDöøöncÿmizi vadar edÿk ki, hÿm olmuølarû,Hÿm dÿ olmamûølarû gþrÿ bilsin. Qoy mÿn yaøa gþrÿVerilÿn hÿdiyyÿlÿri gizlÿdim vÿ sizin hÿyat boyuApardûüûnûz cÿhdlÿrin baøûna bir tac qoyum.Èlk ÿvvÿl tÿrlÿmÿ hissinin soyuq ziddiyyÿtiHe÷ bir mÿftunluq hissi olmadan, he÷ bir vÿd vermÿdÿn.Lakin kþlgÿdÿ bitÿn meyvÿnin acû dadsûzlûüûBÿdÿn vÿ ruh kimi bir-birindÿn pÿrÿn-pÿrÿn döøör.Èkinci heyranlûq yaratmayan insan gicliyi vÿPar÷a-tikÿ olmuø gölöø vÿ nÿhayÿt, bötön etdiklÿrini,Aürû-acû doüuran hÿrÿkÿtlÿrini, gþrdöyön iølÿrdÿUtanc motivlÿrinin aøkar edilmÿsi, yerinÿ yetirdiyinBÿdniyyÿtli iølÿr vÿ bu iølÿrin baøqalarûna ziyan vermÿsi,Halbuki sÿn nÿ vaxtsa onlarû yaxøû ÿmÿl olaraq etdiyiniGöman etmiødin, bu hÿrÿkÿtlÿrin bir daha tÿkrarlanmasû.Sonra axmaqlarûn bu iøi bÿyÿndiklÿri iynÿ kimi batûrVÿ vicdanû lÿkÿlÿyir.Sÿhvdÿn-sÿhvÿ ruhlanan ruh yoluna davam edir,O vaxta qÿdÿr ki, saflaødûrûcû oda qÿdÿr davam edir.Bu, o yerdir ki, orada bir rÿqqas kimi sÿn,Möÿyyÿn bir þl÷ö ilÿ hÿrÿkÿt etmÿlisÿn”.Gön doüurdu. Adamlarûn olmadûüû bir kö÷ÿdÿO, mÿni tÿrk etdi. O, þzönÿmÿxsus olanBir vidalaøma ilÿ mÿndÿn ayrûldû vÿBu tötÿyin sÿsindÿ ÿriyib yoxa ÷ûxdû.

96

III

Ö÷ øÿrt vardûr ki, bunlar hÿmiøÿ bir-birinÿ bÿnzÿyir.Bununla belÿ, onlar bir-birindÿn tamamilÿ fÿrqlidirlÿrVÿ onlarûn hÿr ö÷ö eyni yaøûl ÷ÿpÿrdÿ ÷i÷ÿk a÷ûrlar.Þzönÿ, ÿøyalara vÿ øÿxslÿrÿ baülûlûq, þzöndÿn,ßøyalardan vÿ insanlardan aralanma: vÿOnlarûn arasûnda yetiømÿ. Oxøarlûq ondadûr ki,Onlarûn digÿrlÿrinÿ, þlömön hÿyata bÿnzÿdiyi kimi,Bir-birinÿ oxøarlûüû vardûr.Onlar da iki hÿyat arasûnda qalûrlar – ÷i÷ÿk a÷mama,Hÿyat vÿ þlö nþqtÿ arasûnda qalma.Bu, yaddaøûn istifadÿsidir:Azadlûq ö÷ön – mÿhÿbbÿtin azalmasû deyil,Onun arzulara sûümayacaq dÿrÿcÿdÿ geniølÿnmÿsi,Vÿ hÿm÷inin hÿm gÿlÿcÿkdÿn, hÿm dÿ ke÷miødÿnAzad olmasû demÿkdir. Belÿliklÿ, hÿr hansû bir þlkÿyÿMÿhÿbbÿt bizim þz fÿaliyyÿt dairÿmizÿ aid olanHÿrÿkÿtdÿn baølayûr vÿ son nÿticÿdÿ gþrörök ki,Bu hÿrÿkÿt az ÿhÿmiyyÿtÿ malikdir, baxmayaraq kiHe÷ vaxt fÿrqli deyildir. Tarix xidmÿt ola bilÿr,Tarix azadlûq ola bilÿr. Èndi bax, onlar yoxa ÷ûxûr,Sifÿtlÿr vÿ yerlÿr øÿxslÿ birlikdÿ yoxa ÷ûxûr ki,Onlar yenilÿøsinlÿr vÿ baøqa bir insanûn timsalûndaBaøqa adamlara ke÷sinlÿr.

* * *

Gönah vacibdir, amma ÿgÿr mÿn yenidÿnBir daha bu yer haqqûnda danûømalû olsam,Hÿr øey mötlÿq yaxøû olacaqdûr vÿßøyanûn hÿr cör tÿrzi mötlÿq yaxøû olacaqdûr vÿ



per artes

97

Mÿn bir daha bu yer vÿ bu adamlar haqqûnda döøönsÿm,Vÿ bötþvlökdÿ tÿrifÿlayiq olanlar haqqûnda deyil,Birbaøa qohum-ÿqrÿba vÿ mehriban÷ûlûq haqqûnda döøönmÿsÿm,Lakin xösusi bir dahilik haqqûnda döøönsÿm,O dahilik ki, onlarû bþlÿn ÷ÿkiømÿlÿr, möbahisÿlÿrOnlarû birlÿødirirdi; ÿgÿr mÿn axøam döøÿn vaxtûHÿr hansû bir kral haqqûnda döøönörÿmsÿ,Vÿ ya þlöm körsösönön yanûnda dayanmûø ö÷ adam,Vÿ daha ÷ox adamlar haqqûnda döøönörÿmsÿ,Vÿ bir ne÷ÿ unudularaq þlmöø adamlar haqqûnda döøönörÿmsÿ,Èstÿr onlar digÿr yerlÿrdÿ olsunlar,Èstÿrsÿ dÿ burada vÿ ya xaricdÿ olsunlar,Vÿ ÿgÿr baøqa bir sakit-sakit þlmöø kor adamHaqqûnda döøönörÿmsÿ, niyÿ ki, biz bu adamlarûÞlmÿkdÿ olan adamlardan daha ÷ox mÿøhurlaødûrmalûyûq?Zÿngi geriyÿ ÷almaq olmaz vÿ elÿcÿ dÿ mÿgÿrBu cadugÿrlikdirmi ki, Gölön kabusunu ÷aüûrasan?Biz fikir ayrûlûqlarûnû yaøada bilmirik,Biz kþhnÿ siyasÿtlÿri bÿrpa edÿ bilmirik,Vÿ ya antik dþvrön bayatûsûna oynaya bilmÿrik.Bu kiøilÿr vÿ onlara qarøû ÷ûxanlar sökut nizamnamÿsiniQÿbul edirlÿr vÿ bir partiyada qÿrar tuturlar. O øeylÿri kiBiz bÿxti gÿtirÿnlÿrdÿn miras kimi gþtörörök,Biz onlarû mÿülub edilmiølÿrdÿn gþtörörök.Onlarûn bizÿ qoyub getmÿli olduqlarû bir øey vardûrsa,O da simvoldur: þlömdÿ kamillÿømiø bir simvol.

98

Vÿ hamû øÿksiz yaxøû olacaqdûr,Hÿr cör davranûø tÿrzi yaxøû olacaqdûr,Yalvarûølar ÿsasûnda motivlÿrin saflaømasû nÿticÿsindÿHamû vÿ hÿr cör davranûø tÿrzlÿri øÿksiz yaxøû olacaqdûr.

IV

Gþyÿr÷in gþylÿri yararaq enirDÿhøÿtlÿr haqqûnda alovlu dillÿO, belÿ sþylÿyir, o, belÿ deyir.Gönahdan qurtarûb ondan yan ke÷mÿkOna ÷arÿ nÿdir, qoy onu bilÿkÞlöm tonqalûnda ocaüû se÷mÿkSaflaøma ocaqdan ke÷irmiø, demÿk,Onun÷ön ocaüa sûüûnmaq gÿrÿk.

* * *

ßzabû kim icad etdi? Mÿhÿbbÿt?Mÿhÿbbÿt tanûø ad deyildirßllÿrin arxasûnda o, dþzölmÿz alov kþynÿyi toxuduElÿ bir alov ki, onuÈnsanûn aradan qaldûrmaüa göcö ÷atmazBiz yalnûz yaøayûr, yalnûz nÿfÿs alûrûq,Yedizdirilirik ya ocaqla, ya da ocaq vasitÿsilÿ.

* * *

Kim icad eylÿdi sþylÿ ocaüû? Mÿhÿbbÿt?Onun biz bilmÿyÿn baøqa adû var.Alova bir kþynÿk toxudu xÿlvÿtXilas ola bilmÿz oddan adamlarOcaq sayÿsindÿ biz yaøayûrûqBununla ocaüa saü ol deyirikOcaqda biøÿni hÿm dÿ yeyirik.



per artes

99

V

Biz nÿyi baølanüûc adlandûrûrûqsa, o, tez-tez hÿm dÿ sondur.Vÿ sona ÷atmaq, hÿm dÿ baølanüûca ÷atmaq demÿkdir.Son o yerdir ki, oradan biz yola baølayûrûq,Hÿr bir döz olan fraza vÿ ya cömlÿ (harada kiHÿr bir sþz þz yerindÿdir, vÿ o, þz yerini tutmuødur ki,Digÿrlÿrini himayÿ etsin. Sþz nÿ inamsûz deyil,Nÿ dÿ øeylÿrin söni tÿzahör formasû.Yenilÿrin vÿ kþhnÿlÿrin asan bir-biri ilÿ alûø-veriøi,Bayaüûlûüû olmayan dÿqiq mÿna ifadÿsi olanÖmumi sþzlÿr, dÿqiq olan, lakin pedant olmayanFormal sþz, bir yerdÿ rÿqs edÿn tam bir musiqi÷ilÿr qrupu).Hÿr bir abzas, hÿr bir cömlÿ hÿm dÿ sondur,Hÿm dÿ baølanüûcdûr, hÿr bir øeir epitafiyadûr1.Vÿ hÿr hansû bir hÿrÿkÿt, hÿr hansû bir addûmCÿllad kþtöyönÿ, ocaüa, ya da dÿnizin dibinÿ, ya daÖstöndÿki yazûsû ÷ÿtin oxuna bilÿn bir daøa aparûr.Vÿ bax biz elÿ buradan da baølayûrûq.Biz þlÿnlÿrlÿ þlörök:Gþrörsönözmö? Onlar bizdÿn ayrûlûrBiz isÿ onlarla gedirik.Biz þlÿnlÿrlÿ birlikdÿ doüuluruq.Gþrörsÿnmi, onlar qayûdûr,Vÿ bizlÿri þzlÿri ilÿ gÿtirirlÿr.Gölön anû vÿ qara÷þhrÿ aüacûnûn anû,Hÿr ikisi bÿrabÿr davamlûlûqdûr.Tarixi olmayan hÿr hansû bir xalq, zamanûGirov qoymaqla geri alûna bilmir,×önki tarix möddÿtsiz anlarûn quruluøudur.

1 Epitafiya – mÿzar kitabÿsi, baødaøû yazûlarû

100

Belÿliklÿ, o zaman ki iøûq qûøûn gönorta÷aüû gizli,Ki÷ik bir ibadÿtgahda yoxa ÷ûxûr,Tarix indidir vÿ tarix Èngiltÿrÿdir.

* * *

Bu Mÿhÿbbÿtdÿn irÿli gÿlÿrÿk,Bu ×aüûrûø sÿsinÿ uyüun olaraq.

* * *

Biz araødûrmalarûmûzû saxlamamalûyûq,Bizim araødûrmalarûmûzûn sonu o yer olacaqdûr ki,Haradan ki biz baølamûøûq vÿ hÿmin yeriBiz birinci dÿfÿdir ki, gþrörök.Bizÿ mÿlum olmayan, xatûrlamadûüûmûzDarvazadan ke÷dikdÿ, nÿ zaman ki dönyanûnSonuna gÿlib ÷ûxdûüûmûzû aøkar edirik,Gþrörök ki, elÿ hÿmin yer baølanüûcdûr;ßn uzun bir ÷ayûn mÿnbÿyindÿ,Gizli øÿlalÿnin sÿsi vÿ alma aüacûndakû tanûnmayan,Tanûnmayan, ÷önki axtarûlmayan uøaqlar,Lakin dÿnizin iki dalüasû arasûndakû sakitlikdÿEøidilÿn, qulaüa dÿyÿn sÿslÿr.Èndi cÿld olun, burada, indi vÿ hÿmiøÿTam sadÿlik øÿraiti (hÿr øeyÿ dÿyÿcÿk qÿdÿr)Vÿ alovun dillÿri i÷ÿri qatlandûqdaOcaüûn tac nþqtÿsinÿ ÷atdûqda,Ocaq vÿ göl bir øey demÿk olanAüacûn alovuna ÷atdûqdaHamû vÿ hÿr øey yaxøû olacaqdûr,Hÿr cör øeylÿrin tÿrzi dÿ hþkmÿn yaxøû olacaqdûr.



per artes

101

BEGEMOT

O begemot – qarnû yerÿYatûb lilli gþlmÿ÷ÿdÿCanû bÿrkdir onun, bÿlkÿ,Qÿlbi isÿ sÿksÿkÿdÿ.

Ènsan kimi zÿif, kþvrÿkYûxûlacaq försÿt döøsÿ,Tru ×þ÷ he÷ ÷þkmÿyÿcÿkDayanûbdûr qaya östÿ.

Begemotun lÿng addûmûMaddi ziyan verir ancaqTru ×þ÷ön qazanclarûHe÷ zaman azalmayacaq.

Begemotun boyu ÷atmaz`Aüacdakû manqolaraØaftalûnûn ÿtri az-azGÿlir ×þ÷dÿ qonaqlara.

Begemotun sÿsi dþl vaxtû,Xûøûltûlû, tutulandûr.Kilsÿ sÿsi deyir, Allah,Bu nÿ gþzÿl, xoøbÿxt andûr.

Begemotun hÿr bir gönöGöndöz yuxu, gecÿ ovdurAllah almaz he÷ dinciniKilsÿ hÿm su, hÿm alovdur.

102

Begemotu a÷ûb qanadSavannadan enÿn gþrdömMÿlakÿlÿr ÷ox coøaraqAllahû mÿdh edÿn gþrdöm.

Quzu qanû tÿmizlÿyÿrGönahûnû onun hÿr anOnu qucar möqÿddÿslÿrQûzûl arfa ÷alan zaman.

Yuyulacaq aü qar kimiØÿhidlÿrin o, yanûndaTru ×þ÷sÿ qalûb ordaÖfunÿtin dumanûnda.

ÈSTERÈYA

O göldö. Mÿn onun gölöøönÿ aludÿ olduüumdanO vaxt agah oldum ki, mÿn artûq o gölöøönBir hissÿsinÿ ÷evrilmiødim. Bu, o zaman baø verdi ki,Onun istedadlû dþyöø qoøunlarû kimiCÿrgÿlÿnmiø diølÿri tÿsadöfÿn gþröndö.Mÿni boüula-boüula tez-tez alûnan nÿfÿs vÿHÿr nÿfÿs aldûqda tÿngnÿfÿsliyin bir qÿdÿr ke÷mÿsi,Nÿhayÿt, onun boüazûndakû qaranlûq kavernalarda1 itmÿsi,Onun gþzÿgþrönmÿz ÿzÿlÿlÿrinin altûndaDalüa-dalüa qalxûb döømÿsi mÿni ÷ÿkib apardû.Yaølû xþrÿkpaylayan bir kiøi ÿllÿri ÿsÿ-ÿsÿTÿlÿm-tÿlÿsik, yerindÿ aü damalarû olan

1 Kaverna – burada: xÿstÿlik prosesindÿ bÿdÿn цzvц toxumalarûnûn daьûl-masû nÿticÿsindÿ ÿmÿlÿ gÿlmiø boøluq, ÷ухур



per artes

103

×ÿhrayû rÿngli söfrÿni östönö toz basmûøDÿmir masanûn östönÿ sÿrÿ-sÿrÿ deyirdi:“ßgÿr xanûm vÿ centlmen þz ÷aylarûnû baüdaÈ÷mÿk istÿyirsÿ, ÿgÿr xanûm vÿ centlmen þz ÷aylarûnûBaüda i÷mÿk istÿyirsÿ...” Mÿn döøöndöm ki,Onun sinÿsinin titrÿmÿsi dayandûrûla bilÿrdi,Gönortanûn bÿzi fraqmentlÿri toplana bilÿrdiVÿ mÿn diqqÿtimi ÷ox incÿliklÿBu mÿsÿlÿnin sonunu gþzlÿmÿyÿ kþklÿdim.

HELEN XALA

Miss Helen Slinqsbi mÿnim xalam idi,Vÿ fasonlu bir baüûn yanûnda ki÷ik birEvdÿ yaøayûrdû. Onun dþrd saylû evinÿQulluq÷ular qulluq edirdi.Èndi elÿ ki o þldö, onun allahû da sakitlÿømiødi,Onun þz yaøayûø yolunun sonu da.Pÿncÿrÿlÿrin taxta þrtöklÿri þrtölmöødöVÿ sahibkar ayaqlarûnû sildi –Ona agah idi ki, bu kimi øey ÿvvÿl dÿ baø vermiødi.Ètlÿr ÷ox yaxøû tÿmin edilmiødilÿr. LakinQûsaca bir vaxtdan sonra tutuquøu da þldö.Buxarûnûn östöndÿ Drezden saatû tûqqatûqla dþyönördöVÿ nþkÿr yemÿk stolunun baøûnda oturdu.O, ikinci qulluq÷unu dizlÿri östöndÿ tutub saxlamûødû.O xanûm onun sahibÿsi yaøadûüû möddÿtdÿ×ox diqqÿtli nþkÿr olmuødu.

104

BOSTON AXØAMININ SURßTÈ

Boston axøamû surÿtinin oxucularûYetiømiø taxûl zÿmisi kimi kölÿk ÿsdikdÿ yûrüalanûrdû.Axøam döødökcÿ solüun kö÷ÿdÿ hÿyat canlanûrdû.Bÿzi adamlarda vÿ digÿrlÿrindÿ iøtaha oyanûrdûKi, Boston axøamûnûn surÿti yetiømiødi.Mÿn pillÿkÿnlÿ yuxarû ÷ûxdûm vÿ zÿngi basdûm,Yorüun-yorüun onun sÿsinÿ qulaq asdûmVÿ vidalaøacaq bir adam kimi dþndömßgÿr kö÷ÿ olsaydû zaman, o olsaydû kö÷ÿ sonu,Mÿn deyÿrdim – “ßmioülu Hariet,Bura Boston axøamûnûn surÿtidir, gþrdöm onu”.

BURBANK BAEDEKERLß: SÈQARLI BLEYØTEYN

Tra-la-la-la-la-la-laire-nil nisi divinum stabileest; caetera fumus – qondola1 dayandû.O yer elÿ hÿmin kþhnÿ yer idi, onun boz vÿ×ÿhrayû rÿngli ke÷ilÿri vÿ meymunlarûNecÿ dÿ gþzÿl idi, töklÿri dÿ gþzÿl idi.Belÿliklÿ, qrafinya ki÷ik bir parkûnBaøûna qÿdÿr ke÷ib gÿldikdÿn sonra dayandû.Orada Niobe ona bir kabinÿ hÿdiyyÿ verdi vÿ aralandû.Burbank ki÷ik bir hotelÿ enÿnBalaca bir kþrpönö ke÷di,Øahzadÿ Volupayn oraya gÿlib ÷ûxdû.Onlar birlikdÿ idilÿr vÿ o yûxûldû.

1 Qondola – 1. kayutu olan Venesiya qayûьû; 2. hava balonunun sÿbÿti (adamlarûn oturmalarû ц÷цn)



per artes

105

* * *

Dÿnizin altûndan þlöm sÿdasû×alûnan zÿnglÿrlÿ, bil, ÿvÿzi yoxAllah Herkulesdÿ sevmiødi onu,Sevmiødi, hamûdan, hamûdan da ÷ox.

* * *

Mehvÿr aüacûnûn altûnda atlarÈsteriyadan doüan söbhlÿ oyanûrPnun su östdÿki baülû barjasûSuyun da östöndÿ bötön gön yanûr.

* * *

Bax belÿcÿ olur Bleyøteyn gönö:ßyilib dirsÿyi, hÿm ÿyilib dizßyilib, gþylÿrÿ a÷ûlûb onun,×ikaqo Semit Vienez.

* * *

Nuru he÷ olmayan bircÿ dombagþzBaxûr Kanaletto gÿlÿcÿyinÿBaxûr lil i÷indÿn töstölö øama,Zamanûn sonunda sþnÿcÿyinÿ.

* * *

Rialto östöndÿ buna baø ÿyirYök altda si÷anlar ayaüa dÿyirBurda yÿhudi dÿ, bil, mÿrc eylÿyirPul xÿzin i÷indÿ – qayûq÷û gölör.

* * *

Øahzadÿ Volupayn uzadûr ÿliO mavi dûrnaqlû vÿrÿmli ÿli,

106

Ki, sudan iøûüa dûrmaøûb qalxsûnCÿnab Ferdinandû ÿylÿndirmÿli.

* * *

Kleyn, øirin qanadûndan omu yapûødû?Omu pÿncÿlÿri qoøalaødûrdû?Burbank döøönördö yeddi qanunuBir dÿ ki zamanûn daüûtdûüûnû.

ÞLÖ DßFNÈ

Aprel elÿ bir qÿddar aydûr ki,Yasÿmÿnlÿri þlmöø torpaqdan qaldûrûr ayaüaXatirÿ ilÿ arzunu qarûødûrûr ki,Lal kþklÿr yaz yaüûøû ilÿ oyansûnQûø bizi soyuq qarû ilÿ þrtÿrÿkÈsti saxlasûn. Bizi bir qÿdÿr yumruKþklÿrlÿ qidalandûrdû ki, hÿyat sþnmÿsin.Yay Stanberqersinin özÿrinÿ doüru yayûlaraqBizi leysan yaüûøû ilÿ tÿÿccöblÿndirdi.Biz gönÿøin iøûüûnda Hofqartenÿ tÿrÿf getdik,Biz bir aü гящвя i÷dik vÿ bir saat sþhbÿt etdik.Bin gar keine Russin, stamm aus litauen, echt deutsch.Biz uøaq olanda vÿ ÿmioülumgildÿ qalandaVÿ o, mÿni xizÿklÿ gÿzmÿyÿ aparandaMÿn qorxmuødum. O, mÿnÿ deyirdi ki,Mare, Mare, ÷alûø xizÿkdÿn bÿrk yapûø.Biz daüaøaüû söröøöb getdik, gecÿlÿr mavi.Biz þzömözö ÷ox sÿrbÿst hiss etdik,Qûøda cÿnuba getdik.



per artes

107

* * *

Bir-birinÿ ÷ulüalaøan kþklÿr hansûlardûr? BuDaølû zibillikdÿn kÿnarda hansû budaqlar gþyÿrir?Ey insan oülu, sÿn bunu deyÿ bilmÿzsÿn, ÷önkiSÿn yalnûz bir yûüûn sûnmûø surÿtlÿri bilirsÿn,O yerdÿ ki gönÿø iøûq salûr vÿ o þlö aüacdan he÷ birKþlgÿ qalmûr vÿ kriket oyunu gÿtirmir dinclik,Vÿ quru daødan su sÿsi gÿlmir,Vermir bir az su, bir i÷imlik.Bu qûrmûzû qayanûn altûnda yalnûz kþlgÿ var, gÿl(Gÿl, bu kþlgÿdÿ bir azca dincÿl).Vÿ mÿn sÿnÿ hÿr ikisindÿn,Bir-birindÿn fÿrqli olan iki øey gþstÿrÿcÿm.Sÿnin kþlgÿn sÿhÿrlÿr arxanca sörönöb gedir,Axøamlar uzanûr, elÿ bil, sÿni qarøûlamaüa tÿlÿsir.Mÿn sÿnÿ bir ovuc tozun i÷indÿ vahimÿ gþstÿrÿcÿm.

Frisch weht der WindDer Heimat zu.Mein Irisch Kind,Wo weilest du?Èlk dÿfÿ bir il bundan qabaqSÿn mÿnÿ hiasintlÿr1 verdin;Onlar mÿnÿ hiasint qûz dedilÿr.

Bununla belÿ, biz geri qayûdanda hiasintlÿr baüûndanQucaüûn dolu idi, sa÷ûnsa yaø hÿlÿ dÿ.Mÿn danûøa bilmÿdim, mÿnim gþzöm sþnmöødö.O nÿ yaøayûrdû, nÿ dÿ hÿlÿ þlmöødö.Mÿn iøûüûn qÿlbinÿ nÿzÿr saldûm, bir nÿzÿr.

Qÿrq oldum sakitliyÿOd’ und leer das Meer.

1 Hiasint – ÷i÷ÿk adû

108

* * *

Madam Sosostris mÿøhur þncÿgþrÿn idi,Baxmayaraq ki bir dÿfÿ bÿrk soyuüa tutulmuødu,O, Avropanûn ÿn aüûllû qadûnû idi.Bir baülama mþcözÿli kartlarla o kart a÷dû vÿ dedi:– Bu, sÿnin kartûndûr, batmûø finikiyalû Dÿniz÷i.(O mirvarilÿr onun gþzlÿridir. Bax.)Bu da Belladonnadûr, Qayalar Xanûmû.Mÿrasimlÿr xanûmû.Bu da ÿlindÿ ö÷ ÿsa olan kiøi, bu da ×arxtBu da birgþzlö tacir. Bu kart ki aüdûrArxasûnda nÿ isÿ vardûr.Onu gþrmÿk mÿnÿ qadaüandûr.Mÿn Asûlmûø kiøini tapa bilmirÿm.Suyun yaratdûüû þlöm qorxularûnû da.Mÿn gþrörÿm ÷oxlu adam bir-birinin ardûncaFûrlanûr, hey fûrlanûr bir özöyön boyuncaSaü ol! ßgÿr sÿn xanûm Ekvitonu gþrsÿn,Ona de ki, ulduz falûnû mÿn þzöm gÿtirÿcÿm.Gÿrÿk ki, bu gönlÿr ehtiyatlû olaq biz.Real olmayan Øÿhÿr,Qûø øÿfÿqinin boz dumanûnûn altûndaLondon Bricin özÿrindÿn bir izdihamAxûb gedirdi. Mÿn döøönmÿzdim ki,Þlöm bu qÿdÿr insanlarû yaøatmayûb.Kþks þtörmÿlÿr, tÿk-tÿk nÿfÿslÿr gedib-gÿlirdiVÿ hÿr bir insan gþzlÿrini ayaqlarûnûnQabaüûna dikmiødi. Kinq Uilliam kö÷ÿsilÿAøaüû-yuxarû axûnla gedirdi.O yerÿ gedirdilÿr ki, Möqÿddÿs Mari VulnosSaatûn doqquzuncu þlöm sÿsli zÿrbÿsiBaø verdikdÿn sonra saatû saxlamûødû.Orada mÿn bir kiøini tanûdûm vÿ mÿn Stetson! –



per artes

109

deyÿ qûøqûraraq onu saxladûm. “Sÿn mÿnimlÿBirlikdÿ Milatsoda1 bir gÿmidÿ olmamûsan?”“Sÿnin ke÷ÿn il þz baüûnda basdûrdûüûn cÿsÿdGþyÿrmÿyÿ baølayûb, ÷i÷ÿk a÷acaq, ÿlbÿt”“Bÿlkÿ dÿ, qÿfil øaxta kþkönö dondurubdur,Bÿlkÿ dÿ, elÿ onu bir øaxta da vurubdur”.Amandûr, saxla iti ÷ÿpÿrdÿn bir az uzaqDûrnaüûyla ÷ÿpÿrin o, dibini qazacaqÈt ki var o, adamûn dostudur bil ki, ancaqSiz hypocrite lecteur! – mon semblable, – mon frère!”

NßZAKßTLÈ SÞHBßT

Möøahidÿ edirÿm: “Bizim bu miskin ayû!Mþcözÿli bir øeydir, onun yoxdur he÷ tayû.Bÿlkÿ, Prester Conun öförölmöø øarûdûrYa da gþydÿn asûlmûø bir iøûqlû lampadûrDar göndÿ sarvanlarûn yola döøÿn iøûüûOnlara yol gþstÿrÿn gecÿnin yaraøûüû.

* * *

Sonra isÿ kim isÿ: a÷arû iøÿ salûrGecÿnin gþzÿlliyin, elÿ bil, yada salûrGecÿ vÿ ay iøûüû: bir musiqi ÷alûnûrBoøluqlarû doldurur, bÿdÿni canlandûrûr.Sonra isÿ o deyir: “Bunu mÿnÿ deyirsÿn?”“Yox-yox, bunu mÿn yalnûz gic þzömÿ deyirÿm”.

* * *

Siz, ey madam, necÿ dÿ ÿbÿdi bir yumoristSÿn yeganÿ varlûüûn ÿbÿdi bir döømÿni

1 Milatso – Siciliyanûn yaxûnlûьûnda liman øÿhÿri

110

Bu sÿfil ruhumuza versÿn bir az tÿrpÿniø!Sÿnin kþmÿkliyinlÿ laqeyd vÿ hþkmlöSÿnin bircÿ zÿrbinlÿ biz hÿr øeyi dananûqDoürudan da, hÿr øeyi biz belÿcÿ qananûq?

BÈØßN YUMURTA

En l’an trentiesme de mon ageQue toutes mes hontes j’ay beues...Pipit döz otururdu stolunda þzönönMÿnim durduüum yerdÿn o, bir azca aralûOksford kolleclÿri tikmÿlÿrin östöndÿSÿrilÿrÿk masaya mÿnzÿrÿ yaradûrdû.

* * *

Hÿkk edilmiø fotolar, bir dÿ ki siluetlÿrBaba ulu xalanûn buxarûsûnûn baøûndaRÿqsÿ dÿvÿtnamÿtÿk qoyulmuødu orayaQoyulmuødur yan-yana qalmûødû yaddaøûmda.

* * *

Gþylÿrdÿ øÿrÿf lazûm deyildir mÿnÿ×önki cÿnab Filiplÿ gþröøÿ gÿlÿcÿyÿmKariolanusla da bir sþhbÿt edÿcÿyÿmO tip qÿhrÿmanlarla bilirÿm, gþröøÿcÿm.

* * *

Gþylÿrdÿ Kapitala ehtiyacûm yox mÿnim×önki Alfred Mondu gþrÿcÿyÿm orda mÿn.Biz ikimiz birlikdÿ uzanaraq yan-yana,Sÿlÿmÿ girÿcÿyik biz yalnûz beø faizdÿn.



per artes

111

* * *

Gþylÿrdÿ ittifaqa ehtiyacûm yox mÿnim×önki Lukretia Borqia olacaqdûr gÿlinimOnun lÿtifÿlÿri ÿylÿndirÿcÿk mÿniPipitin dediyindÿn qat-qat artûqdûr bilin.

* * *

Gþylÿrdÿ he÷ Pipitÿ ehtiyacûm yox mÿnimMadam Blavatski mÿnÿ tÿlim verÿcÿkGþyön yeddi qatûna, o möqÿddÿs yerlÿrÿPikarda de Donati, bil, mÿni þtörÿcÿk.

* * *

Hanû qÿpik dönyasû, onu aldûm pulla mÿnBir pÿrdÿ arxasûnda Pipitlÿ yemÿk ö÷ön.Qanlû gþzlö leø yeyÿnlÿr gÿlir GolderzqrindÿnHÿm dÿ Kentiøtaundan bizlÿri yemÿk ö÷ön.

* * *

Hanû qartal sÿsi, fil baüûrtûsû? Alp daüûnda qar altûnda basdûrûldû. Yaülû ÷þrÿk, lÿziz tikÿ altûnda Artan-artan ah nalÿlÿr Damcûlayûr ABC-lÿr.

112

SU ÞLÖMÖ

Finikiyalû Flebas, on beø gönön þlösöUnutdu dÿniz östdÿ qaüayû qûøqûrûüûn Ètkisini vÿ gÿlirini Dÿrin dÿniz kþrpÿsidi Dÿnizaltû bir axûnPû÷ûltûyla qaldûrdû onun sömöklÿrini O qalxûb yûxûldûqcaKe÷di þmör qocalûüû, cavanlûüû Axûb getdi burulüana.Èstÿr yÿhudi olsun, istÿr qeyri-yÿhudiEy tÿkÿri dþndÿrib kölÿyÿ öz tutanlarBil, Flebas sÿndÿn dÿ gþzÿl, qamÿtli idi.

OD MOÈZßSÈ

×ayûn ÷adûrû u÷ub: yarpaqlarûn son barmaqlarûQopur vÿ yaø ÷ay sahilinÿ batûr. KölÿkQÿhvÿyi torpaqdan eøidilmÿz þtöb-ke÷ir.Su pÿrilÿri bir-birindÿn ayrûlûr.Øirin Temza ÷ayû yumøaq-yumøaq axûb gedirVÿ bu, mÿnim mahnûm qurtarana qÿdÿr davam edir.×ay boø butulkalarû, sendvi÷ kaüûzlarûnû,Èpÿk yaylûqlarû, karbon qutularû, siqaret kþtöklÿriniVÿ ya yay gecÿlÿrinin digÿr øahidlÿrini þzöndÿ saxlamûr.Su pÿrilÿri aralanûb gedir. Onlarûn dostlarû vÿØÿhÿr direktorlarûnûn yubanan varislÿriAyrûldûqdan sonra he÷ bir önvan qoymamûølar.Leman ÷ayûnûn sahilindÿ mÿn oturub aüladûm...



per artes

113

Øirin Temza ÷ayû, mÿn mahnûmû oxuyubQurtarana qÿdÿr yumøaq-yumøaq axØirin Temza ÷ayû, yumøaq-yumøaq ax,×önki mÿn ucadan vÿ uzun danûømûram.Lakin arxamda soyuq bir kölÿk ÿsir vÿBu kölÿk mÿnÿ sömöklÿrin sÿsini gÿtirir,Bu sömöklÿrin qûrûlmasû nÿticÿsindÿßmÿlÿ gÿlÿn sÿs qulaqdan-qulaüa yayûlûr.

* * *

Bir si÷ovul yumøaq-yumøaq tÿrÿvÿz baüûndaSörönÿ-sörönÿ gedirdi þzönön arûq qarnûnû×ay sahili boyunca söröyÿ-söröyÿMÿn sakit bir kanalda balûq tutduüum vaxtBir qûø axøamû, evin arxasûnda, kralûn,Mÿnim qardaøûmûn qÿzaya uüramasû haqqûnda,Atamûn þlömö haqqûnda döøönördöm.Onlarûn aü cÿsÿdlÿri yaø torpaüûn östöndÿSömöklÿri isÿ balaca, quru, al÷aq bir ÷ardaüûn östöndÿ,Èldÿ bir dÿfÿ si÷ovullarûn ayaqlarû altûndaXûøûldayûrdûlar. Lakin arxamda hÿrdÿnbir,Tötÿk vÿ motor sÿslÿri eøidirdim vÿ o sÿslÿrdÿDeyilirdi ki, mÿn Svinini yazda PorterinYanûna gÿtirÿcÿm. Bax, gþr ay necÿ dÿXanûm Porterin vÿ onun qûzûnûn özÿrinÿParlaq iøûq salmûødûr.Onlar ayaqlarûnû sodalû suda yuyurlar.Et, o ces voix d’enfants, chantant dans la coupole!

Mÿzÿmmÿt, mÿzÿmmÿt, mÿzÿmmÿt,Cÿh-cÿh, cÿh-cÿh, cÿh-cÿh, cÿh-cÿh

Necÿ dÿ kobud vÿ söniTereu

114

QEYRÈ-REAL ØßHßR

Qûøûn gönorta vaxtû boz dumanûn altûndaCÿnab Eugenides, Smirna taciriÖzö qûrxûlmamûø vÿ ciblÿri qaraüatla dolu,C.È.F London sÿnÿdlÿrini gþstÿrÿrÿkFransûzcanûn xalq dilindÿ mÿniKÿnnon-strit hotelindÿ qÿlyanaltûya dÿvÿt etdiVÿ bu, uzanaraq Metropolda bir vikend ke÷irmÿklÿ bitdi.

* * *

Saatûn bir xoø vaxtûnda gþzlÿr vÿ insanûn beliYazû masasûndan ÷ÿkilÿrÿk dikÿlir, nÿ zaman kiÈnsan möhÿrriki taksi kimi gþzlÿyÿrkÿnTez-tez qaz verÿrÿk sÿs salan kimi,Mÿn yorüun, iki hÿyat arasûnda ayaq dþyÿnKor kimiyÿm. Qadûn dþøö kimi qûrûømûøDþølÿri olan qoca kiøi saatûn xoø vaxtûnda,Evÿ can atan axøam saatûnû gþrÿ bilÿr vÿO saatû gþrÿ bilÿr ki, dÿniz÷ini dÿnizdÿnEvÿ gÿtirir. Makina÷û ÷ay vaxtû evdÿÞzönön sÿhÿr söfrÿsini yûüûødûrûr,Pe÷ini yandûrûr vÿ qidanû qutulara qoyur.Pÿncÿrÿdÿn bayûrda gönÿøin axûrûncû øöalarûnûnAltûnda o yuyunub qurulanûr.Divanûn östöndÿ onun yataq dÿsti sÿrilib qalûr (gecÿ yataüû).Mÿn, Tiresias, qûrûø-qûrûø mÿmÿlÿri olan qoca bir kiøi,Anlayûram bu sÿhnÿni, bu iøi,Vÿ deyirÿm sonrakû gÿrdiøi –Mÿn dÿ gþzlÿnilÿn qonaüû gþzlÿdim.



per artes

115

O, cavan oülan gÿlib ÷atûr,Ki÷ik bir ev xidmÿt÷isinin evinÿ,Sevinÿ-sevinÿ, o baxûr mÿürur-mÿürur.Bu ki÷ik adama elÿ inamla baxûr ki,Onun baxdûüû adam, sanki,

Baøûnda ipÿk ølyapa olan bir Bradford milyoneridir.O baøa döøör ki, indi artûq zaman xoømÿramlûdûr.Yemÿk sona yetir, o, yorüun vÿ özgöndör.×alûøûr ki, þzönö alqûø etmÿklÿ mÿøüul etsinVÿ bötön onun xoøagÿlmÿz anlarû sona yetsin:Qûzarmûø, pþrtmöø vÿ qÿtiyyÿtli halda o, birdÿn-birÿ

Ke÷ir höcuma ÷ÿkÿrÿk nÿrÿA÷ûb ÿllÿrini gþylÿrÿ sarûO dua eylÿyir gþzlÿmir ancaqDua ÿvÿzindÿ he÷ cavablarûLaqeyd-laqeyd xoøgÿldin deyir.(Mÿn, Tiresias bu divan östÿ, ya da×arpayûda olmuøam, bÿlkÿ,×ox ÿzab gþrmöøÿm bu vaxta qÿdÿr,Bir macal vermÿyib mÿnÿ qÿm-kÿdÿr.Divarûn dibinÿ döøöb qalmûøam,Demÿ ki, hÿyatdan mÿn kam almûøam.Nÿ qÿdÿr yaøadûm, bil, mÿn nÿ qÿdÿr,Þmröm olubdur þlömdÿn betÿr.)Deyÿrÿk son dÿfÿ þpöø bÿxø edirßliylÿ yoxlayûb pillÿkÿnlÿri,Qaranlûq yollarla aøaüû gedir...

* * *

O dþnör vÿ gözgödÿ þzönÿ baxûr, bir anSanki, xÿbÿrdar deyil o sevÿn insanûnOndan ayrûlmaüûndan.

116

Baøû imkan verir ki, döøönsön o bir anlûqAlayarûm÷ûq fikir hÿlÿ qalûr qaranlûq“Yaxøû oldu qurtardû, olacaüa ÷arÿ yox”,Bu sevimli bir qadûn yenÿ tÿnha qalacaq,O girir otaüûna, tÿklikdÿn usanaraqSa÷ûnû sûüallayûb, ÿl atûr qrammofonaBir mahnû oxutdurur xoø gÿlsin deyÿ ona.

* * *

Bu musiqi mÿnimlÿ sular östÿ sörönöbViktoriya kö÷ÿsindÿ vÿ Strÿnddÿ gþrönöbEy øÿhÿr, øÿhÿr, bÿzÿn mÿn eøidirÿm,Lover Temza Stritdÿ, barlarûn qûraüûnda,Mandolinanûn1 fösunkar musiqisiniBarlardan gÿlÿn øþhrÿtlÿri vÿ laqqûrtûlarû,Gönorta÷aüû balûq÷ûnûn oxuduqlarûnû eøitmiøÿm;Maqnus vÿ Marturun divarlarûnûn ifadÿedilmÿzAü vÿ qûzûlû tonlu tÿravÿtini duymuøam.

* * *

×ay tÿrlÿyirNeft vÿ qatran barjlarûÖzöb gedir,Dÿnizin qabarmasûDoüurur tÿøviøYayûlûr geniø-geniøAüûr kþtöklÿr östÿÖzör kölÿkdþyÿnÿÖzöb gedÿn kþtöklÿrDoun Qrinvi÷ÿ ÷atûrDoqquz adasûnû ke÷irVeialala leiaVallala leialala

1 Mandolina – simli musiqi alÿti



per artes

117

* * *

Elizabet vÿ LeykesterDþyÿclÿyÿn avarlarGÿminin arxasûndaYaranûr yuvacûqlar.Coøqun qabarmalarXÿfif dalüalarla yayûlûrHÿr iki sahilÿCÿnub kölÿyiAxûnla gÿtirdiAü qöllÿlÿrinZÿng sÿslÿriniVeialala leiaVallala leialala

* * *

Tramvaylar vÿ tozlu aüaclar,Hayberi mÿni tÿngÿ gÿtirib. Ri÷mond vÿ KyuMÿni øil-köt etdi. Ri÷mondun yaxûnlûüûnda Mÿn dizimi qaldûrdûm ki,Dar bir kanyonun östönÿ minim.“Mÿnim qû÷larûm Murqeytdÿ, qÿlbim isÿAyaqlarûmûn altûndadûr. Bu hadisÿdÿn Sonra aülamûødû, az qala.O, “yeni bir baølanüûca” sþz verdi.Mÿn he÷ nÿ demÿdim. Mÿn dinmÿdim.Nÿyÿ qÿzÿblÿnmÿli, Marqeyt Sÿndz ÿmi. Þzöm dÿ bilÿ-bilÿ. ßlaqÿlÿndirÿ bilmÿrÿm He÷ nÿyi he÷ nÿ ilÿ.×irkli ÿllÿrin qûrûlmûø dûrnaqlarûBudurmu zÿhmÿtkeø xalqûnûn bötön qazandûqlarû?

118

Bu ki var, he÷, he÷ nÿdir.Mÿn yana-yanaGÿldim Karteycÿ sonraYana-yana, yana-yana, yana-yanaAy Allah, sÿn mÿni göl kimi dÿr gþtör,Allah, göl kimi dÿr mÿniYana-yana.

ØAHMAT OYUNU

Onun oturduüu stol øþlÿ sa÷an taxta bÿnzÿyirdiOnun øþlÿsi mÿrmÿr özÿrindÿ bÿrq vururdu.O yerdÿ ki bÿhÿr gÿtirmiø özöm tÿnÿklÿriØöøÿnin östönÿ þz aüûrlûüûnû salmûødû. OradanQûzûlû bir Kupidon1 oürun-oürun baxa-baxa qalmûødû.(Digÿri onun qanadûnûn arxasûnda gizlÿnmiødi).Yeddiqollu øamdanûn øþlÿlÿri ikiqat ÷oxaldûVÿ stolun östöndÿ iøûq elÿ ÿks edildi ki,Sanki, onun daø-qaøû parlaqlûüûylaOnu qarøûlamaüa qalxdû. Atlas boü÷alardanBol-bol rÿngli almazlar vÿ fil sömöyöndÿnOlan qablar tþköldö vÿ tûxacsûz qablardaOnun gizlÿtdiyi qÿribÿ sintetik ÿtirlÿr,Pudralû vÿ ya maye halûnda olan mazlarHisslÿri narahat edir, karûxdûrûr vÿ boüurdu;Pÿncÿrÿdÿn gÿlÿn tÿmiz hava ilÿ qarûøaraq yoüunlaøan,Vÿ uzunmöddÿtli yanan øam øþlÿlÿrinÿ ÷þkördö,Þz töstösönö buraxdû havayaNÿhÿng bir misÿ hopdurulmuø dÿniz aüacû ÿtrafûndaßlvan daølarla haøiyÿyÿ alûnmûø ocaqdaYaøûl vÿ portaüal rÿngli alovla yanûrdû,Onun i÷indÿ zÿif iøûqlû oyma delfin özördö.

1 Kupidon – Roma ÿsatirindÿ eøq mÿlÿyi



per artes

119

Antik buxarûnûn östöndÿ, sanki, meøÿ mÿnzÿrÿsiYaradan bir pÿncÿrÿ nömayiø etdirilmiødir.Barbar kral tÿrÿfindÿn Filomelin dÿyiødirilmÿsi,Elÿ kobudcasûna zorakûlûqla hÿyata ke÷irilmiødirKi, buna baxmayaraq, bölböl bötön sÿhranûPozulmaz bir sÿslÿ doldurdu.Vÿ hÿlÿ dÿ o qûøqûrûrdû,Vÿ hÿlÿ dÿ dönya bu bölbölönCÿh-cÿhini ÷irkli qulaqlara ÷atdûrûr.Vÿ digÿr zaman özÿrindÿki solmuø mþhörlÿrDivarlar özÿrindÿ ÿks edilirdi,Gþz dikib baxan formalar bayûra sþykÿnirdi,Sþykÿnÿrÿk otaüû sakitcÿ i÷ÿridÿn baülayûrdû.Pillÿlÿrdÿ addûmlar sörönÿ-sörönÿ gedirdi.Alovun iøûüû altûnda, sa÷û daraq altûndaAtÿøli nþqtÿlÿrdÿ hÿr tÿrÿfÿ yayûldû,Sþzlÿrdÿ øþlÿlÿndi, sonra isÿ vÿhøi sökut olacaq.

* * *

ßsÿblÿrim ÷ox pisdir, qal mÿnimlÿ bu axøamDanûø gÿl sÿn mÿnimlÿ, danûø, niyÿ dinmirsÿn?Nÿ haqda döøönörsÿn, sÿn nÿ haqda? De bir, nÿ?Mÿn he÷ vaxt bilmirÿm ki, sÿn nÿ haqda döøönörsÿn. Döøön.Mÿncÿ, biz si÷ovullar vadisindÿyikO yerdÿ ki þlmöø adamlar þz sömöklÿrini itirmiølÿr.Bu qapûnûn altûndan gÿlÿn sÿs nÿdir?Bu sÿs indi de, nÿdir? Kölÿk nÿ edir?Bir daha he÷ nÿ, he÷ nÿ bir daha.Nÿ isÿ bir øey et.“Sÿn he÷ nÿyi bilmirsÿn? Sÿn he÷ nÿyi gþrmörsÿn?Sÿn he÷ nÿyi xatûrlamûrsan?”Mÿn xatûrlayûram.

120

Mÿn xatûrlayûram o mirvarilÿri ki, onlar onun gþzlÿridir.“Sÿn saü-salamatsan, yoxsa yox?Sÿnin baøûnda bir øey varmû?”AmmaO O O O Øekspir gÿbÿsi –O ÷ox zÿrifdir×ox aüûllûdûr“Èndi mÿn nÿ edim? Nÿ edim?”Mÿn elÿ olduüum kimi bayûra sû÷rayûb qa÷acaüamVÿ kö÷ÿ ilÿ gedÿcÿyÿmBaøûmû aøaüû dikib. Yaxøû, bÿs biz sabah nÿ edÿcÿyik?Biz ha÷ansa nÿ edÿcÿyik?Saat 10-da isti suYaüûø yaüsa saat dþrddÿ qapalû maøûnVÿ biz bir dÿfÿ øahmat oynayacaüûq.Kirpiksiz gþzlÿrimizi bir-birinÿ sûxaraqQulaq asûrûq nÿyÿQapûnûn dþyölmÿsi sÿsini gþzlÿyÿ-gþzlÿyÿ.

* * *

Lilin ÿri þzönö sÿfÿrbÿr etdikdÿ mÿn dedim.Mÿn sþzlÿrimi xûrdalamadûm, mÿn þzöm ona dedim.TßLßSÈN, ZßHMßT OLMASA, VAXTDIRÈndi Albert geri qayûdûr, bir az þzönö ÿlÿ al.O bilmÿk istÿyÿcÿk ki, sÿn onun sÿnÿ verdiyi pulla nÿ etdin.Þzönÿ bir ne÷ÿ diømi dözÿltdirdin? O, sÿnÿ pul verdi.Mÿn orada idim. Sÿn onlarûn hamûsûnû ÷ûxartdûrmûsanmû?O dedi – and i÷irÿm ki, sÿnÿ mÿn baxa bilmirÿm.He÷ mÿn dÿ sÿnÿ baxa bilmirÿm, – mÿn dedim



per artes

121

Vÿ yazûq Albert haqqûnda fikirlÿødim.O, dþrd il orduda xidmÿt etmiødir. O istÿyir ki,Yaxøû vaxt ke÷irsin. ßgÿr sÿn onaBu yaxøû vaxtû bÿxø etmÿsÿn, digÿrlÿri onaBu yaxøû vaxtû verÿcÿklÿr, – deyÿ mÿn qeyd etdim.Doürudanmû, belÿ øey ola bilÿr, – deyÿ o soruødu.Belÿ bir øeyÿ bÿnzÿr iø baø verÿ bilÿr, – mÿn dedim.Onda mÿn bilÿcÿyÿm ki, mÿn kimÿ tÿøÿkkör etmÿliyÿm –O dedi vÿ birbaøa gþzönö mÿnÿ zillÿdi.TßLßS, ZßHMßT OLMASA, VAXTDIR.ßgÿr sÿn onu xoølamûrsansa, sÿn onunla yola gedÿ bilÿrsÿn, –Mÿn dedim. ßgÿr sÿn bacarmasan,Digÿrlÿri gþtöröb se÷ÿ bilÿrlÿr.Lakin Albert ÿgÿr sÿndÿn qa÷sa, bu, sÿnÿ demÿyÿSþzön ÷atûømamazlûüû ucbatûndan olmayacaqdûr.Sÿn belÿ qÿdim adamlar kimiGþrönmÿyinÿ gþrÿ utanmalû olacaqsan.(Vÿ onun yalnûz otuz bir yaøû olardû.)Mÿn bacarmûram, – dedi, burnunu salladû.Mÿnim aldûüûm dÿrmanlar onu qa÷ûrdûb, – o dedi.Onun artûq beø ÿri olmuødu vÿGÿnc Georgi ö÷ön ÿldÿn-ayaqdan gedirdi.Dÿrmansatan dedi ki, hÿr øey yaxøû olacaq,Amma mÿn he÷ vaxt ÿvvÿlki kimi olmamûøam.Sÿn ÿmÿlli-baølû axmaqsan, – dedim mÿn.Yaxøû, ÿgÿr Albert sÿni tÿrk etmÿsÿ,Bu o, o da sÿn, – dedim mÿn.ßgÿr sÿn uøaq istÿmirsÿnsÿ, evlÿnirdin niyÿ bÿs?TßLßSÈN, ZßHMßT OLMASA, VAXTDIRBÿli, o bazar gönö Albert evdÿ idi. Onlar×ox isti bir donuz budu yemiødilÿr. Mÿndÿn dÿXahiø etdilÿr ki, gönorta yemÿyinÿ onlara gÿlim.

122

Gÿlim ki, isti-isti onlarûn gþzÿl gönönö gþröm.TßLßSÈN, ZßHMßT OLMASA, VAXTDIRTßLßSÈN, ZßHMßT OLMASA,VAXTDIRGecÿn xeyir olsun, Bil. Gecÿn xeyir, Lou,Gecÿn xeyir, May. Gecÿn xeyir.Ta ta. Gecÿn xeyir, gecÿn xeyir,Gecÿniz xeyir, xanûmlar, øirin xanûmlar,Gecÿniz xeyir, gecÿniz xeyir.

LA TÈGLÈA CHE PÈANGE

O quam te memorem Virgo...

Dayan pillÿkÿnin höndör yerindÿBaüdakû hasara sþykÿnib dayanToxun øöalara sa÷ûn i÷indÿYapûø göllÿrindÿn aürû-acûylaOnlarû torpaüa ataraq bir anGþzlÿrindÿ kinin ehtiyacûylaToxu gön øöasûn sa÷ûn i÷indÿ.

* * *

Mÿn istÿrdim getsin o.Mÿn istÿrdim dayansûnBir az qubar etsin o.O, belÿ dÿ edÿcÿk

O gedÿcÿk, necÿ ki ruh bÿdÿni tÿrk edirTÿrk edÿcÿk aüûlûn sahib olduüu canû

Necÿ tÿrk edib gedir.O da elÿ gedÿcÿk.Bötön bunlara bir gönYaxøû yol tapmaq gÿrÿk



per artes

123

Elÿ bir yol olsun ki, biz onu baøa döøÿkBu yol ÿllÿ gþröømÿk, quru tÿbÿssöm kimiSadÿ vÿ etibarsûz, sevmir biri-birini.O dþndÿrdi özönö payûz gönlÿri kimi, Soyuq vÿ qaøqabaqlû.Bu, mÿnÿ yaddaø verdi, bunun bötön yaddaøûn Ne÷ÿ saat, ne÷ÿ gönSa÷larûnû tþkmöødö qollarûnûn östönÿßllÿrindÿ var idi tÿzÿ ÷i÷ÿk, tÿzÿ gölBunlarûn hÿr ikisi bir ÿldÿ ola bilir!?Mÿn yaddan ÷ûxarmûøam bir iøarÿ, bir duruøMÿni hÿr an ÷aødûrûr, hÿm dostluq, hÿm dÿ vuruøBax ki, bötön bunlara cavab olar, nÿhayÿt,Narahat gecÿyarû, gönorta istirahÿt.

ODA1

Xösusilÿ sizÿ vÿ bötön VolsakianlaraBþyök inciklik vÿ riya YorüunamSinxron gizli gölöø vÿ qanmazlûqMöqÿddÿs meøÿnin sakitliyi ilÿRuhsuz zÿhÿrli ÷ayûn kþpöklÿri vÿ sÿsi AnlaøûlmazlûqAip2 sÿnÿtinin indi aradan ÷ûxmûø lÿhcÿsi

* * *ßzablûBÿy þz telini sûüallayan zaman×arpayûnûn östöndÿ vardû qan

1 Oda – øeir nþvц; мÿдщиййÿ, вÿсфнамÿ2 Aip – bataqlûq zanbaьû

124

Sÿhÿr artûq gec idiUøaqlar baüda oxuyurdu(Lo Hymen, Hymenaee)Succuba eviscerate

* * *

ßyri-öyröPerseusun dözöb-qoømasû ilÿßjdahanûn sÿfeh qÿzÿbi, kiniSöbh ÷aüû kölÿyin qarøûsûnda özÿn kimiQûzûlû Apokalipsis1 özör.Onun ucuzcasûna yoxa ÷ûxmasûndan qÿzÿblÿnib.Èndi isÿ o oradadûr×arlz Vaqonun altûnda baødan-ayaüaYuyulub tÿmizlÿnmiødir.

SVÈNÈ, DÈKßL

Vÿ qoy ÿtrafûndakû aüaclarQoy yarpaqsûz olsun vÿ qurusunlar:Qoy qayalar ah-nalÿ qoparsûnlarVÿ qoy arxamda mÿnim hÿr øeyi viran qoysunlarBax, bax, fahiøÿlÿr!

* * *

Mÿnÿ ÷oxlu maüaralû bir sahil ÷ÿkQoy o sahil siklades dÿ olsun tÿzÿGÿl sÿn mÿnÿ kÿlÿ-kþtör bir qaya ÷ÿkBaxsûn özö zingildÿyÿn bir dÿnizÿ.

1 Apokalipsis – Qiyamÿt gцnц



per artes

125

* * *

Aelusun özÿrindÿ gþstÿr mÿniAriadanûn sa÷larûnû pûrtlaødûranQoy ösyankar qaüayûlar gþröm ordaDalüalarû øiøirdÿcÿk onlar hÿr an.

* * *

ßl-ayaüû iøÿ salûr hÿr bir sÿhÿr(Nausicaa vÿ Politim)Oranqutan hÿrÿkÿti qoymaz mÿhÿlAü buxarda gþrkÿmi var hÿr birinin

* * *

Bax bu solüun, bu döyönlö, zÿif sa÷larGþz östönÿ sallanaraq korlaødûrûrOvalvari cÿrgÿlÿnmiø diølÿri varOmbalarû oraq kimi ÿyri durur.

* * *

Diz östöndÿ cib bû÷aüû a÷ûq qalûbDöz uzanûb ayaqlarû belÿ qÿdÿr×arpayûda dþøÿyi dÿ bir az qa÷ûbYastûüûnû baø altûna qoya bilmir.

* * *

Svini sþylÿdi – qûrxûn bösbötönQûrmûzû peysÿrdÿn pa÷aya qÿdÿrSabun kþpöyönö silir özöndÿnQadûn coøqunluüu ÷ox olur hÿrdÿn.

* * *

(Kiøinin uzanmûø kþlgÿsi ki varEmerson demiø ki, o bir tarixdir

126

Svini boyunu gþrmÿyÿnmi varGönÿøin altûnda dayanûb durur).

* * *

Sûnayûr ölgöcö o, þz qû÷ûndaGþzlÿyir qûøqûrûq kÿssin bir araEpileptik bir qûz ÷arpayûsûndaQûvûrûlûr bu yana, gah da o yana.

* * *

Dÿhlizdÿ xanûmlar rösvay olunmuøSanûrlar eyibi ÷ox bax bu oyununØahid axtarûrlar gþrdöklÿrinÿEtiraz edirlÿr zþvqönÿ onun.

* * *

Øahidi olurlar isteriyanûnBunu he÷ bilmÿmÿk, qanmamaq olar?Xanûm Turner ona eyham eylÿyirBunun xeyri varsa, ziyanû da var.

* * *

Doris dÿsmallanûb ÷ûxûr hamamdan,Yalûn ayaüûnû gen basa-basaGÿtirir duz-÷þrÿk yavaøca bu anBir dÿ ki ona bir tÿmiz konyak da.

Shantih shantih shantihßxlaqsûzlûüûn pû÷ûltûlarû

* * *

Uebsteri þlöm lap yaxalamûødûDÿrinin altûnda qalmûødû kÿllÿ



per artes

127

Torpaüûn altûnda cansûz mÿxluqlarDodaqsûz diølÿri qûcamûødûlar.

* * *

Øiøir nÿrgizgölö øar ÿvÿzinÿOna oürun-oürun baxûlan zamanFikirlÿr dolaøûr þlö yanlaraOnun lÿzzÿtini artûrûr bu an.

* * *

Donna belÿ idi, döøönörÿm mÿnOnun hisslÿrini ÿvÿz edÿn yoxOnunku sarmaømaq, hÿm nöfuz etmÿkOnun tÿcröbÿsi ÷oxdur, yaman ÷ox.

* * *

O, iliyin ÿzabûnû bilirdi,O cÿsÿd aürûsû asan saüalmazSömök sûzûltûyla inildÿmÿsÿ,ßzÿlÿ he÷ nÿyi vecinÿ almaz.

* * *

Qrinsin gþzÿldir onun rus gþzöArtûrûr daha da gþzÿlliyiniKorset geyinmÿmiø o gþzÿl dþøöØiøÿrÿk artûrûr gþzÿlliyini.

* * *

Braziliya pÿlÿngi qÿfÿsdÿ ikÿnQorxudur meymunu, dÿrs verir onaBir piøik yanûna onun gÿlirkÿnQriskin tez qa÷ûr þz otaüûna.

128

* * *

Braziliya pÿlÿngi – gþzÿl, cilalûHeyvanûn iyini döz bilÿ bilÿrAncaq o ayûrmûr iylÿri bir-birQriskin otaqda etdiyi qÿdÿr.

* * *

Bilin ki, möcÿrrÿd varlûqlar belÿDolanûr gþzÿllik baøûna hÿr gönBizim qismÿtimiz qabûrüa altdaDolanûr, dþvr edir yaøatmaq ö÷ön.



per artes



per artes

DRAM ßSßRLßRÈ

132

KÈLSßDß QßTL

BÈRÈNCÈ HÈSSß

S U R ß T L ß R :

Kÿnterberidÿn olan qadûnlarûn xoruKilsÿnin цч keøiøiBir möjdÿ÷iArxiyepiskop Tomas BekketDþrd araqarûødûranXidmÿt÷i lÿr

Sяhnя arxiyepiskopun zalûnda baø verir.2 dekabr 1170-ci il

X o r : Gÿlin burada, lap kilsÿnin yanûnda dayanaq. Gÿlin elÿ

Buradaca gþzlÿyÿk. Bizi buraya tÿhlökÿmi gÿtirmiødir?Bizim ö÷ön hansû bir tÿhlökÿ ola bilÿr? Bÿlkÿ dÿ, bizim ayaqlarûmûzûDartûb kilsÿyÿ tÿrÿf gÿtirÿn tÿhlökÿsizlik haqda olanBiliklÿrimizdir. Bizim ö÷ön nÿ kimi tÿhlökÿ ola bilÿr ki –Kasûblarmû, yoxsa kasûb Kÿnterberi qadûnlarûmû?Elÿ bir dÿrd-kÿdÿr vardûrmû ki, o, bizim baøûmûza gÿlmÿmiø olsun?Bizim ö÷ön he÷ bir tÿhlökÿ ola bilmÿz,Amma he÷ kilsÿdÿ dÿ bir tÿhlökÿsizlik ömidi yoxdur.



per artes

133

Gþzlÿrimizlÿ øahidi olduüumuz bir aktûn niøanÿlÿriQû÷larûmûzû vadar edib ki, yolunu kilsÿyÿ tÿrÿf salsûn.Biz vadar olmuøuq ki, øahidi olduüumuz hadisÿlÿrÿ dþzÿk.

Qûzûlû оktyabr ayû yavaø-yavaø ÿriyÿrÿk þmrönö baøa vurduqdaVÿ onun yerinÿ ÷iskinli-dumanlû noyabr ayû gÿldikdÿ,Alma aüaclardan dÿrilib anbarlara yûüûlanda, torpaq, su vÿPal÷ûüûn i÷indÿ qonur þlöm libasû geydikdÿ Yeni il gþzlÿyir,Nÿfÿsini dÿrir vÿ gþzlÿyir zÿhmÿtkeø bir insan×ÿkmÿlÿrinin pal÷ûüûnû sûyûraraq ÿllÿrini ocaüa tÿrÿf uzatdûqdaYeni il qaranlûq i÷ÿrisindÿ pû÷ûldayûr, o gþzlÿyir,Taleyin gÿliøini gþzlÿyir. O kÿs ki ÿllÿrini ocaüa uzatmûødûrVÿ bötön möqÿddÿs þvliyalarû xatûrlayûr,Gþzlÿyÿn bötön möqÿddÿslÿri vÿ øÿhidlÿri xatûrlayûr. Vÿ elÿBir insan ola bilÿrmi ki, ÿllÿrini ocaüa uzatsûn vÿ þz aüasûnû dansûn?O kÿs ki ocaqda qûzûnsûn vÿ þz aüasûnû dansûn?Arxiyepiskop, o insan ki hÿmiøÿ þz adamlarûna qarøûMehriban÷ûlûq gþstÿrmiødir, bizi qoyub getdiyi yeddinci ilinVÿ yeddinci ilin yayûnûn da sonu baøa ÷atdû.O, geri qayûtsaydû ÷ox yaxøû olardû. Èstÿr bizi krallar idarÿ etsin,Èstÿrsÿ dÿ baronlar, biz istismarûn hÿr özönö gþrmöøök vÿßksÿr hallarda bizi Allahûn ömidinÿ buraxûblar vÿ o zamanlar ki,

134

Bizi baølû-baøûna buraxûblar, biz buna mÿmnun olmuøuq.Biz ÷alûøûrûq ki, mÿiøÿt qayüûlarûmûzû nizama salaq;Tacir utana-utana vÿ ÷ox ehtiyatla ÷alûøûr ki, þz taleyini qursunVÿ ÿmÿk÷i þzönön sahib olduüu bir par÷a torpaüa sinir ki,Þzönön rÿngini torpaüûn rÿnginÿ boyasûn, ÷önki o ÷alûøûr ki,Hiss edilmÿdÿn aradan söröøöb ÷ûxsûn. Èndi isÿ mÿn sakit mþvsömlÿrinNarahatlûüûndan qorxuram. Qûø gÿlÿcÿk vÿ o, dÿnizdÿnÞlöm gÿtirÿcÿk, hÿr øeyi alt-öst edÿn bahar qapûmûzû dþyÿclÿyÿcÿk.Hay-köy, töstö-duman gþzlÿrimizi kor, qulaqlarûmûzû kar edÿcÿk.Bÿdbÿxtlik gÿtirÿn yay ÷aylarûmûzûn yataqlarûnû yandûrûb-yaxacaqVÿ kasûblar solub-saralan baøqa bir oktyabr ayûnû gþzlÿyÿcÿk.Yay necÿ tÿsÿlli gÿtirsin, axû payûz atÿø a÷ûr,Töstösö qûødan ÷ûxmûrmû?Yayûn istisindÿ biz nÿ edÿcÿyik?Biz yenÿ dÿ mi baøqa bir bar-bÿhÿrli oktyabr ayûnû gþzlÿyÿcÿyik?Bizim östömözÿ hansûsa bir bÿla gÿlir. Biz isÿ gþzlÿyirik.Biz hÿr dÿrdÿ dþzörök. Gþzlÿyirik möqÿddÿslÿr vÿ øÿhidlÿr,Gþzlÿyirik bizim ö÷ön kimsÿ gÿrÿk olsun möqÿddÿs vÿ øÿhidBizi ha÷an xilas edir bircÿ igid?Allahûn ÿlindÿ olan tale gþzlÿyir,



per artes

135

Hÿlÿ formalaømamûølarû salûr formaya:Mÿn gönÿøin parlaq øÿfÿqindÿ bu øeylÿri gþrmöøÿm.Tale dþvlÿt xadimlÿrinin ÿlindÿ deyil, Allahûn ÿlindÿ gþzlÿyir.Dþvlÿt xadimlÿrinin ÿlindÿ olan tale bÿzÿn yaxøûlûq edir,Bÿzÿn dÿ pislik, bÿzÿn planlû olur, bÿzÿn bÿxtÿbÿxt.ßllÿrini zaman ke÷dikcÿ mÿqsÿdlÿri ö÷ön а÷араг dua edirlÿr.Gÿl, ey xoøbÿxt dekabr, O kÿs ki sÿni qoruyur, sÿni gþrör vÿ duyur.Bÿøÿr þvladû yenÿ dÿ mi nifrÿt ÷irkabûnda boüulacaq,Biz kasûblar ö÷ön he÷ bir hÿrÿkÿt yoxdur.Bizim ö÷ön yalnûz gþzlÿmÿk vÿ hadisÿlÿrin øahidi olmaq qalûr.

(Keøiølяr daxil olur.)

B i r i n c i k e ø i ø : Yeddi il vÿ yeddinci ilin yayû sona yetir.Arxiyepiskopun bizi qoyub getdiyi vaxtdanYeddi il vÿ yeddinci ilin yayû baøa ÷atûr.

È k i n c i k e ø i ø : Gþrÿn, indi arxiyepiskop vÿ bizim kölli-ixityar sahibi

Papa nÿ edir? Gþrÿn, Papa tÿrs kralla vÿ Fransa kralû ilÿArdû-arasû kÿsilmÿyÿn intriqalarla vÿ gediølÿrlÿ,Konfranslarla, qÿbul edilÿn vÿ rÿdd edilÿn gþröølÿrlÿ,Sona yetmÿyÿn vÿ ya sonu olmayan gþröølÿrlÿNecÿ bacarûr? Fransanûn gah bu yerindÿ,Gah digÿr bir yerindÿ nÿ edir?

Ö ÷ ö n c ö k e ø i ø : Mÿn hazûrkû hakimiyyÿtin iølÿklÿrindÿ he÷ bir qaneedici

136

Bir øey gþrmörÿm, yalnûz zorakûlûq, ikiözlölök vÿTez-tez baø verÿn sui-istifadÿ hallarû.Krallar dþvlÿti idarÿ edir, yoxsa baronlar?Göclö adam dþvlÿti göclö øÿkildÿ idarÿ edir,Zÿif adam isÿ inadkarlûqla.Onlarûn yalnûz bir zamanlarû vardûr:Hakimiyyÿti zÿbt etmÿk vÿ onu ÿldÿ saxlamaq,Vÿ damarlû olanlar digÿrlÿrinin tamahlarûndanVÿ hakimiyyÿt hÿrisliklÿrindÿn istifadÿ edirlÿr.Zÿiflÿr þz i÷lÿrindÿ boüulurlar.

B i r i n c i k e ø i ø : Bötön bunlar bÿs etmÿzmi vÿ sona yetmÿzmi,

Nÿ qÿdÿr ki kasûblar qapû aüzûnda dÿyiøir donu,Bÿzÿn dÿ tanûmûr yaxûn dostunu.Onlarûn Allahû da unudub onu,O kÿs ki unudub yaxûn dostunu.

(Möjdя÷i daxil olur.)

M ö j d ÿ ÷ i : Siz ey Allahûn qullarû vÿ mÿbÿdgahûn qoruyucularû,

Mÿn gÿlmiøÿm ki, sizÿ uzun÷uluq etmÿdÿn birbaøa deyim:Arxiyepiskop Èngiltÿrÿdÿdir vÿ øÿhÿrin kÿnarûnda,Øÿhÿrÿ yaxûn bir yerdÿdir. Mÿni tÿlÿsik gþndÿriblÿr ki,Mömkön qÿdÿr tez-tÿlÿsik onun gÿliøi haqqûndaSizÿ mÿlumat verim ki, siz onu qarøûlamaüa hazûrlaøasûnûz.

B i r i n c i k e ø i ø : Necÿ bÿyÿm, möhacirÿt sona yetdimi ki,Bizim aüamûz arxiyepiskop yenidÿn kralla birlÿøib?Bu iki mÿürur insan necÿ olub ki, bir-biri ilÿ barûøûb?×ÿkiclÿ zindan arasûnda necÿ sölh ola bilÿr?De gþröm, kþhnÿ möbahisÿlÿrÿ son qoyulubmu?



per artes

137

Onlarû bir-birindÿn ayûran vöqar divarû sþkölöbdörmö?Bu, sölh demÿkdir, yoxsa möharibÿ?O, tam ÿmin olaraq gÿlmiødirmi, yoxsa RomanûnHakimiyyÿtindÿ, mÿnÿvi hakimiyyÿtdÿ þzönÿ yer tutacaq?O, xalqûn inamûnûmû doüruldacaq vÿ mÿhÿbbÿtinimiQazanacaq, yoxsa baronlarûn hÿsÿdini vÿ nifrÿtini?

M ö j d ÿ ÷ i : Siz möÿyyÿn dÿrÿcÿdÿ inamsûzlûq bÿslÿmÿkdÿ haqlûsûnûz.

O, bötön ona qarøû olan iradlarû tÿsdiq edÿrÿk iftixar vÿTÿÿssöf hissi ilÿ gÿlir, øöbhÿsiz ki, o, xalqûn etibarûnaArxalanûr. O xalq ki onu coøqun hÿvÿslÿ qarøûlayûr.Onlar yollarda cÿrgÿ qurur vÿ plaølarûnûn baølûqlarûnûGþyÿ atûr, fÿslin sonunda a÷mûø göl-÷i÷ÿklÿri vÿYarpaqlarû onun gÿldiyi yollara sÿpirlÿr.Øÿhÿrin kö÷ÿlÿri adamlarla o dÿrÿcÿdÿ dolacaqdûr ki,Ènsanlar nÿfÿs ala bilmÿyÿcÿklÿr. Vÿ mÿnÿ elÿ gÿlir ki,Onun atû quyruüundan mÿhrum olacaqdûr.×önki adi bir tök qiymÿtli bir saxlanca ÷evrilÿcÿk.O, bir tÿrÿfdÿn kralla, digÿr tÿrÿfdÿn isÿ fransûz kralû ilÿdir.Fransûz kralû, mÿnÿ elÿ gÿlir ki, istÿyÿcÿk ki,Onu bir qÿdÿr þz krallûüûnda yubadûb saxlasûn.Lakin bizim krala qalsa, bu, baøqa bir mÿsÿlÿdir.

B i r i n c i k e ø i ø : Amma mÿn yenÿ dÿ sual edirÿm –Bu, möharibÿ demÿkdir, yoxsa sölh?

M ö j d ÿ ÷ i : Sölh, lakin bir qÿdÿr dÿ sÿn deyÿn sölh yox. ßgÿr sÿn

Mÿnim rÿyimi bilmÿk istÿsÿn, bu bir yamaqlû mÿsÿ lÿdir. Vÿ bir daha mÿndÿn soruø san, mÿn deyÿrdim ki, mÿncÿ, arxiyepiskop hÿr cör illöziyalarla yaøa yan adam deyil dir. Bununla belÿ, o, þz iradlarûndan yan ke÷ÿn adam da deyil dir. Siz mÿnim fikrimi soruøsanûz,

138

mÿn deyÿ bilÿrÿm ki, bu sölh nÿ son nÿticÿ, nÿ dÿ baølanüûc demÿkdir.

Bu, hamûnûn bildiyi bir mÿsÿlÿdir ki,Arxiyepiskop kraldan ayrûldûqdan sonra o, krala demiødir:Mÿnim aüam, mÿn elÿ bir adam olaraq sizdÿn ayrûlûram ki, Sizi gþrmÿk bu dönyada bir dahaMÿnÿ möyÿssÿr olmayacaqdûr. Mÿnim fikrim budur vÿ mÿn sizi ÿn yöksÿk sÿlahiyyÿtlÿ buna ÿmin edirÿm.Onun nÿ demÿk istÿdiyi haqqûnda bir ne÷ÿ rÿy vardûr, lakinO rÿylÿrin he÷ birindÿ xoøbÿxt bir proqnoz vermÿk olmaz.

B i r i n c i k e ø i ø : Mÿn аrxiyepiskop ö÷ön qorxu hissi ke÷irirÿm,

Mÿn kilsÿ ö÷ön qorxuram,Mÿn bilirÿm ki, qörur qÿfil tÿrÿqqidÿn bÿhrÿlÿnir,Lakin acû hÿqiqÿtlÿ tÿsdiqlÿnir.Mÿn onun kansler vÿzifÿsindÿ olduüunu vÿKral tÿrÿfindÿn tÿriflÿndiyini gþrmöøÿm.Þzlÿrinin dþzölmÿz dÿbdÿbÿsi ilÿ saray ÿyanlarûnûnYa xoøuna gÿlib, ya da saray ÿyanlarû onlardan qorxublar,Nifrÿt ediblÿr vÿ ya nifrÿt etdiklÿrinÿ gþrÿ hÿmiøÿ tÿcrid ediblÿr.Onlarûn arasûnda he÷ kim he÷ zaman tÿhlökÿsiz olmayûb,Onun þz qöruru, þz tÿrsliyi ilÿ qidalanûb.Elÿ bir qörur ki, bötþvdÿn yaøayûø vasitÿlÿri dartûb qoparûr,Elÿ bir qörur ki, sÿxavÿtdÿn yaøayûø vasitÿlÿriQapûb ÿldÿ edir, dÿyÿrdÿn döømöø mövÿqqÿti hakimiyyÿtin



per artes

139

Verdiyi yaøayûø vasitÿlÿrini ÿldÿ edir,Yalnûz Allahûn himayÿsini arzulayûr.ßgÿr kral daha bþyök olmuø olsaydû,Vÿ ya daha da zÿif olmuø olsaydû,Tomas ö÷ön, øöbhÿsiz, iølÿr baøqa cör cÿrÿyan etmiø olardû.

È k i n c i k e ø i ø : Bununla belÿ, bizim aüamûz qayûtmûødûr.Bizim aüamûz yenidÿn þz iøinÿ qayûtmûødûr.Biz bir dekabrdan digÿr bir mödhiø dekabradÿk gþzlÿ mÿkdÿn yorulmuøduq. Arxiyepiskop bizim baøûmûzda dura caq,Bizim øöbhÿ vÿ ömidsizliyimizÿ son qoyacaq.O, bizÿ nÿ etmÿli olduüumuzu deyÿcÿk,O, bizÿ ÿmrlÿr verÿcÿk vÿ bizi tÿlimatlandûracaq.Bizim aüamûz eyni zamanda bir tÿrÿfdÿn kralla ittifaqdadûr,Digÿr tÿrÿfdÿn isÿ Fransa kralû ilÿ.Biz bir tÿrÿfdÿn qayaya sþykÿnÿ bilÿrik,Digÿr tÿrÿfdÿn dÿ, ayaüûmûzûn altû mþhkÿm olar.Vÿ bu, bötþvlökdÿ mölkÿdarlarûn vÿ baronlarûnGöc tarazlûüû arasûnda baülûlûq yaradar.Allahûn qayasû bizim ayaqlarûmûzûn altûndadûr.Gÿlin arxiyepiskopa sÿmimi øÿkildÿ xoøgÿldin elÿyÿk.Bizim aüamûz qayûdar. Nÿ zaman ki arxiyepiskop qayûdar,Bizim øöbhÿlÿrimiz daüûlar. Gÿlin ona gþrÿ dÿ øÿnlÿnÿk,Mÿn deyirÿm ki, øÿnlÿnÿk vÿ onun gÿliøi mönasibÿti ilÿOna xoø, gölömsÿr sifÿt gþstÿrirÿm ki, o, gÿliøinÿ sevinsin.Mÿn arxiyepiskopun adamûyam.Gÿlin arxiyepiskopa ÷evrilib xoøgÿldin elÿyÿk!

140

Ö÷öncö keø iø : Èstÿr yaxøûya olsun, istÿrsÿ pisÿ, тяки дюнсцн qoy tÿkÿr,

Gÿlin xoøgÿldin deyÿk belÿ gÿliøÿ.Bu yeddi ildÿ tÿkÿr qalmûø lal-dinmÿz,Belÿcÿ bir iø he÷ vaxt yaxøû he÷ nÿ vÿd etmÿz.Èstÿr yaxøûya olsun, istÿrsÿ dÿ ki pisÿBiz nÿ deyÿrik baø verÿcÿk bu iøÿ.Tÿki dþnsön qoy tÿkÿr.Dÿyirmanûn daøû dayanmayûnca,Onun nÿ öyötdöyönö bilÿ bilmÿrik biz.Kö÷ÿlÿrdÿki qapûlar qoy baülansûn bir anlûqVÿ bötön musiqi÷i qûzlar qoy onun qarøûsûnda diz ÷þksön.

X o r : Burada nÿ davamlû sÿhÿr, nÿ dÿ ki sadiqlik var.Burada kþk salûbdûr xÿstÿ meh, xÿstÿ dþvran,Bir dÿ möÿyyÿn qorxular.Artûq zaman gecikib, zaman gec, ilsÿ yaman.Kölÿklÿr øÿr nÿfÿsli, dÿnizdÿ acû ruzиgar,Sÿma bozarûr hÿr an.Tomas, qayût, arxiyepiskop, qayût, qayût Fransaya sÿnQayût, sÿn ÷ox tez qayût, he÷ bizÿ baø ÷ÿkmÿdÿn.Alqûølarla gÿlirsÿn, tÿmtÿraqla gÿlirsÿnAncaq sþylÿ, bir nÿdÿn,Gÿliøin Kÿnterberiyÿ xÿbÿr verir þlömdÿn,Evlÿrdÿ bir vahimÿ, sÿnin þzön vahimÿDönyada da vahimÿ yaradûrsan dÿmadÿm.

* * *

Biz bir daha he÷ nÿyin baø vermÿsini istÿmirik.Yeddi ildir ki, biz sakit hÿyat ke÷irmiødik.Biz sizi gþrmÿzliyÿ qoymaüa nail olmuøduq.Yaøamûødûq vÿ sizdÿn ayrû øÿkildÿ yaøamûødûq.Bu dþvrdÿ istismar da olmuødur, cah-calal da.



per artes

141

Bu dþvrdÿ kasûb÷ûlûq da olmuødur, dolanûøûq da.Bir az ÿdalÿtsizlik dÿ olmuødur. Buna baxmayaraq,Biz yaøayûøûmûzû davam etdirmiøik.Biz yaøamûødûq vÿ sizdÿn aralû yaøamûødûq.Bÿzÿn taxûldan korluq ÷ÿkmiøik.Bÿzÿn mÿhsulumuz yaxøû olub.Èlin biri yaüûølû, digÿri quru ke÷ib.Èllÿrin birindÿ alma bol olub, baøqa bir il gavalû az olub,Buna baxmayaraq, biz yaøamûøûq,Sizdÿn ayrû vÿ aralû yaøamûøûq.Biz qonaqlûqlar vermiø, xalqûn sÿsinÿ qulaq asmûøûq.Biz pivÿ biøirmiø, sidr aüacû ÿkmiøik,Qûøa ehtiyat ö÷ön odun toplamûøûq.Ocaq baøûnda sþhbÿt etmiøik,Kö÷ÿnin tinlÿrindÿ sþhbÿtlÿømiøik,He÷ dÿ hÿmiøÿ pû÷ûltû ilÿ danûømamûøûq.Yaøamûøûq vÿ sizdÿn ayrû yaøamûøûq,Biz anadan olanlarû, þlÿnlÿri vÿ evlÿnÿnlÿri gþrmöøök.Biz möxtÿlif ixtilaflar gþrmöøökBiz vergilÿr dÿ vermiøik, hÿrdÿnbir dÿ gölmöøök.Qeybÿt dÿ etmiøik bir az.Bunsuz hÿyat yaramaz.Bir ne÷ÿ qûz ÷ûxûb yoxaGþzlÿrimiz baxa-baxaHamû qorxu yaøayûbdûr.Demÿ ki bötön bunlarûDemÿyin þzö ayûbdûr.

* * *

Èndi isÿ bþyök bir qorxu bizim baøûmûzûn östönö alûb,Vÿ bu, bir nÿfÿrin qorxusu deyil, hamûnûn qorxusudur.

142

Bu, elÿ bir qorxudur ki, bu olum, ya da þlöm qorxusudur.Biz þlöm ilÿ olumu ayrû-ayrûlûqda gþrdökdÿElÿ bir qorxu ilÿ qorxuruq ki, nÿyÿ gþrÿ qorxduüumuzuHe÷ þzömöz dÿ bilmirik, biz onunla özbÿöz olana qÿdÿrBizim he÷ birimiz onu dÿrk etmirik.Vÿ bizim qÿlbimiz kþksömözdÿn cûrûlûb ÷ûxûr,Bizim beynimiz soüan qabûüû soüandanSoyulan kimi þz dÿrisindÿn soyulub ÷ûxûr,Þzömöz isÿ itirik, qeyb oluruq.Son anda bu qorxunun nÿ olduüunu he÷ kÿs anlamûr.Ey Tomas arxiyepiskop. Ey bizim aüamûz Tomas,Bizi tÿrk edin, buraxûn þz kasûb÷ûlûüûmûzla mÿøüul olaq,Vÿ qoy mþvcudiyyÿt ÷ÿr÷ivÿmizdÿ qalaq.Bizi tÿrk et vÿ bizdÿn xahiø etmÿ ki, evimizdÿTufan qoparaq, arxiyepiskopa qarøû tufan qoparaq,Dönyada tufan qoparaq.Arxiyepiskop þz taleyinÿ inananvÿ taleyinÿ ÿmin-amanlûqla yanaøan,Kþlgÿlÿr arasûnda qorxu hissi ke÷irmÿyÿn arxiyepiskop,Siz bilirsinizmi ki, nÿyi xahiø edirsiniz,Siz anlayûrsûnûzmû ki, bu, nÿ demÿkdir?!Bu taleyin girdabûna söröklÿnmiø balaca bir xalq ö÷ön,Ki÷ik øeylÿr arasûnda yaøayan ki÷ik xalq ö÷önBunun nÿ demÿk olduüunu anlayûrsûnûzmû?Þz evinin axirÿt dönyasû,Þz arxiyepiskopunun axirÿt dönyasû,Dönyanûn axirÿt dönyasû ilÿ yaøayan balaca xalqûn



per artes

143

Beynindÿki gÿrginliyin nÿ demÿk olduüunu anlayûrsûnûzmû?Sÿn Allah, Tomas, arxiyepiskop, bizi tÿrk et,Bu bÿdbÿxt Doveri tÿrk et, get Fransaya, Fransaya get.Yenÿ dÿ bizim arxiyepiskopumuz ol,Lap elÿ Fransada olsan da, bizim arxiyepiskopumuz ol.Tomas arxiyepiskop, acû dÿnizlÿ boz sÿma altûndaAü yelkÿnlÿ öz, get. Bizi tÿrk et.Bizi tÿrk edÿrÿk Fransaya get.

È k i n c i k e ø i ø : Belÿ bir yol ayrûcûnda nÿ haqda danûømalû? Siz sÿfeh,

Qeyri-sÿmimi, deyingÿn qadûnlarsûnûz. Mÿgÿr sizBilmirsinizmi ki, arxiyepiskop hÿr an tÿørif buyura bilÿr?Kö÷ÿdÿki insan izdihamû onu hÿr an ruhlandûracaq.Siz aüaca dûrmaøan qurbaüalar kimi quruldayûn.He÷ olmasa, qurbaüalarû biøirmÿk vÿ yemÿk olur.Siz bu hÿøÿrat dÿrrakÿnizlÿ nÿdÿn qorxursunuz?Qoyun sizdÿn tÿvÿqqe edim ki,Arxiyepiskopa boz öz gþstÿrmÿyÿsiniz vÿBizim gþzÿl arxiyepiskopa xoøgÿldin edin.

(Tomas daxil olur.)

T o m a s : Sölh vÿ qoy ÿn yöksÿk sÿviyyÿli sölh olsun.Onlar bildiklÿrindÿn yaxøû danûøûrlar vÿOnlarûn danûødûqlarûndan sÿn baø ÷ûxara bilmÿzsÿn.Onlar hÿm bilirlÿr, hÿm dÿ bilmÿyirlÿr ki,Akt nÿdir, iztirab ÷ÿkmÿk nÿ. Onlar bilmirlÿr ki,Èztirabûn þzö bir aksiyadûr vÿ aksiya da iztirabdûr.Belÿliklÿ, he÷ aktyor da iztirab ÷ÿkmir, nÿ dÿ kiXÿstÿ fÿaliyyÿt gþstÿrmir. Lakin hÿr ikisi ÿbÿdiBir fÿaliyyÿtÿ vÿ ÿbÿdi bir sÿbrÿ kþklÿnmiølÿr vÿ

144

Bötön bunlara hÿr iki tÿrÿf razûlûq vermiølÿr ki,Bu, insanûn þz iradÿsi ilÿ olmalûdûr vÿ iradÿlÿrindÿNÿyi hÿyata ke÷irmÿyi yÿqin etmiølÿrsÿ,Onlar elÿ onun ö÷ön dÿ iztirab ke÷irmÿlidirlÿr.Fÿaliyyÿt nömunÿsi þzö bir aksiyadûr vÿO da ki iztirabdûr, yÿni tÿkÿr ÷evrilÿ bilÿr,Vÿ elÿcÿ dÿ o, hÿmiøÿlik hÿrÿkÿtsiz qala bilÿr.

È k i n c i k e ø i ø : Ey mÿnim aüam, baüûøla mÿni,Mÿn sизin gÿliøiniзи gþrmÿmiøÿm.Baøûm bu sÿfeh qadûnlarûn boøboüazlûüûna qarûøûb.Baüûølayûn bizi, mÿnim aüam. Biz sizi gÿrÿkDaha yaxøû qarøûlayaydûq. Biz sizin qayûdûøûnûzûQarøûlama mÿrasiminÿ daha erkÿn hazûrlûq iølÿri gþrsÿydik,Daha yaxøû olardû. Lakin siz, ÿlahÿzrÿt, bilirsiniz ki,Yeddiillik sizi gþzlÿmÿyimiz,Yeddiillik dualarûmûz, yeddiillik boøluqBizim örÿklÿrimizi sizin gÿliøinizi qarøûlamaq ö÷önBizi hazûrlaødûrûb, elÿ yaxøû hazûrlaødûrûb ki,Yeddi gön Kÿnterberi ÿhli bu mÿrasimÿ hazûrlaøsa da belÿ,Buna tay-bÿrabÿr ola bilmÿz. Bununla belÿ,Mÿn bötön otaqlarda sobalarû yandûracaüam ki,Canûnûzda olan dekabr öøötmÿsi sizin canûnûzdan ÷ûxsûn.Èndi cÿnabûnûz baøqa bir iqlimÿ uyüunlaøacaq vÿCÿnabûnûz otaqlarûnû necÿ qoyub getmiødisÿElÿ hÿmin sÿliqÿdÿ onlarû gþrÿcÿkdir.

T o m a s : Demÿk istÿyirsiniz ki, mÿn onlarû hansû sÿliqÿ-sаhmanla

Qoyub getmiøÿmsÿ, elÿ hÿmin sÿliqÿdÿ dÿ gþrÿcÿyÿm?Mÿn sizÿ diqqÿtinizÿ gþrÿ necÿ minnÿtdar olduüumuÈfadÿ etmÿkdÿ ÷ÿtinlik ÷ÿkirÿm.



per artes

145

Bunlar daha xûrda mÿsÿlÿlÿrdir.Bizim ö÷ön narahatlûq ke÷irÿn qayüûlû döømÿnlÿrimizlÿKÿnterberidÿ bir az dincÿlmÿk istÿrdim.York, London, Salisberi kimi øÿhÿrlÿrin ösyankar yepiskoplarû bizim mÿktublarû ÿlÿ ke÷irmÿyÿ ÷alûøacaqlar.Bötön kþrfÿzlÿri onlar casuslarla doldurublarVÿ mÿni qarøûlamaüa o adamlarû gþndÿrÿcÿkdilÿr ki,Onlar mÿnÿ kÿskin nifrÿt bÿslÿyirlÿr.Allahûn kÿramÿtindÿn onlarûn bu niyyÿtlÿrindÿnAgah olaraq mÿn mÿktublarûmû baøqa bir gön gþndÿrdim.Sendvi÷dÿ, Brokda, Varendÿ vÿ Kent øerifliyindÿYaxøû bir ke÷id tapdûm. Bunlar o øÿxslÿr idilÿr ki,And i÷miødilÿr ki, mÿnim baøûmû bÿdÿnimdÿn ayûr sûnlar. Yalnûz Salisberinin dekanû Con kralûn adûnû eøidÿrÿkQorxub geri ÷ÿkilmiø, onlara hÿr hansû birXÿyanÿt etmÿmÿyi xÿbÿrdarlûq etmiødir,Vÿ vadar etmiødir ki, onlar ÿl saxlasûnlar.Belÿliklÿ, bir möddÿtlik biz toxunulmazûq.

B i r i n c i k e ø i ø : Bÿs sonralar da onlar belÿ qalacaqlarmû?T o m a s : Bir az möddÿt ÿrzindÿ ac øahin al÷aqdan u÷araq

Ènlÿyib cöylÿyÿcÿk ki, bizdÿn özrxahlûq gÿlsin,Bÿhanÿ axtaracaq, mÿqam gþzlÿyÿcÿk. Sonluq sadÿ olacaq,Qÿfil bizim ilk aktûmûzûn Allah tÿrÿfindÿn gþndÿrilmiøMaddiyyatû olacaq. Sonra kþlgÿlÿr olacaqVÿ onlar kþlgÿlÿrlÿ dÿ yoxa ÷ûxacaqlar.Fasilÿ onlarû qûrûb-qurtarmaqdan ÷ÿtin olacaq.Bötön iølÿr hadisÿlÿri hazûrlayûr. Èzlÿ, gþrÿrsÿn.

(Birinci araqarûødûran daxil olur.)

146

Bir inc i a raqar û ød û ran : Bir mÿnÿ bax, aüam mÿnim,Gþzlÿmirÿm mÿn mÿrasim.Nÿ pislik var hamûsûnû unutmaqdûr mÿnim iøim.Döøönörÿm sizin kimi bþyökMÿnim kimi sarsaqlarû baüûølayacaq.Yada salûb ke÷miødÿki yaxøûlûqlarûKþhnÿ dosta he÷ nifrÿti qalmayacaq.Qoca Tom, эey Tom, London BekketiCÿnabûnûz unutmasûn ÷ay qûraüûndakû axøamû,Kral, Siz vÿ mÿn, dost idik orada hamû.Dostluq ÷ox-÷ox bþyökdör, o, bizÿ can dÿrmanû,Èndi ki, ÿziz aüam, gÿlmiøÿm saü-salamatØÿrÿf olsun krala, sona yetdi iztirab.Uzansûn bu xoø anlar, xoø gön gþrsön camaat.×ÿmÿndÿn tötÿk sÿsi, zalda skripka sÿsiQoy gölöøÿ qÿrq olsun hÿr yanda vÿ hÿr zaman×i÷ÿk a÷sûn aüaclar, ruhlandûrsûn hÿr kÿsiGecÿ nÿümÿ oxuyaq, pû÷ûltûyla danûøaqOcaqdakû istilik qûøû dayandûracaqYox edÿk qaranlûüû, yeyÿk, i÷ÿk, kef edÿk.Kralla siz ittifaqdasûz, demÿk,Vaizlÿr, ruhanilÿr øÿn-øÿn dþnÿr yerinÿQoy biz ÿzab ÷ÿkmÿyÿk, o ÿzabdan bizÿ nÿ?

T o m a s : Sÿn o mþvsömlÿrdÿn danûøûrsan ki, onlar artûqKe÷miødÿ qalmûødûr vÿ bunlarû unutmaq olmaz.

A r a q a r û ø d û r a n : Bÿs yeni mþvsöm necÿ?Qûøda bahar gÿlibdir,Budaqlarda da var qar,Qþn÷ÿtÿk gþrdöyöm qar ÿriyib itÿcÿkdir.Buz döøÿcÿk xanova, gönÿø dÿ bÿrq vuracaq,Baü-bostanda mÿhÿbbÿt, hÿr yan øÿnlik olacaq.

T o m a s : Gÿlÿcÿk haqqûndakû biliyimiz azdûr, azNÿsil-nÿsil baø verÿn iølÿri he÷ gþrmÿmÿk,Saya salmamaq olmaz.



per artes

147

Adamlar az þyrÿnir þzgÿlÿrin iøindÿnNÿticÿ ÷ûxarmayûr hÿyatûn gÿrdiøindÿn.Lakin baø verÿn olay, baø vermÿyir bir dahaBunu sþylÿmÿklÿ bil, batmûram mÿn gönaha.Yalnûz sÿfeh adamlar þzönö dözgön sanarO, tÿkÿri dþndÿrÿr, lakin tÿkÿrin östÿ onun þzö fûrlanar.

A r a q a r û ø d û r a n : Mÿnim ÿzizim, aüam, mörgö dÿ bir ÷imirdir.

Mörgödÿ xatûrlarûq olaylarû birbÿbir.Dönÿn tÿpik atdûüûn bu gön adam ÷ox sevir,Ke÷miøin øÿn gönlÿri, dþnÿcÿkdir bil, yÿqinAdamûnam mÿn sÿnin.

T o m a s : Lakin, bu qatarda yox,Fikir yetir þzönÿ, dözÿlt davranûøûnû,Sÿn yada sal tþvbÿni, sadiq qal sÿn gÿl onaAüan edÿn kimi et, bir az da ona oxøa.

A r a q a r û ø d û r a n : Ancaq bu qapûda yox,Sÿn sörÿtli gedirsÿn, bil ancaq,Sÿndÿn dÿ bÿrk gedÿnlÿr hÿlÿ ÷ox-÷ox olacaqSiz ÷ox-÷ox vöqarlûsûz, sizdÿ ÷oxdur bil vöqar,Meøÿdÿ qorxmaz vÿhøi, demÿ, bÿrkdÿn qûøqûrar,Bu, kralûn se÷diyi yol ola bilmÿz, aüa,Bax bu cörÿ iølÿrlÿ getmÿk olmaz uzaüa.Siz gönah iølÿdÿnÿ bir az rÿhmli olunOnlar sizlÿ dostdurlar, siz dÿ dost olub qalûnYalnûz rahat insanlar yeyÿr ÿn yaxøû tikÿMÿslÿhÿtÿ as qulaq, döz demirÿm mÿn, bÿlkÿ,Dinlÿmÿsÿn sÿn bizi, yaxøû øey olmayacaqBiøirib yeyÿcÿklÿr sÿnin toyuq-cöcÿni, sömöyö qalmayacaq.

T o m a s : Sÿn yaman gecikmisÿn, gec gÿlmisÿn iyirmi il.A r a q a r û ø d û r a n : Taleyin hþkmönÿ buraxûram sÿni, bil.

Mÿn sÿni buraxaram sÿnin möavinlÿrinÿ

148

Onlardan da sovuømaq, bil ki, asan iø deyil.ßlvida, aüam mÿnim, qalmûram mÿrasimÿBötön inadlarûmû unudaraq gedirÿm,Döøönörÿm sizin kimi bþyök ancaqMÿnim kimi sarsaqlarû baüûølayacaqYada salûb ke÷miødÿki yaxøûlûqlarûKþhnÿ dosta he÷ nifrÿti qalmayacaqDua vaxtû sÿn dÿ mÿni xatûrlasan,Mÿn dÿ sÿni xatûrlaram hÿr bir zaman.

T o m a s : Yaxøû, tÿrk et mÿni, döøön baharû,Fit ÷alûb hÿr bir kÿs getmÿk istÿyÿr kilsÿyÿ sarû.Nÿfslÿ bacarmaq olmayûr bÿzÿnYuxulu sÿslÿr oyadar þlö dönyanû qÿflÿtÿnBelÿliklÿ dÿ, øöur hÿmiøÿ adamûn baøûnda olmur.

(Èkinci araqarûødûran daxil olur.)

Èkinci araqarûødûran: Cÿnabûnûz, deyÿsÿn, mÿni unudub.Mÿn xatûrladaram.Biz Nortÿmptondakû Klarendonda gþröømöøök.Vÿ sonra isÿ Mainedÿki Montimiralda gþröømöøök.Èndi ki mÿn onlarû yada salmûøam, qoyun ondaBu xoøagÿlmÿz xatiratlarû qoyaq bir yana.Gÿlin onun ÿvÿzindÿ daha sanballû, daha erkÿnXatiratlarû yada salmaqla bir tarazlûq yaradaq.O kanslerlik vÿzifÿsi. Gþr sonradanVÿzifÿyÿ gÿlÿnlÿr necÿ dÿ yöksÿklÿrÿ qalxdûlar.Siyasÿt aüasû, o kÿsi ki, hamû qÿbul edirdi vÿÈnanûrdû ki, yenidÿn dþvlÿti irÿli aparacaq.

T o m a s : Bununla nÿ demÿk istÿyirsÿn?A r a q a r û ø d û r a n : O kanslerliyi deyirÿm ki, sÿn ondan istefa vermisÿn.

Sÿn arxiyepiskop olanda istefa verdin.Bu sÿhv bir addûm idi. Sizin tÿrÿfinizdÿn edilÿnBu sÿhv yenidÿn dözÿlÿ bilÿr. Döøön, mÿnim aüam.



per artes

149

ßldÿ edilmiø hakimiyyÿt insanû øÿrÿfÿ ucaldûr.Daimi vÿzifÿ baøûnda ke÷irdiyim bir hÿyat,Mÿrmÿr abidÿyÿ, qÿsrin mÿqbÿrÿsinÿ bÿnzÿyir.Ènsanlarû idarÿ etmÿk deyil dÿlilik.

T o m a s : Biz bunu bildik, Allahûn bÿndÿsinÿ burada nÿ øÿnlik?A r a q a r û ø d û r a n : Burada var qÿmlik.

Yalnûz o kÿslÿr÷ön sevir Allahû, yalnûz, bÿlkÿ.Onlarûn dalûnda dayanûr kþlgÿ:Øÿnlik, øadyanalûq, cah-calal i÷indÿ ÿriyÿn qövvÿt×alûb-oxumaüa a÷ûr bir meydan. Kinÿ, itaÿtÿ edilir nifrÿtAllahsevÿrlÿrin canfÿøanlûüû, Allah sevgisindÿ bil, itib-batûr,O kÿs ki var-dþvlÿt sahibi olur, murada ÷atûr.Avara gÿzmÿyin yalan kþlgÿsiØþhrÿtÿ ÷atdûrmaz, bil ki, he÷ kÿsi.ßvvÿl hakimiyyÿt, sonra möqÿddÿsOlmaüû daima arzular hÿr kÿs.

T o m a s : Bÿs sonra kim?A r a q a r û ø d û r a n : Kansler, kral vÿ kansler. Kral ÿmr edir,

Kanslersÿ yalnûz onun ÿmri ilÿ idarÿ edir.Bu, elÿ hþkmdör, ke÷ilmir dÿrsdÿBelÿ bir bacarûq olmaz hÿr kÿsdÿBþyöyö vur baødan, qoru kasûbû,Allahûn altûnda gþstÿr sÿn hönÿrAllaha sþykÿnÿn daim þyönÿrSilahû qoy yerÿ, qanuna göc verDözÿ döz deyÿrsÿn, hamû sevinÿrSÿn sþykÿn qanuna, hamûnû tay tutDözlÿrÿ yol gþstÿr, oürunu unut.

T o m a s : Bÿs bu nÿ demÿk?A r a q a r û ø d û r a n : Hÿqiqi hakimiyyÿt, olmaz bilmÿmÿk

Möÿyyÿn dÿyiøiklikdÿn sonra o gÿlir baøa

150

Sÿnin mÿnÿvi hakimiyyÿtin yalnûz tamaøaHakimiyyÿt o kÿsdÿdir ki,O, hakimiyyÿti ÿlindÿ saxlayûr.

T o m a s : Bu hakimiyyÿt kimin idi?A r a q a r û ø d û r a n : O kÿsin ki, o artûq gedibT o m a s : O hakimiyyÿti kim ÿldÿ edÿcÿk?A r a q a r û ø d û r a n : O kÿs ki hakimiyyÿtÿ gÿlÿcÿk.T o m a s : Bu, hansû ay olacaq?A r a q a r û ø d û r a n : Birincidÿn axûrûncû.T o m a s : Biz bunun ö÷ön nÿ verÿcÿyik?A r a q a r û ø d û r a n : Keøiølik hakimiyyÿtinÿ olan iddiamûzû.T o m a s : Niyÿ ki biz bu iddiadan ÿl ÷ÿkmÿliyik?A r a q a r û ø d û r a n : Hakimiyyÿt vÿ Øÿrÿf naminÿ.T o m a s : Xeyr!A r a q a r û ø d û r a n : Bÿli! Yoxsa ov itlÿrinin arasûnda gÿzÿn

Göcsöz Papanûn þzöndÿnrazû xidmÿt÷isiQoca ÷uüul÷u, hakimiyyÿti olmayan hþkmdarûnKÿnterberidÿki hakimiyyÿti daüûdûlacaq.

T o m a s : Xeyr!A r a q a r û ø d û r a n : Bÿli. Kiøilÿr manevr etmÿlidirlÿr.

Monarxlar da o cömlÿdÿn. Onlar ÿcnÿbilÿrlÿMöharibÿ etmÿli, evdÿkilÿrlÿ dost olmalûdûrlar.Øÿxsi siyasÿt ictimai mÿnafe demÿkdir.Lÿyaqÿt eyni zamanda zahiri ÿdÿb-ÿrkan libasûna börönmÿlidir.

T o m a s : Sÿn yepiskoplarû unudursan. O kÿslÿri kiMÿn onlarla önsiyyÿtimi zÿiflÿtmiøÿm.

A r a q a r û ø d û r a n : Ac nifrÿt aüûllû intellektlÿ möbarizÿyÿ giriømÿz.T o m a s : Sÿn baronlarû unudursan. O baronlar ki

ßllÿrindÿ olan daimi gþzÿl imtiyazlardan ÿl ÷ÿkmÿzlÿr.

A r a q a r û ø d û r a n : Bu kralûn iøi, rÿiyyÿtin iøi, kanslerin iøidir.



per artes

151

T o m a s : Xeyr! A÷arlarû saxlayan mÿnmi olacaüam?Èngiltÿrÿdÿ hÿm cÿhÿnnÿmin,Hÿm dÿ cÿnnÿtin a÷arlarûnû mÿnmi daøûyacaüam?O kÿslÿr ki baülûdûrlar, onlar uduzurlar.Papadan alûnan hakimiyyÿtlÿ ki÷ilÿrÿkBir zÿnbil daøûmaq göcönÿdÿk enmirmi?O, elÿ bir nömayÿndÿ heyÿtinÿ bÿnzÿyir ki,Qiyamÿt gönönön lÿnÿtlÿrini bþlöøör, krallarû lÿnÿtlÿmÿk,Xidmÿt÷ilÿr arasûnda xidmÿt gþstÿrmÿmÿkMÿnim ö÷ön deyildir. Xeyr! ×ûx get!

A r a q a r û ø d û r a n : Onda mÿn sÿni þz taleyinlÿ buraxûram baø-baøa.Sÿnin gönahûn gönÿøÿ tÿrÿf yöksÿlÿr,Vÿ kralûn øahinini böröyÿr.

T o m a s : Mövÿqqÿti hakimiyyÿt, bir dönya qurmaqQaydanû qorumaq, qanun yaratmaqAllah qanununu saya salmamaqÈnamlû cahillik, bir qaydasûzlûqYaradar xÿstÿlik vÿ amansûzlûqKi÷ildÿr ÿlindÿ olan hÿr øeyiKraldan göc alan hakimliyiniMÿn dÿ kralûmûn bir saü ÿliydimO zaman ki yöksÿlirdim,Èndi isÿ enmÿkdÿyÿm.

(Ö÷öncö araqarûødûran daxil olur.)

Ö÷öncö araqarûødûran: Mÿn gþzlÿnilmÿz qonaüam.T o m a s : Mÿn sÿni gþzlÿyirdim.A r a q a r û ø d û r a n : Lakin bu qiyafÿdÿ yox, ya da indiki mÿqsÿd ö÷ön yox.T o m a s : He÷ bir mÿqsÿd tÿÿccöblö deyil.A r a q a r û ø d û r a n : Yaxøû, aüam mÿnim,

Mÿn nÿ xûrda alver÷i, nÿ dÿ siyasÿtbazam.

152

Mÿn nÿ avara-avara gÿzmiøÿm,Nÿ dÿ mÿhkÿmÿdÿ intriqa yaratmûøam.Mÿnim qabiliyyÿtim yoxdur. Mÿn ÿyan da deyilÿm.Mÿnim tanûdûüûm bir at, bir it vÿ bir dÿ ki bir kÿnd qûzûdûr.Mÿn þz var-dþvlÿtimi necÿ sahmana salmaüû bilirÿm.Mÿn bir kÿndxuda olaraq þz iøimin þhdÿsindÿn gÿlirÿm.Biz kÿnd ÿhli kÿndin nÿ olduüunu bilirikVÿ biz bilirik ki, kÿndin nÿyÿ ehyitacû vardûr.Biz millÿtin onurüa sötunuyuq. Bu, bizim þlkÿmizdir.Biz þz þlkÿmizin qayüûsûna qalûrûq. Biz kralûnYan-yþrÿsindÿki tÿdbirlÿr tþkÿn parazitlÿr deyilik,Mÿni kobudluüuma gþrÿ baüûøla.Mÿn kþntþy, sþzö özÿ deyÿn bir ingilisÿm.

T o m a s : Sþzönö davam et.A r a q a r û ø d û r a n : Mÿqsÿd sadÿdir.

Dostluüun davamlûlûüû bizdÿn asûlû deyil,O, øÿraitdÿn asûlûdûr.Lakin øÿrait möÿyyÿnlÿømÿmiø deyildir.Qeyri-real dostluq real dostluüa ÷evrilÿ bilÿr.Lakin o dostluq ki korlanûr, bir daha dözÿlÿn deyil.Döømÿn÷ilik tezliklÿ möttÿfiqliyÿ ÷evrilÿ bilÿr.O döømÿn÷ilik ki he÷ vaxt dostluüun nÿ olduüunuBilmÿmiødir. Tezliklÿ uyüunlaøa bilÿr...

T o m a s : Bir kÿnd adamû olaraq sÿn þz sþzlÿrini elÿ birAydûn olmayan ömumi sþzlÿrlÿ ifadÿ edirsÿn ki,Bunu hÿr bir kÿnd÷i edir.

A r a q a r û ø d û r a n : Bu, sadÿ bir faktdûr.Sizin kral Henri ilÿ barûømaq ömidiniz yoxdur.Siz yalnûz þz bÿyanatlarûnûzû gizli vÿTÿcrid edilmiø øÿkildÿ saxlayûrsûnûz. Bu bir sÿhvdir.

T o m a s : Eh Henri, ey mÿnim kralûm!



per artes

153

A r a q a r û ø d û r a n : Digÿr dostlar ola bilÿr ki, indiki bir vÿziyyÿtÿ döøsönlÿr.

Èngiltÿrÿdÿ кral bötön göc-ixtiyar sahibi deyildir.Fransadakû kral kraldûr.Onun ÿtrafûnda ac-yalavaclar keøik ÷ÿkir.Biz Èngiltÿrÿdÿyik vÿ biz Èngiltÿrÿ ö÷önök. Siz vÿ mÿn,Mÿnim aüam, biz normanûq.Èngiltÿrÿ normanlarûn torpaüûdûr.Qoy Anqeven Ancoy ilÿ vuruøaraq þzönö daüûtsûn.Èngilis baronu, o, bizi baøa döømör.

Biz xalqûq.T o m a s : Bu, gÿtirib nÿyÿ ÷ûxara bilÿr?Araqar ûød û ran : Bu, ziyalûlarûn maraqlarûnû nÿzÿrÿ almaqla

Xoøbÿxt bir koalisiyaya gÿtirib ÷ûxara bilÿr.T o m a s : Bÿs sÿnin nÿyin vardûr? Sÿn ki baronlar haqqûnda danûøûrsan.A r a q a r û ø d û r a n : Göclö bir partiya ö÷ön.

O partiya ki gþzlÿrini sizÿ tÿrÿf dikmiødir.Sizdÿn qazanc gþtörmÿyÿ can atûr.Bizim ö÷ön kilsÿnin ÿlveriøli øÿraiti bir östönlökdör.Biz dua edirik ki, Papa bizi azadlûq uürunda möbarizÿdÿMþhkÿm qorusun. Siz, mÿnim aüam, bizimlÿ birlikdÿOlmaqla, eyni zamanda, hÿm Èngiltÿrÿyÿ,Hÿm dÿ Romaya göclö zÿrbÿ endirÿ bilÿr vÿKralûn arxiyepiskoplar vÿ baronlar özÿrindÿ qurduüuTiranlûq qanunlarûna son qoya bilÿr,

T o m a s : O qanunlarûn ki ÿsasûnû qoymaqda mÿn kþmÿk etmiøÿm.A r a q a r û ø d û r a n : Sizin ÿsasûnû qoymaqda kþmÿk etdiyiniz qanunlar.Lakin zaman ke÷ir vÿ zaman,

Zamanûn daxilindÿ dÿ unudulur.Biz yeni bir pleyadanûn1 ÿmÿlÿ gÿlmÿsini gþzlÿyirik.

1 Pleyada – бурада: hÿr dþvrцn gþrkÿmli xadimlÿr нÿsлi

154

T o m a s : Bÿs ÿgÿr arxiyepiskop krala inanmûrsa, o, kralûnEtmÿdiklÿri ö÷ön iølÿyÿn adamlara necÿ inana bilÿr?

A r a q a r û ø d û r a n : Krallar he÷ bir ÿlavÿ göcdÿn istifadÿ etmÿzlÿr,

Yalnûz þz göclÿrindÿn kilsÿ vÿ camaat taxt-tacaQarøû ÷ûxmaüa yaxøû försÿt ÿldÿ edÿrlÿr.

A r a q a r û ø d û r a n : Arxiyepiskop inanmûr taxt-tacaO yalnûz olacaq Allaha mþhtacMin acûn östönÿ atûlmaqdansa,Bir acûn östönÿ atsûnlar mÿni.Sÿn yaxøû bilirsÿn gþzlÿ gþrÿniBilirsÿn, mÿn kansler olmuødum bir vaxtTÿkcÿ mÿhkÿmÿ yox, ÷þldÿ dÿ sÿrvaxtØöcaÿt gþstÿrmiø, sevilmiø o vaxtQartaltÿk gþyÿr÷in ovlayûm indi.Budurmu yolum?Canavar i÷indÿ canavar olum?Etdiyim kÿlÿyi a÷ûmmû bir-birXÿyanÿt etmÿyi krala bir vaxtBunu he÷ kÿs mÿnÿ sþylÿyÿ bilmir.

A r a q a r û ø d û r a n : Onda, mÿnim aüam, mÿn bu qapûda bir daha durmaram.

Baøqa bir yaz fÿsli gÿlÿnÿ qÿdÿr,Kral gþstÿrÿcÿk, bil ki, sizlÿrÿ hþrmÿt vÿ hönÿr.

T o m a s : Ya yarat, ya daüût, bax bu fikirlÿr ÿvvÿl dÿ olmuødur,

Bunu bilirlÿr, ÷þkÿn hakimiyyÿt, ömidsiz cÿhdlÿrSamson da Gÿza1 da ÷ox ÷alûøsa da,Bil, boøa ÷ûxmûødûr bötön o sÿylÿrÈødir, daüûtmalû olsam nÿ qÿdÿrÞzömö daüûtmaq olmazmû mÿgÿr?

(Dþrdöncö araqarûødûran daxil olur.)

1 Gяza – Qÿzзa øÿhÿri nÿzÿrdÿ tutulur.



per artes

155

Dþrdöncö araqarûødûran: Yaxøû, ay Tomas,Sÿnin iradÿni ÿymÿk ÷ox ÷ÿtinSÿnlÿ dost olmaqdûr mÿnim niyyÿtim.

T o m a s : Sÿn kimsÿn, sizi ö÷ bilirdim, siz oldunuz ÷ox,Bu qÿdÿr insanû gþrmÿyÿ mÿnim he÷ ömidim yox.

A r a q a r û ø d û r a n : Tÿÿccöb etmÿyin gÿlmiøÿm deyÿQÿfil gÿliølÿri xoølayûram mÿn,Araya gÿlirÿm gþzlÿnilmÿdÿn.

T o m a s : Kimsÿn sÿn?A r a q a r û ø d û r a n : Sян mÿni tanûmayûnca adûmû bilmÿyÿ lözum yox, mÿncÿ.

Tanûsan sÿn mÿni, bilÿrdin niyÿ,Gÿlmiøÿm mÿn sÿni belÿ gþrmÿyÿMÿni tanûyûrsan, lakin he÷ zamanMÿnim sifÿtimi gþrmÿmisÿn sÿnBuna nÿ vaxt olub, nÿ dÿ ki mÿkan.

T o m a s : Di yaxøû, de gþröm, mÿqsÿdin nÿdir?A r a q a r û ø d û r a n : Bilirÿm, gÿliøim gec-tez bÿllidir.

Ke÷miødÿn qalmalû yaülû tikÿlÿrAsûlûb qarmaqdan hazûr tÿlÿlÿrKral÷ön acgþzlök zÿiflikdir, bilOnun nifrÿtlÿri sÿngiyÿn deyilSÿn yaxøû bilirsÿn, kral he÷ zamanÈnamû olmayan insana bir dÿ vermÿz imkan.Sÿn bir az pul topla, bir az borca girTopla ÿtrafûnda dostlarû bir-birGþzlÿ nÿ vaxt kral tÿlÿyÿ sarûÞzö dÿ bilmÿdÿn yeriyÿcÿkdirMÿqam ki yetiødi, zÿrbÿni endirBaronlara qalsa, onlar qibtÿliKi÷iklÿr olurlar kinli, qössÿliOnlarûn qÿzÿbi kraldan östönKrallar siyasÿt gödör xalq ö÷önBaronlar cibini gödör bösbötön

156

Paxûllûq øeytanûn iøi, peøÿsiBaronlar, ÿlinÿ döøsÿ försÿti,Kÿsÿr nÿfÿsini biri-birininBu qÿdÿr döømÿnlÿ bacarmaq, bil ki,Krala olacaq ÷ÿtindÿn ÷ÿtin.

T o m a s : Nÿdir mÿslÿhÿtin?A r a q a r û ø d û r a n : ×ÿtin gþrönsÿ dÿ sянÿ bir qÿdÿr

Getmÿyin gÿrÿkdir axûra qÿdÿr.Bötön digÿr yollar özönÿ baülûArtûq se÷ilmiø yol bÿllidir sizÿKral idarÿsi, kralûn aülûArtûq hþkm etmÿsin aøaüûlaraAøaüû sevinÿr, qoøular bizÿHiylÿyÿ ÿl atsan, mÿxfi plan qursanMÿnÿvi hakimiyyÿt sÿnindir, sÿninSÿn bu hakimiyyÿti ÿlÿ alarsan×ox gönah iølÿdi insan þvladû Adÿmdÿn bÿriO qova bilmÿyib qÿmi-kÿdÿriCÿnnÿtin, hÿm dÿ ki cÿhÿnnÿmin dÿA÷arû sÿndÿdir, sÿnin ÿlindÿÈndi hakimiyyÿt zÿifdir, zÿifFörsÿti itirmÿk olar, ÷ox heyifSÿn topla þzönö, döøön bu haqdaArtûq hÿm bu kral, hÿm dÿ baronlarGþrmörsÿn qalûbdûr ayaüûn altdaSÿn ÷þkÿn ordunun aüasû olsan,Dþyöøö, davanû, bil ki, udarsanÈø gþr gizlin-gizlin, sÿn gþstÿr hönÿrYa aüa olarsan, ya da ki nþkÿrBir saat i÷indÿ – hÿr øeyÿ dÿyÿr.Bir an hakim olmaq – pisdirmi mÿgÿr?Yalnûz xÿbÿr tutar bu qoca kralArtûq hÿr øey gecdir, diøini qûcarSÿnin ÿlindÿdir kÿlÿfin ucu



per artes

157

Gÿl sÿn a÷ kÿlÿfi, bþlöø sevincißbÿdi hÿyatûn kÿlÿfidir bu,Hakimiyyÿt ke÷ib ÿlÿ, buraxma onu.

T o m a s : Demÿli, bu yurdda mÿn ali olum.A r a q a r û ø d û r a n : Yalnûz bir nÿfÿr÷ön ali olarsan.T o m a s : Bunu anlamûram.A r a q a r û ø d û r a n : Mÿnim iøim deyil, þyrÿdÿm sÿni.

Gÿlmiøÿm sþylÿyÿm bildiklÿrimi.T o m a s : ×ox-÷oxmu ÷ÿkÿcÿk, sþylÿ, bu iølÿr.A r a q a r û ø d û r a n : Artûq bildiyinÿ sþykÿn sÿn yalnûz.

×ox øeylÿr soruøma bir dÿ sÿn mÿndÿnLakin döøön, döøön sÿn, Tomas.Risksiz dönyada yaøamaq olmazYa þlöm, ya øÿrÿf, bizÿ ÷ox gÿrÿk.Kral þlÿn zaman baøqa birisiBilirsÿn, yenÿ dÿ taxta gÿlÿcÿk.Hÿr an baøqa kral, baøqa idarÿKraldan qurtarmaq yeganÿ ÷arÿDþvlÿti idarÿ edÿrsÿ ÿgÿrMöqÿddÿs insanlar, hÿr øeyÿ dÿyÿr.Döøön, Tomas, döøön, ÷aøqûndûr döømÿnSörönör o yerdÿ, qorxur kþlgÿdÿnDöøön zÿvvarlarû, durub nþvbÿdÿParlaq zÿr-zibalû törbÿ þnöndÿDÿyiøÿr nÿsillÿr, dÿyiøÿr zamanÞnöndÿ diz ÷þkÿr insanlar hÿr anOlarlar Allahûn mÿrhÿmÿtindÿBurada döømÿnin he÷ olmaz bir dÿ,Döømÿn axtararsan baøqa bir yerdÿ.

T o m a s : Bu øeylÿr haqqûnda döøönmöøÿm mÿn.A r a q a r û ø d û r a n : Sÿnin döøöncÿlÿrin dÿrindÿn-dÿrin

He÷ olmaz kralda döøöndöklÿrin.Dua edÿndÿ dÿ fikir deyirsÿnHÿtta pillÿkÿnlÿ qalxûb-enÿrkÿn

158

Gecÿyarûsû da, lap sÿhÿr erkÿn×oxlu yeni-yeni sþz sþylÿyirsÿnDeyirsÿn, he÷ bir øey deyil ÿbÿdiDÿyiøir dönyamûz, dþnör tÿkÿriYuvasû u÷anda yas saxlayûr quø,Mÿbÿdlÿr daüûlûr, elÿ bil, yoxmuø.Bÿzÿyÿ ÷evrilir bu gön zÿrli qaø,Ènam da qûrûlûr lap yavaø-yavaø.Boøalûr xÿznÿmiz, daüûdûr hÿrÿBÿxøiølÿr verilir yetÿn lÿ÷ÿrÿ.Ènam olmayanda etibar itÿrDostun dþnöklöyö betÿrdÿn-betÿrSonra daha pisi, sÿni sevÿninSevgisi ÷evrilib nifrÿtÿ dþnÿr.Sÿndÿ olmayanû saxlayar zamanBu faktdûr, yayûnmaq olarmû faktdan?Sonra deyÿcÿklÿr, yoxdur xidmÿtiTarixÿ döømÿdi, yox imiø bÿxti.

T o m a s : Mÿn nÿ etmÿliyÿm, nÿdir de, qalanOlmayûb dönyada elÿ bir taxt-tacDaima yaøayan, mÿülub olmayan.

A r a q a r û ø d û r a n : Bÿli, bu belÿdir, bunu bilirsÿnMöqÿddÿslÿrin øan-øþhrÿti ilÿ nÿ möqayisÿ edilÿ bilÿr,O möqÿddÿslÿr ki daima Allahûn dÿrgahûnda þmr edirlÿr?Dönyada, yer özöndÿ hansû bir imperatorun,Vÿ ya hansû bir kralûn øÿrafÿti, hansû bir yer özönönKasûb÷ûlûqdan qurtarma qöruru Allah dÿrgahûnda olanVar-dþvlÿt vÿ cah-calalla möqayisÿ edilÿ bilÿr?Sян øÿhidlik yolunu se÷, sян dönyada þzönößn al÷aq sÿviyyÿdÿ hiss eт ki,Allahûn dÿrgahûnda ÿn ucada durasан.Vÿ uzaqdan aøaüû baxanda gþrÿcÿksÿn ki,



per artes

159

Sÿnin fitva verÿnlÿrin ÿbÿdi ÿzab-ÿziyyÿt i÷indÿdirlÿr.Onlarûn ehtiraslarû quruyub, nÿfÿslÿri sþnöb.

T o m a s : Xeyr!Sÿn kimsÿn ki, mÿni hÿvÿsÿ salanMÿnim istÿyimi qanadlandûranBaøqalarû gÿlib, durub yanûmdaMÿni ruhlandûrûb xÿyallarûmdaSonra razû qalûb verdiyim paydanSþylÿyib sþzönö ÷ûxûb aradanSÿnin tÿklifin nÿ, sÿn nÿ deyirsÿn?De gþröm, sÿn mÿndÿn nÿ istÿyirsÿn?

A r a q a r û ø d û r a n : Sÿn nÿyi arzu edirsÿnsÿ, mÿn elÿ onu da tÿklif edirÿm.

Mÿn o øeyi sÿndÿn istÿyirÿm ki, sÿn onu mÿnÿ vermÿlisÿn.Mÿgÿr belÿ bir mþhtÿøÿm gþröø ö÷ön bu azmûdûr?

T o m a s : Digÿrlÿri real xeyirli øeylÿr tÿklif etmiødilÿr,Dÿyÿrsiz, lakin real øeylÿr. Sÿn yalnûzXölyalar tÿklif edirsÿn ki, mÿn lÿnÿtlÿr yaüdûrûm.

A r a q a r û ø d û r a n : Bu, o xölyalardûr ki, sян onlar haqqûndaHÿmiøÿ xÿyallara dalmûsаn.

T o m a s : Mÿgÿr mÿnim xÿstÿ ruhum ö÷ön baøqa bir yol yoxdur?

Mÿgÿr bu yol mÿni iftixar i÷indÿ lÿnÿtÿ söröklÿmirmi?Mÿn ÿla bilirÿm ki, bu kimi øirniklÿndirmÿlÿrÈndiki zaman ö÷ön øÿrÿf, gÿlÿcÿk ö÷önsÿ ÿzab-ÿziyyÿtdir.Gönahla dolu olan iftixarDaha gönahlûlar tÿrÿfindÿn yox edilÿ bilÿrmi?Mÿn mÿgÿr gönah etmÿdÿn hÿr hansû bir fÿaliyyÿt gþstÿrÿVÿ ya iztirab hissi ke÷irÿ bilÿrÿmmi?

Araqar ûød û ran : Sÿn hÿm bilirsÿn, hÿm dÿ bilmÿyirsÿn ki,Fÿaliyyÿt gþstÿrmÿk nÿdir, iztirab ke÷irmÿk nÿ.

160

Sÿn hÿm bilirsÿn vÿ hÿm dÿ bilmÿyirsÿn ki,Fÿaliyyÿt gþstÿrmÿk elÿ ÿziyyÿt ÷ÿkmÿkdir.Fÿaliyyÿt gþstÿrÿn nÿ iztirab ke÷irmir,Xÿstÿ isÿ he÷ fÿaliyyÿt gþstÿrmÿyir dÿ.Lakin hÿr ikisi ÿbÿdi fÿaliyyÿtÿ pÿr÷im edilib,ßbÿdi bir sÿbir elÿ bir øeydir ki, hamû razûlaømalûdûr ki,Bunu insan iradÿsindÿ tutmalûdûr vÿ o insanlar ki,Èztirab ke÷irirlÿr, bu, iradi olmalûdûr. Onu da bilmÿlidirlÿr ki,Hÿyat dÿyiøilÿ bilÿr vÿ tÿkÿr dþnÿ bilÿr,Vÿ o, hÿlÿ dÿ ÿbÿdi olaraq sökunÿtdÿ ola bilÿr.

X o r : Nÿ evdÿ bir dinclik var, nÿ dinclik var kö÷ÿdÿ;Narahat addûm sÿsi eøidilir hÿr yerdÿ.Hava qatû vÿ aüûr,O da sÿmaya qalxûr.Ayaüûmûn altûndan torpaq söröøöb qa÷ûr,Bu nÿ qorxu, nÿ buxar?Tönd-yaøûlû bir iøûq buluddan yerÿ baxûr.Yer körÿsi sörönör cÿhÿnnÿmÿ hÿr zaman,Dayanmadan, durmadan.Nÿdir ÿlin dalûnda yapûøqanlû, øehli nÿmBötön bunlar baø verir,Anlamûrûq biz nÿdÿn?

D þ r d A r a q a r û ø d û r a n : Kiøi hÿyatû aldanûlma vÿ mÿyusluqdur:

Bötön øeylÿr qeyri-realdûr,Qeyri-real vÿ mÿyusedici:Katerina tÿkÿri, pantonim piøiyi,Uøaq qonaqlûqlarûnda uøaqlara verilÿn hÿdiyyÿ,Èngilis o÷erki ö÷ön verilÿn mökafat,Alimlik dÿrÿcÿsi, dþvlÿt xadiminin bÿzÿyi,Bötön øeylÿr insanûn reallûqdan qeyri-reallûüaKe÷idindÿn daha az qeyri-realdûr.



per artes

161

Bu insan ki var, o tÿrsdir, gþzö kordur,Niyyÿtlidir, þzö-þzönö mÿhv edÿndir,O, bir yalandan baøqa bir yalana ke÷ÿndir.Bþyökdÿn bþyöyÿ, oradan da illöziyaya ke÷ir,Þz bþyöklöyönön aludÿsinÿ qapûlaraq orada itirO, cÿmiyyÿtin döømÿni, eyni zamanda þzönön döømÿnidir.

Ö ÷ k e ø i ø : O, Tomas – bizim, bizim aüamûz!Mÿcrasûndan ÷ûxan ÷ayla dþyöømÿйин,Dÿf edilÿ bilmÿyÿn kölÿyin ÿksinÿ özmÿйин;Tufanda biz dÿnizin sakitlÿømÿsini gþzlÿyÿ bilmÿrik.Gecÿ döødökdÿ biz mötiliklÿ gönön ÷ûxmasûnû gþzlÿmÿliyik,Nÿ zaman ki sÿyahÿt÷i þz yolunu tapûr,Dÿniz÷i uzanûb gönÿødÿ yatûr.

(Keøiølяr vя araqarûødûranlar nþvbя ilя oxuyur.)

X o r : Bayquømu hay salûr, yoxsa bu, aüacda yarpaq sÿsidir?K e ø i ø : Pÿncÿrÿ mÿhÿccÿri bÿrkmi qayrûlûb,

Yoxsa qapûsûnda asûlûb qûfûl?A r a q a r û ø d û r a n : Pÿncÿrÿni dþyÿclÿyÿn yaüûøûnmû sÿsidir,

Yoxsa qapûnû ÷ûrpan kölÿyin nÿfÿsidir?X o r : Zalda fÿnÿrdirmi ki øþlÿ sa÷ûr,

Yoxsa ki otaqda øamdûr alûøûr?K e ø i ø : Gedÿn gþzÿt÷ini divar boyuncaX o r : Þlömön yöz ÿli var, o min yolla ayaq a÷ûb yeriyir.K e ø i ø : O, hamûnûn gþzö qarøûsûnda gÿlÿ bilÿr,

Gþrönmÿdÿn gþzdÿn itÿr.Araqar ûød û ran : Pû÷ûltûyla gÿl qulaüa, zÿrbÿ ilÿ kÿllÿyÿ dÿy.X o r : Hÿr hansû bir kiøi gecÿ lampa ilÿ gedÿ bilÿr,Lakin gönön gönortasû xÿndÿyÿ girÿr.K e ø i ø : Hÿr hansû bir kiøi göndöz vaxtû

Pillÿkÿnlÿrlÿ yuxarû ÷ûxa bilÿr,Amma sûnmûø bir pillÿdÿ yûxûla bilÿr.

162

Araqarûødûran: Hÿr hansû bir kiøi ÿtin östöndÿ otura bilÿr,Lakin onun qasûüû öøöyÿr.

X o r : Biz xoøbÿxt olmamûøûq, ey bizim aüamûzBiz olmadûq he÷ xoøbÿxt.Biz cahil qadûnlar deyilik vÿ biz bilirik ki,Nÿyi gþzlÿyÿ bilÿrik,Nÿyi gþzlÿyÿ bilmÿrik.Èøgÿncÿ vÿ zölm gþrdökZorakûlûüa mÿruz qaldûqAclûq vÿ xÿstÿlik ÷ÿkdikQûøda odun-ocaqsûz qaldûqUøaüûmûz södsöz qalûbdûr yaydaÈø özöbdör canûmûzûGönah tutub qanûmûzûCavanlarûn ÷oxlarûnû gþrdök øikÿstCavan qûzlar soyuq suda ÿsir tir-tirNeъÿ belÿ ÷ÿtin dþvran, bu da iødir?Yaøamûøûq, sörönmöøökBiz hÿr yanda gþrönmöøökToplamûøûq xûrda-xûrda odun-ocaqBizÿ qalan bu olacaqDözÿltmiøik þzömözÿ sûüûnacaqYemÿk yeri, i÷mÿk yeri vÿ yatacaq.

* * *

Allah bizÿ yaøamaq ö÷önMöÿyyÿn bir sÿbÿb vermiødir, ömid vermiødir:Lakin biz indi yeni bir terrorla özlÿømiøik,Bu terrordan he÷ kÿs yayûna bilmÿz,He÷ kÿs bundan boyun qa÷ûra bilmÿz.Bu terror bizim ayaüûmûzûn altûnda gÿzir vÿ gþydÿ özör:Bu terror qapûlarûn altûnda, buxarûlarûn dibindÿ,Qulaqlarda, aüûzlarda vÿ gþzlÿrdÿ gÿzir.Allah bizdÿn öz dþndÿrir.



per artes

163

Allah bizÿ daha ÷ox tÿlaø, daha ÷ox aürû gþndÿrir ki,Bu, doüuødan vÿ þlömdÿn daha ÷oxdurHavadan tþkölör ÷ox øirin-øirin,Bir qorxunc ÿtirli ömidsizliyin;Qaranlûq havada formaya minirDÿhøÿtli bÿbirÿ, øirÿ bÿnzÿyir.Kÿnarda ÿl meymunu, dþrdkönc kaftar seyr edir,Bu gön gölmÿk ö÷ön, gölmÿk ö÷ön.Bötön cÿhÿnnÿm ÿhli buradadûr.Onlar sизin baøûnызa fûrlanûr,Ayaqlarûnûзыn altûna sÿrilir, yellÿnirVÿ qaranlûq havada qanad a÷ûb u÷ur.Siz, Tomas arxiyepiskop, bizi xilas edin, bizi xilas edin,Þzönözö xilas edin ki, biz dÿ xilas ola bilÿk;Þzönö mÿhv etmiø olsan, biz dÿ mÿhv olmuø kimiyik.

T o m a s : Èndi aydûndûr yolum, deyÿcÿyim sadÿ ÷ox,Hÿrislik, bil, bir daha mÿnÿ yer olmayacaqMÿnim son hÿrisliyim, mÿnim son xÿyanÿtimSÿhv olan ÿmÿl ö÷ön iø gþrmÿk – yox niyyÿtimDamarûmda kþk salan gönahûn var þz göcöHÿyatûm baølayanda, o da gÿlib birinci.On ö÷ il axtarûram sÿadÿtin yolunu,Mÿni øana yetirsin, xoøbÿxt etsin hamûnû.Èstÿrÿm lÿzzÿt olsun döøöncÿdÿ, elmdÿ,Musiqidÿ, hÿr øeydÿ, bir dÿ ki fÿlsÿfÿdÿ.Yasÿmÿn aüacûnda istÿrÿm a÷sûn ÷i÷ÿk,Qabiliyyÿt vÿ tÿdbir, hÿr øeyi þyrÿdÿcÿk.Cÿnnÿtin mÿhÿbbÿti, hÿm dÿ ÷alûb-oxumaqMömkön olsa, hÿr øeydÿn kam almaq, mÿmnun olmaqGöcöm qurtaran zaman, arzu boylanûr bu anGþrÿndÿ ki, he÷ bir øey elÿmÿk mömkön deyilÈstÿr arxadan gÿlir, sonra söröøöb gedir,O zaman ki yaxøûlûq edirsÿn, gönah bþyöyör.

164

Mÿn Èngiltÿrÿdÿ kralûn qanununu tÿtbiq etdikdÿVÿ tuluzalûlara qarøû vuruøduqda mÿn þz oyunlarû ilÿBaronlarû vurdum. Ondan sonra o adamlarDöøönördölÿr ki, mÿn ÿn kinli adamam,Mÿn hÿmin insanlara nifrÿt edirdim.Nÿciblik hisslÿri þzönö hÿtta insanlarûnBarmaq uclarûndan bÿlli edir.Mÿn kral xþrÿyi yediyim zamanAllaha nþkÿrlik ke÷mÿz baøûmdanAllah nþkÿrinin ÷oxdur gönahûKrala xidmÿtin azdûr ÿzabû.O kÿslÿr ki xidmÿt edir bþyök-bþyök amallaraVÿ bu iøi dözgön yerinÿ yetirirlÿr;Siyasÿt÷ilÿrlÿ oturub-durmaqOnlarû siyasÿtÿ söröklÿyir.Ona gþrÿ yox ki, onlar nÿ edirlÿr,Ona gþrÿ ki, onlar nÿ÷idirlÿr.Bununla belÿ, sizÿ mÿnim hÿyat tarix÷ÿmiA÷ûb gþstÿrmÿk lazûmdûr.×oxunuz döøönörsönöz ki, þmröm ÿn yaxøû haldaØöursuz lunatikin þzönö qurban etmÿsi,Aüûlsûz fanatikin hÿr bir iøÿ getmÿsi;Bilirÿm ki, bu tarix keømÿkeøi þyrÿdirBötön olub-ke÷ÿni yada salûr birbÿbir.Lakin hÿr bir pisliyin cÿzasû, gönahû varSÿhv iø, acû istismar, baøû kÿsÿn baltalarLaqeyd hÿrÿkÿtlÿr, istismar vÿ istismarBötön belÿ iølÿrdÿ sizin gönahûnûz varMÿn bir daha qûlûncla giriømÿrÿm bir iøÿÈndi Allah bildiyi mÿlakÿm vardûr mÿnimQoy o cþvlan eylÿsin, budur mÿnim istÿyim.



per artes

165

ANTRAKT

Arxiyepiskop kilsяdя Milad bayramûnûn sяhяr duasûnû edir,

1170-ci il.

Var olsun gþydÿki Allahûmûz, Allah yer özönÿ sölh ver-sin vÿ insanlara xoø mÿram bÿxø etsin: Möqÿddÿs Luka gþrÿ, Èncildÿ ikinci fÿslin on dþrdöncö vÿzni.

Atanûn, Oüulun vÿ Möqÿddÿs ruhun adûndan. Amin!ßziz Allahûn þvladlarû, bu sÿhÿr mÿnim duam ÷ox qûsa

olacaqdûr. Mÿn yalnûz arzu edirÿm ki, siz bizim bu Milad gönöndÿki dualarûmûzûn mÿnalarûnûn dÿrinliyinÿ fikir verÿ-siniz vÿ onlar haqqûnda döøönÿsiniz. ×önki nÿ zaman ki dua edilir, biz Aüamûzûn ehtirasûnû vÿ þlömönö yenidÿn yaøayûrûq vÿ bu Milad bayramû gönö biz dualarû onun zöhur etmÿsi mönasibÿti ilÿ edirik. Eyni zamanda biz onun zöhur etmÿsinÿ vÿ gÿlib insanlarû xilas etmÿsinÿ sevinirik vÿ yeni-dÿn biz onun bÿdÿnini vÿ qanûnû Allaha tapøûrmaqla Allaha dua edirik ki, onun xatirinÿ Allah dönyadakû gönahlarû baüûø-lasûn. Elÿ mÿhz bu gecÿdÿ cÿnabûmûz zöhur etmiø, Bet le-hem ÷obanlarûnûn gþzö qarøûsûnda peyda olmuø vÿ demiø-dir: “Yaøasûn ÿn qadir Allah vÿ yer özöndÿ insan lara sölh vÿ xoø niyyÿt bÿxø etsin”. Bötön ilin bu vaxtûnda bir dÿfÿ Cÿna-bû nûzûn zöhur etmÿsini, onun Xa÷da ÷armûxa ÷ÿkilÿrÿk þlmÿ-sini qeyd edirik. Dönya gþrör ki, bu, elÿ bir mÿrasimdir ki, burada qeyri-adi davranûø tÿlÿb olunur. Deyin gþröm, dönyada kimin ö÷ön hÿr iki mÿrasimi – hÿm doüum mÿra-simi øÿnliyini bayram etmÿk, hÿm dÿ þlöm mÿrasiminin yasûnû saxlamaq olar vÿ hamûsû da eyni sÿbÿb naminÿ? ×önki bura da øÿnlik yas kÿdÿri ilÿ, yas kÿdÿri isÿ doüum bay-ramû ilÿ ÷ulüalaøûr vÿ bu yalnûz bizim xristianlûqdadûr ki, biz eyni zamanda, eyni amal ö÷ön hÿm bayram edirik, hÿm dÿ

166

yas saxlayûrûq. Lakin bir anlûq “sölh” adlû sþzön mÿnasû haq qûnda döøönön. Sizin ö÷ön bu qÿribÿ gþrönmörmö ki, mÿla kÿlÿr “sölh” elan etdikdÿ yer özö ardû-arasû kÿsilmÿyÿn möha ribÿlÿrlÿ silkÿlÿnib vÿ möharibÿ qorxusu ilÿ yaøayûb? Sizÿ elÿ gÿlirmi ki, bu mÿlakÿ sÿslÿri sÿhv sþzlÿr demiølÿr vÿ edi lÿn vÿd yalnûz aldatma vÿ mÿyusluq gÿtirmiødir?

Èndi döøönön, bizim Cÿnabûmûzûn þzö sölh haqqûnda nÿ demiødir. O, þz øagirdlÿrinÿ demiødir: “Mÿn sizÿ sölh qoyub gedirÿm, mÿn sizin özÿrinizÿ sölh ÿlÿyirÿm”. O, sölh dedikdÿ bizim baøa döødöyömöz sölhö demiødirmi: Èngil-tÿrÿnin krallûüû þz qonøularû ilÿ sölh øÿraitindÿdir, baronlar kralla sölh øÿraitindÿ yaøayûr, ev sahibi þzönön sölh yolu ilÿ qazandûüûnû sayûr, söfrÿsinÿ qonaüû ö÷ön ÿn yaxøû øÿra bûnû qoyur, onun arvadû uøaqlar ö÷ön mahnû oxuyaraq onlarû ÿylÿndirir. O kiøilÿr, o kiøilÿr ki onun øagirdlÿri olmuø lar, onlar bu mÿsÿlÿlÿri bilmirdilÿr: onlar uzaq sÿfÿr lÿrÿ ÷ûxûr-dûlar, onlar quruda vÿ dÿnizdÿ ÷ÿtinliklÿrÿ mÿruz qalûrdûlar, onlar ÿzab-ÿziyyÿt, mÿhbusluq hÿyatû, mÿyusluq, øÿhid olmaqla, þlömlÿ özlÿøirdilÿr. Bÿs onda O, “sölh” sþzönö hansû mÿnada iølÿtmiødir? ßgÿr siz bunu mÿndÿn soruø-sanûz, yada salûn ki, O, hÿm÷inin bu sþzlÿri dÿ demiø dir: “Dönyanûn sizÿ bÿxø etdiyi kimi yox, mÿnim sizin özÿ ri nizÿ bÿxø etdiyim kimi?” Sonra isÿ O, þz øagirdlÿrinÿ sölh verdi, lakin dönyanûn verdiyi sölhö yox.

Bir øey haqqûnda da döøönön vÿ ola bilsin ki, bu haqda siz ÿvvÿllÿr he÷ vaxt döøönmÿmisiniz. Biz Cÿnabûmûzûn оlуm vÿ þlöm gönönö eyni zamanda qonaqlûq tÿøkil edÿ-rÿk bay ram etmirik, lakin nþvbÿti gön biz onun ilk øÿhidi olan cÿnnÿt lik Stepanûn øÿhidliyini bayram edirik. Sizcÿ, bu, tÿsadöfi hadisÿmidir ki, ilk øÿhidin øÿhidliyi dÿrhal Cÿnabû-mûzûn doüumundan bir gön sonraya tÿsadöf edir? Bu, qÿtiy-yÿn belÿ deyildir. Biz eyni zamanda Cÿnabûmûzûn olumu vÿ þlömönö hÿm bayram etdiyimiz, hÿm dÿ yas saxladûüû mûz kimi, ilk øÿhidimizin þlömönÿ dÿ hÿm kÿdÿrlÿnir, hÿm dÿ



per artes

167

sevi nirik. Biz dönyanûn onu øÿhid etdiyinÿ gþrÿ qazandûüû gönahlar ö÷ön ona yas saxlayûrûq. Biz ona gþrÿ sevinirik ki, onun ruhu Allahûn dÿrgahûnda möqÿddÿslÿrin sûrasûnda þzönÿ yer tapûb. Onun øÿhidliyi Allahûn øÿrÿfinÿ vÿ insanlarûn xilasûna xidmÿt edir.

Mÿnim ÿzizlÿrim, biz döøönmörök ki, øÿhid yaxøû bir xristiandûr vÿ o, ona gþrÿ øÿhid olmuødur ki, o xristiandûr. Bu iøÿ gþrÿ ona tÿkcÿ yas saxlamaq lazûm gÿlÿrdi. Biz onun haqqûnda tÿkcÿ yaxøû bir xristian olaraq döøönmörök, elÿ bir xristian ki, o, se÷ilÿrÿk möqÿddÿslÿr cÿrgÿsinÿ daxil olmuødur: buna gþrÿ yalnûz sevinmÿk lazûm gÿlÿrdi: nÿ bizim sevinmÿyimiz, nÿ dÿ bizim yas saxlamaüûmûz dön yÿ-viliyÿ bÿnzÿyir. Xristian øÿhidliyi tÿsadöfi bir hal deyildir. Tÿsadöfi yolla insanlar möqÿddÿslÿømirlÿr. Bununla belÿ, xristian ö÷ön möqÿddÿslik naminÿ øÿhidlik o qÿdÿr dÿ ÿhÿ-miyyÿt daøûmûr. O, bir insan olaraq, þz iradÿsi vÿ nömu-nÿsi ilÿ insanlar özÿrindÿ iradÿ÷iliyi hÿyata ke÷irÿ bilÿr. Ènsan iradÿsi özÿrindÿn insanda olan ambisiya bir insanûn digÿr insan lar özÿrindÿ hþkmranlûq etmÿsinÿ rÿvac verir. Bu alda dûlma, hiylÿgÿrlik, zorakûlûqla hÿyata ke÷irilir. Bu, qeyri-saflûq özÿrindÿ qurulmuø saf olmayan bir hÿrÿkÿtdir. Bu, Allahûn dÿrgahûnda belÿ deyildir. Hÿr hansû bir øÿhid, hÿr hansû bir möqÿddÿs adam Allahûn ÿmri ilÿ øÿhid vÿ ya möqÿd dÿs olur. Bu, Allahûn insanlara qarøû olan sevgisindÿn irÿli gÿlir. O, onlarûn qÿlbinÿ istilik verir ki, onlar digÿrlÿrini döz yola ÷ÿksinlÿr, Allahûn yoluna qaytarsûnlar. Øÿhidlik he÷ vaxt insanûn þz ÿmri ilÿ olmur. ßsl øÿhid odur ki, o, Allahûn ÿlindÿ bir alÿt olaraq Allah tÿrÿfindÿn istifadÿ edilir. O kÿs ki Allahûn iradÿsi qarøûsûnda þz iradÿsini itirmiødir, ÿslindÿ onu itirmÿ miø, onu tapmûødûr, ÷önki o, Allaha qovuømaqla þz azadlûüûnû tapmûødûr. Øÿhid bir daha þzö ö÷ön he÷ bir øey arzulamûr, hÿtta øÿhidliyin øÿrÿfini dÿ arzulamûr. Belÿ liklÿ, elÿ buna gþrÿ dÿ yerdÿ insanlar kilsÿlÿrdÿ eyni zamanda hÿm yas saxlayûr, hÿm dÿ øÿnlÿnir, elÿ bir qaydada ki, dönya

168

bunu baøa döøÿ bilmÿz: belÿliklÿ, Allahûn dÿrga hûnda möqÿd-dÿslÿr ucadûrlar, lakin onlar bizim onlarû gþrdö yö möz kimi gþrÿ bilmÿdiklÿrindÿn þzlÿrini ÷ox aøaüû sÿviy yÿdÿ hiss edir lÿr, lakin onlar þz mþvcudiyyÿtlÿrini Allahûn baøû nûn östön dÿki iøûqdan alûrlar.

ßziz Allah bÿndÿlÿri, bu gön mÿn sizÿ ke÷miøin øÿhid lÿri haqqûnda danûømûøam vÿ xahiø etmiøÿm ki, bizim Kÿnter-beri øÿhidlÿrimizi xatûrlayasûnûz, cÿnnÿtlik olmuø arxiyepis-kop Elfeci deyirÿm, ÷önki Milad bayramû gönö xatûrla maq yerinÿ döøÿr ki, o, hansû sölhö diyarûmûza gÿtirmiødir vÿ bun dan savayû, ÿziz þvladlarûm, mÿn döøönörÿm ki, bir daha sizin ö÷ön dua etmÿyÿcÿyÿm; ÷önki mömköndör ki, qûsa bir möddÿt ÿrzindÿ sizin digÿr bir øÿhidiniz ola bilÿr vÿ ola bilsin ki, bu øÿhid axûrûncû olmasûn. Mÿn istÿrdim ki, mÿnim dediyim sþzlÿri örÿyinizdÿ saxlayasûnûz vÿ bu sþzlÿr haq-qûn da baøqa bir vaxtda baø sûndûrasûnûz. Atanûn, Oüulun vÿ Möqÿd dÿs ruhun adûndan. Amin!



per artes

169

ÈKÈNCÈ HÈSSß

S U R ß T L ß R :

Ö÷ keøiøDþrd cÿngavÿrArxiyepiskop Tomas BekketKÿnterberi qadûnlarûnûn xoruXidmÿt÷i lÿr

Birinci pяrdя arxiyepiskopun zalûnda baø verir, ikinci sяhnя dekabr ayûnûn 29-da, 1170-ci ildя

kilsяdя baø verir.

X o r : Deyin, oxuyurmu cÿnubda quølar?Tufanûn qovduüu quølar qûøqûrarNÿdir ÿlamÿti, de, ilk baharûn?Qocanûn þlömö: nÿ sÿsi, nÿfÿsi gÿlmÿyir onun.Deyin, baølayûrmû gön uzanmaüa?Gön uzun olduqca, qûsalûr gecÿGecÿlÿr havalar soyuyur necÿ.Bÿs Milad gönöndÿ, Aüamûz zöhör edÿn zamanÈnsanlar i÷indÿ olurmu dinclik,Xoø niyyÿt sahibi olurmu insan?Bu fani dönyada sölh hÿmiøÿ qeyri-möÿyyÿndir,Ènsanlar yalnûz Allahûn verdiyi sölhÿ bel baülaya bilÿrlÿr.Ènsanlar arasûnda olan möharibÿlÿr bu dönyanû lÿkÿlÿyir,Lakin Aüamûzûn yanûnda þlöm onu tÿzÿlÿyir.Dönya qûøda tÿmizlÿnmÿlidir,Yoxsa bizim yazûmûz xoøagÿlmÿz ke÷ÿcÿkdir,

170

Quraq yay vÿ boø mÿhsul. Milad bayramû ilÿPasxa bayramû arasûnda nÿ kimi iølÿr edilmÿlidir?ßkin÷i mart ayûnda sahÿyÿ ÷ûxmalûdûr vÿ torpaüû øumlamalûdûr.ßgÿr o, ondan qabaq bu iøi gþrsÿ,Quølar eyni mahnûlarûnû oxuyacaqlar.Aüacdan yarpaqlar tþköldökdÿ,May ayûnda ÷aylar aøûb-daøanda,Hava saf vÿ tÿmiz olanda,Pÿncÿrÿlÿrin qabaüûnda quølar cÿh-cÿh vuranda,Qapû qabaüûnda uøaqlar ÷ûüûrûøandaNÿ kimi iølÿr gþrölmÿlidir,Quølarûn mahnûlarû hansû sÿhv iølÿri ÿhatÿ etmÿlidir,Yaøûl aüaclar hansû sÿhvlÿrÿ yol verÿcÿklÿr,Tÿzÿ dönya hansû yanlûølûqlara yol verÿcÿkdir?Biz gþzlÿyirik, lakin zaman qûsa, gþzlÿmÿyimiz isÿ uzundur.

(Dþrd cяngavяr daxil olur.)

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Kralûn xidmÿt÷ilÿri,B i r i n c i k e ø i ø : Bu, bizÿ mÿlumdur.

Xoø gÿlmisÿn. Uzaq yoldanmû gÿlmisÿn?B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : ×ox da uzaqdan gÿlmÿmiøÿm,

Lakin vacib iø ö÷ön gÿlmiøÿm.Bu vacib mÿsÿlÿlÿr bizi Fransadan gÿtizdirib.×ox uzun yolu atla gÿldik. Dönÿn gÿmiyÿ mindik.Gecÿ limanda gÿmidÿn döødök.Arxiyepiskopla iøimiz vardûr.

È k i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Möhöm iøimiz.Ö ÷ ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Kralûn yanûndan gÿlirik.D þ r d ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Kralûn ÿmri ilÿ.B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Bizim adamlarûmûz bayûrda bizi gþzlÿyirlÿr.



per artes

171

B i r i n c i k e ø i ø : Siz arxiyepiskopun qonaqpÿrvÿr olduüunu bilirsiniz.

Biz yemÿyÿ getmÿyÿ hazûrlaøûrûq.Mÿrhÿmÿtli arxiyepiskop bilsÿ ki,Biz sizi ÿylÿndirmÿmiøik, o, ÷ox dilxor olacaq.Hÿlÿ iøinizi sonra baølayarsûnûz.Èndi isÿ gedÿk, bizimlÿ yemÿk yeyÿk.Sizin adamlarûnûza da sonra qayüû bÿslÿnilÿcÿk.Èødÿn ÿvvÿl gönorta yemÿyi.Siz qûzardûlmûø donuz ÿti yeyÿrsinizmi?

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : ßvvÿl iø, sonra yemÿk.Biz ÿvvÿlcÿ sizin donuz ÿtinizi qûzardacaüûq.Vÿ ondan sonra onu yeyÿcÿyik.

È k i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Biz arxiyepiskopu gþrmÿliyik.Ö ÷ ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Get arxiyepiskopa de.

Bizim onun qonaqpÿrvÿrliyinÿ ehtiyacûmûz yoxdur.Biz þz naharûmûzû þzömöz edÿcÿyik.

(xidmяt÷iyя)

B i r i n c i k e ø i ø : Get aüamûza de.D þ r d ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Siz bizi ÷oxmu gþzlÿdÿcÿksiniz?

(Tomas daxil olur.)

T o m a s (keøiølяrя): Bizim gþzlÿmÿmiz nÿ qÿdÿr gþzlÿnilÿn olsa da,

Nÿzÿrdÿ tutulan vaxt gþzlÿnilmÿz olub.Biz bilmirdik ki, siz nÿ zaman gÿlÿcÿksiniz.Sizin gÿliøiniz o vaxt baø vermiødir ki,Bizim baøûmûz þz vacib iølÿrimizÿ qarûømûødûr.Mÿnim masamûn östöndÿki kaüûzlar, gþrÿcÿksiniz ki,Qaydasûndadûr vÿ sÿnÿdlÿr imzalanmûødûr.

(cяngavяrlяrя)

Siz xoø gÿlmisiniz, nÿ iø ö÷ön gÿlmisiniz?Deyirsiniz, sizi kral gþndÿrib?

172

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Demÿk olar ki, kral gþndÿrib.Biz sizinlÿ tÿklikdÿ danûømalûyûq.

T o m a s (keøiølяrя): Bizi tÿk buraxûn.Èndi de gþrÿk, nÿ mÿsÿlÿdir?B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Mÿsÿlÿ belÿdir.D þ r d c ÿ n g a v ÿ r : Siz krala qarøû barûømaz bir arxiyepiskopsunuz.

Siz krala qarøû ösyankarsûnûzVÿ bu torpaüûn qanununa qarøû ÷ûxûrsûnûz.Siz o arxiyepiskopsunuz ki, sizi kralArxiyepiskop etmiødir. O, sizi bu vÿzifÿyÿ tÿyin etmiødir ki,Onun ÿmrlÿrinÿ ÿmÿl edÿsiniz.Siz onun qulluq÷usu, onun alÿti vÿ onun eøøÿyisiniz.Siz onun imtiyazlarûndan doyunca istifadÿ etmisiniz.Siz bötön qazandûüûnûz øÿrÿfÿ onun ÿli ilÿ ucalmûsûnûz.Siz ondan hakimiyyÿt, mþhör vÿ özök almûsûnûz.Bu kiøi tacir oüludur. Cipsidedÿ dönyaya gÿlmiødir.Bu, elÿ bir mÿxluqdur ki, kralûn ÿlinÿ-ayaüûna döøördö,Hÿm qanla, hÿm dÿ vöqarla øiøirdi.Birtÿhÿr imÿklÿyÿ-imÿklÿyÿ London ÷irkabûndan ÷ûxmûødûr.Elÿ sörönördö ki, elÿ bil, sÿnin kþynÿyinin östöndÿki bit idi.Sÿn o adamsan ki, kralû aldatmûsan,Ona kÿf gÿlmisÿn, ona yalan danûømûsan.Onun andûnû pozmusan vÿ krala xÿyanÿt etmisÿn.

T o m a s : Bu, doüru deyil.Özöyö ÿlimÿ alandan bÿriVÿ ondan sonraSadiq bir vassal olmuøamBil ki mÿn ona.Daim dayanmûøam ÿmrÿ möntÿzirMÿnimtÿk sadiqi de bir, nÿ gÿzir?



per artes

173

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : ßmrÿ möntÿzirsÿn.Qoy sÿnin ÿmrin, kþmÿyin olsun.Sÿn gÿrÿk bu iøÿ qol qoymayaydûn.Pislikdÿ ÷ÿkilir, bil, sÿnin adûnÈftixar, paxûllûq, bir dÿ gþz yaøûn.

È k i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Yuyarmû gönahû, ÷oxdur gönahûnÈstÿsÿn xahiø et, biz ÿmÿl edÿkSÿnin ÿvÿzinÿ biz sÿnin ö÷önQoy ulu Tanrûya dualar edÿk.

Ö ÷ ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Bÿli, biz sÿnin ö÷ön dua edÿcÿyik.D þ r d ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Bÿli, biz sizin ö÷ön edÿrik dua,

Qoy Allah kþmÿyiniz olsun.T o m a s : Amma, centlmenlÿr, siz dediniz ki,

Sizin iøiniz ÷ox tÿcili vÿ vacibdir.Budurmu sizin iøiniz, mÿni tÿhqir edirsiz?

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Bu yalnûz bizim qÿzÿbimiz idi, loyal mÿsÿlÿ.T o m a s : Loyal. Kimÿ?B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Krala!È k i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Krala!Ö ÷ ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Krala!D þ r d ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Qoy onu Allah saxlasûn!T o m a s : Qoy onda geyinsin yeni pencÿyin,

Gþzlÿ ki, cûrûldû sonra demÿyin.Mÿnÿ deyÿcÿyin bir sþzönmö var?

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Kraldan gÿlmiøÿm, demÿli, olarÈndimi sþylÿyim, gþzlÿyim bir az?

È k i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Yox, elÿ indi de, lÿngitmÿk olmaz.Bu qoca tölkönö gþzlÿtmÿk olmaz.

T o m a s : Nÿ deyÿcÿyin vardûr, indi de mÿnÿ,Qoy olsun kralûn ÿmrilÿ.ßgÿr bu kralûn ÿmriylÿdirsÿ,Qoy o, adamlarûn i÷indÿ deyilsin.ßgÿr sÿnin ittihamlarûn varsa,

174

Onda elÿ adamlarûn i÷indÿ dÿMÿn bu ittihamlarû ÷þzÿcÿyÿm.

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Xeyr! Burada vÿ indi!

(Onlar ona höcum edirlяr, lakin keøiølяr vя xidmяt÷ilяr onlarû qaytarûrlar vя sakit-sakit onlar þz qamяtlяrini dözяldirlяr.)

T o m a s : Èndi vÿ burada!B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : ßvvÿlki bÿd ÿmÿli hÿlÿ sþylÿmirÿm mÿn.

Onlar bÿllidir bizÿ, lakin Fransadan dþnÿndÿnFikir ayrûlûqlarû bötön imtiyazûnû aldû sÿnin ÿlindÿn.Minnÿtdarlûq kÿlmÿsi gÿlmÿmiødir dilindÿnSÿn möhacirÿt etmÿmisÿn, sÿn ki qovulmusan Èngiltÿrÿdÿn.Ya da qorxudulmusan, sÿni xÿbÿrdar edirÿm,Sÿn fransûz dominionunda1 aranû qarûødûrdûn.Sÿn kralû Fransa kralû ilÿ, onlarû isÿ Papa ilÿ vuruødurdun.Sÿn onlara saxta yalan uydurdun.

È k i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Yenÿ sÿnÿ pay verdi kral mÿrhÿmÿtindÿn

Dostlarûn ÷ox yalvardû, baüûøladû he÷ nÿdÿnSon qoydu didiømÿyÿ sölh tÿklif etdi sÿnÿGþndÿrdi o da sÿni istÿdiyin bir yerÿ.

Ö ÷ ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Þrt-basdûr edÿrÿk gönahlarûnûQaytardû þzönÿ adûnû, sanûnû, hÿm dÿ varûnûSÿn nÿ istÿyirdin elÿ o olduBÿs niyÿ minnÿtdar olmadûn onaBÿs sÿnin “saü olun” harada qaldû.

D þ r d ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : O kÿslÿr ki gÿnc øahzadÿyÿTac qoydu, sÿn onlarû asdûn.Vÿliÿhdin tacqoyma mÿrasimini qeyri-qanuni saydûn.

1 Dominion – bir þlkÿnin hakimiyyÿti altûnda olan ÿrazi



per artes

175

Nifrÿt zÿncirini dözöb uc-ucaYûüdûn ÿtrafûna narazûlarûDþndÿrdin yolundan ondan oüruncaYþnÿltdin ÿksinÿ, budurmu krala olan sÿdaqÿtin?!Sÿn oldun döømÿni bax bu millÿtin.

Bir inc i cÿngavÿr : Faktdûr bötön bunlar. Sþylÿ, sþzön var?Varsa, gÿl yanûna, sþylÿ krala.Onun÷ön gÿlmiøik, bil ki, biz bura.

T o m a s : Ke÷mÿyib qÿlbimdÿn he÷ zaman, he÷ vaxtKralû he÷ zaman taxtûndan salmaq,Ya da ki oülunu onun al÷altmaq.Niyÿ ki xalqûmdan ayûrdû mÿni, buna nÿ deyÿkQaldûm Kÿnterberidÿ kimsÿsiz vÿ tÿkÈstÿrÿm tac bir yox, qoy lap ö÷ olsun.Yepiskop iøindÿ yoxdur barmaüûm,Onlarû tovlamaq iøindÿ, bil ki, yoxdur maraüûm.Vardûrsa sþzlÿri, desin PapayaSalmayûn bu iødÿ mÿni araya.

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Sÿnin vasitÿnlÿ saxlanmûø onlar.È k i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Sÿnin vasitÿnlÿ baüûølanmûølar.Ö ÷ ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Onlara bÿraÿt ver.D þ r d ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Onlara bÿraÿt ver.T o m a s : Mÿn bunu danmûram, mÿn buna bais,

Bu deyil siz deyÿn elÿ asan iø.Kim ki Papa ilÿ iftixardadûr,Mÿn onu itirÿ bilmÿrÿm, bilin.Qoy onlar getsinlÿr onun yanûna,Qoy o da onlara bir tÿsir etsin.Nifrÿt etmÿsinlÿr mÿnÿ, kilsÿyÿ.

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Necÿ istÿyirsÿn, elÿcÿ dÿ ol;Bax budur kralûn ÿmri, ona ÿmÿl etYûüûø, qulluq÷ularla birlikdÿ bu torpaqdan get.

Tomas: ßgÿr bu, Kralûn ÿmridirsÿ, mÿn, bil, vöqarla deyirÿm:Yeddi il xalqûmdan döødöm aralû,

176

Yeddi il yaøadûm, dÿrdli, aürûlû.Yeddi il þzgÿnin ÿlinÿ baxdûmYeddi il az deyil, ke÷di þmördÿn,Èllÿri he÷ zaman geri dþndÿrÿYa da ki qaytara bilmÿrÿm he÷ mÿn.Ona ÿmin ol ki, he÷ zaman, he÷ vaxt×obanla arxacûn aralûüûndanBir daha o sular axmayacaq.

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Kral ÿdalÿtlidir, bþyökdör kral,Onu tÿhqir etdin, sÿn oldun nadan,He÷ nÿdÿn qorxmadan, nÿ utanmadan.Onun nazirini, xidmÿt÷ilÿri – sÿn aldûn ondan.

T o m a s : Kralû tÿhqir edÿn, bil ki, mÿn olmamûøam,Kraldan da, mÿndÿn dÿ daha bþyöklÿri varMÿn yenÿ dÿ deyirÿm – ×ipsaydlû mÿn BekketOnu tÿhqir etmÿdim, mÿndÿn dÿ döømÿn olar?Bu, kilsÿnin qanunu, bu, Romanûn hþkmödör,Roma gÿlsin buraya, o, þz maraüûn gödör.Sÿnÿ öz tuturam mÿn, qoy sÿnÿ mÿlum olsun,Yalnûz Roma bacarar bu iølÿrÿ son qoysun,Bacarûrsa, kilsÿnin qanununu o pozsun.

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Sÿn þz sþzlÿrinlÿ hÿyatûnû tÿhlökÿyÿ salmûsan.È k i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Sÿn þz danûøûüûnla bû÷aq altda qalmûsan.Ö ÷ ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Sÿnin sþylÿdiklÿrin xÿyanÿt vÿ satqûnlûq.D þ r d ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Tÿkcÿ satqûnlûq deyil, hÿm dÿ bþyök axmaqlûq.T o m a s : Mÿnim etdiyim gönah Romanûn gönahûdûr,

Siz mÿni þldörsÿniz, qalxacaüam qÿbirdÿn.Mÿnim etdiyim gönah gÿlir Allah ÿmrindÿn.

C ÿ n g a v ÿ r l ÿ r : Keøiø, rahib, nþkÿr, saxlayûn onu vermÿdÿn aman.

Hÿbs edin siz onu kral adûndan:



per artes

177

Èødir, qa÷sa ÿlinizdÿn, incimÿyin siz dÿ bizdÿnCanûnûzla cavabdehsiniz.Biz gedirik, gÿlÿcÿyik, bilin, yenÿKralûmûzûn ÿdalÿtli hþkmönö biz yerinÿ yetirmÿyÿ.

(Gedirlяr.)

T o m a s : Aradan ÷ûxmaq istÿyÿnlÿri addûm-addûm izlÿyin,ßlinizdÿ qûlûncla siz onlarû hÿbs edin.Bilin ki, sizlÿ birgÿ dþyöøÿcÿyÿm mÿn dÿØÿhid olmaq øÿrÿfdir, onlar þlöm qoxuyur.

X o r : Mÿn iylÿdim onlarû, onlar þlöm qoxuyur,Mÿn gecÿ vaxtûnda tötÿk sÿsi eøitdim.Bayquø sÿsi eøitdim. Gönön gönorta÷aüûGþrdöm yana sÿrilmiø o qoøa qanadlarûBÿyÿnmÿdim yadlarû,Mÿn yediyim qaøûqda×örök ÿtin qoxulu dadûna da baxmûøam,Gecÿ döødöyö zaman yerin qabardûüûnûMÿn gþrmöøÿm – qorxmuøam.Vÿhøi heyvan sÿsindÿ qorxunc gölöø sÿslÿri×aqqal, erkÿk eøøÿyin þz sÿsi hÿr birinin,Sÿsini eøitmiøÿm sakit sÿsli si÷anûn,Lunatik olan quøun, baøqa-baøqa heyvanûn.Gþrmöøÿm mÿn si÷anûn quyruüunu,Øÿfÿqin iøûüûnda ÷ÿtindir titrÿyÿn gþrmÿk onu.Mÿn hamar mÿxluqlarû hÿlÿ dÿ canlû ikÿn diølÿmiøÿm,Yemiøÿm, duzlu dÿniz heyvanûnû þzömÿ yem bilmiøÿm.Mÿn canlû xÿr÷ÿnglÿri, istirdiyyÿ vÿ digÿr mÿxluqlarûKasamda canlû-canlû özdöyönö gþrmöøÿm.Mÿn qûzûlgölön ÿtrindÿ þlöm qoxulamûøam,Möxtÿlif yerlÿrdÿ fillÿrin xortumunu,×ox buynuzlar gþrmöøÿm. Mÿn dÿnizin östönö,Sanki, dþøÿmÿ salûb özÿrindÿ yatmûøam,

178

Mÿn torpaüûn östöndÿ uzanûb yatan zaman qurdlarû danlamûøam.Mÿn bþcÿyin buynuzunu, görzÿnin dÿrisini,Filin mþhkÿm, qalûn dÿrisini, balûüûn söröøkÿn dÿrisiniHiss etmiøÿm. Mÿn yemÿyin iylÿnmiø qoxusunu duymuøam.Tualet quyusunda buxurun iyini duymuøam,Mÿn meøÿli cûüûrda sabun iyi duymuøam,Cÿhÿnnÿm qoxusu verÿn meøÿ cûüûrûnda torpaüûnØiødiyi zaman verdiyi qoxunu duymuøam.Mÿn meymunu dÿhøÿtÿ salan, burula-burulaAxûb gedÿn iøûq selini gþrmöøÿm.Bötön bunlarûn nÿ olduüunu mÿn bilmÿmiøÿmmi mÿgÿr?O, burada olmuødur, o, yol ke÷idindÿ vÿ mÿtbÿxdÿ olmuødurO, at damûnda, mal pÿyÿsindÿ,Bazar meydanûnda – hÿr yanda olmuødur.Bu, bizim damarlarûmûzda, bizim baøûmûzda olduüu kimiHakimiyyÿtlÿrin mÿslÿhÿtlÿømÿlÿrindÿ dÿ olmuødur.O øeylÿr ki taleyin girdablarûnda toxunmuødur,Elÿ hÿmin øeylÿr øahzadÿlÿrin sþvdÿlÿømÿlÿrindÿ olmuødurVÿ bizim baøûmûzda da olmuødur, beynimizdÿ dÿ olmuødurBunlar yaøayan qurdlar kimi bizKÿnterberi qadûnlarûnûn baüûrsaqlarûnda da olmuødur.

* * *

Mÿn onlarû qoxulamûøam, bunlar þlöm gÿtirÿnlÿrdir;Lakin artûq hÿrÿkÿt ö÷ön ÷ox gecPeøman÷ûlûq ö÷ön ÷ox tezdir.



per artes

179

Artûq he÷ nÿ mömkön deyildir,Yalnûz bu hþrmÿtsizliyÿ rÿvac verÿnlÿrinUtanmaqdan þlmÿlÿri lazûm.Mÿn par÷a-tikÿ edilmiøÿm, nÿfÿsimi kÿsiblÿr, zorlanmûøam,Tÿbiÿtin mÿnÿvi cÿmdÿyinÿ qovuømuøam,Ruhun heyvani qövvÿlÿri mÿnÿ sahib olmuødur,Øÿxsi zþvqlÿrin iøtahûna östön verilmiøÿm,Son nÿticÿdÿ ruhun ÿn þlö nþqtÿsinÿ söröklÿnmiøÿm,Abûrsûzlûüûn son nþqtÿsi olan ekstazûn qurbanû olmuøam,Ey mÿnim aüam, arxiyepiskop, siz, ey TomasArxiyepiskop, bizi baüûølayûn, baüûølayûn bizi,Bizi baüûølayûn ki, biz sizin ö÷ön dua edÿ bilÿk,Þz abûrûmûza qûsûlaraq sizÿ dua edÿk.

T o m a s : Sizÿ vÿ sizin dö÷öncÿ vÿ anlamûnûza sölh vÿDinclik arzulayûram. Bu iølÿr sizin baøûnûza gÿlmÿli idiVÿ siz onlarû qÿbul etmÿli idiniz.Bu, sizin ÿbÿdi yökönözön bir payûdûr.Bu, ÿbÿdi bir øÿrÿfdir. Bu bir dþvrandûr, lakinBunu da bilin ki, baøqa bir dþvran qÿflÿtÿnAürûlû bir sevinc bÿdÿninizÿ sirayÿt edÿcÿkdir,Demÿyin bu, nÿ demÿkdir. Bu, o demÿkdir ki,Allahûn niyyÿtindÿ tutduüu bÿdÿn kamillÿøir.Siz bu kimi øeylÿri unudacaqsûnûz,Evdÿ, mÿiøÿtdÿ ÷alûøacaqsûnûz.Siz onlarû ocaq baøûndaBoø-boøuna oturduqda xatûrlayacaqsûnûz.Siz onlarû o zaman xatûrlayacaqsûnûz ki,Qocalûq yaøû, unutqanlûq xatirÿlÿri øirinlÿødirir.Siz onlarû sizÿ sþylÿnÿn øirin xölyalar kimi xatûrlayacaqsûnûz.Vÿ o øirin xatirÿlÿrin naüûlû kimi,Onlar sizÿ tez-tez nÿql edilmiødir.

180

Vÿ nÿql edildikcÿ dÿ tez-tez dÿyiøilmiødir.Bunlar sizÿ qeyri-real gþrönÿcÿkdir.Bÿøÿr þvladû olduqca ÷ox reallûüa tab gÿtirÿ bilmir.

K e ø i ø l ÿ r (bir ne÷яsi): Bizim aüamûz. Sиз burada dayanmamalûsыныз.

Geдин nazirin yanûna, geдин monastûra, iøi belÿ qoymaq olmaz,Vaxtû itirmÿk olmaz. Onlar silahlarla geri dþnÿcÿklÿr.Geдин sÿcdÿgaha, daha hara, hara. Onlar artûq buradadûr.Onlar mÿbÿdgaha gÿlirlÿr. Onlar oraya soxulurlar.Biz nazirin girdiyi qapûlarû barrikadaya ala bilÿrik.Sиз burada qala bilmÿzsиниз. Onlarû tut.

T o m a s : Bötön hÿyatûm boyu onlar gÿlmiølÿr.Bu gÿlÿn ayaqlarû mÿn bötön hÿyatûm boyu gþzlÿmiøÿm.Þlöm o zaman mÿnÿ nÿsib olacaqdûr ki, mÿn ona layiqÿmVÿ ÿgÿr þlömÿ layiqÿmsÿ, burada he÷ bir tÿhlökÿ yoxdur.Ona gþrÿ dÿ mÿn þz iradÿmi kamillÿødirmÿliyÿm.

K e ø i ø l ÿ r : Bizim aüamûz, onlar gÿlirlÿr.Onlar elÿ indicÿ buraya soxulacaqlar.Sизi þldörÿcÿklÿr. Gÿlин bura, mÿbÿdgaha.

T o m a s : Sakit! Dinc durun!Xatûrlayûn ki, siz haradasûnûz vÿ nÿ baø verir.Burada mÿnim hÿyatûmdan savayûOnlara he÷ kÿsin hÿyatû lazûm deyil.Mÿn tÿhlökÿdÿ deyilÿm, yalnûz bir az þlömÿ yaxûnam.

K e ø i ø l ÿ r : Tÿlÿsin, bizim aüamûz.Burada sþhbÿt edÿ-edÿ yubanûb qalmaйын. Bu, döz

iø deyil. Bizim aüamûz, sizi þldörsÿlÿr, bizim axûrûmûz nÿ ola-caq, bizim baøûmûza nÿ iølÿr gÿlÿcÿk.



per artes

181

T o m a s : Bu yenÿ dÿ baøqa bir mþvzudur.Möÿyyÿn bir zaman kÿsiyindÿ mÿnim kimi inkiøaf etmiø,Yetiømiø bir adam ö÷ön bu øÿhÿrdÿn qa÷maq yaramaz.Þlömö øadyanalûqla qarøûlamaq mÿnim yeganÿ yolumdur ki,Bu yolla da mÿn Allahûn qanunlarûnûQoruya bilÿrÿm, möqÿddÿs qanunlarû.

K e ø i ø l ÿ r : Bizim aüamûz, geдин axøam ibadÿtinÿ!Siz axøam ibadÿtindÿn kÿnarda qalmamalûsûnûz.Siz ilahi xidmÿtdÿn yayûnmamalûsûnûz.Axøam ibadÿtgahûna, kilsÿnin i÷inÿ girin.

T o m a s : Siz þzönöz axøam ibadÿtinÿ gedin vÿDualarûnûzda mÿni xatûrlayûn.Onlar ÷obanû sörönön baøûnda tapmalûdûrlar.Mÿn bir an da olsa xoøbÿxt olmuøam,Mÿn cÿnnÿtin bir gþz qûrpûmûnû dadmûø,Onun pû÷ûltûsûnû eøitmiøÿm.Mÿn bu dönyada bir daha yanûlmayacaüam.Bötön iølÿr øÿn bir mÿcraya yþnÿlir.

K e ø i ø l ÿ r : Tutun onu! Onu dartûb i÷ÿri salûn!T o m a s : ßlinizi mÿndÿn ÷ÿkin!K e ø i ø l ÿ r : Axøam ibadÿtinÿ! Onun qû÷larûndan yapûøûn!

Onun östönÿ atûlûn! Tÿlÿsin.

(Onlar onu ÷яkib kяnara ÷ûxarûrlar, xordakûlar danûødûüû möddяtdя pяrdя dяyiøilяrяk

kilsя gþrönör.)

X o r (Diez Èrae latûn dilindя sяhnяdяn aralû bir mяsafяdя xor tяrяfindяn oxunduüu möddяtdя):

ßlini keylÿødir, qurula gþzöHÿlÿ dÿ dÿhøÿt var, daha ÷ox dÿhøÿtElÿ bil, qoparûb atûrlar beli.

182

* * *

Yenÿ dÿ dÿhøÿt, daha ÷ox dÿhøÿtBarmaüû qûrmaqdan daha aürûlûKÿllÿni qûrmaqdan daha aürûlû.

* * *

Ke÷id dÿ futbol kimi,Qapûda kþlgÿ kimiZaldakû dÿhøÿt kimi.Cÿhÿnnÿmin xidmÿt÷ilÿri yoxa ÷ûxûrlar,Bÿøÿr þvladlarû peyda olur, onlar ÿriyib yoxa ÷ûxûrlar.Onlar kölÿyin apardûüû toza dþnörlÿr, unudulurlar,Xatûrlanmûrlar: burada yalnûz þlömönBÿyaz rÿngi qalmûødûr vÿ Allahûn sökut i÷indÿ dayanmûøXidmÿt÷isi vÿ þlöm sifÿtinin arxasûnda möhakimÿ,Möhakimÿnin arxasûnda Void,Cÿhÿnnÿmin ÿn fÿal vÿ dÿhøÿtli formasû.Boøluq, kimsÿsizlik, Allahdan ayrûlma:Cÿhdsiz sÿyahÿtin dÿhøÿti, yoxluq, Void,Elÿ bir yer ki, orada insanlar bir daha þz øöurluVÿziyyÿtlÿrinÿ dþnÿ bilmÿzlÿr.Onlar fösunkarlûüa, eyø-iørÿtÿ,Xÿyalpÿrÿstliyÿ, iddialara qayûda bilmÿzlÿr.Bu, elÿ bir yerdir ki, orada insanûn ruhu bir daha aldadûlmûr,×önki burada dönya malû yoxdur, he÷ bir ton da yoxdur.Ruhu þzönö gþrmÿkdÿn yayûndûran,Fikrini daüûdan he÷ bir forma, he÷ bir rÿng yoxdur.Þzö þzö ilÿ birlÿømiødir, he÷ nÿ he÷ nÿ ilÿ birlÿømÿmiødir.Bizim þlöm adlandûrdûüûmûz o deyildir,



per artes

183

Lakin þlömdÿn kÿnarda þlöm yoxdur. Biz qorxuruq,Biz qorxuruq. Kim sonra mÿnim ö÷ön dua edÿcÿkdir?Kim mÿnim ö÷ön vasitÿ÷ilik edÿcÿk,Kim mÿnim ehtiyaclarûmû þdÿyÿcÿk?×armûx östöndÿ þlö gþzÿl Xilaskar1

Allahdan zÿhmÿtin getmÿsin hÿdÿrKþmÿk et bacarsan, mÿnÿ nÿ qÿdÿr.

* * *

Torpaqdan yarandûm dþnnÿm torpaüaQiyamÿt gönöndÿ sÿn qoru mÿniÞlöm yaxûnlaøûr kþmÿk et mÿnÿ, kþmÿk et, aüa.

(Kilsяdя. Tomas vя keøiølяr)

K e ø i ø l ÿ r : Kilidlÿ qapûnû, kilidlÿ qapûnûQapû kilidlÿnib. Qurtardû canûmûz. Canûmûz qurtardû.Döømÿn qalûb bayûrda,Nÿ qÿdÿr ÷alûøsa da, girÿ bilmÿz i÷ÿri.Onlar i÷ÿri girmÿyÿ cörÿt edÿ bilmÿzlÿr.Onlar i÷ÿri girÿ bilmÿzlÿr, tuta bilmÿzlÿr bizi.Onlarûn yoxdur göcö.Bizim canûmûz qurtardû, bizim canûmûz qurtardû.

T o m a s : A÷ qapûnûn kilidini, taybatay a÷ûn onu.Mÿn dua evini, Èsanûn kilsÿsini,Belÿ möqÿddÿs yeri qalaya ÷evirÿ bilmÿrÿm.Kilsÿ, bil ki, þzönö þzö dÿ qoruyacaqKilsÿ möqÿddÿs bir yer, kilsÿ þzö bir ocaq.Palûd, daø dþzmÿyÿn höcuma, kilsÿ þzö dþzÿcÿk.Kilsÿ a÷ûq olmalû, hÿtta döømÿnlÿrÿ dÿBilsin bunu qoy hamû!Durun, a÷ûn qapûnû!

1 Èsa Peyьÿmbÿr nÿzÿrdÿ tutulur.

184

K e ø i ø : Mÿnim aüam, bunlar insanlar deyil,Onlar insan kimi gÿlmÿmiø,Onlar insan deyilmiø.Onlar vÿhøidir, vÿhøiBÿyÿnmirÿm bu iøi.Onlar he÷ baø ÿymÿdi nÿ möqÿddÿs bir øeyÿ,Nÿ dÿ ki peyüÿmbÿrÿGÿlин baülayaq qapûnû øirlÿrin, bÿbirlÿrin, canavarûn özönÿ.Gÿlин baülayaq qapûnû, yenÿ dÿ dþnÿ-dþnÿVÿhøilÿrin özönÿ, lÿnÿtlÿnmiø insanlarûn özönÿAüam mÿnim, aüam mÿnim!

T o m a s : A÷ûn qapûnû!Sÿn mÿni øÿrÿfsiz, dÿli sanûrsanDediyin sþzlÿrdÿn he÷ utanûrsan?Yoluna qoyarûq pisi, yaxøûnû.Sþzömÿ qulaq as, bildin, yaxøûmû?Sÿn faktdan danûødûn, bil ki, hÿr faktûnArxasûnda akt dayanûr, yaxøû, ya da pisNÿ yaxøû, nÿ dÿ pis itÿn deyilmiø.Yaxøûlûq vÿ pislik, ke÷dikcÿ zamanBirlÿøir, qovuøur daim durmadanMÿnim þlöm vaxtûm mÿlum deyildir,Mÿnim þlömöm mÿnim qÿrarûm deyildir.Bu zamandan kÿnar bir qÿrardûr vÿßgÿr sÿn bu qÿrarû qÿbul edirsÿnsÿ vÿMÿnim þlÿcÿyimi bilirsÿnsÿ, mÿn dÿBu qÿrarû qÿbul edirÿm, ÷önki mÿnÞz hÿyatûmû Allah bÿndÿsinÿ deyil,Ènsan qanunlarûndan daha ucada dayananAllahûn qanununa qurban verirÿm.Dönyada mÿnim kimi etmÿyÿnlÿr mÿnimNÿ edÿcÿyimi nÿ bilirlÿr? Sÿn mÿnimNÿ edÿcÿyimi necÿ bilÿ bilÿrsÿn?



per artes

185

Mÿn deyirÿm ki, sÿn onlarû tanû,O dÿli insanlar ki, dþyör qapûnû,Onlar sÿndÿn ÷ox qanmûr.Onlar Allah tanûmûr.A÷ qapûnû!Biz burada ona gþrÿ deyilik ki, dþyöøÿrÿk qÿlÿbÿ ÷alaq,Möqavimÿt gþstÿrÿk, dþyöøÿk, ya da onlara yalvaraq.Belÿ vÿhøi adamlarla dþyöømÿk olmaz.Bu iølÿr bizÿ yaraømaz.Biz vÿhøilÿrlÿ dþyöømöø vÿ qÿlÿbÿ ÷almûøûq.Èndi isÿ biz iztirablara dþzmÿyimizlÿ qÿlÿbÿ ÷almalûyûq.Dþzmÿliyik biz hÿlÿ,Bil ki, bu daha asan, daha asan qÿlÿbÿ.Èndi Xa÷ qÿlÿbÿsidir,Xa÷ûn tÿntÿnÿsidir.A÷ qapûnû! Mÿn ÿmr edirÿm, a÷ qapûnû!Qapûnû a÷!

(Qapû a÷ûlûr. Cяngavяrlяr i÷яri soxulur,

yöngöl sяrxoø vяziyyяtdяdirlяr.)

K e ø i ø : Bu yolla geдин, mÿnim aüam, cÿld ol!Pillÿkÿnlÿ qalxын yuxarû! Dama qalxын!Qalxын mÿbÿdÿ! Tez ol! Ona kþmÿk edin!

C ÿ n g a v ÿ r l ÿ r (cяrgя ilя): Hanû o Bekket,Kralû satan insan, hanû o Bekket,Hÿr iøÿ qarûøan keøiø, aman vermÿyin onaGÿl, Daniel, gÿl bu øir yuvasûnaGÿl, Daniel, sÿn dÿ qarûø bu iøÿGÿl, sÿn dÿ gir bu vÿhøiylÿ dþyöøÿ.

186

* * *

Hanû Bekket, o ×ipsayd uøaüû?Hanû Bekket, o etibarsûz keøiøGÿl, Daniel, gÿl bu øir yuvasûnaGÿl, Daniel, sÿn dÿ qarûø bu iøÿGÿl, sÿn dÿ gir bu vÿhøiylÿ dþyöøÿ.

T o m a s : Mÿn o adamam ki, bir mÿürur aslan kimiDayanmûøam, qorxmuram.Bilin, bax mÿn burdayam.Satûlmadûm krala, mÿn bir sadÿ keøiøÿmÈsa qanûndan olan bir sadÿ xristianBilin ki, mÿn hazûram, burada qan tþkmÿyÿPeyüÿmbÿrin eøqinÿ mÿn qanûmdan ke÷mÿyÿBu kilsÿ qan östöndÿ, bil, olmuødur bÿrqÿrarKilsÿnin hÿr yerindÿ, bil ki, qanûn izi varOnun qanûdûr mÿnÿ bilirÿm ki, verib canMÿn qorxmuram, dþyöøÿk,Qoy olsun bax qana-qan.Qoy axsûn mÿnim qanûm, yusun onun þlömönöMÿnim ö÷ön yox fÿrqi, ya mÿnim þlömöm,Ya da onun þlömö.

C ÿ n g a v ÿ r l ÿ r : ßlaqÿ saxladûüûn insanlardan aralan,Sÿnÿ verilÿn göcdÿn imtina et, ke÷ ondan.Kraldan aldûüû pulu qaytar onun þzönÿOna sÿn kin bÿslÿmÿ, ÿmÿl elÿ sþzönÿ.

T o m a s : Mÿn aüamûn yolunda þlmÿyÿ dÿ hazûram,Kaø ki, onun kilsÿsi qalsûn saü vÿ salamatMÿnÿ nÿ istÿsÿniz, edin, mÿn burda varamLakin xalqa dÿymÿyin, dinc yaøasûn camaatMÿn qadaüan edirÿm onlara ÿl dÿymÿyiMÿnim canûmû alûn, onlara ÿl qaldûrmaqNÿyÿ lazûmdûr, nÿyÿ?

C ÿ n g a v ÿ r l ÿ r : Satqûn! Satqûn, satqûn! Satqûn!



per artes

187

T o m a s : Siz, kral tÿrÿfdarlarû, satqûnsûnûz siz ö÷qatMÿnim vassalûm kimi satqûnsûnûz siz mÿnÿMÿnÿvi aüanûza satqûnsûnûz min kÿrÿSatqûnsûnûz Allaha, siz onun kilsÿsiniTÿhqir etdiyinizÿ gþrÿ.

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Sÿnin kimi satqûna he÷ nÿ borclu deyilÿm.

Vardûrsa borcum mÿnim, indi onu þdÿrÿm.T o m a s : Èndi isÿ qadir Allaha,

Daimi bakirÿ olan behiøtlik Mÿryÿmÿ,Behiøtlik Con Baptistÿ,Möqÿddÿs apostol1 Peter vÿ Paula,Behiøtlik øÿhid Denisÿ vÿ bötön digÿr möqÿddÿslÿrÿMÿn iøimi vÿ kilsÿnin iøini hÿvalÿ edirÿm.

(Cяngavяrlяr onu þldördöyö zamanda biz xorun oxuduüunu eøidirik.)

X o r : Tÿmizlÿ havanû! Tÿmizlÿ sÿmanû! Kölÿyi yu!Daøû gþtör daø östdÿn vÿ gÿl, onlarû da yu!Torpaq ÷irklidir, su ÷irklidir, bizim vÿhøilÿrimizVÿ biz qan i÷indÿ boüuluruq.Qan yanüûøû mÿnim gþzlÿrimi kor edib.Haradadûr Èngiltÿrÿ? Haradadûr Kent?Haradadûr Kÿnterberi? ×ox uzaq, ÷ox uzaq,Onlar qalûb ÷ox uzaq ke÷miødÿ.Mÿn qûsûr budaqlarû olan torpaqda veyl-veyl gÿzirÿm.ßgÿr mÿn o budaqlarû qoparsam, onlardan qan damlayacaq.Mÿn quru daølarû olan torpaqda veyl-veyl gÿzirÿm:ßgÿr onlara mÿn ÿl ilÿ toxunsam, onlardan qan axacaq.

1 Apostol – hÿvariyyun, ÿshabÿ: Èsa peyьÿmbÿrin 12 øagirdi, kþmÿk÷isi, 12 apostol

188

Mÿn necÿ, necÿ sakit, mölayim mþvsömlÿrÿQayûda bilÿrÿm? Gecÿ, bizimlÿ qal! Gönÿø, dayan!Fÿsil, ayaq saxla! Qoy sonrakû gön gÿlmÿsin,Qoy bahar gÿlmÿsin.Mÿn bir daha o gönÿ vÿ onda baø verÿn adi øeylÿrÿBir daha baxa bilÿrÿmmi?Qan pÿrdÿsindÿn sözölÿn iøûqdanQana bÿlÿnmiø bötön øeylÿri gþrÿ bilÿrÿmmi?Èstÿmirdik nÿsÿ baø versin bizÿÈstÿmirdik biz øÿxsi fÿlakÿtlÿri,Èstÿmirdik øÿxsi itki, bötþv gÿmiÈstÿmirdik mþvcud olub sörönÿni.Èstÿmirdik gecÿ vaxtûn vÿhøÿtiniGönön qanlû olayûnû, dÿhøÿtiniÈstÿmirdik göndöz olan bir terrorunYuxudaykÿn gecÿyarû bitmÿsini.Lakin bazar meydanûndakû sþz-sþhbÿt,Söpörgÿ tutan ÿl, gecÿyarûsû köllÿrin söpörölmÿsi,Göndöz vaxtû alova tþkölÿn yanacaq,Bu hÿrÿkÿtlÿr bizim iztirablarûmûza bir sÿdd qoymadû ancaq.Hÿyatda yox vaxtûmûz, daim kÿdÿrlÿnÿk bizLakin bu kimi iølÿr nÿ zamana sûüûøar,Nÿ dÿ þmrÿ yerlÿøÿr,Øÿr vÿ xÿtanûn ani vÿ daimi gÿrdiøi.Biz elÿ bir ÷irkaba bulaømûøûq ki,Biz bu ÷irkabû tÿmizlÿyÿ bilmirik,Biz fþvqÿltÿbii parazitlÿrÿ qarøû birlÿømiøik.Tÿkcÿ biz deyilik, tÿkcÿ kilsÿ deyil,Øÿhÿr deyildir ki, ÷irkab i÷indÿ,Bötön dönya ÷irkaba batmûødûr.



per artes

189

Tÿmizlÿ havanû! Tÿmizlÿ sÿmanû! Yu kölÿyi! Daø östön dÿn daø gþtör, qoldan dÿrini soy, sömökdÿn ÿzÿlÿlÿri ayûr vÿ onlarû yu. Daøû yu, sömöyö yu, baølarû yu, ruhlarû yu. Onlarû yu, yu onlarû!

(Cяngavяrlяr qяtli tamamladûqdan sonra sяhnяnin þnönя ÷ûxûr vя tamaøa÷ûlara möraciяt edirlяr.)

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Xahiø edirik ki, bir ne÷ÿ dÿqiqÿ bizÿ diqqÿt yetirÿsiniz. Biz bilirik ki, siz bizim hÿyata ke÷ir-diyi miz hÿrÿkÿti möhakimÿ edÿ bilÿrsiniz. Siz ingi lis siniz vÿ biz bilirik ki, ona gþrÿ dÿ siz ÿdalÿtli oyuna inanûr sûnûz: vÿ siz gþrÿndÿ ki, bir adama dþrd adam höcum edir, onda sizin bötön rÿübÿtiniz tÿkin östönÿ yþnÿlir. Mÿn belÿ hisslÿrÿ hþrmÿt edirÿm vÿ bu kimi hiss lÿri sizinlÿ bþlöøörÿm. Bununla belÿ, mÿn sizin øÿrÿf his sinizÿ möraciÿt edirÿm. Mÿn bilirÿm ki, siz ingilissiniz vÿ mÿhz ona gþrÿ dÿ siz hÿr iki tÿrÿfi dinlÿmÿdÿn he÷ kÿsi möhakimÿ etmÿyÿcÿksiniz. Bu kimi mÿsÿlÿlÿr uzun möddÿtdÿn bÿri yaratdûüûnûz mÿh-kÿmÿ qÿrarû ilÿ uyüunluq daøûyan prinsiplÿrÿ ÿsaslanûr. Mÿnÿ ixtiyar verilmÿyib ki, bu mÿsÿlÿni sizin mözakirÿnizÿ verim. Mÿn sþz adamû deyil, ÿmrÿtabe adamam. Bu sÿbÿb-dÿn dÿ digÿr natiqlÿrÿ sþz verÿcÿyÿm ki, onlar þzlÿrinin mÿnim nþqteyi-nÿzÿrimdÿn fÿrqli nþqteyi-nÿzÿrlÿri sizinlÿ bþlöøsönlÿr vÿ ömidvaram ki, bu hÿdsiz dÿrÿcÿdÿ mörÿkkÿb olan bir hadisÿni sizÿ øÿrh etmÿkdÿ baøarûlû olacaqlar. Mÿn istÿrdim ki, bizim aramûzda olan ÿn gÿnc özvömöz Villiam de Traki birinci danûøsûn.

È k i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Tÿÿssöflÿr olsun ki, mÿn belÿ bir tÿcröbÿli natiq olan hþkumÿt tÿrÿfdarû Fitz Urs qÿdÿr tÿc rö-bÿli deyilÿm ki, þz nitqimlÿ sizdÿ inam yaradûm. Lakin bir mÿsÿlÿ vardûr ki, bunu mÿn sizÿ demÿk istÿrdim vÿ mÿn bunu elÿ birdÿn-birÿ dÿ deyÿ bilÿrÿm. Bu belÿdir: biz nÿ etmi øik sÿ vÿ bizim gþrdöyömöz iø haqqûnda sizin ня fikir lÿø mÿyi niz-dÿn asûlû olmayaraq, biz hÿyata ke÷irdiyimiz iødÿ qÿtiyyÿn

190

øÿxsi maraq gödmÿmiøik. (Digяr cяngavяrlяr: “Qulaq asûn, qulaq

asûn!”) Biz bu iødÿ he÷ bir mÿnfÿÿt ÿldÿ etmÿmiøik. Biz bu iødÿ qazancdan daha ÷ox itirmiøik. Biz dþrd sadÿ ingilisik vÿ bizim ö÷ön þncÿ vÿtÿndir! Mÿn deyÿ bilÿrÿm ki, biz i÷ÿri soxu landa sizÿ bir o qÿdÿr dÿ yaxøû tÿsir baüûølamadûq. Mÿsÿlÿ burasûndadûr ki, biz þzömöz bilirdik ki, ÷ox aüûr bir yök altûna girmiøik: mÿn yalnûz þz adûmdan danûøacaüam, bu gön hÿddindÿn artûq i÷miøÿm, baxmayaraq ki adi halda mÿn i÷ki i÷ÿn adam deyilÿm. Siz bu mÿsÿlÿyÿ diqqÿt yetir-sÿ niz, deyÿcÿksiniz ki, arxiyepiskopu þldörmÿk qanun lara zid dir vÿ he÷ bir ÿndazÿyÿ sûümûr, xösusilÿ nÿzÿrÿ alsaq ki, siz kilsÿnin ÿn yaxøû ÿnÿnÿlÿri ilÿ tÿrbiyÿ olunmusu nuz. Belÿ liklÿ, ÿgÿr biz bir qÿdÿr dava kar lûq etmiøiksÿ, siz bunu baøa döøÿ bilÿrsiniz ki, bu, nÿyÿ gþrÿ baø vermiødir: mÿn þz tÿrÿ fimdÿn deyÿ bilÿrÿm ki, bu iøÿ gþrÿ mÿn olduqca tÿÿs-söf lÿ nirÿm. Biz döøönörök ki, bu iøi yerinÿ yetir mÿk bizim vÿzifÿ borcumuzdur vÿ buna gþrÿ dÿ bu iøi hÿyata ke÷ir mÿk ö÷ön þzömözö hazûrlamalû idik. Vÿ mÿn artûq dedi yim kimi, bu iøÿ gþrÿ he÷ bir peni dÿ alma mûøûq. Biz ÷ox ÿla bilirik ki, hadisÿlÿr necÿ cÿrÿyan edÿcÿk dir. King Henri, qoy Allah onun þmrönö uzun elÿsin, dþvlÿt iølÿrinin naminÿ o, bu iøin baø vermÿ sini he÷ vaxt nÿzÿrdÿ tutmamûødûr: bu iø gÿlÿ cÿk-dÿ ÷ox bþyök sþz-sþhbÿtÿ sÿbÿb olacaqdûr; ÿn yaxøû halda biz hÿya tûmûzûn qalan hissÿ sini xaricdÿ yaøamalû olaca üûq. Vÿ hÿtta ÿn dÿrrakÿli insanlar baøa döøörlÿr ki, arxiye pis-kop bu yol dan kÿnarlaødû rûlmalû idi – øÿxsÿn mÿnÿ qalsa, mÿn ona hÿddÿn ziyadÿ heyra nam, siz gþrmÿmiø olmazsû-nûz ki, o, sonda necÿ qÿribÿ bir øou yaratdû – bununla belÿ, bu hÿrÿkÿt he÷ dÿ bizÿ øÿrÿf gÿtir mir. Xeyr, bu iøi biz hÿyata ke÷ir miøik vÿ bizim gþrdöyömöz iødÿ he÷ bir sÿhv yoxdur. Belÿ liklÿ, mÿn lap baølanüûcda dedi yim kimi, lötfÿn, bu iødÿ bizim he÷ bir maraq gödmÿdiyi mizi nÿzÿrÿ alaraq bizi az da olsa baüûølayasûnûz. Mÿncÿ, siz mÿnim bötön dediklÿrimi nÿzÿrÿ alacaqsûnûz.



per artes

191

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Mÿn döøönörÿm ki, siz mÿnimlÿ razûlaøacaqsûnûz ki, Villiam de Traki ÷ox yaxøû danûødû vÿ ÷ox möhöm mÿsÿlÿyÿ toxundu. Onun arqumentinin canû budur ki, biz bu iødÿ qÿtiyyÿn maraq gödmÿmiøik, lakin bizim hÿyata ke÷irdiyimiz aktûn þzö þzönö doürultmaq ö÷ön daha ÿsaslû dÿlillÿrÿ ehtiyacû vardûr vÿ buna gþrÿ dÿ siz bizim digÿr natiqlÿrimizÿ dÿ qulaq asmalûsûnûz. Nþvbÿti olaraq mÿn danûømaq ö÷ön sþzö Hyug de Morvilÿ verÿcÿyÿm.

Ö ÷ ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Èlk nþvbÿdÿ mÿn þz nþqteyi-nÿzÿrimi bizim baø÷ûmûz olan dþvlÿt qulluq÷usu Fitz Ursun ÷ox gþzÿl ifadÿ etdiyi nþqteyi-nÿzÿr ÿsasûnda quracaüam. Onun dediyi kimi, bir daha vurüulayûram ki, siz ingilissiniz vÿ sizin rÿübÿtiniz hÿmiøÿ ÿzilÿn tÿrÿfdÿdir. Bu, ingilis ruhunun ÿdalÿtli bir oyunudur.

Èndi isÿ dÿyÿrli arxiyepiskop haqqûnda danûøûm. O arxi-ye piskop ki, yaxøû keyfiyyÿtlÿrinÿ mÿn hÿmiøÿ valeh olmu-øam. Arxiyepiskop hÿmiøÿ zÿif tÿrÿf olmuødur? Mÿn istÿr-dim ki, sizin emosiyalarûnûza deyil, sizin aülûnûza möraciÿt edim. Siz cik-bikÿ uyan adamlar deyilsiniz. Ona gþrÿ dÿ sizdÿn xahiø edirÿm ki, bu mÿsÿlÿyÿ ayûq baøla yanaøasûnûz: arxiyepiskopun mÿqsÿdi nÿ idi? Bÿs kral Henrinin mÿqsÿdi nÿdir? Bu suallara verilÿn cavablarda mÿsÿlÿnin a÷arû vardûr.

Kralûn mÿqsÿdi tamamilÿ ardûcûldûr. Rÿhmÿtlik krali-÷a Matildanûn hþkmranlûüû dþvröndÿ vÿ Stepanûn he÷ dÿ xoøbÿxt olmayan hakimiyyÿti qÿsb etdiyi dþvrdÿ krallûq olduqca par÷alanmûødû. Bizim kral gþrdö ki, ehtiyac duyu-lan yeganÿ vÿzifÿ ondan ibarÿt idi ki, krallûqda qayda-qanun yaradûlsûn: yerli hakimiyyÿtin kÿnar qövvÿlÿrini cilov la sûn – o kÿnar qövvÿlÿr ki, tez-tez sÿfeh sonluqlara haki miy yÿti gÿtirib ÷ûxara bilÿrdi – vÿ qanun÷uluüu bir sistem halû na salsûn. Þlkÿdÿ tam hÿrc-mÿrclik hþkm sörördö. Þlkÿ dÿ 3 cör ÿdliyyÿ var idi vÿ 3 cör mÿhkÿmÿ var idi: kra lûn bir mÿh kÿmÿsi, yepiskoplarûn bir mÿhkÿmÿsi vÿ bir mÿh kÿmÿ dÿ baron larûn mÿhkÿmÿsi idi. Mÿn axûrûncû natiqin dediyi

192

sþzlÿri bir daha tÿkrar etmÿliyÿm. Rÿhmÿtlik arxiye pis-ko pun kansler olduüu möddÿtdÿ o, bötön qÿlbi ilÿ kra lûn plan la rûnû mödafiÿ edirdi: ÿgÿr mÿn fikrimi dözgön ÿsas-lan dûra bilsÿm, bu ÷ox vacib mÿsÿlÿdir. Èndi isÿ kral nÿzÿr-dÿ tut muødu ki, Bekket – o kÿs ki söbut etmiødir ÿla bir inzi bat ÷ûdûr – he÷ kÿs dana bilmÿz ki, mÿhz o, kans ler lik-dÿ yepis kopun idarÿlÿrini birlÿødirÿndir. Bu iødÿ onu he÷ kÿs gönah lan dûra bilmÿz: ondan baøqa he÷ kÿs bu iki vacib vÿzi fÿni eyni zamanda tuta bilmÿzdi. ßgÿr Bekket kra lûn arzu larûnû ÿsas tutsaydû, demÿk olar ki, indi bizim ideal bir dþv lÿ timiz olardû. Hÿm mÿnÿvi, hÿm dÿ dönyÿvi dþvlÿt ida-rÿ ÷i liyi nin vÿhdÿti olardû vÿ bu dþvlÿt mÿrkÿzi hakimiy yÿtin nÿza rÿti altûnda olardû. Mÿn Bekketi möxtÿlif rÿsmi möna-si bÿt lÿrlÿ ÿlaqÿdar olaraq ÷ox yaxøû tanûyûrdûm. Vÿ eyni zaman da mÿn onu da bilirdim ki, mölki xidmÿt ö÷ön onun kimi ixti saslû ikinci bir øÿxsi tanûmûram. Bÿs sonra nÿ baø verdi? O an ki Bekket kralûn nömunÿsindÿ arxiyepis kop tÿyin edildi, o, kanslerlik idarÿsindÿn istefa verdi, o daha keøiø sa yaüû oldu, nÿinki keøiø oldu. O, inadkarlûqla vÿ incik bir halda hÿyatûnda zahidlik (asketik) hÿyat tÿrzi se÷di. O, ÿvvÿl lÿr mödafiÿ etdiyi bötön siyasÿtin östöndÿn xÿtt ÷ÿkdi; o belÿ tÿsdiq edirdi ki, burada kral ösuli-idarÿsindÿn dÿ yök sÿk idarÿ÷ilik ösuli-idarÿsi vardûr vÿ kralûn xidmÿt÷isi olaraq uzun illÿr ÷alûømûødû ki, bu idarÿ÷ilik ösulunu yarat-sûn vÿ Allah bilir ki, niyÿ iki idarÿ÷ilik ösuli-idarÿsi bir-biri ilÿ bir likdÿ mþvcud ola bilmirdi.

Siz mÿnimlÿ razûlaøûrsûnûz ki, arxiyepiskop tÿrÿfin dÿn edi lÿn belÿ bir mödaxilÿ bizim kimi xalqûn instinktlÿrini zÿr bÿ altûnda qoymuø olardû. Mÿnim bildiyimÿ gþrÿ, siz mÿnim dediklÿrimi bÿyÿnirsiniz: mÿn bunu sizin özönöz dÿn oxuyuram. Bu mÿsÿlÿdÿ biz yalnûz bu iøin þl÷ölÿrindÿ möÿy-yÿn qÿdÿr möbahisÿ edÿ bilÿrik. Èølÿri dözgön mÿcra ya yþnÿlt mÿk ö÷ön siz bu mÿsÿlÿni anlamalûsûnûz. Bizim qÿdÿr ikinci bir adam ola bilmÿz ki, zorakûlûüa bu qÿdÿr peøman



per artes

193

olsun. Bÿd bÿxtlikdÿn sosial ÿdalÿti bÿrpa etmÿk ö÷ön elÿ hal lar olur ki, zorakûlûq yeganÿ yol olur. Baøqa bir halda siz hÿr hansû bir arxiyepiskopu parlamentdÿ sÿsÿ qoymaqla gönah lan dûrаr vÿ formal olaraq onu bir xÿyanÿtkar kimi edam edÿr diniz vÿ he÷ bir kÿs onda bir qatil kimi adlandûrû-lan yökön altûna girmÿzdi. Vÿ sonrakû vaxtda ola bilsin ki, bizim hÿyata ke÷ir diyimiz bu mövÿqqÿti tÿdbirlÿr lözumsuz olmuø olsun. Lakin siz hazûrkû anda kilsÿnin dþvlÿtin maddi duru mu ilÿ baülû qal dûrdûüû iddialara bÿlÿd olmuø olasûnûz, onda yadûnûzda sax layûn ki, biz þz idarÿ÷iliyimizin tabe÷iliyi ÿsa sûnda ilk addû mûmûzû atmûøûq. Biz dþvlÿt iølÿrinin yoluna qoyul masû iøindÿ bir alÿt olaraq istifadÿ edilmiøik vÿ ÿmi-nÿm ki, siz bizim atdû üûmûz addûmû bÿyÿnirsiniz. Biz sizin maraq larû nûza xid mÿt etmiøik; biz sizin alqûølarûnûzû razûlûq hissi ilÿ qÿbul edirik: ÿgÿr bu mÿsÿlÿdÿ hÿr hansû bir gönah vardûrsa, gÿlin bu gönahû birlikdÿ bþlöøÿk.

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Morvil bizÿ xeyli döøönmÿk ö÷ön mþvzu vermiødir. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, demÿk olar ki, o, bu iødÿ son nþqtÿni qoymuødur. O kÿslÿr ki, onun ÷ox incÿ döøöncÿlÿrini diqqÿtlÿ izlÿyiblÿr, onlar bunu yaxøû baøa döøörlÿr. Bununla belÿ, bizim daha bir natiqimiz var вя onun da ifadÿ edÿcÿyi, döøönörÿm ki, baøqa bir nþqteyi-nÿzÿri олмалыdûr. ßgÿr elÿ øÿxslÿr varса ki onlar hÿlÿ dÿ þz ÿqidÿ lÿrini möÿyyÿnlÿødirmÿyiblÿr, döøönörÿm ki, Ri÷ard Brito onlarûn ÿqidÿlÿrinÿ sirayÿt etmÿyÿ qadir olacaqdûr. Belÿliklÿ, sþz Ri÷ard Britonundur.

D þ r d ö n c ö c ÿ n g a v ÿ r : Mÿndÿn qabaq sþz alûb danû-øan natiqlÿr – bizim bþyöyömöz, dþvlÿt qulluq÷usu Fitz Urs da daxil olmaqla bu mþvzuya dÿxli olan mÿsÿ lÿlÿr barÿ dÿ ÿtraflû danûøûblar. Onlarûn irÿli sördöklÿri arqu ment-lÿrÿ mÿnim ÿlavÿ edÿcÿk he÷ bir sþzöm yoxdur. Mÿnim nÿ demÿli olduüum ola bilsin ki, bir sual formasûnda qoyul-sun. Arxiye piskopu kim þldördö? Siz bu kÿdÿrli sÿh nÿni gþz lÿ ri nizlÿ gþrdöyönözÿ gþrÿ, ola bilsin ki, mÿnim mÿsÿlÿni

194

bu øÿkildÿ tÿqdim etmÿyim sizdÿ tÿÿccöb yaratsûn. Lakin hadi sÿlÿri nÿzÿrdÿn ke÷irin. Mÿn mÿcburam ki, olduqca qûsa da olsa, sonuncu natiqin dediklÿrinin ÿsas mahiy yÿ-ti nÿ bir daha toxunum. Rÿhmÿtlik arxiyepiskop kansler olan zaman kralûn rÿhbÿrliyi altûnda onun þlkÿni birlÿø dir-mÿk, onu vahid hala gÿtirmÿk, þlkÿdÿ stabillik yarat maq, qayda-qanun vÿ dinclik yaratmaq, Èngiltÿrÿnin olduqca ehti-ya cûnda olduüu ÿdalÿti bÿrpa etmÿk kimi iølÿri onun kimi he÷ kÿs yerinÿ yetirmÿmiødir. Lakin o, arxiyepiskop olan andan tamamilÿ þz siyasÿtini dÿyiødi: o, þzönö þlkÿnin tale-yinÿ qarøû tamamilÿ laqeyd olduüunu gþstÿrmiø, ÿslindÿ, þzö nÿ vurüunluq nömayiø etdirmiø vÿ cÿmiyyÿtÿ döømÿn mþv qedÿ durmuødur. Bu lovüalûq onun daxilindÿ daha da bþyömöø vÿ nÿhayÿtdÿ o he÷ bir øöbhÿ yeri qalmayan bir mani yaya ÷evrilmiødir. Onu döz yola gÿtirÿcÿk hÿr bir vasi-tÿ dÿn istifadÿ edilmiødirsÿ dÿ, onun aülûnû baøûna gÿtir mÿk uüursuzluüa dö÷ar olmuødur. Èndi mÿnim ÿlimdÿ øöb hÿ altûna alûna bilmÿyÿn söbut vardûr ki, o, Fransanû tÿrk etmÿ-miø dÿn ÿvvÿl a÷ûq-aøkar xeyli sayda øahidlÿrin gþzö qarøû-sûn da peyüÿmbÿrlik iddiasûnda olmuø vÿ demiødir ki, onun þmrö uzun deyildir vÿ onu da demiødir ki, o, Èngiltÿ rÿdÿ þldö rö lÿ cÿk dir. O, provokasiyanûn hÿr bir vasitÿsin dÿn isti-fadÿ edirdi. Onun davranûølarûndan addûmbaaddûm hiss olu-nurdu ki, øÿhidlik zirvÿsinÿ ucalmaüû qÿrara almûødû. For mal cÿhÿtdÿn ictimai xidmÿt÷i olan bu kiøi talan÷ûya, soy üun-÷uya ÷evrilmiødir. Hÿtta son anda o, bizÿ belÿ döøön mÿ yÿ imkan vermiødir: siz þzönöz gþrdönöz ki, o, bizim ver di-yimiz suallarû necÿ dÿ qulaqardûna vururdu. Vÿ o, bizi artûq ÿsÿbi lÿø dirÿrÿk ustalûqla insanûn dþzÿ bilmÿyÿcÿyi bir hÿd-dÿ ÷atdûrdûqda belÿ, asanlûqla bu vÿziyyÿti aradan qaldûra bilÿrdi: o, bizdÿn bir qÿdÿr kÿnar dura bilÿrdimi ki, bizim acûüûmûz soyusun. Mÿhz elÿ mÿsÿlÿ bundadûr ki, o, bu iøin baø ver mÿsini istÿmirdi; o tÿkid edirdi, biz qÿzÿbdÿn alûøûb-yandûüû mûz bir möddÿtdÿ o, tÿkidlÿ deyirdi ki, qapûlar a÷ûl-



per artes

195

malûdûr. Mÿnim bundan da artûq nÿyi isÿ ÿlavÿ etmÿyimÿ ehtiyac vardûrmû? Siz tÿrÿddöd etmÿdÿn belÿ bir verdikt (mÿhkÿmÿ qÿrarû) verÿ bilÿrsiniz ki, bu bir þzönÿqÿsddir. Bu xÿstÿ beyinin þzönÿqÿsdidir. Bu yeganÿ bir xoøagÿlÿn verdiktdir. Hÿr halda, bþyök bir insan olan arxiyepiskopun xeyrinÿ qÿrar ÷ûxarûla bilÿcÿk bir verdiktdir.

B i r i n c i c ÿ n g a v ÿ r : Saü olun, Brito. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, daha deyilÿcÿk bir sþz qalmayûb: mÿn tÿklif edirÿm ki, siz indi sakitcÿ daüûlûøûb þz evlÿrinizÿ gedÿsiniz. Lötfÿn, ehtiyatlû olun vÿ kö÷ÿ tinlÿrindÿ qrup-qrup yûüûømayûn, ictimai poz-üun luüa gÿtirib ÷ûxara bilÿcÿk he÷ bir provokasiyaya yol vermÿyin.

(Cяngavяrlяr mörяxxяs olurlar.)

B i r i n c i k e ø i ø : Ey ata, bizi tÿrk edib hara getdinиз?Niyÿ belÿ etdinиз?Biz sizi necÿ tapacaüûq?Siz bizdÿn ÷ox uzaq, biz dÿ sizdÿn ÷ox uzaüûq.Siz bizÿ ÷ox uzaqdan baxûrsûnûz.Siz indi gþylÿrdÿsiniz. Kim bizi idarÿ edÿcÿk,Bizÿ kim döz yol gþstÿrÿcÿk?Siz bizdÿn belÿ uzaqlara getmisiniz.Sizin yerinizi kim tutacaq,Kim sizin yerinizi tutacaq?Kim sizdÿn göc alacaq?Kilsÿ qalûb kimsÿsiz, baøsûz vÿ tÿnha qalmûøûq.Burada bizim xarabalûqlar östöndÿsÿ bötpÿrÿstlik qurulacaq.Onlarûn dönyasû gþrörÿm ki, allahsûzlûq olacaq.

Ö ÷ ö n c ö k e ø i ø : Xeyr, bu iøÿ,He÷ bir kilsÿ tab gÿtirmÿz bu gÿrdiøÿ.Fÿlakÿtdÿ tÿntÿnÿ: tÿqiblÿ mþhkÿmlÿdilmiø bir fÿlakÿt.Elÿ bir fÿlakÿt ki, sanki, insanlarûn bundan þtrö örÿklÿri gedir.

196

Gedin, zÿif vÿ qÿmli adamlar, ruhlarûnûz itmiøÈstÿr yerdÿ, istÿrsÿ dÿ gþydÿ sizÿ yer yoxdur,O yerÿ get ki, orada gönÿø qörub edir, bilinmÿyir ki,Nÿdÿn boz qaya qûzûlû rÿngÿ dþnör,Get Britaniyaya vÿ ya Herkulesin qapûlarûnaBatûq kþrfÿzlÿrdÿ get gÿmi oürularûna,O yerlÿrdÿ ki, ingilis oüluna, xristian oüluna,Qaradÿrili bötpÿrÿstlÿr qÿsd edir, ÿsir gþtörör;Buzlarla dolu olan øimal dÿnizlÿrinÿ get,O yerlÿrdÿ ki, þlö nÿfÿs ÿllÿri dondurur,Beyinlÿri sþndörör.Sÿhra gönÿøindÿ bir oazis tap,Get, gir ittifaqa bötpÿrÿstlÿrlÿ, þzönö aldat,Øÿrik ol onun gönahlû ibadÿtlÿrinÿ, ÷alûø ki,Unutqanlûq qazanasan, onlarla oturub-durmaqdan.Xurma aüacûnûn yanûnda øÿlalÿdÿ gönahlarûnû yu;Ya da Aqvitindÿ otur vÿ dûrnaqlarûnû ye.Baøûnûn ortasûndan aürûyla sÿn, hÿlÿ dÿVeyl-veyl gÿzÿcÿksÿn, döøönÿcÿksÿn ki,Þz ÿmÿllÿrinÿ þzön haqq qazandûrasanElÿ bir hÿngamÿ uyduracaqsan ki, bu dolaøûqlûüû yalnûz sÿn,Cÿhÿnnÿmdÿ a÷a bilÿcÿksÿn.Sÿn þzönö inandûrmaüa ÷alûøacaqsan ki,Döz iø gþrmösÿn, ancaq he÷ vaxtÞzönö inandûra bilmÿyÿcÿksÿn.Bu, inam deyil, bu, sÿnin bu dönyadakû taleyindir vÿBiz sÿnin taleyin barÿdÿ bir daha döøönmÿyÿcÿyik.Ey mÿnim aüam, yeni dþvlÿtin øÿrÿfi bizdÿn gizlÿdilir,Allahûn nurunda bizim ö÷ön dua et.Sizÿ qoøulan bötön möqÿddÿslÿrdÿ vÿ øÿhidlÿrdÿBizi xatûrlayûn. Qoy bizim tÿøÿkkörlÿrimizAllahûn dÿrgahûna ensin, ÷önki o, bizÿKÿnterberidÿ baøqa bir möqÿddÿsi bÿxø etmiødir.



per artes

197

X o r (A Te Deum sяhnяdяn bir qяdяr uzaqda latûn dilindя oxun duüu bir vaxtda):

Biz sÿni mÿdh edirik, aman Allah, yer özÿrindÿBötön qÿlÿbÿlÿri qazanan mÿxluqlarû mÿdh edirik.Qarda, yaüûøda, kölÿkdÿ, tufanda,Sÿnin yaratdûüûn bötön mÿxluqlara,Ov÷ulara vÿ ovlanûlanlaraYalnûz sянin tÿrÿfindÿn gþrölÿ bilÿnBötön mþvcudiyyÿtlÿr ö÷ön, yalnûz sянÿMÿlum olan bötön mþvcudiyyÿtlÿr ö÷ön dua edirik.Yalnûz sÿnin nurunda vÿ sÿnin tÿntÿnÿnHÿtta sÿni dananlara da bÿyan edilib;Qaranlûq iøûüûn tÿntÿnÿsini bÿyan edir.O kÿslÿr ki sÿni danûrlar, sÿni dana bilmÿdilÿr.Onlar mþvcud olmadûlar vÿ onlarûn danmalarûHe÷ vaxt tam deyildir, ÷önki onlar tam olsaydûlar,Onlar mþvcud olmazdûlar. Onlar tÿsdiq edirlÿr ki,Sÿn yaøayaraq mþvcudsan. Bötön øeylÿrSÿnin yaøayaraq mþvcud olduüunu tÿsdiq edirlÿr.Quøun vÿ øahinin havada; vÿhøi heyvanûn yerdÿ,Hÿr ikisinin – hÿm qurdun, hÿm dÿ quzununYerdÿ yaøadûüûnû, qurdun torpaqda,Vÿ qurdun qarûnda yaøadûüûnû tÿsdiq edirlÿr.Ona gþrÿ dÿ insan, kimÿ ki sÿn øöur vermisÿn,Øöurlu øÿkildÿ sÿni mÿdh etmÿlidir.Sÿn döøöncÿdÿ, sÿn sþzdÿ vÿ sÿn ÿmÿldÿsÿn.Hÿtta ÿlimiz söpörgÿdÿ, ocaq qalamaqdan ÿyilmiø belimizlÿ,Кir-÷irkabû tÿmizlÿmÿk ö÷ön qatlanmûø dizlÿrimizlÿBiz Kÿnterberini qaøûyûb-söpörÿnlÿr;Zölmdÿn beli bökölmöølÿr,Gönah iølÿtmÿkdÿn dizlÿri qatlanmûølar,Qorxu i÷indÿ ÿlini özlÿrinÿ tutanlar,Kÿdÿrlÿ baølarû aøaüû dikilÿnlÿr;

198

Bizim i÷imizdÿ olan fÿsillÿrin hayqûrtûlarû,Qûøûn soyuüu, yazûn mahnûsû, yayûn qûzmarû,Quølarûn vÿ vÿhøilÿrin sÿslÿri sÿni mÿdh edir.Biz sÿnÿ tÿøÿkkör edirik qanûn baüûølanûlmasûna gþrÿ,Qanla xilas etdiyinÿ gþrÿ,×önki möqÿddÿslÿrin vÿ øÿhidlÿrin qanûYeri zÿnginlÿødirÿcÿk vÿ yeni möqÿddÿs yerlÿr yaradacaq.×önki o yerdÿ ki bizim möqÿddÿs yaøamûødûr,O yerdÿ ki hÿr hansû bir øÿhid þz qanûnûCÿnabûmûzûn qanû ö÷ön qurban vermiødir,Hÿmin yer möqÿddÿs yerdirVÿ oradan möqÿddÿslik yan ke÷mÿyÿcÿkdir.Bunlarûn östöndÿn ordular ayaq basûb ke÷sÿlÿr dÿ,Ziyarÿt÷ilÿr ÿllÿrindÿ bÿlÿd÷i kitablarû ilÿHÿmin yerlÿri ziyarÿt etsÿlÿr dÿ;Sÿhralarda þlöb qalanlara, daüûdûlmûø imperiyalardaUnudulmuø yerlÿrÿ dualar oxunsa da,Belÿ yerlÿrdÿn bulaqlar ÷ûxûb yeri tÿravÿtlÿndirsÿ dÿ,Hÿmin yerlÿr danûlûr. Ona gþrÿ dÿ biz, Allah,Yalnûz sÿnÿ tÿøÿkkör edirik ki, sÿnKÿnterberiyÿ belÿ bir canlanma vermisÿn.Baüûøla bizi mÿnim aüam, biz þzömözöMöøtÿrÿk insanûn bir tipi kimi tanûyûrûq.O kiøilÿrin vÿ qadûnlarûn bir möøtÿrÿk tipi kimi,Kimlÿr ki qapûlarûnû baülayaraq ocaüûnQabaüûnda otururlar. O kÿslÿr ki AllahûnXeyir-duasûndan qorxurlar. Allahûn yaratmûø olduüuGecÿnin tÿnhalûüûndan, tÿlÿb olunan tabe÷ilikdÿnOrtaya ÷ûxan mÿhrumiyyÿtlÿrdÿn qorxurlar.ßllÿri pÿncÿrÿdÿ olanlardan, ocaqdakû kölÿødÿn,Meyxanadakû yumruqdan, kanala itÿlÿnmÿkdÿnQorxan øÿxslÿrdÿn daha ÷ox biz Allah sevgisindÿn qorxuruq.



per artes

199

Biz þzömözön iølÿtdiklÿrimiz gönahlarû,Bizim zÿifliyimizi, sÿhvlÿrimizi boynumuza alûrûq.Biz boynumuza alûrûq ki, dönyanûn gönahlarûBizim baøûmûzûn östöndÿdir. Biz boynumuza alûrûq ki,Øÿhidlÿrin qanû, möqÿddÿslÿrin aürûdan doüanÈniltilÿri bizim baøûmûzûn östöndÿn ke÷ir.Aüam, bizÿ rÿhm et,Èsa Peyüÿmbÿr, bizÿ rÿhm et.Aüamûz, bizÿ rÿhm et,Øÿrÿfli Tomas, bizim ö÷ön dua et.

200

AÈLßNÈN YENÈDßN QOVUØMASI

È Ø T È R A K E D ß N L ß R :

Emi DovagerAyvi , Violet vÿ Aqataполковник, мющтярям ъянаб Cerald Paypÿмющтярям ъянаб×arlz Paypÿ

Meri – Ledi Mon÷enseyin vÿfat etmiø ÿmisi оьлунуn qûzûDenman – гуллугчу гызHarri – Lord Mon÷ensey, Eminin bþyök oüluDauninq – onun xidmÿt÷isi vÿ söröcösö

дoktor Varburtonсerjant Vin÷elинт игам и лащяляри

Sÿhnÿ Èngiltÿrÿnin øimalûnda, baь evindÿ vaqe olur.

BÈRÈNCÈ HÈSSßQonaq otaьû, ÷ay mÿclisindÿn sonra. Mart ayûnûn sonlarûnda, gцnorta÷aьû.

B i r i n c i p ÿ r d ÿEmi, Ayvi, Violet, Aqata, Cerald, ×arlz, Meri.

Denman i÷яri daxil olur ki, pяrdяlяri qaldûrsûn.

E m i : Èndi yox. Mÿn sÿnÿ zÿng edÿcÿm. Hava iøûqdûr tamam.

Gþrmÿyÿ bir iøim yox, gþzlÿyirÿm bu axøam yetiøÿcÿk nÿ zaman.

– Ledi Mon÷ensey– onun ki÷ik bacûlarû

– onun vÿfat etmiø ÿrinin qardaølarû}



per artes

201

Èndi ki oktyabrdan iyunadÿk evdÿyÿmQaranquøun gÿliøin belÿ izlÿyÿcÿyÿm.Bahar da qoy qurtarsûn, hÿlÿ ÷þlÿ ÷ûxmamûø,Vÿ gönÿø ki bir zaman olduqca qûzmar olmuø,Hÿm gönÿø, hÿm iøûüû, tÿbiÿt yaraøûüûGecÿsi dÿ qorxusuz, göndöz gþzlÿdik onuSaata da inandûm, sabaha ÷ox inamûm,Qaranlûqda, iøûqda durmayacaq bir anûm!Sÿn yandûr iøûqlarû, pÿrdÿni ÷ÿkmÿ hÿlÿÖøöyörÿm mÿn bir az, sÿn dÿ bir az tÿlÿsmÿ.

A q a t a : Viøvud hÿmiøÿ soyuq yer olmuø, EmiA y v i : Qûøda getsin cÿnuba, Emiyÿ belÿ dedim,

Onun yerinÿ olsam, mÿn cÿnuba gedÿrdimGönÿø harda, mÿn orda,Burda durub gönÿøi belÿcÿ gþzlÿmÿzdim.ßgÿr göcöm ÷atsaydû, mÿn cÿnuba gedÿrdimQûøûn oülan ÷aüûnda.Beysvota da dþnmÿzdim, gecÿ-göndözOlmazdûm ocaüûn qûraüûnda.

V i o l e t : Get cÿnuba vÿ hara, ingilisdilli kitabxanalaraHÿrbi pÿncÿrÿlÿrÿ vÿ ingilis kapellana1

Soyuq gþyÿrtÿdÿ otur stolda, i÷ soyuq ÷ayûYaülû, soyuq bozartma ye, onun yoxdur tayû.

× a r l z : Bu, Eminin öslubunda deyil,Biz kÿnddÿ bþyömöø adamûq.Emi uzun möddÿt bizim kimi yaøamûøO, itlÿrlÿ, atlarla, ÿlindÿki silahlaHe÷ zaman istÿmÿz ki, Èngiltÿrÿdÿn getsin,Qûøda Èngiltÿrÿni, de, o, necÿ tÿrk etsin.Ènsan þz klubunda rahat olur, ÷ox rahatÈngilisin qûøûnda tapar orada maraq.

C e r a l d : ßgÿr ki, mÿnÿ qalsa, mÿn ÿksinÿ edÿrdim.Qayыдараг йenidÿn Øÿrq tÿrÿfÿ gedÿrdim.

1 Kapellan – 1. ki÷ik kilsÿ, ibadÿtxana; 2. щÿрби щиссÿнин кеøиøи

202

Ömumi idman tapøûrûqlarû edÿn bir kiøi ö÷ön,Øÿrq ÷ox gþzÿl bir yerdir. Èqlimi dÿ gþzÿldir.Qulluq÷ular adama yaxøû baxûr orada.

E m i : Mÿnim qulluq÷ularûm, Cerald,×oz yaxøû baxûr mÿnÿ. Sþz tapmûram deyÿm.

V i o l e t : ßgÿr mÿnÿ qalsa,Mÿn cÿnuba he÷ zaman getmÿrÿm, lap bircÿ anßgÿr Emi kimi olsam da, inanÈngiltÿrÿ pis olsa da, mÿn getmÿrÿm cÿnubaÈstÿmirÿm gþrÿm mÿn bayaüû insanlarûCiblÿrindÿ dolu pul, he÷ onlar bilmirlÿr ki,Yolu haraya salsûn, hara getsinlÿr, hara.

C e r a l d : Tÿyyarÿ nÿqliyyatûndan gÿlÿn paylar.V i o l e t : Bötön gönö ÷imirlÿr, gecÿlÿrsÿ rÿqs ancaq

Yarû bÿdÿndÿ paltar, yarûsû isÿ ÷ûlpaq.× a r l z : Kokteyl i÷kisi yaman ziyandûr, ziyan

Gÿncÿ ondan ziyanlû he÷ nÿ yoxdur, sÿn inan.Ètiriblÿr dadûnû, nÿ ÿtri, nÿ dadû var.Siqar ÷ÿkÿn adamûn aüzûnda dadmû qalar?

(Denman яlindя albalû vя viski i÷яri daxil olur. ×arlz albalûnû gþtörör, Cerald isя viskini.)

Nÿticÿ belÿ olur.

(Bir siqaret yandûrûr.)

A y v i : Bizim bu gÿnc nÿsil ki var,Kef mÿclisi ÷ox xoølar.

× a r l z : Gÿnc nÿsil ki var,Bizim kimi deyillÿr, yox mÿsuliyyÿt hisslÿri.

C e r a l d : ×ox da zalûm olma sÿn bizim bu gÿnc nÿsilÿMÿn ÷ox rast gÿlmÿmiøÿm onlara bil hÿlÿ,Amma deyÿ bilÿrÿm, yaxøûlarûn gþrmöøÿmGþrdöyöm yaxøûlara yamanca sevinmiøÿmBundan baøqa, ay ×arlz, gÿncÿ nÿ qoymuøuq ki,Bizdÿn sonra rahatca þmör sörÿ, yaøaya



per artes

203

Hÿyat ÷ox ÷ÿtinlÿøir durmadan aydan-ayaQoy bu haqda danûøsûn gÿnc nÿsilin þzöMeri dÿ ÷ox gÿncdir, ona verÿk qoy sþzö:

M e r i : Doürudan, ay ÿmioülu, sÿn mÿlumat istÿsÿn,Gÿrÿkdir ki, þzgÿnin fikrini dÿ bilÿsÿn.×ox tÿÿssöflÿr olsun ki, tÿriflÿ yoxdur aramLakin dözönö desÿm, nÿ gÿncÿm, nÿ dÿ cavan.

V i o l e t : Doürudan da, ay Cerald, yoxdur sÿndÿ döøöncÿ×arlz da ehmallû, ehtiyatlûdûr, mÿncÿ.

C e r a l d : Baüûølayûn, bÿs niyÿ dilxor oldu o belÿMÿqsÿdim olmuø onu sþhbÿtÿ cÿlb edim mÿn.

× a r l z : O ÷ox qÿøÿng bir qûzdûr, onun yaz dþvrö ÷ÿtinOtuza ÷atmalûdûr onun yaøû, bÿlkÿ dÿ,Gÿrÿk ki, evlÿnÿydi, subay qalûb hÿlÿ dÿ.

E m i : ßlbÿt ki, o gÿrÿk evlÿnmiø olaydû,ßgÿr ki iølÿr mÿnim döøöndöyöm kimi getsÿydi,Hарrinin qayûtmasû, iølÿri dolaødûrdûAmma dayanmûr hÿyat, hÿyat gedir anbaanGÿl dÿyiøÿk sþhbÿti, bu sþzlÿri hÿr zamanDemÿsÿk, daha yaxøû.

C e r a l d : Bu, mÿnÿ nÿyisÿ xatûrladûr, Emi,Oülanlar nÿ zaman ÷atmalûdûrlar?

E m i : Èstÿmirÿm ki, saat qaranlûqda dayansûnBilmÿk istÿsÿn niyÿ, Viøvuddan þzgÿ yerÿGetmÿyirÿm he÷ zamanBunun vardûr sÿbÿbi, Viøvudda yaøayûram ki,Ailÿmi saxlayam, bir olsun mÿnim ailÿm,Ailÿm olsun ÿbÿdiNÿ qÿdÿr ki mÿn saüam, ailÿmi yaøadacaüam.He÷ varmû xÿbÿriniz, de gþröm, yaøûnûzdanÞlöm yaxalayacaq, hÿr kÿsi, bil, hÿr zaman,Bir ani þlömÿ, tÿnha bir otaqda tuø ola bilÿr insan.Yalnûz Aqata bilir nÿ mÿna var þlömdÿCavab tapa bilmirÿm buna mÿnim þzöm dÿ

204

Mÿn Arturdan vÿ Condan bir az oldum arxayûnArtur Londonda yaøayûr, Consa LesterøirdÿÈstÿnilÿn bir zaman onlar gÿlÿr yemÿyÿÈstÿnilÿn bir anda ola bilÿrik birgÿ.Harri mÿnÿ zÿng etdi Fransadan, MarseldÿnO, Londona gÿlÿcÿk tÿyyarÿylÿ Parisdÿn.Ömidvaram, axøama gÿlib ÷ûxacaq bura.

V i o l e t : Harri hÿmiøÿ gecikir.E m i : Bu dÿfÿ onda yox gönah Harrini gþrÿn zaman, sevinirik biz vallah.A y v i : Bÿs nÿ zaman ad gönö tortunu yeyÿcÿksÿn, ay Emi Nÿ zaman a÷acaqsan, nÿ zaman hÿdiyyÿni?E m i : Nahardan sonra. Bu ÷ox yaxøû zamandûr.A y v i : Sÿn piroqunu yemÿdin ÷ay zamanû Vÿ hÿdiyyÿnÿ baxmadûn.E m i : Bu, xösusi bir mönasibÿtdir. Sÿn bunu da bilmÿlisÿn ki,

Sÿkkiz ilin i÷indÿ bu, birinci dÿfÿdir ki, Biz hamûmûz olmuøuq birlikdÿ.A q a t a : Bu, Harri ö÷ön ÷ox aürûlû olmalûdûr ki,

Sÿkkiz ildÿn sonra durub dözÿlsin yola, Qayûtsûn bu Viøvuda.C e r a l d : Niyÿ ki aürûlû?V i o l e t : Cerald, sÿn Aqatanûn nÿ demÿk istÿdiyini anlayûrsan?A q a t a : Mÿn aürûlû bilirÿm, ÷önki he÷ nÿ lÿüv olunmur.

×önki ke÷miøi qaytarmaq olmaz×önki gÿlÿcÿk tikilir yalnûzReal ke÷miø östöndÿ. Tropik meøÿlÿrdÿVÿ ya Aralûq dÿnizinin mÿnzÿrÿli yerlÿrindÿHarri gÿzib-dolaøan zamanXatûrlamalûdûr Viøvudu hÿr an.Uøaq baü÷asûnda i÷diyi ÷ayû,Mÿktÿb tÿtili, kþhnÿ yerlÿrdÿki qonaqlûqlarû



per artes

205

Balaca qapûdan sörönöb ke÷mÿk,Deyildir o qÿdÿr, deyildir asan,Viøvuda yenidÿn uyüunlaømaq.Viøvud tÿzÿlÿnib, dÿyiøib bir azOnu asanlûqla tanûmaq olmaz.

E m i : He÷ nÿ dÿyiømÿyib, bil ki, ViøvuddaGedÿndÿ necÿydi, indi elÿdi,Tÿkcÿ dÿyiøilib o qoca poni1

O qanû qarûøûq, o qoca mÿlÿzHe÷ nÿ dÿyiømÿyib, kþhnÿdir hÿr øeyGÿlin biz bu haqda etmÿyÿk giley.

A q a t a : Bÿli; mÿn demÿk istÿdim o, bu ViøvuddaTapacaq lap þzgÿ, baøqa bir HarriO, geri dþnÿndÿ gþrÿcÿk burda baøqa nÿfÿri.O qoyub getdiyi oülan deyildir at tþvlÿsindÿ,Fayton daxmasûnda, meyvÿ baüûnda,ßkin sahÿsindÿ, baü÷aya gedÿn cûüûrda, yolda.Èliøib qalmayûb köncdÿ-bucaqdaArtûq o, uøaq deyil, qalsûn qucaqdaYeni bir alÿmdÿ gþrÿcÿk onuBil ki, he÷ dönyanûn deyildir sonu,Hamû dÿyiøilir, dÿyiøir hÿr øeyGÿlin biz bu haqda etmÿyÿk giley.Gizlin ÷ûxûr özÿ, hÿr bir niøanÿNÿyisÿ yenidÿn andûrûr bizÿ.

C e r a l d : Qÿtiyyÿn bilmirÿm nÿ deyirsÿn sÿn.Bizim kefimizi pozursan nÿdÿn.Deyirÿm, Eminin ad gönö ö÷ön bu, o qÿdÿr dÿ øÿn sþhbÿt deyil.Bu he÷ Harrinin evÿ gÿliøi ö÷ön dÿ, döøönsÿn bir az,Belÿ yaramaz. Qoy þzönö o, evdÿ hiss etsin!Qoy hiss etsin ki, nÿ olubsa, olub-ke÷ib,Onun ÷ox bu kimi mÿsÿlÿlÿrÿ dÿxli yox.

1 Poni – ki÷ikboylu at cinsi

206

Mÿncÿ, dÿrmanûnû da i÷ib.Qoy yenidÿn evlÿnsin vÿ qayûdûb Viøvuda gÿlsin.

E m i : Saü ol, Cerald. Baxmayaraq Aqata Bir qayda olaraq demÿk istÿyir, Lakin nÿ dediyini þzö bilmÿyir, Qoy deyim mÿn dÿ,

Razûyam, bil, sÿnin dediklÿrinlÿ.× a r l z : O, arvadûnû itirÿndÿn bÿri,

Mÿn ona he÷ vaxt mÿktub yazmamûøam,×ox göman ki, olar bir il.Nÿ deyirÿm, bunu yada salûmmû mÿn?Yoxsa bu he÷ yaxøû deyil.Yox, artûq gecikmiøÿm mÿn.

E m i : Sÿn ÷ox gecikmisÿn.O, bu haqda danûømaq istÿsÿ, bu, baøqa mÿsÿlÿ,Ènanmûram etsin bunu, o ÷alûøacaq unutsun onu.Mÿn ailÿmin i÷indÿ hÿr øeyi ortaya atmayûramBötön mÿsÿlÿlÿri, bir-birinÿ qatmayûram.Deyÿrsÿn bu, he÷ nÿdi,Lakin bu bir rahatlûq, bu da ki bir sÿhnÿdi.

V i o l e t : Mÿn bunu bir ehtiyatlû addûm hesab edirÿm.A y v i : Bununla belÿ, bu, tÿsirli bir iødir.

Xösusilÿ dÿ belÿ bir yolla adamû itirmiø olasan –Fûrtûnanûn ortasûnda gÿminin gþyÿrtÿsindÿnFûrtûna adamû söpöröb ata, cÿsÿdi isÿ tapûlmaya.

× a r l z : “Mÿøhur Pires Linerdÿn yoxa ÷ûxdûüû kimi”.C e r a l d : Bÿli, onun daimi itmÿsini döøönmÿk ×ox adi olmayan bir iødir.V i o l e t : O i÷miø olmayûb ki?E m i : Mÿn bunu ondan he÷ vaxt soruømadûm.A y v i : ßn yaxøûsû budur ki, belÿ øeylÿrin dÿrinliyinÿ getmÿyÿsÿn,

Ola bilsin ki, bir az kefi dözÿlsin deyÿ, Bir az i÷ÿ vÿ yeyÿ.



per artes

207

E m i : Èstÿmirÿm ki, saat qaranlûqda dayansûn.C e r a l d : Mÿn he÷ vaxt onunla rastlaømamûøam.E m i : Mÿn olduqca xoøbÿxtÿm ki, sÿn ondan uzaqsan,

Onunla rastlaømamûsan.Mÿn ÷ox xoøbÿxtÿm ki, sizlÿrdÿn he÷ kÿsOnunla rastlaømamûødûr, bu, bizÿ bÿs.Bu, bir qÿdÿr vÿziyyÿti asan edÿcÿk, asanOnun÷ön istÿyirdim ki, hamû vÿBir dÿ ki sÿn bax burada olasan.O, bu ailÿ özvö olmamûødûr he÷ zamanO, bu ailÿnin bir özvö olmadanÈstÿyir ki, bax onu ayûrûb þzönönkö etsin.O, ÷ox øþhrÿtpÿrÿstdir, onu edib þzönön øþhrÿtinin qurbanû,O, onu gÿzdirib bötöncÿ Avropanû, bÿlkÿ, bötön dönyanû.×ox bahalû hotellÿr, arzuedilmÿz cÿmiyyÿtOnun þzö bu yolu bax þzö dÿ ke÷ibdir,Bötön bu ÿmÿllÿri onun þzö se÷ibdir.He÷ zaman istÿmÿyib Harri ÿlaqÿ qursun kþhnÿ dostla-tanûølaYalnûz þzönÿ ÷ÿkib, salûb sÿviyyÿsinÿYaøarkÿn bir narahat kþlgÿ kimi yaøayûbÞlÿndÿ dÿ kþlgÿtÿk ÿriyib yoxa ÷ûxûbDe, belÿ bir kþlgÿnin þmrö nÿ olub ki, þlömö ola ki nÿ?!Èndi bilirÿm ki, siz hÿqiqÿti bilirsiz,Bilin ki, gÿlÿcÿkdÿ, kÿdÿr, qÿm ola bilmÿzOlan olub-ke÷ibdir, olubsa da lap hÿr nÿ,Danûømayaq o haqda gÿlÿcÿyin naminÿHarri qayûtmalûdûr Viøvuda birdÿfÿlikßminÿm ki, biz onu, xoøbÿxt edÿ bilÿrik,Soruømayûn siz ondan harda olub bu illÿrUnutsa bu illÿri, o, xoøbÿxt ola bilÿr

208

Gÿlin biz øÿn davranaq, sÿn dÿ daim göl, danûøGÿl elÿ döøönÿk ki, sanki, he÷ nÿ olmamûøSÿkkiz ilin i÷indÿ.

C e r a l d : Döøönörÿm mÿn, bir az bizÿ ÷ÿtin olacaq.V i o l e t : Bu, boø øeydir, ay Cerald. Sÿn þzön gþrÿcÿksÿn, Bu, bizim edÿcÿyimiz yeganÿ iødir, iø.A q a t a : Olduqca ehtiyatla, xûrda tÿfsilatlara,

×ox bþyök bir diqqÿtlÿO øeylÿri ki biz ÿvvÿlcÿdÿn hazûrlamûøûq,Elÿ dÿ hÿrÿkÿt etmÿliyik. Kiøilÿr bÿzÿnKÿlÿfin ucundan tutub gedir ucuzluüunaYol vermÿyÿk biz buna.Bir cib fÿnÿrinin iøûüûndaBir-birimizin qaranlûüûndaQoyaq þyöd-nÿsihÿtiBiz kÿnara bu anda.Dönyanûn hÿr yerindÿQuru möqÿddÿs aüacaKölÿyin sþylÿdiklÿrini,Ayûn meyilliliyini,Qaranlûq ke÷idin fösunkarlûüûnû,Qapûnûn altûndakû pÿncÿniBiz yada salaqBu øeylÿrdÿn danûøaq.

X o r (Ayvi, Violet, Cerald vя ×arlz): Niyÿ ki biz þzömözöKarûxmûø halda hiss edirik,Niyÿ ki biz þzömözöSÿbirsiz, qorxulu, narahat hiss edirik.Biz burada hÿvÿskar, þzfÿaliyyÿt aktyorlarû kimiYûüûømûøûq, lakin hÿlÿ rollarûmûz tÿyin edilmÿyib deyÿ,Hÿvÿskar aktyorlar kimi pÿrdÿ qalxandaXölyalar i÷indÿ fÿrqli bir dram ÿsÿri ö÷önPaltar geyinirik vÿ ya sÿhv olan bir rolu mÿøq edirik.



per artes

209

Bizi lojalarda möøahidÿ edÿnlÿrin son fikirlÿrini gþzlÿyirik,Paltar geyinmÿ otaüûndan gÿlÿn titr sÿslÿrini eøidir,Qalereyadan gÿlÿn gölöø sÿslÿrini vÿPiøik miyovultularûnû eøidirik.

× a r l z : Kaø ki mÿn olaydûm möqÿddÿs Ceymz kö÷ÿsindÿ, Rahat bir stolda, ocaüa yaxûn yerdÿ.A y v i : Mÿn bu qonaqlûüa gÿlmÿmiø olsaydûm, ÷ox göman ki, Sidmousda ÿmiqûzû Lilini gþrmÿyÿ getmiø olardûm.C e r a l d : Mÿn dÿ Kompton Smisdÿ onun Dorsetdÿki Mÿrkÿzdÿki evindÿ qalmûø olardûm.V i o l e t : Mÿn “Vikar’s American Tea”-dÿ Xanûm Bumpusa kþmÿk etmiø olardûm.X o r : Bununla belÿ, biz burada Eminin komandanlûüû altûndayûq ki,

Oxunmamûø rol oynayaq, Gölönc bir qarabasma i÷indÿ

Pantomim rolunu oynayaq.E m i : Bu nÿdir, mÿn gþrdöm ki, kimsÿ

Pÿncÿrÿnin qabaüûndan ke÷ib gÿlir. Èndi saat ne÷ÿdir?× a r l z : Demÿk olar ki, yeddiyÿ 20 dÿqiqÿ qalûb.E m i : Èndi Con burada olacaq, onun yolu olduqca qûsadûr.

Hÿr halda, Artur yox, Con olmalûdûr. Sakit, kimsÿ gÿlir. Gÿrÿk ki, bu Condur.

(Harri i÷яri daxil olur.)

Harri!

(Harri qяflяtяn qapûnûn qarøûsûnda dayanûr vя pяncяrяyя baxûr.)

A y v i : Xoø gÿldin, Harri!C e r a l d : Yaxøû edib gÿlmisÿn!V i o l e t : Evÿ, Viøvuda xoø gÿlmisÿn!× a r l z : Niyÿ, nÿ baø verib ki?

210

E m i : ßgÿr istÿsÿniz ki, pÿrdÿlÿri ÷ÿkÿk, Onda qoyun mÿn zÿng edÿrÿk Denmanû ÷aüûrûm.H a r r i : Siz bu iøûüûn parûltûsûnda bötön alÿm

Sizÿ baxa-baxa burada necÿ oturursunuz? ßgÿr bilmÿk istÿsÿniz, mÿn deyimmi ki, Pÿncÿrÿdÿn ke÷ÿndÿ sizi necÿ gþrdöm?

Siz istÿyirsinizmi ki, yad gþzlÿr sizÿ pÿncÿrÿdÿn baxsûn?Е m i : Sÿn unudursan ki, Harri, sÿn Viøvuddasan

Sÿn øÿhÿrdÿ deyilsÿn þrtöklÿri baülayasan ki,Sÿni he÷ kÿs gþrmÿsin. Bundan baøqa, bötönBurada olanlar bu evÿ aid olan adamlar,Vÿ bu adamlar da sÿnin evÿ qayûdûøûnû gþrmÿk istÿyir.

H a r r i : Ora bax! Ora bax! Onlarû sÿn gþrmörsÿn?C e r a l d : Xeyr, ÿtrafda mÿn he÷ bir kÿsi gþrmörÿm.H a r r i : Xeyr, xeyr, ora baxma, bura bax!

Sÿn onlarû gþrmörsÿn?Sÿn onlarû gþrmörsÿn, lakin mÿn onlarû gþrörÿm.Onlar da gþrör mÿni.Bu, birinci dÿfÿdir ki, mÿn onlarû gþrörÿm.Mÿn onlarû Cava Streytdÿ, mÿn onlarû Sunda dÿnizindÿ,Xÿstÿhal tropik gecÿdÿ. Mÿn bilirdim onlar gÿlirlÿr.Ètaliyada, bölböllÿrin arxasûndakû qalûn meøÿdÿGþzlÿr mÿnÿ zillÿndi vÿ o mahnûlarûnû oxudular.“Grand Hotel”dÿ palma aüaclarûnûn arxasûnda,Onlar hÿmiøÿ olurlar orada. Lakin mÿn onlarû gþrmÿdim.Niyÿ ki, onlar gþzlÿmÿlidirlÿr ki, mÿn ha÷anViøvuda qayûdacaüam? Minlÿrlÿ digÿr yerlÿr ola bilÿrdi ki,Mÿn onlara hÿmin yerlÿrdÿ rast gÿlÿm. Niyÿ ki mÿnOnlarû burada gþrmÿliyÿm. Niyÿ mÿhz burada? Niyÿ burada?



per artes

211

Ad gönön möbarÿk olsun, ana,Gþröm ÷ox yaøayasan, ana.Ayvi xala, Violet xala, Cerald dayû, ×arlz ÿmi, Aqata.

E m i : Biz ÷ox øadûq ki, sÿn geri qayûtmûsan, Èndi biz naharda hamûmûz birlikdÿ olacaüûq

Xidmÿt÷ilÿr sÿnin gÿliøini ÷ox sevinclÿ qarøûlayûblarOlarmû ki, onlarû sÿn i÷ÿri dÿvÿt edÿsÿn nahardan sonra,Yoxsa qoy qalsûn sabaha? ßminÿm ki, yorüunsan sÿn bu an,Hamû buradadûr vÿ hÿr øey necÿ varsa, elÿ dÿ var,Cÿnab Bevan, sÿn onu tanûyûrsan, gÿlmÿk istÿyir sabah.Höquqi bir iø ö÷ön, vergi haqqûnda sualAncaq bilirÿm ki, sÿn ona deyÿcÿksÿn,Qoy gþzlÿsin bir zaman. Hÿlÿ bir az yorüunam.Otaüûn necÿ varsa, elÿcÿ dÿ qalûbdûr,Dÿyiømÿyib he÷ bir øey.

H a r r i : Dÿyiømÿyib? He÷ nÿ dÿyiømÿyib? Sÿn necÿ deyÿ bilÿrsÿn ki, he÷ nÿ dÿyiømÿyib Bunu demÿk ÷ox eyib.

Sizin hamûnûz belÿ, cavan dÿyirsiniz gþzömÿ.C e r a l d : Sabah biz atla ova ÷ûxarûq

Onda biz birlikdÿ hÿr bir yana baxarûq Burada hÿr qarûø yeri sÿn yaxøû tanûyûrsan,

Lakin bir ne÷ÿ yeni ov÷ular gþrÿcÿksÿn.× a r l z : Mÿnim bir tÿzÿ øÿrab tacirim vardûr,

Sÿnÿ tÿklif edirÿm ki, sÿnin ö÷ön ÷alûøsûn. Bir az sÿnin anbarûna ÿl gÿzdirmÿk lazûmdûr.A y v i : Döøönörÿm ki, sÿn qoca Hokinzi dÿyiøÿcÿksÿn.

Lazûmdûr ki, tÿqaödÿ ÷ûxsûn o,Qaya baüûnû az qalûb ki, yûxsûn o.Gþzlÿri dÿ yarûm kor, dedim bunu anana

212

Ènanmûrsan, þzön gþr, lakin anan baxmadûMÿnim dediklÿrimÿ,Ona dedim yöz kÿrÿ.Bir sþz demÿdi mÿnÿSaxladû sÿn gÿlÿnÿ.

V i o l e t : Mÿn dÿ, bil, dÿfÿlÿrlÿ anana sþylÿmiøÿm,Þzömÿ borc bilmiøÿm.Fikir vermir he÷ nÿyÿMÿtbÿxdÿki itkiyÿ,Xanûm Pakel ÷ox qoca, nÿ etdiyini bilmir,Viøvudda bax bu iødÿ kiøi yeri gþrönör.

E m i : Harri, bilirsÿn ki sÿn, xalan vÿ ÿmilÿrin,Daim uzadacaqlar sÿnÿ kþmÿk ÿllÿrin.Onlar hÿmiøÿ gÿlib mÿslÿhÿtlÿr veriblÿrBizlÿri þzlÿrinÿ daim yaxûn biliblÿrAncaq o mÿslÿhÿtlÿri mÿn qÿbul etmÿmiøÿm×önki, hÿmiøÿ yalnûz mÿn sÿni gþzlÿmiøÿm.Èndi sÿnin iøindir, mÿn yalnûz bu Viøvudu,Qoruyub saxlamûøam ki, u÷ub daüûlmasûn.Demiøÿm, he÷ olmasa, necÿ var, elÿ qalsûn.Èndi buyur bax belÿ, gþtör bu ev-eøiyi, þzön idarÿ elÿMÿn qoca bir arvadam, bir ayaüûm da gordaMÿslÿhÿt gÿrÿk deyil, qoca olan arvada.

A y v i : Ey ÿzizim Emi! He÷ kÿs istÿmir ki, sÿn belÿ tezcÿ þlÿsÿn, Elÿ ki qayûdûb gÿlibdir Harri

Yaøamaq lazûmdûr bu vaxtdan bÿri.H a r r i : Zaman ke÷ib, ke÷ib zaman, yox dÿyiøiklik!

Amma bilmirsiz ki, ÷ox dÿyiøiklikBaø verib hÿr yanda, hÿr zaman, hÿr anElÿ bilirsiz ki, mÿn lap avamam,Yoxsa bu dönyada mÿn yaøamûram? ßgÿr sizMÿxfi yolla bir øÿxsi kÿøf etmÿk istÿyirsinizsÿ, elÿ dÿ edin,



per artes

213

Ancaq mÿnim yanûmda deyil, mÿn olmayan yerdÿ edin.Mÿn sizi karûxdûrmaram, Aqata!Mÿn sizi darûxdûrmaram, Aqata!

A q a t a : Mÿncÿ, siz, ay Harri, ÷ox uzaüa getmisiz.ßgÿr bÿhanÿn yoxsa, qoy olmasûn bÿhanÿBir yaxøû eøit mÿni, bir qulaq as sÿn mÿnÿ×alûøaraq sÿn bizi bir baøa döømÿlisÿn×alûøaraq sÿni mÿn, bil, baøa döømÿliyÿm.

H a r r i : Bir mÿnÿ de, mÿn necÿ izah eylÿyim sÿnÿ?Qorxuram az duyasan, izahdan sonra mÿniÈstÿyirÿm yalnûz sÿn, mÿni döz anlayasanHÿyatûmda baø verÿn hadisÿlÿrdÿn.Nÿ baø verib, baøqa iø,Baø verÿni demÿyÿ etmÿmiøÿm mÿn vÿrdiø.He÷ kÿsin, bil, baøûna, he÷ vaxt he÷ nÿ gÿlmÿsÿ,Baøûna gÿlÿnlÿri þz gþzöylÿ gþrmÿsÿ,He÷ nÿyi baøa döømÿz.

C e r a l d : Yaxøû. Sÿn deyÿ bilmÿsÿn ki, mÿnim baøûmaHe÷ bir iø gÿlmÿyib. Mÿn hÿlÿ lap gÿnc ikÿnØimali-qÿrb cÿbhÿsindÿ olmuøam.Hÿyatûmûn ÿsas hissÿsini aüûr iølÿrdÿ ke÷irmiøÿm.Hÿyatûmda ÷ox olub qarmaqarûøûqlûq.

× a r l z : Mÿni dÿ tÿÿccöblÿndirÿcÿk elÿ bir ÷ox øey yoxdur, Harri; Vÿ ya mÿni elÿ bir øey yoxdur ki, øoka salsûn.H a r r i : Siz hamûnûz elÿ adamlarsûnûz ki, he÷ birinizin baøûna

He÷ nÿ gÿlmÿmiødir. ßn ÷ox halda gþzlÿnilmÿz hadisÿlÿrin

Möÿyyÿn dÿrÿcÿdÿ kontinental tÿsirindÿn savayûHe÷ nÿ baøûnûza gÿlmÿyib. Siz hÿyatûnûzû yuxuda ke÷irmisiniz.He÷ qarabasmalar da sizi yuxudan oyatmayûb.

214

Mÿn sÿnÿ deyirÿm ki, bilÿsÿn, yoxsa hÿyat sÿnin ö÷önDþzölmÿz olardû bösbötön.ßgÿr sÿn tam oyaq vÿziyyÿtdÿ olsaydûn,Hÿyatûn ÷ÿtinliyini duyardûn.Sÿn kanalizasiya borusundakû zÿrÿrli qoxunu qoxuyardûn,Sÿn gecÿnin zölmÿt saatûnda yerindÿn dik atûlmamûsan.Sÿn tÿÿssöf hissinin sÿssiz sÿsini eøitmÿmisÿn.Mÿn þz tÿcröbÿmdÿn danûømûram,Mÿn hÿddimi aømûram,Lakin ÷alûøûram ki, sÿnÿ ÿn tanûø olan vasitÿlÿrlÿSÿnÿ izah edim. Mÿn kanalizasiya qoxusu verÿn vÿSÿhÿrin a÷ûlmasûndan qabaq tÿÿssöf hissi ke÷irÿnKþhnÿ bir evÿm. Bu, elÿ bir evdir ki, orada bötön ke÷miøÈndiki zamandûr, bötön ki÷ilmÿlÿr hissedilmÿyÿndir,Nÿyin baø verdiyinÿ gÿldikdÿ, ke÷miødÿ baø verÿnlÿrGþrörsÿn ki, olub-ke÷ib vÿ hÿr øey indiki zamanda deyildir.Nÿyin baø verdiyi bax elÿ bu demÿkdir.

A q a t a : Bötön bunlarla belÿ, Harri sÿn yaxøû-yaxøû danûø,He÷ bir mözakirÿ a÷madan þz dilindÿ danûø bir,De ki, dediyin nÿdir? Elÿ danûø ki, biz dÿ anlaya bilÿk,Onlarû duymaq gÿrÿk.

H a r r i : Èzdihamlû sÿhrada birdÿn qÿfil tÿnhalûqQalûn töstö i÷indÿ ÷oxlu mÿxluqlar hÿrÿkÿt edir.He÷ bir mÿqsÿdsiz, istiqamÿtsiz hÿr bir kÿs,Bu töstö-dumanda dairÿvi hÿrÿkÿt edir,He÷ kÿs bilmir ki, kim hara gedir.Yanûb-sþnÿn iøûq vÿ qaranlûüûn i÷indÿ.Bihuødarû ilÿ qismÿn keylÿømiø iztirab vÿ aürûsûnûHisslÿrlÿ qavramadan harasa gedir insan.



per artes

215

Hÿr bir kÿsin þzö dÿ dÿrk etmÿyÿnAvtomatlaødûrûlmûø hÿrÿkÿtlÿrinin möøahidÿsi,Dÿrinin özÿrindÿki zÿif lÿkÿnin itmÿsi,ßvÿzindÿ daha dÿrin lÿkÿnin bitmÿsi,ßti dÿrinin cana gÿtirmÿsi, sömöyön isÿ rÿnginin itmÿsi.Bax baø verir bunlar, lakin bunlarû dillÿ ifadÿ etmÿkYa da onlarû tÿrcömÿ etmÿk olmaz, bu mömkön deyil.×önki bunun mÿnasû ÷ox, lakin bu mÿnalarû a÷maüaBu kimi hadisÿlÿrin dili yox.Mÿn ömumi terminlÿrlÿ bu an döøöndöklÿrimi danûøûram,×önki bunun ö÷ön baøqa bir dil yoxdur.Hÿr kÿs ÷alûøûr ki, zor-göclÿ aradan ÷ûxsûn,Lakin hÿr kÿs izdihamla dolu bir sÿhrada tÿnhadûr,O, izdihamlû sÿhrada ruhlarla itÿlÿøir.Bu yalnûz mÿnasûz istiqamÿti geri dþndÿrmÿk ö÷önEdilÿn cÿhdlÿrdir. Mÿn onu orta Atlantik okeanûndaBuludsuz bir gecÿdÿ, yanan bir tÿkÿrin östöndÿBir anlûq istirahÿt ö÷ön itÿlÿyib saldûm suya.

V i o l e t : Ètÿlÿyib saldûn suya?H a r r i : Tÿsÿvvör edÿ bilmÿzsÿn sÿn,

Ènsan suda necÿ belÿ tez batarmûø.Mÿn hÿmiøÿ göman etmiødim ki, hara getsÿm,O da mÿnimlÿ birlikdÿ olacaq.Mÿn elÿ döøönördöm ki, o, þldörölÿ bilmÿyÿn bir adamdûr.Hÿr øey baøqa bir mÿnada baøqa cör olur.Mÿnÿ elÿ gÿldi ki, kabinÿyÿ gedÿndÿ onu orda gþrÿcÿm.Sonra isÿ börödö mÿni bir an bir mþhtÿøÿm hÿyÿcan.Sonra soraq elÿdim, onu mÿn ÷ox axtardûm.Xÿzinÿdar vÿ xþrÿkpaylayan ÷ox mehriban adamlar idi.

216

Hÿkim dÿ ÷ox diqqÿtcil.Hÿmin gecÿ daø kimi yûxûlûb yatdûm tÿnha.

E m i : Harri!× a r l z : Sÿn belÿ dÿhøÿtli fantaziyanû belÿ aludÿ÷iliklÿ danûømamalûsan.

Bundan yalnûz anana vÿ sÿnin þzönÿ ÷ox ziyan dÿyÿr. ßlbÿttÿ biz bilirik ki, hÿqiqÿtdÿ nÿ olub.

Biz bu haqda qÿzetlÿrdÿ oxumuøuq.Bu mÿsÿlÿyÿ geri dþnmÿk yaramaz, oülum mÿnim,Baøa döøörÿm ki, bu hadisÿSÿnin hÿyatûnû dÿhøÿtli edib.Mÿnim dÿ hÿyatûmda ÷ox hadisÿlÿr baø verib.Onlar mÿnim sinÿmi dÿlir.Sÿhÿr a÷ûlmamûø mÿn yuxudan oyanandaBu hisslÿri sÿndÿn dÿ yaxøû döøönörÿm,Vÿ bu anda hÿr øeyi baøa döøörÿm.Lakin sÿnin þzönö danlamaüa yox haqqûn.Qoy øöurun olsun tÿmiz, sÿni sûxmasûn kÿdÿr

H a r r i : Bu mÿsÿlÿ dÿrindir, dÿrindir dÿniz qÿdÿr.O øeyi ki insanlar øöur hesab edir,O bir xÿr÷ÿngdir, þzö-þzönö yeyir.Mÿn bilirdim ki, sÿn bunu necÿ qÿbul edÿcÿksÿn.Èlk ÿvvÿl mÿn deyim ki, sÿn hadisÿni ÿlaqÿsiz bilirsÿn.Elÿ bir hadisÿ ki, o ÷ox qÿmli vÿ mödhiø,Onun baø vermÿsini qÿbul edÿ bilmirsÿn.×önki belÿ bir iøÿ sÿn he÷ dþzÿ bilmirsÿn.Belÿ ki, sÿn inanmalûsan ki, mÿnEyø-iørÿtdÿn ÿziyyÿt ÷ÿkirÿm. Bu, mÿnim øöurum deyil,Bu, mÿnim baøûm deyil, bu xÿstÿlikdir.Elÿ bir xÿstÿ hÿyat ki, onun i÷indÿ yaøamalûyam.Èki gön mörgö xÿstÿliyinÿ tutuldum vÿ yatdûm.Sonra isÿ saüaldûm. Èndi mÿn yatmaüa qorxuram.



per artes

217

Bu, elÿ bir øÿraitdir ki, insan son dÿfÿ buna möbtÿla ola bilÿr.Vÿ yuxudan oyanma.O, indi mÿnÿ hÿmiøÿkindÿn daha yaxûndûr.×irklÿnmÿ gÿlib artûq iliyÿ ÷atmûødûr.Vÿ bu ÷irklÿnmÿ hÿmiøÿ yaxûndûr.Onlar burada, daha yaxûndûr burada.Mÿn bunu he÷ vaxt gþzlÿmÿzdim.

E m i : Harri, Harri, sÿn tamamilÿ yorüunsan. Elÿ uzaq yoldan gÿlmisÿn. Sÿn birdÿn-birÿ belÿ dÿyiøikliyÿ vÿrdiø elÿmÿ misÿn.Þzö dÿ belÿ tÿlÿsÿ-tÿlÿsÿ.Sÿn bizim bu dumanlû iqlimÿ uyüunlaømamûsan.Sÿn Viøvudu gönbÿgön gþrdökcÿ ona uyüunlaøacaqsanVÿ hÿr øey sÿnin ö÷ön adilÿøÿcÿk.Mÿn sÿndÿn xahiø edirÿm ki, sÿn nahardan qabaqBir az dincÿlÿsÿn...Döø aøaüû, bir az isti hamamda yuyun vÿ sÿnÞzönö daha yaxøû hiss edÿrsÿn.

A q a t a : Möÿyyÿn anlamlar var ki, mÿn onlarû baøa döømörÿm.

Ènanûram ki, sonda mÿn onu baøa döøÿcÿyÿm.Hÿm÷inin inanûram ki, sÿn izahûnûn yalnûzBir fraqmentini deyirsÿn. Bu, ona gþrÿdir ki, sÿn baøa döømörsÿn ki,Hiss edirsÿn ki, sÿnin nÿ etdiyini bÿyan etmÿyÿ ehtiyacûn var.Baøa döømÿyÿ daha digÿr øeylÿr var.Onlardan bÿrk yapûø ki, azadlûüa gedÿn yolu tapasan.

H a r r i : Mÿncÿ, sÿnin nÿ demÿk istÿdiyini baøa döøörÿm.Bir qÿdÿr tutqun da olsa, sÿnin izah etdiyin kimiTöstö bacasûnda inildÿmÿ, qaranlûq bir anbarda øeytan ovu,

218

Deyir he÷ orda o yoxdur vÿ he÷ tapmaq olmaz onu,O øeylÿri ki, onlar xala xÿtrin qalmasûn deyÿ izah edirdilÿr,Sÿn onlarû izah etdin vÿ he÷ olmasa, mÿni mÿcbur etdin ki,Bir daha onlardan qorxmayûm.Mÿn gedib hamamda ÷imÿcÿyÿm. (Tяrk edir.)

C e r a l d : Get bizi möhafizÿ et! Mÿn he÷ vaxt döøönmÿmiødim ki, iølÿr bu qÿdÿr dÿ pis olsun.V i o l e t : Gþrölmÿli yalnûz bir iø var Harrini hÿkimÿ gþstÿrmÿliyik.A y v i : Amma baøa döøörÿm,

Mÿn ÿvvÿllÿr belÿ øeylÿr haqqûnda eøitmiøÿm ki,Onun vÿziyyÿtindÿ olan insanlara belÿ bir tÿklif edildikdÿOnlarda olan cözi dÿ olsa kin hissi þzönö böruzÿ verir.×ox hiylÿgÿr olurlar vÿ onlarû bu xÿstÿlik belÿ hiylÿgÿr edir.Onlar saüalmaq istÿmirlÿr vÿSÿnin nÿ döøöndöyönö belÿ anlayûrlar.

× a r l z : Ola bilsin ki, o imkan yaradûb ki, bu anlayûø onun beynindÿ

Ènkiøaf edib bþyösön. Mÿn belÿ øöbhÿlÿnirÿm ki,Namÿlum adamlar i÷indÿ yaøadûüûndan,Danûømaüa ÿtrafûnda he÷ bir mönasib adam olmadûüûndan,Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, o yalnûz, sadÿcÿ olaraq, þz arvadûndanYaxa qurtarmaüû arzu etmiø vÿ bu hiss onuVadar edir þzö-þzönö inandûrsûn ki,O, hÿqiqÿtÿn dÿ, bu hÿrÿkÿti etmiødir.O, bÿxtinin gÿtirmÿmÿsinÿ inana bilmir.Mÿncÿ, onun yalnûz buna ehtiyacû vardûr ki, kimsÿ



per artes

219

Onunla sþhbÿt etsin ki, o, baøûndakû bu fikirlÿrdÿn ÿl ÷ÿksin.Mÿn onunla sabah sþhbÿt edÿcÿyÿm.

E m i : ßlbÿttÿ, sþhbÿt etmÿmÿlisÿn, ×arlz, sÿn dözgön adam deyilsÿn.

Mÿn ÿminÿm ki, Viøvudda ailÿ özvlÿri ilÿ bir ne÷ÿ gönBir yerdÿ olmaq onun ehtiyac duyduüu ÿn vacib iødir.

C e r a l d : Bununla belÿ. Emi, Violetin tÿklifindÿ nÿ isÿ dözgön

Bir øey vardûr. Niyÿ ki, biz Varburtona zÿng edib demÿyÿk ki,O da bizÿ qoøulsun? O, bu ailÿnin kþhnÿ dostudurVÿ bu ÷ox tÿbii olardû ki, ondan soruøaq.O ki onlar uøaq olanda onlarûn hÿkimi olub,Bötön uøaqlarû möayinÿ edib.Onunla mÿn bir ne÷ÿ kÿlmÿ kÿsÿcÿyÿmBu haqda o, Harri ilÿ sþhbÿt edÿ bilÿr,Vÿ Harri bu iødÿ ondan qÿtiyyÿn øöbhÿlÿnmÿz.Mÿn Varburtonun rÿyinÿ inanûram.

E m i : ßgÿr kim isÿ hÿkim Varburtonla danûømaq istÿyirsÿ, Bu elÿ mÿn olacaüam. Aqata, sÿnin fikrin nÿdir?A q a t a : Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bu, lazûmlû hÿrÿkÿtdir.

Tÿkcÿ ona gþrÿ yox ki, bunun bizÿ xeyri olacaqdûr,Ona gþrÿ ki, biz nÿ isÿ etmÿliyik vÿ edilmÿmiø iøÖmid bÿslÿmÿyÿ imkan verir ki, biz onu etsÿk, yaxøû olar.

E m i : Mÿn þzöm hÿkimÿ zÿng edÿcÿyÿm.× a r l z : Yeri gÿlmiøkÿn, mÿndÿ belÿ bir ideya vardûr.

Niyÿ biz bu mÿsÿlÿni Dauninqdÿn soruømayaq?O, on il Harri ilÿ birlikdÿ olmuødur,O, tamamilÿ sÿmimi bir insandûr,O, onlarla birlikdÿ qayûqda olmuødur.Onun bizÿ xeyri dÿyÿ bilÿr.

220

A y v i : ×arlz! Siz, doürudanmû, göman etmirsiniz ki, O, arvadûnû itÿlÿyib qayûqdan yerÿ salmayûb?× a r l z : Hÿr halda, mÿn Harrini gönahlandûrmaram.

Belÿ bir iøi mÿnim þzöm dÿ, az qala, etmiødim. He÷ kÿs bilmir ki, o, nÿ etmÿyÿ qadirdir. Elÿ ki bir adamdan digÿr adam yaxa qurtarmaq istÿyir,

O, hÿr øey edÿ bilÿr.C e r a l d : Hÿtta belÿ olsa da, biz istÿmirik ki, Dauninq þzönön

Artûq bilmiø olduüundan daha ÷ox bilsin. ßgÿr o, nÿyi isÿ bilirsÿ dÿ, bu daha yaxøû olar ki, Qoy o, elÿ bilsin ki, biz onun nÿ isÿ bildiyini bilmirik.

Qoy yatan kþpÿyi oyatmayaq.× a r l z : Hÿr halda, bir-iki sual qalûr.

(Zяng ÷alûnûr.)

Mÿn istÿrdim ki, Dauninqdÿn soruøum. O, qÿtiyyÿn bilmÿyÿcÿk ki, niyÿ mÿn ona bu suallarû verirÿm.

(Denman daxil olur.)

Denman, Dauninq haradadûr? Cÿnab hÿlÿ yuxarû qalxmayûb.

D e n m a n : O, bayûrda, qarajdadûr, cÿnab þzönön maøûnû ilÿ ÿllÿøir.× a r l z : Ona de ki, mÿnim onunla bir kÿlmÿ sþhbÿtim vardûr.

(Denman ÷ûxûr.)

V i o l e t : ×arlz, ÿgÿr sÿn bu tÿhqiqatû aparmaqda qÿtiyyÿtlisÿnsÿ –

Vÿ mÿn ÿminÿm ki, bu, biziBir yana ÷ûxara bilmÿyÿcÿk vÿ mÿn bilirÿm ki,Emi bunu xoølamayacaq – yalnûz istÿrdim ki,Bu iøÿ qarøû ifadÿli øÿkildÿ etirazûmû bildirÿm.



per artes

221

Etirazûmû hÿr iki øeyÿ – hÿm sÿnin mÿqsÿdinÿ,Hÿm dÿ sÿnin bu mÿqsÿdi hÿyata ke÷irmÿk istÿdiyinVasitÿlÿrÿ qarøû bildirÿm.

× a r l z : Mÿqsÿdim budur ki, aøkara ÷ûxarûm, Harriyÿ nÿ olub:

Vÿ mÿnim mÿqsÿdim odur ki, ona kþmÿk etmÿklÿBir xeyrimizin dÿyÿ bilÿcÿyiniVÿ ya xeyir dÿyÿ bilmÿyÿcяyini aøkar edim.Mÿnim istifadÿ etdiyim vasitÿlÿrÿ gÿldikdÿ isÿ,Möÿyyÿn bir iøin qulpundan yapûødûqdaBizim bu iødÿn ÿlimiz soyumamalûdûr.ßgÿr sÿn Harriyÿ kþmÿk etmÿk istÿyirsÿnsÿ,Mÿnim istifadÿ etdiyim vasitÿlÿrÿ qÿtiyyÿn etiraz etmÿmÿlisÿn.

V i o l e t : Mÿn etiraz edirÿm.A y v i : Mÿn dÿ istÿyirÿm ki, bacûma qoøularaq etiraz edim.A q a t a : Mÿnim etirazûm yoxdur.

Yalnûz mÿnim etirazûm hÿkim Varburtondan Harrinin xÿstÿliyi haqqûnda soruømaüadûr. Yaxøû olar ki, biz ×arlza imkan verÿk ki,

O, Dauninqlÿ sþhbÿt etsin vÿ þz metodlarûndan istifadÿ etsin.V i o l e t : Mÿn bununla razûlaømûram.

Döøönörÿm ki, burada øahid lazûmdûr Mÿn istÿyirÿm sþhbÿtdÿ iøtirak edim vÿ Dauninqin nÿ dediyini eøidim. Mÿn istÿmirÿm ki,

Kimsÿ mÿnÿ bu haqda sonradan nÿ isÿ desin.A y v i : Mÿn dÿ Violet ilÿ qalacaüam.A q a t a : Mÿn qayûdacaüam o vaxt ki, Dauninq artûq sizi tÿrk etmiødir.× a r l z : Mÿn ÷ox tÿÿssöf edirÿm ki, siz hamûnûz belÿ döøönörsönöz:

Lakin bÿzÿn elÿ hallar olur ki, baøqa bir ÷ûxûø yolu qalmûr

222

Vÿ sÿn þközön buynuzundan yapûømalû olursan. Bu da elÿ mÿsÿlÿlÿrdÿn biridir.

(Qapû dþyölör vя Dauninq i÷яri daxil olur.)

× a r l z : Axøamûnûz xeyir, Dauninq. ×ox yaxøû oldu ki, sizi bötön bu illÿrdÿn sonra Bir daha gþrmÿk mÿnÿ nÿsib oldu. Mÿncÿ, sÿn yaxøûsan, elÿ deyilmi?

D a u n i n q : ×ox saü olun. Hÿqiqÿtÿn dÿ, ÷ox yaxøûyam, cÿnab.× a r l z : Baüûølayûn ki, sizi belÿ qÿfil ÷aüûrtdûrmûøam,

Amma sizdÿn soruøacaq sþzöm var vÿ mÿn istÿyirÿm ki,O sualû sizÿ verim. Mÿn ÿminÿm ki, siz etiraz etmÿyÿcÿksiniz.Mÿnim sualûm cÿnabûnûz haqqûndadûr.Siz cÿnabûnûzla on ildÿn ÷oxdur ki, birlikdÿ olmusunuzVÿ siz ona qulluq gþstÿrmisiniz...

D a u n i n q : On bir il, cÿnab.× a r l z : On bir il vÿ onu ÷ox yaxøû tanûmûsûnûz. Vÿ mÿn ÿminÿm ki,

Siz onunla ÷ox yaxøû bir dost olmusunuz.Sÿkkiz ildir ki, biz onu gþrmÿmiøik;Vÿ dözönö desÿk, indi ki onu gþrmöøök,Bizi onun sÿhhÿti bir qÿdÿr narahat edib.O tamamilÿ þzöndÿ-sþzöndÿ olan adama oxøamûr.

D a u n i n q : Bu bötön olub-ke÷ÿn ÿhvalatdan sonra Baø verÿn tamamilÿ tÿbii bir haldûr.× a r l z : Tamamilÿ belÿdir. Tamamilÿ, Dauninq.

Siz Nyu-Yorkdan baølayan dÿniz sÿyahÿtindÿ Onunla birlikdÿ olmusunuz. Biz baø vermiø hadisÿ barÿdÿ Bir o qÿdÿr dÿ biliyÿ malik deyilik. Biz yalnûz Qÿzetlÿrdÿn oxuduqlarûmûzdan nÿ isÿ bir øey þyrÿnmiøik.



per artes

223

Dauninq, nÿ fikirlÿøirsiniz, bu, þzönÿqÿsd ola bilÿrmi Vÿ elÿ bir þzönÿqÿsd ki, cÿnabûnûzûn bu haqda mÿlumatû olubmuø?

D a u n i n q : Belÿ bir øeyÿ bÿnzÿmir, cÿnab, mÿn belÿ deyÿrdim.

Bu daha ÷ox bÿdbÿxt hadisÿyÿ bÿnzÿyir. Demÿk istÿyirÿm ki, bu, sui-qÿsd olmuødur – inanûlasû deyil,

×önki o qadûnda belÿ bir cörÿt yox idi ki, o, bu iøi hÿyata ke÷irsin.× a r l z : Ha÷ansa o he÷ þzönÿqÿsd haqqûnda sþhbÿt a÷mûødûmû?D a u n i n q : Bÿli, o, sþhbÿt a÷mûødû. Þzö dÿ addûmbaøû.

Lakin döøönörÿm ki, o øÿxslÿr ki sui-qÿsd haqqûnda danûøûrlar, Onlar daha az belÿ bir øeyÿ qol qoyarlar. Mÿn belÿ döøönörÿm ki, o qadûn ona gþrÿ sui-qÿsddÿn danûøûrdû ki, Digÿr adamlarû bu yolla qorxutsun. ßgÿr mÿnim nÿ demÿk istÿdiyimi baøa döømÿk istÿyirsinizsÿ, Sadÿcÿ olaraq, onun sui-qÿsd haqqûnda danûømaüû

Tÿsir etmÿk mÿqsÿdi gödmöødör.× a r l z : Mÿn baøa döøörÿm, Dauninq. Onun ÿhvali-ruhiyyÿsi yaxøû idimi?D a u n i n q : Demÿk olar ki, hÿmiøÿ eyni sÿviyyÿdÿ idi, cÿnab.

Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, hÿrdÿn ÿhvali-ruhiyyÿ qalxûr, Hÿrdÿn dÿ döøördö. Sÿhÿrlÿr aøaüû olurdu, axøamlar yuxarû. Sonra isÿ o, hÿrdÿnbir hÿyÿcanlû gþrönördö, Bir sþzlÿ, mÿsuliyyÿtsiz idi, cÿnab. Demÿk olar ki, Uzun möddÿt ÿrzindÿ o, cÿmi bir ne÷ÿ kokteyl i÷miødi.

224

O, i÷ki i÷mÿyÿ maraüû olmayan bir qadûn idi: Bu mÿsÿlÿ

Bÿzilÿri ö÷ön tÿbii, bÿzilÿri ö÷önsÿ qeyri-tÿbii gþrönÿ bilÿr.× a r l z : Bÿs bÿy, cÿnabûnûz bötön bu sÿyahÿt boyu þzönö necÿ hiss edirdi?D a u n i n q : Demÿk olar ki, bir qÿdÿr depressiyaya uüramûø gþrönördö cÿnab.

Amma siz þz cÿnabûnûzû yaxøû tanûyûrsûnûz.O, hÿmiøÿ sakit idi. ×ox qeyri-adi bir hal olardû ki,Mÿn onu yöksÿk ÿhvali-ruhiyyÿdÿ gþrmöø olam.Bu mÿsÿlÿ ö÷ön mÿnim möhakimÿm diqqÿtÿlayiqdir.Mÿn deyÿrdim ki, mÿnim aüam, necÿ deyÿrlÿr,Depressiyadan ÿziyyÿt ÷ÿkirdi. Vÿ mÿni tÿÿccöblÿndirÿn o idi ki,O, adi halda olduüundan daha ÿsÿbi idi. Demÿk istÿyirÿm ki,Aydûn øÿkildÿ gþrönördö ki, o ÿsÿbidir.O inanûrdû ki, nÿ isÿ baø verÿ bilÿr.

× a r l z : Nÿ cör øey baø verÿ bilÿrdi yÿni?D a u n i n q : Mÿn deyÿ bilmÿrÿm, cÿnab, lakin

O ÷ox narahat gþrönördö þz xanûmûнa эюря, Hava pis olanda, dÿniz tÿlatömlö olduqda ×alûøûrdû ki, xanûmûnû bayûra buraxmasûn. O xoølamûrdû ki, xanûmû mÿhÿccÿrÿ sþykÿnib dÿnizÿ baxsûn. Bir-iki dÿfÿ o, bÿrk qorxu hissi ke÷irmiødi. Lakin bilirsiniz, cÿnab, bu yalnûz mÿnim rÿyimdir.

Bÿzi adamlar deyirlÿr ki, o baødanxarabdû.× a r l z : Onlar hÿmiøÿ birgÿ olurdularmû?D a u n i n q : Hÿmiøÿ, cÿnab.

Bu haqda mÿn þz xanûmûma da øikayÿtlÿndim.Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, kiøi vÿ qadûn biri-birini nÿ qÿdÿrAz gþrsÿlÿr, bir o qÿdÿr yaxøûdûr, cÿnab.



per artes

225

Bu fikrin tamamilÿ ÿleyhinÿ olaraq deyÿ bilÿrÿm ki,Qadûn onu he÷ tÿk buraxmûrdû. Vÿ bir qÿdÿr dÿBu okean laynerindÿn øikayÿtlÿnÿrÿk deyim ki,O laynerin i÷indÿ özgö÷ölök hovuzlarû, idman meydan÷alarûndanBaøqa elÿ bir yer yox idi ki, adam gedib orada rahatcaBir siqaret ÷ÿksin vÿ orada qadûn onun yanûna gÿlÿ bilmÿsin.Qadûn ona he÷ vaxt gþzöndÿn kÿnara getmÿyÿ imkan vermirdi.

× a r l z : Hÿmin gecÿ sÿn cÿnabûnû gþrmöødönmö?D a u n i n q : ßlbÿttÿ gþrmöødöm. ßminÿm ki, mÿn onu gþrmöødöm.

Mÿn demÿk istÿmirÿm ki, onun mÿnÿ hansûsa bir Tapøûrûüû olmuødu. Cÿnabûm hÿmiøÿ dÿrrakÿli olmuødur, Xösusilÿ mÿnÿ mönasibÿtdÿ lazûmi vaxtda o, mÿni Kÿnarda saxlaya bilirdi. Vÿ mÿn deyÿndÿ ki, Onu gþrmöøÿm, yÿni demÿk istÿyirÿm ki, bu, Tÿsadöfi bir gþröø olmuødur. Bilirsÿn, cÿnab, mÿn aøaüûda Turistlÿrin olduüu yerdÿ idim vÿ istÿyirdim ki, Yatmaüa getmÿmiødÿn qabaq bir balaca hava alûm. Oradan öst gþyÿrtÿnin köncö gþrönördö vÿ mÿn gþrdöm ki, Cÿnabûmûz oradadûr. O, mÿhÿccÿrdÿn ÿyilÿrÿk suya baxûrdû. Gþydÿ ay yox idi, lakin mÿn ÿminÿm ki, o elÿ Harri idi. Mÿn orada bir yarûm saat qaldûm vÿ o, bötön O yarûm saat ÿrzindÿ mÿhÿccÿrdÿn ÿyilib suya baxûrdû. Yÿqin ki, onun xanûmû o vaxt saü-salamat olmuø olardû,

226

Elÿ deyilmi, cÿnab, yoxsa o vaxt cÿnabûm bu haqda bilÿrdi.× a r l z : ßlbÿttÿ... tamamilÿ belÿdir. ×ox saü ol, Dauninq. Mÿncÿ, bizim sizÿ daha ehtiyacûmûz qalmadû.C e r a l d : Ey Dauninq,

Cÿnabûnûzûn maøûnûna bir øey olmayûb ki,D a u n i n q : Yox, yox cÿnab. Maøûn yaxøû iølÿyir. Mÿn maøûnûn iølÿmÿsinÿ fikir verirÿm.× a r l z : Mÿn, sadÿcÿ, bilmÿk istÿyirdim,

Sÿn niyÿ bu gecÿ bu maøûnla mÿøüul olmusan.D a u n i n q : He÷ bir xarab yeri yoxdur, cÿnab. Mÿnim yalnûz

Èstÿdiyim budur ki, qoy maøûn hÿmiøÿ iøÿ yararlû olsun.

Sizin soruøacaüûnûz baøqa bir mÿsÿlÿ vardûrmû, cÿnab?C e r a l d : ×ox saü ol, Dauninq.

He÷ bir sualûm qalmadû.

(Dauninq ÷ûxûb gedir.)

V i o l e t : Yaxøû, ×arlz. Mÿn sÿnin tÿdqiqatûnla ÿlaqÿdar olaraq

Deyÿ bilÿrÿm ki, mÿsÿlÿlÿr nÿ qÿdÿr qÿliz idisÿ, bir o qÿdÿr dÿ Qÿliz olaraq qaldû. Yeganÿ ÿlavÿ olunan mÿsÿlÿ budur ki, Sÿn buraya Dauninqi dÿ ÿlavÿ etdin.

Vÿ bu mÿsÿlÿ he÷ mÿnim xoøuma gÿlmir.× a r l z : Sÿnin xoøuna gÿlmir. Lakin mÿn inanûram ki, øöursuz möhakimÿ daha arzuedilÿndir.

X o r : Biz nÿ ö÷ön gönahkar konspiratorlar kimi daya-nûb mÿsÿlÿnin östönön a÷ûlmasûnû gþzlÿmÿliyik? Nÿ zaman gizli sirlÿr a÷ûlacaq vÿ qÿzetsatan oülanlar kö÷ÿlÿrdÿ xÿbÿri qûø qû racaqlar?



per artes

227

Nÿ zaman øÿxsi mÿsÿlÿ ictimai mÿsÿlÿyÿ ÷evrilÿcÿkdir, Nÿ zaman fotoqraflar fotolar ÷ÿkÿcÿklÿr? Øÿkilli qÿzetlÿrdÿ nÿ zaman tÿcili xÿbÿrlÿr vÿ øÿkillÿr yayûlacaq? Niyÿ biz belÿ bir bÿdbÿxtliyin qarøûsûnda aciz qalmûøûq?

Niyÿ ki biz bir-bir i÷ÿri ÷aüûrûlmalû vÿ sorüu-suala tutulmalûyûq?A y v i : Mÿn ×arlza onun bu konfidensiallûüûna gþrÿ inanmûram.C e r a l d : Ayvi yalnûz þzöndÿn narahatdûr vÿ þzönön onunla olan

Alayarûm÷ûq tanûølûüûndan narahatdûr.V i o l e t : Cerald, göman ki, kobud sÿhv edir. O, ordudan kÿnarda he÷ nÿyÿ yaramûr.× a r l z : Violet qorxur ki, onun ordudakû bacû statusu Onun ÿlindÿn alûna bilÿr.X o r : Bizim hamûmûz iddia edirik ki,

Bizim hamûmûz qeyri-adi möstÿsna halûqBiz istÿyirik ki, qÿzetlÿrdÿ gþrönÿk×önki biz saü sötundayûqBiz dÿmir yolu qÿzasû haqqûnda bilirikBiz qÿfil baø verÿn tromb xÿstÿliyini bilirikVÿ arteriyanûn birdÿn-birÿ bÿrkimÿsini dÿ bilirik.Èstÿyirik bizi digÿrlÿri þyrÿtsin ki,Biz þzömöz dÿ þzömöz haqqûnda yaxøû-yaxøû döøönÿ bilÿkЙalnûz istÿyirik ki, bizi hÿr hansû bir izahat qane etsin:Biz yalnûz xahiø edirik ki, bizi inandûrsûnlar ki,Anbarda sÿslÿr var vÿ pÿncÿrÿ gÿrÿk a÷ûlmayaydû.

* * *

228

Niyÿ biz þzömözö belÿ aparmalûyûq ki, guya,Qÿflÿtÿn pÿncÿrÿ a÷ûlmalûdûr vÿ pÿrdÿlÿr aøaüû döømÿlidir.Anbardan zÿhlÿtþkÿn iy gÿlir, evin damû yoxa ÷ûxûr vÿBiz ÿminliyimizi itiririk ki, real nÿdir, qeyri-real nÿ?Mþhkÿm ol, mþhkÿm ol, biz tÿkid etmÿliyik ki,Dönya elÿ hÿmin bizim hÿmiøÿ gþrdöyömöz dönyadûr.

E m i n i n s ÿ s i : Ayvi! Violet! Artur vÿ ya Con hÿlÿ gÿlmÿyib.

(Emi ilя Aqata i÷яri daxil olur.)

E m i : ×ox dilxor oluram.Onlarûn hÿr ikisi sþz vermiødilÿr ki, burada olsunlar.Sþz vermiødilÿr ki, nahara burada olsunlar.×ox dilxor oluram.Èndi isÿ onlar ÷ÿtinliklÿ geyinmÿyÿ gÿlib ÷ûxa bilÿrlÿr.Mÿn baøa döøÿ bilmirÿm ki, nÿ baø verÿ bilÿr,Onlarûn hÿr ikisi möxtÿlif istiqamÿtlÿrdÿn gÿlirlÿr.Biz indi gedib geyinmÿliyik.Mÿn göman edirÿm ki, Harri þzönö yaxøû hiss edÿcÿk.Xösusilÿ yuxarû mÿrtÿbÿdÿ istirahÿt etdikdÿn sonra.

(Aqatadan savayû hamûsû mörяxxяs olur.)

È k i n c i p ÿ r d ÿAqata

(Meri яlindя göl i÷яriyя daxil olur.)

M e r i : Bu øimal þlkÿsindÿ bahar yaman gec gÿlir Gec gÿlir vÿ qeyri-möÿyyÿn bir vaxta gÿlir Vÿ cÿnubun divarlarûna sarmaøûr.

Baüban mÿnÿ bu gecÿyÿ gÿlÿrkÿn vermÿyÿ göl tapmadû.



per artes

229

A q a t a : Mÿn hÿmiøÿ unuduram ki, burada bahar nÿ qÿdÿr gecikir.M e r i : Yaxøû olardû ki, mÿn þzömön kölÿk dþymöø qþn÷ÿlÿrimi

Gþzlÿyim. Bu yaøûl evin göllÿrindÿnsÿ elÿ mÿnim O kölÿkdþyÿn göllÿrim yaxøû olardû. Buradakû göllÿrÿ

Nÿ kölÿk ÿsmiø, nÿ dÿ onlar yaüûø özö gþrmöølÿr.A q a t a : Gþrÿsÿn, naharda biz ne÷ÿ nÿfÿr olacaüûq?M e r i : Yeddi ... doqquz ... ola bilsin ki, on nÿfÿr.

Mÿn eøitmiøÿm ki, Harri artûq gÿlib ÷atûb. Vÿ o Yeganÿ adam idi ki, onun gÿlib-gÿlmÿmÿsi hÿlÿ dÿqiq deyildi. Arturla Con, ÿlbÿttÿ ki, gecikÿ bilÿrlÿr.

Ola bilsin ki, bu gönorta yemÿyini bir az geri ÷ÿkÿk.A q a t a : Bir dÿ ki hÿmin Varburton gÿlÿcÿk.

Hÿr halda, Emi onu dÿvÿt etmiødir.M e r i : Hÿkim Varburton? Gÿrÿk o, mÿnÿ deyÿydi,

ßvvÿlcÿdÿn sayû planlaødûrmamaq ÷ox ÷ÿtinlik tþrÿdir.

Niyÿ Emi onu dÿvÿt edib?A q a t a : Yalnûz bir az bundan qabaq Emi hÿkimin

Dÿvÿt olunmasûnû lazûm bildi.M e r i : ßgÿr onun ona deyÿcÿk sþzö var idisÿ yaxøû olardû ki,

Þz sþzönö kÿnarda desin. Bu bir ailÿ qonaqlûüûdûr. Bu, qonaqlûqdan daha ÷ox bir rÿsmi gþröødör. Bu narahat adamlarûn rÿsmi gþröøödör ki, onlar ×ox az-az gþröøörlÿr. Шadam ki, hÿkim Varburton da Mÿclisÿ gÿlir. Mÿn Arturla Conun arasûnda oturacaüam. Qoy o, ÷ÿtinliyÿ döøsön vÿ Cona nÿ deyÿcÿksÿ, Sþzlÿri aüzûndan biøirib ÷ûxarmalû olsun. Eyni zamanda Mÿn Arturun boøboüazlûüûna qulaq asacaüam.

230

Ona elÿ gÿlir ki, o, þzönö elÿ aparûr ki, Onun kimi he÷ kÿs þzönö apara bilmÿz.

ßmiqûzû Aqata, sÿnin mÿslÿhÿtin nÿdir?A q a t a : Mÿn belÿ döøönÿrdim ki, sÿn kollecdÿ oxuyanda

Ondan istÿdiyindÿn dÿ ÷oxunu almûsan.M e r i : Gÿrÿk mÿn bilÿydim ki, sÿn bu mÿsÿlÿni mÿnim

ßleyhimÿ yþnÿldÿcÿksÿn. Mÿn bilirÿm ki, sÿnin Sevimli tÿlÿbÿlÿrindÿn biri deyildim. Mÿn sÿni yalnûz Bir direktor kimi gþrördöm. Elÿ bir direktor ki

Utancaq qûzlarûn özÿrindÿ aüalûq etmÿyi yaxøû bacarûrdû.Mÿn sizi indi dÿ fÿrqli gþrmörÿm:Lakin mÿn hÿqiqÿtÿn döøönörÿm ki,Sÿnin mÿslÿhÿtinÿ gÿrÿk qulaq asaydûm,Vÿ yeddi il bundan qabaq yoldaølûq elÿmÿyÿ ÷alûøaydûm.Èndi mÿn yenÿ dÿ sÿndÿn mÿslÿhÿt istÿyirÿm,×önki mÿslÿhÿt etmÿyÿ baøqa bir adam yoxdur.Vÿ eyni zamanda sÿn göclösÿn vÿ sÿninBuraya mÿnim qÿdÿr qarûøacaüûn yoxdur.Mÿn istÿyirÿm ki, ÷ûxûb gedÿm.

A q a t a : Yeddi ildÿn sonra?M e r i : Göya, mÿni baøa döømörsÿn!

Amma sÿn mÿni baøa döøörsÿn. Sÿn yalnûz bilmÿk istÿyirsÿn ki, Gþrÿsÿn, mÿn baøa döøörÿm, yoxsa yox. Sÿn ÷ox ÿla bilirsÿn ki, ÿmiqûzû Emi nÿ istÿyirsÿ, Ona da hÿmiøÿ nail olur. Niyÿ ki sÿn bura belÿ nadir hallarda gÿlirsÿn? Sÿn ondan qorxmursan, amma mÿn döøönörÿm ki, Sÿn onunla toqquømaq istÿmirsÿn. Mÿn göman edirÿm ki, ÷ûxûb gedÿydim gÿrÿk, Lakin mÿndÿ mÿnÿvi qödrÿt yoxdur, Hÿtta onun iradÿsinÿ qarøû da ÷ûxa bilmirÿm.



per artes

231

Mÿn ÷ox yaxøû bilirÿm ki, niyÿ o, mÿni saxlamaq istÿyirdi. Onun mÿnÿ ehtiyacû yox idi. O, ona lazûm olan iøi muzdlu qulluq÷uya da gþrdörÿ bilÿrdi Vÿ ya he÷ o iølÿri gþrdörmÿyÿ dÿ bilÿrdi. O yalnûz mÿni Harriyÿ vermÿk istÿyirdi. Bu bir nþv mÿnim ö÷ön tÿrif demÿk deyildi. O yalnûz istÿyirdi ki,

Onun ÿl quzusu kimi, az pulu olan bir gÿlini olsun.Onun ö÷ön vÿ Harri ö÷ön bir evdar qadûn olum.Hÿtta Harri evlÿnÿndÿ dÿ o, hÿlÿ dÿ mÿnimlÿ ÿlaqÿni özmÿmiødi×önki o istÿmirdi ki, hÿr hansû digÿr bir proyekt iølÿsinVÿ hÿtta o þlÿndÿ dÿ elÿ bu fikirdÿ idi: Mÿndÿ belÿ birÈnam var idi ki, ÿmiqûzû Emi onu qÿsdÿn þldörmöødö.Bu, dÿhøÿtli sÿslÿnmirmi? Bilirÿm ki, bu, dÿhøÿtli sÿslÿnir.Sÿn he÷ onunla gþröømösÿnmi? O, necÿ adam idi?

A q a t a : Mÿn buradakû adamlarûn arasûnda yeganÿ adamam ki,

Onu gþrmöøÿm. Mÿn yeganÿ adam idim ki, Harri mÿniToyuna dÿvÿt etmiødi. Eminin bundan xÿbÿri yox idi.Mÿnim ona yazûüûm gÿldi: bilirdim ki, o, mÿnÿ inanmûr.O, ailÿdÿn qorxurdu.O, onlarla zÿif tÿrÿfin silahû ilÿ vuruømaq istÿyirdi.Bu silah ÷ox göclödör. Vÿ onun ö÷ön Harri ilÿ yaøamaqBir o qÿdÿr dÿ asan ola bilmÿzdi.Tÿkcÿ ona gþrÿ yox ki, o, Harri ö÷ön nÿ edÿ

232

Vÿ nÿ etmÿyÿ bilÿrdi. Vacibi budur ki, Harri þzö ö÷ön nÿ etmiødir.

M e r i : Lakin yalnûz Harrinin qayûtdûüûnû þyrÿnÿndÿn sonraMÿn hiss etdim ki, mÿndÿ göc vardûr. Lakin hara getmÿli?Mÿn iølÿmÿk istÿyirÿm vÿ sÿn mÿnÿ kþmÿk edÿ bilÿrsÿn.

A q a t a : Mÿn ÷ox tÿÿssöf edirÿm, Meri. Mÿn sizin ö÷ön ×ox narahatlûq ke÷irirÿm. Amma sÿnÿ elÿ gÿlir ki,

Mÿn belÿ döøönmÿk qabiliyyÿtinÿ malik deyilÿm.Mÿn istÿrdim ki, sÿnÿ kþmÿk edim, lakin sÿn qa÷mamalûsan.Bundan qabaq hÿr an bu iødÿ cörÿt tÿlÿb olunur,Vÿ cÿsarÿt gþstÿrmÿk dözgön iødir. Èndi cÿsarÿt yalnûz bir andûrVÿ an yalnûz qorxu vÿ vöqar demÿkdir.Mÿn bundan artûüûnû bilmirÿm,Mÿn bilmirÿm ki, bundan da artûq nÿ deyim.Bunlarû sþzlÿ ifadÿ etmÿk olmaz.Bu anda qÿrar qÿbul etmÿk olmur.Qÿrarû bizdÿn kÿnar qövvÿlÿr qÿbul edirlÿr ki,O, hÿrdÿnbir peyda olur. Meri, sÿn vÿ mÿn yalnûzMöøahidÿ÷ilÿr vÿ gþzlÿyÿnlÿrik: bu he÷ dÿ asan rol deyildir.Mÿn gedib gönorta yemÿyi ö÷ön paltarûmû dÿyiømÿliyÿm.

(Gedir.)

M e r i : Belÿ ÷ûxûr ki, sÿn mÿnÿ kþmÿk etmÿyÿcÿksÿn. Gþzlÿ, gþzlÿ, hÿmiøÿ gþzlÿ. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, Bu ev yalnûz bizi gþzlÿtmÿk ö÷ön tikilib.

(Harri i÷яri daxil olur.)

H a r r i : Gþzlÿmÿk? Nÿyi gþzlÿmÿk?



per artes

233

M e r i : Salam, necÿsÿn? Sÿn ÷ox tez aøaüû döømösÿn. Mÿn elÿ bilirdim ki,

Sÿn elÿ bu saat gÿlib ÷ûxmûsan. Rahatmû gÿldin?H a r r i : Bir o qÿdÿr dÿ yox. Amma sÿfÿr ÷ox da ÷ÿkmÿdi.

Necÿsÿn, Meri?M e r i : ×ox yaxøûyam. Sÿn nÿ axtarûrsan?H a r r i : Mÿn gþrdöm ki, bu otaq qÿtiyyÿn dÿyiømÿyib.

Eyni øeylÿr ... eyni øÿkillÿr ... hÿtta stol da, stullar, Divan... hamûsû necÿ vardûrsa, elÿ dÿ durub.

Mÿn gþz gÿzdirirdim ki, gþrÿsÿn, nÿ isÿ dÿyiøilÿnBir øey vardûrmû? Lakin dÿyiøiklik varsa da,Mÿn bu dÿyiøikliyi ortaya ÷ûxara bilmirÿm.

M e r i : Sÿnin anan tÿkid edirdi ki, sÿn gedÿndÿn sonra hÿr øey

Sÿnin burada olduüun vaxt necÿ idisÿ, qoy elÿ dÿ qalsûn.H a r r i : Kaø o, belÿ etmÿyÿydi. Bu, ÷ox qeyri-tÿbiidir.

ßøyalarûn normal dÿyiøkÿnliyinÿ qadaüa qoymaq olmaz.Lakin bu iølÿr onun xasiyyÿtinÿ uyüun olan iølÿrdir.Mÿn yalnûz bunu gþzlÿyirdim ki, insanlar dÿyiømiø olsun×önki insanlarûn dÿyiømÿsi daha ÷ox þzönö böruzÿ verir.

M e r i : Bÿli, burada he÷ nÿ dÿyiøilmir. Vÿ biz burada yaøayûrûq...

Vÿ bir-birimizdÿ olan dÿyiøikliyi hiss etmirik.Sÿn isÿ, ÿminÿm bilirsÿn ki, biz ÷ox-÷ox dÿyiømiø olmalûyûq.

H a r r i : Sÿn qÿtiyyÿn dÿyiømÿmisÿn. Vÿ mÿn sÿni sÿn Oksforddan gÿlÿndÿn bÿri gþrmÿmiøÿm.

M e r i : Mÿn gönorta yemÿyi ö÷ön gedib ÿynimi dÿyiømÿliyÿm. Biz, sþzsöz ki, möÿyyÿn mÿnada dÿyiøirik.

234

H a r r i : Xeyr, indi hÿlÿ getmÿ.Meri: Sÿn yenidÿn evÿ qayûtmaüûna øadsanmû?H a r r i : Mÿn istÿrdim ki, sÿndÿn hÿlÿ bilmÿdiyim bir øeyi soruøum.

Mÿn he÷ þzöm dÿ bilmirdim ki, bötön bu illÿr ÿrzindÿNiyÿ hÿmiøÿ can atmûøam ki, geri qayûdûm. ×önkiMÿnÿ elÿ gÿlirdi ki, he÷ vaxt geri qayûda bilmÿyÿcÿyÿm.Mÿnÿ elÿ gÿlirdi ki, orada hÿyat maddidir vÿ sadÿdir –Lakin sadÿlik mÿnim yaddaøûmda þzönÿ yer salmûødû.Bu, mÿnÿ elÿ gÿlirdi.Mÿnÿ elÿ gÿlirdi ki, he÷ nÿdÿn yaxa qurtara bilmÿyÿcÿyÿm,Mÿnim yayûnmaq istÿdiyim kþlgÿlÿrinHe÷ birindÿn yaxamû qurtara bilmÿyÿcÿyÿm.Vÿ eyni zamanda digÿr xatirÿlÿr. ßvvÿllÿr baø vermiø,Unudulmuø xatirÿlÿr uøaqlûüûmdan geri qayûdaraqMÿnim östömÿ gÿlirdi. Mÿn bötön bunlarû izah edÿ bilmÿrÿm,Lakin mÿn döøönördöm ki, bir hÿyatdan qa÷ûbBaøqa bir hÿyatda yaøaya bilÿrÿm. De gþröm mÿnÿ,Sÿn he÷ burada, bir uøaq olaraq Viøvudda xoøbÿxt olmusanmû?

M e r i : Xoøbÿxt? Hÿqiqÿtÿn yox, hÿr÷ÿnd mÿn hÿmiøÿ elÿBaøa döøördöm ki, mÿnim xoøbÿxt ola bilmÿmÿyimYalnûz mÿnim gönahûm ucbatûndan baø vermiødir.Vÿ he÷ vaxt xoøbÿxt ola bilmÿmÿyin þzö dÿ bir dÿcÿllikdir.Lakin ortada sÿbÿblÿr vardûr:Mÿn yeganÿ ÿmiqûzû olaraq burada qalmûøam,×önki mÿnim edÿcÿyim baøqa bir iøim dÿ yoxdur.Mÿnim buraya aidiyyÿtim yoxdur.Sÿnin ö÷ön isÿ tamamilÿ baøqa mÿsÿlÿ. Sÿn xeyli qoca gþrönördön.



per artes

235

Biz, demÿk olar ki, sÿndÿn ehtiyat edirdik. Xösusilÿ dÿ mÿn.

H a r r i : Niyÿ biz xoøbÿxt olmadûq?M e r i : Mÿsÿlÿ belÿdir ki, hÿr øey bizim baøûmûzdan tþkölördö.

Hÿtta ÿn yaxøû øeylÿr bizim qabaüûmûza hazûr øÿkildÿ qoyulurduVÿ hÿmiøÿ onlar olduqca diqqÿtlÿ hazûrlanûrdû:He÷ vaxt tapmûrdûq ki, þzömözön ÿylÿnmÿyimiz ö÷önNÿsÿ bir øey fikirlÿøib tapaq. Lakin ola bilsin,Bötön cah-calal bizim ö÷ön deyil, sÿnin ö÷ön hazûrlanûrdû.

H a r r i : Xeyr, bu iø ona oxøamûrdû. Mÿn dÿ sizin kimi bu planûn

Bir tÿrkib hissÿsi idim. Lakin bu plan nÿ idi? Bu, he÷ vaxt a÷ûlmadû.

M e r i : È÷iboø olan aüacû xatûrlayûrsanmû?Biz onun i÷indÿ gizlÿnÿrÿk vÿhøi-vÿhøi oyunu oynayûrdûq.

H a r r i : Aøaüûda, ÷ayûn yanûnda. Orada bloklu ev var idi vÿBiz oradan Artur vÿ Conla hindu-hindu oyunu oynayûrdûq.

M e r i : Orada bir maüara var idi vÿ biz oradaAy iøûüûnda gþröøördök ki, pis ruhlarû qovaq.

H a r r i : Artur vÿ Con. ßlbÿttÿ ki, gecÿ ÷þldÿ qaldûüûmûza gþrÿ

Bizi ÷arpayûya uzandûrdûqdan sonra cÿzalandûrmûødûlar.Amma onlar qÿtiyyÿn bilmÿdilÿr ki, biz gecÿ harada olmuøuq.

M e r i : Onlar he÷ vaxt o sirri þyrÿnÿ bilmÿdilÿr.H a r r i : Onda yox. Lakin sonralar mÿn mÿktÿbdÿn ailÿ øÿnliyinÿ

Qayûdan kimi bacardûüûm kimi tez bir vaxtda

236

Yoxa ÷ûxdûm vÿ oürunca ÷ayûn kÿnarûna döødöm ki, kþhnÿ gizlÿndiyimizYeri tapam. Biyabanlûqdan ÿsÿr-ÿlamÿt qalmamûødû.Aüac yûxûlmûødû vÿ onun yerindÿ sÿliqÿli bir yay evi ucalmûødû ki, uøaqlarû razû salsûn.Bu ÷ox cÿfÿng bir mÿsÿlÿdir ki,Bizim yaddaøûmûzdakû azadlûq simvolu×ayûn qûraüûndakû meøÿdÿki bir i÷iboø aüac olsun.

M e r i : Amma uøaq olanda mÿn qoca adamlarûn kötbeyin olmalarûnû

Tamamilÿ dözgön kimi qÿbul etmiødim. OnlarBaøqa bir dönyada yaøayûrdûlar vÿ bu dönyanûn mÿnimlÿHe÷ tÿmasû yox idi. Elÿ indi dÿ onlara dþzÿ bilmirÿm.Onlarda hÿmiøÿ belÿ bir ÿminlik hasil olmuødur ki,Hÿtta sÿnin þzönön bötön imkanlarû ÿldÿn verdiyinBir anda sÿnin xoøbÿxt ola bilÿcÿyinÿ inanûrlar. Lakinmÿn niyÿ hamûya aid olan bÿlalarûm haqqûnda danûømalûyam.Bunlar sÿnin ö÷ön ÷ox xûrda mÿsÿlÿlÿr kimi gþrönÿ bilÿr.Bu, adi bir ömidsizlikdir.

H a r r i : Bir øey vardûr ki, sÿn bunu bilÿ bilmÿzsÿn.Hÿr bir alternativin qÿfil aradan ÷ûxmasû, dÿmir kataraktûnûnGþzlÿnilmÿdÿn par÷alanmasû. Sÿn ömidi itirmÿyincÿ ömidinNÿ olduüunu bilmÿyirsÿn. Sÿn yalnûz onu bilirsÿn ki,Ömid etmÿmÿk nÿ demÿkdir. Ömidin ÿlindÿnAlûnmaüûnûn nÿ demÿk olduüunu vÿ ya ömidin sÿndÿn qa÷ûbÖmidsizlÿr ordusuna qoøulmasûnûn nÿ demÿk olduüunu anlamûrsan.Bu ömidsizliyin baøqa adamlar tÿrÿfindÿn tanûnmûr.



per artes

237

M e r i : Mÿn sÿnin nÿ demÿk istÿdiyini bilirÿm. Bu, elÿ bir tÿcröbÿdir ki,

Belÿ bir tÿcröbÿyÿ mÿruz qalmamûøam.Bununla belÿ, o, nÿ qÿdÿr qeyri-real olsa da,Nÿ qÿdÿr qÿddar olsa da, bu aldatmadûr.

H a r r i : Mÿn bunu baøa döøörÿm ki, bu ya bir ideya, Ya da baøqa bir ideya ola bilÿr: ÿgÿr baøqa he÷ bir øey baø vermÿyÿcÿksÿ,

Onda mÿnim ö÷ön ÿn real baø verÿcÿk bir øey varsa, O da qorxu hissidir. Þzönö idarÿ edÿ bilmÿyÿn Bir emo siya ilÿ birlikdÿ insanûn sifÿtindÿ olan Parlaq rÿng dÿ ÷ÿkilib gedir. Dönyanûn özÿrindÿ olan

øÿfÿq þz obyektini he÷ vaxt tapa bilmir Vÿ gþzlÿr þzönö dan iøûüûna mövafiq olaraq uyüun laødûrûr. Vÿ onlar daøû þlö qurbaüa kimi gþrörlÿr.

M e r i : Sÿn þz mÿnzÿrÿnÿ he÷ bir real øey gÿtirmirsÿn vÿ Möÿyyÿn mÿnada sÿn þzön-þzönÿ zidd gedirsÿn. Ömidin þlmÿsinin ani dÿrkini, o øey haqqûnda ki, sÿn danûøûrsan, Mÿn bilirÿm ki, sÿn onu þz hÿyatûnda dadmûsan vÿ Mÿn ÷ox gþzÿl tÿsÿvvör edirÿm ki, bu ÷ox dÿhøÿtli Bir øey olmalûdûr. Lakin bu dönyada baøqa bir ömid sû÷rayûr, Vÿ bu sû÷rayûø gþzlÿnilmÿz bir yerdÿn baø verir, Vÿ biz bundan xÿbÿrsiz oluruq. Sÿn Viøvuda qayûdûb gÿlÿrkÿn nÿyÿ isÿ ömid bÿslÿmisÿn.

ßks tÿqdirdÿ sÿn he÷ buraya gÿlmÿzdin.H a r r i : O øeyÿ ki mÿn ömid bÿslÿyirdim vÿ indi ki mÿn artûq buradayam.

Mÿn bilirÿm ki, ömid etdiyimi tapa bilmÿyÿcÿyÿm. Ènstinktiv olaraq ayrûlûq nþqtÿsinÿ qayûtmaq vÿ

238

He÷ nÿ baø vermÿmiø kimi, hÿr øeyi yenidÿn baølamaq, Bötön bunlar sÿfehlik deyildirmi? Bu artûq orada mþvcud olmayan i÷iboø aüaca bÿnzÿyir.

M e r i : Amma ÿlbÿt ki, sÿnin dediklÿrin yalnûz onu söbut etmiødir ki, Viøvudu gþzlÿyirdin. Gþzlÿyirdin ki, bura da sÿn real olaraq Þzön olasan, þzön ö÷ön nÿ isÿ bir iø gþrÿsÿn. Sÿnin dÿyiømÿk istÿdiyin sÿnin i÷indÿdir. O øeyi ki sÿn

Burada vÿ ya istÿdiyiniz baøqa yerdÿ dÿyiøÿ bilÿrsÿn.H a r r i : Sÿn döøönörsÿn ki, mÿnim daxilimdÿ olan nÿ isÿ

Dÿyiøilÿ bilÿrmi! Vÿ burada, hÿqiqÿtÿn dÿ, burada, o yerdÿ ki, Mÿn o hisslÿri yanûmda hiss etmiøÿm, Mÿn onlarû hÿr yerdÿ axtarmûøam. Onlar hÿmiøÿ mÿnim gþzlÿrimin könclÿrindÿ yanûb-sþnmöølÿr, Onlar mÿnim qulaq pÿrdÿlÿrimÿ pû÷ûldamûølar, Vÿ onlar mÿnim daxilimdÿ dÿ, gecÿ vaxtû panika i÷indÿ Xÿyallarda ÿriyib yoxa ÷ûxmûølar. Sÿn bilmirsÿn, sÿn bunlarû bilÿ bilmÿzsÿn, Sÿn bunlarû baøa döøÿ bilmÿzsÿn.

M e r i : Döøönörÿm ki, mÿn bunlarû baøa döøÿ bilÿrÿm, Lakin sÿn bir qÿdÿr tÿmkinli olmalûsan. Xösusilÿ mÿnimlÿ vÿ sÿnin hÿyatûnda baø verÿnlÿri

Þz hÿyatlarûnda yaøamayan adamlarla sÿbirli olmalûsan.H a r r i : ßgÿr mÿn izah etmÿyÿ baølasam, sÿn onu he÷ vaxt

Baøa döøÿ bilmÿzsÿn. Mÿnim izahatûm yalnûz sÿniDaha da pis anlamaya gÿtirib ÷ûxara bilÿr.



per artes

239

Sÿnin baøa döømÿyin ö÷ön yalnûz bir yol vardûr ki,Sÿn onlarû gÿrÿk gþzlÿrinlÿ gþrÿsÿn.Onlar olduqca qÿliz mÿsÿlÿdir ki, onlarû bizim bu dönyadaQÿbul etmÿk olmaz. Sÿnin gþrdöklÿrin yaxøû øeylÿrdir.Ona fikir veriblÿr: bu ÿzabûn bir hissÿsidir.

M e r i : Yÿqin, döøönörsÿn ki, sÿni anlamaq ö÷ön qabiliyyÿtim yoxdur. Amma hÿr halda, mÿn gönorta yemÿyi ö÷ön hazûrlaømalûyam.H a r r i : Xeyr, xeyr getmÿ! Mÿni tÿk qoyub getmÿ.

Elÿ mÿhz bu anda. Mÿnim ö÷ön bu vacibdir.Bu sþhbÿtin axûrûndan nÿ isÿ bir øey hasil olmalûdûr.

M e r i : Mÿn mödrik bir insan deyilÿm vÿAdi hisslÿrlÿ dÿ sÿni yaxøû dÿrk edÿ bilmirÿm.Amma mÿn sÿni sÿnin döøöndöyöndÿn dÿ yaxøû xatûrlayûram.Sÿn real olaraq nÿsÿn, mÿn bunu da bilirÿm.Mÿnim bir o qÿdÿr tÿcröbÿm yoxdur,Lakin mÿn indi nÿyi isÿ gþrörÿm vÿ mÿnim gþrdöklÿrimMÿni þyrÿdÿnlÿrdÿn vÿ ya kitablardan, döøöncÿdÿnVÿ ya möøahidÿdÿn irÿli gÿlmir.O øeyi ki, mÿn bilmirdim, mÿn onu bilirdim.Vÿ hÿtta indi sÿnin dediyin kimi, Viøvud aldadûlma,Sÿnin ailÿn øirniklÿnmÿ – onda hÿr øey øirniklÿnmÿ,Sÿnin hiss etdiyin hÿr bir øey, mÿn sÿnin döøöndöyönö demirÿm,Amma sÿnin hiss etdiyini deyirÿm ki, o da aldanmadûr.Sÿn þzönö zÿhlÿtþkÿn øeylÿrÿ baülayûrsan,Digÿrlÿri isÿ sevgiyÿ. Piylÿnmÿ – bu, sÿhv bir øeydir,Yaxøû bir øeyi pis istiqamÿtlÿndirirsÿn. Sÿn þzönö aldadûrsan.

240

Sÿn þzöndÿ belÿ bir inam yaratmûø adama bÿnzÿyirsÿn ki,Þzön-þzönö inandûrûrsan ki, guya, sÿn iflic olmuø adamsanVÿ ya korsan, halbuki sÿn hÿlÿ dÿ gönÿø iøûüûnû gþrörsÿn.Mÿn bunu bilirÿm vÿ bu dözdör.

H a r r i : Mÿn hÿyatûmûn ÷ox illÿrini faydasûz sÿyahÿtlÿrÿ sÿrf etmiøÿm.

Sÿn Èngiltÿrÿdÿ qalmûsan, bununla belÿ,Elÿ bir adama oxøayûrsan ki, elÿ bil, ÷ox uzaq bir mÿsafÿdÿnYol gÿlmisÿn vÿ ya elÿ bir mÿsafÿ ki, meøÿdÿki øÿlalÿdÿn ke÷ir.Vÿ mÿn sÿnin sÿsini sökut i÷indÿ eøidirÿm.Bu sÿs iki fûrtûnanûn arasûndan gÿlÿn sÿsdir.Onlar ot vÿ yarpaqlarûn i÷indÿ olan adi zÿif sÿslÿrdir,Onlar hÿyatû tÿkidlÿ arzulayan, lakin hiss edilmÿyÿn adi øÿkildÿ þtöb-ke÷ÿn sÿslÿrdir. Ola bilsin ki, sÿn haqlûsan,Lakin bilmirÿm sÿn bunu necÿ bilÿcÿksÿn ki, haqlûsan.Soyuq bahar, bahar øÿr vaxtû deyildirmi ki,Bizi yalan÷û sÿslÿrlÿ hÿyÿcanlandûrûr?

M e r i : Èndiki soyuq bahar hÿrÿkÿt edÿn kþk ö÷ön aürûdûr,Qaranlûqda aqoniyadûr, kþtöyö atûb-tutan aøaüû sörÿtli axûndûr,Qûrûlan qþn÷ÿnin aürûsûdûr.Bunlar o kÿslÿrdir ki, daha az ÿziyyÿt ÷ÿkir:Qar altûndakû ÷i÷ÿk vÿ meøÿdÿ bir möddÿt ah-nalÿ ilÿ qûøqûranMeøÿdÿki qar damlalarû.

H a r r i : Bahar qan fÿslidir, Qurbanlûq fÿslidir Vÿ yeni bir qabarma fÿslidir ki,



per artes

241

Qûøûn boüub þldördöklÿri þlölÿrin ruhlarûnû geri qaytarûr. Mÿgÿr boüulmuølarûn ruhlarû qûøda geri qayûtmûrmû? Þlölÿr geri qayûtmaq istÿyirlÿrmi?

M e r i : Aürû øÿnliyin tÿrs özödör,Amma øÿnlik dÿ bir nþv aürûdûr.Mÿn inanûram ki, doüum anû bizim þlöm anûnûDÿrk etmÿyÿ baølayandan baølayûr.Mÿn inanûram ki, doüum mþvsömö qurbanlûq mþvsömödör.×önki aüac vÿ vÿhøi heyvanlar, balûqlar þzlÿriniAxûnla yuxarûya doüru ÷ûrpûrlar.Bÿs dönyada yenidÿn meydana gÿlmÿyÿ vadar olmuøVahimÿyÿ döømöø ruh necÿ.Göclö gönÿøÿ doürumu qalxsûn,Yaø qanadlarû ilÿ yaüûø buludlarûnamû yöksÿlsin,Ayûn östöndÿmi addûmlasûn?

H a r r i : Biz nÿdÿn danûøûrûq? Mÿncÿ, deyirdim ki, sanki, Hÿmiøÿ burada olmuøam vÿ sÿn, sanki, elÿ bir adamsan ki, O adam ki uzaq bir mÿsafÿdÿn gÿlmiødir. Gþrÿsÿn, mÿn þzöm þzömön nÿ dediyini anlayûrammû, Vÿ ya bunu nÿ ö÷ön demÿyimin he÷ bir mÿnasû yoxdurmu? Sÿn mÿnÿ dÿhliz baøûndakû qapûnûn a÷ûlmasû, Gönÿø iøûüû vÿ mahnû oxumasû xÿbÿrini gÿtirirsÿn Vÿ mÿn ÿmin olanda ki, hÿr bir dÿhliz baøqa bir dÿhlizÿ Aparûb ÷ûxarûr vÿ ya bir aü divara aparûb ÷ûxarûr, Onda mÿn hÿrÿkÿtimi davam etdirirÿm ki, sökunÿt halûnû almayûm. Oxuma vÿ iøûq, dayan! Bu, nÿ demÿkdir? Sÿn bunu hiss edirsÿnmi?

242

M e r i : Bu nÿdir, Harri?H a r r i : Bu odur ki, anlama bötön hisslÿrdÿn daha dÿrindir.

Qorxu hissindÿn daha dÿrindir.Lakin bir qorxu olaraq o, þzö-þzlöyöndÿ tÿsviredilmÿzdir,Baøqa bir dönyadan gÿlÿn øirin vÿ acû qoxu.Mÿn bu qoxunu bilirÿm! Mÿn bu qoxunu bilirÿm.Bu, he÷ vaxt ÿvvÿllÿr olmamûø kimi daha göclödör,Elÿ bir buxardûr ki, onun i÷indÿ bötön digÿr maddi alÿmlÿrßriyib yox olur vÿ mÿn dÿ ÿriyib onun i÷indÿ yox oluram.Sÿn, ey Meri! Mÿnÿ belÿ baxma! Dayan!×alûø, belÿ baxmaüûnû saxla! Mÿn gedirÿm. Aman Allah.Niyÿ indi? ×ûx bayûra! ×ûx bayûra! Sÿn haradasan?Qoy mÿn sÿni gþröm. ×önki mÿn bilirÿm ki, sÿn oradasan.Mÿn bilirÿm ki, sÿn mÿnÿ qarøû casusluq edirsÿn.Niyÿ sÿn mÿnimlÿ oynayûrsan,Niyÿ sÿn mÿnÿ getmÿyÿ icazÿ verirsÿn?Yalnûz mÿni dþvrÿyÿ alûn. Mÿn onlarû yada salandaOnlar mÿni tÿrk ediblÿr. Nÿ zaman ki mÿn onlarû unuduram,Yalnûz bir anlûq diqqÿtsizlik ucbatûndan onlar yenidÿn qûzûøûrlar,Yuxusuz ov÷ular kimi, mÿni dÿ yatmaüa qoymurlar.Bu an yatmaqdan qabaq mÿn hÿmiøÿ gþrörÿm ki,Onlarûn caynaqlarû kþpÿøiyib, onlar elÿ sakit dayanûblar ki,Elÿ bil, he÷ vaxt tÿrpÿnmÿyiblÿr. Bu yalnûz bir an olub,Bu yalnûz bir an olub ki, o, gönÿø iøûüûnda dayanûb,Vÿ mÿn dÿ döøöndöm ki, mÿn dÿ orada dayana bilÿrÿm.



per artes

243

M e r i : Mÿnÿ bax. Sÿn mÿnÿ bel baülaya bilÿrsÿn.Sÿn mÿnÿ inana bilÿrsÿn. Harri! Harri! Hÿr øey qaydasûndadûr.Sÿnÿ he÷ nÿ olmayûb, inan mÿnÿ.

H a r r i : ×ûx bayûra, bayûra ÷ûx!

(Pяrdя aralanûr, pяncяrяnin qabaüûnda onlarûn bir-birini qucaqlayaraq dayandûqlarû gþrönör.)

Niyÿ indi sÿn birinci dÿfÿ þzönö gþstÿrirsÿn?Mÿn onu tanûyanda indiki adam deyildim.Mÿn he÷ bir кяс deyildim.He÷ bir øeyin mÿnÿ dÿxli yox idi.Xölyalû anûn qÿzasû, xÿyalpÿrvÿr bir yaø dþvrö,O zaman ki, mÿn þzöm deyil, kimsÿ, baøqa bir adam idimVÿ baøqa bir adam haqqûnda döøönördöm,Bu kimi iølÿr mÿni sizlÿrin arasûnda saxlayûr.Mÿn sÿnÿ bir daha deyirÿm ki, indi sÿnin baxûb gþrdöyönAdam mÿn deyilÿm, sÿnin inamlû baxûølarûn ki,Baxaraq mÿni möqÿssir hesab edir; o, mÿn deyilÿm,O, baøqa bir insandûr. O, xÿyali bir insandûr ki,Sÿnÿ elÿ gÿlir ki, bu mÿnÿm.Qoy sÿnin nekrofiliyan1 bu cÿmdÿyi yesin.Qoy onlar getsin.

M e r i : Harri! Burada he÷ kÿs yoxdur.

(O, pяncяrяyя tяrяf gedir vя pяrdяni yana ÷яkir.)

H a r r i : Onlar burada idilÿr. Mÿn sÿnÿ deyirÿm ki, onlar buradadûrlar.

Sÿn o qÿdÿr anlaqsûz adamsan, sÿnin mÿgÿrBu qÿdÿr köt hisslÿrin vardûr ki, sÿn onlarû gþrÿ bilmirsÿn?

1 Nekrofiliya – þlц ÿtiнÿ, мейит вцъудуна вурьунлуг

244

ßgÿr mÿn bilsÿydim ki, sÿn bu qÿdÿr keyfiyyÿtsiz adamsan,Mÿn sÿnin bu cÿfÿng sþhbÿtinÿ he÷ qulaq da asmazdûm.Sÿn mÿnÿ kþmÿk edÿ bilmÿzsÿnmi?Sÿnin mÿnÿ he÷ bir xeyrin yoxdur.Mÿn onlarla öz-özÿ dayanmalûyam.Mÿn onlarla dþyöømÿliyÿm.Amma onlar kötbeyindirlÿr.Ènsan kötbeyinliklÿ ÷ÿtin vuruøa bilÿr.Bununla belÿ, mÿn onlarla danûømalûyam.

(O, irяliyя sû÷rayûr vя pяrdяni cûrûb aralayûr: lakin яlinя he÷ kяs ke÷mir.)

M e r i : Ah, Harri!

Ö ÷ ö n c ö p ÿ r d ÿHarri, Meri, Ayvi, Violet, Cerald, ×arlz.

V i o l e t : Axøamûn xeyir, Meri. Sÿn hÿlÿ dÿ geyinmÿmisÿn?Sÿncÿ, Harri necÿ gþrönör. Bu nÿdir,Kim bu pÿrdÿlÿri belÿ dartûb aralayûb?

(Pяrdяlяri ÷яkib öz-özя gяtirir.)

Mÿncÿ, ÷ox yaxøû olmalûdûr, belÿ bir uzun sÿyahÿtdÿn sonra.O, belÿ tÿlÿsik gÿlib ki, anasûnûn ad gönönÿ þzönö yetirsin.

A y v i : Meri, mÿnim ÿzizim,Bu göllÿri sizmi tÿøkil etmisiniz? Qoy onlarû mÿn dÿyiødirim. Mÿncÿ, sÿn buna etiraz etmÿzsÿn, elÿ deyilmi?



per artes

245

Mÿn göllÿr haqqûnda ÷ox øey bilirÿm.Göllÿr hÿmiøÿ mÿnim sevgim olub. Sÿn bilirsÿn ki,Bir dÿfÿ Kornvolda mÿnim þz baüûm olub.O zamanlar mÿnim baü almaüa imkanûm var idi.Vÿ mÿn þz delfinariumumdan bir ne÷ÿ hÿdiyyÿ qazanmûødûm.ßslindÿ, mÿnim o vaxt bþyök hþrmÿtim var idi.

C e r a l d : Axøamûnûz xeyir. Meri, belÿ ÷ûxûr ki, sÿn artûq Harrini gþrmösÿn.

×ox yaxøû oldu ki, biz onun geri qayûdan gönönö gþrdök, Elÿ deyilmi? Biz ÷alûømalûyûq ki, O, þzönö burada qÿrib hiss etmÿsin. Vÿ bu, ÷ox inanûlmazdûr ki, O, anasûnûn ad gönönÿ qÿdÿr gÿlib bura ÷ûxa bilmiødir.

M e r i : Mÿn gedib ÿynimi dÿyiømÿliyÿm. Evÿ ÷ox gec gÿlmiøÿm.× a r l z : Èndi bizÿ gÿlÿsi adamlardan yalnûz Artur vÿ Con qalûb.

×ox øadam ki, siz birlikdÿ olacaqsûnûz, Harri.Onlarûn bþyök qardaølarûnûn tÿsirinÿ ehtiyaclarû vardûr.Sÿn bilirsÿn ki, Artur bir balaca mÿsuliyyÿtsizdir.Sÿn ona ciddi tÿsir gþstÿrmÿlisÿn. Hÿr halda, sÿn bu ailÿnin baø÷ûsûsan.

E m i n i n s ÿ s i: Violet! Artur, ya da Con hÿlÿ gÿlib ÷ûxmayûb?V i o l e t : Onlardan hÿlÿ he÷ biri burada deyil, Emi.

(Emi hяkim Varburtonla i÷яri girir.)

E m i : Bu, ÷ox anlaøûlmazdûr. Nÿ baø vermiø ola bilÿr? Mÿncÿ, duman onlarû lÿngidir. Ona gþrÿ dÿ he÷ bir yana Telefon a÷maüûn mÿnasû yoxdur, Harri!

246

Sÿn hÿkim Varburtonu gþrmÿmisÿn?Sÿn bilirsÿn ki, o, sizin ailÿnin ÿn kþhnÿ dostudur.Vÿ o, sÿni hamûdan qabaq tanûmûødûr, HarriO eøidÿndÿ ki, sÿn buraya nahara gÿlÿcÿksÿnßn möhöm bir iøini kÿnara qoyaraq buraya gÿlmiødir.

V a r b u r t o n : Mÿn deyÿ bilÿrÿm ki, bizim hÿr ikimiz xeyli dÿyiømiøik, Harri.

Kÿnd hÿkimi cavanlaøa bilmÿz. Mÿn sÿni sÿnin xatûrlayacaüûndan da uzun möddÿtdir ki, gþrmÿmiøÿm. Lakin gÿrÿk ki, sÿn mÿktÿbdÿ qûzûlca xÿstÿliyinÿ Tutularaq evÿ gÿldiyini vÿ bizim sÿni hansû ÷ÿtinliklÿrlÿ Yataqda saxlamalû olduüumuzu xatûrlayûrsan.

Sÿn he÷ vaxt mÿktÿb buraxûlanda xÿstÿ olmaüû xoølamûrdûn.A y v i : Evÿ xÿstÿlÿnÿrÿk gÿlmÿk he÷ dÿ xoøagÿlÿn bir øey deyildir.V i o l e t : Bir balaca nasazlayanda vÿ ya uøaq epidemiyasûna tutulanda elÿ sÿn dÿ elÿ idin: Sÿni he÷ vaxt yataqda saxlamaq olmazdû

Vÿ sÿnÿ elÿ gÿlirdi ki, ÿgÿr yataüa döøsÿn, He÷ vaxt saüalmazsan.H a r r i : Xeyr, mÿn buna bÿraÿt qazandûrmadan döøönörÿm ki,

Sÿnin “sÿhhÿti bÿrpa etmÿk” demÿyin, ÿslindÿ, Baøqa bir xÿstÿlik ö÷ön inkubasiya dþvrö yaøamaq demÿkdir.

V a r b u r t o n : Sÿn mÿnim peøÿmÿ aid olan mÿsÿlÿlÿr barÿdÿ Belÿ pessimist döøöncÿlÿrÿ malik olmamalûsan. Lakin yadûmdadûr ki, mÿn Kembricdÿ tÿlÿbÿ olanda bþyök bir kÿøf etmÿk fikrinÿ döøÿrÿk gah bu xÿstÿliyin, Gah da digÿr xÿstÿliyin axûrûna ÷ûxmaüû döøönördöm.



per artes

247

Èndi mÿnim qûrxillik tÿcröbÿm vardûr vÿ zaman-zamanLaboratoriya yaratmaq haqqûndakû fikrimdÿn daøûnmûøam.Bizim hamûmûz bu vÿ ya digÿr dÿrÿcÿdÿ xÿstÿyik.Biz he÷ bir xÿstÿlik simptomu tapmadûqda bunaSaülamlûq deyirik. Saülamlûq nisbi bir termindir.

A y v i : Hÿkim, gÿrÿk ki, sizin ÷ox zÿngin tÿcröbÿniz vardûr. Qûrxillik bir tÿcröbÿ.

V a r b u r t o n : Hÿqiqÿtÿn var.Hÿtta bir kÿnd hÿkimi kimi. Mÿnim ilk xÿstÿm, xanûmlar,Desÿm inanmazsûnûz, kim olsa yaxøûdûr – bir qÿtl tþrÿdÿnVÿ hÿmin øÿxs saüalmaz xÿr÷ÿng xÿstÿliyindÿn ÿziyyÿt ÷ÿkirdi.O, bu xÿstÿliyÿ qarøû necÿ möbarizÿ aparûrdû!Mÿn ikinci belÿ bir adam tanûmûram ki,Bu qÿdÿr yaøamaüa can atmûø olsun.

H a r r i : Bu he÷ dÿ qeyri-adi bir øey deyildir. Hÿqiqÿtÿn, qÿtlÿ inanmaq xÿr÷ÿng xÿstÿliyinÿ inanmaqdan daha ÷ÿtindir.

Xÿr÷ÿng buradadûr: bir øiø, köt aürû, tÿsadöfi xÿstÿlik. Qÿtl isÿ yuxu vÿ yuxudan durmanûn bir-birinÿ zidd tÿrÿflÿridir. Qÿtl orada idi. Sÿnin adi qatilin þzönö gönahsûz bir qurban kimi hiss edir. Ona elÿ gÿlir ki, o elÿ necÿ olubdursa, elÿcÿ dÿ olmalûdûr. O dÿrk edÿ bilmir ki, hÿr øey dözÿlÿ bilÿn deyildir. Ke÷miøin sÿhvlÿri dözÿlÿ bilÿn øey deyildir. Èndi isÿ xÿr÷ÿng, bu nÿ isÿ real bir øeydir.

248

V a r b u r t o n : Yaxøû, gÿlin belÿ øeylÿr haqqûnda danûømayaq.Necÿ oldu ki, biz gÿlib bu xÿr÷ÿng xÿstÿliyindÿn danûømalû olduq?Doürudan, mÿn bilmirÿm bu, necÿ oldu,Lakin siz hamûnûz yaølû adamlarsûnûz.Mÿnim Viøvudda he÷ bir xÿstÿm qalmayûb.Viøvud hÿmiøÿ soyuq bir yer olub, amma saülam yer olub.Mÿn yalnûz nahara dÿvÿtnamÿ alandan-alana sÿnin ananû gþrörÿm.

V i o l e t : Bÿli, bax sÿn anana!Yalnûz bir mÿsÿlÿ vardûr ki, qûøda anan bayûr-bacaya gedÿ bilmir.Demÿk olar ki, on il bundan qabaq ke÷irdiyi ad gönöndÿnBu vaxta qÿdÿr o, bir gön dÿ olsun belÿ qocalmamûødûr.

C e r a l d : Artur vÿ Conu gþzlÿmÿyin bir faydasû vardûrmû?E m i : Biz elÿ onlarsûz da yemÿyÿ gedÿ bilÿrik.

Onlar, yÿqin ki, biz yemÿyi qurtarana qÿdÿr gÿlib ÷ûxarlar. Hÿkim, i÷ÿri, yemÿyÿ gedÿkmi? Mÿncÿ, biz qocalar hamûdan tez buradayûq. ßslindÿ, biz buranûn ÿn qocaman sakinlÿriyik. Biz birinci gÿldiyimizÿ gþrÿ, elÿ biz dÿ yemÿyÿ birinci gedÿcÿyik.

V a r b u r t o n : Bþyök mÿmnuniyyÿtlÿ, xanûm Mon÷ensey. Vÿ mÿn ÿminÿm ki, mÿn gÿlÿn il dÿ sizinlÿ Nahar etmÿk øÿrÿfinÿ nail olacaüam.

(Emi, hяkim Varburton, Harri mörяxxяs olurlar.)

X o r : Mÿn bötön olanlardan qorxuram, Vÿ bötön olacaqlardan qorxuram; Gÿlib qapûnûn yanûnda oturanlardan qorxuram,



per artes

249

O adamlardan ki, elÿ bil, onlar hÿmiøÿ elÿ orada olmuølar. Vÿ ke÷miø baø vermÿk özrÿdir. Vÿ gÿlÿcÿk uzun möddÿtdir ki, gÿlib ÷ûxûb. Gÿlÿcÿyin qanadlarû ke÷miøi qaranlûqlaødûrûr, Dimdik vÿ caynaqlar þz sirlÿrinin östönö a÷mûødûr. Tarix. Utandû. Yataq otaüûndakû birinci qûøqûrûq, uøaq otaüûndakû sÿs-köy, Ailÿ albomunu eybÿcÿr hala salmûødûr, gölmÿli etmiødir. Kirayÿniøinlÿrin yemÿyi, bataqlûqda ailÿ pikniki Evin damûnû qopararaq evdÿn atmûødûr vÿ Bÿlkÿ dÿ, evdÿ he÷ dam olmamûødûr.

Quø u÷muø buxarûnûn östöndÿ oturur. Mÿn qorxuram!A y v i : Bu olduqca ÿhÿmiyyÿtsiz bir qorxudur, Vÿ mÿn bu qorxuya qarøû vuruømalûyam!C e r a l d : Mÿn gþzlÿ gþrönÿn ÷ÿtinliyÿ alûømûøam, Amma elÿ ÷ÿtinliklÿr var ki, mÿn baøa döømörÿm.V i o l e t : Ceraldûn, ×arlzûn vÿ hÿkimin korafÿhmliyi mÿni ÿsÿbilÿødirir.× a r l z : ßgÿr mÿsÿlÿ mÿnim ÿlimdÿ olsaydû, hesab edirÿm ki,

Bu situasiyanûn þhdÿsindÿn gÿlÿ bilÿrdim.

(Mörяxxяs olur.)(Meri daxil olur vя yemяk otaüûna ke÷ir. Aqata daxil olur.)

A q a t a : Gþzlÿr bax bu evdÿdir Gþz dikilib bu evÿ Burda ö÷ö bir yerdÿ Ayrûlaydû kaø onlar Onlarûn ortasûnda A÷ûlmaz bir döyön var. Kaø ki elÿ bax bu gön

250

A÷ûlaydû o döyön. Kaø ÷arpaz sömöklÿr Dolmazdû quyulara. O quyunu kim sevÿr Kaø ki göndöz o gþzlÿr Yayûnaydû bu evdÿn, Olmayaydû qÿm-kÿdÿr. Kaø ki pûrtlaøûq döyön A÷ûlan gönÿ qÿdÿr Uzaq olaydû gþzlÿr ßyrilÿr döz olaydû! Sevinÿn gþz olaydû!

(Gedirlяr yemяyя.)

ÈKÈNCÈ HÈSSßYemÿkdÿn sonra. Kitabxana

B i r i n c i p ÿ r d ÿHarri, Varburton

V a r b u r t o n : Mÿn ÷ox øadam ki, bir ne÷ÿ dÿqiqÿ xÿlvÿt øÿraitdÿ

Sÿninlÿ birlikdÿ olacaüam, Harri. ßslindÿ, mÿnim burayaBu axøam gÿlmÿyimdÿ baøqa bir sÿbÿb vardûr.Bu tÿkcÿ sÿnin ananûn doüum gönönö qeyd etmÿk ö÷önGÿlmÿyim anlamû vermÿmÿlidir. Mÿn sÿninlÿMÿxfi bir mÿsÿlÿ barÿsindÿ, mÿxfi sþhbÿt etmÿk istÿyirÿm.



per artes

251

H a r r i : Mÿn bunu baøa döøörÿm – Hÿr÷ÿnd döøönörÿm ki, bu, faydasûz bir iø olardû. Vÿ ya ÿgÿr bunun mÿnÿ bir dÿxli olan iø olsaydû, Bu daha ÷ÿtin olardû. Lakin indi ki o haqda danûømaq istÿyirsÿn, onda danûø.

V a r b u r t o n : Sÿn mÿni baøa döømörsÿnMÿn ÿminÿm ki, sÿn mÿnim baøûmda hansû fikir olduüunuBaøa döøÿ bilmirsÿn. Vÿ mÿsÿlÿlÿri daha ÷ox ÷ÿtinlÿødirsÿk,Bir iøi gþrmÿk ö÷ön hazûrlaømaq daha ÷ÿtindir, nÿinkiHÿmin iøin hazûrlûqsûz baø vermÿsi.

H a r r i : Aman Allah, kiøi, o øeylÿr ki, baø vermÿk özrÿdir, Onlar artûq baø vermiødir.

V a r b u r t o n : Bu, øöurda dözgöndör, lakin sÿn bunlarû bilmÿdÿn,

Vÿ o øeyi ki, sÿn bilirsÿn vÿ ya bilmirsÿn, onlar hÿr an Gÿlÿcÿk ö÷ön sonsuz fÿrqli cÿhÿtlÿr ortaya ÷ûxara bilÿr.

Bu elÿcÿ dÿ sÿnin anan haqqûndadûr...H a r r i : Mÿnim anama nÿ olub ki?

Hÿr bir øey sonda yenÿ dÿ anaya aid olmuødur.Biz uøaq olanda, mÿktÿbÿ getmÿzdÿn ÿvvÿl,Bizim davranûø qaydalarûmûz, sadÿcÿ olaraq,Anamû mÿmnun edirdi; Þzönö pis aparmaqAna ö÷ön mehriban÷ûlûq hesab edilmirdi.O øey ki sÿhv idi, o, hÿmiøÿ anaya ÿzab verirdi,Vÿ o øey ki ananû xoøbÿxt edirdi,O ÷ox ÷ÿtin anlaøûlan bir øey idi,Amma he÷ vaxt bu, onu olduqca xoøbÿxt etmirdi.Bu, mÿnim yadûmdadûr. Ona gþrÿ dÿ biz hamûmûz þzömözö

252

Hÿlÿ bir iøÿ qol qoymamûø uüursuz hesab edirdik.Biz mÿktÿb tÿtilindÿn geri qayûdarkÿn, deyÿ bilÿrÿm ki,O gönlÿr tÿtil gönlÿri deyildi. Sadÿcÿ olaraq,Elÿ bir zaman idi ki, hÿmin zaman ÿrzindÿ anamûz biziGþrmÿdiyi möddÿtin ÿvÿzini ÷ûxmaq ö÷ön qayûtdûqda, bizBötön etmÿdiyimiz pis davranûølarûmûzû iøÿ salûrdûq ki,Anamûzû daha ÷ox bÿdbÿxt edÿk ki, anamûz da biziDaha ÷ox gönahkar saysûn. Ona gþrÿ dÿ nþvbÿti gön bizMÿktÿbdÿ þzömözö pis apardûq ki, cÿzalandûrûlaq,×önki cÿzalandûrûlmaq bizi vadar edirdi ki, þzömözöDaha az gönahkar hiss edÿk. Anam he÷ vaxt bizi cÿzalandûrmazdûAmma vadar edÿrdi ki, þzömцzö gönahkar hiss edÿk.Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, uøaqlara nÿsihÿtdÿnsÿ,Evdÿ gþröb-gþtördöklÿri daha ÷ox tÿsir baüûølayûr.

V a r b u r t o n : Burada dayan, Harri, sÿn sÿhv edirsÿn. Demÿk istÿyirÿm ki,

Sÿn mÿnim nÿ demÿk istÿdiyimi bilmirsÿn. Sÿn tamamilÿ haqlû ola bilÿrsÿn. Lakin bizim indi qayüû bÿslÿdiyimiz sÿnin ananûn Gÿlÿcÿkdÿ xoøbÿxt olmasû mÿsÿlÿsidir. ×önki o, Allahûn bÿxø etdiyi þmrö ke÷miølÿ deyil,

Gÿlÿcÿklÿ yaøamalûdûr.H a r r i : Bura bax, mÿgÿr burada bir fÿrq vardûrmû?

Biz ke÷miøin qayüûsûna qalmadan gÿlÿcÿyin qayüûsûnaQala bilÿrikmi vÿ gÿlÿcÿyin qayüûsûna qalmadanKe÷miøin qayüûsûna qala bilÿrikmi?Mÿnim sÿnÿ dediyim bu sþzlÿr ÷ox vacib sþzlÿrdir.Siz mÿnÿ imkan vermÿlisiniz ki, mÿn izah edim,Sonra sþzönözö davam etdirÿ bilÿrsiniz.



per artes

253

Mÿn bilmirÿm nÿyÿ gþrÿ, lakin mÿhz bu axøamMÿn dÿ øiddÿtli ehtiyac hissi duyuram ki, izah edim,Lakin ola bilÿr, yalnûz xÿyal edirÿm ki, danûøûram,Vÿ xÿyaldan o zaman ayûlacaüam ki, artûq sakitlÿømiøÿm,Ya da danûødûüûmû qÿbirdÿki baødaøûna danûøûram,Vÿ digÿrlÿri, deyÿsÿn, mÿnim danûødûüûmû deyil,Nÿ isÿ baøqa bir øey eøidirlÿr.Lakin bir øey danûømaq istÿyirsinizsÿ,Onda siz mÿnÿ nÿ isÿ faydalû bir øey demÿlisiniz.Siz mÿnim atamû tanûyûrsûnûzmû?

V a r b u r t o n : Necÿ bÿyÿm, tanûyûram, ÿlbÿttÿ, tanûyûram,Lakin mÿn, hÿqiqÿtÿn dÿ, bilmirÿm ki,Bizim bu danûødûüûmûz sþhbÿtlÿ onun nÿ ÿlaqÿsi vardûr,Vÿ ya o øeylÿr ki indi mÿn sÿnÿ demÿk istÿyirÿm.

H a r r i : Sizin mÿnÿ deyÿcÿk nÿ sþzönöz vardûr? O, elÿ bir øeydirmi ki,

Mÿn artûq bu haqda bilirÿm, ya da baøqa bir vacib mÿsÿlÿdir?Vÿ ya nÿ isÿ hÿqiqÿtÿ uyüun olmayan bir øeydir? AmmaHÿr halda, mÿn þz atam haqqûnda daha ÷ox bilmÿk istÿyirÿm.Mÿn onu ÷ox az xatûrlayûram vÿ mÿn ÷ox yaxøû bilirÿm ki,Mÿni ondan aralû saxladûlar, ta o vaxta qÿdÿr ki, o ÷ûxûb getdi.Biz onun haqqûnda sonradan he÷ vaxt he÷ bir øey eøitmÿdik,Lakin bu vÿ ya baøqa mÿnada biz hÿmiøÿ hiss edirdik ki,O, burada, bizim yanûmûzdadûr. Amma nÿ zaman ki,Biz onun haqqûnda mÿlumat toplamaq istÿyirdik,

254

Ortada hÿmiøÿ bir vakuum yaranûrdû vÿ bu vakuumMÿnim xalalarûm Ayvi vÿ Violetin pû÷ûltûlarû ilÿDþvrÿyÿ alûnûrdû. O vaxtlar Aqata he÷ vaxt gÿlmÿzdi.Mÿnim atam onda harada idi?

V a r b u r t o n : Harri, qÿm-kÿdÿrlÿ yaøamaqda he÷ bir xeyir yoxdur.

Qÿm-kÿdÿr kifayÿt qÿdÿr ÷ox olmuødur,Lakin o zaman o, irinlÿyÿn yara idi.Èndi ondan yalnûz kþzö qalmûødûr. Bu iøin baøûnû burax.Sÿn bilirsÿn ki, sÿnin anan vÿ atan he÷ vaxt birlikdÿXoøbÿxt olmamûødûr. Onlar hÿr ikisinin razûlûüû ilÿ ayrûldûlar.Sonra atan yaøamaq ö÷ön xaricÿ getdi. O þlÿndÿSÿn yalnûz ki÷ik bir oülan idin. Sÿn bunu xatûrlaya bilmÿzsÿn.

H a r r i : Amma indi mÿn bösbötön xatûrlayûram.Amma Artur ilÿ Con xatûrlaya bilmÿzlÿr. Onlar ÷ox balaca idilÿr.Amma mÿn indi xatûrlayûram. Qeyri-adi isti bir yay gönö idi.Hÿmin gön mÿn kÿpÿnÿk tutan torumu itirmiødim.Mÿn sakitliyi xatûrlayûram vÿ sÿsli-köylö hÿyÿcanû da xatûrlayûram.Xalalarûmûn al÷aqdan danûøan tÿntÿnÿli sÿslÿrini dÿ xatûrlayûram.O, elÿ bir sþhbÿt idi ki, kÿnarlarda eøidilmirdi.Qÿsdÿn elÿ danûøûrdûlar ki, eøidilmÿsin. Onlar bir-birinÿ×ÿpÿki baxa-baxa danûøûrdûlar. O, elÿ baxûølar idi ki, uøaüûn qÿlbinÿÞlöm gÿtirirdi. Bu elÿ hÿmin gön idi ki, mÿnim atam þlmöødö.



per artes

255

ßlbÿttÿ, o gön idi. Demÿk istÿyirÿm ki, bu elÿ hÿmin gön idi ki,Atamûn þlöm xÿbÿri gÿlib ÷atmûødû.

V a r b u r t o n: Sÿn øÿrhini bir qÿdÿr øiøirdirsÿn.Mÿn ÿminÿm ki, sÿnin anan onu hÿmiøÿ sevmiødir:He÷ zaman qalmaqalûn baø vermÿsinÿ cözi dÿ olsaØöbhÿ yeri qalmamûødûr.

H a r r i : Qalmaqal? Qalmaqal sþzönö mÿn iølÿtmÿdim. Bÿli, hÿmin axøam anam mÿni þpÿndÿ mÿn hiss etdim ki, tÿlÿ baülanmûødûr.

ßgÿr siz mÿnÿ demÿsÿniz, mÿn Aqatadan soruøacaüam.Mÿn he÷ vaxt cörÿt edib bunu Aqatadan soruømamûøam.

V a r b u r t o n : Mÿn qÿtiyyÿtlÿ sÿnÿ mÿslÿhÿt gþrörÿm ki, xalandan soruøma –

Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, onun sÿnÿ deyÿcÿyi he÷ bir øey yoxdur.Amma, Harri, biz bötön gecÿni burada oturub qala bilmÿrik,Elÿ deyilmi? Sÿn bu gön ad gönö mÿrasimini qeyd etmÿlisÿnVÿ sÿnin qardaølarûn da indi gÿlÿcÿk. Èmkan verÿrsÿnmi ki,Mÿn sÿnÿ demÿli olduüum sþzö deyim.

H a r r i : ×ox yaxøû, de gþröm.V a r b u r t o n : Bu, sÿnin ananûn sÿhhÿti haqqûndadûr ki, istÿyirdim

Sÿnÿ deyim. Mÿn sÿnÿ demÿliyÿm ki, Harri, baxmayaraq kiSÿnin anan hÿlÿ dÿ ayûq-sayûqdûr, baxmayaraq kiØöuru itidir, baxmayaraq ki hÿmiøÿki kimi diribaødûrBu yalnûz onun øÿxsiyyÿtinin göclö olmasûndan irÿli gÿlir.

256

Bu, onun yenilmÿz iradÿsidir ki, onu saü-salamat saxlayûr.Mÿn bu anda texniki cÿhÿtlÿri sadalamaq niyyÿtindÿDeyilÿm. Bötþvlökdÿ maøûn zÿifdir vÿ yavaø-yavaøDaha da sþkölöb-daüûlûr. Onun örÿyi zÿifdir.Ona yaxøû qulluq edilsÿ vÿ hÿr cör hÿyÿcanlû hallardanYayûna bilsÿ, o, bir ne÷ÿ il yaøaya bilÿr.Hÿr hansû qÿfil bir øok onu hÿr an ÿlimizdÿn ala bilÿr.ßgÿr o, baøqa bir qadûn olsaydû, bu vaxta qÿdÿr yaøamazdû.Onun qÿtiyyÿti hÿyatûnû davam etmÿyÿ imkan vermiødir.O, sÿnin Viøvuda qayûdûøûnû gþrmÿk ö÷ön yaøayûb.O istÿyir ki, sÿn Viøvudda bþyöklök edÿsÿn vÿ bu sÿbÿbdÿn,Bu ÷ox ÿhÿmiyyÿtlidir ki, he÷ nÿ onu narahat etmÿsin.

H a r r i : Yaxøû.V a r b u r t o n: Mÿn sÿnin ö÷ön ÷ox tÿÿssöf edirÿm,

Mÿn istÿrdim ki, sÿndÿn ÿsirgÿyim, indiki vÿziyyÿtdÿ.Lakin iki sÿbÿb vardûr ki, nяyÿ gþrÿ mÿn sÿnin

bilmÿyini istÿrdim. Biri sÿnin anandûr. Èstÿrdim ki, yaøayacaüû möddÿtdÿSÿn onu xoøbÿxt edÿsÿn. Èkincisi isÿ sÿnin þzönsÿn.Viøvudun gÿlÿcÿyi sÿndÿn asûlûdûr. Mÿn bunu demÿyi xoølamûrdûm.Lakin sÿn bilirsÿn ki, mÿn sizin kþhnÿ dostunuzam vÿHÿmiøÿ ailÿ gizlinlÿri tÿrÿfdarû olmuøam.Sÿn dÿ mÿnim kimi yaxøû bilirsÿn ki, Artur vÿ ConAnan ö÷ön elÿ bir mÿyusluq gÿtirmÿyiblÿr.Con hÿmiøÿ sabit olmuø, amma bir o qÿdÿr ÿla da olmamûødûr.



per artes

257

Vÿ Artur hÿmiøÿ mÿsuliyyÿtsiz olmuødur.Ananûn bötön ömidlÿri sÿnÿdir.

H a r r i : Ömidlÿr? ... Mÿnÿ deyin gþröm, siz mÿnim yaøûmda olanda

Mÿnim atamû tanûyûrdûnûzmû?V a r b u r t o n : Necÿ bÿyÿm, ÿlbÿttÿ, Harri, mÿn onu tanûyûrdûm.H a r r i : Onda o, kimÿ oxøayûrdû? O, tamamilÿ mÿnÿ oxøayûrdûmû?V a r b u r t o n : Sÿnÿ ÷ox oxøayûrdû: ßlbÿttÿ, fÿrqlÿr dÿ vardûr:

Amma geydiyiniz modanû eynilÿødirsÿniz, Vÿ sÿnin özönön tÿmiz taraølû olmasû onu sÿnÿ ÷ox oxøadûrdû.

Èndi isÿ, Harri, gÿl sÿnin haqqûnda danûøaq.H a r r i : Mÿn he÷ vaxt onun fotoøÿklini gþrmÿmiøÿm.

He÷ bir portreti yoxdur.V a r b u r t o n : Mÿn bilmÿk istÿrdim ki, he÷ yatûbsanmû...

(Denman i÷яri daxil olur.)

D e n m a n : Serjant Vin÷el buradadûr, mÿnim aüam. Vÿ ÷ox möhöm bir mÿsÿlÿ ilÿ ÿlaqÿdar sizi Vÿ hÿkim Varburtonu gþrmÿk istÿyir. Deyir ki,

×ox vacib mÿsÿlÿdir. Gÿrÿk sizi narahat etmÿyÿydi.H a r r i : Mÿn onu gþrÿrÿm.

(Denman mörяxxяs olur.)

V a r b u r t o n : Gþrÿsÿn, o, nÿ istÿyir. Mÿncÿ, he÷ nÿ baø vermÿmiødir. Sÿnin qardaølarûnûn he÷ birinÿ.H a r r i : He÷ bir øey ola bilmÿz.

Mÿnim qardaølarûmûn he÷ birinÿ. He÷ bir øey ola bilmÿz. ßgÿr serjant Vin÷el doüru deyirsÿ... Amma Denman onu gþrmöødör, amma deyÿsÿn,

258

Bu mÿsÿlÿ real deyildir. Nÿ isÿ bir øey baø vermÿkdÿn Daha pis bir iø baø verÿ bilÿr...

V a r b u r t o n : Harri, þzönö ÿlÿ al. Sÿnin qardaølarûndan birinin baøûna nÿ isÿ bir iø gÿlÿ bilÿr.

(Vin÷el i÷яri daxil olur.)

V i n ÷ e l : Axøamûnûz xeyir, aüam mÿnim. Axøamûnûz xeyir, hÿkim.

Gþröm ÷ox-÷ox... Siz Allah baüûølayûn, mÿnim aüam. Mÿnÿ elÿ gÿldi ki, bu gön sizin ad gönönözdör.

Xanûm, sizin yox.H a r r i : Xanûm anamûn ad gönödör.

(O, яlini Vin÷elя uzadûr vя onun ÷iyinlяrindяn tutur.)

O, ÿsl hÿkimdir. Èndi isÿ gÿlin sþhbÿtimizi davam etdirÿk. Elÿ ö÷lökdÿ. Sÿn, mÿn vÿ Vin÷el. Di yaxøû, ÿylÿøin Vin÷el. Bir stÿkan portveyn i÷. Biz mÿnim atam haqqûnda danûøûrdûq.

V i n ÷ e l : Gþrörÿm ki, he÷ vaxt zarafatûndan qalmûrsan. Mÿn sizi ke÷ÿn dÿfÿ gþrdöyöm vaxtdan bÿri siz he÷ bir yaø da Qocalmamûsûnûz. Amma kÿnd serjantû cavanlaøa bilmir. Saü ol! Yox, cÿnab. Portveyn mÿnim revmatizmim ilÿ he÷ yola getmir.

V a r b u r t o n : Allah xatirinÿ, Vin÷el, gÿliøinin sÿbÿbini de. Cÿnabûnûz bu axøam þzönö bir o qÿdÿr dÿ yaxøû hiss etmir.

V i n ÷ e l : Mÿn baøa döøörÿm, cÿnab. ßgÿr mÿnim dÿ ad gönöm olsaydû,

Elÿ mÿn dÿ þzömö elÿ hiss edÿrdim. Baüûølayûn.



per artes

259

Mÿn yenÿ dÿ unutdum. ßgÿr mÿnim anamûn ad gönö olsaydû... Qoy Allah onun ruhuna dinclik versin. O, bu son il ÿrzindÿ vÿfat etmiødir. Ananûz necÿdir?

Soruømaüûmdan incimirsÿn ki?H a r r i : Niyÿ sÿn elÿ xanûm anam haqqûnda tÿkrar-tÿkrar soruøursan?

Sÿn onu tanûyûrsan, yoxsa tanûmûrsan? Mÿn sÿndÿn qorxuram.

V i n ÷ e l : Ömid etmÿk istÿrdim ki, siz mÿndÿn qorxmursunuz.

Mÿn belÿ soruømaqla þzömö gþzÿ soxmaq istÿmirÿm, cÿnab.

Amma baøa döøön ki, onu soruømaqda mÿnim bir mÿqsÿdim vardûr...H a r r i : Sÿn istÿyirsÿnmi ki, mÿn onu sÿnÿ tÿqdim edim?V i n ÷ e l : Yox, yox, hÿqiqÿtÿn dÿ, yox. Mÿnim aüam, yaxøû olardû ki...H a r r i : Sÿn elÿ döøönörsÿn ki, mÿn onu sÿnÿ tÿqdim edÿ bilmÿrÿm.

Èstÿrdim ki, sÿni tÿÿccöblÿndirim. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, sÿni øoka sala bilÿrdim.

V i n ÷ e l : Bu axøam ö÷ön biz kifayÿt qÿdÿr ÷ox øok yaøamûøûq, Mÿnim aüam, mÿn elÿ buna gþrÿ dÿ buraya gÿlmiøÿm.

V a r b u r t o n : Allah xatirinÿ, Vin÷el, gÿliøinin mÿqsÿdini bizÿ de!V i n ÷ e l : Bu, cÿnab Con haqqûndadûr.H a r r i : Con!V i n ÷ e l : Bÿli, mÿnim aüam. Mÿn ÷ox tÿÿssöf edirÿm. Döøöndöm ki,

Sizÿ zÿng etmÿkdÿnsÿ vÿ xanûmûnûzû narahat etmÿkdÿnsÿ, Yaxøû olar ki, sizinlÿ sakit bir øÿraitdÿ sþhbÿt edim.

260

Ona gþrÿ dÿ þz velosipedimdÿ, bÿzÿn isÿ piyada gÿlibBuraya ÷ûxdûm. ßgÿr qalûn duman olmasaydû, mÿn burayaBir az da tez gÿlib ÷ûxardûm. Hÿkim Varburtona zÿng etdimVÿ mÿnÿ dedilÿr ki, hÿkim buradadûr vÿ siz dÿ gÿlib ÷ûxmûsûnûz.Cÿnab Con bir balaca qÿzaya döøöb. Uest-Roudda, dumanda,Dözön ortasûnda, mÿnÿ elÿ gÿlir ki, yök avtomobili ilÿ toqquøub.Yoldan vurulub ÷ûxarûlûb. Bizÿ lazûmdûr bir söröcö tapaq ki,Maøûnû oradan ÷ûxarûb gÿtirsin: Söröcö deyir ki, o, kÿndinBu yerini tanûmûr vÿ dayanûb ki, zÿrÿr÷ÿkmiøÿ kþmÿk etsin.Biz onu qucaüûmûza alûb gÿtirdik.Xoøbÿxtlikdÿn, hÿkim Ouen orada idi vÿ onu möayinÿ etdi.Deyir ki, elÿ bir ciddi zÿrÿr dÿymÿyib, lakin bir ne÷ÿ kÿsik vardûrVÿ beyni bÿrk silkÿlÿnib. O dedi ki, sÿhÿr gÿlÿcÿk,Amma zÿrÿr÷ÿkmiøi aradan ÷ûxarmaq lazûmdûr. LakinHÿkim Ouen ÷ox istÿyirdi ki, hÿkim, siz dÿ ona bir baxasûnûz.

V a r b u r t o n : Tamamilÿ doürudur. Tamamilÿ doürudur. Elÿ indicÿ

Gedib mÿn ona baxaram. Biz sizin ananûza izah etmÿliyik...

E m i n i n s ÿ s i : Harri! Harri!Sÿnin yanûndakû kimdir, Arturdur, yoxsa Con?



per artes

261

(Emi otaüa daxil olur, onun ardûnca Violet, Ayvi, Cerald, Aqata vя ×arlz

otaüa daxil olurlar.)

Vin÷el! Sÿn nÿ ö÷ön buradasan?V i n ÷ e l : Baüûølayûn, xanûm.

Lakin mÿn elÿ bu dÿqiqÿ hÿkimÿ bu haqda demiøÿm. Hÿqiqÿtÿn dÿ, elÿ bir øey yoxdur, ki÷icik bir qÿzadûr.

V a r b u r t o n : Con bir balaca qÿzaya döøöb. Xanûm Mon÷ensey vÿ

Vin÷el mÿnÿ deyir ki, hÿkim Ouen ona baxûb vÿ deyir ki, Orada elÿ bir øey yoxdur, amma yöngölcÿ beyin silkÿlÿnmÿsi vardûr. Lakin bu axøam o, oradan gþtörölmÿlidir. Mÿn belÿ bir mÿsÿlÿdÿ Ouenÿ inanûram. Ouenÿ inanmaq olar. Biz onu da sabah gÿtirÿcÿyik. Vÿ hiss edirÿm ki,

Bir-iki gön istirahÿt etdikdÿn sonra o, tamamilÿ yaxøûlaøacaq.E m i : Qÿza? Nÿ cör qÿzadûr ki?V i n ÷ e l : Dumanlû yolda gÿlÿrkÿn, xanûm.

Vÿ yÿqin ki, bir az da tÿlÿsik gÿlmiødir. Orada bir yök maøûnû olubmuø, halbuki orada olmamalûydû,

Kÿnddÿn aralû, Uest-Roudda.E m i : O, indi haradadûr?V i n ÷ e l : Armzda, mÿnim xanûmûm:

ßlbÿt ki, o, hÿlÿ buraya gÿtirilmÿyib. Xoøbÿxtlikdÿn, hÿkim Ouen orada olub.C e r a l d : Mÿn ora gedÿcÿyÿm vÿ sonra qayûdûb sizÿ mÿlumat verÿrÿm.

262

E m i : Mÿn onu þzöm þz gþzlÿrimlÿ gþrmÿliyÿm. Dÿrhal maøûn sifariø verin.

Varburton: Mÿn bunu qadaüan edirÿm, xanûm Mon÷ensey.

Hÿkiminiz kimi sizÿ bu axøam evi tÿrk etmÿyi Qadaüan edirÿm. Sizin edÿcÿyiniz bir øey yoxdur, Vÿ belÿ bir havada, gecÿnin bu vaxtû mÿn bunun hansû nÿticÿlÿrÿ Gÿtirib ÷ûxara bilÿcÿyinÿ gþrÿ cavabdeh ola bilmÿrÿm. Èndi þzöm oraya gedirÿm.

Qayûdûb sizÿ mÿlumat verÿcÿyÿm.E m i : Mÿn þzöm baxmalûyam. Mÿn sÿnÿ inanmûram.× a r l z : Yaxøû olar ki, bu iøi Varburtonun þhdÿsinÿ buraxaq, Emi.

Bizim hÿdsiz dÿrÿcÿdÿ bÿxtimiz gÿtirib ki, o, buradadûr. Biz hÿkim Varburtonun ÿmrlÿrinÿ tabe olmalûyûq.

Varburton: Mÿn tÿkrar edirÿm, xanûm Mon÷ensey, tÿkrarÿn deyirÿm ki, Bu axøam siz bayûra ÷ûxmamalûsûnûz. ßgÿr bunu etsÿniz,

Mÿn sizi möalicÿ etmÿkdÿn boyun qa÷ûracaüam. Siz yalnûz mÿni lÿngidirsiniz. Mÿn dÿrhal qayûdacaüam.E m i : Tutaq ki, sÿn döz deyirsÿn, lakin mÿn sÿnÿ etibar edÿ bilÿrÿmmi?V a r b u r t o n : Siz mÿnÿ uzun illÿr boyu etibar etmisiniz,X a n û m M o n ÷ e n s e y ; Bu, elÿ bir vaxt deyildir ki,

Siz mÿnÿ øöbhÿ ilÿ yanaømaüa baølayasûnûz. Gÿl, Vin÷el. Biz sizin velosipedinizi mÿnim maøûnûmûn arxasûna qoya bilÿrik.

(Varburton vя Vin÷el mörяxxяs olurlar.)



per artes

263

V i o l e t : Yaxøû, Harri. Mÿn döøönörÿm ki, sÿn nÿ isÿ bir sþz deyÿ bilÿrdin. Mÿgÿr sÿn qardaøûn ö÷ön tÿÿssöf hissi ke÷irmirsÿnmi? Sÿnin mÿgÿr bötön bu baø verÿn hadisÿlÿrdÿn xÿbÿrin Yoxdurmu? Bilmirsÿnmi ki, bu baø verÿn hadisÿ

Sÿnin anan ö÷ön nÿ demÿkdir?H a r r i : ßlbÿttÿ, mÿn tÿÿssöf edirÿm. Lakin Vin÷elin dediklÿrindÿn

Belÿ ÷ûxûr ki, bu elÿ bir ciddi mÿsÿlÿ deyildir. Yöngöl beyin silkÿlÿnmÿsi Conun sÿhhÿtindÿ elÿ bir dÿyiøiklik Yarada bilmÿz. Bir qÿdÿr beyninÿ dinclik versÿ, Vÿ qûsa möddÿtdÿ mÿzuniyyÿtdÿ olsa, ona ÷ox yaxøû tÿsir edÿr. Belÿ bir mÿzuniyyÿt tÿkcÿ ona deyil, Èstÿnilÿn adama yaxøû tÿsir edÿ bilÿr. ßgÿr ha÷ansa o, Hansûsa bir zehni iølÿ mÿøüul olmuødursa, onun bir möddÿt Nÿfÿsini dÿrÿrÿk istirahÿt etmÿsinÿ mÿn ÷ox øad olardûm.

Lakin Conun elÿ adi iø gönönön þzö istirahÿt kimi bir øeydir.A y v i : Doürudanmû, Harri! Sÿn necÿ belÿ donuq ola bilÿrsÿn? Mÿn elÿ bilirdim ki, sÿn hÿmiøÿ Conu ÷ox istÿmisÿn.V i o l e t : Yaxøû, tutaq ki, sÿnin vecinÿ deyil, Cona nÿ olacaqdûr ki, Gÿrÿk ananûn yanûnda bir qÿdÿr möhakimÿli olaydûn.E m i : Mÿnim bir o qÿdÿr dÿ bu hadisÿ haqqûnda ÷ox mÿlumatûm yoxdur:

Vÿ qocaldûqca da fikirlÿøirÿm ki, necÿ dÿ az bilmiøÿm.

264

Amma mÿn bilirÿm ki, sizin iradlarûnûz Harrinin dediklÿrinin möqabilindÿ dözgön sÿslÿnmir.H a r r i : Bu yalnûz ona gþrÿdir ki, onlar he÷ nÿyi anlamûrlar.

Onlar anlamûrlar ki, insanlar hÿmiøÿ mövafiq emosiyalar Gþstÿrÿ bilÿrlÿr vÿ nÿ qÿdÿr ki onlarûn hissiyatlarû yoxdur, Onlarûn emosiyalarû da mövafiq olaraq baø verir. Onlar oyaq olmaüûn nÿ demÿk olduüunu baøa döømörlÿr. Onlar bilmirlÿr ki, eyni zaman kÿsiyindÿ insan Möxtÿlif tÿyyarÿlÿrÿ minÿ bilÿr vÿ orada yaøaya bilÿr, Lakin insan eyni zamanda möxtÿlif sÿslÿrlÿ danûøa bilmÿz. Mÿnim Con haqqûnda ÷ox saülam fikirlÿrim var. Lakin mÿn bu fikirlÿrimi dil vasitÿsi ilÿ ifadÿ edÿ bilmirÿm

Mÿn sizin dilinizdÿ danûømayacaüam.E m i : Sÿn bu sþzlÿri deyÿndÿ lap atana oxøadûn.H a r r i : Döøönörÿm ki, ana, mÿn sÿni mÿcbur edÿcÿyÿm ki, uzanasan.

Sÿn ÷ox yorüunsan.

(Harri vя Emi mörяxxяs olurlar.)

V i o l e t : Mÿn, hÿqiqÿtÿn dÿ, Harrinin davranûøûnû baøa döøÿ bilmirÿm.A q a t a : Mÿncÿ, qoy Harrini tÿk buraxaq; Bÿlkÿ, onun anasû ilÿ bir sþhbÿti vardûr.V i o l e t : Bu axøam mÿn bir o qÿdÿr dÿ populyar deyilÿm.× a r l z : Belÿ bir gecÿdÿ bizim hÿr hansû birimizin

Oraya getmÿsindÿ he÷ bir xeyir yoxdur: Buradan oraya xeyli yol – 3 mil mÿsafÿlik yol vardûr: ßgÿr Varburton bir iø gþrÿ bilmÿzsÿ, biz he÷ nÿ edÿ bilmÿrik.



per artes

265

ßgÿr Con, Vin÷elin dediyindÿn pis vÿziyyÿtdÿdirsÿ, Onda hÿkim Varburton bizÿ bu haqda dÿrhal mÿlumat verÿcÿkdir.C e r a l d : Mÿn Eminin øoka döøÿcÿyindÿn ÷ox qorxuram: Lakin döøönörÿm ki, Varburton bunu baøa döøör.A y v i : Sÿn tamamilÿ haqlûsan, Cerald.

Yalnûz mÿnasû olan o mÿsÿlÿdir – qoy o gþrmÿsin ki, Biz hamûmûz narahatûq. Biz þzömözö elÿ aparmalûyûq ki, Sanki, he÷ nÿ baø vermÿmiødir.

Biz piroqumuzu yeyÿk vÿ hÿdiyyÿlÿrimizi verÿk.C e r a l d : Amma mÿn Arturdan narahatam. O, Cona nisbÿtÿn daha ÷ox narahatlûüa meyilli adamdûr.× a r l z : Amma Artur ÿla söröcödör.

Bruklÿnddÿ qazandûüû tÿcröbÿdÿn sonra, O, gÿrÿk ki, narahatlûq ke÷irmÿyÿ.C e r a l d : ßla söröcödör, lakin daha ÷ox ehtiyatsûzdûr.A y v i : Bununla belÿ, mÿnim yadûmdadûr ki, onlar uøaq olan zaman

Artur daha ÷ox macÿra sevÿn idi. Con isÿ elÿ adam idi ki, hÿmiøÿ möÿyyÿn qÿzalar tþrÿdirdi. Yalnûz o sÿbÿbdÿn ki, o, bir qÿdÿr astagÿl adam idi. O, hÿmiøÿ elÿ adam olub ki, maøûnû ya bir poniyÿ ÷ûrpûr,

Ya da bir aüaca.V i o l e t : Amma bir il bundan qabaq Artur mÿni maøûnûna mindirib apardû vÿ bundan sonra mÿn dedim ki, bir daha onun maøûnûna

Minmÿyÿcÿyÿm. Mÿn onun maøûnûna ona gþrÿ minmÿmiødim ki, Onunla getmÿk istÿyirdim. Baxmayaraq ki o, belÿ döøönördö.

266

Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, östöa÷ûq maøûn ÷ox dÿyÿrsiz bir øeydir, Adamû hÿr tÿrÿfdÿn kölÿk dþyÿclÿyir vÿ elÿ gÿlir ki, Adam hÿr an oradan yûxûla bilÿr vÿ kö÷ÿyÿ yaxûn gedÿrkÿn Hamû sÿnÿ baxûr. Vÿ o, elÿ sörÿtlÿ sörördö ki, Adam dÿhøÿtÿ gÿlirdi. Mÿn dedim ki, piyada getsÿm,

Ondan yaxøû olar vÿ döøöb elÿ piyada da getdim.C e r a l d : Piyada getdin? Hara?V i o l e t : O, mÿni gþtördö ki, ×eltenhÿmÿ aparsûn. Amma

Mÿn onu haradasa, ×isvikÿ yaxûn bir yerdÿ saxlatdûm. Mÿncÿ, yer mÿnÿ tanûø yer deyildi vÿ evÿ gÿlib ÷atana qÿdÿr Mÿn ÷ox ÿziyyÿt ÷ÿkmÿli oldum. Hiss edirÿm ki, Onun pis niyyÿti yox idi, lakin mÿn bunu da döøönörÿm ki,

O, olduqca ehtiyatsûz adamdûr.C e r a l d : Gþrÿsÿn, Emi Arturu necÿ tanûyûr?× a r l z : Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, o, Artur haqqûnda danûødûüûndan

Daha ÷ox tanûyûr.

(Harri daxil olur.)

H a r r i : Anam yatûr. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bu ÷ox qÿribÿdir.Adam belÿ bir bÿdbÿxtliyin ortasûnda necÿ yata bilÿr.Elÿ bil, uøaq kimi vÿ ya tönd øampan øÿrabûÈ÷miø adam kimi anam yatûr. O, elÿ döøönördö ki, sanki,Uøaqlûüûnda necÿ gþrönördösÿ, elÿcÿ dÿ gþrönör.Siz ailÿnin gÿnc özvlÿrinin simasûnda bötön qonaqlarûToplayaraq adi bir ailÿ mitinqimi ke÷irirsiniz?Yoxsa yûüûlmûsûnûz ki, ki÷ik hadisÿlÿri xÿbÿr verÿsinizVÿ ya qarøûdan gÿlÿcÿk bÿlalarû ÿvvÿlcÿdÿn xÿbÿr verÿsiniz?



per artes

267

Siz ÷alûøûn ki, hÿr bir hadisÿ haqqûnda ayrû-ayrû döøönÿsiniz,Balaca hadisÿlÿri vacib mÿsÿlÿlÿrÿ ÷evirÿsiniz ki, hÿr øeyÞz dÿyÿrini itirÿrÿk ÿhÿmiyyÿtli olmasûn.Hÿyatda baø verÿ bilÿcÿk hÿr bir øeyÿ cözi dÿ olsa,Xÿyali ÿlavÿlÿr edildikdÿ siz onlarû normal hal hesab edirsiniz.Sizin normal hesab etdiyiniz, ÿslindÿ, sadÿcÿ olaraq,Qeyri-real hÿm dÿ ÿhÿmiyyÿtsizdir. Mÿn dÿ möÿyyÿn mÿnadaBir dÿfÿ belÿ idim vÿ hÿtta þz hÿyatûmû belÿ tÿcrid edilmiøBir xarabalûüa bÿnzÿdirdim. Hesab edirdim ki, bu, belÿBir nizamlû kainatda faydasûz vÿ tÿsadöfi bir hadisÿdir ki,Mÿnim hÿyatûmda baø vermiødir.Bötön adamlarûn bþyök sÿhvlÿrini, dönyanûn sÿhvlÿriniMÿn qaydasûna qoya bilmirÿm.Kaø siz bilÿydiniz ki, Viøvuddakû evimÿ gÿlmÿmiødÿnBir ne÷ÿ il qabaq mÿn nÿlÿr yaøamûøam.

V i o l e t : Mÿn sÿnin dediklÿrinÿ bir möøahidÿ÷i sifÿti ilÿ Nÿzÿr salmayacaüam, Harri. Bu evdÿ mÿnim dediklÿrim he÷ dÿ hamûya xoø gÿlmir.

(Denman i÷яri girir.)

D e n m a n : Baüûølayûn, xanûm Ayvi. Sizÿ øÿhÿrlÿrarasû telefon zÿngi var.A y v i : Øÿhÿrlÿrarasû danûøûq? Mÿnÿ, kim mÿni istÿyÿ bilÿr?D e n m a n : O, adûnû demÿdi xanûm. Amma o, cÿnab Artur idi.A y v i : Artur! O, ÿzizim, qorxuram, o bir qÿza tþrÿtsin.

268

(Ayvi vя Denman mörяxxяs olur.)

V i o l e t : O nÿ zaman ki, Ayvini istÿyir, Nÿ isÿ bir pis øeyin baø vermÿsindÿn xÿbÿr verir.A q a t a : O øeyi ki, þyrÿnmisÿn, Harri, sÿn xatûrlamalûsan ki,

Hÿmiøÿ þyrÿndiyinдян daha ÷ox øey qalûr ki, sÿn hÿlÿ þyrÿnmÿlisÿn. Biz pisliyin vÿ ya kötbeyinliyin sÿbirsiz tamaøa÷ûlarû olaraq Qala bilmÿrik. Biz inam vÿ qorxu yaradan digÿr øÿxsi alÿmlÿrÿ Sirayÿt etmÿliyik. Þz iztirablarûmûza möbtÿla olaraq qalmaq, Èztirabdan boyun qa÷ûrmamalûyûq.

Biz daha ÷ox iztirab ÷ÿkmÿyi þyrÿnmÿliyik.V i o l e t : Aqatanûn iradlarû dÿyiøikliyÿ uüramadan gþstÿrir.H a r r i : Sÿnÿ elÿ gÿlirmi ki, mÿn indicÿ dediklÿrimÿ þzöm inanûram?

Мÿn yalnûz istÿrdim ki, onlara inanûm. Mÿn möcÿrrÿd danûøûrdûm vÿ sÿn dÿ möcÿrrÿd cavab verdin. Mÿnim øÿxsi karûxmalarûm vardûr. Onlar, gþrÿsÿn, mÿndÿn Kÿnardadûrlarmû? Ya da, bÿlkÿ dÿ, mÿn haradasa yoxa ÷ûxmûøam. Onlar, gþrÿsÿn, mÿnim i÷imdÿdirlÿrmi? Mÿn onlarû hÿkim Varburtonun kþmÿkliyi ilÿ aldada bilÿrÿm, Vÿ ya hansûsa baøqa bir hÿkimin kþmÿkliyi ilÿ, Baøqa bir Varburton kim olacaqdûr, ßgÿr baøqa bir hÿkimi mÿnim özÿrimÿ yþnÿltmisÿnsÿ. Bu, sÿnin sþzlÿrini dÿyiømÿk ö÷ön olduqca realdûr. Ya da ola bilsin ki, baøqa bir sþylÿm tÿrzi ola bilÿr ki,



per artes

269

Bizim aüzûmûzû baøqa bir sÿmtÿ yþnÿltsin. Sÿn mÿni baøa döøÿ bilmirsÿn. Sÿn mÿni baøa döøÿ bilmirsÿn. Tÿk olmaq dÿhøÿt deyildir, lakin terrorla tÿkbaøûna Baø-baøa qalmaq dÿhøÿtdir, terrorla tÿk qalmaq. Burada ÿsas mÿsÿlÿ ÷irkabdûr. Mÿn dÿrimi tÿmizlÿyÿ bilÿrÿm, Hÿyatûmû tÿmizlÿyÿ bilÿrÿm, zÿkamû boøalda bilÿrÿm, Lakin hÿmiøÿ ÷irkab, ÷irkab bir qÿdÿr dÿrindÿ bÿrqÿrar olmuødur...

(Ayvi i÷яri daxil olur.)

A y v i : Axøam qÿzeti haradadûr?C e r a l d : Necÿ bÿyÿm, nÿ baø vermiødir ki?A y v i : Hansû birinizsÿ baxûn, Arturu tapûn. Londondan zÿng edÿn

Artur olmuødur: ÿlaqÿ elÿ pis idi ki, mÿn onu zorla eøidÿ bilirdim. Onun sÿsi ÷ox kþvrÿk idi. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, Arturun þzö dÿ Nÿ isÿ bir qÿzaya uüramûødûr. Mÿn döøönmörÿm ki,

o ÿzilmiødir. Lakin o deyir ki, maøûnûndan istifadÿ edÿ bilmir. O, sonuncu qatara gecikib vÿ sabah gÿlir. O dedi ki, qÿzetdÿ nÿ haqda isÿ yazûlûb.

Lakin yazûlanlar hamûsû sÿhvdir vÿ bunu anaya demÿsinlÿr.V i o l e t : Axøam qÿzetini istÿmÿyin nÿ mÿnasû var?

Sÿn dÿ mÿnim kimi baøa döøörsÿn ki, Londondan Bu uzаг mÿsafÿdÿ yerlÿømiø bir yerdÿ, göman ki,

He÷ kÿsdÿ axøam qÿzeti olmayacaqdûr.× a r l z : Dayan, mÿncÿ, mÿn möqÿddÿs Pankrasdan ÷ûxmamûødan qabaq

270

Orada qÿzetin gönorta buraxûlûøûnû almûødûm. Baxûm gþröm, bÿlkÿ, orada bir øey vardûr.

(×ûxûr.)

C e r a l d : Gþrdönmö, mÿn demiødimmi ki, Artur da Con kimi qÿza tþrÿdÿndir.

Vÿ bu, Conun gönahû olmayûb. Mÿn inanmûram. Conun bÿxti yoxdur. Amma Artur, øöbhÿ yeri yoxdur ki, ehtiyatsûzdûr.V i o l e t : Mÿncÿ, bu yarûø maøûnlarû qadaüan edilmÿlidir.

(×arlz яlindя qяzet yenidяn otaüa daxil olur.)

Bÿli, burada bir paraqraf vardûr... demÿyÿ Mÿn ÷ox øadam ki, bu ÷ox gþz qabaüûnda deyil...C e r a l d : Qÿzetin sonrakû buraxûlûølarûnda bu haqda

Daha ÷ox mÿlumat verilÿcÿkdir. Yaxøû olar ki, bunu bizim ö÷ön oxuyasan.

(Cerald oxuyur.)

“Èki qardaø maøûn toqquømasûnda” Мющтярям Artur, Cerald vÿ ×arlz Paypÿ, Lord Mon÷enseyin ki÷ik qardaøû yanvar ayûnûn birindÿ sÿhÿr tezdÿn Eburi kö÷ÿsindÿ sahÿ mövÿkkilinin maøûnûna dÿymiø vÿ onu ÿzmiødir, O, 50 funt-sterlinq mÿblÿüindÿ cÿrimÿlÿnmiø vÿ Bir il möddÿtinÿ maøûn idarÿ etmÿsinÿ qadaüa qoyulmuødur. Þz maøûnûnû toqquømadan qa÷ûrmaq ö÷ön cÿnab Paypÿ Maøûnûnû dökanûn vitrininÿ ÷ûrpmûødûr. Saxlanûldûqdan sonra Cÿnab Paypÿ belÿ demiødir: “Mÿn elÿ bildim ki,

Burada he÷ bir tikili yoxdur”.



per artes

271

C e r a l d : Harada?× a r l z : Eburi kö÷ÿsindÿ, “Polis xÿbÿr verirdi ki, qÿza möddÿtindÿ

Cÿnab Paypÿ patrul maøûnû tÿrÿfindÿn tÿqib edilirmiø, ×önki o, saatda 66 mil sörÿtlÿ hÿrÿkÿt edirmiø. Ondan soruøanda ki, ona siqnal verÿrÿk dayanmasû Tÿlÿb edilÿndÿ o, niyÿ dayanmadû. O cavab vermiødir ki,

Mÿn elÿ bilirdim ki, siz mÿnimlÿ oyun oynayûrsûnûz.C e r a l d : Bu, elÿ bir iødir ki, kommunistlÿr ondan þzlÿri ö÷ön kapital toplayûrlar.× a r l z : Deyÿsÿn, daha nÿ isÿ yazûlmûødûr: “Peyüÿmbÿr ailÿsi...”

Xeyr, biz gÿrÿk ki, bunu oxumaмаlûyûq. Bunu oxumaüa ehtiyac yoxdur.V i o l e t : Mÿhz elÿ bu, bizim gþzlÿdiyimiz mÿsÿlÿdir. Amma Aqata bundan ÷ox tÿsir altûna döøsÿ, mÿn qûøqûraram.C e r a l d : Mÿnim dþvrömdÿ bu kimi mÿsÿlÿlÿr qÿzetlÿrÿ yol tapmûrdû.

Amma indi qÿzetlÿrdÿ ÷ox øÿxsi mÿsÿlÿlÿrÿ dair Materiallar verilir.X o r : Kþhnÿ evdÿ hÿmiøÿ dinlÿmÿ mþvcuddur vÿ deyilÿnlÿrdÿn

Daha ÷ox dinlÿnir vÿ nÿ danûøûlûrsa, danûøûlan elÿ otaqda da qalûr ki, Gÿlÿcÿkdÿ bu haqda yenÿ dÿ eøidilsin. Vÿ o øeylÿr ki, Ke÷miødÿ baø verir, gÿlÿcÿyÿ göclö øÿkildÿ tÿsir edir. Pÿrdÿli evdÿki aqoniya ya þlöm, ya da doüum aqoniyasûdûr. Bötön ke÷miøin sÿslÿri þzönö toplayûr vÿ onlarû gÿlÿcÿyÿ yþnÿldir. ×ÿmÿnlikdÿn gÿlÿn zil sÿslÿr

272

Yayda otun bi÷ilmÿsiÈtlÿr vÿ qoca poniDilin kÿkÿlÿmÿsi, ki÷ik aürûnûn gÿzmÿsiPayûzda meøÿdÿ quølarûn nÿümÿsiMÿtbÿxdÿ mahnû oxumaVÿ gecÿlÿr dÿhlizdÿ eøidilÿn ayaq sÿslÿriQÿfil lovüalûq anlarûBoüulmuø tÿÿssöf anlarûÞtÿri aldatma pû÷ûltûlarûXarici gþrönöølÿrin yadda saxlanûlmasûPis bir iøi yaxøû mÿcraya yþnÿltmÿkBötön bir-birinÿ dolaømûø vÿ qovuømuø iølÿr – hamûsû yazûlûr.Bu kimi iølÿrdÿn boyun qa÷ûrmaüûn yeri yoxdur.Vÿ biz eksorsizm1 haqqûnda he÷ nÿ bilmirik.Èstÿr Arqosda olsun, istÿrsÿ dÿ ÈngiltÿrÿdÿMöÿyyÿn sabit qanunlar vardûr ki,Onlar musiqinin tÿbiÿtindÿn doüan dÿyiøilmÿz qanunlardûr.Bu iøÿ he÷ bir ÿncam ÷ÿkilÿ bilmÿz.He÷ nÿ haqqûnda he÷ nÿ etmÿk olmaz.Èndi isÿ demÿk olar ki, yeniliyin vaxtûdûrBiz hava haqqûnda mÿlumata qulaq asmalûyûq.Vÿ beynÿlmilÿl qÿzalar haqqûnda eøitmÿliyik.

(Xor mörяxxяs olur.)

1 Eksorsizm – øÿr ruhdan azadolma



per artes

273

È k i n c i p ÿ r d ÿHarri, Aqata

H a r r i : Hÿmiøÿ olduüu kimi Con saüalacaqArtur yenidÿn bir qÿdÿr aüûllanacaq,Baxmayaraq ki bu, uzun sörmÿyÿcÿk:Vÿ hÿr øey ÿvvÿlki kimi olacaqdûr.Bu yöngöl sörprizlÿr Viøvudda normal hÿyatûnHÿyat normasûna ÷evrilÿcÿk.Con bizim aramûzda olan yeganÿ adamdûr ki,Viøvudda mÿskunlaøaraq þzönöEvdÿki kimi hiss edÿ bilÿr. Bir qadûnla sÿfeh bir nikaha girÿ bilÿr,Elÿ bir qadûnla ki, o qadûn onun þzöndÿn dÿ sÿfeh olmuø olsun.O, Viøvudun tÿsirlÿrinÿ möqavimÿt gþstÿrÿ bilÿr,Qeyri-øöuri olaraq nÿcib hisslÿrlÿ atalarûnûn etdiyi kimi,Lazûmlû qonøulara lazûmlû qonaqlûqlara gedÿ bilÿr vÿYaxøû bir mölkÿdar ola bilÿr.

A q a t a : Harri, sÿnin baøûndakû nÿdir?Mÿn ke÷miø haqqûnda dediklÿrini anlaya bilÿrÿm vÿGÿlÿcÿk haqqûnda nÿ demÿk istÿdiyini anlayûram;Lakin indiki zaman dediklÿrinin arasûnda yoxdur vÿEhtiyac duyulur ki, onlarû ÿlaqÿlÿndirÿsÿn.Sÿn ehtimal edirsÿn ki, mÿn sÿni baøa döømÿyÿ bilÿrÿm,Sÿn hÿm÷inin anladûlmaüûndan qorxa bilÿrsÿn.×alûø ki, bunu izahat kimi hesab etmÿyÿsÿn.

H a r r i : Mÿn bötön bunlarûn nÿ demÿk olduüunu þyrÿnmÿliyÿm.

Mÿn ilk dÿfÿ sÿkkiz il bundan qabaq hiss etdim ki,

274

Ayrûlûq hissi, izolyasiya hissi dözÿlÿ bilÿn vÿ ya yaøanûla bilÿnBir hiss deyildir. Bu ÿbÿdidir vÿ ya ÿbÿdiyyÿt haqqûnda bilik verir,×önki o, nÿ qÿdÿr davam edirsÿ, bir o qÿdÿr dÿ ÿbÿdidir.Bu bir cÿhÿnnÿmdir. Sonra isÿ onun östönö þrt-basdûr etmÿk ö÷önSaysûz-hesabsûz øeylÿr gÿldi, bu, baøqa bir øey.Bu, orada olmadûüûna gþrÿ baøqa bir cÿhÿnnÿmdir.Deqradasiya mÿnim þz vöcudumdan ayrûlmalûdûr,Elÿ bir vöcud ki, o, gþz kimi gþrör.Bötön bu sonuncu il mÿn þzömö yararlû edÿ bilmirdim.Mÿn kþhnÿ xölyalarûmûn daxilindÿ olarkÿnMÿnim ö÷ön fÿrqi yox idi.Mÿn ya eyni emosiyalarû yaøayûrdûm, ya daßvvÿllÿr olduüu kimi eyni emosiyalarûn yoxluüunu;Eyni yayûlmûø zÿhlÿmgetmÿ, мяниm øÿxsdÿn, dönyadakûØÿxslÿrdÿn deyil, yalnûz ÷irkli indiki zamandan zÿhlÿm gedirdi.Sonra isÿ mÿn þz hÿrÿkÿtlÿrimdÿ dÿhøÿt hiss etmirdim.Mÿn bunun dÿfÿlÿrlÿ tÿkrar olduüunu hiss edirdim.Mÿn kÿnarda olanda bunu þzöm ilÿ, he÷ nÿ ilÿ ÿlaqÿlÿndirÿBilmirdim. Baxmayaraq ki he÷ bir øey real deyildir.Mÿn sÿfeh-sÿfeh döøönördöm ki, Viøvuda qayûdandan sonra –O yer ki, mÿn oradan ayrûlûb getmiødim – hÿr øey þz yerini alacaq.Lakin onlar ondan mÿhrum edir. Mÿn yenÿ dÿ ÷alûømalûyamTapam ki, bunlarûn mÿnasû nÿdir.



per artes

275

Burada mÿn ÷oxdan unudulmuø niskinlik vÿ yeni iztirab tapmûøam. Bizim uøaqlûüûmûzûnArxasûnda olan kþlgÿyÿ bÿnzÿr bir øey tapmûøam.Hansûsa bir miskinliyin mÿnøÿyini.Onlarûn mÿnÿ gþstÿrÿcÿklÿri mÿhz budurmu?Èndi isÿ istÿrdim ki, mÿnÿ atam haqqûnda danûøasan.

A q a t a : Sÿn atan haqqûnda nÿ bilmÿk istÿyirsÿn?H a r r i : ßgÿr nÿyi isÿ bilmiø olsaydûm, mÿn bunu sÿndÿn soruømazdûm.

Sÿn bilirsÿn ki, mÿn nÿ bilmÿk istÿyirÿm vÿ elÿ o daMÿnim ö÷ön kifayÿtdir. Varburton mÿnÿ dedi ki,O, mÿnim nÿ bilmÿk istÿdiyimi dilinÿ gÿtirmÿsÿ dÿ,Mÿnim bilmÿk istÿdiyim bilmÿyÿ ehtiyacûm olan øeylÿrdir.Bilirÿm ki, bunlarû yalnûz sÿn mÿnÿ deyÿ bilÿrsÿn,Mÿn bunu ÷ox yaxøû bilirÿm.

A q a t a : Uzun illÿr möbarizÿ aparmalûydûm ki, þz mÿnliyimiTÿsdiq edim vÿ daha bir ÷ox illÿr möbarizÿ apardûm ki,Onu ÿlimdÿ saxlaya bilim. Adamlar mÿni qadûn kollecininSÿmÿrÿli bir direktoru kimi tanûyûr – bu, mÿsÿlÿnin öst qatûdûr.Daha dÿrindÿ olan bir mÿsÿlÿ vardûr ki, sÿnin sualûn mÿni narahat edir.

H a r r i : O zaman ki mÿn bilirÿm bir yolla axtarûb bildiyimin ßsasûnû tapacaüam. Vÿ bu daha yaxøû olacaqdûr.A q a t a : Mÿn ÷alûøacaüam ki, sÿnÿ deyim. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bunu demÿyÿ mÿndÿ qövvÿt var.H a r r i : Mÿn sÿnin haqqûnda tamamilÿ bir göclö qadûn olaraq döøönörÿm.

Hesab edirÿm ki, sÿn bÿøÿri tÿkÿrdÿn azad olmusan.Buna gþrÿ dÿ mÿn sÿnÿ bir göc olaraq baxûram. ÈndiMÿnÿ elÿ gÿlir ki, bu, bizim hÿr ikimiz ö÷ön bir azadlûq axtarûøûdûr.

276

A q a t a : Sÿnin atan, ola bilsin ki, yaøaya bilÿrdi, Ya da mÿn onu belÿ gþrörÿm. O, möstÿsna bir kÿnd knyazûydû, Oxumuø, rÿsm ÷ÿkÿn, fleytada ÷alan bir insan idi, ßyalÿt qonøularûna qarøû qÿribÿliyi ilÿ fÿrqlÿnirdi, Lakin ictimai vÿzifÿlÿri ÿldÿn buraxmûrdû. O, þz göcönö þzönön qeyri-adi zÿifliyinin altûnda gizlÿdirdi. Tÿnha bir adamûn þzönÿ inamsûzlûüû idi. O yerdÿ ki zÿif idi, o, sÿnin ananûn göcönö tanûyûrdû

Vÿ ona gözÿøtÿ gedirdi.H a r r i : Ortada coøqunluq yox idimi? De gþröm, mÿnim valideynlÿrim kim idi?A q a t a : Sÿnin atan vÿ sÿnin anan.H a r r i : Sÿn mÿnÿ he÷ nÿ demirsÿn.A q a t a : Qÿbul etdiyim þlmöø adam sÿnin atan vÿ mÿnim bacûm,

Kimini sÿn þzönÿ ana bilirsÿn, o da sÿnin anandûr. Burada he÷ bir sirr yoxdur.H a r r i : Bÿs sonra nÿ?A q a t a : Sÿn þz ananû bu evlÿ ÿlaqÿdar tanûnan bir insan kimi gþrörsÿn.

Bu, hÿmiøÿ belÿ olmamûødûr. Uzun illÿr ke÷dikdÿn sonra O, Viøvudla önsiyyÿt yarada bilmiødir. Viøvudun himayÿsi ilÿ Sÿnin anan atanûn yurdunu ÿlÿ ke÷irÿnÿ qÿdÿr vÿ Bu vÿziyyÿtÿ ÷atana qÿdÿr o da Viøvudu mödafiÿ edirdi. ßvvÿllÿr bu yer boø idi. Bir kiøi vÿ bir qadûn tÿnha bir yerdÿ Kimsÿsiz olaraq ailÿ qurdular. Ö÷ il uøaqsûz yaøayaraq Tÿnhalûüa þyrÿødilÿr. Sÿnin bacûn istÿyirdi ki, Onun yanûnda hÿmiøÿ bir bacû olsun.



per artes

277

O vaxt Oksfordda sonuncu kurs tÿlÿbÿsi idim. Mÿn bir dÿfÿ uzunmöddÿtli ekskursiyaya gÿldim. Mÿnim yadûmdadûr, bu, soyuq kÿnd ö÷ön qeyri-adi dÿrÿcÿdÿ

Èsti bir yay gönö idi.H a r r i : Bÿs sonra?A q a t a : Elÿ saatlar vardûr ki, orada nÿ ke÷miøin, nÿ dÿ gÿlÿcÿyin

Mÿnasû bilinmir. Yalnûz gþstÿrilÿn bir lampanûn indiki anûdûr ki, Sÿn onu yandûrûrsan. Sonra sÿn ÿlini øþlÿyÿ doüru uzadûrsan. Onlar hamûsû dÿrhal ortaya ÷ûxûr. Ola bilsin ki, baøqa bir nþv dÿ vardûr. Mÿn inanûram ki, bötön Tibetin sûnmûø daølarû arasûnda

Bir insan þmrönön addûm sÿslÿri vardûr. Mÿn buna inanmûøam.H a r r i : Mÿn bunun ÿks tÿrÿfini bilmiøÿm.A q a t a : Payûz ÷ox tez gÿldi, kifayÿt qÿdÿr tez yox.

Yaüûø vÿ kölÿk sÿnin atanû silkÿlÿyib oyatmamûødû. Mÿn hÿmiøÿ gþrördöm ki, o döøönör. O döøönör ki, Anandan yaxasûnû necÿ qurtarsûn. Sadÿcÿ, sui-qÿsddir!

O, bir qatil rolu oynamaüa mövafiq adam deyildi.H a r r i : Hansû yolla o, onu qÿtlÿ yetirmÿk istÿyirdi?A q a t a : Ne÷ÿ-ne÷ÿ sÿfeh yollar mþvcuddur vÿ bu yollardan hÿr biri

Daha ÷ox kobud ösullarla hÿyata ke÷irilÿ bilÿrdi. Sÿn 3 ay möddÿtindÿ dönyaya gÿlmÿli idin. Bu hadisÿdÿ sÿn dönyaya gÿlÿ bilmÿzdin: Mÿn onu ÷ÿkindirdim. Mÿn istÿmirdim ki, o, sÿni þldörsön! Sÿnin þldörölmÿn! Onda sÿn nÿ idin? Yalnûz elÿ bir øey ki, buna “hÿyat” deyirlÿr.

278

Sonra mÿn hiss etdim ki, sÿn artûq mÿnimsÿn.ßksÿr insanlar buna peømanlûq hissi ke÷irmÿzlÿr,Amma mÿn sÿnin anadan olmaüûnû istÿyirdim.ßgÿr bu baø tutsaydû, mÿn bilirÿm ki, þz hÿyatûmdaÞlöm daøûyardûm, bötön hÿyatûm boyu þlöm,Beøikdÿn qÿbrÿcÿn þlöm daøûyacaq idim.Mÿn elÿ hiss edirdim ki, sÿn bir mÿnada mÿnimsÿn!Vÿ he÷ bir vÿchlÿ mÿnim baøqa uøaüûm olmayacaqdûr.

H a r r i : Vÿ mÿn dönyaya gÿldim. Bax bu cör yollarla da iølÿr baø verir.

Hÿr bir øey fÿrqli bir mÿnada hÿqiqÿtdir. Elÿ bir hiss ki, ÿvvÿllÿr mÿnasûz gþrönÿ bilÿrdi. Daølarûn yûxûlmasû, aüaclarûn yûxûlmasû kimi hÿr bir øey Bir barûøûüa meyillidir. Vÿ sonda bu bir tamamlanmadûr ki, Baølanüûcda xarabalûq kimi gþrönmÿsin. Ola bilsin ki, mÿnim hÿyatûm yalnûz bir xölya olmuødur. Bu xölya digÿr adamlarûn mÿnim i÷imdÿn ke÷ÿn xÿyallarû Øÿklindÿ onlarûn baøûnda yaøamûødûr. Ola bilsin ki, mÿn yalnûz arzu etmiøÿm ki,

Mÿn bu adamlarûn xölyalarûndan þzömö kÿnarlaødûrûm.A q a t a : Belÿliklÿ, mÿn göman etmiødim. Bunun nÿticÿsi nÿ oldu?

Bizim yazdûüûmûz bir detektiv hekayÿ deyildir. Bu, cinayÿt vÿ cÿzalandûrma haqqûnda olan bir hekayÿ deyil, Gönah vÿ onun ÿvÿzi haqqûnda olan bir hekayÿ idi. Mömköndör sÿn bilmÿyÿsÿn ki, sÿn bilmÿmiø olasan ki,



per artes

279

Hansû gönahûn ÿvÿzini verÿcÿksÿn vÿ ya bu, kimin gönahûdûrVÿ bu, nÿ ö÷ön edilib. Bu möÿyyÿndir ki, bu haqda sÿndÿ olanBir bilik gönahûn yuyulmasûndan qabaq baø vermÿli idi.Mömköndör ki, gönah þzönön instinktiv vÿ qaranlûq doüuøundaGÿrginlÿøÿ vÿ möbarizÿ apara bilÿr. Mömköndör ki, sÿnBÿdbÿxt ailÿnin øöurusan, onun quøu ÿbÿdi ocaqdan u÷ub ke÷di.Hÿqiqÿtÿn dÿ, mömköndör ki, bundan sonra þyrÿnÿ bilÿsÿn ki,Sÿn buz odundan hÿrÿkÿt edib ke÷misÿn, o hÿrÿkÿt ki,Bizim iztirablara mÿruz qalmûø fösunkarlûüûmûzûSe÷mÿk qÿrarû vermiødir.

H a r r i : Bax mÿn bilmirÿm niyÿ mÿn hÿrdÿnbir þzömöXoøbÿxt hiss edirÿm ki, evÿ qayûtmûøam.Bu tamamilÿ qeyri-rasionaldûr,Amma indi þzömö tamamilÿ xoøbÿxt hiss edirÿm.Bu, elÿ bir xoøbÿxtlikdir ki, sanki, bu xoøbÿxtlik insanûnHÿmiøÿ istÿdiyi xoøbÿxtlik deyildir vÿ ya yaxa qurtarmaqÈstÿdiyin øeydÿn yaxa qurtarmaüûn xoøbÿxtliyi deyildir.Bu, baøqa bir anlamdûr. Bu, sanki, sona bÿnzÿyirdi.

A q a t a : Vÿ baølanüûcdûr. Harri, mÿnim ÿzizim. Kþhnÿ bir hiss olaraq

Mÿn indi þzömö ÷ox yorüun hiss edirÿm. Gÿnclik hissim yorüundur, ×önki bu bir aksiyanûn sonuna ÷atmûødûr.

280

Baølanüûcda kþhnÿ hiss. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bötön bu illÿr boyu Mÿn þz kapitalûm hesabûna yaøamûøam. ßvÿzindÿ mÿn göndÿlik mÿnÿvi var-dþvlÿtimi qazanmamûøam.

Vÿ mÿn hÿyatûmû bir daha yenidÿn qurmaq ö÷ön artûq qocayam.H a r r i : Elÿ isÿ, sÿn indi bÿdbÿxt deyilsÿn?A q a t a : Bu sþz nÿ demÿkdir?

Mÿnim daøûdûüûm yökdÿn azadolma haqqûm vardûr. Èndi yök sÿnin ÷iyinlÿrindÿdir. Bötön ailÿnin yökö.

Vÿ mÿn bir qÿdÿr qorxu hissi ke÷irirÿm.H a r r i : Sÿn qorxu hissi ke÷irirsÿn. Mÿn buna he÷ inana bilmÿrÿm.

Kaø mÿn bunu ÿvvÿl bilÿydim, lakin bu mömkön deyil.

Yalnûz indi mÿn baøa döømÿyÿ baølayûram ki,Sizi vÿ bizim hamûmûzû anlayûm.Ailÿ sevgisi mÿnim ö÷ön formal bir þhdÿlik olmuødur,Elÿ bir vÿzifÿ ki, yalnûz þz peøman÷ûlûüû sayÿsindÿÞzönö böruzÿ verirdi. Ènsan belÿ bir rol oynamalû idi.Belÿ bir mÿøqdÿn sonra bu on il ÿrzindÿ, mÿnim özÿrimÿQoyulmuø rolu oynamaüa dþzöm gþstÿrdim vÿ mÿn qayûtdûqdaMÿnim ö÷ön hazûrlanmûø baøqa bir oyunla rastlaødûm.Mÿnim qabaüûmda bir kitab a÷ûlmûødûr,O kitabdakû sÿtirlÿrin mÿnasû onun altûndadûr vÿMÿnÿ bir kostyum tikilmiødir ki, onu geyim.Amma bu kostyum olduqca kþhnÿdir. Digÿr insanlar olduqca



per artes

281

Göclö gþröndökdÿ onlarûn gþz qabaüûnda olan göclÿriMÿnim qÿrarûmû mþhkÿmlÿndirdi. Èndi mÿn gþrörÿm ki,Þz anamûn ÿsasûnû qoymuø bir adam ola bilÿrÿm.He÷ olmasa, anlamda bu daha aydûn gþrönör.Ancaq o, bunu xoølamayacaq. Èndi mÿn gþrörÿm ki,Fantomlarûn dþyöøöndÿ yaralanmûøam,Ènsan þvladlarûnûn dþyöøöndÿ yox –Onlarûn göcö mÿnim göcömdÿn artûq deyildir.O øeylÿr ki, mÿn real øeylÿr hesab edirdim, onlar kþlgÿlÿrmiøVÿ real olan øeylÿr o øeylÿrmiø ki, mÿn onlarû øÿxsi kþlgÿlÿrHesab etmiødim. O dÿli tÿfÿkkörön dÿhøÿtli þzÿlliyi!Èndi mÿn cÿmiyyÿt i÷indÿ yaøaya bilirÿm.Azadlûq hÿbsxanadan fÿrqli bir aürûdûr.

A q a t a : Mÿn yalnûz balaca bir qapûdan baxmûøam vÿ Bu, göl baüûnda gönÿø øþlÿ sa÷an vaxt baø vermiødir: Uzaqdan hÿzin sÿslÿr eøidirdim vÿ Sonra isÿ qara bir qarüa mÿnim özÿrimdÿn u÷du. Sonra mÿn þz qû÷larûmûn östöndÿ gÿzirdim, Þlö bir havada beton dÿhliz boyunca piyada uzaqlaøûrdûm. Yalnûz ayaqlarûn yerimÿsi vÿ dabanlarûn iti taqqûltûlarû. Ayaq sÿslÿrim hÿm ayaüûmûn altûnda, hÿm dÿ baøûmûn östöndÿ ßks-sÿda verirdi. Mÿn yalnûz gþzdÿn vÿ ayaqdan ibarÿt idim ki, Yalnûz ayaqlarû gþrördöm. Qûrpûlmayan gþzlÿr

Baøûmûn özÿrindÿki vÿ ayaüûmûn altûndaкы hÿrÿkÿtÿ zillÿnmiødi.

282

H a r r i : È÷ÿri vÿ bayûra, sonsuz söröømÿlÿrlÿ dairÿvi bir sÿhrada

Bÿrkdÿn qûøqûrûqlarla sömöklÿrin östöndÿ ÷ulüalanmûø Öfunÿtli, yoluxucu ÿtin altûndakû ÿriyib axan sömöklÿr. Zÿncirlÿr qûrûlana qÿdÿr i÷ÿri vÿ bayûra olan hÿrÿkÿtlÿr

Vÿ mÿn sÿhrada bir gþzön altûnda tÿk qalmûøam.A q a t a : Yuxarû vÿ aøaüû, daø ke÷idlÿrin arasû ilÿ

Hÿm intÿhasûz, hÿm dÿ boø bir xÿstÿxanada pÿncÿrÿlÿri Dÿmir øÿbÿkÿlÿrlÿ øÿbÿkÿlÿnmiø, birbaøa irÿli baxan pÿncÿrÿlÿrdÿ Durmadan yaøayûr insan bir-bir,

O vaxtacan ki, zÿncir qûrûlûr.H a r r i : Ayaqlarûmû irÿli vÿ geriyÿ söröyÿ-söröyÿ

Töstölö biyabanlûqla kþlgÿlÿrin i÷indÿ Salxûm-salxûm budaqlardan ancaq yan ke÷mÿyÿ ÷alûøaraq, Kÿrtÿnkÿlÿlÿrin varlûüûna alûøaraq irÿli vÿ geriyÿ Gedirÿm, zÿncir qûrûlana qÿdÿr Zÿncir qûrûlana qÿdÿr dayanûr tÿkÿr. Kÿsilir maøûnlarûn sÿsi, sÿhra tÿmizlÿnir Sondakû gþzön möhakimÿedici gönah iøûüûnda Dÿhøÿtli kþ÷ baølayûr. Mÿn orada yox idim, sÿn dÿ orada yox idin Orada yalnûz bizim xölyalarûmûz var idi Vÿ nÿyin baø vermÿdiyi, nÿyin baø verdiyi qÿdÿr real idi. Mÿnim qapûm, mÿnim qapûm a÷ûq idi Mÿn ÷ox sevindim, sÿn dÿ o qapûdan i÷ÿri girdin

Vÿ mÿn sÿni andûm vÿ qa÷araq göl baüûnda sÿni qarøûladûm.



per artes

283

A q a t a : Bu, nþvbÿti andûr. Bu baølanüûcdûr. Biz bir qapûdan Èki dÿfÿ ke÷mirik. Mÿn birinci mÿrhÿlÿni gþrmöøÿm. Nÿ baø verÿcÿklÿrdÿn yöngöllÿømÿ, hÿm÷inin Yerinÿ yetirÿ bilmÿdiyimiz istÿklÿrdÿn yöngöllÿømÿ demÿkdir. Ènsan yuxuda olarkÿn tÿriflÿnir, oyaq olarkÿn isÿ aldadûlûr.

Sÿnin sÿyahÿtin ÷ox uzundur.H a r r i : Hÿlÿ yox, hÿlÿ yox. Bu, birinci dÿfÿdir ki, mÿn ruhlarûn

Zÿnglÿrindÿn azad olmuøam, mÿn mÿni tÿqib edÿnlÿrdÿn Azad olmuøam vÿ sakit bir yerÿ gÿlmiøÿm. Bura niyÿ belÿ sakitdir? Sÿn havada möÿyyÿn bir canlanma hiss edirsÿnmi? Birbaøa beyinÿ iølÿyir... Amma ÿvvÿlki kimi deyildir, Tamamilÿ eyni deyildir.

(Gþzяllяr peyda olur.)

Vÿ elÿ bu zaman sÿn döøönmÿmÿlisÿn ki,Sÿni gþrmÿyÿ tÿÿccöblÿnirÿm vÿ döøönmÿlisÿn ki,Mÿn sÿni gþrmÿyÿ qorxuram. Bu dÿfÿ hÿqiqÿtin þzösÿn,Bu dÿfÿ mÿndÿn kÿnardasan. Vÿ elÿ dþzömlösÿn.Mÿn bilirÿm ki, sÿn hazûrsan, hazûrsan ki, Viøvudu tÿrk edÿsÿn,Vÿ mÿn dÿ sÿninlÿ gedirÿm. Sÿn mÿnim dalûmca buraya gÿldin.Xeyr, xeyr, mÿndÿn dÿ qabaq burada idin,Mÿn burada fikirlÿøirdim ki, aradan ÷ûxûm,Èndi isÿ gþrörÿm ki, mÿn sÿnin ardûnca gÿlirÿm.Bilirÿm ki, burada yalnûz bir gedilÿcÿk marørut varVÿ bir mÿsafÿ var. Gÿl vaxtûmûzû itirmÿyÿk.Mÿn sÿnin ardûnca gÿlÿcÿyÿm.

284

(Pяrdя baülanûr. Aqata yuxulu adamlar kimi pяncяrяyя gedir vя pяrdяlяri a÷ûr,

boø pяrdяarxasû olan yeri a÷ûr. O, gþzяllяrin mяøüul olduqlarû yerя doüru addûmlayûr.)

A q a t a : Uøaq dönyaya gÿlÿndÿ qarüûø da meydana gÿlir.Hÿr ikisi bizim niyyÿtimizdÿn asûlû olaraq meydana gÿlir.Qarüûø uøaq kimi bir øeydir, uøaq tÿsadöfi bir ÷arpayûdaQeyri-øöuri bir anûn vÿ ya bir aüac altûnda yatûøûn vÿ yaMöÿyyÿn bir otaqdakû yatûøûn mÿhsuludur.Qarüûø uøaq kimi bir øeydir.Uøaq yetiødiyi vaxta qÿdÿr qarüûø da yetiøir.Qÿzavö-qÿdÿr bir plandûr, plan isÿ qÿzavö-qÿdÿr vÿBu bir biliksizlik dumanûnda meydana gÿlir.Sÿn, ey mÿnim uøaüûm, mÿnim qarüûøûm,Sÿn yerinÿ yetirilÿcÿksÿn.Döyönlö kÿlÿf a÷ûlacaqdûr,Vÿ ÿyrinin beli dözÿlÿcÿkdir.

(O, yenidяn geriyя, otaüa daxil olur.)

Mÿn nÿ deyirdim? Mÿncÿ, mÿn deyirdim ki, ÷ox uzun birSÿyahÿtÿ ÷ûxmûøam. Buna gþrÿ sÿnin deyÿcÿk bir sþzön yox.Sÿn bunu uøaqlarûn qÿnimÿti yox, ovu kimi döøön.Burada sÿn bir ÷ÿtinlikdÿn ÷ûxmaüûn a÷arûnû tapmûsan,O a÷ar ki, gþz qabaüûnda gizlÿnmiødir. Sÿn bir qÿdÿr lÿngisÿn,Bu a÷ar itÿcÿkdir. O adamlar ki, mÿhÿbbÿti anlamûrlar,O adamlara mÿhÿbbÿt qÿddarlûq bÿxø edir.Sÿn nÿ bilmÿk istÿmisÿnsÿ, sÿn nÿ þyrÿnmisÿnsÿ,



per artes

285

Bu, ÿlaqÿlÿrin sonu demÿkdir. Bu þyrÿnmÿyi vÿÞyrÿnmÿk istÿdiklÿrini qeyri-mömkön edir.Sÿn bunu qÿsdÿn etmirsÿn, mÿn bunu qÿsdÿn etmirÿm.Qÿsdÿn etmirÿm, he÷ kÿs bunu qÿsdÿn etmir...Sÿn getmÿlisÿn.

H a r r i : Biz bir daha gþröøÿcÿyikmi?A q a t a : Biz bir daha gþröøÿcÿyikmi?

Vÿ kim bir daha gþröøÿcÿk?Yenidÿn gþröømÿk bir-birinÿ yad adamlar ö÷öndör.Gþröømÿk o adamlar ö÷öndör ki, onlar bir-birini tanûmûrlar.

H a r r i : Mÿn bilirÿm ki, artûq qÿrarûmû qÿbul etmiøÿm.Lakin bunu baøûmûn aydûn olan vaxtû etmiøÿm,Èndi isÿ mÿn yenÿ dÿ kötbeyin olmuøam.Mÿn yalnûz onu bilirÿm ki, qÿrar qÿbul etmiøÿmVÿ bu qÿrarûmda sÿnin sþzlÿrin ÿks-sÿda verir.Hÿlÿ dÿ ÷irk i÷indÿyÿm. Lakin mÿn bilirÿm ki,Bu ÷irklÿnmÿdÿn yalnûz bir ÷ûxûø yolu vardûr vÿ hansû kiMÿni barûøûüa aparûr. Mÿn bilirÿm ki, getmÿliyÿm.

A q a t a : Sÿn getmÿlisÿn.

(Emi i÷яri daxil olur.)

E m i : Èndi sÿn Harri ilÿ nÿ haqda sþhbÿt edirsÿn?O, yenicÿ gÿlib vÿ sÿn ona “get” deyirsÿn?

A q a t a : O, mötlÿq getmÿlidir.E m i : O, mötlÿq getmÿlidir? Vÿ sÿn kimsÿn ki deyÿsÿn:

O, mötlÿq getmÿlidir. Mÿncÿ, mÿn ÷ox yaxøû bilirÿm ki,Sÿn niyÿ arzu edirsÿn ki, o getsin.

A q a t a : Mÿn he÷ nÿyi arzu etmirÿm. Yalnûz deyirÿm ki, Mÿnim bildiyim baø vermÿlidir.E m i : Sÿn de ki, nÿyin baø vermÿsini niyyÿtindÿ tutmusan?

286

H a r r i : Ay ana. Bu sþzlÿri baøqalarû haqda demÿk olar, Amma Aqata haqqûnda demÿk olmaz. Mÿnim mÿslÿhÿtim Tamamilÿ baøqa bir röbdÿn gÿlmiødir. Amma onu mÿn indi Èzah edÿ bilmÿrÿm. Yalnûz ÿmin ol ki, mÿn nÿ etdiyimi bilirÿm Vÿ nÿ etmÿli olduüumu bilirÿm. Bu hÿr bir adam ö÷ön ÿn yaxøû cÿhÿtdir. Lakin indiki anda bunu he÷ bir kÿsÿ izah edÿ bilmÿrÿm. Mÿn bunu hansû sþzlÿrlÿ izah edÿcÿyimi bilmirÿm. Bu, iølÿri daha da ÷ÿtinlÿødirir. Sadÿcÿ olaraq, sÿn mÿnÿ inanmalûsan.

Mÿn bir daha yenidÿn qayûdûb gÿlÿnÿ qÿdÿr sÿn mÿnÿ inanmalûsan.E m i : Bÿs sÿn niyÿ gedirsÿn?H a r r i : Mÿn yalnûz danûøa bilÿrÿm vÿ sÿn mÿni eøitmÿyÿ bilÿrsÿn.

Mÿn yalnûz danûøa bilÿrÿm vÿ sÿn döøönmÿyÿ bilÿrsÿn ki, Mÿn izahatû gizlÿdirÿm. Vÿ dözönö desÿm, istÿrdim ki,

Èzah etmiø olum.E m i : Niyÿ ki, bunu Aqata bilmÿlidir amma mÿnim bilmÿyÿ Èxtiyarûm olmamalûdûr?H a r r i : Mÿn bilmirÿm ki, Aqata bilirmi vÿ o, nÿ qÿdÿr bilir?

Onda hÿr hansû biliyin olmasû o demÿk deyildir ki, Ona mÿn demiøÿm. Ona nÿyi isÿ deyÿn mÿn olmamûøam... Bötön bu illÿr ÿrzindÿ, bu sonuncu ildÿ, bu sonuncu ildÿ Mÿn u÷uøda olmuøam. Lakin he÷ vaxt da mÿni Èzlÿyÿn gþzÿgþrönmÿzlÿrdÿn xÿbÿrim olmayûb.



per artes

287

Èndi mÿn bilirÿm ki, bötön mÿnim hÿyatûm u÷uøda olmuødur Vÿ mÿnim u÷duüum möddÿtdÿ özÿrimdÿ Èllöziyalar qidalanmûølar. Èndi mÿn gþzömön Qabaüûnda olan sonuncu sûüûnacaüûn yerini bilirÿm, Tÿhlökÿsiz bir sûüûnacaq. Bu, elÿ bir sûüûnacaqdûr ki,

Hÿr bir kÿs onlarû orada qarøûlayûr. Bu, qarabasma yoludur...E m i : Burada he÷ kÿs yoxdur. Sÿnin ailÿndÿn savayû he÷ kÿs yoxdur!H a r r i : Èndi mÿn bilirÿm ki, mÿnim iøim qa÷ûb getmÿk deyildir,

Amma axtarûødûr. ßgÿr hÿr hansû digÿr bir yol olsaydû, Mÿn bu yolu se÷mÿzdim. Bu, bir dÿfÿ ö÷ön ÿn ÷ÿtin yoldur, Vÿ yalnûz yeganÿ mömkön yoldur. Èndi onlar mÿni oraya aparacaqlar. Onlarla tÿhlökÿsiz yerdÿ olacaüam.

Mÿn burada tÿhlökÿsiz deyilÿm.E m i : Demÿli, sÿn qa÷ûb gedÿcÿksÿn.A q a t a : Qa÷qûnlûq sþzö anlamûnda hÿr hansû bir øÿxsin

ßks istiqamÿt gþtörmÿsi demÿkdir ki, Bu da qa÷ûb getmÿk mÿnasû verir.E m i : Mÿn Harri ilÿ danûøûrdûm.H a r r i : Bu ÷ox ÷ÿtin iødir ki, bir insan þz aülûnû bÿrpa etmiødir,

Vÿ þz mþvqeyini hÿlÿ dÿ möÿyyÿnlÿødirmÿyib. Belÿ halda Hÿmin adam digÿrlÿri ö÷ön ÿn dÿli adam kimi gþrönör. Ana, elÿ sÿnin ö÷ön dÿ ÷ÿtindir, ana.

Hÿqiqÿtÿn dÿ, baøa döøÿ bilmÿmÿk ÷ox ÷ÿtindir.E m i : Sÿn haraya gedirsÿn?

288

H a r r i : Mÿn hÿlÿ þyrÿnmÿli olacaüam. Bu, hÿlÿ möÿyyÿnlÿødirilmÿyib.

Mÿnim hÿlÿ dÿqiq istiqamÿtim yoxdur.Bu aüûlsûzlûq dönyasûnda insan haraya gedÿ bilÿr?Ömidsizliyin o biri baøûna sÿhradakû sitayiøÿ,Örÿk yanüûsû vÿ mÿhrumiyyÿtÿ, daøqÿlbli möqÿddÿsliyÿ vÿ yaPrimitiv sÿcdÿgaha. Gönÿøin istiliyi vÿ buzun donuqluüuZÿhmÿtkeø insanlarûn hÿyatlarûndan sonrakû qayüûlarSaüalmaz xÿstÿliklÿrin cahillik dÿrslÿri,Bu kimi øeylÿr mömkön olan øeylÿrdir.Mÿni gþzlÿyÿn vÿ mÿni istÿyÿn mÿhÿbbÿt vÿ terrordurVÿ bunlar mÿni yûxûlmaüa qoymayacaq.Qoy kriket1 cikkildÿsin. Con master olacaq.Mÿnim nÿyim vardûrsa, onunkudur.Ona he÷ bir ziyan yaxûn döøÿ bilmÿz.Mÿni mÿhv edÿn øeylÿr Conun hÿyatûna ÷evrilÿcÿkdir.Mÿn onun ö÷ön cavabdehÿm.Niyÿ mÿnim se÷imim belÿ olub, mÿn onu baøa döøÿ bilmirÿm.Ola bilsin ki, hÿmiøÿ bu iø hazûrlanmûødûr,Vÿ mÿn gþrörÿm ki, bu iø hÿmiøÿ mÿnim istÿdiyim olmuødur.×ox tÿlÿb olunan göc, mÿhz elÿ kifayÿt qÿdÿr verilÿn göcdör.Mÿn iøûqlû mÿlakÿlÿrin ardûnca getmÿliyÿm.

(×ûxûb gedir.)

1 Kriket – oyun adû



per artes

289

Ö ÷ ö n c ö p ÿ r d ÿEmi, Aqata

E m i : Mÿn ÷ox sÿfeh olmuøam, sÿni yenÿ dÿ Viøvuda ÷aüûrmûøam:

Amma mÿn döøönördöm ki, otuz beø il uzun bir möddÿtdir,Vÿ þlöm buna son qoymuødur. Döøönördöm ki,Zaman Aqatada dÿyiøiklik etmiødir.Amma tÿrsinÿ, zaman mÿndÿ dÿyiøiklik etmiødir.Otuz beø il bundan qabaq sÿn ÿrimi mÿnim ÿlimdÿn aldûn.Èndi isÿ oülumu ÿlimdÿn alûrsan.

A q a t a : Mÿnim aldûüûm o øeydir ki, o, he÷ vaxt sÿninki olmayûb.

Mÿn nÿ ÿldÿ etmiøÿm? Otuz illik tÿnhalûqmû?Qadûn kollecindÿ qadûnlarûn i÷indÿ tÿnha olmaüûmû?×alûømûøam ki, qadûnlara nifrÿt etmÿyÿm.Otuz il fikirlÿøÿ-fikirlÿøÿ qalmûøam.Sÿn elÿ göman edirsÿn ki, mÿn Viøvuda qayûtmaq istÿyirdim?

E m i : He÷ vaxt mÿnim olmayanû mÿnim ÿlimdÿn almaq Daha ÷ox acgþzlökdör. Mÿnim ona sahib olmamaüûmû demÿk дaha ÷ox hÿyasûzlûqdûr

Vÿ mÿni ÿlÿ salmaqdûr. Mÿndÿ olanû gþtörmöødön,He÷ olmasa, mÿnÿ bir xatirÿ qoyaydûn qalsûn.Elÿ bir xatirÿ ki, o, mÿni yaøatsûn.Sÿn bilirsÿn ki, hÿr øeyi mÿndÿn aldûn.Divarlardan, mebeldÿn savayû, hÿr øeyi mÿnim ÿlimdÿn aldûn.Mÿnÿ he÷ nÿ saxlamadûn.

290

Yalnûz o øeyi saxladûn ki, mÿn þzömÿ yem edÿ bilim.Burada mÿn nÿ ÿkÿ bilÿrdim. Yeddi il mÿn onu saxladûm.Gÿlÿcÿyin naminÿ, bu evdÿ mÿlÿklÿrin naminÿ bu evdÿ saxladûm.Sakit yataq otaüûnda soyuq iddialarûn, al÷almalarûn ÿvÿzindÿNÿ tapdûm? Örÿyim istÿmÿyÿn atadan oülanlar qazanmaq?Sÿn fikirlÿøÿ bilÿrsÿnmi ki, bu, adama necÿ tÿsir edÿ bilÿr?×alûø ki, bu haqda döøönÿsÿn.ßrim olmayan kiøidÿn mÿnim oülanlarûm ola bilÿrdi:Sonra isÿ mÿn onu buraxdûm ki, ÷ûxûb getsin.Mÿn þzömö al÷altdûm. Gþrÿsÿn, zÿiflikmi gþstÿrdim,Yoxsa þzömÿ he÷ yazûüûm gÿlmÿdi?Mÿn göcömö toplayaraq Viøvudun mÿqsÿdlÿrinÿ xidmÿt etdim.Hÿtta o þlÿndÿn sonra sÿnÿ xahiø etdimBuralara baø ÷ÿkÿsÿn ki, ortada iyrÿnc øayiÿlÿr dolaømasûn.Sÿn elÿ döøönördön ki, mÿn bilmirdim!Sÿn yaxûn ola bilÿrsÿn, amma mÿn onun i÷ini dÿ gþrördöm.Èndi isÿ mÿnim oülum.

A q a t a : Mÿn yalnûz bir øeyi bilirÿm, Emi. Bilirÿm ki, sÿn he÷ vaxt dÿyiømÿmisÿn, Vÿ ola bilsin ki, mÿn dÿ dÿyiømÿmiøÿm. Mÿn döøönördöm ki, axøam olmayana qÿdÿr mÿn dÿyiømiøÿm,

Vÿ he÷ olmasa, dÿyiømÿk istÿrdim. Èndi mÿn baølayûram.Dönyada ÷ÿtin olan he÷ bir øey yoxdur.Amma sÿnin ö÷ön he÷ nÿyin fÿrqi yoxdur.



per artes

291

Sÿn nail ola bilmÿdiklÿrin ö÷ön hÿrissÿn, ÷önkiOnu þzön ÿlindÿn qa÷ûrûrsan.

E m i : Mÿn situasiyanû þzöm hazûrladûm ki, Harriyÿ gþrÿ biz barûøaq,

Onun sÿhvlÿrinÿ gþrÿ, onun bÿdbÿxtliyinÿ gþrÿ,Arxasûnca qoyub getdiyi sirlÿrÿ gþrÿ, itirdiyi boø vaxta gþrÿ.Mÿn istÿyirdim ki, onun ke÷miø hÿyatûnû silib-tÿmizlÿyim,Vÿ yalnûz o illÿri ona xatûrladûm ki, hÿmin illÿr ÿrzindÿO, Viøvudda xoøbÿxt bir oülan olmuødur.Bu, onun gÿlÿcÿk uüuru ö÷ön lazûm idi.

A q a t a : Uüur nisbidir.Uüur bizim alÿmi bir-birinÿ qatdûüûmûz iølÿrdÿn biridir.Uüur onun þzönön ÿldÿ edÿcÿyidir,Sÿnin onun ö÷ön etdiyin deyildir.

E m i : Uüur bir øeydir, sÿnin onun ö÷ön etdiyin isÿ baøqa bir øeydir.

Mÿn bunu uüursuzluq adlandûrûram. Sÿnin sahiblik qÿzÿbin Bötön bu tÿrs illÿr ö÷ön olduqca göclö olmuødur. Otuz beø il bundan qabaq sÿn mÿnim ÿrimi ÿlimdÿn aldûn,

Èndi isÿ mÿnim oülumu.A q a t a : Bizim he÷ birimizin yiyÿlÿnÿ bilmÿdiyimiz bir øey ö÷ön

Biz niyÿ bir-birimizdÿn kösmÿliyik? ßgÿr bizim he÷ birimizin oülu vÿ ya ÿri olmayûbsa,

Onda bizim möbahisÿ ö÷ön he÷ bir ÿsasûmûz yoxdur.E m i : Sÿni kim sorüu-sual edib ki? Sÿnÿ qövvÿ verÿn nÿdir

Döøönÿsÿn ki, Harri ö÷ön nÿ yaxøûdûr, nÿ pis?

292

Bu tÿsir qövvÿsini kim sÿnÿ vermiødir onu inandûrasan ki, O, þz borcundan imtina etsin, Vÿ þz ailÿsini, þz xoøbÿxtliyini atûb getsin? Ona nÿyin yaxøû ola bilÿcÿyini kim planlaødûrmûødûr? Bu sÿnsÿn, yoxsa mÿn? Otuz beø ildir ki, onun hÿyatûnû planlaødûrûr, Viøvudda onsuz sÿkkiz ildir ki, gþzlÿyirÿm. Aclûq vÿ mÿyusluq illÿri. Sÿnin bu iødÿ nÿ payûn var idi ki? Sÿn nÿ vermisÿn? Èndi isÿ uüursuzluüun ÿleyhinÿ olaraq uüur qazanûla bilÿcÿk bir anda, Mÿn onun burada mÿskunlaødûüûna vÿ Xoøbÿxt olacaüûna ÿmin olduüum bir vaxtda Sÿn – o adam ki mÿnim ÿrimi ÿlimdÿn almûødû, Èndi mÿnim oülumu ÿlimdÿn alûrsan. Sÿn onu Viøvuddan, mÿnim ÿlimdÿn sÿn onu alûrsan...

(Meri i÷яri daxil olur.)

M e r i : Baüûøla mÿni, ÿmiqûzû Emi. Mÿn elÿ indicÿ Denmanû gþrmöøÿm.

O gÿlib mÿnÿ dedi ki, Harri buranû tÿrk edir.Ona Dauninq xÿbÿr vermiødir.Artûq bayûrda maøûn onun ö÷ön hazûrdûr. Nÿ baø verir?

E m i : O qadûn, o qadûn onu inandûrûb. Mÿn bilmirÿm, bu, necÿ baø verib.

Mÿn hÿmiøÿ ÷alûømûøam inanam –O, atasû kimi o qÿdÿr dÿ zÿif adam deyildir ki,Hÿr hansû bir qadûnûn ÿlindÿ aciz qalsûn.Mÿn ona tÿsir edÿ bilmirÿm, lakin sÿn ÷alûø.Amma sÿn dÿ onu inandûra bilmÿyÿcÿksÿn:Onda elÿ bir cadu vardûr ki, nÿsildÿn-nÿslÿ ke÷ir.

M e r i : Harri, doürudan da, gedirmi?



per artes

293

A q a t a : O gedir.Amma bu, mÿnim cadum deyil,Mÿnim etdiklÿrimin he÷ birinin tÿsirindÿn deyil,Mÿn yalnûz möøahidÿ aparmûø vÿ gþzlÿmiøÿm.Bu dönyada hÿr øey izahedilmÿzdir. Qÿrar baøqasûnûn qÿrarûdûr.

M e r i : Axû tÿhlökÿ dÿ elÿ baøqasûndan gÿlir.Mÿgÿr sÿn onu dayandûra bilmÿzsÿn?ßmiqûzû Aqata, onu dayandûr!Sÿn bilmirsÿn ki, mÿn nÿyi gþrmöøÿm vÿ nÿyi bilirÿm.O, bþyök bir tÿhlökÿ i÷indÿdir, mÿn bunu bilirÿm.Bunu mÿndÿn soruøma. Sÿn mÿnÿ inanmayacaqsan,Lakin mÿn sÿnÿ deyirÿm ki, bunu bilirÿm.Sÿn onu burada saxlamalûsan.Sÿn ona getmÿyÿ imkan vermÿmÿlisÿn.Mÿn bilmirÿm ki, nÿ edilmÿlidir vÿ nÿ edilÿ bilÿr.Hÿtta burada, hÿr hansû baøqa yerdÿ,Hÿr yerdÿ o, tÿhlökÿ i÷indÿdir.Mÿn qala da bilÿrÿm, gedÿ dÿ,Mÿnim ö÷ön hansû yaxøû olur olsun.Amma Harri getmÿmÿlidir. ßmiqûzû Aqata!

A q a t a : Tÿhlökÿ buradadûr, þlöm buradadûr vÿHarada isÿ baøqa yerdÿ deyildir.Baøqa bir yerdÿ, øöbhÿ yox ki, aqoniya vardûr,Þzönödanma vardûr. Amma olum, ya þlöm.Harri elÿ bir sÿrhÿdi aømûødûr ki, orada tÿhlökÿsizlikVÿ tÿhlökÿlilik tamamilÿ baøqa bir mÿna kÿsb edir.Bundan savayû, o qayûda bilmÿz. Xösusilÿ o øÿxslÿrÿ gþrÿ ki,Onlar bu dönyada yaøayûrlar.Sÿn döøönörsÿn ki, mÿn bu mÿsuliyyÿtin altûna girÿ bilÿrÿm.He÷ kÿs bunu etmÿz, he÷ kÿs bilmÿsÿ ki, orada nÿ tapûlacaq,

294

Belÿ bir mÿsuliyyÿti boynuna gþtörÿ bilmÿz.Amma Harri þn xÿtt boyunca aparûlûb: o, yoluna davam etmÿlidir.Onun ö÷ön þlöm yalnûz bu tayda qalmûødûr.Onun ö÷ön þlöm vÿ tÿhlökÿsizliyin mÿnalarû baøqa-baøqadûr.Onlar bunu aydûnlaødûrmûølar vÿ mÿnOnlarû gþrÿn bir adam olaraq onlara inam bÿslÿmÿliyÿm.

M e r i : Aha... belÿ de... Sÿn dÿ onlarû gþrmösÿn?A q a t a : Biz hamûmûz getmÿliyik vÿ hÿrÿ þz yoluyla getmÿlidir.

Sÿn, mÿn vÿ Harri. Sÿn vÿ mÿn. Mÿn, ÿzizim; ×ox göman ki, veyllÿndiyimiz zaman biz yenÿ dÿ gþröøÿcÿyik Amma bu, neytral bir ÿrazidÿ olacaqdûr. Èki dönya arasûnda

M e r i : Onda sÿn mÿnÿ kþmÿk edÿrsÿn! Yadûndadûrmû, bu axøam mÿn sÿnÿ nÿ dedim? Mÿn bilirdim ki, haqlû idim, Sÿn mÿni bunu gþzlÿmÿyÿ vadar etmisÿn. Yalnûz bunu gþzlÿmÿyÿ. Hesab edirÿm ki, mÿn, doürudan da, bunu örÿkdÿn deyirÿm. ßlbÿttÿ, bu, olduqca ÷ox gecdir. Bundan sonra he÷ bir øey mÿnÿ qismÿt ola bilmÿz. Gÿrÿk mÿn bu haqda bilmiø olaydûm. Hÿr øey qurtardû, hÿtta bilirÿm ki, hÿr øey baølamamûø qurtardû. Lakin þzöm-þzömö aldadûrdûm. Uzun illÿr lazûmmûø þyrÿnÿsÿn ki, kimsÿ þlödör! Èndi bilirsÿnmi ki, sÿn mÿnÿ kþmÿk etmÿlisÿn. Mÿn mötlÿq gedÿcÿyÿm. Vÿ indi mÿn göman edirÿm ki,



per artes

295

Þzönÿ yol yoldaøû tapmaq artûq ÷ox gecdir. Elÿ deyilmi?E m i : Belÿ ÷ûxûr ki, sizin hamûnûz mÿni tÿk qoyub gedÿcÿksiniz.

Bu lÿnÿtÿgÿlmiø evdÿ qoca bir qadûn tÿk qalacaqdûr. Qoy bu divarlar ovulub tþkölsön. Niyÿ mÿn narahat olmalûyam ki, Damûn kirÿmitlÿri damûn östöndÿ qalsûn. Niyÿ ki mÿn sonu olmayan kölÿklÿrlÿ vÿ soyuq hava ilÿ Möbarizÿ aparmalûyam? Artan vergilÿrÿ qarøû vuruømalû, Þdÿnilmÿyÿn kirayÿ haqlarûna gþrÿ narahat olmalû, Kapital qoyuluøunu hesablamalû, vÿkillÿ, brokerlÿ Haqq-hesab ÷ÿkmÿliyÿm? Niyÿ ki? Bir ayaüû qÿbirdÿ olan Adamûn qayüûlarû bu kimi øeylÿr olmamalûdûr. Qoy yaüûø vÿ kölÿk bötön bunlarû söpöröb aparsûn.

(Emi bu sþzlяri danûøarkяn Harri yol paltarûnû geyinяrяk i÷яri girir.)

H a r r i : Amma ana, Con ilÿ Artur ki hÿmiøÿ sÿnin yanûnda olacaq

Vÿ bötön bu øeylÿrin qayüûsûna elÿ onlar da qalacaqdûr.Èndi Conun narahatlûq ke÷irmÿmÿsinÿ baxma,Onun alnûna yazûlûb ki, o, Viøvudun ÿsl sahibidir,O, qÿnaÿtbÿxø oülandûr.Mÿnÿ gÿldikdÿ, mÿn sÿnin ÿn az narahat olacaüûn bir oüulam.Mÿnim þz yolum var vÿ bu yolun yol÷usuyam:Qorxma, mÿn normal tÿhlökÿlÿrdÿn xaliyÿm.Amma mÿn buna da bel baülaya bilmÿrÿm.Amma, anacan, bu belÿdir.

296

Mÿn bir daha buraya qayûdûb gÿlÿnÿ qÿdÿr bu, belÿ olacaqdûr.

E m i : ßgÿr indi sÿn getsÿn, mÿn sÿni bir daha he÷ vaxt gþrmÿyÿcÿyÿm.

(Elя bu vaxt Violet, Cerald vя ×arlz i÷яri daxil olur.)

× a r l z : Harri hara gedir? Bu, nÿ mÿsÿlÿdir?E m i : Aqatadan soruø.C e r a l d : Bu, nÿ demÿkdir? Harri hara gedir?E m i : Aqatadan soruø.V i o l e t : Mÿn qÿtiyyÿn baøa döøÿ bilmirÿm? O, niyÿ gedir?E m i : Aqatadan soruø.V i o l e t : Hÿqiqÿtÿn, bÿzÿn mÿnÿ elÿ gÿlir ki,

Mÿn bu ailÿdÿ yeganÿ dÿli adamam. Sizin davranûøûnûzû

Mÿn he÷ nÿ ilÿ izah edÿ bilmirÿm. Nÿ baø vermiødir, Emi?E m i : Harri evdÿn ÷ûxûb gedir ki, missionerlik etsin.H a r r i : ...Amma...× a r l z : Missioner! Bizim ailÿmizdÿ he÷ vaxt missioner olmayûb!

Bÿs niyÿ belÿ tÿlÿm-tÿlÿsik? Hÿlÿ bir ÿmÿlli-baølû qÿrar qÿbul etmÿmiø...C e r a l d : Tropik iqlimdÿ he÷ bir pis cÿhÿt yoxdur. Amma gÿrÿkdir ki,

Bir qÿdÿr mÿøq edÿsÿn. Bunun ö÷ön tibbi bilik ÿsas øeydir. Mÿn kifayÿt qÿdÿr tez-tez missionerlÿrlÿ gþröømöøÿm. Onlarûn bÿzilÿri ÷ox ÿdÿbli insanlardûr. Missionerlik örÿkbulandûran bir peøÿdir. Bÿzÿn onlar ÷ox xeyirli olurlar, onlar yerli adamlarû tanûyûr,



per artes

297

Baxmayaraq hÿrdÿnbir ÿziyyÿt dÿ ÷ÿkirlÿr. Amma, gÿrÿk dil þyrÿnÿsÿn. Vÿ bir ne÷ÿ dialektdÿ danûømaüû bacarasan. Bu, ÷ox-÷ox hazûrlaømaq demÿkdir.V i o l e t : Gÿrÿk sÿnin dini ixtisasûn da olsun! Mÿncÿ, yaxøû olar ki, din xadimi ilÿ mÿslÿhÿtlÿøÿsÿn...C e r a l d : Vÿ unutma ki, Getdiyin yerdÿn asûlû olaraq gÿrÿkdir ki, peyvÿnd olunasan.× a r l z : Belÿ bir iø he÷ vaxt bizim ailÿmizdÿ baø vermÿmiødir.V i o l e t : Mÿn bunu baøa döøÿ bilmirÿm.H a r r i : Mÿn he÷ vaxt demÿmiøÿm ki, mÿn missioner olmaq niyyÿtindÿyÿm.

Mÿn sizÿ izah edÿcÿyÿm, lakin sizlÿrdÿn he÷ birinizBuna inanasû deyilsiniz. Lap inansanûz da, yenÿMÿni baøa döøÿ bilmÿzsiniz ki, niyÿ mÿn gedirÿm.Siz mÿnim gþrdöklÿrimi gþrmÿmisiniz.Siz niyÿ bu iødÿn belÿ bir mÿzhÿkÿ ÷ûxarmalûsûnûz?Yalnûz istÿyirÿm ki, mömkön qÿdÿr bu iøi øiøirtmÿyÿsiniz.Siz yavaø-yavaø buna uyüunlaøa bilÿrsiniz.Bununla belÿ, þzömön pis davranûøûma gþrÿ sizdÿn özr istÿyirÿm.Lakin iødir, bu mÿsÿlÿni baøa döøÿ bilsÿniz,Siz bu iøÿ sevinÿrdiniz. Belÿliklÿ, mÿnSizinlÿ bir daha gþröømÿk arzusu ilÿ “salamat qalûn” deyirÿm.

C e r a l d : Yaxøû, Harri, bir halda ki, sÿnin qÿrarûn qÿtidir, Biz bu qÿrarû qÿbul edirik. Amma gecÿ ÷ox qarûøûq bir gecÿdir

Vÿ gÿrÿk sÿn ehtiyatlû olasan. Dauninqi þzönlÿ gþtörörsÿnmi?

298

H a r r i : Bÿli, Dauninqi dÿ þzömlÿ gþtörörÿm. Siz qorxmamalûsûnûz ki, mÿn tÿhlökÿ i÷indÿyÿm. Belÿ øeylÿr Artur vÿ Conun baøûna gÿlÿ bilÿr. Onlardan muüayat olun. Ana, mÿndÿn xÿbÿr-ÿtÿr ÷ûxana qÿdÿr Önvanûm Londondakû bankda olacaqdûr.

Salamat qal, ana.E m i : Salamat qal, Harri!H a r r i : Salamat qalûn!A q a t a : Salamat qal!H a r r i : Salamat qal, Meri.M e r i : Salamat qal, Harri. Þzöndÿn muüayat ol!

(Harri ÷ûxûb gedir.)

E m i : Bu yaøûmda, yalnûz indi hÿqiqÿti þyrÿndim.O hÿqiqÿt ki, artûq onu dözÿltmÿk ÷ox gecdir.Bununla belÿ, ÿgÿr mÿn bu hÿqiqÿtlÿrin hamûsûnû bilsÿm,×ox øad olardûm.Mÿn hÿmiøÿ uøaqlarûm ö÷ön olduqca ÷ox øeylÿr istÿmiøÿm.Hÿyatûn verÿ bilÿcÿklÿrindÿn dÿ ÷ox øeylÿr istÿmiøÿm.Èndi isÿ mÿhz buna gþrÿ Allah mÿni cÿzalandûrûr.Cerald, bu otaqda sÿn ÿn kötbeyin insansan.Violet, sÿn ziyanû dÿymÿyÿn, lakin ÷ox hiylÿgÿr adamsan.Mÿn sÿninlÿ dostluq elÿmÿyi bötön digÿrlÿrindÿn östön tuturam.Gÿl mÿnÿ kþmÿk elÿ ki, mÿn o biri otaüa ke÷im vÿ yatûm.Sonra isÿ mÿni tÿk burax.

C e r a l d : ßlbÿttÿ, Emi!



per artes

299

V i o l e t : Mÿn baøa döømörÿm. Nÿ baø verib ki, yalnûz bir øey baø verib.

(Emi, Violet, ×arlz mörяxxяs olurlar.)

× a r l z : Bu ÷ox qÿribÿdir, Amma mÿn indi hiss etmÿyÿ baølayûram ki, Deyÿsÿn, burada mÿnim baøa döøÿ bilÿcÿyim bir øey vardûr. Amma bunu mÿnÿ demÿdilÿr. Desÿydilÿr, baøa döøÿrdim.

Mÿn þzömö kifayÿt qÿdÿr tÿhlökÿsiz hesab edirdim.Èndi isÿ mÿn þzömö tÿhlökÿsiz hiss etmirÿm.Elÿ bil ki, mÿn Pel Mel kö÷ÿsini ke÷ÿndÿ Yer körÿsiMÿrkÿzdÿn iki yerÿ bþlönÿcÿk. Mÿn döøönördöm ki,Hÿyat mÿnÿ bir daha baøqa bir sörpriz etmÿyÿcÿkdir;Amma indi xatûrlayûram ki, mÿn hÿmiøÿBerlinqton Arkadakû buldoqlardan qorxu hissi ke÷irirÿm.ßgÿr bötön anlarûm belÿ ke÷sÿydi, onda necÿ,Kaø mÿn hÿmiøÿ oyaq olaydûm. Sizin hÿr ikiniz, elÿ bil ki,Bu haqda mÿndÿn qat-qat ÷ox bilirsiniz.

(Dauninq i÷яri daxil olur, söröcö kostyumunda, tяlяsir.)

D a u n i n q : Baüûølayûn xanûm, baüûølayûn cÿnab ×arlz; Aüamûz mÿni geri gþndÿrdi, yadûna döødö ki, o, Siqaret qutusunu burada qoymuødur, stolun östöndÿ. Aha, bax oradadûr. ×ox saü olun! Gecÿniz xeyrÿ qalsûn, miss! Gecÿniz xeyrÿ qalsûn, miss Meri! Gecÿniz xeyrÿ qalsûn, cÿnab!

M e r i : Dauninq, sÿn mÿnÿ sþz verirsÿnmi ki, Cÿnabûnûzla sÿfÿrdÿ olarkÿn onu he÷ vaxt tÿk qoymayacaqsan?

300

D a u n i n q : ßlbÿttÿ miss; Nÿ qÿdÿr ki mÿn ona lazûmam, Onu he÷ vaxt tÿk qoymayacaüam.

M e r i : Onun sÿnÿ ehtiyacû vardûr. Sÿn onu he÷ vaxt tÿk qoymamalûsan.D a u n i n q : Sizÿ bu, gölmÿli gþrönÿ bilÿr, lakin mÿn demÿliyÿm ki,

Sizÿ qÿribÿ gþrönsÿ dÿ, Bötön onunla olduüum vaxtda mÿnÿ elÿ gÿlir ki, Onu hamûdan yaxøû baøa döøörÿm. Vÿ mÿndÿ belÿ bir hiss vardûr ki, cÿnabûmûzûn bu dÿfÿ mÿnÿ Uzunmöddÿtli ehtiyacû olmayacaqdûr. Mÿn sizÿ bunun sÿbÿbi haqqûnda he÷ bir øey deyÿ bilmÿrÿm. Lakin sizÿ nÿ demÿk istÿdiyimi gþstÿrmÿk istÿyirdim ki, Siz buna inanmayacaqsûnûz, amma mÿn hÿmiøÿ demiøÿm Cÿnabûmûza nÿ olmuødursa, bötön baø verÿnlÿr, sanki, Daha nÿyinsÿ baø vermÿsi ö÷ön hazûrlûq dþvrö ke÷irir. Mÿnim dil qabiliyyÿtim yoxdur, lakin mÿn dediyimÿ ÿminÿm: Bizim ÿksÿriyyÿtimiz øÿraitÿ uyüun olaraq yaøayûrûq. Lakin onun kimi adamlar ö÷ön, onlarûn daxilindÿ nÿ isÿ vardûr ki, Onlara nÿ iø baø verÿcÿyi barÿdÿ, sanki, onlara hesabat verir. Ènsanda buna inanma hissi yaranûr. Belÿliklÿ, mÿnÿ elÿ gÿlir ki, mÿn onun baøûna Nÿ iø gÿlÿcÿyini, elÿ bil, ÿvvÿlcÿdÿn bilirÿm. Vÿ bu, tamamilÿ tÿbiidir. Bu da ki ola cÿnabûmûz. Vÿ ona gþrÿ dÿ deyirÿm ki, mÿndÿ belÿ bir hiss vardûr ki,



per artes

301

Ona uzun möddÿt lazûm olamayacaüam, Ona he÷ kÿs lazûm gÿlmÿyÿcÿk.A q a t a : Dauninq, ÿgÿr onun davranûøû hÿrdÿnbir

Èzahedilmÿz olarsa, sÿn bundan narahat olmamalûsan. O, hÿr an hÿm sÿnin, hÿm dÿ mÿnim kimi aülûnû itirÿ bilÿr. O da dönyanû sÿnin vÿ mÿnim gþrdöyöm kimi aydûn øÿkildÿ gþrör. Yalnûz fÿrq ondadûr ki, o, bizim gþrdöyömözdÿn Daha ÷ox øeylÿr gþrmöødör. Vÿ biz dÿ onlarû gþrmöøök, miss Meri vÿ mÿn.

D a u n i n q : Mÿn sizi baøa döøörÿm, miss. ßgÿr Belÿ demÿk mömköndörsÿ, bu mÿsÿlÿni siz ortaya atdûüûnûza gþrÿ Mÿn xeyli yöngöllök hissi ke÷irirÿm. Mÿncÿ, siz nÿ demÿk istÿdiyimi baøa döøörsönöz. Mÿn döøönörÿm ki, bu mÿhz elÿ bu sÿbÿbdÿndir ki, Bu axøam yola döøörök. ßslindÿ, yarûmcan halda bunu gþzlÿyirdim, Ona gþrÿ dÿ maøûnû hazûr vÿziyyÿtÿ gÿtirmiødim. Siz o qarabasmalarûmû deyirsiniz, xanûm! Cÿnabûmûz onlarû gþrÿndÿ mÿn tÿÿccöb etdim, Belÿ ÷ûxûr ki, siz dÿ onlarû gþrmösönöz! Onlar nþvbÿ ilÿ sizin dÿ gþzönözÿ gþrönÿ bilÿrlÿr. Onlar ÿvvÿlcÿ mÿnim gþzömÿ dÿ gþröndölÿr. Sonra mÿn onlara alûødûm. Bilirdim ki, onlarûn iølÿri mÿnimlÿ deyil, cÿnabûmûzladûr. Ona gþrÿ onlar mÿnim gþzömÿ øÿn-øÿn danûøan kimi gþrönördölÿr. Onlardan he÷ bir ziyan gÿlmÿz. And i÷irÿm ki, onlar xÿtÿr yetirmÿz.

Demÿk istÿdiklÿrinizin hamûsû elÿ bu idimi, xanûm?

302

A q a t a : Hamûsû elÿ budur, ÷ox saü ol! Biz sÿni yoldan etmÿmÿliyik. Cÿnabûnûz narahat olacaq ki, Sÿn niyÿ bizim yanûmûzda bu qÿdÿr lÿngimisÿn.

(Dauninq mörяxxяs olur, Ayvi i÷яri girir.)

A y v i : Dauninq hara gedir? Harri haradadûr? Bura bax, Arturdan teleqram gÿlib.

(Cerald ilя Violet i÷яri daxil olur.)

Gþrÿsÿn, teleqramû niyÿ gþndÿrib, o ki telefonla danûømûødû. Olarmû ki, mÿn onu sizin ö÷ön oxuyum? Bilmirÿm ki, bunu Emiyÿ gþstÿrim, yoxsa yox.

(Oxuyur.)

“Tÿÿssöflÿr olsun ki, øÿhÿrdÿ iø... Ne÷ÿ-ne÷ÿ belÿ ad gönö arzulayûram, sabah gþröøÿrik, ×oxlu-÷oxlu ad gönlÿri arzulayûram. Urra. Þpörÿm. Artur”. Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, biz nÿ baø verdiyini bildikdÿn sonra

Sÿncÿ, bunu Emiyÿ gþstÿrmÿk olarmû?V i o l e t : Xeyr, ÿlbÿttÿ, olmaz.

Sÿn bilmirsÿn ki, nÿ baø vermÿkdÿdir, Ayvi Vÿ bilsÿydin dÿ, sÿn onu baøa döøÿ bilmÿzsÿn. He÷ mÿn dÿ bunu baøa döøÿ bilmirÿm, sÿn necÿ

Baøa döøÿ bilÿrsÿn? Emi yaxøû deyil. O, istirahÿt edir.A y v i : Aman Allah. Mÿn ÷ox tÿÿssöf edirÿm,

Bÿs sÿn mÿnÿ bunu izah edÿ bilmÿzsÿnmi? Niyÿ sizin hamûnûz bu gön belÿ þzönÿmÿxsus gþrönörsönöz? Mÿncÿ, mÿn nÿ baø verdiyini bilmÿliyÿm.



per artes

303

E m i n i n s ÿ s i : Aqata, Meri, gÿlin! Qaranlûqda saat dayanmûødûr!

(Aqata vя Meri mörяxxяs olur. Fasilя.

Varburton i÷яri daxil olur.)

V a r b u r t o n : Bu, yaman bÿlalû bir gecÿ oldu, gah gir, gah da ÷ûx.

Elÿ mÿn dÿ gþr ne÷ÿ dÿfÿ girib-÷ûxmûøam. Amma mÿn øadam ki, Conun vÿziyyÿti yaxøûdûr. Vin÷elin izah elÿdiyi qÿdÿr dÿ ciddi bir iø yoxdur vÿ Sÿhÿr o gÿlib buraya ÷ûxacaqdûr. Mÿn ömid bÿslÿyirÿm ki, Xanûm Mon÷ensey narahat olmayûb. Mÿn ÷ox istÿrdim ki, onun bir az fikrini daüûdûm. Necÿ bÿyÿm, ona nÿ olub ki?

(Meri i÷яri girir.)

M e r i : Hÿkim Varburton!V a r b u r t o n : Mÿni baüûølayûn.

(Varburton vя Meri ÷ûxûrlar.)

X o r : Biz istÿmirik ki, eyni pÿncÿrÿdÿn bayûra baxaq vÿTamamilÿ baøqa bir mÿnzÿrÿ gþrÿk.Biz istÿmirik ki, nÿrdivana dûrmaøaq vÿ gþrÿk ki,O nÿrdivan bizi aøaüû döøörör.Biz istÿmirik ki, qapûdan bayûra ÷ûxaq vÿÞzömözö yenidÿn eyni otaqda tapaq.Biz baüdakû qarüûdalûnû istÿmirik, ÷önkiBu, insanûn baøûndakû qarüûdalûnû xatûrladûr.Biz istÿmirik ki, oyaq olduüumuz zamanNÿ isÿ bir øey baø versin,×önki bu da bizim yatdûüûmûz zamanGþrdöyömöz yuxulara bÿnzÿyir.

304

Biz yaøamaüûn adi bir iø olduüunu bilirik.Biz maøûnû necÿ iølÿtmÿyin dilini bilirik.Biz adi hallarda qÿzavö-qÿdÿrlÿrdÿn yayûna bilÿrik,Biz alova qarøû ÷ûxûrûq, biz xÿstÿliyÿ qarøû ÷ûxûrûqBiz qösurlu kþkÿlmÿyÿ qarøû ÷ûxûrûqLakin Allahûn iøinÿ qarøû ÷ûxmûrûqBiz ÷oxlu fösunkarlûq vÿ heyranlûq gþrmöøök,Cadugÿrliyin ki÷ik formalarûnû gþrmöøök.Möqÿddÿslik vÿ ÿl falû gþrmöøök.Yuxusuzluüa qarøû xösusi hallar gþrmöøök,Lömbarqo vÿ pul itkisi gþrmöøök.Lakin bizim anlama dairÿmizOlduqca mÿhdud bir ÿhatÿyÿ malikdir.Amma buraya ciddi praktik mÿqsÿdlÿr ö÷önGþrdöyömöz iølÿrin sayû daxil deyildir.Vÿ gþrdöyömöz iølÿr barÿdÿ döøöndökdÿ belÿBiz döøönmÿk haqqûnda da ÷ox øeylÿri bilmirik.Biz bilmirik ki, bu dairÿnin xaricindÿ nÿlÿr baø verir.Bÿs baø vermÿnin mÿnasû nÿdir?Nÿ pusqu qurulub sobadan yandaOrada dayanan daø arxasûndaYerin o özöndÿGölömsÿr bu ayûn lap arxasûndaBiz baøa döømörök bir-birimizi.Bilmirik he÷ nÿlÿr gþzlÿyir biziCavab axtarûrûq, biz cavab ancaqYox bu suallara he÷ bircÿ cavab!Ètkilÿr vermiøik, yox biliyimizDöøönmÿk lazûmdûr hÿlÿ bu haqdaYolu itirmiøik biz qaranlûqda.

A y v i : Mÿn dÿfn mÿrasimi sona yetÿnÿ qÿdÿr qalmalû olacaüam.

Mÿnim Londona aldûüûm bilet Hÿlÿ dÿ þz qövvÿsini saxlayacaqdûrmû?



per artes

305

C e r a l d : He÷ istÿmÿzdim ki, Artur vÿ Conla sabah öz-özÿ dayanûm.× a r l z : Mÿn qorxuram ki, deyÿsÿn, baøûmû itirmiøÿm.

Elÿ bil, he÷ baøûm yerindÿ deyil.Amma bununla belÿ, döøönörÿm ki,Baøa döøÿ bilÿrdim.

H a m û : Biz bu ana þzömözö hazûrlamalûyûq. Biz nÿ dözgöndörsÿ, onu da etmÿliyik.

(Mörяxxяs olurlar.)

(Bir qapûdan Aqata vя Meri daxil olur vя ortaya ki÷ik, daøûna bilяn bir masa qoyurlar. Denman яlindя ad gönö tortu, östöndя yanan

øamlarla birlikdя daxil olur vя onu masanûn östönя qoyur. Denman mörяxxяs olur. Aqata vя Meri stolun hяndяvяrindя

tяk cяrgя ilя hяrlяnirlяr. Hяr pöflяmяdя onlar bir ne÷я øamû pöflяyib sþndörörlяr ki, onlarûn

son sþzlяri qaranlûqda deyilsin.)

A q a t a : Bÿla yavaø-yavaø gÿlir ki,Þz iøini sona yetirsinO nÿ tÿlÿsÿ bilяр,Nÿ dÿ ki he÷ lÿngiyÿ.

M e r i : O, yolunu sÿhv sala bilmÿzOnu yolundan dþndÿrmÿk cÿhdiYalnûz digÿr adamlarûnÞlömönÿ sÿbÿb ola bilÿr.

A q a t a : Bÿla bir göcdörO, sÿbÿbin subyekti deyildirHÿr bÿlanûn þz kursu varÞzönön þz þlöm yolu var.Davam et, davam et.

M e r i : Tÿkcÿ gön vaxtû deyilVÿ qaranlûq dönyada daO yerdÿ ki, biz nÿ etdiyimizi bilirikOnun ÿmÿliyyatû yoxdurDavam et! Davam et!

306

A q a t a : Amma gecÿ vaxtûVÿ yerin altûndaBizim toxuduüumuz ilmÿlÿrBizi bir-birimizÿ baülayûrDavam et! Davam et!

M e r i : Bÿla yayûlûbHÿr øeyin alt özöndÿGölömsÿr gözgönön arxasûndaVÿ gölömsÿr ayûn arxasûndaDavam et! Davam et!

A q a t a : Bu da bizim ziyarÿtimizin sonuDairÿ boyu fûrlana-fûrlanaHeyranlûüûmûzû tamamlayûr.Belÿliklÿ, qoy döyön a÷ûlsûn×arpazlar qoy döz olsunQoy ÿyrilÿr dözÿlsinVÿ bÿla qoy sona yetsinBizim dualarûmûzlaBizim ziyarÿtimizlÿO kÿslÿr tÿrÿfindÿn ki, bu dönyadan ayrûlaraqMöxtÿlif istiqamÿtlÿrÿ yþn alûrlar.Onlarûn þz gönahlarûnûn yuyulmasû ö÷önVÿ bizlÿrdÿn ayrû döøÿnlÿrinGönahlarûnûn yuyulmasû ö÷önAllah onlara rÿhmÿt elÿsin!



per artes

307

KOKTEYL QONAQLIÜIKomediya


Edvard ×ÿmber leynCul ia (xan ûm Øut le tvay te)Aleksandr Makkolq i G ibzPeter Qv i lpeSe l i a Kop les toun×aüûr û lmamûø qonaq , sonradan cÿnab Henr i Harkor t – Re i l l i k imi t an ûn û r .Lÿv ina ×ÿmber leynDayÿ – Kat ibÿKaterer in adamû

Hadisÿ Londonda vaqe olur.

BÈRÈNCÈ PßRDß

B i r i n c i s ÿ h n ÿ×яmberleynlяrin Londondakû mяnzilinин qonaq otaüû. Axøam÷aüû, Edvard ×яmberleyn, Culia Шutletvayte, Selia Koplestoun, Peter

Qвilpe, Aleksandr Makkolqi Gibz vя ÷aüûrûlmamûø qonaq.

A l e k s a n d r : Siz ÿsas mÿsÿlÿlÿrdÿn yayûnmûsûnûz, Culia, Orada pÿlÿnglÿr yox idi. Mÿsÿlÿnin canû da elÿ burada idi.C u l i a : Bÿs onda sÿn aüacûn baøûnda nÿ edirdin, sÿn vÿ Maharaca?

308

A l e k s a n d r : Mÿnim ÿzizim Culia! Buna he÷ bir ömid yeri qalmûr,

Sÿn mÿnÿ qulaq asmamûsan.P e t e r : Aleksandr, lazûmdûr ki, sÿn bösbötön hamûsûnû yenidÿn danûøasan.A l e k s a n d r : Mÿn he÷ vaxt eyni hekayÿni iki dÿfÿ danûømûram.C u l i a : Amma hÿlÿ dÿ gþzlÿyirÿm eøidÿm ki, nÿ baø vermiødir.

Bilirÿm ki, bu hekayÿ pÿlÿnglÿr haqqûnda olan Bir hekayÿ kimi baøladû.S e l i a : Sÿn Allah, hþcÿtlÿømÿni saxlayûn. Hÿr ikiniz. Culia,

Èndi sÿnin nþvbÿndir. Lötfÿn, bizÿ sraüagön dediyin Ledi Klutz vÿ toy tortu haqqûndakû hekayÿni bir daha danûø.P e t e r : Vÿ de ki, saqi onu anbarda øampan øÿrabû ilÿ

Aüzûnû necÿ yaxaladûüûnû gþrmöødö. Bu hekayÿ mÿnim xoøuma gÿlir.S e l i a : Mÿn bu hekayÿni xoølayûram.A l e k s a n d r : Mÿn bu hekayÿni eøitmÿkdÿn he÷ vaxt yorulmuram.C u l i a : Bizim hamûmûz bu haqda bilirikmi?

Amma biz he÷ zaman o hekayÿni sÿn danûøanda yorulmuruq. Mÿn inanmûram ki, buradakû adamlarûn hamûsû O hekayÿni bilmiø olsun.

(×aüûrûlmamûø qonaüa)

Siz bu hekayÿni bilmirsiniz, elÿ deyilmi?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Xeyr, mÿn onu he÷ vaxt eøitmÿmiøÿm.S e l i a : Bu da sÿnin ö÷ön tÿzÿ bir dinlÿyici, Culia Vÿ mÿn he÷ inanmûram ki, Edvard bu haqda bilmiø olsun.E d v a r d : Ola bilsin ki, mÿn eøitmiøÿm, amma yadûmda deyil.



per artes

309

S e l i a : Bunu danûøacaq yeganÿ adam Culiadûr. Onun ÷ox gþzÿl mimikalarû vardûr.

O danûøanda adamûn hÿr øey yadûnda qalûr.C u l i a : Doürudanmû, mÿnim yaxøû mimikalarûm var?P e t e r : Sÿnin yaxøû mimikalarûn var vÿ sÿn Hÿr øeyi yerli-yerindÿ edirsÿn.A l e k s a n d r : ßgÿr onun þzö istÿmÿsÿ ki, nÿ isÿ bir dÿyiøiklik etsin, Onda o, hÿr øeyi yerli-yerindÿ danûøûr.S e l i a : Xösusilÿ dÿ o, Litva lÿhcÿsi ilÿ danûøanda.C u l i a : Litva? Klutz xanûm?P e t e r : Mÿn dÿ elÿ fikirlÿøirdim ki, o, Bel÷ikadandûr.A l e k s a n d r : Onun atasû Baltikyanû dþvlÿtdÿki bir ailÿyÿ mÿxsusdur.

ßn qÿdim Baltikyanû dþvlÿt ailÿlÿrindÿn birinÿ. O ailÿnin bir qolu Èsve÷ÿ, o biri qolu isÿ Danimarkaya gedib ÷ûxûr Onlarûn bir neøÿ ÷ox istÿkli qûzlarû vardûr.

Èndi bilmirÿm, onlarûn axûrû necÿ oldu.C u l i a : Bir dÿfÿ ledi Klutz ÷ox sevimli qûzlardan biri idi.

Bilirsÿn, o, necÿ hÿyat sörördö. Mÿn ona “Qreta” deyÿ möraciÿt edÿrdim. Sÿn olduqca ÷ox hÿrÿkÿtlisÿn. Amma o, þzö-þzöndÿn hÿzz alardû.


Siz ledi Klutzu tanûyûrdûnûzmû?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Xeyr, mÿn onu he÷ vaxt gþrmÿmiøÿm.S e l i a : Toy tortu haqqûnda sþhbÿtini davam etdir.C u l i a : Amma, hÿqiqÿtÿn dÿ, bu, mÿnim hekayÿm deyildir.

Mÿn bu hekayÿni Delia Verinderdÿn eøitmiøÿm. Bu hekayÿ baø verÿndÿ orada kim var idi?


Siz Delia Verinderi tanûyûrsûnûzmû?

310

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Xeyr, mÿn onu tanûmûram.C u l i a : Bura bax, adam gÿrÿk bir hekayÿni danûømamûødan ÿvvÿl ×ox ehtiyatlû olsun.A l e k s a n d r : Delia Verinder? Bu, o qûzdûrmû ki, onun ö÷ qardaøû vardûr?C u l i a : Ne÷ÿ qardaøû? Mÿncÿ, iki qardaøû var idi.A l e k s a n d r : Xeyr, ö÷ qardaøû var idi, ancaq gÿrÿk ki,

Sÿn ö÷öncö qardaøû tanûmûrsan: Onlar onu kÿnarda saxlayûrlar.C u l i a : Aha, sÿn o birinimi deyirsÿn?

O, bir az aüûldankÿm idi. Amma o ÷ox zÿrÿrsiz adam idi.A l e k s a n d r : Yaxøû, qoy ziyansûz olsun.C u l i a : Saat dözÿltmÿkdÿ onun kimi ikinci bir aüûllû adam yox idi; Vÿ onun olduqca göclö eøitmÿ qabiliyyÿti var idi.P e t e r : Yarasalarûn qûøqûrûq sÿslÿrini eøidirdi?C u l i a : O, yarasalarûn qûøqûrûq sÿslÿrini eøidirdi.S e l i a : Bÿs sÿn hardan bilirdin ki, o, Yarasalarûn qûøqûrûq sÿslÿrini eøidirdi?C u l i a : ×önki o, belÿ demiødi vÿ mÿn dÿ ona inanmûødûm.S e l i a : Yaxøû, o ki belÿ... ziyansûz idi, sÿn ona necÿ inana bilÿrdin? O, bunu, sadÿcÿ, tÿsÿvvör etmiø olardû.C u l i a : Mÿnim ÿzizim Selia.

Sÿn hÿr øeyÿ belÿ øöbhÿli mönasibÿt bÿslÿmÿmÿlisÿn. Mÿn bir dÿfÿ øimalda onlarûn qÿsrindÿ qalmûødûm. Bilirsÿn, o, necÿ dÿ ÿziyyÿt ÷ÿkirdi! Onlar ÷alûøûrdûlar ki, onun ö÷ön bir ada tapsûnlar.

Elÿ bir ada ki, orada yarasalar yoxdur.A l e k s a n d r : Bÿs o, indi dÿ oradadûrmû? Culia, doürudan da, informasiya mÿdÿnidir.



per artes

311

S e l i a : Culianûn bilmÿdiyi ÷ox az øey tapûlar.P e t e r : Lötfÿn, toy tortu haqqûndakû hekayÿni davam etdir.

(Edvard otaüû tяrk edir.)

C u l i a : Xeyr, biz Edvard otaüa qayûdûb gÿlÿnÿ qÿdÿr gþzlÿyÿcÿyik. Èndi istÿyirÿm ki, dincÿlim. Orada he÷ kokteyl qalûbmû?P e t e r : Amma lötfÿn, davam elÿ. Onsuz da, Edvard qulaq asmûrdû.C u l i a : Xeyr, o qulaq asmûrdû, lakin Edvard Lavinasûz

×ox qÿmgin gþrönördö. He÷ mömkön olan øeyÿ oxøamûr ki, O, hÿr øeyi mÿnim ö÷ön qoyub getsin ki, mÿn iølÿri yoluna qoyum. Belÿ dÿ ev sahibi olar! Vÿ yemÿyÿ he÷ bir yararlû øey yoxdur! Bir kokteyl qonaqlûüûnda mÿnim ö÷ön yemÿli øey yalnûz Qûr-qûrûntûdûr ki, mÿn elÿ evdÿ dÿ oturub belÿ øeylÿri yeyib-i÷ÿ bilÿrdim.

(Edvard яlindя bir sini ilя geri qayûdûr.)

Edvard, bu zeytunlarûn dadlû olanûndan ver. Bu nÿdir? Qûzarmûø kartof dilimlÿri? Xeyr, mÿn onlarû gþrÿndÿ zÿhlÿm gedir. Di qulaq asûn. Mÿn sizÿ ledi Klutz haqqûnda danûømaüa baølayûram. Bu, Vinsvelzdÿki toyda olmuødur. ×ox-÷ox il bundan qabaq.


Siz Vinsvelzlÿri tanûyûrdûnûzmû?

312

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Xeyr, mÿn Vinzvelzlÿri tanûmûram.C u l i a : Bilirsiz, onlarûn hÿr ikisi indi þlmöølÿr

Amma mÿn bilmÿk istÿrdim. ßgÿr onlar sizin dostlarûnûz olmuølarsa,

Mÿn hekayÿni sþylÿyÿ bilmÿrÿm.P e t e r : Onlar Toni Vinsvelzin tÿrÿfdaølarû olmuølarmû?C u l i a : Bÿli. Toni mÿhsul idi, amma hÿll deyildi.

O yalnûz situasiyanû daha da mörÿkkÿblÿødirdi. Siz Toni Vinsvelzi tanûyûrsûnûz? Siz onu Oksforddan tanûyûrdûnûz?P e t e r : Xeyr, mÿn onu he÷ vaxt Oksforddan tanûmûrdûm. Mÿn ona ke÷ÿn il Kaliforniyada rast gÿlmiødim.C u l i a : Mÿn hÿmiøÿ Kaliforniyaya getmÿk istÿmiøÿm. Lötfÿn, deyin siz Kaliforniyada nÿ edirdiniz?S e l i a : Kino ÷ÿkirdim.P e t e r : Kino ÷ÿkmÿyÿ ÷alûøûrdûn.C u l i a : Deyin gþröm, bu, nÿ filmi idi? Gþrÿsÿn, mÿn bu filmi gþrmöøÿmmi?P e t e r : Xeyr. Sÿn bunu gþrÿ bilmÿzdin. Mÿsÿlÿ burasûndadûr ki,

Bu film he÷ vaxt istehsal edilmÿmiødir. Onlar kino ÷ÿkdilÿr, lakin onu baøqa sсenariyÿ yþnÿltdilÿr.C u l i a : Sÿnin yazdûüûn olmadû?P e t e r : Mÿnim yazdûüûm olmadû; amma mÿn orada ÷ox lÿzzÿtli vaxt ke÷irdim.S e l i a : Toy tortu haqqûndakû hekayÿni davam etdir.C u l i a : Edvard, lötfÿn, bir anlûq oturun:

Mÿn bilirÿm ki, sÿn hÿmiøÿ ÿla ev sahibi olmusan. Lakin þzönö elÿ aparûrsan ki, sanki, sÿnin þzön qonaqlardan birisÿn Vÿ Lÿvinanûn qonaqlûüûndasan. Mÿnim sÿndÿn soruøulasû o qÿdÿr suallarûm vardûr ki,



per artes

313

Bu, qûzûl bir försÿtdir ki, indi Lÿvina burada yoxdur. Mÿn hÿmiøÿ demiøÿm ki, kaø mÿn Edvardû tÿk tuta bilÿydim Vÿ onunla ciddi bir sþhbÿt edÿ bilÿydim! Mÿn Lÿvinaya dedim: o, mÿnimlÿ razûlaødû; O dedi: kaø sÿn buna ÷alûøaydûn vÿ bu, birinci dÿfÿdir ki, Mÿn sizi Lÿvinasûz gþrörÿm. Yalnûz bir dÿfÿdÿn savayû ki, O, tualetdÿ qûfûllanûb qalmûødû vÿ bayûra ÷ûxa bilmirdi. Mÿn bilirÿm ki, siz nÿ haqda döøönörsönöz. Mÿn bilirÿm sÿn döøönörsÿn ki, mÿn qoca, sÿfeh bir qadûnam. Amma mÿn, hÿqiqÿtÿn dÿ, ÷ox ciddi bir qadûnam. Lÿvina mÿni ÷ox ciddi qÿbul edir. Mÿn bilirÿm ki, Elÿ bu sÿbÿbdÿndir ki, o ÷ûxûb getdi ki, mÿn sizi danûødûra bilim.

Ola bilsin ki, o, anbardadûr vÿ bötön bizim dediklÿrimizÿ qulaq asûr!E d v a r d : Xeyr, o, anbarda deyildir.S e l i a : O, bir möddÿt kÿnarda olacaqmû, Edvard?E d v a r d : Mÿn ondan bir xÿbÿr-ÿtÿr tutmayana qÿdÿr

Hÿqiqÿtÿn, bu haqda he÷ nÿ bilmirÿm. ßgÿr onun xalasû xÿstÿdirsÿ,

O, bir möddÿt onun yanûna gedÿ bilÿr.S e l i a : Bÿs onun olmadûüû bir möddÿtdÿ sÿn Èølÿrin þhdÿsindÿn necÿ gÿlÿcÿksÿn?E d v a r d : Hÿqiqÿtÿn dÿ, mÿn bilmirÿm. Mÿn dÿ ÷ûxûb bir yerÿ gedÿ bilÿrÿm.S e l i a : Þzön ÷ûxûb gedÿ bilÿrsÿn?C u l i a : Sÿnin dÿ xalan varmû?E d v a r d : Xeyr, mÿnim xalam yoxdur. Amma mÿn hara isÿ bir yana ÷ûxûb gedÿ bilÿrÿm.

314

S e l i a : Amma Edvard... Mÿn nÿ demÿk istÿyirdim? Qoca xanûmlar ö÷ön kÿnddÿ tÿk qalmaq ÷ox qorxuludur.

Burada bir dayÿ dÿ tapmaq qeyri-mömkön bir iødir.C u l i a : Bu, onun xalasû Lauradûrmû?E d v a r d : Xeyr, baøqa bir xala. O xalanû sÿn tanûmûrsan. Onun anasûnûn bacûsû vÿ xeyli сайда rahib var.C u l i a : Onun istÿkli xalasûdûrmû?E d v a r d : Onun xalasûnûn sevimli bacûsû qûzû. O, xeyli ÷ÿtin adamdûr. O, xÿstÿ olanda hÿmiøÿ tÿkid edir ki, Lÿvina onun yanûna gÿlsin.C u l i a : Mÿn he÷ vaxt ÿvvÿllÿr onun xÿstÿ olduüunu eøitmÿmiødim.E d v a r d : Xeyr. O, hÿmiøÿ ÷ox göclödör. Amma o, bir balaca xÿstÿ olan kimi vahimÿyÿ döøör.C u l i a : Vÿ Lÿvinanûn ardûnca adam gþndÿrir ki, onu ÷aüûrsûnlar? Mÿn tamamilÿ baøa döøörÿm. Bu iødÿ bir irÿlilÿyiø vardûrmû?E d v a r d : Xeyr, mÿncÿ, o, hamûsûnû faizlÿ banka qoymuødur.C u l i a : Belÿ ÷ûxûr ki, bu, Lÿvina tÿrÿfindÿn edilÿn axmaq bir hÿrÿkÿtdir,

Amma elÿ ona yaraøan bir hÿrÿkÿtdir. Amma, Edvard, Lÿvina bir ne÷ÿ hÿftÿ gÿlmÿyÿ bilÿr. O, geri qayûdûb gÿlÿ bilÿr vÿ yenÿ dÿ geriyÿ ÷aürûlûb qaytarûla bilÿr. Mÿn baøa döøörÿm bu darûxan qoca qadûnlarû. Mÿn dÿ onlardan biriyÿm. Elÿ bil ki, mÿn Hÿmpøirdÿki

O xala haqqûnda hÿr øeyi bilirÿm.E d v a r d : Hÿmpøir?C u l i a : Mÿgÿr sÿn Hÿmpøir demÿdin?E d v a r d : Xeyr, mÿn Hÿmpøir demÿdim.C u l i a : Sÿn Hÿmpsted demÿdinmi?



per artes

315

E d v a r d : Xeyr, mÿn Hÿmpsted demÿdim.C u l i a : Axû o, haradasa, bir yerdÿ yaøamalûdûr.E d v a r d : O, Esseksdÿ yaøayûr.C u l i a : Haradasa, Kol÷estrin yaxûnlûüûnda. Lÿvina istirdiyyÿni ÷ox sevir.E d v a r d : Xeyr. Esseksin kþksöndÿ.C u l i a : Bura bax, biz o yerin i÷inÿ soxulan deyilik.

Sÿndÿ o yerin önvanû vÿ telefon nþmrÿsi vardûrmû? Mÿn gedib Lÿvinanû gþrÿ bilÿrdim? Mÿnim yolum Kornvola döøÿcÿk, onda yolöstö oraya dÿyÿrdim. Amma gÿlin bir qÿdÿr hÿssas olaq. Èndi sÿn mÿnÿ icazÿ vermÿlisÿn ki, mÿn sÿnin xanûm xalan olum. ßlbÿt ki, faizlÿ pula yaøayûram. Mÿn istÿyirÿm ki, Sÿni vadar edim ki, sÿn mÿnimlÿ tÿklikdÿ nahar edÿsÿn.

Cömÿ gönö sÿninlÿ hÿr øey haqqûnda sþhbÿt edÿk.E d v a r d : Hÿr øey?C u l i a : Mÿncÿ, bilirÿm ki, mÿnim nÿ demÿk istÿdiyimi sÿn baøa döøörsÿn. Nþvbÿti se÷kilÿr. Vÿ sÿnin mÿsÿlÿlÿrinin gizlÿntilÿri.E d v a r d : Mÿnim gizlÿntilÿrimin ÿksÿriyyÿti maraqsûzdûr.C u l i a : Yaxøû, demÿli, sÿn aradan ÷ûxmayacaqsan.

Sÿn mÿnimlÿ cömÿ gönö nahar edÿcÿksÿn. Mÿn artûq sÿnin gþröøÿcÿyin adamlarû möÿyyÿnlÿødirmiøÿm.E d v a r d : Bÿs sÿn deyirdin ki, mÿnimlÿ tÿklikdÿ nahar edÿcÿksÿn?C u l i a : Bÿli, tÿk, Lÿvinasûz!

Sÿn digÿr adamlarû xoølayacaqsan. Lakin sÿn mÿnimlÿ danûømalûsan. Belÿliklÿ, hÿr øey hÿll edilib.

Èndi isÿ mÿn ÷ûxûb getmÿliyÿm.

316

E d v a r d : Sÿn getmÿlisÿnmi?P e t e r : Bÿs sÿn bizÿ ledi Klutz haqqûndakû hekayÿni danûøacaqsanmû?C u l i a : Hansû ledi Klutz?S e l i a : Bÿs toy tortu?C u l i a : Toy tortu? Mÿn onun toyunda olmamûøam.

Edvard bu ÷ox gþzÿl bir axøamdûr. Kartofun qûzardûlmûø dilimlÿri ÷ox ÿla idi. Èndi qoy gþröm. Mÿnim hÿr øeyim vardûrmû? Bu ÷ox gþzÿl bir qonaqlûqdûr. Mÿn he÷ bu qonaqlûqdan ayrûlmaq istÿmirÿm. Bu, elÿ bir gþzÿl qonaqlûqdûr ki, mÿn onu tÿkrar etmÿk istÿyirÿm. Niyÿ ki sizin hamûnûz cömÿ gönö gönorta yemÿyinÿ gÿlmяйяsiniz? Qorxuram ki, mÿnim yaxøû xanûmûm missis Batten

Mÿnÿ bir qeyd versin. Èndi isÿ mÿn getmÿliyÿm.A l e k s a n d r : Tÿÿssöf ki, mÿn dÿ getmÿliyÿm.P e t e r : Selia, olarmû ki, mÿn sÿninlÿ gÿziøim?S e l i a : Xeyr, mÿn ÷ox tÿÿssöf edirÿm, Peter. Mÿn taksi tutmalûyam.C u l i a : Gÿl, mÿnimlÿ gedÿk, Peter.

Sÿn mÿnÿ taksi taparsan, sonra isÿ mÿn sÿni döøördÿrÿm. Mÿn sÿni cömÿ gönö gþzlÿyirÿm, Edvard. Selia, tezliklÿ mÿn sÿni gþrmÿliyÿm. Èndi hamûnûz getmÿyin,

×önki mÿn gedirÿm. Salamat qal, Edvard.E d v a r d : Xudahafiz, Culia.

(Culia vя Peter mörяxxяs olurlar.)

S e l i a : Xudahafiz, Edvard. Biz tezmi gþröøÿcÿyik?E d v a r d : Ola bilsin, amma mÿn bilmirÿm.S e l i a : Сÿn bilmirsÿn? ×ox yaxøû. Xudahafiz.



per artes

317

E d v a r d : Xudahafiz, Selia.A l e k s a n d r : Xudahafiz, Edvard. Mÿn ömid edirÿm ki, sÿn Lÿvinanûn xalasû haqqûnda yaxøû xÿbÿr eøidÿcÿksÿn.E d v a r d : ßlbÿttÿ... ÷ox saü ol. Xudahafiz, Aleksandr.

×ox yaxøû oldu ki, gÿldin. Xudahafiz, Aleksandr.

(Aleksandr vя Selia mörяxxяs olurlar.)


Hÿlÿ getmÿyin. Hÿlÿ getmÿyin. Biz kokteylimizi i÷ÿk qurtaraq.

Bÿlkÿ, yaxøû olar ki, viski i÷ÿk?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Cin.E d v a r d : È÷inÿ nÿ isÿ bir øey qatûmmû?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bir damcû su.E d v a r d : Mÿn bu axøam ö÷ön sizdÿn özrxahlûq elÿmÿk istÿrdim.

Mÿsÿlÿ burasûndadûr ki, mÿn istÿyirdim Bu axøamkû qonaqlûüû tÿxirÿ salûm. Burada elÿ adamlar var idi ki, Mÿn onlarûn ucbatûndan bu gecÿni tÿxirÿ sala bilmÿdim, ×önki onlarla mÿn vaxtûnda ÿlaqÿ saxlaya bilmÿdim; Vÿ mÿn bilmirdim ki, siz gÿlÿcÿksiniz. Mÿncÿ, Lÿvina mÿnÿ dÿvÿt edilmiø qonaqlarûn adlarûnû demiødi. Lakin bu iøÿ mane olan o dÿhøÿtli qoca qadûn oldu. Mÿn baøqa he÷ kÿsin adûnû ÷ÿkÿ bilmÿrÿm.

(Zяng ÷alûnûr. Edvard deyinя-deyinя qapûya gedir.)

Amma o, lazûm olan adamlardan ÿn axûrûncûsû olsa, gÿlib birinci oturacaq masa baøûnda.

(Qapû a÷ûlûr.) Culia!

(Culia daxil olur.)

318

C u l i a : Edvard! Nÿ yaxøû oldu ki, yaüûø yaüûr!Bu, mÿnim yadûma ÷ÿtirimi saldû. Bax o oradadûr.Bÿs siz indi birlikdÿ nÿ sui-qÿsd hazûrlayûrsûnûz?Nÿ yaxøû ki ÷ÿtirim varmûø. Aleksandrûn ÷ÿtiri yoxdur –O elÿ hÿr øeylÿ maraqlanandûr ki, amma mÿn he÷ vaxtBurnumu baøqa adamlarûn iøinÿ soxmuram.Yaxøû, bir daha xudahafiz. Nÿhayÿt ki, mÿn gedirÿm.

(Gedir.)

E d v a r d : ×ox tÿÿssöflÿr olsun ki, mÿn sizin adûnûzû bilmirÿm.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Gÿrÿk mÿn gedÿm.E d v a r d : Hÿlÿ getmÿyin. Mÿn ÷ox istÿrdim ki, kimlÿsÿ sþhbÿt edim.

Vÿ tanûmadûüûn adamla sþhbÿt etmÿk daha asandûr. Mÿsÿlÿ burasûndadûr ki, Lÿvina mÿni tÿrk etmiødir.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Sizin arvadûnûz sizi tÿrk edib getmiødir?E d v a r d : ßlbÿt ki, mÿnÿ xÿbÿrdarlûq etmÿdÿn.

Mÿhz elÿ kokteyl qonaqlûüû tÿøkil etdikdÿn sonra, Bu gönorta mÿn evÿ gÿlÿndÿ o ÷ûxûb getmiødir. O, bir qeyd qoymuødu vÿ orada bildirilirdi ki, o, mÿni tÿrk edir.

Ancaq mÿn bilmirÿm ki, o, hara getmiødir.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bu bir mönasibÿtdir. Olarmû ki, mÿn bir dÿfÿ dÿ i÷im?E d v a r d : Viski?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Cin.E d v a r d : È÷inÿ bir øey qatûmmû?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Sudan savayû he÷ nÿ qatmayûn.

Vÿ mÿn sizÿ dÿ eyni resepti tÿklif edirÿm. Qoy mÿn onu sÿnin ö÷ön hazûrlayûm. Ècazÿ olarmû...

Tönddör... amma qurtum-qurtum i÷...Vÿ onu aøaüû oturaraq i÷.



per artes

319

Dÿrindÿn nÿfÿs al! Vÿ asudÿ vÿziyyÿt al!Bu da biz! Èndi sizÿ bir ne÷ÿ sualûm var.Nÿ qÿdÿr vaxtdûr ki, evlisiniz?

E d v a r d : Beø il.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Onda ÷ox da ömidsiz olma. Deyirsiz ki, siz onun haraya getdiyini bilmirsiniz?E d v a r d : Xeyr, bilmirÿm.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Sÿn bilirsÿnmi ki, kiøi kimdir?E d v a r d : Baøqa bir kiøi yoxdur. Mÿnim tanûdûüûm kiøilÿrdÿn he÷ biri.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bÿlkÿ, baøqa bir qadûn O qadûn ki, döøönördö qûsqana bilÿr.E d v a r d : Onun mÿnim davranûøûmdan øikayÿtlÿnmÿk ö÷ön he÷ bir ÿsasû yoxdur.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Onda fikir elÿmÿyin,

Hÿr øey yaxøûlûüa doüru gedir.Baøqa kiøi olsaydû, o sÿhv etmiø olardû.Sÿnin yanûna gÿlib, sÿninlÿ bir qalardû.Baøqa qadûn olsaydû, özrxahlûq edÿrdi,Nÿ baøqa bir kiøi, ya da qadûn yoxdursa,Onda, bil ki mÿsÿlÿ, yaman pisdi, qÿlizdi.Onda, bil ki, qadûnûn he÷ yanûna gÿlmÿdi.Baøqa adamû varsa, baøqasûna evlÿn sÿn.Xÿbÿr ver insanlara, sÿni se÷ib sevÿndÿn.Baøqa bir qadûn varsa, sÿn onu da alarsan,Sÿn onunla evlÿnÿr, yanûnda da qalarsan.

E d v a r d : Amma istÿyirÿm ki, arvadûm dþnöb gÿlsin.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bu, tÿbii reaksiya.

Bu ÷ox utandûrûcû vÿ ÿlveriøsiz bir iøBu bir danûlasû iø deyil, deyildir iøTelefonda birbÿbir demÿk olmaz bunlarûBunu izah etmÿyÿ sÿnin vaxtûn ÷atarmû?!Bu tÿk sÿnin iøindir, þzön döøön, þzön tap...

E d v a r d : Tÿkcÿ mÿnim þhdÿmÿ bunu buraxmaq olmaz.

320

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Onda tÿklif edirÿm...E d v a r d : Tÿklif etmÿ, sÿn allah.

Bu sþzlÿri hÿyatda ÷ox gþrmöø, eøitmiøÿmXoøum gÿlmÿz insana “Sÿn þzön bil” demiøÿmBilsÿydim sþylÿmÿzdim, sÿnÿ mÿn bu sþhbÿtiÈstÿdim azad olum qÿmdÿn, kÿdÿrdÿn bir azSÿni tanûmûram mÿn, bu he÷ bizÿ yaramaz.Mÿnim gizlÿtdiyimi þzgÿlÿrÿ demÿklÿSÿnin kim olduüunu þzöm dÿ bilmÿmÿklÿSÿhvim var, bÿlkÿ, mÿnim?Amma eyni zamanda, arvadûmû tanûyan adama oxøayûrsan,Bÿlkÿ, mÿndÿn dÿ yaxøû onu sÿn tanûyûrsan.Bÿlkÿ, bizim ikimiz sÿnÿ tanûøûq, tanûø.Belÿ isÿ gizlÿtmÿ, hÿqiqÿti a÷, danûø.

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Mÿn sÿni, hÿm arvadûnû ÷ox yaxøû tanûyûram.

Sÿnin sþylÿdiyini bir örÿk boøaltmasû, bir yöngöllök sanûram. Sÿn a÷dûn þz qÿlbini, Bilmÿdiyin adama boøaltdûn þz qÿlbini, Rahat oldum bir daha. Sÿn mÿni tanûsaydûn, he÷ nÿ demÿzdin mÿnÿ Qoy mÿn tanûnmaz qalûm, demÿyim bir sþz sÿnÿ Sÿn dÿ boøalt qÿlbini, burax cini øöøÿdÿn Mömkön deyil he÷ zaman þzönö yaxøû duymaq Bil bunlarû demÿdÿn. Hadisÿlÿr qatartÿk itsin nÿzarÿtindÿn Èndi isÿ sþzömö davam edim bir daha Danûødûqca bunlarû sÿn yöngöllök tapûrsan Sÿn ondan agah olur, muradûna ÷atûrsan Rahatlûq yavaø-yavaø, bil ki, sÿni tapacaq Sÿhÿr yerdÿn duranda, gecÿ yatdûüûn zaman Sÿn lÿzzÿt alacaqsan, asudÿ olacaqsan



per artes

321

Dad-lÿzzÿt alacaqsan yaøadûüûn hÿr andan Yanûnda olmayacaq tÿnqid÷i, irad tutan Hÿyat yaxøû olacaq ke÷miødÿ olduüundan Gþtör-qoy edÿcÿksÿn dostlarûnû birbÿbir, Sÿn onda bilÿcÿksÿn yaxøû nÿdir, pis nÿdir Döøöndökcÿ baøûnda, gþrÿrsÿn, ÷atdû sona Þzönö danlayarsan, necÿ dþzmösÿn ona Bötön bu vaxt, bu zaman O ki he÷ vaxt vermÿmiø sÿnÿ dinclik vÿ aman Gþrÿcÿksÿn, o, sÿndÿn cörÿtliymiø, sÿn demÿ,

O, birinci baølayûb, sÿni yendi o, yenÿ.E d v a r d : Mÿn bunu baøûmla þl÷öb-bi÷ÿrÿm. Amma...× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Demÿk istÿyirsÿn ki, sÿn onu ÷ox sevirsÿn.E d v a r d : ßlbÿt ki, bir-birimizi biz sevib evlÿnmiøik

Döøönmörÿm kimlÿsÿ xoøbÿxt olardûm, bÿlkÿ,Sÿn niyÿ mÿhÿbbÿtdÿn mÿnÿ sþhbÿt a÷ûrsan?Biz uyüunluq tapmûøûq, bir-birimizlÿ yamanOnun qoyub getmÿsi qûzarûb utanmadan,Èzahatsûz bir yazû: “Sÿndÿn ÷ûxûb gedirÿmMÿn gÿlmiøÿm ÷ox bahaQayûtmaram bir daha”,Nÿ demÿkdir, nÿ demÿk,Olarmû bunu bilmÿk?

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bÿli, buna son demÿk;Amma he÷ kÿs istÿmir ki, onu tÿrk edibGetsinlÿr vÿ o peøman olsun, tÿnha qalsûn.Lakin bundan da artûq iølÿr var. Øÿxsiyyÿtin itmÿsi,O da bir qÿm-kÿdÿrtÿk hÿr yerdÿ tanûnar.Ya da döøönörsÿn sÿn, dostunu itirmisÿn, ÿlaqÿni kÿsmisÿn.Sÿn þzönö bir daha insan hiss etmÿyirsÿn,Sÿn þzönö bir ÿøya bilir, þzönÿ ÿøya deyirsÿn.Ancaq sÿn þzönÿ ÿøya deyirsÿnsÿ, demÿk,

322

Øöurlusan, hÿm dÿ sÿn bir insansan. Biz bunu tez-tezUnuduruq ki, biz hÿm insanûq, hÿm dÿ bir ÿøya.Sÿn bir qonaqlûq ö÷ön geyinib-kecinmisÿn,Pillÿkÿn boyu sÿn aøaüû döøörsÿn,Þzönÿ oynamaüa yaxøû rol da se÷misÿnSonra isÿ hÿrdÿnbir pillÿkÿnlÿ yuxarû, ÷ox yuxarû getmisÿn,Pillÿkÿnin baøûnda, lap sonuncu pillÿdÿ þzönÿ yer se÷misÿn.Birdÿn dÿ anlamadan döøönörsÿn – ÷atmûsan,×ox yerlÿrdÿn xÿbÿrsiz bir addûm da atmûsanOrdan gumbultu ilÿ dÿymisÿn birdÿn yerÿ,Ènsan olduüu halda ÷evrildi bir ÿøyaya, cansûz bir øeyÿ yenÿ.Ya da baøqa bir øeyÿ fikir verÿk bir anlûqElÿ øey var bilmÿmÿk deyildir qÿhrÿmanlûq.Cÿrrahi ÿmÿliyyata biz mÿruz qalan zamanBir az yorulmuruqmu orada olan zaman?Hÿkim vÿ cÿrrahla danûødûüûmûz zamanXadimÿdÿn möÿyyÿn mÿlumat aldûüûmûz zamanBiz insanûq, bil, insanLakin cÿrrahi masanûn özÿrinÿ qoyulduqdaSanki, emalatxanada bir par÷a mebelik, biz tÿmir edilirik.Sÿnin ÿtrafûnda dþvrÿ vurur hÿkimlÿr, maskalû aktyorlar,Masanûn östöndÿsÿ sÿnin bir cÿmdÿyin var.Sÿndÿki olan o “sÿn” oradan ÷ÿkilmisÿn.Olarmû bir az i÷im.

E d v a r d : Baüûølayûn. De bir, sÿn nÿ i÷irdin. Viski?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Cin.E d v a r d : È÷inÿ nÿ qatûm?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : SuE d v a r d : Bu, bizi nÿyÿ söröklÿyir?



per artes

323

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bizim nÿ olduüumuzu ortaya ÷ûxarmaüa.

Bizim hissimiz nÿdir? Biz adamlar i÷indÿ kimik?Bizdÿ olan ÿøyalûq, insanlûq nÿ qÿdÿrdir?Hÿyatûmûzûn ÷ox anûnû biz nÿyÿ gþrÿ yaøamalû olduüumuzuBilmÿyÿ can atûrûq. Biz indi kimik vÿ kim dÿ olmalûyûq?Sÿn he÷ nяйи mÿndÿn ÷ox bilÿ bilmÿzsÿn,Mÿndÿn ÷ox az bilÿrsÿn, bilirsÿnmi sÿn nÿsÿn?Kþhnÿliyin bir sÿsi. Sÿn kþhnÿ cavab øÿbÿkÿsi.Bir iøi gþrmÿk, demÿkdir gþrmÿmÿk. Gþzlÿ!

E d v a r d : Gþzlÿ! Amma gþzlÿmÿ, mömkön olmayan bir øeydir Bundan baøqa, gþrmörsÿnmi ki sÿn,

Gþzlÿmÿk mÿni gölönc vÿziyyÿtÿ qoyur?×aüûrûlmamûø qonaq: Þzönö gölönc vÿziyyÿtdÿ tapmaüûn,

Deyil þzönö aldatmaüûn, Onun he÷ zaman sÿnÿ ziyanû dÿymÿz. Þzön necÿ sÿfehsÿnsÿ, elÿ sÿfeh olaraq da qal.

Mÿnim sÿnÿ ÿn yaxøû mÿslÿhÿtim budur.E d v a r d : Mÿnÿ mÿslÿhÿt verdin, durub gþzlÿmÿyimi?

Ancaq bir de, bilmÿdÿn nÿyi gþzlÿmÿyimi Sþylÿ, necÿ gþzlÿyim? “Arvadûm qoyub gedib” – dosta belÿmi deyim? Onlar soruøsalar ki: “Hara gedib arvadûn?” – deyimmi ki, bilmirÿm? Onlar soruøur mÿndÿn: “Bÿs ha÷an qayûdacaq?” Deyimmi ki, mÿn bilmirÿm? Onlar mÿndÿn soruøsalar: “Èndi sÿn sþylÿ, nÿ edÿcÿksÿn?” Cavab verimmi “He÷ nÿ”? Onlar “dÿli” deyÿcÿk bu andan, bil ki, mÿnÿ,

Onu ÷ÿtindir demÿk, kim sevinÿ, kim gölÿ.

324

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Hÿr øey yaxøûya doüru gedir. Sÿn gþrÿcÿksÿn ki, bu andan al÷alaraq yaøayûrsan.

Bu da olar tÿcröbÿ, sonu bilinmÿyÿn nÿticÿ.E d v a r d : Dayan, sÿnin dediyinin ÷oxusuyla razûyam,

Etiraz elÿmirÿm. Amma deyilÿsi hÿlÿ ÷ox øey var,Demÿsÿm, mÿnim dÿ qÿlbimdÿ qalar.Bu sÿhÿr onunla nahar edÿndÿ,Bilmÿdim nÿ vardûr onun ÿynindÿÞzöm dÿ bilmirÿm nÿyÿ bÿnzÿyir,Mÿndÿn soruøsalar, deyÿ bilmÿrÿmßynindÿki paltar hansû rÿngdÿdir.Polisÿ sþylÿsÿm, axtarsûn onu,Deyÿcÿk nÿ rÿngdÿ geyinib donuFikir vermÿmiøÿm sonuncu dÿfÿNÿ geymiø bilmirÿm, deyÿ bilmÿrÿm.Amma bilirÿm ki, qayûtmalûdûr.Onsuz mÿn tÿkliyÿ dþzÿ bilmÿrÿm.Bilmÿk istÿyirÿm evli olduüumuz bu beø ildÿ,Nÿ baø vermiø bizÿ. Niyÿ o baxmayûb sþzÿ.Bilmÿliyÿm ki, o kimdir, mÿn nÿyÿm.Niyÿ axû qaranlûqda itmÿliyÿm?

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : He÷ bir sÿbÿb ola bilmÿz qaranlûqda qalmaüa

Yaxøûsû bu olacaq ki, ÷alûøasan sÿn yadûna salmaüa, Ki ha÷ansa sÿn iøûqda, haradasa qalmûsan ßl ÷ÿk sÿn bu xölyalardan, bil ki, sÿn yanûlmûsan. O sÿbÿb ki sÿn onu istÿyirsÿn, Ancaq nÿyÿ gþrÿ istÿdiyini he÷ þzön dÿ bilmirsÿn,

Bu ÷ox gþzÿl bir sÿbÿbdir ki, sÿn onu istÿdiyinÿ inanûrsanE d v a r d : Mÿn onu yenidÿn burada gþrmÿk istÿyirÿm.×aüûr û lmamûø qonaq: Sÿn onu burada mötlÿq gþrÿcÿksÿn.E d v a r d : Sÿn bununla onumu demÿk istÿyirsÿn ki, sÿn onun yerini bilirsÿn.



per artes

325

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bu sual verilÿn cavabûn ÿzab-ÿziyyÿtinÿ dÿymÿz.

Ancaq mÿn onu yalnûz bir øÿrtlÿ geri qaytara bilÿrÿm ki, sÿn he÷ zaman,

Onun harada olduüu haqda he÷ bir sual vermÿyÿcÿksÿn.E d v a r d : Mÿn onlara he÷ bir sual vermÿyÿcÿyÿm.

Amma qoy onu da deyim ki, onun haqqûnda biz Danûømaüa baølayanda mÿnÿ elÿ gÿlirdi ki, mÿn onu istÿmirdim, Lakin indi bilmirÿm nÿdÿn, elÿ bil ki, onu sevirÿm. Ya da

Bÿlkÿ dÿ, bu elÿ sÿnin etdiyin tÿklifdÿn sonra baø vermiødir.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Biz hÿlÿ bilmirik ki,

24 saatûn i÷indÿ o, sÿnin yanûna gÿlÿcÿk, yoxsa yox. Èødir, o gÿlsÿ, sÿn burada olmalûsan ki, onu qarøûlayasan.

(Qapû zяngi ÷alûnûr.)

E d v a r d : Mÿn qapûnûn zÿnginÿ cavab vermÿliyÿm.

(Edvard qapûya gedir.)

Culia, bu, yenÿ dÿ mi sÿnsÿn?

(Culia ilя Peter i÷яri girir.)

C u l i a : Edvard, ÷ox yaxøû oldu ki, mÿn sÿni tapdûm.Burada mÿn eynÿklÿrimi unutmuøam.Onlarsûz mÿn, elÿ bil, koram. Mÿn gþrmörÿm he÷ nÿyiYaman yaxøû oldu ki, Peterin bu iødÿ mÿnÿ dÿydi kþmÿyi.Dartûb gÿtirdim onu, kimsÿ tapûbmû onu.Mÿnimki tanûnûr, onun iki plastik ÷ÿr÷ivÿsi var.

326

Ancaq rÿngin unutmuøam, lakin onu gþrsÿm,Tezcÿ tanûyacaüam, ÷önki onun bir linzasû ÷atûømûr.

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q (oxuyur):Mÿn tÿkgþzlö RileyÿmSuyu cinlÿ i÷irÿmKim girdi, de, i÷ÿri? O, mölkÿdarûn qûzûOxladû örÿyimi, ovsunladû o, bizi.Sÿn bizim vÿdÿmizÿ ÿmÿl edÿcÿksÿnmi?

E d v a r d : Bÿli, edÿcÿyÿm.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q (oxuyur):

Doürudan da, doürudan da, Nÿ baø vermiø tÿkgþzlö Rileyÿ?

(×ûxûr.)

C u l i a : Edvard, bu dÿhøÿtli adam kimdir?He÷ kÿs mÿni hÿyatda bu qÿdÿr tÿhqir etmÿmiødirYaxøû oldu ki, mÿn itirdim eynÿyimiMÿn bunu bir macÿra adlandûrûram!Bir sþylÿ gþröm mÿnÿ, birlikdÿmi i÷dinizGþrmÿmiødir kimlÿsÿ sÿnin he÷ i÷mÿyiniSÿnin belÿ dostun da varmûø.Arvadû olmayanda adam sÿrxoø olarmûø?De gþröm ki, kimdir bu?

E d v a r d : Mÿn bilmirÿm.C u l i a : Bilmirsÿn?Edvard: Mÿn hÿyatûmda onu he÷ vaxt ÿvvÿllÿr gþrmÿmiøÿm.C u l i a : Bÿs necÿ oldu ki, o, buraya gÿldi.E d v a r d : Bilmirÿm.C u l i a : Bilmirsÿn. Bÿs onun adû nÿdir. Bÿlkÿ dÿ, sÿhv eøitdim, adûnû Reley dedi.E d v a r d : Mÿn onun adûnû bilmirÿm.C u l i a : Sÿn onun adûnû bilmirsÿn?E d v a r d : Mÿn sÿnÿ deyirÿm ki, qÿtiyyÿn yox xÿbÿrim, Deyim o, kimdir, kim vÿ necÿ gÿlib bura?



per artes

327

C u l i a : Bÿs sÿn onunla nÿ haqda danûøûrdûn? Yoxsa birgÿ mahnûmû oxuyurdun

Bu gön, bil ki, burada, ÷ox qÿribÿ øeylÿr baø verir.E d v a r d : Mÿn buna ÷ox tÿÿssöf edirÿm.C u l i a : Yox, belÿ øeylÿr mÿnim xoøuma gÿlir,

Amma bu, mÿnim yadûma eynÿyimi salûr. Bu bþyök bir sirdir, sirr. Peter, sÿn dÿ axtar onу. Oturduüum yerÿ bax, Bax buxarûnûn baøûna, bax Masanûn östönÿ, nÿ olub bu gön mÿnÿ?

Bax divanûn altûna, yastûq÷anûn altûna.E d v a r d : Sÿn ÿminsÿnmi ki, o, sÿnin ÷antanda deyil?C u l i a : Yox, yox ÿmin deyilÿm, bilirÿm ki mÿn bÿyÿm?

Haraya qoydum onu. Bu da iøin lap sonu.Saü ol! Edvard, ÷ox saü ol. O budur, bax buradaSÿn aüûllû adamsan. Sÿn nÿ bildin yerini,Gÿlÿn dÿfÿlÿrdÿ dÿ itirsÿm bir øeyimi,Mÿn sÿnÿ öz tutacam, Antoni tapan deyil×ox itirdim vaxtûmû, taksi mÿni gþzlÿyirPeter, gÿl sÿn arxamca.

P e t e r : Sÿn etiraz etmÿzsÿn, mÿn sÿninlÿ gÿlmÿsÿm. Döødö mÿnim yadûma,

Edvarda deyilÿsi sþzöm vardûr, bil, mÿnim...C u l i a : Bu Lÿvina haqqûndadûr?P e t e r : Xeyr, Lÿvina haqqûnda deyil.

Bu, elÿ bir øeydir ki, onunla mÿslÿhÿtlÿømÿliyÿm, Vÿ gþrörÿm ki, mÿn onu indi demÿliyÿm.C u l i a : ßlbÿt ki, etiraz etmirÿm.P e t e r : Yaxøû, qoy onda, icazÿ ver, sizi liftlÿ aøaüû aparûm.C u l i a : Xeyr, sÿn dayan vÿ Edvardla danûø, sþhbÿt et,

Mÿn elÿ dÿ kþmÿksiz deyilÿm, ÿlbÿt.Bundan baøqa, istÿyirÿm maøûnû mÿn þzöm idarÿ edÿmLiftdÿ dÿ gþtör-qoy edÿrÿm. Onda salamat qal.Vÿ ÷ox saü olun. Hÿr ikiniz, lap ÷ox saü olun.

328

P e t e r : Mÿncÿ, mÿn sÿni narahat etmirÿm.E d v a r d : Artûq mÿni narahat ediblÿr vÿ mÿn istÿrdim ki, Bir az tÿk qalam. Bötön bunlar nÿdir, nÿ baø verir?P e t e r : Èstÿyirÿm, mÿnÿ kþmÿk edÿsÿn.

Èstÿyirdim gedim zÿng edim, sÿni sonra gþrÿrÿm, Amma bu da bir försÿtdir, yenidÿn gþrdöm sÿni.E d v a r d : Sÿnin ÷ÿtinliyin nÿdir?P e t e r : Bu axøam mÿn hiss etdim ki, bir daha dþzÿ bilmÿrÿm!

Edvard, ÿlbÿttÿ, bu ÷ox yaxøû bir qonaqlûq idi Amma hamûya yaxøû olsa da, mÿnÿ he÷ yaxøû olmadû. Amma bu, sÿnin gönahûn deyildi.

Mÿn göman etmirÿm ki, vÿziyyÿti dÿrk etdiniz.E d v a r d : Mÿn fikirlÿøirÿm ki, bÿzi øeylÿr hiss etdim. Lakin deyÿ bilmÿrÿm ki, hÿr øeyi gþrdöm.P e t e r : Mÿn ÷ox øadam ki, sÿn hÿr øeyi gþrmÿmisÿn. Mÿn döøöndöm. ×ox göman ki, mÿn þzömö döøöndöyömdÿn dÿ yaxøû aparmûøam.

ßgÿr sÿn bunu hiss etmÿmisÿnsÿ, döøönmörÿm ki, Baøqalarû bunu hiss etmiødir.

Hÿr÷ÿnd mÿn Culia Øуtlетvаytеdяn qorxuram.E d v a r d : Culia, ÿlbÿt ki, hÿr øeyÿ gþz qoyandûr, amma Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, onun baøûnda digÿr fikirlÿr var idi.P e t e r : Bu, Selia haqqûndadûr. Mÿnim haqqûmda vÿ Selia haqqûnda.E d v a r d : Necÿ bÿyÿm, sÿnlÿ Selia haqqûnda nÿ ola bilÿr ki, Sÿnin onunla bir øÿrikli iøin vardûrmû? Siz nÿ fikirlÿøirsiniz?P e t e r : Mÿncÿ, bizim hÿr ikimizin øÿrikli iøimiz vardûr. Bizim hÿr ikimiz incÿsÿnÿtlÿ mÿøüuluq.E d v a r d : Mÿn he÷ vaxt bu haqda döøönmÿmiøÿm. Siz incÿsÿnÿtin hansû nþvö ilÿ mÿøüulsunuz?P e t e r : Sÿn mÿnim romanlarûmû gþrmÿmisÿn? Amma onu da deyim ki,



per artes

329

O romanlar haqqûnda ÷ox gþzÿl rÿylÿr vardûr. Lakin bizim hÿr ikimizi daha ÷ox kino maraqlandûrûr.E d v a r d : Kinofilmlÿrÿ olan ömumi maraq tez-tez gÿnc insanlarû birlÿødirir.P e t e r : Èndi sÿn yalnûz kinayÿ janrûnda yazûrsan. Selia isÿ kino incÿsÿnÿti ilÿ maraqlanûrdû.E d v a r d : Mömkön olan bir peøÿ kimi?P e t e r : O, bunu, peøÿyÿ ÷evirÿ bilÿrdi; Baxmayaraq o, øeir dÿ yazûrdû.E d v a r d : Bÿli, mÿn onun øeirlÿrini gþrmöøÿm

Selia ilÿ maraqlananlar ö÷ön onunØeirlÿri dÿ maraq doüurur.Amma onun øerinin mÿnasûnû qoyaq bir kÿnara,Mÿn onun øerinin mÿnasûnû möhakimÿ etmirÿm.

P e t e r : Amma mÿn möhakimÿ edÿ bilÿrÿmVÿ mÿncÿ, onun øeirlÿrinin mÿnasû xeyli yaxøûdûr.Amma mÿsÿlÿ bunda deyildir. Mÿsÿlÿ ondadûr ki,Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bizim xeyli dÿrÿcÿdÿÖmumi cÿhÿtlÿrimiz vardûr. Vÿ mÿnÿ elÿ gÿlir ki,O da elÿ mÿnim döøöndöyöm kimi döøönör.

E d v a r d : Necÿ olub ki, sÿn onu tanûmûsan?

(Aleksandr i÷яri girir.)

A l e k s a n d r : Aha, Edvard, sÿn buradasan! Sÿn bilirsÿnmi ki, niyÿ mÿn i÷ÿri girdim?E d v a r d : Aleks, ÿvvÿlcÿ de gþröm, sÿn necÿ i÷ÿri ke÷din?A l e k s a n d r : Necÿ bÿyÿm, mÿn gÿlÿndÿ gþrdöm ki,

Qapû a÷ûlûr vÿ mÿn fikirlÿødim ki, söröøöm ke÷im Vÿ gþröm ki, kimsÿ sÿnin yanûnda var, yoxsa yox.P e t e r : Ola bilsin ki, Culia qapûnû a÷ûq qoyub gedib.E d v a r d : Eybi yoxdur, Sizin hÿr ikiniz gedÿndÿ onu baülayarsûnûz.A l e k s a n d r : Edvard, bÿyÿm sÿn mÿnimlÿ gÿlmirsÿn?

Vÿ mÿn döøöndöm ki, Edvard bu axøam tÿk ola bilÿr.

330

Vÿ mÿn bilirÿm ki, sÿnin evdÿ tÿk qalmaqdan zÿhlÿn gedir.

Bÿlkÿ, gedÿk mÿnimlÿ yemÿk yeyÿk?E d v a r d : Aleksandr, sÿn ÷ox qayüûkeø bir insansan, Lakin bu axøam evdÿ tÿk olmaq istÿyirÿm.A l e k s a n d r : Axû sÿn yemÿk yemÿlisÿn. Mÿgÿr evdÿn bayûra ÷ûxmayacaqsan? Mÿgÿr burada kimsÿ vardûrmû ki, sÿnin ö÷ön yemÿk hazûrlasûn?E d v a r d : Xeyr. Mÿn bir o qÿdÿr dÿ yemÿk istÿmirÿm, Bundan savayû, þzöm-þzömÿ yemÿk hazûrlayacaüam.A l e k s a n d r : Onda bilirÿm, mÿn nÿ edÿcÿyÿm

Mÿn sÿnin ö÷ön nÿ sörpriz hazûrlayacaüam;Sÿn bilirsÿn ki, mÿn tanûnmûø aøpazam.Èndi birbaøa ke÷irÿm sÿnin mÿtbÿxinÿ vÿ sÿnin ö÷önAzca lÿzzÿtli yemÿk hazûrlayacaüam.Sÿn hÿmin yemÿyi tÿk yeyÿ bilÿrsÿn. Sonra isÿ bizSÿni qoyub gedÿcÿyik. Yeri gÿlmiøkÿn deyim ki,Sÿn vÿ Peter sþhbÿtinizi davam etdirÿ bilÿrsiniz vÿMÿn sizi bir daha narahat etmÿyÿcÿyÿm.

E d v a r d : Mÿnim ÿzizim Aleksandr. Mÿnim anbarûmda sÿnin xþrÿk biøirmÿyin ö÷ön lazûm olan

ßrzaq yoxdur. Mÿn vaxt tapûb ala bilmÿmiøÿm.A l e k s a n d r : Aha, amma bu, mÿnim xösusi hÿdiyyÿmdir.

Mÿn he÷ nÿdÿn dadlû yemÿk hazûrlaya bilirÿm. Hÿr hansû qalûq-quluq kifayÿtdir. Mÿn bu xþrÿyi Øÿrqdÿ þyrÿnmiøÿm. Bir ovuc döyö vÿ Bir az quru balûqla bir ne÷ÿ nþv yemÿk hazûrlaya bilÿrÿm. Mÿnÿ bir sþz dÿ belÿ demÿ. Elÿ bu saat baølayûram.

(Mяtbяxя gedir.)



per artes

331

E d v a r d : Yaxøû, de gþröm, harada ayrûldûn?P e t e r : Sÿn demÿk istÿyirsÿn ki, mÿn Selia ilÿ necÿ oldu ki, tanûø oldum. Mÿn onu bir il bundan qabaq burada gþrmöøÿm.E d v a r d : Lÿvinanûn cömÿ axøamlarûnda tÿøkil etdiyi hÿvÿskarlarûn Yûüûncaüûnda gþröømösÿn?P e t e r : Cömÿ axøamû. Niyÿ sÿn onu hÿvÿskarlar adlandûrûrsan?E d v a r d : Lÿvinanûn salon a÷maüa cÿhd etdiyi zaman mÿn

qonaqlarû ÿylÿndirirdim vÿ Lÿvinanûn etdiyi sÿhvlÿri dözÿldirdim.

Amma sÿnin ora gÿliøin þzö dÿ az da olsa, uüur idi.P e t e r : Mÿn bunu demÿzdim.

Amma Lÿvina mÿnÿ olduqca mehribanlûq gþstÿrirdiVÿ mÿn buna gþrÿ ona xeyli dÿrÿcÿdÿ borcluyam.Sonra isÿ mÿn Selianû gþrdöm.O, mÿnim tanûdûüûm bötön qûzlardan fÿrqli idi vÿOnunla sþhbÿt etmÿk elÿ dÿ asan mÿsÿlÿ deyildi.

E d v a r d : Sÿn onu tez-tezmi gþrördön?A l e k s a n d r û n s ÿ s i : Edvard, sÿnin ikiqat suqaynadanûn vardûrmû?E d v a r d : Mÿncÿ, orada ikiqat suqaynadan olmalûdûr. Mÿgÿr hÿr mÿtbÿxdÿ o olmur ki?A l e k s a n d r : Bilmirÿm, mÿn tapa bilmirÿm. ×ox tÿÿccöblödör. Belÿ ÷ûxûr ki, mÿn baøqa bir øey döøönmÿliyÿm.P e t e r : Vÿ mÿn onunla gþröøÿndÿ onunla danûømaq Èmkanûm olmadû.E d v a r d : Sÿnin vÿ Selianûn möxtÿlif mÿqsÿdlÿri vardû.

Sÿnin rolun bu idi ki, sÿn Lÿvinanûn tapûntûlarûndan biri olasan. Selianûn rolu o idi ki, cÿmiyyÿtÿ versin moda Bir iø gþrsön orda o da

332

Sþzö qûsa deyÿrdi o, tez araya girÿrdi o. O gedÿrdi sola, saüa. ×alûøardû aralûqda ÿlaqÿlÿr yaratmaüa Ona gþrÿ döøönörÿm cömÿ axøamû

Uüursuzluüa uüramûødûr, bilir hamû.P e t e r : Sÿn elÿ danûøûrsan ki, sanki, qurtarûb hÿr øey.E d v a r d : Xeyr, hÿr øey he÷ dÿ qurtaran deyil Amma demÿdin ki, sÿn Selianû necÿ oldu, tanûdûn.P e t e r : Mÿn onu bir ne÷ÿ gön sonra gþrdöm.

O, konsertdÿ tÿk idi, mÿn dÿ tÿk idim orda,Konsertÿ tÿk gedÿrdim, mÿn hÿr konsert olanda.Onsuz da, bir rÿfiqim yoxdu ki, dostluq edÿmMÿn onunla gÿzmÿyÿ, ya da konsertÿ gedÿm.Sonra döøöndöm ki, mÿn tÿklik xoølayûramAncaq Seliatÿk qûz, maraqlandûrdû mÿniMÿn onda duya bildim гadûn gþzÿlliyiniSonra bir gön yenÿ dÿ gþröødök, sþhbÿt etdikHÿrdÿnbir dÿ konsertÿ hÿr birimiz tÿk getdikSonra isÿ cöt olduq, bÿzÿn dÿ birgÿ getdikOnunla birgÿ getmÿk, tamam baøqa bir iødirÈnsana þyrÿømÿyin þzö dÿ bir vÿrdiødir.Tÿnhalûüa son qoydum, sonrasa birgÿ getdikHÿrdÿnbir biz ÷ay i÷dik, bÿzÿn dÿ nahar etdik.

E d v a r d : Bÿs bundan sonra, o he÷ sÿni dostuna, ya da ki ailÿsinÿ, Ya da ki dostlarûna tÿqdim elÿdimi he÷?P e t e r : Xeyr, amma bir ne÷ÿ dÿfÿ о, onlar haqqûnda sþz etmiødir, Vÿ onlarda intellektual sÿviyyÿnin ÷atûømazlûüûndan danûømûødûr.E d v a r d : Bÿs sonra nÿ oldu?P e t e r : He÷ nÿ baø vermÿdi.

Amma mÿnÿ elÿ gÿlirdi ki, o, hÿqiqÿtÿn dÿ, mÿnim qeydimÿ qalûr.



per artes

333

Vÿ biz birlikdÿ olduqda þzömö ÷ox xoøbÿxt hiss edirdim. Belÿliklÿ... ÿmin idim... belÿ ki... rahat: Mÿn bunu ifadÿ edÿ bilmirÿm. Mÿn he÷ vaxt belÿ bþyök bir xoøbÿxtlik gþrmÿmiødim. Mÿn yalnûz hÿyÿcan, hÿvÿs, arzu hisslÿri ke÷irmiødim ki, Mÿnim mölköm olsun. Bu he÷ dÿ ona bÿnzÿmirdi.

Bu nÿ isÿ ÷ox qÿribÿ bir iø idi. Ortada elÿ bir... sakitlik var idi ki...E d v a r d : Bÿs bu maraqlû iøÿ nÿ mane oldu?

(Aleksandr qolu÷ûrmalû, яynindя þnlöklя i÷яri daxil olur.)

A l e k s a n d r : Edvard, keri1 tozu haradadûr? Mÿn onu tapa bilmirÿm.E d v a r d : Evdÿ he÷ bir keri tozu yoxdur. Lÿvinanûn keridÿn zÿhlÿsi gedir.A l e k s a n d r : Ortada baøqa bir sörpriz dÿ vardûr ki, Mÿn bu haqda da döøönmÿliyÿm. Mÿn manqo da tapa bilÿrdim.P e t e r : Elÿ mÿnim dÿ bilmÿk istÿdiyim budur.

Elÿ bil, o solaraq baøqa bir øÿklÿ ÷evrilmiødir.Kinoda olduüu kimi. O, mÿni gþrmÿk istÿmir vÿ elÿ ki,Mÿn onu gþrörÿm, o, þzönö hÿddÿn artûq mÿøüul gþstÿrir.Onun hÿm÷inin gizli bir hÿyÿcan hissi ke÷irdiyini dÿMÿn möøahidÿ etmiøÿm, lakin bunu baøa döøÿ bilmÿmiøÿm.

E d v a r d : Sÿn necÿ fikirlÿøirsÿn? O, sÿnÿ qarøû olan maraüûnû itirmiødirmi?P e t e r : Siz sualû sÿhv qoyursunuz. Mÿn bu haqda fÿrqli øÿkildÿ döøönörÿm.

1 Keri – ÿt, balûq vÿ ya tÿrÿvÿzdÿn hazûrlanmûø sous

334

Mÿndÿ ÷atûømayan onun mÿnÿ qarøû olan maraüû deyildir,O anlardûr ki, hÿmin anlarda bizim bir sûra ömumiAnlaømamûz vardûr. Bizim bÿzi hisslÿrimiz vÿMöÿyyÿn edilÿ bilmÿyÿn tÿcröbÿlÿrimiz var idi ki,Bizim hÿr ikimiz bundan bixÿbÿr idik. Sÿnin dediyin kimi desÿk,Ola bilsin ki, o, mÿnÿ qarøû olan maraüûnû itirmiødir.

E d v a r d : Bunun hamûsû normal bir haldûr. Sÿn necÿ dÿ xoøbÿxt adamsan. Qûsa bir möddÿt ÿrzindÿ Bötön digÿr mÿsÿlÿlÿr kimi bu, adi bir mÿsÿlÿyÿ ÷evrilÿ bilÿr. Qûzdûrmasû döøÿn kimi sÿn gþrÿcÿksÿn ki, O tamamilÿ baøqa bir qadûndûr vÿ sÿn dÿ baøqa bir kiøisÿn.

Mÿn sÿni tÿbrik edirÿm ki, o, vaxtûnda aradan ÷ûxmûødûr.P e t e r : Èstÿrdim ki, sÿn mÿni tÿbrik etmÿyÿsÿn. Mÿn daha kimlÿsÿ

Sþhbÿt etmÿliyÿm. Mÿn sÿnÿ real olan nÿdirsÿ, onu demiøÿm. O, mÿnim reallûq haqqûnda ilk tÿcröbÿm vÿ ola bilsin ki,

Sonuncu tÿcröbÿm olsun. Sÿnsÿ bunu anlamadûn.E d v a r d : ßzizim Peter, mÿn sÿnÿ deyirÿm ki, baøqa bir

Altû ayûn ÿrzindÿ Selia ilÿ sÿnin baøûna nÿ hadisÿ gÿlÿ bilÿr.

Mÿnim dediyim budur, istÿr qÿbul et, istÿrsÿ etmÿ.P e t e r : Bÿs mÿn nÿ etmÿliyÿm?E d v a r d : He÷ nÿ, gþzlÿ, sonra isÿ Kaliforniyaya get.P e t e r : Amma mÿn Selianû gþrmÿliyÿm.E d v a r d : Elÿ eyni Seliamû olacaqdûr? Yaxøû olar arxayûn ol ki,



per artes

335

Elÿ hÿmin Selia olacaqdûr. Yadda bunu saxlasan, o yadda qalacaqdûr.P e t e r : Amma mÿn Selianû gþrmÿliyÿm. Mÿn bunu tez etmÿliyÿm,

Onu mÿcbur etmÿliyÿm desin, ona nÿ olub.Gþrÿsÿn, mÿn bilÿcÿyÿmmi ki, onun fikrindÿki nÿdir.Gþrÿsÿn, bizim maraqlarûmûz öst-östÿ döøörmö?Biz bir musiqiyÿ qulaq asarkÿn eyni hisslÿri ke÷iririkmi?Vÿ ya bir kinoya baxdûqda? Ortada bir reallûq vardûr,Lakin o reallûq nÿdir...

(Telefon zяng ÷alûr.)

E d v a r d : Bir anlûq mÿni baüûøla. (тelefonla)

Alo... Mÿn indi danûøa bilmirÿm... Bÿli, var... Yaxøû... Onda mÿn sÿnÿ zÿng edÿrÿm. Mömkön qÿdÿr tez.

Baüûøla. Sÿn deyirdin ki?P e t e r : Mÿn deyirdim ki, reallûq nÿdir?

Mÿn deyirdim ki, iki qeyri-real adam arasûnda olan reallûq nÿdir? ßgÿr mÿn yaddaøûma istinad edÿrÿk hÿrÿkÿt etsÿm, Mÿn gÿlÿcÿkdÿ baø verÿ bilÿcÿk hÿr bir øeyÿ dþzÿ bilÿrÿm. Lakin ÿvvÿlcÿ ke÷miødÿki hÿqiqÿti aøkara ÷ûxarmalûyam.

Mÿn bunu yaddaø xatirinÿ etmÿliyÿm.E d v a r d : Lakin elÿ bir kamfora yoxdur ki, sÿn yaddaøû ona bökÿsÿn.

ßvvÿl-axûr oraya gövÿ döøÿcÿk. Belÿliklÿ, sÿn Selianû gþrmÿk istÿyirsÿn. Mÿn bilmirÿm ki, Sÿnin kimi axmaüû qoruyub saxlamaq ö÷ön mÿn niyÿ

336

Bu qÿdÿr ÿzab-ÿziyyÿtÿ qatlaømalû olmalûyam. Sÿn nÿ istÿyirsÿn ki, mÿn sÿnin ö÷ön edim?P e t e r : Get Selianûn yanûna vÿ mÿnim ÿvÿzimdÿn onu gþr.

Sÿn onu mÿndÿn baøqa øÿkildÿ tanûyûrsan vÿ Bundan baøqa, sÿn xeyli yaølû adamsan.E d v a r d : ×ox yaølû adam?P e t e r : Bÿli, mÿn ÿminÿm ki, o, sÿnÿ qulaq asacaq. Hÿm dÿ sÿn bitÿrÿf adamsan.E d v a r d : Yaxøû, mÿn Selianû mötlÿq gþrÿcÿyÿm.P e t e r : ×ox saü ol!E d v a r d : Sÿn ÷ox yaxøû bir iø gþrmöø olarsan.

(Aleksandr яynindяki jaketlя i÷яri girir.)

A l e k s a n d r : Ay Edvard! Sÿni elÿ bir yemÿyÿ qonaq edÿcÿyÿm ki,

Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, ÿldÿ etdiyim qÿnimÿtlÿrin i÷ÿrisindÿ Bu ÿn bþyöyödör. He÷ nÿdÿn nÿ isÿ bir øey dözÿltmiøÿm. Hÿtta he÷ Albaniyaya gedÿndÿ dÿ belÿ az øeydÿn belÿ Gþzÿl bir yemÿk hazûrlamamûødûm. Sÿnin soyuducunda ÷ox az øey tapmûøam,

Amma øökr edirÿm ki, bir ne÷ÿ yumurta tapa bilmiøÿm.E d v a r d : Nÿ? Sÿn bötön o yumurtalarû iølÿtdin? Lÿvinanûn xalasû onlarû tÿzÿcÿ kÿnddÿn gþndÿrmiødi.A l e k s a n d r : Belÿ de! Demÿli, xala, doürudan da, mþvcuddur. Bu da bizÿ maddi söbut.E d v a r d : Yox, yox, mÿnim dediyim baøqa bir xaladûr.A l e k s a n d r : Mÿn baøa döøörÿm, real xala.

Amma sÿn minnÿtdar olacaqsan.



per artes

337

Èndi ×ernoqoryedÿ ÷ox az kÿndli qalmûødûr ki, Bu gönlÿrdÿ yeyÿcÿyin xþrÿyi sÿnÿ gþndÿrmiø olsun.E d v a r d : Bÿs mÿnim sÿhÿr yemÿyim necÿ olsun?A l e k s a n d r : Sÿhÿr yemÿyin haqda narahat olma.

Sÿnin i÷ÿcÿyin yalnûz bir fincan qara qÿhvÿdir. Vÿ bir az da qurudulmuø ÷þrÿk. Mÿn onu гыздырыъыda saxlamûøam. Onu on dÿqiqÿdÿn artûq orada saxlama.

Èndi isÿ mÿn gedirÿm vÿ Peteri dÿ þzömlÿ aparûram.P e t e r : Edvard, mÿn sÿnin vaxtûnû lap ÷ox almûøam. Vÿ bilirÿm ki,

Sÿn tÿk olmaq istÿyirsÿn. Lÿvina qayûdûb gÿlÿndÿ Mÿndÿn ona salam sþylÿ. Lakin zÿhmÿt olmasa, incimÿ,

Mÿnim sÿnÿ nÿ dediyimi ona demÿ.E d v a r d : Mÿn bu haqda Lÿvinaya he÷ nÿ deyÿn deyilÿm.P e t e r : ×ox saü ol! Gecÿn xeyrÿ qalsûn.E d v a r d : Gecÿn xeyrÿ qalsûn, Peter. Gecÿn xeyrÿ qalsûn Aleksandr vÿ zÿhmÿt olmasa, qapûnû elÿ baüla ki, o baülansûn.A l e k s a n d r : Yadda saxla, Edvard, 10 dÿqiqÿdÿn artûq гыздырыъыda saxlama.

ßgÿr 20 dÿqiqÿ saxlasan, mÿnim iøimi alt-öst edÿrsÿn.

(Aleksandr vя Peter mörяxxяs olurlar.)(Edvard telefonu qaldûrûr vя nþmrяni yûüûr.)

E d v a r d : Miss Selia Koplstoun i÷ÿridÿdirmi? ...Nÿ qÿdÿr qabaq... Xeyr, eybi yoxdur.

Pяrdя enir.

338

È k i n c i s ÿ h n ÿ

15 dяqiqяdяn sonra eyni otaq. Edvard tяkdir, peyøns1 oynayûr. Qapûnûn zяngi ÷alûnûr

vя o, zяngя cavab verir.

S e l i a n û n s ÿ s i : Sÿn tÿksÿnmi?

(Edvard Selia ilя birlikdя geri qayûdûr.)

E d v a r d : Selia! Sÿn niyÿ geri qayûtmûsan?Mÿn sÿnÿ demÿdim ki, imkan olan kimi sÿnÿ zÿng edÿcÿyÿm.Vÿ mÿn sÿnÿ bir az bundan qabaq zÿng etdim.

S e l i a : ßgÿr sÿnin yanûnda bir adam olsaydû,Mÿn sÿnÿ deyÿcÿkdim ki, ÷ÿtirimi gþtörmÿyÿ gÿlmiøÿm.Deyÿsÿn, he÷ sÿn mÿni gþrdöyöndÿn mÿmnun adama oxøamûrsan.Edvard, mÿn baøa döøörÿm ki, nÿ baø vermiødir,Amma sÿnin telefondakû davranûøûnû baøa döøÿ bilmirÿm.Elÿ bil ki, telefonla danûøan he÷ sÿn deyildin.Ona gþrÿ dÿ mÿn hiss etdim ki, sÿni gþrmÿliyÿm.De gþröm, hÿr øey qaydasûndadûrmû, sonra isÿ mÿn ÷ûxûb gedim.

E d v a r d : Sÿn necÿ deyÿ bilÿrsÿn ki, nÿ baø verdiyini bilmirsÿn.

Mÿn dÿ bilmirÿm ki, nÿ baø verib vÿ ya nÿ baø vermÿk özrÿdir

Vÿ bunu baøa döømÿk ö÷ön mÿn tÿk qalmaq istÿyirÿm.S e l i a : Mÿn belÿ döøönÿrdim ki, bu ÷ox sadÿ bir iødir. Lÿvina sÿni qoyub getmiødir.

1 Peyøns – tÿk adamûn oynadûьû kart oyunu



per artes

339

E d v a r d : Bÿli, mÿsÿlÿ belÿdir vÿ bu, hamûya a÷ûq-aydûn bÿllidir.S e l i a : Bu, a÷ûq-aøkar bilinirdi ki, xala xalis uydurmadûr.

Bu, belÿ anda o qÿdÿr dÿ yaxøû bir uydurma deyildi.Sÿn Selia ö÷ön nÿ isÿ daha yaxøû bir uydurma hazûrlasanDaha yaxøû olardû. Lakin bunun bir o qÿdÿr dÿ ÿhÿmiyyÿti yoxdur.Onsuz da, onlar tezliklÿ bu haqda þyrÿnÿcÿklÿr. Bu mÿgÿrBizim bötön ÷ÿtinliklÿrimizi qaydasûna qoyurmu?

E d v a r d : Bu, hÿyata real ÷ÿtinliklÿri gÿtirmiødir.S e l i a : Lakin bunlar hamûsû mövÿqqÿti øeylÿrdir.

Sÿn bilirsÿnmi ki, vÿziyyÿti dözgön qiymÿtlÿndirmÿlisÿn. Sÿn bilirsÿnmi ki, boøanma sÿnin karyeranû mÿhv edÿ bilÿr. Vÿ biz döøönörök ki, Lÿvina he÷ zaman sÿni Buraxûb getmÿk istÿmÿyÿcÿkdir. ßlbÿttÿ ki, sÿn Belÿ bir ÿqidÿyÿ malik olmamalûsan ki, hÿmiøÿ ÿr boøanmalûdûr.

Vÿ ÿgÿr o, sÿnin boøanmaüûn barÿdÿ sÿbÿblÿr gÿtirÿrsÿ...E d v a r d : Mÿn gþrörÿm. Lakin, lakin mÿsÿlÿ sÿnin dediyin kimi deyil. Lÿvina geri qayûdûr.S e l i a : Lÿvina geri qayûdûr?! Sÿn demÿk istÿyirsÿn ki, o, sÿnin ö÷ön tÿlÿ qurmuødur?E d v a r d : Xeyr, burada tÿlÿ mÿsÿlÿsi olsa, onda bizim hamûmûz Tÿlÿyÿ döømöøök.S e l i a : Bÿs onda nÿ baø vermiødir?


340

E d v a r d : Lÿnÿtÿ gÿlsin bu telefonu. ßlac yoxdur, gÿrÿk cavab verim.

Alo... Alo! Xeyr. Demÿk istÿyirÿm bÿli, Aleksandr. Bÿli, ÿlbÿttÿ...×ox gþzÿl oldu. Mÿn he÷ vaxt belÿ dadlû yemÿk yemÿmiødim.Bÿli, bu ÷ox maraqlûdûr. Amma mÿn bilmÿk istÿyirdim ki,Gþrÿsÿn, yaxøû hÿzm olunurmu?..Xeyr, xeyr, Aleksandr, mÿnÿ pendir-zad gÿtirmÿ.Mÿndÿ pendir vardûr. Xeyr, xeyr, Norve÷ pendiri deyildir.Hÿqiqÿtÿn dÿ, mÿn pendir istÿmirÿm. Nÿ sap-sap?Aha, Yuqoslaviyadan... Qurudulmuø qara gavalû vÿ spirtli i÷kiXeyr. Hÿqiqÿtÿn dÿ, yox, Aleksandr. Mÿn he÷ nÿ istÿmirÿm.Mÿn yaman yorüunam. ×ox saü ol, Aleksandr.Gecÿn xeyrÿ qalsûn.

S e l i a : Aman Allah, o, nÿ deyirdi?E d v a r d : Aleksandr idi.S e l i a : Mÿn bilirÿm ki, bu, Aleksandr idi. Bÿs o, nÿ haqda danûøûrdû?E d v a r d : Mÿn tamamilÿ unutmuøam. O, bir az bundan qabaq buradan gedib.

Vÿ tÿkid etdi ki, mÿnÿ øam yemÿyi ö÷ön nÿ isÿ biøirsin, Vÿ o dedi ki, mÿn onu 10 dÿqiqÿnin i÷indÿ yemÿliyÿm.

Mÿncÿ, o, hÿlÿ dÿ biøir.S e l i a : Sÿncÿ, o, hÿlÿ dÿ biøir?

Mÿncÿ, mÿn xösusi bir iy hiss etdim. ßlbÿttÿ, o, hÿlÿ dÿ biøir. Vÿ gedib baxmalûyam, gþrÿk o nÿdir.



per artes

341

(Otaqdan ÷ûxmaüa hazûrlaøûr.)

E d v a r d : Allah xatirinÿ, narahat olma!

(Selia otaqdan ÷ûxûr.)

Tÿsÿvvör elÿ ki, kimsÿ gÿlib sÿni mÿtbÿxdÿ tapûr.

(Edvard masaya yaxûnlaøûr vя þzönön peyøns oyununu nяzяrdяn ke÷irir. O, bir kart ÷яkir. Qapûnûn zяngi tяkrar-tяkrar ÷alûnûr.

Selia яynindя þnlök i÷яri girir.)

S e l i a : Edvard, yaxøû olar ki, qapûnûn zÿnginÿ cavab verÿsÿn.

Bu, sÿnin gþrÿcÿyin ÿn yaxøû iødir. Baøûnû itirmÿ. Mÿn, hÿqiqÿtÿn dÿ, þz ÷ÿtirimi burada qoymuøam. Mÿn deyÿcÿyÿm ki, gþrdöm ki, sÿn kþmÿksizsÿn Vÿ acûndan þlörsÿn. Èstÿyirdim ki, sÿnin ö÷ön Bir øey hazûrlayam. Hÿr halda, mÿn burada qalacaüam Vÿ mÿnim gizlÿnmÿk fikrim yoxdur.

(Qayûdûr mяtbяxя. Zяng yenidяn ÷alûnûr.)

E d v a r d : (Þn qapûya gedir vя onun dediyi sþzlяr eøidilir.)

Culia, niyÿ geri qayûtmûsan ki?

(Culia i÷яri girir.)

C u l i a : Mÿnÿ ilham gÿlmiødir!

(Selia яlindя tava ilя gяlir.)

S e l i a : Edvard, hÿr øey mÿhv oldu!E d v a r d : ×ox ÿcÿb olub.S e l i a : Amma tava da ÿldÿn getdi.E d v a r d : Vÿ bir ne÷ÿ yumurta da. Mÿn istÿyirdim ki, he÷ olmasa,

342

Birini sÿhÿr yemÿyindÿ yeyim. Qaynanmûø yumurta. Bu, yeganÿ øeydir ki, mÿn onu biøirmÿyi bacarûram.C u l i a : Selia! Mÿn gþrörÿm ki, sÿnÿ dÿ ilham gÿlib.

Edvardû biz yedizdirmÿliyik. O, elÿ gÿrgin bir vÿziyyÿtdÿdir ki... Biz onun göcönö bÿrpa etmÿliyik. Edvard! Sÿn bilmirsÿnmi ki, sÿnin bÿxtin necÿ gÿtirib. Sÿnin ÿlindÿ iki Samaritan vardûr.

Belÿ bir øeyi mÿn he÷ ÿvvÿllÿr eøitmÿmiøÿm.E d v a r d : Oürularûn arasûna döøÿn bir kiøi mÿndÿn dÿ xoøbÿxtdir, ×önki o, mehmanxanada qalmûødûr.C u l i a : Edvard, sÿn necÿ dÿ nankorsan! Bu tavadakû nÿdir?S e l i a : He÷ kÿs bilmir.E d v a r d : Bu nÿdirsÿ, Aleksandrûn gÿlib mÿnim ö÷ön hazûrladûüû bir øeydir.

Gÿrÿk ki o, bu xþrÿyi biøirÿydi ö÷ yaxøû Samaritan ö÷ön.

Mÿn tamamilÿ bu haqda unutmuøam.C u l i a : Amma gÿrÿk sÿn ona toxunmayaydûn.E d v a r d : ßlbÿttÿ, mÿn buna toxunmayacaüam.C u l i a : Mÿnim ÿzizim, mÿn sÿni xÿbÿrdar etmÿli olacaüam.

Aleksandrûn etdiyi hÿr bir iø mödhiødir. Mÿn insanlarû zÿhÿrlÿndirÿn belÿ naüûllardan ÷ox danûøa bilÿrÿm. Èndi isÿ, mÿnim ÿzizim, sÿn o þnlöyö mÿnÿ ver, Vÿ gþrÿrsÿn ki, mÿn nÿlÿr edÿ bilÿrÿm. Sÿn isÿ burada dayan vÿ Edvardla sþhbÿt elÿ.

(Culia mörяxxяs olur.)

S e l i a : Bÿs nÿ baø verib, Edvard? Nÿ baø verib?E d v a r d : Mÿncÿ, Lÿvina geri qayûdûr.S e l i a : Sÿn belÿ döøönörsÿn, yoxsa bilmirsÿn?



per artes

343

E d v a r d : Xeyr, mÿn yalnûz buna inanûram. O kiøi ki, burada olmuødur.S e l i a : Belÿ de. O, hansû adamdûr belÿ? Mÿn ondan yaman qorxurdum. Onda nÿ isÿ bir göc vardûr.E d v a r d : Mÿn bilmirÿm ki, o kimdir.

Amma mÿn onunla bir qÿdÿr sþhbÿt etdim, o zaman ki Siz buranû tÿrk etmiødiniz. Vÿ dedi ki, o, sabah onu gÿtirÿcÿk. Bÿlkÿ dÿ, o bir øeytandûr. Mÿncÿ, elÿ øeytandûr ki var.

×önki mÿn ondan xahiø etdim ki, o, bu iøi gþrsön.S e l i a : ×önki sÿn ondan xahiø etdin. Demÿli, o øeytandûr. O cadugÿrdir.

Sÿni necÿ inandûrdû ki, onu geri qaytaracaq?

(Mяtbяxdяn gup-gup sяslяr eøidilir.)

E d v a r d : Bu, nÿ sÿsdir belÿ?

(Culia yenidяn i÷яri daxil olur, onun яynindя þnlök var, яlindя sini vя stяkan vardûr.)

C u l i a : Mÿnim kefim durub! Bunun dönyada ÿvÿzini verÿcÿk he÷ bir øey yoxdur ki, Belÿ bir lÿzzÿtli yemÿk olsun: mÿn oyan-buyana baxdûm vÿ Bir qÿdÿr øampan øÿrabû tapdûm. Elÿ yarûm øöøÿ tapmûøam. ßlbÿt ki, bu soyudulmayûb, lakin o tÿravÿtlidir vÿ ÿminÿm ki, Bu xoøagÿlmÿz hadisÿdÿn sonra bizim hamûmûzûn bir qÿdÿr Hÿvÿsi vardûr ki, bunu i÷sin. Èndi mÿn saülûq deyÿcÿyÿm. Siz necÿ fikirlÿøirsiniz?

Sizcÿ, mÿn indi kimin saülûüûna badÿ qaldûracaüam?

344

E d v a r d : Xeyr, mÿn bunu deyÿ bilmÿrÿm, Ancaq mÿn Aleksandrûn saülûüûna i÷mÿyÿcÿyÿm.C u l i a : Bu, Aleksandr deyil, gÿl mÿn sÿnÿ deyÿcÿyÿm.

Sÿn, bÿlkÿ, döøönörsÿn ki, bu, Lÿvinanûn xalasûdûr, Sÿn elÿ dÿ döøönmÿlisÿn.

E d v a r d v ÿ S e l i a : Lÿvinanûn xalasû?C u l i a : Èndi isÿ nþvbÿti sual odur ki, nÿ etmÿliyik? Bu ÷ox sadÿdir.

Èndi restorana getmÿk ya olduqca gecdir, ya da olduqca tez.

Sizin hÿr ikiniz mÿnimlÿ birlikdÿ evimÿ getmÿlisiniz.E d v a r d : Mÿn ÷ox tÿÿssöf edirÿm, Culia. Mÿn o qÿdÿr yorüunam ki,

He÷ evdÿn bayûra ÷ûxmaq istÿmirÿm. Bundan baøqa Mÿn he÷ ac da deyilÿm. Bir az biskvit yeyÿrÿm, bÿsimdir.C u l i a : ×ox saü ol, Selia! Mÿncÿ, sÿnin ardûnca gÿlmÿyimÿ

Ècazÿ olsa, mÿn sÿninlÿ gÿlÿ bilÿrÿm. On dÿqiqÿnin i÷indÿ,

Sÿninlÿ getmÿmiødÿn qabaq mÿnim Edvarda deyÿcÿk sþzöm vardûr.S e l i a : Bu, Lÿvina haqqûndadûrmû? De, yaxøû. Tez gÿl, qoy taksi tutaq.

Bilirsÿnmi ki, sÿn tamamilÿ acûndan þlörsÿn. Gecÿn xeyrÿ qalsûn, Edvard.

(Culia gedir.)

S e l i a : Bu, necÿ oldu ki, o, sÿni inandûrdû?E d v a r d : O, mÿni necÿ inandûrdû? O, mÿni inandûrdûmû?

Mÿndÿ aydûn bir tÿsÿvvör yaranmûødûr ki, o, mÿni Ènandûrmaüa ÷alûømûødûr vÿ bu, tamamilÿ yaxøûlûüa doürudur ki, Lÿvina getmiødir: buna gþrÿ mÿn ona minnÿtdar olmalûyam.



per artes

345

Onun cÿhdlÿrinin ÿsas qayÿsi ondan ibarÿt idi ki, Mÿn onun qayûtmasûnû istÿyÿm.S e l i a : Bu, øeytan metodudur! Sÿn doürudanmû Lÿvinanûn geri

Qayûtmasûnû istÿyirsÿn? Lÿvina! Sÿnin elÿ fikrin-zikrin onun Qayûtmasûdûr. Èstÿmirsÿn ki, he÷ olmazsa, bir az fasilÿ versin. Bu he÷ xoøagÿlÿn bir iø deyildir! Xeyr, bu, elÿ ola bilmÿz. Mÿn döøönmörÿm ki, bu o demÿkdir. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, Bu, yorüunluüa tÿslim olma anûdûr. Sÿn hÿm÷inin

Vahimÿyÿ döømösÿn. Sÿn fÿlakÿtlÿ öz-özÿ qala bilmirsÿn.E d v a r d : Xeyr. Bu, belÿ deyil. Bu tÿkcÿ bu deyildir.S e l i a : Bu tÿkcÿ øþhrÿtpÿrÿstliyÿ aid olan bir mÿsÿlÿ deyildir.

Sÿnÿ elÿ gÿlir ki, dönya sÿnÿ gölÿcÿkdir, ÷önki Sÿnin arvadûn sÿni qoyub gedib baøqa kiøinin yanûna.

Sÿn boø olan kimi mÿn bu iøi yoluna qoyacaüam.E d v a r d : Xeyr, tÿkcÿ buna gþrÿ yox. Bötön bu sÿbÿblÿr mÿnÿ deyilmiødir.

Mÿnÿ bunlarû o kiøi demiødir ki, onun adûna mÿn Riley deyÿ bilÿrÿm – bÿlkÿ dÿ, onun adû he÷ Riley deyildir.

Bu ad onun mahnûda oxuduüu bir ad idi...S e l i a : O, sÿnÿ adû Riley olan adam haqqûnda mahnû oxudu?!

Hÿqiqÿtÿn, Edvard, mÿnÿ elÿ gÿlir ki, sÿn dÿlisÿn. Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, sÿn ÿsÿb pozüunluüunun Bir addûmlûüûndasan. Edvard, indi ÷ûxûb getsÿm, sÿn mÿnÿ Sþz verirsÿnmi ki, yaxøû bir hÿkim olan – onun adû

Reillidir – kiøinin yanûna gedÿrsÿn?

346

E d v a r d: Bu xÿstÿliyi saüaltmaq ö÷ön bu bþyök hÿkimdÿn dÿ bþyök adam lazûmdûr.S e l i a : Edvard, ÿgÿr mÿn indi ÷ûxûb getsÿm,

Sÿn mÿni ÿmin edÿ bilÿrsÿnmi ki, hÿr øey yaxøû olacaqdûr? Belÿ ki, sÿn mÿnÿ sþz ver ki, Lÿvinanû geri qaytarmaq istÿmirsÿn. Sÿn þz azadlûüûnû qazanmaq istÿyirsÿn vÿ Bizim aramûzdakû mönasibÿtlÿr dÿ ki qaydasûnda olacaqdûr. Bax bötön mÿsÿlÿlÿr belÿdir. Hÿqiqÿtÿn dÿ, Edvard, sÿn vÿ mÿn

Dediyim kimi etsÿk, qalan hÿr øey qaydasûnda olacaqdûr.E d v a r d : Xeyr, Selia.

Bu ÷ox gþzÿl olub vÿ mÿn minnÿtdaram ki, sÿn Nadir bir insansan. Amma artûq gecdir vÿ mÿn

Bilirÿm ki, bu iø sÿnÿ yaraømaz.S e l i a : Bu iø mÿnÿ yaraømaz?! Sÿn orada durub mÿnÿ nÿ yaraøûb- Yaraømadûüûnû deyÿcÿksÿn!E d v a r d : Amma Lÿvina ö÷ön mÿni tÿrk etmÿk he÷ vaxt göndÿmdÿ

Olmamûødûr. Sÿn hansû gÿlÿcÿk haqqûnda döøönörsÿn ki,

Mÿnim ö÷ön gþzlÿnilir?S e l i a : Sÿn deyirsÿn ki, gÿlÿcÿyin nÿ ola bilÿcÿyi haqqûnda mÿn

Nÿ döøönmöøÿm? Biz baølamamûødan qabaq gÿlÿcÿkdÿn ßl ÷ÿkmiøÿm. Bundan sonra mÿn indiki zamanda yaøayûram. Elÿ bir zamanda ki, orada zamanûn mÿnasû yoxdur, Bu, bizim þzÿl hÿyatûmûzdûr. Burada “xoøbÿxtlik” sþzönön



per artes

347

Tamamilÿ baøqa bir mÿnasû vardûr. Ya da ki baøqa bir mÿnasûnûn olduüu göman edilir.E d v a r d : Mÿn belÿ bir tÿcröbÿ haqqûnda eøitmiøÿm.S e l i a : Xÿyal: mÿn yaman xoøbÿxt idim, bil ki, bu gönÿ qÿdÿr.

Mÿnÿ yol tapa bilmÿz nÿ qÿm-qössÿ, nÿ kÿdÿr. O zaman ki Culia Lÿvinanû soruødu vÿ mÿnÿ sþylÿdi ki, Sÿni tÿrk edib gedib vÿ dedi ki, Edvard indi azaddû, boødu, Mÿnÿ elÿ gÿldi ki, xÿyal kifayÿt deyil. Mÿn daha ÷ox istÿdim,

Odur ki qa÷ûb sÿnÿ mÿn bunlarû sþylÿdim.Lakin gþrörÿm ki mÿn, xÿyal daha yaxøûdûr.Xÿyal þzö dÿ elÿ bir reallûqdûr.Bu bir reallûqdûrsa, bu da xÿyala bÿnzÿr.Xÿyallarla yaøamaq øirin deyilmi mÿgÿr?!Xÿyaldan ayrûlanda gþrdöm hÿr øeyi acûXÿyal øirindir øirin, reallûq al÷aldûcû.

E d v a r d : Sÿn þzönö al÷almûø hiss etmÿyin ö÷ön he÷ bir ÿsasûn yoxdur.S e l i a : Yox, yox, döøönmÿ ki, sÿn mÿni al÷alda bilÿrsÿn.

Al÷aq o øeydir ki, mÿn þzömÿ etmiøÿm.Ènanmûram ki, sÿndÿ real bir göc tapûlsûn.Sÿn mÿni utandûra, sÿn al÷alda bilÿrsÿn.Mÿnim döøöndöyöm bax budur:Bir qadûnla gþröømÿk, fikirlÿri bþlöømÿk,Gþzÿlliyi anlamaq, ÷ox øeydÿ øÿrik olmaq, demÿ, þtÿn ÿylÿncÿ.Bötön bununla belÿ, sÿn þzönö yamanca aldatmûsan bil, mÿncÿ,Örÿyimdÿn ke÷ÿni, sÿnÿ sþylÿdim bir-bir,

Sÿnin hÿrÿkÿtlÿrin þzönö aldatmadan baøqa bir øey deyildir.

348

E d v a r d : Mÿn sÿnÿ bir þtÿri ÿylÿncÿtÿk baxmadûm. ßgÿr þtÿri bir ÿylÿncÿdÿn danûøsaq,

Onda lazûm gÿlÿcÿk ki, sÿn Peteri döøönÿsÿn.S e l i a : Peter? Kimdir bu Peter?E d v a r d : Peter Qvilpe, o kÿs ki bu axøam burada idi. O, xÿyal i÷indÿ idi. Èndi isÿ o, bÿdbÿxt vÿ pÿrtdir.S e l i a : Sadÿcÿ, mÿn bilmirÿm, sÿn mÿnÿ nÿ deyirsÿn.

Bu, þzönö doürultmaq ö÷ön he÷ bilmirÿm ki, nÿdir, ×ox yersiz bÿhanÿdir – Peter ilÿ aramda, bÿlkÿ, bir øey var imiø.

Bil, onunla aramda he÷ nÿ, he÷ vaxt olmamûø.E d v a r d : Sÿn deyirsÿn – olmamûø, lakin o, elÿ demir. O, buraya gÿlmiødi, bötön olub-ke÷ÿni sþylÿsin mÿnÿ bir-bir.S e l i a : Bu, olduqca gölöncdör. Mÿn he÷ zaman Peterÿ

ßsas vermÿmiøÿm ki, mÿnim haqda döøönsön, Mÿnim ona ha÷ansa qayüû bÿslÿdiyimi bilsin. O, istedadlû bir insan, hÿm dÿ tÿnha bir insan, Èstÿdim kþmÿk edim belÿ tÿnha adama. Onu konsertÿ apardûm vÿ apardûm hÿr yana. O can atdû mÿnimlÿ daha da yaxûnlaømaüa. Onda mÿn ona qarøû he÷ maraqlû deyildim, Ona olan maraüû tamamilÿ itirdim. Bÿs niyÿ biz Peterdÿn sþhbÿt a÷malûyûq bu gön? Bunun mÿnÿ mÿnasû az deyilmi, bir döøön Ancaq mÿsÿlÿ baøqa, sÿnin fikrin baøqadûr Lÿvinanû qaytarmaq, sÿnin xÿyalûn budur

Sÿn ki belÿ adamsan, sÿnlÿ sþhbÿt etmÿyin þzö dÿ qorxuludur.E d v a r d : Yox, mÿn belÿ deyilÿm.

Döøönmÿ ki, bir daha Lÿvinayla seviøÿm. Döøönmörÿm dönyada kimisÿ sevmiøÿm mÿn Kimisÿ sevmiøÿmsÿ yalnûz sÿnsÿn, bil, o, sÿn Vÿ inan ki, indi mÿn, yenÿ sÿni sevirÿm.



per artes

349

Ancaq bu, belÿ getmÿz. Mÿn sevgidÿ he÷ zaman bil daimi deyilÿm. Sÿnsÿ bunu bir daha bir gön anlamalûsan

Þzön yaøûna uyüun bir adam tapmalûsan.S e l i a : Edvard, bil ki, mÿn sÿndÿn, mÿslÿhÿt istÿmirÿm.

Sÿnin yox ixtiyarûn, mÿnÿ maraq gþstÿrÿsÿn.Nÿ indi, nÿ gÿlÿcÿkdÿ.Sÿnin iøin yoxdur mÿndÿ,Èstÿyirÿm, þz iøinlÿ mÿøüul olasan sÿn dÿ.Amma Lÿvinayla sÿn he÷ vaxt seviømÿmisÿn,Bÿs indi fikrin nÿdir?Lÿvinayla seviømÿk, mÿncÿ, bir bÿhanÿdirAncaq bilmirÿm ki, mÿn sÿnin istÿyin nÿdir.

E d v a r d : ßmin deyilÿm bunaßmin olan bir øey var, bu sÿhÿrdÿn bÿriHiss edirÿm qocalûq. Ortayaølû olmuøamDeyÿsÿn, yavaø-yavaø, þmördÿn ÿriyir øam.ßvvÿl arzu etdiyim, indi adiyÿ dþnör,Qÿlbindÿki azrular, elÿ bil, bir-bir sþnör,Nÿyi arzu edirdin, nÿ arzu edÿcÿksÿnArzunun lÿzzÿtini he÷ þzön dÿ bilmÿdÿnUnudursan hÿr øeyi, baøa döømörsÿn nÿdÿn,Bir dÿ durub gþrörsÿn, qocalmûsan he÷ nÿdÿn.Qocalûüû bilmÿzsÿn, soruø onu sÿn mÿndÿn.

S e l i a : Amma mÿn sÿni baøa döømÿk istÿyirÿm.Amma bil ki, bu göndÿn,Asûlû olmayacaq nÿyin baø vermÿsindÿn.Sÿnÿ yazûüûm gÿlir, hÿrdÿnbir dÿ gölmÿyim –He÷ bilmirÿm sÿnÿ mÿn, nÿ sþylÿyim, nÿ deyimSÿnin hÿyatûn necÿ, þmrön necÿ olacaq?Lÿvinayla sÿn xoøbÿxt olarsanmû, de ancaq?

E d v a r d : Xeyr, xoøbÿxt deyilÿm: lap xoøbÿxtlik olsa daBu, o xoøbÿxtlikdir ki, sÿnÿ bircÿ bu qalûrQÿm-kÿdÿr istÿyim xarabalûqlardan qidalanmûr.

350

Örÿk sûxûntûsû coøqunluüun qalûüû deyildir. Mÿn gþrörÿm ki,Mÿnim hÿyatûm ÷ox-÷ox qabaq möÿyyÿn olunmuødurVÿ ondan yaxa qurtarmaq ö÷ön ÷alûømaq yalnûzÞzönö inandûrmaqdûr ki, gþrdöyön, sÿnin gþrdöyön deyildirYa da o dÿyiømÿlidir. Bir øÿxs olaraq “mÿn bunu istÿyirÿmYa da onu istÿyirÿm” deyÿ bilirÿmsÿ, bir øÿxs olaraqÈradÿsini toplayaraq deyirsÿ ki, “O zÿif adamdûr” vÿSonda o daha tÿrs, kobud bir øÿxslÿ sÿrtlÿøÿ bilirsÿ, o øÿxs ki, he÷ vaxt danûømûr, he÷ vaxt sþhbÿt etmir, möbahisÿ etmir.Belÿ bir øÿxslÿrin daxilindÿ qÿyyumluq hisslÿri baø qaldûra bilÿr,Lakin øÿxs mÿnim kimi kiøilÿrdÿ donuq, ÿvÿz edilÿ bilmÿyÿn,Qÿlbindÿ tÿrslik hisslÿri olan adam olmalûdûr.Øÿxsin arzusu, arzusu olmayan tÿrÿfdaøûn bÿdbÿxtliyininZiddinÿ iølÿmÿlidir vÿ daha göclö tÿrÿfdaø ilÿRollarû dÿyiødirildikdÿ onun qÿm-kÿdÿri sevincÿ ÷evrilmÿlidir.

S e l i a : Edvard, mÿn ÿmin deyilÿm ki, sÿni baøa döøörÿm. Bununla belÿ, bunu baøa döøörÿm ki, sÿn mÿnimlÿ ßvvÿllÿr he÷ vaxt ola bilmÿdiyin qÿdÿr þzön olmaq istÿyirsÿn. Mÿn sÿnin sifÿtinÿ baxandan bÿri sÿn iki dÿfÿ dÿyiømisÿn. Mÿn sÿnin sifÿtinÿ baxdûm vÿ mÿnÿ elÿ gÿldi ki, sÿnin sifÿtinin Hÿr bir cizgisi mÿnÿ tanûødûr vÿ mÿnÿ xoødur: Vÿ mÿn ona ikinci dÿfÿ baxdûqda o soldu vÿ dÿyiøildi,



per artes

351

Sanki, o, östö þrtölmÿmiø bir mumiyadûr. Mÿn sÿnin sÿsinÿ qulaq asdûm. Bu sÿs hÿmiøÿ mÿni Hÿyÿcana gÿtirmiødir. Sonra isÿ o, baøqa bir sÿsÿ ÷evrildi, Xeyr, o, sÿs deyildi, o köy idi, O, mÿnim eøitdiyim bir hÿøÿratûn ÷ûxardûüû sÿs idi. Quru, mÿnasûz, sonsuz, qeyri-insani bir sÿs idi. O, elÿ bir sÿs idi ki, belÿ sÿsi qû÷larûnû bir-birinÿ sörtmÿklÿ dÿ ×ûxara bilÿrsÿn. Bu kimi sÿsi ÷ÿyirtkÿ dÿ ÷ûxarûr. Mÿn baxdûm vÿ sÿnin örÿyinÿ qulaq asdûm vÿ qanûnû gþrdöm. Gþrdöm ki, sÿn kiøi þl÷ösöndÿ bþcÿksÿn vÿ onun i÷indÿ He÷ nÿ yoxdur, olan da o øeydir ki, onun östöndÿn

Basdûqda i÷indÿn bayûra ÷ûxan bir øey kimidir.E d v a r d : Yÿqin ki, elÿ o mÿnÿm, Bas mÿnim östömdÿn.S e l i a : Xeyr, mÿn sÿnin östöndÿn basan deyilÿm. Bu, sÿn deyilsÿn.

Ola bilsin ki, sÿnin nÿ olduüunu döøöndöyömdÿn Qopub qalan ki÷ik bir zÿrrÿciksÿn. Mÿn indi baøqa bir Øÿxsi gþrörÿm. Mÿn sÿnin timsalûnda o øÿxsi gþrörÿm ki,

Onu mÿn he÷ vaxt ÿvvÿllÿr gþrmÿmiøÿm.Mÿn ÿvvÿllÿr gþrdöyöm insan, hÿmin insan yalnûzBir proyeksiya idi. Mÿn indi onu gþrörÿm.Elÿ bir øey kimi gþrörÿm ki, mÿn onu istÿyirdim,Xeyr, istÿmirdim, mÿn ona can atûrdûm,Elÿ bir øey ki, dÿlicÿsinÿ onunla olmaq istÿyirdimBu, harada isÿ baø vermÿli idi, amma o nÿdir vÿ o haradadûr.Xahiø edirÿm ki, mÿni baüûølayasan.

352

E d v a r d : Sÿn... Xahiø edirsÿn ki, sÿni baüûølayûm!S e l i a : Bÿli, iki øeyÿ gþrÿ. Birinci...


E d v a r d : Lÿnÿtÿ gÿlsin. Eybi yox, gÿrÿkdir ki, cavab verim.S e l i a : ßlbÿttÿ, yaxøû olar ki, telefona cavab verÿsÿn.E d v a r d : Alo!.. Bÿli, Culia, bu dÿfÿ nÿ olub ki? Yenÿ sÿnin eynÿyinmi?..

Sÿn onlarû harada qoymusan? Sÿn gþtörmÿmisÿnmi?..Hÿr øeyi axtarmalûyammû? ×antana baxmûsan?..Yaxøû, beynimi aparma... Sÿn ÿminsÿn ki, mÿtbÿxdÿ?Øampan øöøÿsinin yanûnda?.. Yaxøû, dÿstÿyi asma, saxla.Biz... Mÿn onu axtararam.

S e l i a : Bÿli, sÿn onu axtar. Mÿn bir daha sÿnin mÿtbÿxinÿ girmÿyÿcÿyÿm.

(Edvard gedir. O, яlindя eynяk vя øampan øöøяsi ilя geri qayûdûr.)

E d v a r d : Axûr ki, bir dÿfÿ dÿ olsa, o haqlû imiø.S e l i a : O, hÿmiøÿ haqlûdûr. Bÿs sÿn niyÿ boø øampan øöøÿsini gÿtirmisÿn?E d v a r d : Bu, boø deyil. Dibindÿ bir az var. Bÿs o, niyÿ dedi ki,

Orada yarûm øöøÿ øampan vardûr. Bu, mÿnim yaxøû cÿhÿtimdir ki, Mÿn yarûm øöøÿ øÿrab saxlamûram. Yaxøû, ömid edirÿm ki,

Sÿn sonuncu stÿkan øÿrabû mÿnimlÿ i÷ÿcÿksÿn.S e l i a : Hansû saülûüa biz i÷ÿcÿyik?E d v a r d : Kimin saülûüûna i÷ÿcÿyik?S e l i a : Qÿyyumlarûn saülûüûna.E d v a r d : Qÿyyumlarûn saülûüûna.



per artes

353

S e l i a : Qÿyyumlarûn saülûüûna. Qÿyyum haqqûnda danûøan mÿn yox, sÿn olmusan.

(Onlar i÷irlяr.)

Bu, elÿ ola bilÿr ki, hÿtta Culia da qÿyyum ola bilÿr. Ola bilsin ki, o, mÿnim qÿyyumumdur. Eynÿyi mÿnÿ ver.

Gecÿn xeyrÿ qalsûn, Edvard.E d v a r d : Gecÿn xeyrÿ qalsûn, Selia...

(Selia gedir.)

Oh! Alo! Culia, sÿn oradasan... Oldu. Mÿn ÷ox tÿÿssöf edirÿm ki, sÿni gþzlÿtmiøÿm. Amma... Mÿn onu axtarmalûydûm... Xeyr mÿn onu tapdûm... Bÿli, o, indi onu gÿtirir... Gecÿn xeyrÿ qalsûn...

Pяrdя enir.

Ö ÷ ö n c ö s ÿ h n ÿ

Eyni otaq: nþvbяti gön gönortadan ke÷miø.Edvard tяkdir. O, qapûya tяrяf gedir.

E d v a r d : Aha... Axøamûn xeyir!

(×aüûrûlmamûø qonaq i÷яri daxil olur.)

×aüûrû lmamûø qonaq: Axøamûn xeyir, cÿnab ×ÿmberleyn.E d v a r d : Yaxøû, deyin gþröm, sizÿ bir qÿdÿr cin vÿ su verimmi?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Xeyr, ÷ox saü ol! Bu, baøqa bir mönasibÿtdir ki, mÿn gÿlmiøÿm.

354

E d v a r d : Mÿn belÿ döøönörÿm ki, siz tÿk gÿldiyiniz ö÷ön uüur qazanmamûsûnûz.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Qÿtiyyÿn yox. Mÿn gÿlmiøÿm, sÿnin yadûna salam ki, sÿn qÿrar qÿbul etmisÿn.E d v a r d : Sÿn döøönörsÿn ki, mÿn fikrimi dÿyiøÿ bilÿrÿm?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Xeyr, sÿn fikrini dÿyiømÿyÿ hazûr deyilsÿn.

Nÿ qÿdÿr ki hÿlÿ qÿti qÿrar qÿbul etmÿmisÿn, Sÿn onu dÿyiøÿ bilmÿzsÿn. Xeyr, mÿn gÿlmiøÿm deyÿm ki, Sÿn fikrini dÿyiøÿcÿksÿn. Amma bunun he÷ bir dÿxli yoxdur.

×önki artûq bu ÷ox gec olacaq.E d v a r d : Mÿn az qalûb ki, fikrimi dÿyiøÿm vÿ sÿnÿ gþstÿrÿm ki, Fikrimi dÿyiøÿ dÿ bilÿrÿm.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Sÿn fikrini dÿyiøÿcÿksÿn,

Lakin azad deyilsÿn... Sÿnin azadlûüûn olmuødu dönÿnSÿn bir qÿrar qÿbul etdin, onu da buraxdûn iøÿSÿnin hÿyatûnda var zor, zor var baøqa hÿyatda daDoürultmayûr o, þzönö, bil, hÿmiøÿ.Bu bir yanaømadûr, digÿri isÿ budur:Bu, ciddi mÿsÿlÿdir, siz bunu bilin,Þlönö qaytarmaq ÷ÿtindir, ÷ÿtin.

E d v a r d : Þlömdÿn?Nitqin þl÷ösö dramatikdirYalnûz dönÿn mÿnim arvadûmMÿni dÿ tÿrk edibdir.

× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Biz hÿr gön bir-birimiz ö÷ön þlörök.

Bizim adamlar haqqûnda bildiklÿrimiz yalnûzMöÿyyÿn anlardan ÿldÿ etdiyimiz xatirÿlÿrdÿ yaøayûr.



per artes

355

O vaxtdan bÿri xatirÿlÿr dÿyiøilmiødir.Lakin bizÿ elÿ gÿlir ki, onlar vÿ biz eyniyikBu ÷ox ÿhÿmiyyÿtli bir sosial ÿnÿnÿdir. Bu, bÿzÿn pozulur.Biz hÿm÷inin xatûrlamalûyûq ki, hÿr an þzömöz dÿ bilmirik,Qÿribÿ rast gÿlirik.

E d v a r d : Belÿliklÿ, siz mÿnim arvadûmû qÿrib adammû adlandûrûrsûnûz? Bu, sizÿ asan baøa gÿlmÿz.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bu ÷ox ÷ÿtindir.

Amma bu ondan da ÷ÿtindir þzönö aldadasan ki sÿn,Qÿrib adam deyilsÿn. Sevimli ruhlar; nÿnÿ,Milad qonaqlûüûnda canlû subay ÿmi, sevimli dayÿlÿr,O kÿslÿr ki, sÿnin uøaqlûq illÿrindÿ sÿni rahatca bÿlÿyirdilÿr,ßgÿr onlar qayûtsalar, sÿn karûxmazsanmû?Sÿn onlara vÿ ya onlar sÿnÿ ilk on dÿqiqÿdÿn sonraBir-birinizÿ nÿ deyÿcÿkdiniz? Siz onlara qÿrib adam kimiMönasibÿt bÿslÿmÿyi ÷ÿtin hesab edÿrdiniz, lakin bundan da×ÿtin iø o olardû ki, þzönözö elÿ aparasûnûz ki,Guya, siz bir-birinizÿ qÿrib adam deyilsiniz.

E d v a r d : Gþzlÿmÿ ki, mÿn son beø ilin östöndÿn xÿtt ÷ÿkim.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Xahiø edirÿm ki, he÷ nÿyi unutmayasan. Unutmaüa ÷alûømaq unutmaüû gizlÿtmÿyÿ ÷alûømaq kimi bir øeydir.E d v a r d : Hÿyatda elÿ øeylÿr vardûr ki, ÿlbÿttÿ, mÿn istÿrdim ki, Onlarû unudam.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Øÿxslÿri dÿ hÿm÷inin.

Amma sÿn øÿxslÿri unutmamalûsan.

356

Sÿn onlarla öz-özÿ gÿlÿ bilÿrsÿn, Lakin onlarû yad adamlar kimi qarøûlamalûsan.E d v a r d : Onda mÿnim þzöm dÿ yad adammû olmalûyam?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bÿli, sÿnin þzön dÿ. Lakin yadda saxla ki,

Sÿn arvadûnû gþrÿndÿ ondan he÷ bir øey soruømamalûsan vÿ He÷ bir izahat vermÿmÿlisÿn. Mÿn ona da eyni sþzlÿri demiøÿm. Dolaøûq xatirÿlÿrlÿ bir-birinizi boümayûn.

Èndi isÿ mÿn gedÿcÿyÿm.E d v a r d : Dayan, sÿn onunla geri qayûdacaqsanmû?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Xeyr, mÿn onunla gÿlmÿyÿcÿyÿm.E d v a r d : Bilmirÿm niyÿ, lakin mÿncÿ, onu bilirÿm ki, Onu þzön gÿtirsÿn, daha yaxøû olar.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Bÿli, mÿn bilirÿm ki, sÿn belÿ olmaüû istÿrdin

Vÿ möÿyyÿn sÿbÿblÿrÿ gþrÿ, amma o sÿbÿblÿri indi mÿnÈzah etmÿk fikrindÿ deyilÿm. Xahiø edirÿm ki,Mÿnim haqqûmda onunla sþhbÿt etmÿyÿsÿn.O da mÿnim adûmû sÿnÿ demÿyÿcÿk.

E d v a r d : Mÿn sþz verirÿm.× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Èndi isÿ qonaqlarû gþzlÿmÿlisÿn.E d v a r d : Qonaqlar! Hansû qonaqlar?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Kim olsa gÿlÿ bilÿr.

Yad adamlar. Mÿnÿ qalsa, mÿn ehtiyat tÿdbirlÿri gþrÿcÿyÿm.

Bu tÿdbir pillÿkÿn xidmÿtindÿn istifadÿ etmÿmÿk olacaqdûr.E d v a r d : Olarmû ki, mÿn bir sual verim? Siz kimsiniz?× a ü û r û l m a m û ø q o n a q : Mÿn dÿ qÿrib adamam.



per artes

357

(×ûxûb gedir, araya fasilя ÷þkör. Edvard oraya-buraya var-gяl edir.

Zяng ÷alûnûr vя o, giriø qapûsûna gedir.)

E d v a r d : Selia!S e l i a : Lÿvina gÿlib ÷ûxûbmû?E d v a r d : Selia, sÿn niyÿ gÿlmisÿn? Hÿr an Lÿvina gÿlib ÷ûxa bilÿr. Sÿn burada olmamalûsan. Niyÿ buraya gÿlmisÿn?S e l i a : ×önki Lÿvina mÿndÿn xahiø etdi ki, buraya gÿlim!E d v a r d : ×önki Lÿvina sÿndÿn xahiø etdi ki, buraya gÿlÿsÿn?!S e l i a : Mÿsÿlÿ burasûndadûr ki, birbaøa yox. Culia teleqram alûb.

Ondan xahiø edilir ki, o da gÿlsin vÿ mÿni dÿ þzö ilÿ gÿtirsin.

Culia bir az lÿngiyirdi vÿ mÿni qabaqca gþndÿrdi.E d v a r d : Bu ÷ox qÿribÿ gþrönör. Bu he÷ Lÿvinanûn gþrdöyö iøÿ bÿnzÿmir.

Amma gþrörÿm ki, bizim gþzlÿmÿkdÿn savayû Baøqa ÿlacûmûz yoxdur. Bÿlkÿ, oturasan?S e l i a : Saü ol!

(фasilя)

E d v a r d : Aman Allah! Biz nÿ haqda danûøacaüûq? Biz axû burada sakit, sÿssiz-sÿmirsiz otura bilmÿrik.S e l i a : Mÿn otura bilÿrdim, sadÿcÿ, sÿnÿ baxa-baxa.

Edvard, mÿnim gölmÿyimÿ gþrÿ mÿni baüûøla. Elÿ bil ki, Sÿn balaca bir oülansan vÿ sÿni mÿktÿb direktorunun Kabinetinÿ gþndÿriblÿr vÿ he÷ mÿlum deyildir ki, Otaüûn i÷indÿ onun östöndÿn nÿ tapûlûb. Mÿn sÿni he÷ vaxt ßvvÿllÿr belÿ bir vÿziyyÿtdÿ gþrmÿmiøÿm.

Bu, doürudan da, ÷ox mÿzhÿkÿli bir vÿziyyÿtdir.

358

E d v a r d : ×ox tÿÿssöflÿr olsun ki, mÿn bu vÿziyyÿtin Mÿzhÿkÿli tÿrÿfini gþrÿ bilmirÿm.S e l i a : Mÿn, hÿqiqÿtÿn dÿ, sÿnÿ gölmörÿm, Edvard.

Dönÿn mÿn he÷ nÿyÿ gölÿ bilmirdim. Lakin 24 saat ÿrzindÿ ÷ox øey þyrÿnmiøÿm. Dönÿnki hal o qÿdÿr dÿ xoøagÿlÿn bir hal deyildi. Mÿn ÷ox øadam ki, gÿlmiøÿm! Nÿhayÿt, gþrÿ bilirÿm ki, Sÿn bÿøÿr þvladûsan. Sÿn dÿ mÿnim insan þvladû olduüumu vÿ

Buna gþrÿ dÿ gölÿ bildiyimi mÿgÿr gþrmörsÿn?E d v a r d : Kaø mÿn dÿ bunu gþrÿ bilÿydim.

Kaø nÿ isÿ mÿn bir øeyi anlaya bilÿydim. Mÿn tamamilÿ qaranlûqdayam.S e l i a : Amma bu ÷ox sadÿdir. Sÿn onu gþrmörsÿn mÿgÿr...

(Qapûnûn zяngi ÷alûnûr.)

E d v a r d : Yÿqin ki, bu Lÿvinadûr.

(Giriø qapûsûna gedir.)(Peter i÷яri daxil olur.)

Peter!P e t e r : Lÿvina haradadûr?E d v a r d : Mÿnÿ demÿ ki, Lÿvina sÿnÿ dÿ teleqram gþndÿrmiødir...P e t e r : Xeyr, mÿnÿ yox. Amma Aleksandra gþndÿrmiødir.

O, ona deyib ki, buraya gÿlsin. Vÿ mÿni dÿ þzö ilÿ gÿtirsin.

O da bir dÿqiqÿyÿ burada olacaqdûr. Selia, sÿn dÿ Lÿvina haqqûnda bir øey eøitmisÿn? Yoxsa mÿn mödaxilÿ edirÿm?S e l i a : Mÿn yenicÿ Edvarda izah etmiøÿm – Mÿn buraya bu sÿhÿr

Þzöm gÿlmiøÿm. O, Culiaya teleqram gþndÿrÿrÿk bura gÿlmÿyi

Vÿ mÿni dÿ buraya gÿtirmÿyi bildirmiødir.



per artes

359

E d v a r d : Mÿn bilmÿk istÿrdim ki, gþrÿsÿn, daha kimlÿri Lÿvina buraya dÿvÿt etmiødir.P e t e r : Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, Lÿvina dönÿnki kokteyl qonaqlûüûnû bu gön dÿ tÿkrar etmÿk istÿyir. Mÿn döøönmörÿm ki, onun xalasû þlmöø olsun.E d v a r d : Hansû xala?P e t e r : O xala ki sÿn bizÿ haqqûnda dönÿn danûømûødûn. Edvard, mÿgÿr bizim dönÿnki sþhbÿtimiz sÿnin yadûnda deyildirmi?E d v a r d : ßlbÿt ki, yadûmdadûr.P e t e r : Mÿncÿ, sÿn bununla ÿlaqÿdar he÷ bir iø gþrmÿmisÿn.E d v a r d : Xeyr, mÿn he÷ bir iø gþrmÿmiøÿm.P e t e r : Mÿn ÷ox øadam. ×önki þz fikrimi dÿyiømiøÿm.

Demÿk istÿyirÿm ki, gþrdöm bunun He÷ bir xeyri yoxdur. Mÿn Kaliforniyaya gedirÿm.S e l i a : Sÿn Kaliforniyaya gedirsÿn?P e t e r : Bÿli, mÿn tÿzÿ bir iø tapmûøam.E d v a r d : Bu, gecÿdÿn ke÷ÿndÿn sonramû baø vermiødir?P e t e r : Niyÿ ki, bu iøi mÿnÿ Aleksandr kiøi dözöb-qoødu vÿ

Bu sÿhÿr biz hÿr øeyi yoluna qoyduq.Aleksandr tanûdûüûm ÷ox gþzÿl bir insandûr,×önki gþrörsÿnmi ki, o, hÿr yerdÿ hamûnû tanûyûr.Belÿ ki, mÿnim gÿlmÿyimin ÿsl sÿbÿbi odur ki,Gÿlib sizin ilÿ xudahafizlÿøÿm.

S e l i a : Yaxøû, Peter, mÿn olduqca øadam ki, sÿnin ö÷ön darûxacaüam.

Sÿn bilirsÿn ki, mÿn konsertlÿrÿ vÿ øÿkil sÿrgilÿrinÿ gþrÿSÿndÿn necÿ dÿ asûlû idim. Hÿtta sÿnin dÿrk etdiyindÿn dÿ ÷ox.O ÷ox øÿn gönlÿr idi, elÿ deyilmi? Èndi isÿ sÿnin imkanûn olacaq

þz istÿklÿrini dÿrk etmÿk ö÷ön. Mÿn sÿnÿ gþrÿ darûxacaüam.

360

P e t e r : ×ox saü olun ki, bu øeylÿri mÿnÿ deyirsiniz. Amma sÿn Mÿndÿn dÿ yaxøû adam tapacaqsan ki, o yerlÿri gÿzÿsÿn.S e l i a : Mÿn döøönmörÿm ki, konsertlÿrÿ gedÿcÿyÿm,

×önki mÿn dÿ buradan ÷ûxûb gedirÿm.

(Lяvina a÷arla qapûnû a÷araq i÷яri daxil olur.)

P e t e r : Sÿn xaricÿmi gedirsÿn?S e l i a : Mÿn hÿlÿ bilmirÿm. Bÿlkÿ dÿ...E d v a r d : Sizin hÿr ikiniz ÷ûxûb gedirsiniz?

(Lяvina i÷яri girir.)

L ÿ v i n a : Kimdir ÷ûxûb gedÿn? Seliamû, Petermi? Mÿn he÷ gþzlÿmirdim ki, sizin ikinizi dÿ burada tapacaüam.

Peter vÿ Sel ia: Bÿs teleqram gþndÿrmÿmiødin?L ÿ v i n a : Hansû teleqram?S e l i a : Sÿnin Culiaya gþndÿrdiyin teleqram.P e t e r : Vÿ hÿm÷inin Aleksandra gþndÿrdiyin teleqram.L ÿ v i n a : Mÿn sizin nÿ demÿk istÿdiyinizi baøa döømörÿm. Edvard, bÿyÿm sÿn teleqramlar gþndÿrmisÿn?E d v a r d : ßlbÿttÿ, mÿn he÷ bir teleqram gþndÿrmÿmiøÿm.L ÿ v i n a : Demÿli, bu, Culianûn iølÿridir. Bÿs o da gÿlirmi?P e t e r : Bÿli, hÿlÿ Aleksandr da.L ÿ v i n a : Onda mÿn onlardan izahat tÿlÿb edÿcÿyÿm. Yeri gÿlmiøkÿn, yaxøû olar ki, oturaq. Nÿ haqda danûøacaüûq?E d v a r d : Peter Amerikaya gedir.P e t e r : Bÿli, mÿn sÿnÿ sabah zÿng etmiø olacaüam. Vÿ getmÿmiødÿn qabaq gÿlib xudahafizlÿøÿcÿyÿm.L ÿ v i n a : Selia da gedirmi? Deyÿsÿn, mÿnim eøitdiyim elÿ o haqda idi.

Mÿn sizin hÿr ikinizi tÿbrik edirÿm.



per artes

361

Yÿqin ki, Hollivuda gedirsiniz. Selia, bu, necÿ dÿ coøqulu bir iødir. Nÿhayÿt, imkanûnûz olacaq ki, istÿklÿrinizi hÿyata ke÷irÿsiniz.

Siz birlikdÿ gedirsiniz?P e t e r : Biz birlikdÿ getmirik. Selia dedi ki, o ÷ûxûb gedir. Amma mÿn bilmirÿm ki, hara gedir.L ÿ v i n a : Sÿn bilmirsÿn, hara gedir? Bÿs bilmirsÿn ki, sÿn þzön hara gedirsÿn?P e t e r : Bÿli, ÿlbÿttÿ. Mÿn Kaliforniyaya gedirÿm.L ÿ v i n a : Yaxøû, Selia, bÿs sÿn niyÿ Kaliforniyaya getmirsÿn?

Hamû deyir ki, oranûn ÷ox yaxøû iqlimi vardûr. Kim gedirsÿ, oranû tÿrk etmÿk istÿmir.S e l i a : Lÿvina, mÿncÿ, Peteri baøa döøörÿm.L ÿ v i n a : Mÿn øöbhÿ etmirÿm.P e t e r : O, bu haqda he÷ nÿ bilmir.S e l i a : Yÿni mÿn hara iøÿ getmÿk istÿyirÿm, istÿrdim ki, Bir dost olaraq sizÿ “salamat qalûn” deyim.L ÿ v i n a : Mÿncÿ, sÿn mÿnim ÿn yaxøû dostlarûmdan birisÿn.

Yÿni bir qûzûn dostluq etdiyi bir qûz dostu kimi, Þzöndÿn ÷ox qoca olan bir qadûn kimi.S e l i a : Lÿvina,

Ola bilsin ki, mÿn sÿni bir daha gþrmÿdim. Mÿnim demÿk istÿdiyim bax budur. Èstÿrdim ki, sÿn mÿni unutmayasan, elÿ bir øÿxsi ki

Hÿmin øÿxs sÿnin vÿ Edvardûn xoøbÿxt olmasûnû istÿyir.L ÿ v i n a : Sÿn ÷ox mehriban qûzsan, amma ÷ox sirli bir alÿmsÿn.

Mÿn ÿminÿm ki, hÿr halda, ÿlaqÿ saxlayarûq. Saü ol. Ke÷miødÿ olduüu kimi dÿ qalarûq.S e l i a : Xeyr, ke÷miødÿ olduüu kimi yox!

(Qapûnûn zяngi ÷alûnûr vя Edvard zяngя cavab vermяyя gedir.)

362

Mÿn qorxuram ki, bötön bunlar ÷ox sÿfeh gþrönsön! Amma...

(Edvard Culia ilя qayûdûb otaüa daxil olur.)

C u l i a : Nÿ yaxøû ki, buradasan, Lÿvina! Baüûøla ki, bir az gecikmiøÿm.

Amma sÿnin teleqramûn da bir balaca gþzlÿnilmÿz olmuødur.

Mÿn bötön iølÿrimi atûb gÿlmiøÿm. Sizin ÿziz xalanûz necÿdir?L ÿ v i n a : Mÿnim bildiyimÿ gþrÿ, o ÷ox yaxøûdûr. Saü ol!C u l i a : Döøönörÿm ki, o, ÿmÿlli-baølû saüalûb. Mÿn sÿnin teleqramûnû alanda þz-þzömÿ dedim.L ÿ v i n a : Amma de gþröm, ÿgÿr soruøa bilÿrÿmsÿ, Bu teleqram haradan gþndÿrilmiødir?C u l i a : Necÿ bÿyÿm, ÿlbÿttÿ ki, Esseksdÿn.L ÿ v i n a : Bÿs niyÿ Esseksdÿn?C u l i a : ×önki sÿn Esseksdÿ olmusan.L ÿ v i n a : ×önki mÿn Esseksdÿ olmuøam!?C u l i a : Lÿvina! Demÿ ki, sÿnin yaddaøûnda boøluq ÿmÿlÿ gÿlmiødir! Xösusilÿ dÿ bu, sÿnin xalana vÿ teleqrama aid olduqda.L ÿ v i n a : Yaxøû, ola bilsin ki, mÿn Esseksdÿ olmuøam. Amma hÿqiqÿtÿn dÿ, bundan mÿnim xÿbÿrim yoxdur.C u l i a : Mÿgÿr sÿn bilmirsÿn ki, harada olmusan?

Lÿvina! Mÿnÿ demÿ ki, sÿni qa÷ûrûblar! De gþröm: Mÿn hÿyÿcan i÷indÿyÿm...

(Qapûnûn zяngi ÷alûnûr. Edvard gedir ki, zяngя cavab versin. Aleksandr i÷яri girir.)

A l e k s a n d r : Lÿvina gÿlib ÷ûxûbdûrmû?E d v a r d : Bÿli.



per artes

363

A l e k s a n d r : Evinÿ xoø gÿlmisÿn! Mÿn sÿnin teleqramûnû alanda...L ÿ v i n a : Haradan?A l e k s a n d r : Dedhÿmdÿn.L ÿ v i n a : Dedhÿm Esseksdÿdir. Demÿli, bu, Dedhÿmdÿn idi. Edvard, sÿnin Dedhÿmdÿ he÷ dostun vardûrmû?E d v a r d : Xeyr, mÿnim Dedhÿm ilÿ he÷ bir ÿlaqÿm yoxdur.C u l i a : Demÿli, hÿr øey mÿmnun qalacaq dÿrÿcÿdÿ sehrlidir.A l e k s a n d r : Bÿs sirr nÿdÿdir?C u l i a : Aleksandr, sÿn tÿdqiqat÷û deyilsÿn ki,

Lÿvinanûn itib bir az yaddaøûBilmir kimÿ o, teleqram gþndÿribBizim bura gÿlmÿyimizi,Bÿlkÿ dÿ, o istÿmÿyibXalasûnû gþrÿndÿnO, yamanca yorulub.Øökör olsun, xalasûDemÿk olar saüalûbUzun yollar gÿlibdirYollarda gþzlÿmÿkdÿnDöøöbdör yaman ÿldÿn.

A l e k s a n d r : Belÿ bir halda mÿn bilirÿm nÿ edim...C u l i a : Xeyr, Aleksandr

Biz onlarû tÿk buraxmalûyûq vÿ qoy Lÿvina dincÿlsin. Èndi isÿ biz hamûmûz gedÿk bizÿ, ÷aüûr, qoy taksi gÿlsin.

(Peter mörяxxяs olur.)

Bu gön kokteyl qonaqlûüûnû bizim evdÿ ke÷irÿcÿyik.S e l i a : Yaxøû. Mÿn elÿ indicÿ gedirÿm. Xudahafiz, Lÿvina, xudahafiz, Edvard.E d v a r d : Xudahafiz, Selia.

364

S e l i a : Xudahafiz, Lÿvina.L ÿ v i n a : Salamat qal, Selia.

(Selia gedir.)

C u l i a : Èndi isÿ, Aleksandr, sÿn vÿ mÿn gedÿcÿyik.E d v a r d : Culia, ÿminsiniz ki, burada he÷ nÿyiniz yaddan ÷ûxûb qalmayûb?C u l i a : Nÿ isÿ bir øeyi unutmaq!

Bÿlkÿ, sÿn mÿnim eynÿklÿrimi deyirsÿn. Xeyr, eynÿyim buradadûr. Bundan savayû, o eynÿyin mÿnÿ bir xeyri yoxdur.

Bu axøam mÿn bir daha geri qayûdûb gÿlmÿyÿcÿyÿm.L ÿ v i n a : Dayan! Mÿn istÿyirÿm ki, sÿn mÿnÿ teleqram haqqûnda danûøasan.C u l i a : Teleqramû izah etmÿk? Aleks, bu, hansû teleqramû deyir?A l e k s a n d r : Xeyr, Culia, biz teleqramû izah edÿ bilmÿrik.L ÿ v i n a : Mÿn döøönörÿm ki, sÿn teleqramû izah edÿ bilÿrsÿn.

Bilmirÿm nÿyÿ gþrÿ, lakin mÿnÿ elÿ gÿlir ki, dönÿn mÿn bir ne÷ÿ Maøûnû iøÿ salmûøam vÿ bu maøûnû saxlaya bilmÿrÿm. Ya da ÿgÿr bu maøûndûrsa, bu maøûnû kimsÿ idarÿ edir. Amma Bu øÿxs kimdir? O kimsÿ hÿmiøÿ maraq doüuran bir insandûr... Mÿn þzömö azad hiss etmirÿm...

Amma bununla belÿ, mÿn bu maøûnû iøÿ salmûøam.C u l i a : Aleksandr, biz burada nÿyi isÿ izah edÿ bilÿrikmi?A l e k s a n d r : Mÿncÿ, yox, Culia. O, bunu þzö tapmalûdûr. Bu iøin yeganÿ yolu budur.C u l i a : Sÿn tamamilÿ haqlûsan! Yaxøû, mÿnim ÿzizlÿrim. Tezliklÿ gþröøÿrik.E d v a r d : Nÿ vaxt biz sÿnlÿ gþröøÿ bilÿrik?



per artes

365

C u l i a : Mÿgÿr mÿn dedim ki, siz mÿni gþrÿcÿksiniz? Salamat qalûn.

Ènanûram ki, he÷ nÿyi yadûmdan ÷ûxarûb qoymamûøam.

(Peter i÷яri girir.)

P e t e r : Mÿn taksi tutmuøam, Culia.C u l i a : ßla! Salamat qalûn.

(Culia, Aleksandr vя Peter mörяxxяs olurlar.)

L ÿ v i n a : Mÿn demÿliyÿm ki, siz mÿni gþrmÿyÿ Bir o qÿdÿr dÿ mÿmnun deyilsiniz.E d v a r d : Mÿn deyÿ bilmÿrÿm ki, mÿndÿ nÿ isÿ elÿ bir försÿt olsun ki,

Sÿn deyÿn kimi bir adama oxøayam. Amma ÿlbÿttÿ, mÿn sÿni gþrmÿyÿ ÷ox øadam.L ÿ v i n a : Döz deyirsÿn, mÿn ÷ox yersiz sþz dedim.

Elÿ bil, lap mÿktÿbli qûz kimi. Selia kimi, he÷ þzöm dÿ bilmirÿm ki, mÿn onu niyÿ dedim.E d v a r d : Mÿnim he÷ bir sual soruømaq planûm yoxdur.L ÿ v i n a : Vÿ bilirÿm ki, mÿnim he÷ bir izahat vermÿk planûm yoxdur.E d v a r d : Mÿnim dÿ izahat vermÿk planûm yoxdur.L ÿ v i n a : Vÿ mÿnim dÿ he÷ bir øey vermÿk planûm yoxdur. Bir dÿ ki... niyÿ dÿ yox?E d v a r d : He÷ mÿn dÿ bilmirÿm ki, niyÿ yox dedim. Yaxøû, indi biz nÿ haqda danûømalûyûq?L ÿ v i n a : Bir øey vardûr ki, mÿn bilmÿliyÿm, xösusilÿ digÿr adamlara gþrÿ

Vÿ mÿn bilmirÿm ki, nÿ edim. Bu, o qonaqlûq haqqûndadûr. Göman edirÿm ki, sÿn inanmayacaqsan – mÿn Bötön bunlar haqqûnda unutmuøam!

366

Mÿn sÿni pis vÿziyyÿtdÿ qoyub getmiøÿm. Sÿn necÿ dolana bildin? Mÿn yalnûz sÿnin

Yanûndan ÷ûxûb gedÿndÿn sonra bunu xatûrladûm.E d v a r d : Mÿn tanûdûüûm hÿr bir kÿsÿ zÿng etdim ki, gÿlsinlÿr, Amma hamû gÿlmÿdi, yalnûz bir ne÷ÿ nÿfÿr gÿldi.L ÿ v i n a : Kim gÿldi?E d v a r d : O adamlar ki, bu axøam burada idilÿr...L ÿ v i n a : Bu ÷ox qÿribÿdir.E d v a r d : Vÿ bir nÿfÿr dÿ baøqasû. Mÿn bilmirÿm ki, o kim idi, Amma bÿlkÿ dÿ, sÿn onu tanûmûø olardûn.L ÿ v i n a : Bÿli, mÿncÿ, tanûyûram. Amma Culia mÿni yaman karûxdûrûb.

O qadûn øeytandûr. O, instinktiv olaraq nÿyin nÿ vaxt Baø vermÿsini bilir. Ona he÷ bir anlaøûlmaz vÿziyyÿtlÿ baülû

Försÿt vermÿk olmaz. Sÿn onlara nÿ dedin?E d v a r d : Mÿn þzömdÿn bir xala uydurdum. Guya, o xala kÿnddÿ xÿstÿdir vÿ sÿni ÷aüûrtdûrmûødûr.L ÿ v i n a : Edvard, ÷ox yaxøû olardû ki, sÿn onlara hÿqiqÿti deyÿydin.

Yalnûz hÿqiqÿt Culianû aldada bilÿrdi. Bÿs necÿ oldu ki, xala gÿlib Esseksdÿ yaøayasû oldu.E d v a r d : Culia mÿni vadar etdi ki, mÿn onun harada yaøaдыьûnû deyim.L ÿ v i n a : Mÿn anlayûram. Demÿli, Culia xalanû Esseksdÿ yaøamaüa

Vadar etmiødir vÿ mÿcbur etmiødir ki, teleqram da Esseksdÿn gÿlsin. Mÿn Culiaya dözönö demÿli olacaüam. Mÿn bu göndÿn sonra hÿmiøÿ hÿqiqÿti deyÿcÿyÿm

Biz yalan danûømaqla ÷oxlu vaxt itirmiøik.



per artes

367

E d v a r d : Mÿn he÷ dÿ tamamilÿ anlamûram ki, sÿn nÿ demÿk istÿyirsÿn.L ÿ v i n a : Edvard!

Mÿsÿlÿ burasûndadûr ki, mÿn burada olmadûüûm möddÿtdÿ sÿni ÷ox ciddi bir insan hesab etmiøÿm.

Èndi isÿ gþrörÿm ki, sÿn cÿfÿng adamsan.E d v a r d : Bu, sÿnin ÷ûxardûüûn ÷ox ciddi bir nÿticÿdir. Ne÷ÿ saatdan sonra... gÿlib evÿ ÷ûxmaq... 36 saatdan sonra.L ÿ v i n a : Bÿli, ÷ox vacib bir kÿøf, bu, o kÿøfdir ki, beø il birlikdÿ yaøadûüûn

Kiøinin yumor hissinin olmamasûnû aøkar edirsÿn. Vÿ nÿticÿ Bu oldu ki, mÿnim þzöm yumor hissini itirmÿyÿ mÿruz qaldûm.

Sÿninlÿ hÿmiøÿ razûlaømaüûmûn nÿticÿsi dÿ bu oldu.E d v a r d : Mÿnim he÷ xÿbÿrim yoxdur ki, sÿn hÿmiøÿ mÿnÿ

Gözÿøtÿ getmisÿn. Sÿnin belÿ demÿyin mÿni ÷ox tÿÿccöblÿndirdi. Mÿsÿlÿ ki gÿlib bu mÿcraya yþnÿlmiødir, onda qoy deyim ki,

Gözÿøtÿ gedÿn sÿn deyil, hÿmiøÿ mÿn olmuøam.L ÿ v i n a : Mÿn bilirÿm ki, sÿn mÿnÿ gözÿøtÿ getmÿk deyÿndÿ

Nÿyi nÿzÿrdÿ tutmusan. Sÿn þzönön etmÿli olduüun Praktiki iølÿri mÿnÿ gözÿøtÿ getmisÿn. Mÿn gÿrÿk anlayaydûm ki, bunun axûrû necÿ olacaq. Biz bal ayûmûzû planlaødûranda sÿnin hara getmÿk istÿdiyini

Sÿnin dilindÿn ala bilmÿdim...E d v a r d : Amma istÿyirdim ki, o qÿrarû sÿn qÿbul edÿsÿn.L ÿ v i n a : Bÿs mÿn necÿ deyÿ bilÿrdim ki, sÿn hara getmÿk istÿyirsÿn.

Sÿn gÿrÿk ÿvvÿlcÿ hansû yerlÿrisÿ tÿklif edÿydin.

368

Mÿnim yadûmdadûr ki, ömidsizlik i÷indÿ dedim: Göman edirÿm ki, sÿn tezliklÿ behiøtÿ gedÿsÿn

Vÿ sÿn dedin ki, etriaz etmirsÿn.E d v a r d : ßlbÿttÿ, mÿn dedim ki, etiraz etmirÿm. Mÿn bunu bir kompliment olaraq dedim.L ÿ v i n a : Sÿn onu kompliment olaraq dedin!E d v a r d : Bu, sÿni ÿsÿbilÿødirÿn øeylÿrÿ qarøû bÿslÿdiyin Mönasibÿti ifadÿ edir.L ÿ v i n a : Adamlar deyir ki, sÿn ÷ox øöurlu adamsan,

Amma sÿnsÿ fikirlÿøirsÿn ki, sÿfeh adamam. Bu yalnûz passivlikdir.

Èstÿyirÿm ki, sÿni tÿriflÿsinlÿr, ruhlandûrsûnlar.E d v a r d : Nÿyÿ qarøû ruhlandûrsûnlar, nÿyÿ?L ÿ v i n a : Þzön haqqûnda yaxøû döøönmÿyÿ. Sÿn bilirsÿn dÿ, Sÿni vÿkillikdÿ iølÿmÿyÿ mÿcbur edÿn mÿn olmuøam.E d v a r d : Sÿn mÿnÿ qarøû deyinirdin, ÷önki kifayÿt qÿdÿr dÿyÿrli

Bir iø tapa bilmirdim. Mÿn deyirdim ki, gÿrÿk daha ÷ox Adamlarla gþröøÿm. Amma nÿ zaman ki, qÿbullar baøladû, Vÿ bu qÿbullar sÿnin adamlarûn tÿrÿfindÿn edilmirdi. Sÿnÿ qÿflÿtÿn elÿ gÿldi ki, mÿn nÿ ö÷ön Hÿmiøÿ olduqca ya mÿøüul olmalûyam, ya da yorüun, ×önki belÿ olduqda mÿnim sÿnÿ sosial mönasibÿtlÿrdÿ

Xeyrim az dÿyÿ bilÿrdi.L ÿ v i n a : Mÿn he÷ vaxt øikayÿt etmÿmiøÿm.E d v a r d : Xeyr, amma sÿnin demÿyin ki, øikayÿt etmÿmisÿn – Adamû lap cin atûna mindirirsÿn.L ÿ v i n a : Bu, sÿn idin dÿ, vÿkillÿr vÿ möøtÿrilÿrdÿn savayû He÷ kÿsi gþrmÿk istÿmirdin.E d v a r d : He÷ sÿnin dÿ he÷ zaman rÿübÿtin yox idi.L ÿ v i n a : Amma mÿn ÷alûøûrdûm ki, buna bir ÿncam ÷ÿkim,

Ona gþrÿ dÿ bu qÿdÿr ÿziyyÿt ÷ÿkmiødim.



per artes

369

Sÿnÿ o cömÿ axøamlarûnû vermiødim ki, O ziyalû adamlarla sþhbÿt edÿsÿn...E d v a r d : ßgÿr mÿni þzönön eøikaüasû kimi tutmusansa,

Sÿn mÿnÿ kifayÿt qÿdÿr imkan yaratmalû idin. Qonaqlardan bÿzilÿri elÿ döøönÿ bilÿrdilÿr ki, mÿn eøikaüasûyam.L ÿ v i n a : Möxtÿlif mönasibÿtlÿrlÿ kim isÿ mÿnim yanûma gÿldikdÿ,

Vÿ o kÿsi ki istÿyirdim sÿn qarøûlayasan, Sÿn o adam ÷ûxûb gedÿnÿ qÿdÿr gÿlib ÷ûxmûrdûn.E d v a r d : Bu ona gþrÿ belÿ idi ki, onlar qoy mÿni, he÷ olmasa, Eøikaüasû hesab etmÿsinlÿr.L ÿ v i n a : Mÿnim dözÿltmÿyÿ ÷alûødûüûm hÿr bir iø daha da pis vÿziyyÿt

Alûrdû. O iøi ki, sÿnÿ tÿklif edirdilÿr ki, yerinÿ yetirÿsÿn, Sÿn daha nÿ isÿ baøqa bir iøin gþrölmÿsini istÿyirdin. Mÿnim sÿnÿ mönasibÿtim gÿlÿcÿkdÿ olduqca

Fÿrqli øÿkildÿ olacaqdûr.E d v a r d : Xÿbÿrdarlûüa gþrÿ ÷ox saü ol! Amma mÿnÿ de gþrÿk,

Bu, sÿnin mÿni necÿ gþrdöyönÿ gþrÿ belÿdirmi? Niyÿ geri qayûtdûn?L ÿ v i n a : Dözönö desÿk, mÿn bilmirÿm.

Mÿnÿ tÿhlökÿ barÿdÿ xÿbÿrdarlûq edilmiødi. Buna baxmayaraq, mÿni kim isÿ vÿ ya nÿ isÿ vadar etdi ki, Geri qayûdûb gÿlim...

Bÿs sÿn niyÿ mÿnim gÿlmÿyimi istÿyirdin?E d v a r d : Deyirsÿn sÿn mÿni ruhlandûrmaq istÿmisÿn?

Bÿs niyÿ mÿni ÿhÿmiyyÿtsiz sanmûsan? Bÿlkÿ dÿ, bilmÿmiøÿm

370

Bizim gþzÿl hÿyatda mÿn nÿ arzu etmiøÿm, nÿ dÿ nÿsÿ istÿmiøÿm.

Bu hÿyatû mÿnim÷ön, bil ki, sÿn se÷mÿmisÿn,ßrinin ÷ox uüurlu olmasûnû istÿmisÿn.Èstÿmisÿn hÿyatûn olsun xalqûnla baülûSÿnin hÿyatûn ilÿ olsun sÿsli, soraqlû.Èstÿmisÿn bu evin sahibÿsi olasanSÿn mÿnim iø-göcömdÿn daim razû qalasan.Mÿn sÿnÿ ÷ox yaradûm, lakin bax gÿlÿcÿkdÿþzömö lap baøqa cör apararam bil, mÿn dÿ.

L ÿ v i n a : ßhsÿn! Bu ÷ox tÿÿccöblödör. Èndi mÿnÿ de gþröm, Sÿnÿ kim belÿ cavab qaytarmaüû þyrÿtmiødir?E d v a r d : Mÿni sÿn son zamanlar yaman ÷ox al÷altmûsan.

Mÿnim maraqlarûmû hÿmiøÿ sÿn satmûsanO zaman ki al÷altma soyuyubdur bir ara,Baølamûsan baøûmû fikrinlÿ doldurmaüa.

L ÿ v i n a : Bu bir yenilikdir ki, sÿn fikir sþylÿyirsÿn Hÿr halda, örÿyimdÿn ke÷ÿnlÿri deyirsÿn.E d v a r d : Deyirsÿn ki, mÿni sÿn necÿ olmuøamsa

Vÿ indi necÿ varamsa, elÿ qÿbul edirsÿn.Èndi sþylÿ bir mÿnÿ, sþylÿ ki, mÿn bax bu anSþylÿ ki, necÿ varam.

L ÿ v i n a : Deyirsÿn hÿmiøÿ necÿ olmusan,Mÿnÿ qalsa, sÿnÿ bunu deyÿ bilmÿrÿmBiz fÿrqli adamlarûq.

E d v a r d : Bu ÷ox maraqlûdûr:Sÿn iddia edirsÿn yamanca dÿyiømisÿn.Ancaq bu dÿyiøikliyin yaxøûlûqda yox payû,Sÿn bir iø gþrmÿmisÿn danûømaqdan savayû,Dÿyiømÿk, de, budurmu, varmû dÿyiømÿk sÿndÿ?Bax belÿ dÿyiøiklik edÿ bilÿrÿm mÿn dÿ.

L ÿ v i n a : Sÿn, Edvard, balaca uøaq olanda Þl÷önö bilÿrdin bir iø gþrdöyön anda Aylar, gönlÿr ke÷dikcÿ, qocalmûsan, bil, sÿn dÿ



per artes

371

Þzönÿ qulluq etmiø þz yaøûnû bilÿndÿ Ènsan qocalan zaman, qocalûrsan durmadan

Bÿs bunlara nÿ demÿk, bu olurmu dÿyiømÿk?E d v a r d : Ènsanûn dÿyiømÿyi, insanûn sþzlÿrindÿ, Bil ki baø vermÿlidir, þzgÿnin gþzlÿrindÿ.L ÿ v i n a : Bu, sÿnin÷ön olacaq sarsûdûcû bir olay

Ancaq narahat olma, bacararsan bu iøiYeni bir rol oynamaq, hÿyatûn bir gÿrdiøiYeni bir adam olmaq ÷oxlarûnûn vÿrdiøi.

E d v a r d : Þzönÿ gövÿnmÿyin qÿzÿblÿndirir mÿniSÿnÿ elÿ gÿlib ki, hÿmiøÿ sÿn hÿyatdaMÿndÿn yaxøû duymusan mÿnlÿ olandan bÿri.

L ÿ v i n a : Mÿni qÿzÿblÿndirÿn hÿmiøÿ bu olub ki,Uydurmusan þzöndÿn, sÿni duya bilmÿrÿmSÿni duymaz he÷ bir kÿsMÿnim sÿni duymaüûm he÷ bir qÿpiyÿ dÿymÿz.

E d v a r d : Yenÿ dÿ gÿlmiøik, biz tÿlÿyÿ döømöøökFÿrqimiz bundadûr ki, dþyörök bir-birimiziHÿtta musiqi sÿsi ÿylÿndirmÿyir biziBax belÿcÿ dþyöølÿ, dava vÿ dalaølaYenÿ ke÷irÿcÿyik bizim bu gecÿmizi.

L ÿ v i n a : Bizim ÷ox gþzÿl musiqimiz varAncaq zÿhlÿm gedir bu musiqidÿnSÿn östön tutursan “mÿnlÿ sþhbÿti”Hÿtta qrammofonun øirin sÿsindÿn.

E d v a r d : He÷ vaxt bilmÿmiøÿm sÿn mÿnÿ niyÿ evlÿnmisÿn?L ÿ v i n a : Mÿn deyim ki, sÿn gþzÿl, yaxøû bir oülan idin.

Deyirdin ki, sÿn mÿni yamanca ÷ox sevirdin.Ancaq buna daha ÷ox sÿn þzön inanûrdûn.Èstÿdim ki, sÿni dÿ sevÿm sÿn sevÿn kimiBu, he÷ vaxt alûnmadû.Yenÿ bilÿ bilmirÿm, necÿ sevmisÿn mÿni?Sevirdik bir-birimizi, qibtÿ etdilÿr bizÿDedilÿr yaraøûrûq ÷ox yaxøû bir-birimizÿ.

372

L ÿ v i n a : ×ox tÿÿssöf edirÿm, þzön haqda yox rÿyinSÿnÿ mehriban olmaq, budur mÿnim istÿyimßgÿr ola bilmÿsÿm, bþyöyÿcÿk nifrÿtimYa nÿsÿ, ya he÷ bir øey – budur sÿnin tÿlÿbinAmma mÿnim, bil, sÿnÿ yaman yazûüûm gÿlir...

E d v a r d : Demÿ ki, sÿnin mÿnÿ yaman yazûüûn gÿlir Onsuz, ÷oxunun mÿnÿ hÿr an yazûüû gÿlir.L ÿ v i n a : Yox, onlarûn yazûüû gÿlÿ bilmÿz he÷ sÿnÿ

Buna dþzmÿk ÷ox ÷ÿtin, sÿn vurüunsan þzönÿDeyirÿm ÷ûxûb getsÿm, bÿlkÿ, bir yol taparsanBÿlkÿ, þlsÿm sÿnin÷ön, sÿn ruhumla qalarsanGeriyÿ yol tapmaüa, bÿlkÿ, hönÿrin ÷atarHÿr an real olmusan reallûqda hönÿr varBÿlkÿ, uøaq olmusan, sÿn real olan zamanZamansa þtöb-ke÷ir dayanmadan bircÿ an.

E d v a r d : Èstÿmirÿm ki, mÿnim qeyrÿtimi ÷ÿkÿsÿnÈstÿyin doüa bilmÿz, bil, mÿnim nifrÿtimdÿnBir dÿ mÿni tanûtma, mÿni mÿnim þzömÿSÿn mÿnÿ dil tþksÿn dÿ, inanmaram sþzönÿDil tþkmÿ, qorxuram ki, ayrûlaram þzömdÿn.

L ÿ v i n a : Sÿn sadÿ øeylÿri ÷ox mörÿkkÿb edirsÿnAydûn gþrönÿn øeyi niyÿ sÿn gþrmÿyirsÿn?Bÿs deyilmi ke÷irtdik belÿ boø hÿyat mÿgÿrDönÿn sÿhÿrÿ qÿdÿr?

E d v a r d : Mÿnÿ qapû a÷ûldû, onu a÷a bilmÿdim.Onun dÿstÿyindÿn dÿ tuta bilmÿdim.Niyÿ döødöyöm hÿbsdÿn, bir an ÷ûxa bilmÿdim?!Bax bu bir cÿhÿnnÿmdir, cÿhÿnnÿm mÿn þzömÿmCÿhÿnnÿmtÿk yalqûzdûr, ora döøÿn qayûtmazOrdan qa÷ûb canûnû, bil ki, qurtarmaq olmazBil ki, bu, nÿ demÿkdirÈnsan hÿmiøÿ tÿkdir.

L ÿ v i n a : Edvard, sÿn nÿ danûøûrsan, sÿn nÿ haqda danûøûrsan?



per artes

373

Sÿn þzönlÿ danûøûrsan. Sÿn bir anlûq dþzöb mÿnim haqqûmda döøönÿ bilmÿzsÿnmi?E d v a r d : Yalnûz dönÿn bizim aramûza ÷þkdö lÿnÿt,

Mÿn onunla zaman-zaman, Vÿ hÿr bir an yaøayûm, demÿk?L ÿ v i n a : Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, sÿn ÿsÿb pozüunluüunun bir addûmlûüûndasan.E d v a r d : Sÿn Allah! Belÿ demÿ.L ÿ v i n a : Mÿn bunu demÿliyÿm. Mÿn bir hÿkim tanûyûram. O, sÿnÿ kþmÿk edÿ bilÿr, bÿlkÿ.E d v a r d : ßgÿr hÿkimÿ getsÿm, bildiyimi edÿcÿm,

Sÿn dediyin hÿkimÿ, bil ki, mÿn getmÿyÿcÿm.Bÿlkÿ, onu mÿndÿn dÿ qabaq sÿn gþrÿcÿksÿn.Mÿn nÿ bilim sÿn ona mÿndÿn nÿ deyÿcÿksÿn.Mÿnÿ lazûm deyildir, he÷ bir tÿbib, ya hÿkim,Mÿnÿ cÿhÿnnÿm olub bu dönyada qismÿtimCÿhÿnnÿmdÿ hÿkim yox, buna he÷ hÿvÿsim yox.

L ÿ v i n a : Bil ki, cÿhÿnnÿmdÿ dÿ insanûn þz yeri var Ènsan ÿmÿllÿriylÿ hÿr bir yanda ucalar.E d v a r d : Mÿn bilmÿk istÿyirÿm, nÿdir sÿnin ÿmÿlin.

Praktiki bir ÿmÿl?Bal ayûnda gþrdöm mÿn.Èøin a÷ûb-bökmÿkdir, he÷ þzön dÿ bilmÿdÿn,Bizim ÿøyalarûmûzû, gecÿ-göndöz, birbÿbir.He÷ þzön dÿ bilmirdin sÿnin istÿyin nÿdirHe÷ diø mÿcununun da aüzûnû baülamaüa×atmayûrdû hönÿrin, bilmirdin ki,Burasan onu sola, ya saüa.

L ÿ v i n a : ×ox yaxøû, onda mÿn sÿni bir dÿ tÿlÿsdirmÿrÿm,Sÿn þzön dÿ bilmirsÿn, mÿndÿn nÿ istÿyirsÿn.Ancaq bilsÿn, bir zaman sÿn gözÿøtÿ gedÿrsÿn.O gözÿøtlÿr hanû?Onlar kþhnÿ bir mahnû!

374

E d v a r d : Sÿn mÿni baøa döømörsÿn, Mÿgÿr mÿn sÿnÿ demÿmiøÿmmi ki, gÿlÿcÿkdÿ sÿn

Mÿni þzgÿ bir øÿxstÿk gþrÿcÿksÿn?L ÿ v i n a : Doürusunu desÿk, sÿnin dÿyiømÿyin mÿnÿ nÿ demÿk.

He÷ onun Seliaya da dÿxli yox, Sÿn hara, o hara, o gedir Kaliforniyaya.E d v a r d : Selia? Gedir Kaliforniyaya?L ÿ v i n a : Bÿli, Peterlÿ.

Bÿli, Edvard, sÿn insan olsaydûn, Bilirsÿn nÿ edÿrdin? – Belÿ-belÿ iølÿrÿ sÿn uüunub gedÿrdin.

Ancaq belÿ olmadûn.E d v a r d : Aman Allah, qayûdaydûn kaø dönÿn.

Belÿ yaøamaqdan, de, mÿnÿ nÿ?Daø döøÿydi o gönÿ ki, qapû östÿ qalûb a÷arA÷ûb girdin, girmÿyÿydin bu øöbhÿylÿSÿn qayûtdûn bu yerlÿri daüûtmaüaHara vursan ÿlini, daüûdûrsanSÿn olmusan bir ÿjdaha, ÿfi ilanHÿr bir yeri qoyursan, sanki, viranAman Аllah, nÿ etmiøÿm, gönahûm nÿBundan sonra qayûdûmmû yenÿ sÿnÿ?

L ÿ v i n a : Yaxøû, Edvard, bacarmadûm sÿni bir az göldörmÿyi,Bacarmadûm sÿni hÿm hÿkimÿ gþndÿrmÿyи.Èndi mÿnim sþzöm yoxdurBir dÿ sÿnÿ sþylÿmÿyÿ...Gedim baxûm mÿn mÿtbÿxÿBir øey vardûrmû yemÿyÿYumurtamûz olmalûdûr orda bizimYemÿyimiz olsun bizim ikimizinMÿnim yököm aøaüûda, bil, zaldadûrBir hambal tap qoy gÿtirsin.

Pяrdя enir.



per artes

375

ÈKÈNCÈ PßRDß

Londonda cяnab Henri Reilinin mяslяhяt otaüû, sяhяr÷aüû; bir ne÷я hяftя sonra. Cяnab Henri þz masasûnûn arxasûnda

tяk oturmuødur. O, elektrik döymяsini basûr. Dayя-katibя i÷яri daxil olur, яlindя

tяyinat kitabû vardûr.

R e i l i : Miss Baravey, bu sÿhÿr o ö÷ tÿyinata istÿrdim yenidÿn baxûm

Bir daha hÿr hansû gþröødÿn bu daha vacibMÿnim gþrÿcÿyim tÿcili bir iø.

D a y ÿ - k a t i b ÿ : Sÿn bunu aydûnlaødûrmûsan, cÿnab Henri.Birinci tÿyinat saat on birÿMÿn onu aparûm gþzlÿmÿ otaüûnaVÿ siz ona baxûrsûz yenÿ bir kÿrÿ.

R e i l i : Qorxuram, o, mÿni gþzlÿdÿ Yox, o, vaxtûnda gÿlmÿlidir.

D a y ÿ - k a t i b ÿ : O, ÷atan kimi sянÿ zÿng edÿrik Sÿn ö÷ dÿfÿ zÿng vurarsan, mÿn dÿ onu gÿtirÿrÿm.R e i l i : Bÿs ö÷öncö xÿstÿ necÿ?D a y ÿ - k a t i b ÿ : Ö÷öncönö aparmalûyam aøaüûdakû o balaca otaüa

Vÿ onun gÿldiyini demÿyÿcÿyÿm ki, sÿn bilirsÿn. Sÿn zÿngi vuran zaman onlarû þtörÿrÿm bayûra

Vÿ yalnûz onlar gedÿndÿn sonra...R e i l i : Tamamilÿ haqlûsan, miss Baray. Bu an ö÷ön bu bÿsdir.D a y ÿ - k a t i b ÿ : Cÿnab Cibs burdadûr, cÿnab Henri.R e i l i : De ki, birbaøa i÷ÿri girsin.

(Dayя-katibя mörяxxяs olur.)(Aleksandr dяrhal i÷яri daxil olur.)

A l e k s a n d r : ×ÿmberleynin tÿyinatû nÿ vaxtdûr?

376

R e i l i : Saat on birdÿ ßnÿnÿvi vaxt. Bizim ÷ox vaxtûmûz yoxdur. Èndi isÿ mÿnÿ de gþröm, sÿnin onu inandûrmaüa

×oxmu vaxtûn getdi ki, mÿn onun xÿstÿliyinin hÿkimiyÿm?A l e k s a n d r : ×ÿtinlikmi? Xeyr! O, sadÿcÿ olaraq, dþrd gön gþzlÿmÿk ö÷ön sÿbirsizlik etdi.R e i l i : Lazûm idi ki, onun tÿyinatûnû biz lÿngidÿk ki,

Möqavimÿtinin øiddÿtini aøaüû salaq. Lakin, Demÿk istÿyirÿm ki, o, sÿnin möhakimÿnÿ etibar etdimi?A l e k s a n d r: Bÿli, fÿrz olunan kimi. Bu, ona gþrÿ deyildir ki,

O, mÿni olduqca ziyalû bir insan hesab edir,Lakin o döøönör ki, mÿn olduqca mÿlumatlû bir insanam;Mÿn elÿ bir insanam ki, hÿkimin dözgön se÷iminiBilÿn adamam. Eyni zamanda hansû dökanûn haradaOlduüunu bilÿn bir insanam.Bundan savayû, o, arvadûndan savayû istÿnilÿn bir øÿxsinZÿmanÿti ilÿ þzönö hÿkimÿ gþstÿrÿ bilÿr.

R e i l i : Mÿn artûq ona tÿsir gþstÿrmiøÿm ki, O, mÿnim adûmû ona bildirmÿmÿlidir.A l e k s a n d r : Sÿnin adi uzaqgþrÿnliyin sayÿsindÿ o, indi þzönö

Tamamilÿ qalib hesab edir, ÷önki o döøönör ki,Nÿ zaman ki siz onu sanatoriyaya gþndÿrÿcÿksinizArvadû onun yanûna gÿlÿ bilÿcÿk, sonra isÿO inanacaq ki, arvadû olduqca peøman olacaq,Onu incitdiyinÿ gþrÿ tþvbÿ edÿcÿk vÿO, þz xÿstÿliyindÿn þzö dÿ lÿzzÿt alacaq.

R e i l i : Xÿstÿlik ona ikiqat östönlök verir. O, þzöndÿn qa÷ûr – Arvadûnûn isÿ ÿn yaxøû cÿhÿtinÿ sahib olur.



per artes

377

A l e k s a n d r : Yox, o, arvadûndan qa÷mayacaq?R e i l i : O, arvadûndan qa÷maq istÿmir.A l e k s a n d r : O, þzönön klubunda qalûr.R e i l i : Bÿli, o, elÿ oradan da yazûb.

(Ev telefonu zяng ÷alûr.)

Alo! Bÿli, onu yuxarû gÿtir.A l e k s a n d r : Sÿnin bu gön ÷ox mÿøüul bir sÿhÿrin olacaqdûr.

Mÿn xidmÿt pillÿkÿni ilÿ bayûra ÷ûxacaüam, Vÿ onlar getdikdÿn sonra gÿlÿcÿyÿm.R e i l i : Bÿli, onlar getdikdÿn sonra.

(Aleksandr yan qapûdan ÷ûxûb gedir.)(Edvard dayя-katibяnin möøayiяti ilя otaüa gяtirilir.)

E d v a r d : Cÿnab Harkot-Reili

(Dayanûr vя Reiliyя gþzönö zillяyir.)

R e i l i : (Baøûnû baxdûüû kaüûzlardan qaldûrmayaraq)

Sabahûnûz xeyir olsun, cÿnab ×ÿmberleyn. Zÿhmÿt olmasa, oturun. Mÿn sizi bir dÿqiqÿ belÿ saxlamayacaüam.

Èndi isÿ cÿnab ×ÿmberleyn?E d v a r d : He÷ otaüa girmÿmiødÿn ÿvvÿl birdÿn aülûma gÿldi ki,

Sÿn eyni adam ola bilÿrsÿn vÿ sonra baøqa ÿlamÿtÿ gþrÿ Bu fikirdÿn daøûndûm. Mÿn buraya sÿni tanûmayan Bir kiøinin zÿmanÿti ilÿ gÿlmiøÿm. Aleksandr doüru danûøan Adama oxøayûr. Onun dökanlarla baülû verdiyi zÿmanÿtlÿr Hÿmiøÿ qÿnaÿtbÿxø olmuødur. Amma o gicdir. Èstÿrdim ki, bilÿm, amma xeyri nÿdir!

Mÿncÿ, buradan ÷ûxûb getsÿm, daha yaxøû olar.

378

R e i l i : Xeyr. Zÿhmÿt olmasa, ÿylÿøin, cÿnab ×ÿmberleyn. Sÿn he÷ yana getmirsÿn, yaxøû olar ki, ÿylÿøÿsÿn.

Sÿn nÿ isÿ bir øey soruømaq istÿyirdin.E d v a r d : Mÿnim mÿnzilimÿ gÿlÿndÿ sÿni mÿnim arvadûm Qonaq kimi dÿvÿt etmiødimi... yoxsa o, sÿni gþndÿrmiødimi?R e i l i : Mÿn deyÿ bilmÿrÿm ki, mÿni dÿvÿt etmiødi.

Bundan baøqa, xanûm ×ÿmberleyn he÷ bilmirdi ki, mÿn gÿlirÿm. Amma mÿn bilirdim ki, sÿn orada olacaqsan vÿ

Onu da mÿn sÿnin yanûnda gþrÿcÿyÿm.E d v a r d : Amma sÿn mÿnim arvadûmû gþrmöødön?R e i l i : Bÿli, ÿlbÿttÿ, mÿn onu gþrmöødöm.E d v a r d : Demÿli, bu bir tÿlÿdir.R e i l i : Gÿlin buna tÿlÿ demÿyÿk, ÷önki tÿlÿ olsaydû,

Sÿn bu tÿlÿdÿn qurtулa bilmÿzdin. Vÿ belÿliklÿ... Yaxøû olar ki, oturasan. Mÿncÿ, o stulda rahat ÿylÿøÿ bilÿrsÿn.E d v a r d : Sÿn bilirdin. Mÿn nÿ baø verdiyini demÿzdÿn qabaq sÿn bilirdin.R e i l i : Bu belÿdir. Bu belÿdir. Lakin saatûn xoø vaxtûnda.

Gÿlin bu mÿsÿlÿni sonraya saxlayaq. Èndi isÿ mÿnÿMÿnim professional rÿyimi bilmÿk istÿdiyinÿ sÿbÿb olan×ÿtinliklÿrin haqqûnda danûø.

E d v a r d : Mÿnim arvadûmû geri qaytarûb mÿnim yanûma gþndÿrdiyinÿ gþrÿ

Mÿnim sÿni gönahlandûrmaq niyyÿtim yoxdur. Sÿn ÷alûødûn ki, mÿni inandûrasan ki, onsuz daha yaxøûyam. Lakin mÿgÿr sÿn dÿrk etmÿdinmi ki, mÿn o vaxt

Qÿrar qÿbul etmÿk vÿziyyÿtindÿ deyildim.R e i l i : ßgÿr mÿn sÿnin arvadûnû geri gÿtirmÿsÿydim, necÿ bilirsÿn,



per artes

379

Sÿncÿ, hÿr øey indi yaxøûmû olacaqdû, cÿnab ×ÿmberleyn?E d v a r d : Mÿn bilmirÿm, ola bilsin ki, pis dÿ olmazdû.R e i l i : Bu ÷ox pis olardû. Sÿn ö÷ hÿyatû daüûtmûø olardûn,

Sÿnin qÿrarsûzlûüûnûn ucbatûndan. Èndi yalnûz ikisi qalmûødûr ki,

Sÿn onlarû daüûtmaqdan xilas edÿ bilÿrsÿn.E d v a r d : Sÿn elÿ danûøûrsan ki, elÿ bil, mÿn bir hÿrÿkÿt etmÿk

Èqtidarûnda idim. ßgÿr belÿ olsaydû, mÿnim vÿ ya Digÿr kimsÿnin mÿslÿhÿtinÿ he÷ bir ehtiyacûm da olmazdû. Mÿn buraya bir xÿstÿ kimi gÿlmiøÿm vÿ ÿgÿr sÿn Mÿnim xÿstÿliyimÿ maraq gþstÿrmÿsÿn, onda

Mÿn baøqa bir hÿkimin yanûna gedÿ bilÿrÿm.R e i l i : Sÿnin ÿlindÿ ÿsasûn varmû inanasan ki, sÿn bÿrk xÿstÿsÿn?E d v a r d : Döøönördöm ki, hÿkim olan bir kÿs gÿrÿkdir ki,

Þzö baxsûn gþrÿk, mÿn xÿstÿyÿm, yoxsa yox.O yalnûz xÿstÿliyin ÿlamÿtlÿrini soruøa bilÿr.Bu yaxûnlarda iki adam mÿnÿ mÿslÿhÿt vermiødi,Demÿk olar, hÿr ikisi dÿ eyni øÿkildÿ mÿslÿhÿt vermiødi;Mÿn hÿkimÿ getmÿliyÿm. Onlar dþnÿ-dþnÿ eyni sþzlÿrlÿDemiødilÿr ki, ÿsÿb pozüunluüunun bir addûmlûüûndayam.

Mÿn o zaman bu haqda he÷ nÿ bilmirdim, amma Elÿ ki mÿndÿ olan bu xÿstÿliyi onlar gþrörlÿr,

Demÿli, hÿkim dÿ o xÿstÿliyi gþrÿ bilÿr.R e i l i : “ßsÿb pozüunluüu” elÿ bir termindir ki, mÿn bu termini

He÷ vaxt iølÿtmirÿm. Bu terminin mÿnasûnûn altûnda ×ox øey baøa döøölör.

380

E d v a r d : Vÿ o vaxtdan bÿri mÿn dÿrk etmiøÿm ki, Xÿstÿliyim ÷ox qeyri-adi bir xÿstÿlikdir.R e i l i : Bötön xÿstÿliklÿr unikaldûr, amma ÷ox da Bir-biri ilÿ uyüun cÿhÿtlÿri vardûr.E d v a r d : Elÿ bir sanatoriya vardûrmû ki, siz mÿnim kimi xÿstÿlÿri Þz nÿzarÿtiniz altûnda gþndÿrÿsiniz?R e i l i : Sÿn yaman tÿlÿsÿn adamsan, cÿnab ×ÿmberleyn.

Bir ne÷ÿ nþv sanatoriya vardûr. Onlarûn hÿr birinin dÿ þz xÿstÿsi vardûr. Elÿ xÿstÿlÿr dÿ vardûr ki, sanatoriya onlar ö÷ön ÷ox pis yerdir. ßvvÿlcÿ biz tapmalûyûq ki, sÿnin dÿrdin nÿdir. Biz qabaqca sÿnin dÿrdini bilmÿli, sonra isÿ ona

Mövafiq olaraq hÿrÿkÿt etmÿliyik.E d v a r d : Mÿnim yadûmdadûr ki, uøaqlûqda...R e i l i : Mÿn hÿmiøÿ hal-hazûrkû vÿziyyÿtdÿn baølayûram,

Lazûm gÿldikdÿ xÿstÿliyin tarixinÿ möraciÿt edirÿm.Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, sÿnin uøaqlûq ÷aüûnûXatûrlamaüûn hazûrkû vÿziyyÿtindÿ uydurma bir øeydir.Amma sÿnin xölyalarûna gÿldikdÿ, ÷ox heyranediciXölyalar edÿcÿksÿn ki, mÿni vadar edÿsÿnMÿn sÿnÿ tÿklif etdiyim xölyalarû xÿyalûna gÿtirÿsÿnVÿ bötön bunlar sÿnin maraqlû gþrönmÿyinÿStimul vermÿk ö÷ön øþhrÿtini vÿsf etmÿyÿ gÿtirib ÷ûxaracaq.

E d v a r d : Amma mÿn þzömön ÿhÿmiyyÿtsiz olmaüûm barÿdÿ Fikirlÿrlÿ ÷ulüalanmûøam.R e i l i : Bu, dÿqiqliklÿ belÿdir. Mÿn vadar edÿ bilÿrÿm ki,

Sÿn þzönö vacib adam hesab edÿsÿn. Bunu ÿla bir saüalma kimi tÿsÿvvör edÿcÿksÿn. Sÿn bu kimi iølÿri davam etdirÿcÿksÿn.



per artes

381

Bu dönyada baø verÿn eybÿcÿrliklÿr ona gþrÿ baø verir ki, Ènsanlar þzlÿrinin vacib adam olmalarûnû hiss etmÿk istÿyirlÿr.

Onlar ziyan vermÿk istÿmirlÿr,Lakin ziyan da onlarû maraqlandûrmûr.Ya onlar ziyanû gþrmörlÿr, ya da onlar ziyana bÿraÿt qazandûrûrlar,×önki onlar sonu olmayan bir möbarizÿ i÷indÿ – þzlÿri haqqûndaYöksÿk fikirdÿ olmaq möbarizÿsinÿ baø vurmuølar.

E d v a r d : ßgÿr mÿn onlardan biriyÿmsÿ, demÿli, Mÿn ÷oxsaylû pisliklÿr etmiø olmalûyam.R e i l i : Sÿnin fikirlÿømÿk istÿdiyin qÿdÿr dÿ ÷ox pisliklÿr etmÿmisÿn.

Yalnûz þz göcön daxilindÿ mÿnÿ izah edÿ bilÿrsÿnmi ki,

Mÿn sÿni tÿrk etdikdÿn sonra nÿ baø vermiødir?E d v a r d : Èndi mÿn anlayûram ki, niyÿ istÿmirdim ki,

Arvadûm qayûtsûn. ×önki o, mÿni nÿyÿ dþndÿrmiødir. Mÿn hiss etmÿmiødÿn he÷ on dÿqiqÿ ke÷mÿmiødir ki, O oynadûüû rolda qeyri-realdûr vÿ hÿmiøÿ Bu qeyri-real rolu oynamaüû artûq mÿnÿ sirayÿt etmiødir, Mÿn bÿzi inadkar qadûnlarûn bu oyununa artûq alûømûødûm. Onsuz bu dönya boøluq demÿk idi. O zaman ki, Mÿn hiss etdim o, artûq mÿni tÿrk edib getmiødir, Mÿn ÿrimÿyÿ baøladûm. Mþvcudiyyÿtimi dondurdum. Onun mÿnÿ etdiyi bax bu olmuødur! Mÿn onunla yaøaya bilmirÿm – indi onunla yaøamaq dþzölmÿzdir. Mÿn onsuz da yaøaya bilmirÿm, ÷önki o, mÿnim mÿnliyimi ÿlimdÿn almûødûr vÿ mÿndÿ tÿk yaøaya bilmÿk qödrÿti qalmamûødûr.

382

O, bu beø ilin ÿrzindÿ bax bu iølÿri baøûma gÿtirmiødir! O, mÿnim ö÷ön dönyanû elÿ bir yerÿ ÷evirmiødir ki, Orada onun øÿrtlÿrindÿn kÿnarda yaøaya bilmirÿm. Mÿn tÿnha olmalûyam. Amma onun yaøadûüû eyni dönyada yox. Ona gþrÿ dÿ istÿyirÿm ki, sÿn mÿni Bir sanatoriyaya yerlÿødirÿsÿn. Mÿn orada tÿnha ola bilÿrяmmi?

(Ev telefonu zяng ÷alûr.)

R e i l i : (Telefona) Bÿli. (Edvarda) Bÿli, sÿn orada tÿnha ola bilÿrсяn.E d v a r d: Gþrÿsÿn, sÿn mÿnim dediklÿrimdÿn, he÷ olmasa, Bir kÿlmÿni baøa döømösÿnmi?R e i l i: Cÿnab ×ÿmberleyn, siz mÿnimlÿ sÿbirli olmalûsûnûz.

Mÿn, sadÿcÿ, sizi möøahidÿ etmÿklÿ xeyli øey þyrÿnirÿm. Vÿ þzöm imkan yaradûram ki, istÿdiyin qÿdÿr danûøasan,

Vÿ sÿnin demÿdiklÿrinin dÿ qeydlÿrini aparûram.E d v a r d : Bir dÿfÿ mÿn hÿdsiz fiziki aürû hiss etdim,

Amma indi hiss edirÿm ki, iztirab hissi ke÷irmÿk O aürûdan da øiddÿtlidir. Bu ÷ox tÿÿccöblödör, O vaxt tÿÿccöblödör ki, tÿÿccöblÿnmÿyÿ vaxt tapasan. Mÿn bÿdÿnimin cismÿn þlmÿsindÿn qorxmuram. Amma bu þlöm dÿhøÿtlidir. Ènsanûn ruhunun þlmÿsi –

Sÿn baøa döøÿ bilirsÿnmi ki, mÿn nÿdÿn ÿziyyÿt ÷ÿkirÿm?R e i l i : Mÿn sÿnin nÿ demÿk istÿdiyini anlayûram.E d v a r d : Mÿn þzöm bir daha möstÿqil hÿrÿkÿt edÿ bilmirÿm.

Sÿnin yanûna gÿlmÿk haqqûnda qÿbul etdiyim qÿrar



per artes

383

Mÿnim sonuncu möstÿqil qÿbul etdiyim qÿrardûr. Èndi mÿn sÿnin ÿlindÿyÿm. Mÿn bundan baøqa möstÿqil qÿrar

Qÿbul etmÿklÿ þz özÿrimÿ mÿsuliyyÿt gþtörÿ bilmÿrÿm.R e i l i : Bu inamla mÿnim yanûma ÷ox xÿstÿlÿr gÿlir.E d v a r d : Yaxøû, de gþröm, mÿni sanatoriyaya gþndÿrÿcÿksÿnmi?R e i l i : Sÿnin mÿnÿ baøqa deyÿcÿyin bir sþz vardûrmû?E d v a r d : Mÿn sÿnÿ daha nÿyi deyÿ bilÿrÿm? Sÿn mÿnim xÿstÿliyimin ilkin tarixini dinlÿmÿk istÿmirsÿn?R e i l i : Xeyr, mÿn sÿnin xÿstÿliyinin ilkin tarixini dinlÿmÿk istÿmirÿm.E d v a r d : Yaxøû, mÿni sanatoriyaya gþndÿrmÿyÿcÿksÿn?

Mÿn indi evÿ qayûda bilmÿrÿm vÿ Mÿnim klubumda adama yeddi göndÿn artûq bir möddÿtdÿ

Bir otaüû mÿøüul edib saxlamaüa icazÿ verilmir.Mÿndÿ mehmanxanaya getmÿyÿ cörÿt yoxdur.Bundan baøqa, mÿnÿ daha ÷ox kþynÿk lazûm gÿlÿcÿk –Sÿn arvadûma mÿnim øeylÿrimi gþndÿrtdirÿ bilÿrsÿn.Èødir, mÿnÿ onlar lazûm olsa. Amma ÿlbÿttÿ ki, onaMÿnim yerimi demÿmÿlisÿn. O sanatoriya buradan uzaqdadûrmû?

R e i l i : Sÿn deyÿ bilÿrsÿn ki, uzun bir sÿyahÿt yoludur.Lakin mÿn sÿnin kimi xÿstÿni möalicÿ etmÿmiødÿn qabaqMÿnим onun haqqûnda daha ÷ox bilgiyÿ ehtiyacûm vardûr.×önki xÿstÿ he÷ dÿ hÿmiøÿ þzö haqqûnda hÿr øeyi demir.

384

Hÿqiqÿtÿn dÿ, bÿzÿn elÿ olur ki, onlarûn xÿstÿliklÿriÖmumi bir vÿziyyÿtin bir hissÿsi kimi þzönö gþstÿrirVÿ mÿn bu vÿziyyÿti þyrÿnmÿliyÿm.Elÿ belÿ vÿziyyÿtdÿn kÿnar olaraq hÿr hansû bir insanûnXÿstÿlÿnmÿsi möstÿsna bir haldûr.Bu yaxûnlarda mÿnim baøqa bir xÿstÿm olmuødurVÿ onun vÿziyyÿti sÿninki ilÿ tamamilÿ eynidir.

(Masasûndakû zяngin döymяsini ö÷ dяfя basûr.)

Sÿn ÷ox qeyri-adi bir prosedur qÿbul etmÿlisÿn.Mÿn sÿni baøqa bir xÿstÿyÿ tÿqdim etmÿyi mÿslÿhÿt bilirÿm.

E d v a r d : Bununla sÿn nÿ demÿk istÿyirsÿn? Bu baøqa xÿstÿ kimdir? Mÿn hesab edirÿm ki,

Bu cör hÿrÿkÿtiniz ÷ox qeyri-professional bir hÿrÿkÿtdir.R e i l i : ßksinÿ. Bu, yeganÿ yoldur ki, sÿnin mÿsÿlÿn bu yolla

Mözakirÿ edilÿ bilÿr. Sÿn mÿnÿ he÷ nÿ demÿmisÿn. Sÿnin imkanûn olmuødur vÿ kifayÿt qÿdÿr danûøaraq Mÿni inandûrmaüa ÷alûømûsan ki, sÿn artûq þz xÿstÿliyini Möÿyyÿnlÿødirmisÿn. Sÿnin bötön dediklÿrin bu mÿnanû verirdi. Hÿr hansû bir vÿkil mÿhkÿmÿyÿ girmÿmiødÿn qabaq

Mödafiÿ etdiyi øÿxsin iøi ilÿ tanûø olmalûdûr.E d v a r d : Mÿn buranû tÿrk etmÿkdÿ azadam. Vÿ elÿ dÿ edÿcÿyÿm.

Mÿn artûq qÿrarûmû qÿbul etmiøÿm. Mÿn mehmanxnaya gedÿcÿyÿm.R e i l i : Cÿnab ×ÿmberleyn. Bu mÿhz ona gþrÿ belÿdir ki,

Sÿn azad deyilsÿn. Elÿ ki sÿn mÿnim yanûma gÿlmisÿn,



per artes

385

Sÿnÿ azadlûq vermÿk mÿsÿlÿsi mÿnim ÿlimdÿdir. Bu, mÿnim iøimdir.

(Dayя-katibя Lяvinanû otaüa gяtirir.)

Bu da baøqa bir xÿstÿ.E d v a r d : Lÿvina!L ÿ v i n a : Yaxøû, cÿnab Henri!

Mÿn sizÿ dedim ki, gÿlib sizÿ ÿrim haqqûnda danûøacaüam,

Mÿn demÿdim ki, onunla gþröøÿcÿyÿm.E d v a r d : Lÿvina, he÷ mÿn dÿ sÿninlÿ gþröømÿyi gþzlÿmirdim. Mÿn buna ÷ox øÿrÿfsiz bir kÿlÿk deyÿrdim.R e i l i : Vicdanlûlûq vicdandan qabaqdûr, cÿnab ×ÿmberleyn.

Zÿhmÿt olmasa ÿylÿøin, hÿr ikiniz, xanûm ×ÿmberleyn. Sizin ÿriniz sanatoriyaya getmÿk istÿyir vÿ

Bu, elÿ bir mÿsÿlÿdir ki, tÿbii olaraq bunun sizÿ dÿxli vardûr.E d v a r d : Mÿn he÷ bir sanatoriyaya getmirÿm.

Mehmanxanaya gedirÿm vÿ mÿn, Lÿvina, sÿndÿn Xahiø edÿcÿyÿm ki, yaxøûlûq edÿrÿk mÿnÿ

Yaxøû paltarlarûmdan bir ne÷ÿsini gþndÿrÿsÿn.L ÿ v i n a : Yaxøû, hansû hotelÿ gþndÿrim?E d v a r d : Mÿn bilmirÿm, demÿk istÿyirÿm ki, Bunun sÿnÿ dÿxli yoxdur.L ÿ v i n a : Belÿ olduqda, Edvard, mÿnÿ elÿ gÿlir ki,

He÷ sÿnin pаltarlarûnûn da mÿnÿ dÿxli yoxdur. (Reiliyя)

Ènanmaq istÿrdim ki, siz onu o sanatoriyaya gþndÿrÿcÿksiniz ki, mÿni dÿ gþndÿrmiødiniz. Gþrörsönöz dÿ,

Onun hÿmin sanatoriyaya mÿndÿn daha ÷ox ehtiyacû vardûr.

386

R e i l i : Mÿn ÷ox øadam ki, siz onu bu mÿnada gþrmÿyÿ gÿlmisiniz.

He÷ olmasa, bir anlûq. Amma xanûm ×ÿmberleyn, Siz he÷ vaxt mÿnim sanatoriyama getmÿmisiniz.L ÿ v i n a : Bu, nÿ demÿkdir? Mÿn xahiø etdim ki, mÿni gþndÿrsinlÿr

Vÿ siz mÿni oraya gþndÿrdiniz. Bÿs o, sanatoriya deyildisÿ, nÿ idi?R e i l i : O, bir nþv, mehmanxana idi. O, elÿ bir bÿrpa yeri idi ki,

Adamlarû göndÿlik hÿyatdan ayûrsûn. Onlar tÿravÿtli øÿkildÿ geri qayûtsûnlar. ßgÿr onlar hÿmin yerin sanatoriya olmasûna inanûrlarsa, onlarûn baøqa bir sanatoriyaya gþndÿrilmÿlÿrinÿ ehtiyac duyulmur. Lakin o adamlar ki, mÿnim dediyim sanatoriyaya

Getmÿlÿrinÿ ehtiyaclarû vardûr, onlarû asanlûqla aldatmaq olmur.L ÿ v i n a : Siz øeytansûnûz, yoxsa praktiki olaraq zarafatcûl bir lunatik?E d v a r d : Mÿn ikinci izahatû qÿbul edirÿm, lakin “lunatik” sþzö olmadan.

Niyÿ sÿn sanatoriyaya getmÿli olmusan?Mÿn elÿ bir adam tanûmûram ki, onun ÿqli cÿhÿtdÿnAüûrlaømalarû sÿndÿn az olmuø olsun,Sÿn dþyöø gÿmisindÿn dÿ... mþhkÿmsÿn.Elÿ mÿni dÿli edÿn dÿ sÿnin bu keyfiyyÿtindir.Sanatoriyaya ehtiyacû olan adam axtarsan, elÿ mÿnÿm.Amma mÿn oraya getmirÿm.

R e i l i : Sÿn haqlûsan, cÿnab ×ÿmberleyn. Sÿn mÿnim sanatoriyamûn xÿstÿsi deyilsÿn. Sÿn ÷ox-÷ox xÿstÿsÿn.E d v a r d : ×ox-÷ox xÿstÿ? Onda mÿn



per artes

387

Gedib bir ÿyalÿtin internat evindÿ xÿstÿliyimi ke÷irÿcÿyÿm.L ÿ v i n a : Bu, he÷ vaxt sÿnÿ yaraømaz, Edvard. Èndi mÿn Nyu-Forestdÿ bir hotel tanûyûram...E d v a r d : Bu, nÿ xasiyyÿtdir sÿndÿ, Lÿvina. Bu, necÿ olur ki, sÿn hÿmiøÿ nÿ isÿ bir yaxøû yer tanûyûrsan.L ÿ v i n a : Bu, ona gþrÿdir ki, mÿnim baøûm sÿnin baøûndan ßmÿli iølÿrdÿ daha yaxøû iølÿyir, Edvard. Sÿn bunu bilmÿyirsÿn.E d v a r d : Bu, ona gþrÿ belÿdir ki, sÿn mÿnÿ tez-tez demisÿn ki, Vergi blankûnû doldurmaq istÿyirsÿn.L ÿ v i n a : Gic olma, Edvard.

Mÿn ÿmÿli deyÿndÿ o øeylÿri nÿzÿrdÿ tuturam ki, Onlarûn, hÿqiqÿtÿn dÿ, mÿsÿlÿyÿ dÿxli olmuø olsun.R e i l i : Olarmû ki, mÿn belÿ bir maraqlû mözakirÿyÿ mödaxilÿ edim.

Mÿn deyirÿm ki, sizin hÿr ikiniz olduqca xÿstÿsiniz.Xÿstÿliyin bir ne÷ÿ ÿlamÿtlÿri vardûr ki,Hÿmin ÿlamÿtlÿr þzönö birlikdÿ böruzÿ vermÿlidirlÿrVÿ möÿyyÿn edilmiø dÿrÿcÿdÿ böruzÿ vermÿlidirlÿr.Yalnûz bu dÿrÿcÿyÿ ÷atanlar mÿnim sanatoriyamûnXÿstÿsi ola bilÿrlÿr. Hÿmin xÿstÿlÿrin bu xÿstÿlikdÿnßzab ÷ÿkmÿlÿrinin ÿsas sÿbÿbi onlarûn vicdanlû olmalarûdûr.

L ÿ v i n a : Xeyr, he÷ kÿs deyÿ bilmÿz ki, Mÿnim ÿrim øöuruna gþrÿ vicdanlûdûr.R e i l i : Mÿn hÿr ikinizi fÿrasÿtinizÿ gþrÿ tÿbrik edirÿm.

Sizin hÿr birinizÿ qarøû olan mehribanlûüûnûzMÿnim sizin haqqûnûzda deyÿcÿyim sþzlÿrÿ uyüun gÿlir.Mÿn þzömö aldatmaq istÿmÿzdim, ancaq mÿnim xÿstÿm

388

Olan sizlÿr þzönöz-þzönözö aldadûrsûnûz.Siz möÿyyÿn aürûlarû þz özÿrinizÿ gþtörmÿklÿ vÿ yaEnerjinizi tökÿndirmÿklÿ uüur qazana bilmÿzsiniz.Sizin hÿr ikiniz mÿnim yanûma mÿslÿhÿtÿ gÿlmÿkdÿÞzönözö yalandan xÿstÿ kimi aparûrsûnûz.Sizin hÿr ikiniz mÿnim boynuma þz diaqnozunuzu yöklÿyirsinizVÿ þz möalicÿ reseptinizi yazûrsûnûz.Lakin elÿ ki sizin hÿr ikiniz mÿnim ÿlimÿ döøörsönözÞzönöz istÿmÿdÿn dÿ þzönözö mÿnÿ tÿslim edirsinizBu, mÿnÿ yalan danûømaüûnûzûn bir nÿticÿsidir.

L ÿ v i n a : Mÿn bura ona gþrÿ gÿlmÿmiøÿm ki, mÿni tÿhqir etsinlÿr.R e i l i : Sÿn elÿ bir yerÿ gÿlmisÿn ki, orada “tÿhqir” sþzönön

He÷ bir mÿnasû yoxdur. Vÿ siz bu sþzÿ dþzmÿlisiniz.Sizin hÿr ikinizin mÿnÿ dediklÿri kifayÿt qÿdÿr hÿqiqÿtdir,Amma sizin hÿr biriniz þzönözön hisslÿrini tÿsvir etdiniz.Vÿ ya daha ÿhÿmiyyÿtli faktlarû bildirÿn hisslÿri demÿdiniz.Qoyun mÿn ÿvvÿlcÿ sizin ÿrinizdÿn baølayûm.(Edvarda)

Sÿn miss Koplestounla olan mönasibÿtlÿri gizlÿtmÿklÿMÿnÿ yalan danûøûrdûn.

E d v a r d : Bu ÷ox eybÿcÿr bir iødir. Mÿnim arvadûm bu haqda he÷ nÿ bilmirdi.L ÿ v i n a : Doürudanmû, Edvard? Lap mÿn kor olsaydûm da belÿ,

ßtrafda xeyli sayda adam vardûr ki, bunu mÿnÿ bildirÿcÿkdilÿr.

Gþrÿsÿn, bu mÿsÿlÿni bilmÿyÿn baøqa bir adam qalmûødûrmû?



per artes

389

R e i l i : Faktiki olaraq sÿndÿn savayû bir nÿfÿr qalmûødûr. Xanûm ×ÿmberleyn, siz mÿni inandûrmaüa ÷alûødûnûz ki, bu a÷ûqlama Sizin adlandûrdûüûnûz kimi “ÿsÿb pozüunluüu” ilÿ ÿlaqÿdardûr.L ÿ v i n a : Amma bu hÿqiqÿtdir! ßgÿr mÿndÿ qismÿn dÿ olsa, Saüalma olsa, mÿn lap yataqda qalmaüa da razû olardûm.R e i l i : ßlbÿttÿ, sÿn yataqda da qalmûsan,

Vÿ ÿlbÿttÿ, bir qÿdÿr dÿ saüalmûsan. Lakin onda deyÿ bilmÿmisÿn ki, ÿsÿbiliyinin sÿbÿbi O olmuødur ki, aøkara ÷ûxarmûsan ki, sÿnin ÿrin Hÿyatûnda ilk dÿfÿ olaraq kiminlÿsÿ seviøib.

Vÿ elÿ bir kÿslÿ ki, sÿnin qûsqanmaüa ÿsasûn vardûr.E d v a r d : Hÿqiqÿtÿn, Lÿvina! Bu ÷ox maraqlû bir mÿsÿlÿdir.

Sÿn mÿsÿlÿlÿri gizlÿtmÿk mÿsÿlÿsindÿ mÿndÿn dÿ uüurlu olmusan

Èndi mÿn bilmÿk istÿyirdim ki, bÿs o adam kim olmuødur.L ÿ v i n a : ßgÿr istÿyirsÿnsÿ, ona de.R e i l i : Adû Peter olan cavan oülan.E d v a r d : Peter? Kim? Peter?R e i l i : Cÿnab Peter Qvilpe Tez-tez onun qonaüû olmuødur.E d v a r d : Peter Qvilpe! Peter Qvilpe!

Hÿqiqÿtÿnmi belÿdir, Lÿvina? Tÿbrik edirÿm. Mÿnim daha az øöbhÿlÿndiyim digÿr bir adamû Sÿn se÷ÿ bilmÿzdinmi mÿgÿr? Sonra o, mÿnim yanûma gÿldi ki, Selianûn etibarûnû qazansûn. Mÿn he÷ vaxt belÿ gölmÿli mÿsÿlÿ haqqûnda eøitmÿmiøÿm

Bu, ha÷ansa baø verÿ bilÿn ÿn yaxøû zarafatdûr.L ÿ v i n a : He÷ vaxt gþrmÿmiøÿm ki, sÿndÿ belÿ bir yumor hissi olsun.

390

R e i l i : Bu ilk daha ömidverici bir ÿlamÿtdir.L ÿ v i n a : Necÿ oldu ki, sÿn belÿ döøöndön?R e i l i : Bunu mÿn a÷ûqlaya bilmÿrÿm. Xÿstÿlÿrim haqda

Ènformasiya toplamaqda mÿnim þz metodum vardûr. Siz mÿndÿn xahiø etmÿmÿlisiniz ki, bunu a÷ûqlayûm.

Bu, professional etiket mÿsÿlÿsidir.L ÿ v i n a : Bu gön mÿn sÿnin davranûøûnda bir o qÿdÿr dÿ Professional etiketin olduüunu gþrmÿdim.R e i l i : Bu cÿhÿti dözgön hiss etmisiniz. Lakin icazÿ verin deyim ki,

Mÿnim hÿr ikiniz haqqûndakû a÷ûqlamalarûm ki,Bir-birinizÿ bÿyan etmiøÿm, onlar sizin mÿnÿEtibar edib dediklÿrinizdÿn baøqa bir øey olmamûødûr.Sizin ikinizin arasûnda etdiyim informasiya möbadilÿsiYalnûz xarici mÿnbÿlÿrdÿn aldûüûm mÿlumatlar ÿsasûndaBaø vermiødir. Xanûm ×ÿmberleyn, siz mÿnim yanûmaÈki ay bundan qabaq gÿlÿndÿ mÿn sizdÿ olanEmosional gÿrginliyin ÷oxluüundan narazû qalmûødûm.Odur ki sizin haqqûnûzda sorüu-sual etmÿli olmuødum.

E d v a r d : Bu, iki ay qabaq olmuødurmu sÿnin ÿsÿb pozüunluüun baølamûødûr? Mÿn bunu he÷ vaxt hiss etmÿmiøÿm.R e i l i : Èndi mÿn hÿr ikinizÿ izah etmÿk istÿyirÿm ki,

Sizdÿ nÿ qÿdÿr ömumi cÿhÿtlÿr vardûr. Hÿqiqÿtÿn dÿ,Èndi mÿn gþrörÿm ki, siz bir-birinizÿ yaxøû yaraøûrsûnûz.Cÿnab ×ÿmberleyn, sÿnÿ elÿ gÿlir ki, arvadûn



per artes

391

Sÿni qoyub gedÿndÿ tÿÿccöblÿnmÿyini vÿ Ènamsûzlûüûnû gþstÿrdin vÿ gþrdön ki,

Hÿqiqÿtÿn dÿ, sÿn miss Koplestounu sevmirsÿn.L ÿ v i n a : Mÿnim ÿrim he÷ vaxt, he÷ kÿslÿ seviømÿmiødir.R e i l i : Vÿ he÷ vaxt hazûrlaømamûødûr ki, onun ö÷ön

He÷ olmasa, cözi dÿ olsa þzönö qurban versin.Bu, sÿnin øþhrÿtinÿ xÿlÿl gÿtirÿrdi.Sÿn þzön haqqûnda ehtiraslû bir sevgili olaraq döøönördön.Sonra isÿ arvadûnûn indi qeyd etdiyi mÿsÿlÿni,Yÿni sÿnin he÷ vaxt he÷ kÿsi sevmÿmÿyini anladûn.Bu, sÿndÿ elÿ bir øöbhÿ oyatdû ki, guya, sevÿ bilmÿyÿnBir adamsan. Eyni qÿbildÿn olan iki kiøinin øöbhÿlÿnmÿsi ki,O adam sevÿ bilmir, gÿtirib ona ÷ûxarûr ki, hÿmin adamÞzönön impotent olduüundan øöbhÿlÿnsin.

L ÿ v i n a : Sÿn soyuqqanlûsan, Edvard.R e i l i : Belÿliklÿ, xanûm ×ÿmberleyn, siz belÿ deyirsiniz. Èndi isÿ

Nþvbÿ ilÿ sizin probleminizin bÿzi tÿrÿflÿrindÿn bÿhs edÿk.

Nÿ zaman ki aøkar etdin sÿnin gÿnc dostun(Baxmayaraq ki örÿyindÿ bilirdin o, sÿninlÿ seviømirVÿ ondan xÿbÿrdar olaraq ki, onu bu vÿziyyÿtÿ sizMÿcburÿn salmûsûnûz, o, þzöndÿ al÷alma hiss edirdi)Sÿn deyÿndÿ aøkar etmisÿn ki, o, miss KoplstounlaMÿhÿbbÿt izdivacûndadûr, mÿndÿ øöbhÿ yeri yox иди ki,Sÿnÿ bir qÿdÿr vaxt lazûm gÿldi bu mÿlumatû hÿzm edÿ bilÿsÿn.Baxmayaraq o, bu iøi etmÿmiødÿn qabaq sÿn bunu bilirdin.

392

Göman edirÿm bacardûüûn qÿdÿr uzun bir möddÿtdÿÞzön þzönö aldadaraq döøöndön ki, onun mÿqsÿdiHÿyatda daha yöksÿk sosial mþvqe tutmaqdûr.Döøöndön ki, o, bu øÿrÿfi sÿnin sevgilin olmaqdan östön tutur.Lakin o zaman hiss etdin ÿrinin ona qarøû olan hisslÿriSÿnin þzönÿ qarøû oyatdûüûn hisslÿrdÿn fÿrqli hisslÿrdir,Øoka döødön. Sÿn dÿ sevilmÿyi istÿmiødin.Aydûn oldu ki, sÿni he÷ kÿs he÷ zaman sevmÿmiødir.Sonra isÿ qorxmaüa baøladûn he÷ zamanHe÷ kÿs sÿni sevÿ bilmÿz.

E d v a r d : Mÿnim sÿnÿ yazûüûm gÿlmÿyÿ baølayûr, Lÿvina. Bilirsÿn dÿ, sÿn, hÿqiqÿtÿn dÿ, möstÿsna olaraq sevilÿ bilmÿyÿn bir adamsan.

Amma mÿn he÷ zaman bilmirdim niyÿ. Mÿnÿ elÿ gÿlirdi ki, bu, mÿnim gönahûmdûr.R e i l i : Èndi isÿ sÿn gþrörsÿn ömid edirÿm ki, ikiniz arasûnda

Nÿ qÿdÿr dÿ ömumi cÿhÿtlÿr vardûr. Eyni izolyasiya – o kiøi ki, Þzönö sevmÿyi bacarmayan adam olduüunu aøkar edir vÿ O qadûn ki, aøkar edir ki, he÷ bir kiøi onu sevÿ bilmÿz,

O, þzönö ÷ox pis hiss edir. Bu, sizin hÿr ikinizdÿ olan ömumi cÿhÿtdir.L ÿ v i n a : Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bizim ömumi cÿhÿtlÿrimiziн olmasû Kifayÿtdir ki, biz ancaq bir-birimizi ÷irkaba batûraq.R e i l i : Buna sÿn bir istiqraz kimi bax ki, hÿr ikinizin bir istiqrazû vardûr,

Amma hÿlÿ dÿ o, hÿr ikinizi dÿ maraqlandûrûr.



per artes

393

Sÿn hÿmiøÿ deyirdin ki, o he÷ bir baøqa qadûnû sevÿ bilmÿzSÿn isÿ hÿmiøÿ deyirdin ki, he÷ bir kiøi onu sevÿ bilmÿz.Siz hÿr ikiniz bir-birinizi þz gönahlarûnûzla gönahlandûrûrdûnûzVÿ ona gþrÿ dÿ bir-birinizi baøa döømÿkdÿn boyun qa÷ûrûrdûnûz.Èndi isÿ sizÿ o qalûr ki, tÿkliflÿrinizi yenidÿn sÿslÿndirÿsinizVÿ onlarû birlÿødirÿsiniz.

L ÿ v i n a : Bu mÿgÿr mömkön olan bir øeydirmi?R e i l i: ßgÿr mÿn sizin hÿr ikinizi sanatoriyaya gþndÿrsÿm,

Xösusilÿ belÿ bir vÿziyyÿtdÿ ki, sizin hÿr ikiniz mÿnim Yanûma gÿlmisiniz, mÿn sizÿ bax bunu deyirÿm, Siz tÿsÿvvör etdiyinizdÿn kÿnarda dÿhøÿt i÷indÿ olacaqsûnûz. Siz þzönözlÿ o øeylÿri ki gÿtirmisiniz, elÿ onlarla da qalacaqsûnûz. Arzularûn arzularûnûn kþlgÿsi. Øeytanlara dua etmÿk.

O øeytanlar ki, þzlÿrindÿ olan göc ÷oxluüu ilÿ øeylÿri þzlÿrinÿ tabe etdirÿcÿkdir.L ÿ v i n a : Onda bÿs biz nÿ edÿ bilÿrik?

Biz nÿ zaman ya irÿli, ya da geriyÿ gedÿ bilÿrik, Edvard?

Biz nÿ edÿ bilÿrik?R e i l i : Siz þzönöz þz sualûnûza cavab vermisiniz. Baxmayaraq ki dediyinin mÿnasûnû he÷ þzön dÿ bilmÿmisÿn.E d v a r d : Lÿvina, biz ÿn pis iødÿn ÿn yaxøû bir iø yaratmalûyûq. Onun dediyindÿn belÿ ÷ûxûr.R e i l i : Cÿnab ×ÿmberleyn, nÿ zaman ki, sÿn pis iødÿn yaxøû bir iø

394

ßmÿlÿ gÿtirirsÿn, ÿlbÿttÿ ki, biz hamûmûz bunu edirik. Sþzsöz sanatoriyaya gedÿn möqÿddÿs adamlarû ÷ûxmaq øÿrti ilÿ, Onda sÿn bu fÿzanû unudacaqsan vÿ

Bu fÿzanû unutduqda øÿrait dÿyiøilÿcÿkdir.L ÿ v i n a : Edvard, o Nyu-Forest hoteli ki vardûr,

ßgÿr istÿsÿn, sÿn ora gedÿrsÿn. Oranûn bþyöyö, kim ki o hotelÿ yenicÿ rÿhbÿrlik etmÿyÿ baølayûb, O, Aleksandrûn dostudur. Mÿn dÿ sÿninlÿ gedÿrÿm Vÿ sonra istÿsÿn ki, tÿk olasan

onda mÿn sÿni tÿk qoyub qayûdaram...E d v a r d : Amma mÿn kÿnara gedÿ bilmÿrÿm! Gÿlÿn bazar ertÿsi gönö mÿnim möøtÿrim gÿlir.L ÿ v i n a : Bÿs onda sÿn klubundamû qalacaqsan?E d v a r d : Xeyr, onlar mÿnÿ imkan vermÿzlÿr.

Mÿn sabah buradan getmÿliyÿm. Amma sÿn nÿ bildin ki, mÿn klubda qalûram?

Doürudan, Lÿvina!L ÿ v i n a : Mÿndÿ az da olsa mÿsuliyyÿt hissi vardûr. Mÿn istÿyirdim ki, sÿnin ö÷ön oraya bir ne÷ÿ kþynÿk aparûm.E d v a r d : Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, elÿ mÿn evÿ dÿ gedÿ bilÿrÿm.L ÿ v i n a : Onda gÿl qÿnaÿt etmÿk ö÷ön ikimiz dÿ bir taksidÿ gedÿk, Edvard.

Biz yola döømÿmiødÿn qabaq sÿnin ondan soruøacaüûn

Bir sþz vardûrmû?E d v a r d : Bÿli, vardûr. Amma bunu dilÿ gÿtirmÿk ÷ÿtindir.L ÿ v i n a : Amma mÿn arzu edirÿm ki, kaø sÿn onu deyÿsÿn. Axûr ki,

Nÿ isÿ bir øey olmalûdûr ki, mÿn sÿndÿn onu xahiø edim,

Sÿn onu mÿnim ö÷ön edÿsÿn.



per artes

395

E d v a r d : Bu, gÿlÿcÿk haqqûndadûr... baøqalarûnûn. Mÿn istÿmirÿm ki, Baøqalarûnûn xarabalûqlarû östöndÿ mÿn yuva salûm.L ÿ v i n a : Tamamilÿ doürudur vÿ mÿnim dÿ bir sualûm vardûr. Cÿnab Henri, o teleqramlarû gþndÿrÿn sÿn idinmi?R e i l i : Mÿncÿ, mÿn sÿnin ÿrinin probleminÿ mönasibÿt bildirÿcÿyÿm. (Edvarda)

Sizin iøiniz o demÿk deyildir ki, o, sizin øöurunuzu tÿmizlÿsin. Lakin necÿ edÿsiniz ki, øöurumuzun yökönÿ dþzmÿyi þyrÿnÿsiniz.

Digÿrlÿrinin gÿlÿcÿyi sÿnin iøin deyildir.L ÿ v i n a : Mÿnÿ elÿ gÿlir, sÿn mÿnim dÿ sualûma cavab vermisÿn.

Onlar þzlÿri bizÿ demÿli idilÿr ki, Þz qÿrarlarûnû qÿbul etmiølÿr.E d v a r d : Cÿnab Henri, sizin bizÿ deyÿcÿyiniz daha nÿ isÿ qalmûødûrmû?R e i l i : Xeyr, qalmamûødûr.

(Edvard þzönön ÷ek dяftяr÷яsini gþtörör. Reili яlini yuxarû qaldûrûr.)

Mÿnim katibÿm hesabûmû sizÿ gþndÿrÿcÿk.Mehriban olun. Vÿ diqqÿtlÿ þz xilas yolunuzu iølÿyib

hazûrlayûn.(Edvard vя Lяvina mörяxxяs olurlar.)

(Reili gedib kuøetkada uzanûr. Ev telefonu zяng ÷alûr. O ayaüa qalxûr vя ona cavab verir.)

R e i l i : Bÿli?.. Bÿli, gÿl i÷ÿri.

(Yan qapûdan Culia i÷яri girir. O, aøaüûda gþzlяyir.)

C u l i a : Mÿn bilirÿm, Henri, mÿn onu bura þzöm gÿtirmiøÿm.

396

R e i l i : Belÿ de? Sÿn ona imkan verdinmi bilsin ki, Mÿn ÿvvÿlcÿ sÿni qÿbul etmiødim?C u l i a : ßlbÿttÿ yox. Mÿn onu qapûda saldûm vÿ taksidÿ evin

Baøûna qÿdÿr getdim, bir qÿdÿr gþzlÿdim, sonra isÿ Arxa yoldan gizlincÿ i÷ÿri girdim. Mÿn yalnûz gÿldim

Sÿnÿ deyÿm ki, o artûq qÿrar qÿbul etmÿyÿ hazûrdûr.R e i l i : O, laqeyd idimi? Bu, ona gþrÿ idimi ki, Sÿn onu buraya gÿtirmisÿn?C u l i a : Xeyr, laqeyd deyildi. O, sadÿcÿ olaraq, inamsûz idi. O inana bilmir ki, sÿn onu ciddi qÿbul edÿcÿksÿn.R e i l i : Bu, qeyri-adi deyildir.C u l i a : Ya da o, ciddi qÿbul edilmÿyÿ layiqdir.R e i l i : Bu ÷ox qeyri-adidir.C u l i a : Henri, qalx ayaüa. Sÿn belÿ yorüun olmamalûsan. Mÿn sÿni O biri otaqda gþzlÿyÿcÿyÿm. O gedÿn kimi sÿn qayûdarsan.R e i l i : Bÿli, o qayûdandan sonra.C u l i a : Aleksandr burada olacaqdûrmû?R e i l i : Miss Selia Koplestoun? Oturmazdûnûzmû?

(Culia yan qapûdan mörяxxяs olur.)(Reili döymяni basûr. Dayя-katibя Selianû otaüa gяtirir.)

Mÿn inanûram ki, siz xanûm Øutletvaytenin dostusunuz.S e l i a : Bÿli, onun adû Culiadûr... Xanûm Øutletvayte mÿnÿ

Mÿslÿhÿt bildi sizin yanûnûza gÿlim. Amma elÿ bil, mÿn sizi ÿvvÿllÿr gþrmöøÿm.

Bÿyÿm gþrmÿmiøÿm?.. ßlbÿttÿ, gþrmöøÿm, amma bilmirÿm harada.R e i l i : Sÿnin bilmÿyinÿ ehtiyac duyulan he÷ bir øey yoxdur. Mÿn xanûm Øutletvaytenin iøilÿ ÿlaqÿdar orada idim.



per artes

397

S e l i a : Bu, mÿsÿlÿlÿri daha da qarûødûrûr. Buna baxmayaraq, mÿn

Sizin vaxtûnûzû almaq istÿmirÿm, baxmayaraq ki, hÿr halda, Sizin vaxtûnûzû alûram. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, ÿksÿr adamlar Sizi gþrmÿyÿ gÿlÿndÿ ya xÿstÿ olurlar, ya da sizin yanûnûza Gÿlmÿk ö÷ön ÿmÿlli-baølû sÿbÿblÿri olur. Mÿnim belÿ bir sÿbÿbim yoxdur. Sadÿcÿ, ÷arÿsizlikdÿn gÿlmiøÿm vÿ ÿgÿr desÿn ki,

Buradan ÷ûxûb gedim, incimÿrÿm.R e i l i : ßksÿr xÿstÿlÿr, ÿlbÿttÿ ki, dÿqiq olaraq mÿnim yanûma gÿlÿndÿ

Onlara nÿ baø verdiyindÿn baølayûrlar, Miss Koplestoun, soruøurlar ki, mÿn onlar ö÷ön nÿ etmÿliyÿm. Onlar tamamilÿ ÿmindirlÿr ki, onlarûn ÿsÿbi pozulub, Ona gþrÿ dÿ bunu ÿsÿb pozüunluüu adlandûrûblar, Vÿ hÿmiøÿ belÿ hesab edirlÿr ki,

Buna gþrÿ kimsÿ baøqa bir adam gönahkardûr.S e l i a : Amma mÿn þzömdÿn savayû he÷ kimi gönahlandûra bilmÿrÿm.R e i l i : Vÿ bundan sonra mÿnim möalicÿmlÿ baülû olan giriø sþzö

Bundan ibarÿtdir ki, mÿn gþstÿrim ki, onlar sÿhv edirlÿr.Onlarûn sÿhvi xÿstÿliklÿrinin tÿbiÿti barÿdÿdirVÿ bu, onlarû aparûb o yerÿ ÷ûxarûr gþrsönlÿr ki,Bu tÿsÿvvör etdiklÿri qÿdÿr dÿ maraqlû deyildir.Mÿn gÿlib bu yerÿ ÷ûxanda gþrörÿm ki, nÿ isÿ edilmÿlidir.

S e l i a : Bura bax, mÿn iddia edÿ bilmÿrÿm ki, mÿnim bÿlam Maraq doüurur. Lakin mÿn bu yoldan istifadÿ etmÿyÿcÿyÿm.

398

Mÿn þzömö olduqca yaxøû hiss edirÿm. Mÿn fÿal hÿyat sörÿ bilÿrÿm – kaø ki nÿ ö÷önsÿ iølÿmÿyÿ Bir øey olsun. Mÿn tÿsÿvvör etmirÿm ki, kimsÿ mÿni izlÿyir. He÷ bir insan sÿsi eøitmirÿm. Mÿnim he÷ bir ÿylÿncÿm yoxdur, Yalnûz bir ÿylÿncÿm vardûr ki, mÿn bu hÿyatda yaøayûram. Amma sizÿ bu øÿrait haqqûnda danûømaya da bilÿrdim. Bÿli, mÿn unutmuøam ki, siz mÿnim haqqûmda he÷ nÿ bilmirsiniz Vÿ son hÿftÿlÿrdÿ mÿn nÿ ilÿ mÿøüulamsa, bunu þzöm ö÷ön

Mÿlum etmiøÿm, bunu mÿn sizÿ izah etmÿyÿ dÿ bilÿrÿm.R e i l i : Bu an ö÷ön sizin haqqûnûzda kifayÿt qÿdÿr mÿlumatûm vardûr. Amma ÷alûøûn, siz indiki ÿhvali-ruhiyyÿniz haqqûnda danûøasûz.S e l i a : Èki øey vardûr ki, mÿn baøa döøÿ bilmirÿm. Bu øeylÿri, ola bilsin ki,

Siz xÿstÿliklÿrin ÿlamÿti kimi qÿlÿmÿ verÿ bilÿrsiniz. Amma ÿvvÿlcÿ sizÿ demÿliyÿm ki, hÿqiqÿtÿn dÿ, Nÿ isÿ sÿhhÿtimdÿ ÷atûømayan bir cÿhÿt vardûr. ×önki ÿgÿr, doürudan da, ÷atûømayan he÷ bir øey yoxdursa, Demÿli, mÿnim sÿhhÿtimdÿ, doürudan da, ÷atûømayan nÿ isÿ Bir øey vardûr vÿ ya ola bilÿcÿyindÿn nÿ isÿ fÿrqli bir øey vardûr. “Þzö-þzlöyöndÿ” sþzöndÿ ÷ox qorxuducu bir øey vardûr!



per artes

399

Bu ÷ox dÿhøÿtli bir øey olardû. Belÿ ki, yaxøû olardû Mÿn inanûm ki, mÿndÿ nÿ isÿ ÷atûømayan bir øey vardûr Vÿ bu ÷atûømazlûüû gÿrÿkdir ki, yerinÿ qoyasan.

Sÿhhÿtimin normal olmasû ö÷ön siz nÿ desÿniz, onu da edÿcÿyÿm.R e i l i : Biz gÿrÿk ÿvvÿlcÿ tapaq gþrÿk nÿ sizin ö÷ön normal deyildir ki,

Sonra da onu normallaødûraq. Siz deyirsiniz ki, iki øey vardûr:

Birincisi nÿdir?S e l i a : Tÿnhalûüûn øöura hakim olmasû. Lakin bu ÷ox yumøaq sÿslÿnir.

Mÿn demÿk istÿmirÿm ki, ortada hÿr øey alt-öst olmuødur. Baxmayaraq ortada olmuødur, bu, illöziyanûn sonu demÿk deyildir. ßlbÿttÿ, bu, elÿ bir øeydir ki, hÿr cör insanlarûn baøûna gÿlir.

Onlar az-÷ox bunun þhdÿsindÿn gÿlÿ bilir,Ya da, ÿn azû, bu illöziyanû þzlÿri ilÿ daøûyûrlar.Yÿni mÿn bunu demÿk istÿyirÿm ki, baøûma gÿlÿnBötön iølÿr mÿni vadar edib fikirlÿøÿm ki,Hÿmiøÿ tÿnha olmuøam. Yÿni ki, insan hÿmiøÿ tÿnhadûr.Bu bir qohumluüun sonu demÿk mÿnasûnû vermir.Lap elÿ bu o demÿk deyildir ki, bu qohumluq he÷ zamanBaø vermÿmiødir, amma o qohumluq haqqûnda a÷ûqlamalarßldÿ etmÿk ÷ox øey demÿkdir. Hÿr bir qohum haqqûnda.Siz bilirsinizmi ki, bundan sonra kimlÿsÿ bu haqdaDanûømaüa ehtiyac qalmûr!

400

R e i l i : Bÿs sizin qohumlarûnûz haqda necÿ olsun?S e l i a : Mÿsÿlÿ belÿdir! Onlar kÿnddÿ yaøayûrlar.

Èndi onlarûn øÿhÿrdÿ bir ev almaüa göclÿri ÷atmaz.Onlar yalnûz kÿnddÿki evlÿrini birtÿhÿrQoruyub saxlaya bilÿrlÿr. Amma bu, onlarûn bötön ailÿ evlÿridirVÿ onlar he÷ vaxt bu evi tÿrk edib getmÿzlÿr.

R e i l i : Bÿs siz Londondamû yaøayûrsûnûz?S e l i a : Mÿn orada bir øÿrikli mÿnzildÿ yaøayûram. ßmiqûzû ilÿ,

Amma indi o, xaricdÿdir vÿ mÿnim ailÿm istÿyir ki, Gÿlib onlarla yaøayûm. Amma mÿn bunu qÿbul edÿ bilmirÿm.R e i l i : Belÿ ÷ûxûr ki, siz he÷ kimi gþrmÿk istÿmirsiniz.S e l i a : Xeyr... Bu, ona gþrÿ deyildir ki, mÿn tÿnha olmaq istÿyirÿm,

Amma hÿr bir kÿs tÿnhadûr vÿ ya belÿ gþrönör. Onlar sÿs salûrlar vÿ onlara elÿ gÿlir ki, bir-birilÿ danûøûrlar. Onlar bir-birinÿ öz tutur vÿ onlara elÿ gÿlir ki, Onlardan biri digÿrini baøa döøör. Amma mÿnÿ elÿ gÿlir ki, onlardan biri digÿrini baøa döømör.

Bu, hÿmin aldadûlmadûrmû?R e i l i : Aldadûlma elÿ bir øeydir ki, biz ondan дюнмялийик.

Ènsan øöurunda fÿrqli cÿhÿtlÿr dÿ vardûr ki,Onlarû aldanma kimi qÿbul etmiøik.Amma insan döøöncÿsindÿ digÿr mÿqamlar da vardûr ki,Onlarû aldanma hiss edirik, biz onlarû qÿbul edirikVÿ o iølÿr davam edir. Bÿs ikinci tÿzahör?

S e l i a : Bu, gölönc gþrönÿ bilÿr – lakin bunun ö÷ön yeganÿ sþz ki Biz tapûb iølÿdÿ bilÿrik, bu da gönah hissidir.



per artes

401

R e i l i : Siz gönah hissindÿn ÿziyyÿt ÷ÿkirsiniz, miss Koplestoun? Bu, ÷ox qeyri-adidir.S e l i a : Bu, mÿnim ö÷ön qeyri-normal gþrönör.R e i l i : Biz, bununla belÿ, normal olanû tapmalûyûq.

Biz qeyri-normal sþzönö iølÿtmÿmiødÿn qabaq Sizin ö÷ön normal olanû tapmalûyûq. Èndi isÿ mÿnÿ deyin gþröm,

Gönah hissi dedikdÿ siz nÿyi nÿzÿrdÿ tutursunuz?S e l i a : Mÿnim nÿ demÿk istÿmÿdiyimi sizÿ demÿk daha asandûr. Mÿn gönah sþzönö adi mÿnada iølÿtmirÿm.R e i l i : Bÿs sizin rÿyinizÿ gþrÿ adi hiss nÿdir?S e l i a : Belÿ... Mÿn onun ÿxlaqsûzlûq olduüunu döøönörÿm.

Siz döøönmÿyin ki, guya, mÿn ÿxlaqsûzam.ßslindÿ, adamlar da he÷ ÿxlaqsûz deyillÿr.Adam “ÿxlaqsûz adamlar” dedikdÿ o adamlarû döøönör ki,Onlarûn ÿxlaqû yoxdur. Mÿn he÷ vaxt gþrmÿmiøÿm ki,Mÿnÿviyyatsûzlûq gönah hissi ilÿ ÿvÿz edilmiø olsun.ßn azû, mÿn buna rast gÿlmÿmiøÿm. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki,Digÿr adamlarû incitmÿk kötbeyinlikdir, xösusilÿ o halda ki,Sÿn onlarû incitdiyini bilirsÿn. Mÿn onu incitmÿmiøÿm.Mÿn onun ÿlindÿn he÷ nÿyini almamûøam.O øeyi ki, onun þzö istÿyirdi. Ola bilsin ki, mÿn sÿfeh olmuøam.Amma bötþvlökdÿ sÿfeh olmaüûma etiraz etmirÿm.

R e i l i : Bÿs buna sizin ailÿnizin mönasibÿti necÿdir?S e l i a : Mÿnim bþyömÿyim olduqca ÿnÿnÿyÿ uyüun øÿkildÿ

Hÿyata ke÷irilib. Mÿnÿ hÿmiøÿ þyrÿdiblÿr ki, gönaha inanmayûm. Onu demÿk istÿmirÿm ki, gönah haqqûnda ha÷ansa qeyd edilib.

402

Lakin bizim nþqteyi-nÿzÿrimizcÿ hÿr hansû bir sÿhv iø,Ya dözgön formalû iø hesab edilmirdi,Vÿ ya psixoloji cÿhÿtdÿn döz deyildi.Vÿ pis formalû iø hÿmiøÿ aparûb fÿlakÿtÿ ÷ûxarûrdû,×önki adamlar þzlÿri bilirdilÿr ki, bu iø bÿyÿnilmir.Mÿn iøin formasû haqqûnda döøöndökdÿ vÿ ya ÿqli cÿhÿtdÿnDolaøûq vÿziyyÿtdÿ olduqda bu iø ya pis formaya ÷evrilir,Vÿ siz bu haqda qayüûlanmûrsûnûz, ya da buna qayüû bÿslÿmÿli olsanûz,Þzönöz mÿnÿvi þzönÿmÿxsusluüa ÷evrilmiø olmalûsûnûz.

R e i l i : Demÿli, sÿn demÿk istÿyirsÿn ki, sÿnin adlandûrdûüûn kimi Sÿnin “mÿnÿvi þzönÿmÿxsusluüun” vardûr.S e l i a : Amma möÿyyÿn bir möddÿt ÿrzindÿ hÿr øey dözgön gþrönördö!

Mÿn bu haqda dÿfÿlÿrlÿ döøönmöøÿm;Èndi isÿ gþrörÿm ki, bötön etdiklÿrim sÿhv olmuødur.Amma baøa döøÿ bilmirÿm ki, bir adamûn etdiyi sÿhvGönah sayûlmalûdûr. Bununla mÿnHe÷ bir baøqa sþz tapa bilmirÿm.Bu, hansûsa aldadûcû bir øey olmalûdûr.Amma eyni zamanda mÿn o qorxudan qorxuram ki,Bu, mÿnim inandûqlarûmûn i÷ÿrisindÿ ÿn realû olsun.

R e i l i : Sÿnin inandûqlarûnûn daha realû hansûdûr?S e l i a : Bu, mÿnim ifadÿ etdiyim hisslÿrdÿn he÷ birisi deyildir,

Vÿ ya o hisslÿrdÿn deyildir ki, mÿn ondan kÿnar durum



per artes

403

Vÿ ya i÷imdÿki hisslÿrdÿn yaxa qurtarûm.Bu, bir boøluqdur, uüursuzluüun boøluüudur ki,Mÿnim kÿnarûmda olan kimÿ isÿ, nÿyÿ isÿ yþnÿlmiødir.Vÿ mÿn hiss edirÿm ki, mÿn... tÿmizlÿmÿliyÿm.Mÿn bunun ö÷ön bu sþzö iølÿdÿ bilÿrÿm.Siz bu cör döøöncÿ sahibi olan xÿstÿni saüalda bilÿrsinizmi?

R e i l i : Siz necÿ inanmûødûnûz. Sizin bu kiøi ilÿ mönasibÿtlÿriniz necÿ olmuødur?S e l i a : Aha, demÿli, siz bunu da hiss etmiøsiniz. Aüûllû adamsûnûz.

Onun mÿnimlÿ alûø-veriø mönasibÿtlÿrimiz yaxøû idi.Burada sþhbÿt adamlara qarøû yaxøû vÿ ya pis cÿhÿtlÿrin say hesabûndan getmir.ßgÿr mÿn o vaxtdakû kimi hiss edÿ bilsÿydim,Bu, mÿnim ö÷ön hÿtta indi dÿ dözgön hesab edilÿ bilÿrdi.Sonra isÿ gþrdöm ki, biz yalnûz yad adamlarûqVÿ bizim aramûzda nÿ alûø, nÿ dÿ veriø baø vermÿmiødir.Biz, sadÿcÿ olaraq, bu mÿqsÿdlÿ bir-birimizdÿn istifadÿ etmiødik.Bu, dÿhøÿtli bir iødir. Biz yaradûlmûø bir øeyi yalnûzÞz tÿxÿyyölömözÿ gþrÿ sevÿ bilÿrikmi?Doürudanmû, bizim hamûmûz sevÿ bilmÿyÿn vÿ sevilÿ bilmÿyÿnlÿrik?Sonra isÿ hÿr bir kÿs tÿnhadûr vÿ hÿr bir kÿs tÿnhadûrsa,Onda sevÿn vÿ sevilÿn qeyri-realdûr.Vÿ xÿyalpÿrvÿr adam etdiyi xÿyala nisbÿtÿn daha real deyildir.

R e i l i : Bÿs bu kiøi. O, indi sizin ö÷ön necÿ gþrönör?

404

S e l i a : Xÿyali oyun yoldaøû ilÿ meøÿdÿ oyun oynayan Bir uøaq kimi baxûram. Bu uøaq qÿflÿtÿn aøkar edir ki,

O, meøÿdÿ itmiø bir uøaqdûr vÿ evÿ getmÿk istÿyir.R e i l i : Rÿhmlilik sÿnin meøÿdÿn ÷ûxûø yolu tapmaüûnda bir möjdÿ÷i ola bilÿr.S e l i a : Amma mÿn meøÿdÿn ÷ûxûø yolu tapsam belÿ,

he÷ bir tÿsÿlli vermÿyÿn yaddaøla qalacaüam.Mÿn meøÿyÿ girÿcÿyÿm ki, orada bir xÿzinÿ tapûm,Amma he÷ vaxt tapmayacaüam,×önki orada, ömumiyyÿtlÿ, xÿzinÿ yoxdurBir halda ki, orada xÿzinÿ yoxdur, mÿn olmayan øeyiTapmadûüûma gþrÿ nÿ ö÷ön þzömö gönahkar hiss etmÿliyÿm.

R e i l i : Èllöziyasûzlûüûn þzö, ÿgÿr ona qapûlûb qalsaq, illöziyaya ÷evrilÿ bilÿr.S e l i a : Mÿn bu mÿsÿlÿdÿ möbahisÿ edÿ bilmÿrÿm.

Bu, ona gþrÿ deyildir ki, siz mÿnim xÿtrimÿ dÿyÿ bilÿrsiniz. Artûq mÿni nÿsÿ nÿ saüalda bilÿr, nÿ dÿ incidÿ. Bÿzi hallarda döøönmöøÿm ki, coøqunluq realdûr. Baxmayaraq ki Coøqunluüa möbtÿla olan kÿslÿrdÿ reallûq ola bilmÿz. ×önki bötön baø verÿnlÿr bir xÿyal olaraq xatûrlanûr. Burada hÿr bir kÿs ruhÿn sevmÿyin gÿrginliyindÿn usanûr, Arzusuz mÿmnunluüun ehtirasû, ×önki arzu mÿhÿbbÿtin lÿzzÿti ilÿ yerinÿ yetirilir. Bu, elÿ bir vÿziyyÿtdir ki, insan oyaq olanda Bu vÿziyyÿti hiss etmir; mÿn nÿyi vÿ ya kimi sevdiyimi Vÿ ya i÷indÿki sevginin nÿ olduüunu bilmirÿm.



per artes

405

ßgÿr bötön bunlar mÿnasûzdûrsa, tapa bilmÿdiyim øeydÿn, Vÿ tapa bilmÿdiyimÿ gþrÿ utanmaqdan möalicÿ olunmaq istÿyirÿm.

Siz mÿni saüalda bilÿrsinizmi?R e i l i : Belÿ bir øÿrait saüala bilÿndir.

Lakin möalicÿ formasûnû siz þzönöz se÷mÿlisiniz. Mÿn sizin ö÷ön möalicÿ formasû se÷ÿ bilmÿrÿm. ßgÿr bu metod sizin örÿyinizcÿ olsa, mÿn sizi insani vÿziyyÿtÿ Gÿtirÿrÿk sevindirÿ bilÿrÿm. Bu vÿziyyÿtÿ Möbtÿla olanlarûn bÿzilÿri qayûtmaüa mövÿffÿq olmuølar. Onlar ha÷ansa bþlöødöklÿri dönyagþröølÿrini xatûrlaya bilÿrlÿr, Lakin onlar buna tÿÿssöf etmirlÿr, Onlar ömumi øablonlarla buna sadiq qalûrlar, ßlavÿ baø verÿ bilÿcÿk iølÿri gþrmÿmÿzliyÿ qoyurlar. Þzgÿlÿrÿ vÿ þzlÿrinÿ qarøû tolerant olurlar. Nÿ alûb-vermÿk Mömköndörsÿ, alûøûb-veriøirlÿr. Mÿmnundurlar ki, Sÿhÿrlÿr onlarû bir-birindÿn ayûrûr. Vÿ axøamlar onlarû birlÿødirir ki, Onlar ocaq baøûnda ehtiyatla sþhbÿtlÿøsinlÿr. ßgÿr iki adam bir-birini baøa döømörsÿ, onlar dönyaya Gÿtirdiklÿri uøaqlarû da baøa döømörlÿr vÿ

Uøaqlarû da onlarû he÷ vaxt baøa döømÿyÿcÿklÿr.S e l i a : Buna siz ÿn yaxøû hÿyatmû deyirsiniz?R e i l i : Bu, yaxøû hÿyatdûr, lakin siz bu hÿyatûn sonuna qÿdÿr

Onun necÿ yaxøû olduüunu anlaya bilmÿyÿcÿksiniz.Amma daha he÷ nÿyi arzulamayacaqsûnûz.Digÿr hÿyat isÿ sizin nÿ vaxtsa oxuduüunuz kitabaBÿnzÿyÿcÿkdir ki, sonda siz onu itirirsiniz.

406

Bir sþzlÿ, dÿlilik, zorakûlûq, kötbeyinlik, acgþzlök... Bu, yaxøû bir hÿyatdûr.S e l i a : Mÿn bilirÿm ki, bunu qÿbul edÿ bilÿrdim

ßgÿr belÿ bir hÿyata malik olmuø olsaydûm.Amma belÿ bir hÿyat canûma öøötmÿ salûr.Bÿlkÿ dÿ, bu, mÿнim xÿstÿliyimin bir hissÿsidir.Lakin mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bu, bir nþv tabe÷ilik olardû,Yox, yox, tabe÷ilik yox, satqûnlûq olardû. Siz gþrörsönözmö ki,Mÿnim, doürudan da, möÿyyÿn bir øeyÿ þz baxûøûm vardûr,Amma mÿn he÷ þzöm dÿ bilmirÿm ki, bu nÿdir?Mÿn bunu unutmaq istÿmirÿm. Mÿn onunla yaøamaq istÿyirÿm.Bunsuz mÿn hÿr bir iøi gþrÿ bilÿrdim.ßgÿr mÿn buna sitayiø etsÿydim, hÿr øeyÿ dþzÿ bilÿrdim.ßslindÿ, döøönörÿm ki, mÿnim indiki zamanda kimlÿsÿDostluq etmÿyÿ ÷alûømaüûm vicdansûzlûq olmuø olardû!Mÿn he÷ kÿsÿ sevgi bÿxø edÿ bilmÿrÿm,O mÿhÿbbÿt ki o biri hÿyata mÿxsus olmuødur.Aman Allah! Mÿn qorxuram, bu daha ÷ox sayûqlamaya bÿnzÿyirVÿ ya deyinmÿyÿ bÿnzÿyir... Bununla belÿ, ÿgÿr baøqa bir yolYoxdursa... onda mÿn þzömö tamamilÿ ömidsiz hiss edirÿm.

R e i l i : Baøqa bir yol da vardûr, amma bunun ö÷ön cörÿt lazûmdûr.

ßvvÿlcÿ mÿn bunu sizÿ tanûø olan terminlÿrlÿ tÿsvir edÿ bilÿrÿm, ×önki bu hÿyat sizÿ tanûødûr vÿ elÿcÿ dÿ bizÿ tanûødûr Digÿrlÿrinin hÿyatûnda da þz tÿzahörönö tapmûødûr.



per artes

407

Èkincisi isÿ bÿlli deyildir vÿ bunu inam tÿlÿb edir,O cör inam ki, ömidsizlik ÿmÿlÿ gÿtirir.Onun nÿ qÿdÿr davam edÿcÿyi tÿsvir edilÿ bilmÿz. Siz o hÿyatûnMÿnzilbaøûna ÷atmayûnca, o haqda ÷ox az bilÿcÿksiniz.Sizin sÿyahÿtiniz korun sÿyahÿti kimi olacaqdûr.Lakin o hÿyatûn yolu sizi o øeylÿrÿ sahib olmaüa aparûr ki,Onun ö÷ön möbarizÿ aparmûsûnûz, lakin o, sÿhv bir yerdÿdir.

S e l i a : Bu, elÿ sÿslÿnir ki, elÿ bil ki, mÿnim istÿdiyimdir. Bÿs mÿnim vÿzifÿm nÿdir?R e i l i : Siz hansû yolu se÷sÿniz, elÿ hÿmin yol da Sizin vÿzifÿnizi tÿyin edÿcÿkdir.S e l i a : Hansû yol yaxøûdûr?R e i l i : Yollardan he÷ biri yaxøû deyildir. Hÿr iki yol vacibdir, amma onlardan birini se÷mÿk dÿ vacibdir.S e l i a : Mÿn qorxmuram, amma øadam, ÷önki bu, tÿnha yoldur.R e i l i : Digÿrindÿn tÿnha yol deyildir. Lakin o øÿxslÿr ki,

Digÿr yolu se÷irlÿr, onlar þzlÿrinin tÿnhalûüûnû unudurlar. Amma siz þz yolunuzun tÿnhalыüûnû unutmayacaqsûnûz. Hÿr bir yol tÿnhalûq demÿkdir vÿ önsiyyÿt demÿkdir.

Hÿr iki yol sonda xÿyali dönyanûn tÿklik viranÿliyindÿn yan ke÷ir.S e l i a : Bu cÿhÿnnÿmdir. Mÿn bu cÿhÿnnÿmin i÷indÿ olmuøam.

Ènsan o vaxt cÿhÿnnÿmin i÷indÿ olur ki, O he÷ bir iø gþrmÿyÿ qadir olmur.

R e i l i : Èndi siz tamamilÿ ÿminlik hissi ke÷irirsinizmi?

408

S e l i a : Mÿn sizin ikinci yolunuzu istÿyirÿm. Deyin gþröm, bunun ö÷ön mÿn nÿ etmÿliyÿm?R e i l i : Siz sanatoriyaya gedÿcÿksiniz?S e l i a : Бu necÿ dÿ antitezisdir. Mÿn adamlar

tanûyûram ki, Sizin sanatoriyada olmuølar vÿ yenÿ geri qayûtmûølar. Mÿn demÿk istÿmirÿm ki, bunun onlara he÷ xeyri dÿymÿmiødir. Ona gþrÿ dÿ mÿn sizin yanûnûza gÿlmiøÿm. Amma onlar qayûtdûlar... Yaxøû...

Mÿn demÿk istÿyirÿm ki... göndÿlik hÿyata.R e i l i : Bu dözdör. Lakin sizin baøûnûzdakû dostlar bu sanatoriyada

Olmuø olmazlar. O adamlarû ki, mÿn oraya gþndÿrirÿm Onlarûn qayüûsûna qalûram. O adamlar ki, oraya gedirlÿr,

Onlar bunlarûn qayûtdûqlarû kimi qayûtmûrlar.S e l i a : Bu bir hÿbsxana kimi sÿslÿnir.

Amma o adamlarûn hamûsû orada qala bilmÿzlÿr! Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, hÿmin yer o qÿdÿr adamlarla dolu olar ki...R e i l i : Elÿ dÿ ÷ox adam getmir.

Amma mÿn dedim ki, onlar geri qayûtmadûlar, Yÿni ki, sizin dostlarûnûzûn qayûtdûqlarû mÿnada qayûtmadûlar.

Mÿn demÿdim ki, onlar orada qaldûlar.S e l i a : Bÿs onlara nÿ olur ki?R e i l i : Miss Koplestoun, onlar se÷irlÿr.

He÷ nÿ onlarû mÿcburiyyÿt altûna almûr. Onlardan bÿzilÿri fiziki mÿnada saülam qayûdûr. Onlardan he÷ biri yoxa ÷ûxmûr. Onlar ÷ox fÿal hÿyat sörörlÿr,

Þzö dÿ tez-tez bu dönyada.



per artes

409

S e l i a : Nÿ qÿdÿr vaxtdan sonra siz mÿni oraya gþndÿrÿcÿksiniz?R e i l i : Siz nÿ qÿdÿr vaxta hazûr ola bilÿrsiniz?S e l i a : Bu axøam saat 9-a qÿdÿr.R e i l i : Onda gedin evÿ vÿ hazûrlaøûn. Bu da önvan, dostlarûnûza verÿrsiniz.

(Bir barmaq kaüûzûn östöndя yazûr.)

Yaxøû olar ki, ailÿnizÿ bu haqda mÿlumat verÿsiniz. Mÿn sizin arxanûzca saat 9-da maøûn gþndÿrÿcÿyÿm.S e l i a : Þzömlÿ nÿ gþtörmÿyÿ ehtiyac var?R e i l i : He÷ nÿ. Sizÿ nÿ lazûmdûrsa, tÿmin edilÿcÿksiniz Vÿ sanatoriyada sizin xÿrciniz ÷ûxmayacaqdûr.S e l i a : Mÿn qÿtiyyÿn bilmirÿm ki, nÿ etmÿliyÿm vÿ ya

Nÿ ö÷ön nÿ isÿ bir iø gþrmörÿm?! Gþrmÿyÿ he÷ bir iø yoxdur.

Bötön bunun da sÿbÿbi bax bu iøin olmamasûdûr.R e i l i : Bu ÿn yaxøû bir sÿbÿbdir.S e l i a : Lakin bilirÿm ki, bu qÿrarû qÿbul edÿn elÿ mÿn þzömÿm.

Bunu mÿn sizÿ demÿliyÿm. Aha! Az qala, yadûmdan ÷ûxmûødû.

Mÿn nÿ qÿdÿr qonorar þdÿmÿliyÿm?R e i l i : Mÿn katibÿmÿ demiøÿm ki, he÷ bir qonorar lazûm deyildir.S e l i a : Amma...R e i l i : Sizin kimi adamlarûn xÿstÿliyinÿ gþrÿ qonorar þdÿmÿk lazûm deyildir.

(Döymяni basûr.)

S e l i a : ×ox lötfkarsûnûz.R e i l i : Allah östönözdÿ olsun, balam mÿnim.

Þz xilas yolunu þzön sÿylÿ iølÿyib hazûrla.

(Dayя-katibя qapûda peyda olur. Selia gedir. Reili ev telefonu ilя nþmrя yûüûr.)

410

R e i l i : (telefonun dяstяyinя) Qurtardûm, indi i÷ÿri girÿ bilÿrsÿn.

(Yan qapûdan Culia i÷яri daxil olur.)

O, uzaq gedÿcÿk. O birini deyirÿm.C u l i a : ×ox uzaq gedÿcÿk. Bunu he÷ sizin demÿyinizÿ ehtiyac yoxdur. Mÿn lap ÿvvÿlcÿdÿn bilirdim.R e i l i : Mÿn digÿrlÿrinÿ gþrÿ narahatam.C u l i a : Boø øeydir, Henri. Mÿnim gþzöm onlarûn östöndÿ olacaqdûr.R e i l i : Onlarû gerimi qaytarûm; onlar hara geri qayûtsûnlar?

Anbarlarûnda ÷öröyöb qalan boyat yemÿklÿrinÿmi qaytarûm, Yoxsa baølarûndakû ÷öröyÿn boyat fikirlÿrÿmi? Onlarûn hÿr biri avamlûüûnû þzlÿrindÿn gizlÿdÿ bilmir, ×önki birinÿ bÿlli olan digÿrinÿ dÿ bÿllidir. Bu möøtÿrÿk kÿlÿkbazlûq biliyi deyildir. O, elÿ bir bilikdir ki, Digÿri dÿrhal onun motivlÿrini baøa döøör. Gözgö-gözgöyÿ, bir-birinin øþhrÿtini ÿks etdirir.

Mÿn bþyök bir risk altûna girmiøÿm.C u l i a : Biz hamûmûz hÿmiøÿ risk altûna girmÿliyik.

Bu, bizim taleyimizdir. Elÿ ki siz qÿrarû soruøursunuz,

Sizcÿ, hansû mömkön olan alternativi tÿsÿvvör edirsiniz?R e i l i : He÷ birini.C u l i a : ×ox yaxøû, onda biz riskÿ girmÿliyik. Bizim onlara

Edÿ bilÿcÿyimiz bötþvlökdÿ o idi ki, onlara øans verÿk.Èndi, elÿ ki onlar þz ruhlarûnû löt soyundurublar,Þzlÿri se÷mÿlidirlÿr ki, þz ruhlarûna paltar geyindirsinlÿr,Yoxsa tÿlÿm-tÿlÿsik onlarûn östönö þrtsönlÿr.



per artes

411

Èlk dÿfÿdir ki, onlar haradansa yola döømöølÿr. Elÿ dÿ ola bilÿr ki, onlar bir-birini qÿtlÿ yetirsinlÿr! Amma döøönmörÿm ki, bu iøi yerinÿ yetirsinlÿr.

Baxarûq. Bu Selianûn döøöncÿsidir ki, baøûmda gþtör-qoy edirÿm.R e i l i : Selianûn?C u l i a : Selianûn.R e i l i : Amma mÿn deyÿndÿ ki, Selia uzaq gedÿcÿk, Axû sÿn mÿnlÿ razûlaødûn.C u l i a : Bÿli, o, uzaq gedÿcÿk. Vÿ biz bilirik ki, o, haraya gedir.

Lakin bu sÿyahÿtin vahimÿlÿri barÿdÿ biz nÿ bilirik? Sÿn vÿ mÿn insanûn insanlaøma prosesinin nÿ qÿdÿr Davam edÿcÿyini bilmirik. Biz haradan bilÿk ki,

Onlarûn mÿruz qalacaüû iztirablar nÿlÿr olacaqdûr.R e i l i : Planlaødûrûlmûø ruhlarûn ilk dÿfÿ peyda olmasûndan Onlar qorxmayacaqlarmû?C u l i a : Henri, sÿn, sadÿcÿ olaraq, gönahsûzlûüû baøa döøÿ bilmirsÿn.

O, he÷ nÿdÿn qorxmayacaqdûr. O he÷ bilmÿyÿcÿkdir ki, Orada qorxmaüa nÿ isÿ bir øey vardûr. O, olduqca avamdûr. O, tÿhqiredici tÿpÿliklÿrin, adamû ÿlÿ salan dÿrÿlÿrin Arasû ilÿ þtöb-ke÷ÿcÿk. Sanki, sÿbir vÿ hÿvÿslÿ bir tapøûrûq dalûnca

Gþndÿrilÿn uøaq kimi... Bununla belÿ, o, ÿziyyÿt ÷ÿkmÿlidir.R e i l i : O øeyÿ ki mÿn þzömdÿ inam yaradûram, siz hÿmiøÿ ona qarøû

Øöbhÿ oyadûrsûnûz. O zaman ki, mÿn bir øeyi anlayûram,

Siz inamdan baøqa orada he÷ nÿyin olmadûüûnû bildirirsiniz.

412

C u l i a : Bu bir yoldur ki, bu yolda mÿnim sÿnÿ xeyli xeyrim dÿyÿr. Bunun ö÷ön sÿn mÿnÿ minnÿtdar olmalûsan.R e i l i : Mÿn onun kimi birisinÿ deyÿndÿ ki,

Þzön ö÷ön sÿbirlÿ xilas yolu iølÿyib hazûrla – He÷ mÿnim þzöm dÿ nÿ dediyimi baøa döømörÿm.C u l i a : Sÿn þz mÿhdudiyyÿtlÿrini anlamalûsan. Amma Aleksandr nÿ qÿdÿr bizi gþzlÿdÿcÿk?R e i l i : Gÿrÿk o, indi burada olaydû, miss Baravey. (Ev telefonunu qaldûrûr.)

Miss Baravey, cÿnab Gibz nÿ vaxt ÷atûr... Aha, lap yaxøû.

(Culiaya)

O, indi yoldadûr, gÿlir, pillÿkÿnlÿrlÿ yuxarû ÷ûxûr. (telefona)

Èndi siz sinini i÷ÿri gÿtirÿ bilÿrsiniz, miss Baravey.

(Aleksandr i÷яri girir.)

A l e k s a n d r : Yaxøû, iølÿriniz necÿ gedir?C u l i a : Hÿr øey qaydasûndadûr.A l e k s a n d r : ×ÿmberleynlÿr se÷imlÿrini ediblÿr?R e i l i : Onlar þz talelÿri ilÿ barûøûblar.A l e k s a n d r : O da þz se÷imini etmiødir?R e i l i : Bu axøam onu gedib gÿtirÿcÿklÿr.

(Dayя-katibя i÷яri girir, яlindя sini var, bir qrafin, ö÷ sяtkan gяtirir, ÷ûxûb gedir. Reili i÷ki sözör.)

Èndi isÿ biz øÿrab vermÿ prosesinÿ hazûrûq, elÿ deyilmi?A l e k s a n d r : Örÿklÿri barûødûran sþzlÿr ö÷ön.

(Onlar stяkanlarûnû qaldûrûrlar.)

R e i l i : Qoy ulduzlarûn möhafizÿsi altûnda Ulduzlarû barûøsûn qoy onlarûn da.



per artes

413

A l e k s a n d r : Qoy onlarûn hÿr birinin yanûnda bir stul olsun.C u l i a : Qoy möqÿddÿslÿr onlarû damlardan möøahidÿ etsin.

Kaø ayûn þzö onlarûn yataüûna nur ÷ilÿsin.

(Onlar i÷irlяr.)

A l e k s a n d r : Sÿyahÿtÿ ÷ûxanlar ö÷ön deyilÿcÿk sþzlÿr.R e i l i : Qoy sÿyahÿt÷ilÿrin yollarûnû qoruyan Allah Onlarûn yollarûnû iøûqlû etsin.A l e k s a n d r : Qoy onu sÿhralarda

Dÿrÿlÿrdÿ, daülarda ßyri-ÿyri cûüûrlarda

Allah qorusun!C u l i a : Qoy onlarû Allah sÿslÿrdÿn

Yaman gþzlÿrdÿn, bÿlalardan qorusun. Allah onlara agah etmÿdÿn onlarû qorusun.

(Onlar i÷irlяr.)

R e i l i : Bir nÿfÿr vardûr ki, onun ö÷ön sþzlÿr deyilÿ bilmÿz.A l e k s a n d r : Onlar hÿlÿ deyilÿ bilmÿz.C u l i a : Siz Peter Qvilpeнimi deyirsiniz?R e i l i : O, hÿlÿ o yerÿ gÿlib ÷ûxmamûødûr ki, harada ki, Bizim sþzlÿrimizin tÿsir qövvÿsi vardûr.C u l i a : Biz onlarla ha÷ansa danûøacaüûqmû?A l e k s a n d r : Digÿrlÿri ola bilsin ki, onlarla danûøacaqlar.

Siz bilirsiniz. Mÿnim ÿlaqÿlÿrim vardûr. Hÿtta Kaliforniyada da mÿnim ÿlaqÿlÿrim vardûr.

Pяrdя enir.

414

Ö×ÖNCÖ PßRDß

×яmberleynlяrin Londondakû mяnzillяrinin qonaq otaüû. Èki il sonra. Èyul ayûnûn sonlarû. Katererin adamû bufet masasû tяøkil edir.

Lяvina yan qapûdan i÷яri girir.

Katerer in adamû : Madam, sizin yenÿ bir ÿmriniz vardûrmû ki, Mÿn yerinÿ yetirim?L ÿ v i n a : Sÿn ÿlarabasû östöndÿki stÿkanlarû i÷ÿri gÿtir vÿ qoy orada qalsûn.Katerer in adamû : Oldu, madam.

(O ÷ûxûr, Lяvina diqqяtlя otaüû gþzdяn ke÷irir vя dib÷яkдяки gölö itяlяyir.

Katererin adamû araba ilя i÷яri girir.)

L ÿ v i n a : Orada, o köncdÿ. Ora daha rahatdûr: Elÿ et ki, sÿn i÷ÿri girib-÷ûxa bilÿsÿn. Elÿ bir øey vardûrmû ki, sÿnÿ lazûmdûr,

Lakin sÿn onu mÿtbÿxdÿ tapa bilmirsÿn?Katerer in adamû : Yoxdur, madam. Sizin tÿlÿb etdiyiniz daha bir øey vardûrmû?L ÿ v i n a : He÷ nÿ yoxdur. Mÿncÿ, yeddinin yarûsûna qÿdÿr.

(Katererin adamû mörяxxяs olur.Edvard giriø qapûsûndan i÷яri girir.)

E d v a r d : Mÿncÿ, vaxtûnda gÿlmiøÿm. Mÿncÿ, sÿn narahat olmamûsan.L ÿ v i n a : Yox, yox! Amma mÿn sizin palataya zÿng etdim vÿ

Sÿnin xidmÿt÷in dedi ki, artûq otaqdan ÷ûxmûsan. Amma zÿng etmÿyimin ÿsas sÿbÿbi ondan ibarÿt idi ki, Mÿn sÿni bir daha inandûrûm ki...



per artes

415

E d v a r d (gölя-gölя): Yÿni inandûrmaüa ÷alûøûrdûn ki, sÿn qa÷ûb getmÿmisÿn?L ÿ v i n a : Bura bax, Edvard, bu ÿdalÿtsizlikdir!

Sÿn bilirsÿn ki, biz bir ne÷ÿ qonaqlûq vermiøik. Son iki ildÿ. Vÿ mÿn onlarûn hamûsûnda iøtirak etmiøÿm.

Mÿncÿ, sÿn bir elÿ yorüun deyilsÿn.E d v a r d : Yox, yox! Sakit bir gön ke÷irmiøÿm.

Vÿkillÿrÿ iki mÿslÿhÿtim olub. Tamamilÿ bir-birinÿ ÿks olan cinayÿt iølÿri ilÿ baülû.

Mÿncÿ, sÿn yorüun ola bilÿrsÿn.L ÿ v i n a : Mÿn hÿlÿlik yorüun deyilÿm, lakin bilirÿm ki, Bu qonaqlûq baøa ÷atanda mÿn ÷ox øad olacaüam.E d v a r d : Sÿnin geydiyin paltar xoøuma gÿlir. Mÿn ÷ox øadam ki, sÿn elÿ ÿynindÿki paltarû geymisÿn.L ÿ v i n a : Yaxøû, Edvard!

Sÿn bilirsÿnmi, bu, birinci dÿfÿdir ki, mÿni tÿriflÿyirsÿn. Vÿ bu, qonaqlûqdan qabaq baø verir.

Vÿ bu, o vaxt baø verir ki, adamûn ona ehtiyacû vardûr.E d v a r d : Bura bax! Sÿn ona layiqsÿn. Biz ÷oxmu adam ÷aüûrmûøûq?L ÿ v i n a : Bu dözdör ki, gþzlÿdiyimizdÿn ÷ox adam bizim dÿvÿtimizi

Qÿbul etmiødir. Amma nÿ edÿ bilÿrsÿn? Adÿtÿn, ÷ox adam qonaqlûüa getmir,

Amma biz onlarû dÿvÿt etmÿsÿk, onlar kösÿ bilÿrlÿr.E d v a r d : Yaxøû olardû ki, biz bir qonaqlûüûn ÿvÿzinÿ iki qonaqlûq verÿydik.L ÿ v i n a : Bu, he÷ vaxt qÿnaÿtbÿxø olmur.

Hÿr bir qonaqlûüa dÿvÿt olunmuø adam elÿ bilir ki, O biri qonaqlûüa daha ÿhÿmiyyÿtli adamlar ÷aüûrûlmûø.

416

E d v a r d : Bu dözdör. Praktiki iølÿrdÿ sÿnin baøûn yaxøû iølÿyir.L ÿ v i n a : Amma sÿn bilirsÿn dÿ, mÿn döøönmörÿm ki,

Sÿn narahat olmalûsan. Onlarûn hamûsû gÿlmÿyÿcÿkdir. Sÿn bilirsÿn dÿ, biz dedik ki, bizim dÿvÿtimizi Qÿbul edÿnlÿrdÿn daha iyirmi nÿfÿr gÿlÿ bilÿr,

×önki dÿvÿt edilÿnlÿrdÿn bÿzilÿri Kaninqzÿ gedÿcÿkdir.E d v a r d : Mÿn bilirÿm ki, biz o zaman dedik belÿ, Kaninqz qonaqlûüûnûn

Necÿ olmasûnû mÿn bilmirÿm niyÿ hÿlÿ. Onlarûn qonaqlarûnûn ÷oxu susuz qalacaq ßvÿzini, bil, bizim qonaqlûqdan alacaq Kimlÿr ki bizÿ gÿlir, bÿlkÿ, gedÿ Kaninqzÿ

Yerlÿr dÿ boøalacaq sonra gÿlsÿlÿr bizÿ.L ÿ v i n a : Onlar toplaøan zaman kokteyl i÷ÿrlÿr.

Kiøi apara bilmÿz mÿcmÿyini kÿnara Onlar bir az gÿziøÿr, bir az qalmûø nahara Biz yola vermÿliyik, tapmalûyûq bir ÷arÿ Hÿr bir insan xoølayûr qonaqlûqda olmaüû Sevinir qonaqlûüa dÿvÿtnamÿ almaüû Qonaqlûüûn dadû bu, lÿzzÿti dÿ bax budur

Belÿ bir qonaqlûüû deyin, kim tez unudar.E d v a r d : Bÿli, belÿdir.L ÿ v i n a : Yox, belÿ yox, zÿhmÿt olmasa, sÿn onu dözÿlt.E d v a r d : Èndi dözdör.L ÿ v i n a : Bir az sola ÷ÿk.E d v a r d : Èndi necÿdir?L ÿ v i n a : Xeyr, mÿn saüa dedim. Eybi yox. Mÿn ÷ox narahat oluram.E d v a r d : Onlar gedÿndÿn sonra bir az øampan i÷ÿrik.

Elÿcÿ þzömöz. Èndi isÿ, Lÿvina, bir az uzan vÿ dincÿl Hÿlÿ yarûm saata qÿdÿr, he÷ kÿs gÿlmÿyÿcÿkdir.



per artes

417

Qû÷ûnû uzat, dincÿl.L ÿ v i n a : Sÿn mÿnim yanûmda ÿylÿømÿsÿn, onda mÿn rahat olmuram.E d v a r d : Bötön qonaqlûüûn ÿn yaxøû anû indidir.L ÿ v i n a : Yox, yox, Edvard.

ßn yaxøû an odur ki, qonaqlûq qurtarûr Vÿ yadûna döøÿndÿ ki, bu mþvsömön sonudur Vÿ bir daha qonaqlûqlar olmayacaqdûr

Bu ÿn yaxøû andûr.E d v a r d : Vÿ he÷ bir komitÿ iclaslarû da.L ÿ v i n a : Biz tezliklÿ ÷ûxûb gedÿ bilÿrikmi?E d v a r d : Gÿlÿn hÿftÿnin sonuna kimi mÿn tamamilÿ boø olacaüam.L ÿ v i n a : Demÿli, biz tÿk ola bilÿrik. Mÿn ucqarda olan evi ÷ox xoølayûram.E d v a r d : Ona gþrÿ dÿ biz o evi gþtördök.

Vÿ mÿn ÷ox minnÿtdaram ki, bu adamlarû gþrmÿyÿcÿyik Amma sÿnin indi istirahÿt etmÿyÿ ehtiyacûn vardûr.

(Qapû zяngi ÷alûnûr.)

L ÿ v i n a : Eh, zÿhlÿmgetmiø! Kimdir belÿ tez gÿlÿn? Sadÿcÿ olaraq, yerimdÿn dura bilmirÿm.Katerer in adamû : Xanûm Øutletvayte!L ÿ v i n a : Paho! Bu ki Culiadûr!

(Culia i÷яri daxil olur.)

C u l i a : Bax, ÿzizlÿrim, bu da mÿn. Deyÿsÿn, Sþzön hÿqiqi mÿnasûnda mÿn sizi mörgölÿyÿn yerdÿ tutmuøam. Mÿn bilirÿm ki, ÷ox tez gÿlmiøÿm, Lakin mÿsÿlÿ burasûndadûr ki, mÿnim ÿzizlÿrim,

Buradan sonra Kaninqzlÿrin qonaqlûüûna gedÿcÿyÿm

418

Vÿ siz bilirsiniz dÿ, onlar yemÿk-i÷mÿyÿ nÿ tÿklif edirlÿr.Mÿn sÿhÿr ÷ay i÷mÿmiøÿm vÿ indi susuzluqdan örÿyimAlûøûb-yanûr. Parkinsonlar mÿnim ö÷ön nÿ edÿ bilÿrlÿr:Mÿn onlarûn adamlarûndan birini qapûda tanûdûm.Mÿnim bir kþhnÿ dostum idi. Amma adûnû yaddan ÷ûxarmûøam.Þzömlÿ Aleksandrû da gÿtirmiøÿm. O yalnûz haradansaBu sÿhÿr geri qayûdûb gÿlib.Mÿncÿ, þzönön sehrli ekspedisiyalarûndan birindÿn.Vÿ biz istÿyirik ki, sÿfÿr haqqûndaBötön olub-ke÷ÿnlÿri ona danûødûrtdûraq.

(Aleksandr i÷яri daxil olur.)

E d v a r d : Allah xatirinÿ, haradan, Aleksandr?A l e k s a n d r : Haradan? Øÿrqdÿn, Kinkancadan,

Elÿ bir adadan ki, sÿn bu haqda eøitmÿmisÿn. Bu sÿhÿr qayûtmûøam. Mÿn sÿnin qonaqlûüûn haqqûnda eøitmiøÿm Vÿ fikirlÿødim ki, baü evinÿ getmÿyÿ hazûrlaødûüûnûzdan, Edvardû vÿ Lÿvinanû

Gþrmÿk försÿtini ÿldÿn vermÿmÿliyÿm.L ÿ v i n a : Necÿsÿn, Aleksandr?A l e k s a n d r : Mÿn ÷ox ÷alûødûm ki, sizÿ zÿng edim.

Qÿlyanaltûdan sonra. Amma mÿnim katibÿm dedi ki, O, sizÿ döøÿ bilmir. Mÿn ona yox, þzömÿ dedim ki, narahat olma – Narahat olma, gþzlÿnilmÿz qonaüû onlar hamûdan yaxøû qarøûlayarlar.

Mÿn onlarûn bu iødÿki sÿriøtÿsini bilirÿm.



per artes

419

C u l i a : Amma de mÿnÿ, Aleksandr. Bu qÿribÿ yerdÿ sÿn nÿ edirdin?

Oranûn adû nÿdir?A l e k s a n d r : Kinkanca.C u l i a : Kinkancada hansûsa sultanû gþrmÿyÿ getmiødin? Sÿn orada pÿlÿng ovunamû getmiødin?A l e k s a n d r : Kinkancada, orada sultanlar yoxdur.

Mÿn orada qubernatorla qalûrdûm. Bizlÿrdÿn ö÷ nÿfÿr Sÿyahÿtÿ getmiødik ki, yerli øÿraiti þyrÿnÿk.C u l i a : Meymunfûndûüû necÿ?A l e k s a n d r : O yer sÿnin döøöndöyöndÿn dÿ mþcözÿli idi.

Orada meymunfûndûüû yox idi. Lakin orada meymunlara aid ÷ox øeylÿr var idi. Mÿn deyÿ bilmÿrÿm ki, meymunlar probleminin þzÿyini Tÿøkil edirdi. Ya da problemin, sadÿcÿ, ÿlamÿti idi. Hÿr halda, yerli adamlar arasûnda meymunlar

Ömumi narahatlûq ö÷ön bir bÿhanÿyÿ ÷evrilmiødir...E d v a r d : Yÿni meymunlar necÿ narahatlûq yaradûr ki?A l e k s a n d r : Elÿ ondan baølayaq ki, meymunlar ÷ox pozucudur...C u l i a : He÷ sÿnin mÿnÿ demÿyÿ ehtiyacûn yoxdur ki,

Meymunlar necÿ dÿ pozucudur. He÷ vaxt yadûmdan ÷ûxmaz. Meri Mÿlinqtonun bir meymunu var idi. Bu dÿhøÿtli Balaca bir vÿhøi mÿnim Mentonaya aldûüûm bileti oüurlamûødû. Vÿ mÿn mÿcbur olmuødum ki, ÷ox aøaüû sörÿtlÿ gedÿn Bir qatarda taxtûn östöndÿ gedÿm. Mÿn deyÿndÿ ki, bu mÿxluqu mÿhv etmÿk lazûmdûr.

O ÷ox qÿzÿblÿnmiødi.L ÿ v i n a : Amma bunlar ki belÿ ziyanvericidirlÿr, Onlarû mÿhv etmÿk olmazmû bÿyÿm?

420

A l e k s a n d r : Tÿÿssöflÿr olsun ki, yerli ÿhalinin ÿksÿriyyÿti bötpÿrÿstdir.

Onlar bu heyvanlara sitayiø etmÿk ö÷ön onlarû saxlayûrlar Vÿ onlarûn þldörölmÿsini istÿmirlÿr. Ona gþrÿ dÿ meymunlarûn

Vurduüu ziyana gþrÿ onlar hþkumÿti gönahlandûrûrlar. Bu aüûlsûzlûq kimi gþrönör, amma onlara xas olan bir mÿsÿlÿdir.

Hÿlÿ bu harasûdûr. Qÿbilÿlÿrin bÿzilÿri xristian ÿqidÿsinÿ Xidmÿt edir vÿ tÿbii olaraq onlarûn þz dönyagþröølÿri vardûr. Onlar tÿlÿ ilÿ meymunlarû tutur vÿ yeyirlÿr. Cavan meymunlar xösusilÿ dadlûdûr.

Mÿn þzöm dÿ onlarû biøirmiøÿm...E d v a r d: Bÿs kimsÿ sÿnin biøirdiyin o meymunu yedimi?A l e k s a n d r : ßlbÿttÿ yedilÿr.

Mÿn yerli adamlar ö÷ön bir ne÷ÿ yeni reseptlÿr kÿøf etdim. Sÿn necÿ baxûrsan. Bir tÿrÿfdÿn onlarûn ÿtini yemÿk, Digÿr tÿrÿfdÿn dÿ þz mÿhsullarûnû meymunlardan qorumaqla Xristian ÿhli yaman inkiøaf etmiø olar. Vÿ bu kimi mÿsÿlÿlÿr onlarûn arasûnda par÷alanma yaradûr. Bu, real bir problemdir.

Mÿncÿ, mÿn sizin zÿhlÿnizi tþkmörÿm, dözmö?E d v a r d : Xeyr! Bizÿ ÷ox maraqlûdûr ki, bu mÿsÿlÿ necÿ hÿll olar.A l e k s a n d r : Mÿncÿ, burada mÿsÿlÿnin he÷ bir hÿll yolu ola bilmÿz.

Amma he÷ bu da bizi mÿsÿlÿnin mahiyyÿtinÿ gÿtirib ÷ûxarmûr.



per artes

421

Orada hÿm÷inin xarici tÿøviqat÷ûlar da vardûr ki, Mÿsÿlÿni qarûødûrûrlar.L ÿ v i n a : Bÿs onlarû niyÿ oradan qovmursunuz?A l e k s a n d r : Onlar qonøu dost þlkÿnin vÿtÿndaølarûdûr.

Onlarû biz yenicÿ tanûmûøûq. Lÿvina, baøa döøörsÿnmi ki, burada ÷ox dÿrin sular var.E d v a r d : Onlar necÿ tÿøviqat aparûrlar?A l e k s a n d r : Bötpÿrÿstliyÿ inandûrmaqla ki, meymunlarûn qûrûlmasû

Onlarûn boynuna ÷ox bþyök gönah qoyur vÿ Bu qoyulan gönahû yumaq ö÷ön gÿrÿk xristinalarû qûrasan. Onlarûn ÿqidÿlÿrini dÿyiømÿk ö÷ön cÿhdlÿr olmuødur Amma son mÿqamda onlar qûrûlmaüa yox, Bötpÿrÿstliyÿ xidmÿt etmÿyÿ östönlök vermiølÿr.

Belÿliklÿ, onlar meymunlarû yemÿyin ÿvÿzinÿ xristianlarû yeyirlÿr.A l e k s a n d r : Tÿÿssöflÿr olsun ki, yerlilÿrin mÿntiqi o qÿdÿr dÿ döz deyil.C u l i a : Gþrÿsÿn, sÿn o meymunlarla bizi haraya aparûrsan.

Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, biz kÿnarda o meymunlarla nahar etmÿli olacaüûq. Amma adam xristian yemÿklÿ nahar edÿ bilmÿz.

Hÿtta bötpÿrÿstlÿrin i÷indÿ dÿ.A l e k s a n d r : Bu hÿlÿ hekayÿnin hamûsû deyil.E d v a r d : Orada he÷ ingilis sakini þldörölmöødörmö?A l e k s a n d r : Bÿli, amma adÿtÿn, onlarû yemirlÿr.

Bu adamlar avropalûlarû þldördökdÿ onlar döøönörlÿr ki,

Avropalûlar yeyilmÿyÿ yaramûrlar.E d v a r d : Bÿs sÿnin komissiyan nÿyi dÿyiødirib?A l e k s a n d r : Biz yalnûz daxil haqqûnda bir mÿruzÿ hazûrlamûøûq.

422

E d v a r d : Bu ictimaiyyÿtÿ a÷ûqlanacaqdûrmû?A l e k s a n d r : Hazûrkû vaxtda o a÷ûqlana bilmÿz:

Burada xeyli sayda beynÿlxalq aüûrlaømalar vardûr. Ola bilÿr ki, sonda rÿsmi nÿør olsun.E d v a r d : Bÿs nÿ zaman?A l e k s a n d r : Bir ilÿ vÿ ya bir az ÷ox.E d v a r d : Vÿ yeri gÿlmiøkÿn?A l e k s a n d r : Yeri gÿlmiøkÿn, meymunlar artûr.L ÿ v i n a : Bÿs xristianlar?A l e k s a n d r : Xristianlar! Èndi, mÿncÿ, mÿn sizÿ sizin tanûdûüûnûz Vÿ ya tanûmûø olduüunuz bir adam haqqûnda deyÿcÿyÿm.C u l i a : Edvard!

Elÿ bil ki, kim isÿ mÿnim dÿrimin östönö tapdalayûr. Canûma öøötmÿ gÿlib. Mÿnÿ bir qÿdÿr cin ver.

Kokteyl yox. Èyul ayûnda mÿn donuram!Katerer in adamû : Cÿnab Qvilpe!E d v a r d : Èndi kimdir...

(Peter i÷яri daxil olur.)

Bu ki Peterdir.L ÿ v i n a : Peter!P e t e r : Hamûya salamlar olsun!L ÿ v i n a : Sÿn nÿ zaman gÿlib ÷ûxmûsan?P e t e r : Mÿn dönÿn gecÿ Nyu-Yorkdan u÷ub gÿlmiøÿm.

Ö÷ gön ÿvvÿl Los-Ancelesdÿn ÷ûxmûøam. Bu gön qÿlyanaltû zamanû Øelia Paslini gþrdöm. O, mÿnÿ dedi ki, siz bu gön qonaqlûq verirsiniz. O, buraya bir qÿdÿr gec, Kaninqzdÿn sonra gÿlÿcÿkdir. Þzöm-þzömÿ dedim ki, mÿn dÿ bu qonaqlûüa qaтылmalûyam. Lÿvina vÿ Edvardû gþrmÿk ö÷ön bu, mÿnim yeganÿ imkanûmdûr.



per artes

423

Mÿn yalnûz bura birhÿftÿliyÿ gÿlmiøÿm. Vÿ bu axøam maøûnûmû söröb kÿndÿ gedÿcÿyÿm. Ona gþrÿ dÿ mÿnim belÿ tez gÿlmÿyimÿ gþrÿ siz narahat olmazsûnûz. Vallah, elÿ bil ki, sizi gþrdöyöm vaxtdan ÿsrlÿr ke÷miødir.

Bÿs indi necÿsÿn, Aleksandr? ßziz Culia!L ÿ v i n a : Demÿli, sÿn Nyu-Yorkdan gÿlmisÿn?P e t e r : Bÿli, Nyu-Yorkdan Boloqolomskilÿr mÿni þtördölÿr.

Kþhnÿ vaxtlarda olduüu kimi. Bir gecÿ biz Safran Monkidÿ nahar etdik.

Èndi ora ÿn yaxøû gedilmÿli yerdir.A l e k s a n d r : Necÿ dÿ qÿribÿdir. Mÿnim meymunlarûm zÿfÿran olmuølar.P e t e r : Sÿnin meymunlarûnmû, Aleksandr?

Mÿn hÿmiøÿ demiøÿm ki, Aleksandr hamûnû tanûyûr. Amma mÿn bilmirdim ki, o, hansûsa bir meymunu tanûmûø olsun.C u l i a : Bizÿ xÿbÿrlÿrdÿn danûø.

Peter, bizÿ dönya xÿbÿrlÿrindÿn danûø. Burada, biz Londonda elÿ sakit hÿyat yaøayûrûq ki...P e t e r : Sÿn hÿmiøÿ baø ÷ÿkmÿyi xoølardûn, Culia. Amma sizin hamûnûz bilirsiniz ki, Pan Am Èql ö÷ön iølÿyirÿm.E d v a r d : Xeyr, bilmirik. Zÿhmÿt olmasa, Pan Am Èql haqqûnda bizÿ de!P e t e r : Gÿrÿk ki, siz burada sakit hÿyat yaøayûrsûnûz. Siz kinolara getmirsiniz?L ÿ v i n a : Tÿsadöfi hallarda.P e t e r : Aleksandr bilir.C u l i a : Aleksandr, sÿn mÿnim sonuncu kinomu gþrmösÿnmi?

Bu kinoya Pan Am Èql baxmalûdûr.

424

×ox göman ki, ora pul qazanmaq ö÷ön ÷ox yaxøû yerdir. Aleksandr Pan Am Èql haqqûnda hÿr øeyi bilir.

Mÿni bþyök Belaya da o tÿqdim etmiødi.P e t e r : Niyÿ ki, Bela Szoqodiyÿ. O, mÿnim qonøumdur. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, hÿr bir kÿs onun adûnû bilirdi.C u l i a : Aleksandr, o, sÿnin Kaliforniyada olan tanûølarûndandûr?A l e k s a n d r : Bÿli, bÿzÿn biz bir-birimizlÿ ÿlaqÿ saxlamaüa mÿcburuq.P e t e r : Mÿni buraya birhÿftÿlik gþndÿrÿn mÿhz Beladûr. Mÿnim ÷oxlu iøim var. Bu axøam Boltvelÿ gedirÿm.C u l i a : Dyunla qalacaqsan?P e t e r : Vÿ ona istirahÿt verÿcÿksÿn.

Biz ingilis hÿyatû haqqûnda film ÷ÿkirik. Vÿ bu filmdÿ biz istÿyirik ki, Boltveldÿn istifadÿ edÿk.C u l i a : Amma mÿn baøa döødöm ki, Boltvel indi ×ox pozüun bir vÿziyyÿtdÿdir.P e t e r : Dÿqiq belÿdir. Vÿ ona gþrÿ onunla maraqlanûrûq.

Onun Èngiltÿrÿdÿ ÷ox nÿcib bir pozüunluq malikanÿsi vardûr! ßn azû, hÿlÿ i÷ÿrisindÿ yaøayûø olan malikanÿlÿrin i÷indÿ. Biz ekspertlÿr dÿstÿsi yaratmûøûq ki, pozüunluüu ÿvvÿlcÿ þyrÿnÿk, Sonradan onu tÿqdim edÿ bilÿk.

Sonra isÿ biz Kaliforniyada baøqa bir Boltvel tikÿcÿyik.C u l i a : Bÿs sÿnin vÿzifÿn nÿdir, Peter? Sÿn evlÿri u÷urub daüûtmaqda ekspertmi olmusan?P e t e r : Yox, ÿzizim, yox. Mÿn bir kinoya ssenari yazmûøam

Vÿ Bela ondan ÷ox razû qalmûødûr. O fikirlÿøirdi ki, mÿn orijinal Boltveli gþrÿcÿyÿm,



per artes

425

Vÿ bundan savayû, o fikirlÿøirdi ki, ingilis olduüuma gþrÿ Mÿn hersoqu tÿqdim etmÿyin ÿn yaxøû yolunu bilirÿm. Bundan baøqa, bizim ÷ÿkiliø direktorumuz vardûr: Möÿyyÿn tipik sifÿtlÿrÿ baxûr ki, rola ÷ÿkmÿyÿ yararlû olsun. ßlbÿttÿ ki, ki÷ik rollara.

Mÿn isÿ ona kþmÿk edirÿm ki, hansû rollar tipikdir.C u l i a : Mÿn ÿla bir ideya haqqûnda döøönörÿm.

Hÿmiøÿ Kaliforniyaya getmÿk istÿmiøÿm. Siz ÷ÿkiliø direktorunuzu inandûra bilÿrsinizmi, o, bizi dÿ

Kaliforniyaya aparsûn? Bizim elÿ hamûmûz tipikik.P e t e r : Xeyr, mÿn qorxuram...K a t e r e r i n a d a m û : Cÿnab Henri Harkot Reili!C u l i a : Èøÿ bax, mÿn, az qala, unutmuødum.

Mÿnim sizÿ digÿr bir sörprizim vardûr.

(Reili i÷яri daxil olur.)

Mÿn istÿrdim ki, siz cÿnab Henri Harkot Reilini qarøûlayasûnûz.E d v a r d : Onu gþrmÿyÿ ÷ox mÿmnunuq. Amma biz onunla ÿvvÿllÿr gþröømöøök.C u l i a : Onda artûq siz onu tanûdûüûnûza gþrÿ ondan qorxmayacaqsûnûz.

Siz bilirsiniz dÿ, ÿvvÿlcÿ mÿn onunla gþröømÿyÿ qorxurdum.

O ÷ox vahimÿli gþrönör...R e i l i : ßzizim Culia. Siz mÿnÿ ÷ox pis bir tÿqdimat verirsiniz. Göman edirÿm ki, tÿqdimat lazûmdûr.C u l i a : ßzizim Henri, siz mÿnim sþzömö kÿsirsiniz.L ÿ v i n a : ßgÿr siz Culianûn sþzönö kÿsÿ bilirsinizsÿ, Siz ÿn ÿla qonaqsûnûz ki, biz gþzlÿyirik.

426

R e i l i : Mÿn Culianûn sþzönö kÿsmÿyÿ he÷ cÿhd dÿ etmÿmiøÿm...C u l i a : Amma hÿr ikiniz mÿnim sþzömö kÿsirsiniz!R e i l i : Èndi sizin sþzönözö kim kÿsir?C u l i a : Èndi mÿnim baøûm cÿhrÿ kimi fûrlanûr. Mÿn kokteyl i÷mÿliyÿm.E d v a r d (Reiliyя): Bÿs siz kokteyl i÷ÿcÿksinizmi?R e i l i : Mÿn bir stÿkan su i÷ÿ bilÿrÿmmi?E d v a r d : Ona nÿ isÿ bir øey qataqmû?R e i l i : He÷ nÿ, saü olun!L ÿ v i n a : Olarmû ki, mÿn cÿnab Peter Qvilpeni sizÿ tÿqdim edim?

Cÿnab Henri Harkot Reili. Peter mÿnim ÿrimin vÿ mÿnim kþhnÿ dostumuzdur. Èøÿ bax, yadûmdan ÷ûxarmûøam.

(Aleksandra dþnяrяk)

Mÿn elÿ döøönördöm ki, siz bir-birinizi tanûyûrsûnûz. Niyÿ ki mÿn tÿqdim etmÿliyÿm. Cÿnab Makkolqi Cibz.A l e k s a n d r : Hÿqiqÿtÿn dÿ, biz ÿvvÿllÿr gþröømöøök.R e i l i : Möxtÿlif komissiyalarda.C u l i a : Bizim ÷ox maraqlû sþhbÿtimiz alûndû.

Peter yenicÿ Kaliforniyadan gÿlib. Orada ÷ox möhöm film ×ÿkiliølÿri olub. O, ingilis hÿyat tÿrzi haqqûnda film ÷ÿkir, Vÿ o ÷alûøûr ki, hÿmin filmdÿ bizim hamûmûza rollar tapsûn.

Bu haqda döøönön!P e t e r : Culia, mÿn elÿ indicÿ izah etmÿk istÿyirdim ki,

Mÿn sizin hamûnûz ö÷ön rol tapa bilmÿrÿm. Bu, mÿnim iøim deyildir. Biz filmi bu yolla ÷ÿkmirik.C u l i a : Amma Peter, ÿgÿr sÿn Boltveli Kaliforniyaya aparûrsanса, Bÿs mÿni niyÿ aparmayasan?



per artes

427

P e t e r : Biz Boltveli aparmûrûq. Biz Boltveli yenidÿn qururuq.C u l i a : Onda ÷ox yaxøû.

Bÿs mÿni niyÿ yenidÿn qurmursunuz? Bu daha ucuz baøa gÿlÿr.

ßzizim, mÿn gþrörÿm ki, siz qÿrarlûsûnûz ki, mÿni gþtörmÿyÿsiniz.P e t e r : Siz bilirsiniz ki, biz sizi dÿvÿt etsÿk dÿ, gÿlmÿyÿcÿksiniz.

Amma bir adam vardûr ki, bilirÿm hÿqiqÿtÿn, Filmÿ ÷ÿkilmÿk istÿyir. Vÿ mÿn hÿmiøÿ bilmiøÿm ki, o, Bu iødÿ uüur qazana bilÿr, amma bu øÿrtlÿ ki, ona imkan verilsin. Bu adam Selia Koplstoundur. O, hÿmiøÿ istÿmiødir ki, Filmÿ ÷ÿkilsin. Èndi isÿ mÿn ona kþmÿk edÿ bilÿrdim. Mÿn artûq Bela ilÿ bu haqda danûømûøam. Èstÿyirÿm ki, onu bizim ÷ÿkiliø direktorumuza tÿqdim edim. Mÿnim baøqa bir film ÷ÿkmÿk haqqûnda da fikrim vardûr. Siz mÿnÿ deyÿ bilÿrsinizmi ki, o haradadûr?

Mÿn onu telefon-mÿlumat kitabûnda tapa bilmirÿm.C u l i a : Mÿlumat dÿftÿrindÿ yoxdur. He÷ bir mÿlumat dÿftÿrindÿ yoxdur. Sÿn onlara indi deyÿ bilÿrsÿn, Aleksandr.L ÿ v i n a : Culia nÿ demÿk istÿyir?A l e k s a n d r : Mÿn sÿn gÿlÿndÿ onun haqqûnda danûømaq niyyÿtindÿ idim. Tÿÿssöflÿr olsun ki, sÿn onu tapa bilmÿyÿcÿksÿn.P e t e r : O, ÿrÿ gedib?A l e k s a n d r : ßrÿ getmÿyib, þlöb.

428

L ÿ v i n a : Selia þlöb?A l e k s a n d r : Þlöb.P e t e r : Þlöb. Adamûn az qalûr ki, örÿyi kþksöndÿn bayûra ÷ûxsûn.E d v a r d : Selia þlöb.C u l i a : Yaxøû olar ki, Aleksandr, onlara sÿn Kinkancadan Gÿtirdiyin xÿbÿrlÿrdÿn danûø.L ÿ v i n a : Kinkanca? Selia Kinkancada nÿ edirmiø? Biz eøitdik ki, o, hansûsa dayÿlik iøinÿ qoøulub...A l e k s a n d r : O bir dÿstÿyÿ qoøulub. ×ox gÿlmÿ bir dÿstÿyÿ. Vÿ artûq onun dayÿlik iøindÿ tÿcröbÿsi olduüuna gþrÿ...L ÿ v i n a : Bÿli, mÿn bilirÿm ki, o V.A.D.-nin özvö idi. Bu, mÿnim yadûmdadûr.A l e k s a n d r : O, Kinkancaya yþn almûødû.

Orada möxtÿlif yoluxucu xÿstÿliklÿr vardûr. Bundan baøqa bir sûra xÿstÿliklÿri dÿ avropalûlar oraya gÿtirmiølÿr. Orada taun xÿstÿliyinin yayûlmasû ö÷ön ÷ox

ßlveriøli øÿrait yaranmûødûr.E d v a r d : Sþzönö davam etdir.A l e k s a n d r : Deyÿsÿn, orada ö÷ nÿfÿr olmuødur. Bir xristian kÿndindÿki

Stansiyada ö÷ bacû. Yerli ÿhalinin yarûsû taundan þlördö.

Onlar hÿftÿlÿrlÿ iø vaxtûndan ÿlavÿ iølÿyirdilÿr.E d v a r d : Bÿs sonra nÿ oldu?A l e k s a n d r : Sonra isÿ mÿnim sizÿ haqqûnda danûødûüûm bötpÿrÿstlÿrin

Qiyamû qopdu. Onlar bu haqda bilirdilÿr, Lakin, þlÿn yerli adamlarû qoyub gÿlÿ bilmirdilÿr. Nÿticÿ etibarû ilÿ onlardan ikisi qa÷ûb getdi:



per artes

429

Birisi cÿngÿllikdÿ þldö, digÿri isÿ he÷ vaxt normal hÿyat ö÷ön Yararlû olmayacaq. Amma Selia Koplestounu gþtörmöødölÿr. Bizim adamlar oraya gÿlib ÷ûxanda onlar kÿndlilÿrdÿn Kimin saü qaldûüûnû soruødular.

Sonra isÿ onun cÿsÿdini, ya da cÿsÿdinin qalûqlarûnû tapdûlar.E d v a r d : Bÿs ondan qabaq...A l e k s a n d r : Demÿk ÷ox ÷ÿtindir. Lakin yerli tÿcröbÿ÷ilÿrdÿn

Þyrÿndiyimizÿ gþrÿ, belÿ ÷ûxûr ki, o, Bir qarûøqa yuvasûnûn yaxûnlûüûnda ÷armûxa ÷ÿkilmiødir.L ÿ v i n a : Amma Selia... Bötön adamlardan...E d v a r d : Gþr bir, bir ovuc tauna tutulmuø yerli adamlara gþrÿ, Kimlÿr ki, onsuz da, þlÿcÿkdilÿr.A l e k s a n d r : Bÿli, onsuz da, xÿstÿlÿr þlördö. Onlar taun xÿstÿliyinÿ tutulduqlarûna gþrÿ onlarû yemirdilÿr.L ÿ v i n a : Sÿn Allah, Edvard.

Baüûøla, amma necÿ örÿkbulandûrûcû sþz deyirsÿn. Amma sÿn bilirsÿn ki, mÿn nÿyi nÿzÿrdÿ tuturam.E d v a r d : Vÿ sÿn bilirsÿn ki, mÿn nÿ haqda döøönörÿm.P e t e r : Mÿn qÿtiyyÿn baøa döømörÿm. Amma sonra mÿn

Èki il kÿnarda olmuøam vÿ Seliayla nÿ baø verdiyini bilmirÿm.

O iki il ÿrzindÿ Selia haqqûnda döøönörÿm.E d v a r d : Bu, bþyök itkidir.P e t e r : Siz mÿndÿn ÷ox bilirsiniz.

Mÿnim ö÷ön iki il bir itkidir. Vÿ hÿm÷inin bþyök bir sÿhvdir.

Culia, niyÿ sÿn he÷ nÿ demirsÿn?

430

C u l i a : Sÿn o iki ildÿ ÿlindÿn gÿlÿni ona verdin.P e t e r : Nÿ zaman o, bu peøÿ ilÿ mÿøüul olmaüa baølamûødûr?C u l i a : Èki il bundan qabaq.P e t e r : Èki il bundan qabaq

Unutmaq istÿmiødim mÿn onuBil haqq-nahaqSonra uüur qazandûm×oxlarûnû mÿn dandûmSonra yenÿ döøöndömOnu hÿr an, hÿr zaman.Ayrûlûq da olurmuøBÿzÿn yamandan yaman.Sonra axtardûm onuSoruømaüa qorxurdum onu tanûyanlardanBu, birinci dÿfÿdir onu xÿbÿr alûram,Mÿn bura qayûdandan.Mÿn he÷ zaman demÿzdim ona bir øey baø verÿ.Onun haqda he÷ nÿyi, mÿn bilmÿdiyimÿ gþrÿ.

R e i l i : Siz þz metierinizi1 döøönörsönöz, cÿnab Qvilpe.Bu, elÿ bir øeydir ki, bizlÿrdÿn hÿr birimizSÿnÿ sual vermÿkdÿ acizik.

P e t e r : Vÿ bu metier nÿdir ki, mÿn ÷alûømûøam ki, onaÞzöm inanan kimi inanûm.Mÿnÿ elÿ gÿlirdi ki, elÿ ideyalarûm vardûr ki,Mÿn inqilab edim. Xösusilÿ dÿ kino sahÿsindÿ.Amma kimsÿ bunu gþrmÿzliyÿ vura bilmÿz ki...×ox tÿÿssöf, ikincidÿrÿcÿli filmlÿr istehsal edilÿcÿkdir!Lakin mÿn hiss edirdim ki, bu, bizi nÿ isÿ daha daYaxøû øeylÿrÿ yþnÿldÿcÿkdir.Nÿ qÿdÿr ki Selia saü-salamat idi, mÿn belÿ øeylÿri xoølayûrdûm.Mÿn bunu istÿyirdim vÿ ÿlbÿttÿ, Selia ö÷ön nÿ isÿ demÿk istÿyirdim,

1 Metier – fransûz dilindÿ “peøÿ, sÿnÿt” demÿkdir.



per artes

431

Lakin mÿnÿ mane olan mÿsÿlÿ bu idi ki, Selia yaøayûrdû.L ÿ v i n a : Xeyr. Bötön bunlar sÿmÿrÿsizdir, Peter.

Sÿn yalnûz bunu baølamûsan. Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, Bu, sÿni o nþqtÿyÿ gÿtirir ki, siz o nþqtÿdÿn baølayacaqsûnûz. Sÿn indicÿ dedin ki, he÷ vaxt Selianû tanûmamûødûn. Bizlÿrdÿn hÿr kÿs dÿ elÿ belÿcÿ. Sÿniн bu vaxta qÿdÿr istinad edÿrÿk yaøamaüûn Selianûn imicidir. Bu, o imicdir ki, bu imici siz þzönöz ö÷ön etmisiniz ki, Bunun ÿsasûnda þz ehtiyaclarûnûzû hÿll edÿsiniz.

Peter, sÿn Allah, döøönmÿ ki, mÿn mehribanlûq gþstÿrmirÿm.P e t e r : Xeyr, mÿn döøönmörÿm ki, sÿn mehriban deyilsÿn, Lÿvina, Vÿ mÿn bilirÿm ki, siz haqlûsûnûz.L ÿ v i n a : Ola bilsin ki, mÿnim dediklÿrim daha az mehriban gþrönÿ bilÿr.

Amma gÿrÿk mÿn sizi mÿcbur edÿm. ßslindÿ Mÿn þzöm þzöm haqqûnda danûøa bilÿrÿm.E d v a r d : Lÿvina haqlûdûr. Bu, elÿ bir yerdir ki,

Sÿn hÿr øeyi elÿ oradan da baølamûsan. Peter, ÿgÿr sÿn þzön haqqûnda olan mÿlumatlarû aøkar etsÿn Vÿ bir daha o hadisÿlÿrlÿ öz-özÿ gÿlmÿk istÿmÿsÿn, Onda yadda saxla ki, bÿzi adamlar þzlÿri haqqûnda Daha pis øeylÿri þyrÿnmÿlidirlÿr vÿ gÿlÿcÿkdÿ onlardan Yaxa qurtarmaq ö÷ön onlardan ibrÿt dÿrsi almalûdûrlar.

432

Bu, sÿnin ö÷ön ÷ox da ÷ÿtin deyildir, Sÿn tÿbii olaraq yaxøû adamsan.P e t e r : Baüûølayûn, mÿn sizin bu dediklÿrinizÿ qulaq asmûøam,

Lakin o sþzlÿrÿ inanmûram. Bununla belÿ, mÿn sizÿ minnÿtdaram. Bilirsÿn nÿ var? Bötön sÿnin bu danûødûüûn möddÿt ÿrzindÿ Bir fikir mÿnim baøûmda dolaøûr. Mÿn yalnûz þzöm haqqûnda maraqlanmûøam

Vÿ yÿqin ki, bu, Selia ö÷ön kifayÿt qÿdÿr yaxøû olmayûb.C u l i a : Peter, sÿn adamlarûn özönÿ baxmaüû þyrÿnmÿlisÿn.

Siz o adamlarû filmÿ se÷mÿk ö÷ön bir gþzlÿ baxdûqda Bu, o demÿkdir ki, þzön þzönö aldadûrsan, ×önki sÿn gþz olaraq qalûrsan. Bu nþqteyi-nÿzÿrdÿn Bir gön Selia haqqûnda da döøönmÿli olacaqsan. Onda sÿn onu baøa döøÿcÿk vÿ onu döøönÿrÿk

Þzönö xoøbÿxt hiss edÿcÿksÿn.L ÿ v i n a : Cÿnab Henri, sizÿ deyÿcÿyim sþz vardûr.

Aleksandr bizÿ Selianûn baøûna gÿlÿn ÿhvalatû danûødûüû Möddÿtdÿ mÿn sizin sifÿtinizÿ baxûrdûm. Vÿ sizin özönözdÿki ifadÿdÿn gþrönördö ki, Onun þlmÿsi sizi narahat etmirdi vÿ xösusilÿ o fakt ki, O, ona gþrÿ þlmöødör ki, þlmÿkdÿ olan bir ne÷ÿ

Yerli ÿhalini qoyub getmÿk istÿmÿmiødi.R e i l i : Kim bilir, xanûm ×ÿmberleyn, þlÿn yerli adamlarla,

Onlarûn þlömÿ mÿhkum olmalarû haqdakû döøöncÿ tÿrzlÿri

Arasûnda nÿ kimi fÿrqlÿr vardûr?



per artes

433

L ÿ v i n a : Mÿn bu mÿsÿlÿyÿ yenÿ dÿ toxunmaq istÿrdim. Mÿnÿ tÿsir edÿn mÿsÿlÿ budur ki, onun þlömö haqqûndakû Mÿlumat sizin sifÿtinizin ifadÿsindÿ he÷ bir tÿÿccöb vÿ ya Dÿhøÿt ifadÿsi yaratmadû. Mÿn bilmirÿm ki, siz onu tanûyûrdûnûz, Yoxsa yox, amma øöbhÿlÿnirÿm ki, tanûyûrdûnûz. Hÿr halda, siz onun haqqûnda bilirdiniz. ßksinÿ, mÿn deyÿ bilÿrÿm ki, sizin sifÿtinizдÿ onun þlömö haqda

Mÿlumatla ÿlaqÿdar bir mÿmnunluq hissi var idi!R e i l i : Xanûm ×ÿmberleyn, mÿn ÷ox aydûn olmalûyam, Ya da siz perspektivli olmalûsûnûz.C u l i a : Eh, Henri! Lÿvina sizin döøöndöyönözdÿn daha ÷ox dÿrÿcÿdÿ Möøahidÿ÷idir. Mÿncÿ, o, sizin yerinizdÿ oturmuødur.R e i l i : Culia, siz vÿziyyÿti dözgön ifadÿ edirsiniz.

Siz icazÿ verÿrsinizmi ki, xanûm ×ÿmberleyn, Mÿn bir par÷a øeir sþylÿyim?L ÿ v i n a : Xeyr, mÿn istÿrdim ki, sizin danûøûüûnûz elÿ poeziya olsun...C u l i a : O, sizÿ mþvzu vermiødir, Henri.L ÿ v i n a : ...ßgÿr deyÿcÿyin øeir mÿnim sualûma cavab olacaqsa, onda de.R e i l i : Mÿnim þlmöø uøaüûm Ere Babilyon bir ovuc torpaq olmuø.

O, þz surÿtinin baüda gÿzdiyini gþrmöø. O, qarabasma, þlmöø adamlarûn ruhlarûnû gþrmöø. O baøa döømöødör ki, iki alÿm vardûr: hÿyat vÿ þlöm dönyalarû. Onlardan birisi saülûüûnda yaøadûüû alÿmdir, Digÿri torpaüûn altûndakû qÿbirdir. Bötön formaya malik olan kþlgÿlÿr –

434

O kþlgÿlÿr ki, döøönör vÿ yaøayûr –Onlar þlömlÿ birlÿøir, bir daha ayrûlmayûr.Mÿn ilk dÿfÿ miss Koplestounu bu otaqda gþrÿndÿOnun surÿtinin þz masasûnûn arxasûnda dayandûüûnû gþrdöm.Onun sifÿtindÿ zorakûlûqla þldörölmöø adamûnÞlÿndÿn 5 dÿqiqÿ sonrakû tÿÿccöbönö gþrdöm.ßgÿr bu xÿbÿr sizin vöcudunuzu gÿrgin hala salûrsa,Xanûm ×ÿmberleyn, mÿn sizdÿn xahiø edÿrdim ki,Øÿklÿ baxmaqla þz döøöncÿnizdÿ baø verÿn instinktivÖrÿyÿ damma hisslÿri ilÿ þzönözön baøûnûzû qatasûnûz,×önki insanûn øöurunda cÿrÿyan edÿn bir hal øÿklÿ baxdûqdaHÿmin øÿkildÿ þzönö ifadÿ edÿ bilÿr.Belÿ mÿsÿlÿlÿri bÿzÿn mÿn yaøamûøam. Belÿliklÿ, bu aydûn idi ki,Orada haqqûnda þlöm hþkmö ÷ûxarûlan bir qadûn olmuødurVÿ bu, onun taleyi idi. O zaman yeganÿ sual o idi ki,O, nÿ cör þlmÿlidir. Mÿn bunu bilÿ bilmÿzdim,×önki þlömÿ aparan yolu onun þzö se÷mÿli idi.Ènsan sonluüu bilmÿdÿn belÿ þlöm formasûnû þzö se÷ir.Biz onun se÷diyi þlöm formasûnû bilirik. Nÿ mÿn bilirdim ki,O, bu yolla þlÿcÿk, nÿ dÿ o bilirdi ki, bu yolla þlÿcÿkdir.Mÿnim bu iødÿ gþrÿcÿyim yeganÿ iøHazûrlûq iølÿri gþrmÿkdÿn ibarÿt idi.O yolu ki o se÷miødi, o yol onu þlömÿ apardû.Vÿ ÿgÿr bu þlöm xoøbÿxt þlöm deyildirsÿ,De gþröm, bÿs hansû þlöm xoøbÿxt þlömdör?



per artes

435

E d v a r d : Siz bunumu demÿk istÿyirsiniz ki, o, bu cör þlöm yolu Se÷diyinÿ gþrÿ þlÿrkÿn digÿr adamlarûn ÷ÿkdiyi ÿzabû ÷ÿkmÿdi?R e i l i : Bu, qÿtiyyÿn, mÿn demÿk istÿdiyim deyildir. Amma ÿksinÿ.

Deyÿrdim ki, bötön ÿziyyÿt ÷ÿkÿnlÿr kimi biz dÿQorxu, aürû vÿ ÷irkab i÷indÿ ÿzab ÷ÿkÿcÿyik.Bötön bunlarla birlikdÿ o vaxta qÿdÿr ÿzab ÷ÿkÿcÿyik ki,Bizim bÿdÿnimiz canlû varlûqdan cansûz ÿøyaya ÷evrilÿnÿ qÿdÿr.Mÿn deyÿrdim ki, o daha ÷ox ÿziyyÿt ÷ÿkmiødir,×önki o, bizim qalanlarûmûzdan daha ÷ox øöurludur.O, iztirab ö÷ön ÿn yöksÿk qiymÿtlÿ þdÿnc verdi.Bu, Allahûn yazûsûnûn bir hissÿsidir.

L ÿ v i n a : Ola bilsin ki, o, ÿvvÿlcÿdÿn daha bþyök bir aqoniya hisslÿri

Ke÷irmiødir. Yÿni mÿn demÿk istÿyirÿm ki, Onun sonuncu iki ili haqqûnda he÷ nÿyi bilmirÿm.R e i l i : Xanûm ×ÿmberleyn, bu, sizin daxili alÿminizÿ dÿlalÿt edir.

Sanki, bu kimi tÿcröbÿ þz ÿksini mifologiyada vÿ yaBÿdii obrazlarla ifadÿ oluna bilÿr.Bu haqda danûøarkÿn biz qaranlûqdan, labirintlÿrdÿn,Minotavr1 dÿhøÿtlÿrindÿn danûømalûyûq.Lakin bu sþz bunun ÿvÿzini vermir.Siz sÿhradakû möqÿddÿslÿri tÿsÿvvör edirsinizmi?×iyinlÿrindÿ ruhi øÿr gÿzdirÿn bu möqÿddÿslÿrAclûqdan, rötubÿtdÿn, ÷ûlpaq gÿzmÿkdÿn,Øir vÿ aslan qorxusundan, gecÿnin soyuüundan,Göndözön istisindÿn ke÷irdiklÿri ÿzab hisslÿriBizim ke÷irdiyimiz ÿzab hisslÿrindÿn he÷ dÿ az deyildir.

1 Minotavr – yunan mifologiyasûnda insan bÿdÿnli, þkцz baølû varlûq

436

E d v a r d : Amma bötön bunlar Selia ö÷ön dözgön hesab edilÿ bilÿrsÿ,

Ortada nÿ isÿ baøqa dÿhøÿtli dÿrÿcÿdÿ sÿhv bir iø olmalûdûr. Vÿ bizim qalanlarûmûz da sÿhvÿ bÿlÿnmiøik. Mÿn yalnûz þzöm haqqûnda danûøûram.

Mÿn ÿminÿm ki, sÿhvÿ bulanmûøam.R e i l i : Èmkan verin, mÿn sizin baøûnûzdakû bir ÿngÿli aradan qaldûrûm.

Siz þzönözön mÿsuliyyÿt daøûdûüûnû hiss etdirÿn bir fikirdÿn

Þzönözö azad etmÿlisiniz.E d v a r d : Belÿ bir hissdÿn he÷ cör azad ola bilmirÿm ki, mÿnim mÿsuliyyÿtim yarûdÿli vÿhøilÿrin mÿsuliyyÿtindÿn daha bþyökdör.L ÿ v i n a : Bÿli, Edvard, mÿn bilirdim!

Mÿn bilirdim ki, sÿn belÿ döøönördön. ßgÿr mÿn desÿm ki, þzömö gönahkar hiss edirÿm,

Bunun sÿnÿ he÷ xeyri dÿymiø olarmû?R e i l i : ßgÿr biz bötön dediyimiz sþzlÿrÿ gþrÿ möhakimÿ edilmÿli olsaq,

Bizim mÿhdud döøöncÿmizdÿn kÿnar,Niyyÿtdÿ tutduqlarûmûzdan kÿnarÞzömözÿ vÿ baøqalarûna qarøû etdiyimiz iølÿrÿ gþrÿBizim hamûmûz möhakimÿ edilmÿliyik.Xanûm ×ÿmberleyn, mÿn tez-tez qÿbul etdiyim qÿrarlarYa xÿstÿnin hÿyatûnû bÿrpa edÿ bilÿr vÿ ya da onu mÿhv edÿ bilÿr.Bÿzÿn mÿn sÿhv qÿrar qÿbul etmiøÿm.Miss Koplstouna gÿldikdÿ, ÷önki siz döøönörsönöz ki,O, havayû yerÿ þlmöødör vÿ ona gþrÿ siz þzönözö gönahlandûrûrsûnûz,



per artes

437

Sizÿ elÿ gÿlir ki, onun hÿyatû havayû yerÿ baøa ÷atmûødûr, Mÿn deyÿ bilÿrÿm ki, onun þlömö bir zÿfÿr idi. Ona gþrÿ dÿ mÿn bir daha onun zÿfÿri ö÷ön Mÿsuliyyÿt daøûya bilmÿrÿm. Mÿn bir daha sizin kimi nÿ

Onun hÿyatû, nÿ dÿ þlömö ö÷ön mÿsuliyyÿt daøûya bilmÿrÿm.L ÿ v i n a : Buna baxmayaraq, þzömö gönahlandûrmaqda

Davam edÿcÿyÿm. Mÿn onu iki il bundan qabaq bizÿ “Salamat qalûn” deyÿndÿ necÿ gþrmöødömsÿ,

Elÿ dÿ gþrmÿkdÿ davam edÿcÿyÿm.E d v a r d : Mÿnimkiylÿ möqayisÿdÿ sÿnin mÿsuliyyÿtin he÷ nÿdir, Lÿvina.L ÿ v i n a : Mÿn buna ÿmin deyilÿm. ßgÿr sÿni döz baøa döøörÿmsÿ, Mÿn miss Selianû gÿrÿk dözgön baøa döøÿydim.R e i l i : Siz bu xatirÿlÿrlÿ yaøayacaq vÿ bu xatirÿlÿri yenilÿødirÿcÿksiniz. Yalnûz ke÷miøi qÿbul etmÿklÿ siz bunun mÿnasûnû dÿyiøÿcÿksiniz.C u l i a : Henri, mÿncÿ, vaxtdûr ki, mÿn dÿ nÿ isÿ deyim.

Hÿr bir kÿs bu vÿ ya digÿr dÿrÿcÿdÿ þz se÷imini edir. Sonra isÿ nÿticÿsini gþzlÿyir. Selia elÿ bir yol se÷miødir ki, Onun nÿticÿsi Kinkanca olmuødur. Peter elÿ bir yol se÷miødir ki, bu yol onu Boltvelÿ aparûr,

Vÿ o, oraya da getmÿlidir.P e t e r : Mÿn sÿnin nÿ dediyini anlayûram.

Kaø mÿn oraya getmÿli olmayaydûm. Amma maøûn mÿni gþzlÿyÿcÿk, elÿ ekspertlÿr dÿ. Gþrörsÿn, lap onlarû unutmuødum.

438

Mÿn dÿrk edirÿm ki, bu iødÿn yaxa qurtara bilmÿrÿm.

Mÿnim ÿlimdÿn daha nÿ iø gÿlir ki?..A l e k s a n d r : Bu, sÿnin filmindir vÿ mÿn bilirÿm ki, Bela bu kinodan ÷ox bþyök nÿticÿlÿr gþzlÿyir.P e t e r : Di yaxøû, indi isÿ mÿn getmÿliyÿm.E d v a r d : Peter, sÿn Èngiltÿrÿni tÿrk etmÿmiødÿn qabaq Sÿninlÿ bir daha gþröøÿcÿyikmi?L ÿ v i n a : Lötfÿn, ÷alûøûn bizimlÿ gþröømÿyÿ gÿlin.

Mÿncÿ, bunun hamûmûza xeyri olar. Sÿn, mÿn vÿ Edvard... Selia haqqûnda danûøarûq.P e t e r : ×ox saü olun. Amma bu dÿfÿ yox. Mÿn, sadÿcÿ olaraq, bacarmayacaüam.E d v a r d : Bÿs gÿlÿn dÿfÿ gÿlÿndÿ necÿ?P e t e r : Gÿlÿn dÿfÿ Èngiltÿrÿyÿ gÿlÿndÿ mÿn sþz verirÿm ki,

Sizin hÿr ikinizi gþrÿcÿyÿm. Xudahafiz, Culia! Xudahafiz, Aleksandr! Xudahafiz, cÿnab Henri!

(×ûxûr.)

C u l i a : Èndi isÿ ×ÿmberleynlÿrin se÷imi bir kokteyl qonaqlûüûdûr.

Gÿrÿk ki, onlar bu qonaqlûüa hazûr olmalûdûrlar. Qonaqlar hÿr an gÿlÿ bilÿr.R e i l i : Culia, siz haqlûsûnûz. Bu da döz sþzdör ki,

×ÿmberleynlÿr bu dÿfÿ qonaqlûq verÿcÿklÿr. Mÿn demÿk istÿyirÿm ki... Mÿn øadam ki, gÿlmiøÿm...

Mÿn øadam ki, Aleksandr bizÿ dedi... vÿ Peter bilmÿli idi...E d v a r d : Èndi, mÿncÿ, mÿn anlayûram...L ÿ v i n a : Onda zÿhmÿt ÷ÿk, anladûüûnû mÿnÿ dÿ izah et.E d v a r d : Bilirsÿn, mÿnim anladûüûm hÿlÿ bir o qÿdÿr dÿ ÷ox deyildir.

Amma cÿnab Henri deyirdi ki... Mÿncÿ, hÿr bir an nÿyinsÿ yenicÿ baølanüûcûdûr.



per artes

439

Amma Culia, hÿyat odur ki, sÿn yaøamaqda davam edirsÿn.

Vÿ iki ideya bir-birinÿ uyüun gÿlir.L ÿ v i n a : Amma... Onsuz da, mÿn bu adamlarû gþrmÿk istÿmirÿm.R e i l i : Bu, sizÿ tÿyin edilmiø yökdör.

Amma qonaqlûüa gÿldikdÿ, mÿn ÿminÿm ki, Bu ÷ox uüurlu bir qonaqlûq olacaqdûr.C u l i a : Vÿ mÿn döøönörÿm ki, Henri, biz qonaqlûq baølayana qÿdÿr

Buradan ÷ûxaq gedÿk. Onlar bizsiz þzlÿrini Daha yaxøû hiss edÿrlÿr. Aleksandr, sÿn dÿ.L ÿ v i n a : Biz istÿmirik ki, siz gedÿsiniz!A l e k s a n d r : Bizim baøqa bir gþröøömöz vardûr.R e i l i : Belÿ bir mönasibÿt ö÷ön mÿn gþzlÿnilmÿz qonaq olmayacaüam.C u l i a : Èndi Henri, Aleksandr, biz Kaninqzÿ gedirik.

(Culia, Reili vя Aleksandr mörяxxяs olurlar.)

L ÿ v i n a : Edvard, mÿn necÿ gþrönörÿm?E d v a r d : ×ox yaxøû. Mÿn deyÿ bilÿrÿm ki, lap yaxøû gþrönörsÿn. Sÿn elÿ hÿmiøÿ ÷ox gþzÿl gþrönörsÿn.L ÿ v i n a : Eh, Edvard, bu, iølÿri korlayûr.

He÷ bir qadûn inana bilmÿz ki, o, hÿmiøÿ ÿla gþrönmöø olsun.Sÿn xeyli dÿrÿcÿdÿ sadÿsÿn.Sÿn bilirsÿn ki, mÿni nÿ zaman ruhlandûrmaq lazûmdûr.Demÿk ki, mÿn hÿmiøÿ ÿla gþrönörÿm o demÿkdir ki,Hÿmiøÿ ÿla gþrönmörÿm, onda mÿn bunun pis tÿrÿfini döøönörÿm.

E d v a r d : Mÿn he÷ zaman tÿrif sþylÿmÿyi þyrÿnÿ bilmÿdim.

440

L ÿ v i n a : Yaxøû olardû ki, mÿnim paltarûma heyranlûüûnû bildirÿydin.E d v a r d : Amma mÿn ki sÿnÿ demiøÿm, Sÿnin paltarûn mÿnim ÷ox xoøuma gÿlir.L ÿ v i n a : Amma gþr o vaxtdan nÿ qÿdÿr vaxt ke÷miødir vÿ Bundan savayû, bÿzÿn adam bir tÿrifi bir ne÷ÿ dÿfÿ eøitmÿyi xoølayûr.E d v a r d : Èndi isÿ qonaqlûq ö÷ön.L ÿ v i n a : Èndi isÿ qonaqlûq ö÷ön.E d v a r d : Tezliklÿ qonaqlûq qurtaracaq.L ÿ v i n a : Kaø o baølanaydû.E d v a r d : Qapûnûn zÿngi ÷alûnûr.L ÿ v i n a : Nÿ yaxøû. Qonaqlûq baølandû.

Pяrdя enir.



per artes

441

ETÈBARLI MßMUR

Bu dram ÿsÿri 1953-cц ildÿ Edinburq festivalûnda uьur qazanmûø vÿ mцvÿffÿqiyyÿtlÿ sÿhnÿdÿ oynanûlmûø, daha sonra Londonda tama øaya qoyulmuødur. Bu ÿsÿr “Kokteyl qonaqlûьû” ÿsÿriylÿ eyni vÿzndÿ yazûlmûødûr. Burada ÷ap edilÿn mÿtn sÿhnÿdÿ oynanûlan mÿtndÿn bir qÿdÿr geniødir.

Bu dram ÿsÿrinin ilk planlaødûrûlmasûndan tutmuø sona qÿdÿr ÿrsÿ yÿ gÿlmÿsindÿ cÿnab E.Martin Broune vÿ cÿnab Con Heyvar dûn tÿklif vÿ dцzÿliølÿri dÿ daxil olmaqla bþyцk rollarû olmuødur. Ona gþrÿ dÿ mÿn onlarûn hÿr ikisinÿ þz minnÿtdarlûьûmû bildirirÿm.

T.S.E. Noyabr, 1953


Cÿnab Klaude MulhÿmmerEggersonKolb i S impkinzB.KaüanLukas ta Ange lLed i E l i zabet MulhÿmmerXanûm Quzzard

442

BÈRÈNCÈ PßRDß

Cяnab Klaude Mulhяmmerin Londondakû evindя birinci mяrtяbяdяki iø otaüû. Gönortaya yaxûndûr. Cяnab Klaude masa arxasûnda

yazû yazûr. Eggerson daxil olur.

C ÿ n a b K l a u d e

Nÿ yaxøû ki sÿn gÿlmisÿn, Eggerson, hÿmiøÿki kimi dÿqiq.×ox tÿÿssöf ki, mÿn sÿni Londona gÿtirmÿli olmuøam.Coøua Parkûndan buraya gÿtirmiøÿm, belÿ iødÿn þtÿri, olduqca da tÿlÿsik.Amma bilirÿm ki, sÿn bax bunu da bilirsÿnMÿnim hÿyat yoldaøûm sÿndÿn baøqa he÷ kÿsi, hÿr halda,Gþrmÿk istÿmÿyÿcÿk, bax bizim bu Northolda.Mÿn Kolbini gþndÿrÿ bilmÿdimArvadûm Èsve÷rÿdÿn qayûdûb gÿlÿn zamanGþröøö tÿøkil etmÿk yaddan ÷ûxmasûn bir an.

E g g e r s o n

Bu mömkön deyildir, cÿnab Klaude!×ox incÿ bir mÿziyyÿt –Onun cÿnab Simpkinzlÿ birinci gþröøödör.Amma yaxøû oldu ki, Londona gÿlmÿk ö÷ön mÿn icazÿ almûøamÈølÿrimi yaxøûca qaydasûna salmûøamBu sÿhÿr lazûm olan alÿtlÿri almûøam.Baü÷ûlûüa lazûm olan øeylÿr ki varQûø qurtarûb, hÿlÿ gÿlmÿmiø baharOnlar lazûmdûr mÿnÿ.



per artes

443

Qoy nÿ döøönörÿmsÿ, a÷ûm sþylÿyim sÿnÿDaha yeni øeylÿri indi tapûm, arayûmBahar qÿdÿm basanda onlarû axtarmayûm.Bÿzi øeylÿr dÿ vardûr, xanûm Eggerson ö÷ön yaraødûrûb almûøamDöøönörÿm, bunlarla onu razû salmûøam.Sonra da yemÿk yedim, ki÷ik bir restorandaHÿm ucuz, hÿm dÿ ÿla yemÿk verdilÿr ordaSþylÿ Simpkinz harada? Olacaqmû burada?


Mÿn øÿhÿrÿ gþndÿrdim, bil ki, onu bu sÿhÿrO qayûdûb gÿlÿcÿk, sÿn dÿ gedÿnÿ qÿdÿr

E g g e r s o n

Onun iøi necÿ gedir? Döøönörÿm, yaü kimi×önki sonuncu dÿfÿ, bura gÿlÿndÿn bÿriXÿbÿr ÷ûxmayûb ondan.


ßlbÿttÿ, Eggerson, sÿnin yerini he÷ kÿs,Bil ki, he÷ zaman verÿ bilmÿz...

E g g e r s o n

Aman, cÿnab Klaude, belÿ øeyi demÿ sÿn,Cÿnab Simpkinz, bil, ÷ox-÷ox yaxøû olubdur mÿndÿnQoy o, sÿnin mÿxfi mÿmurun olsun ancaq.Hÿr bir iøi gþrmÿyÿ ÷ox cörÿtli olacaq,Birlikdÿ iølÿyÿndÿ tanûmûøam onu mÿnOna etibar edib, inanasan gÿrÿk sÿn.


Tÿcröbÿsi bÿs necÿ?Belÿ cavan insana hazûr vÿrdiølÿr gÿrÿk,

444

Èøini bilmÿyÿnÿ, þzöm bunu bilÿrÿkMÿn iø verÿ bilmÿrÿm, ondan razûyam, ancaqO gþrdöyö iølÿrÿ qoy hamû can yandûrsûn, hÿm dÿ gþstÿrsin maraq.

E g g e r s o n

Hÿm dÿ mÿyusluüuna östön gÿlmÿlidir o?Bir vaxt mÿnÿ demiødin, sÿnin dediklÿrini, mÿncÿ, bilmÿlidir o.


Èndiki iø onun musiqi duyumu haqqûndadûr,Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, onun hisslÿrini dÿrk edirÿm bu andaO da mÿnim kimindir, Eggerson, sÿn bil bunuMÿn anlaya bilirÿm onun mÿyusluüunu,Onun mÿyusluüunda vardûr bir az qÿm, kÿdÿr,Onun mÿyusluüu da, bil ki, mÿnimki qÿdÿrAmma formasû baøqa. O unuda bilmÿz ki,Onun bþyök arzusu, bþyök istÿk, bir haqdûr,Onun ilkin arzusu orqan÷alan olmaqdûr.Mÿnim dÿ arzum olub, unuda bilmÿrÿm mÿnBu arzu, istÿyimi zÿfÿr ÷alan gþrmÿdÿn.Ancaq bunun eybi yox, gþrölÿsi iølÿr ÷oxGþrölÿsi bþyök iø baøqa bir iø tapmaqdûrMÿncÿ, tapûb o bir iøi, onun bu iøi haqdûr.Mÿnim kimi bax o da bu iøÿ tapûb ÿcÿm,O lap mÿnÿ oxøayûb, þzöm haqda mÿn onaBir gön nÿ var, deyÿcÿm.Amma mÿn elÿ ki onu buraxmûøam þz ixtiyarûnaMÿncÿ, o, bu iødÿn daha tez yapûøarVÿ biz nÿ qÿdÿr iøgözar øÿraitÿ tez baølasaqO, bu kimi iølÿrÿ elÿ tez dÿ alûøar.



per artes

445

E g g e r s o n

Øöbhÿ yox ki yaxøûdûr bu.Nÿ qÿdÿr ki xalasûyla Teddinqtonda yaøayûrO da elÿ mÿnim kimi hÿr gön buraya gÿlirÈødÿn sonra, bilmirÿm ki, o, harada dincÿlirDe, onun ki at fermasûnda tikilÿn bir evi varHa÷an o ev onun ö÷ön tikilÿr, hazûr olar?


Hÿlÿ divar hþrölmÿyib, sonra lazûmdûr mebelMÿn ÷alûøaram ki, ona alam yaxøûca bir piano.

E g g e r s o n

Piano, sÿn ona?Döøönörÿm, sÿn haqlûsan, pianosu olsa onunXeyli kefi kþk olar,Þzönö evdÿ sanarSÿn hÿr øeyi döøönörsÿn, olarmû tÿklif edÿmAcûüûna gÿlmÿzmi ki, dib÷ÿklÿr dÿ tap desÿm!O, mÿnim baüûmda iølÿyÿn zaman,Baüla maraüûnû östön tutardû,Maraqdan döømÿzdi he÷ vaxt bircÿ an.Bir zaman þzönÿ baü istÿyÿcÿk,Baüûn hÿyÿtindÿ quølarû ö÷önKi÷icik bir hovuz gÿrÿkdir, gÿrÿk!


Quø ö÷ön bir hovuz? At tþvlÿsindÿ? De, bötön bunlarûn mÿnasû nÿdir?

E g g e r s o n

O, mÿnÿ dedi ki, ÷ox sevir onuBilirsÿn o nÿdir – möøayiÿt etmÿk,Gþylÿrdÿ qûy vuran quø u÷uøunu.

446


Lakin seyr etmÿyÿ bir quø yoxdusa...

E g g e r s o n

Hardadûr, cÿnab Klaude? Yalnûz bir gönßvvÿl oxudum ki mÿn – “The Times” qÿzeti yazmûødû orda –×oxlu vÿhøi quølar peyda olmuødur, lap elÿ LondondaVÿ mÿn bilirÿm ki, ayûrd edÿcÿk orda eøidÿr-eøitmÿz quøun sÿsini,Tutub saxlayacaq bir ne÷ÿsini.


Gÿl bu mÿsÿlÿni qoyaq sonraya, qorxuram ki, bizÿ he÷ vaxt qalmaya.Sÿn ki Northolda tez getmÿlisÿn – qapûdaMaøûn gþzlÿyir sÿni, ÿvvÿlcÿ döøönLedi Elizabetÿ deyÿcÿyini.Mÿncÿ, qayûdarkÿn sÿn aeroportdanXÿbÿrdar edÿrsÿn onu sÿn bu anKimlÿ gþröøÿcÿk evÿ ÷atandaQoy tÿÿccöb etmÿsin ilk dÿfÿ onunla gþröøÿn anda.

E g g e r s o n

Sizcÿ, mÿsÿlÿni mÿn necÿ a÷ûb sþylÿyim ona?


ßlbÿttÿ, o bilir sÿnin iøiniBilir ki, dÿyiømÿk istÿyirik biz sÿnin yeriniAmma hÿr bir iøi o, yaxøû qanûr,Sÿni ev iøinin aüasû sanûr.



per artes

447

E g g e r s o n

Bu, mÿnim ö÷ön ÷ox bþyök tÿrifdir.


Sÿn buna layiqsÿn, amma mÿnim÷ön,Sÿni ÿvÿz etmÿk ÷ÿtindÿn ÷ÿtin.Sþhbÿt varislikdÿn getdiyi zamanO, baøqa fikirdÿ olmuødur tamamOna elÿ gÿlir ki, þzö se÷sÿ, daha yaxøû olar, se÷diyi adamOna elÿ gÿlir, hamûdan yaxøû,Bötön adamlarû duyur, tanûyûrÞzönö mÿndÿn dÿ göclö bir hakim,Mÿndÿn ÷ox insanû tanûyan sanûr.

E g g e r s o n

Mÿn belÿ demÿzdim, cÿnab Klaude!Sizin iøinizÿ ÷ox hþrmÿti var.Sizi yaxøûlûqda daima anûr,Sizi biznesdÿ bir dahi sanûr.Bu da doürudur ki, o da inanûrHÿr iødÿ þzönön “rÿhbÿrliyi” varOnun rÿhbÿrliyi olmazsa bir gönÈølÿr yaxøû getmÿz, iølÿr dayanar.


Rÿhbÿrlik. Bu ki þz hþkmönÿ inamdan da pisLovüalûq de kimÿ xeyir gÿtirmiøOnun hakimliyi – buna øöbhÿ yoxLakin rÿhbÿrliyi uzaqdan-uzaqBizdÿ möbahisÿ doüurur ancaq.Onun kÿnar olduüu bir zamandaMÿnim qÿbul etdiyim bu qÿrarda

448

Varsa onun narazûlûüû, ya qÿzÿbiSþylÿ ki, xÿstÿlik ÿldÿn salûbdûr siziDe ki, hÿkim nÿzarÿtindÿ sÿn olmalûsanCiddi iølÿrdÿn kÿnar qalmalûsanQayüû ilÿ yanaøûb sÿnin halûnaÈstÿmÿz xÿlÿl gÿlsin xoø ÿhvalûnaKolbiyÿ gÿlincÿ, sþylÿ sÿn onaCÿnab Simpkinz bacarar bötön iølÿri×ox yaxøû gþstÿrib þzönö bizÿSÿn olmadûüûn gönlÿrdÿn bÿriSþylÿ ki, ÷arÿ yox qÿti qÿrardaYaxøû iø vÿd etdi kimsÿ, haradaOnun tÿrÿfindÿ ÷ox da durma sÿnQorxuram xanûmû tÿøviøÿ salaOnu da fikrindÿn sÿn dþndÿrÿrsÿnÖmid bÿslÿyirÿm ke÷dikcÿ gönlÿrOna uyüunlaøar, onu þzönönSe÷diyi bir insan, hÿmfikir bilÿr.Ancaq sþzarasû bildir sÿn onaMusiqi sevgisi, nÿümÿlÿrÿ dÿ iøarÿ vurarsan mÿftunluüunaSþylÿ ki, lap iødir, birdÿn istÿsÿn,Onunla konsertÿ gedÿ bilÿrsÿn×ox da qabaüûnda ÿymÿ qÿddiniOnun tÿrifindÿ aøma hÿddini.

E g g e r s o n

Musiqi sþhbÿti ÷ûxmaz yadûmdan


Bax yeri gÿlmiøkÿn, sÿn mÿnÿ bir de×oxmu danûømûsan xanûm haqqûndaÈøÿ gþtördöyön o insana sÿnSÿnÿ ÷ox inanûr, o, ÷ox-÷ox mÿndÿn



per artes

449

Yadûnda vardûrsa, demiødi sÿnÿOnu hazûrlaødûr yeni iølÿrÿ×ox yaxøû olardû, kþnlönö almaqSÿnÿ ÷ox inanûr, o, sÿnÿ ancaq.

E g g e r s o n

Yox, yox, bil ki, sÿn,Bax belÿ øeylÿri demÿmÿlisÿn.Onun inamûnû qazansam da mÿn,O, iøûq axtarûr hÿmiøÿ øÿrqdÿn.


Bÿs Qÿrb Иntibahû, Atlant zÿkasû?

E g g e r s o n

Yaxøû, cÿnab Klaude, ÿgÿr dözönö desÿm,Mÿn yalnûz bu kimi mÿsÿlÿlÿrÿ toxundumBu mÿsÿlÿlÿr mÿnim ö÷ön ÷ox dÿrin mÿsÿlÿlÿrdir.Döøönörÿm ki, cÿnab Simpkinz, o, ali tÿhsillidir.Tezliklÿ bötön bunlarû bilÿcÿkdir.Xeyr, xanûm Elizabet haqda×ox da demÿmiøÿm mÿn. Ancaq birÈø dÿ var ki, mÿnÿ demÿlisÿn sÿn.Siz nÿ zaman deyÿcÿksiniz cÿnab Simpkinzÿ ki,O, þz mÿiøÿt iølÿrini salsûn qaydaya?Sÿn mÿnÿ demiødin ki, bu, sÿnin ancaqSon qÿrarûn olacaq.


Xanûmûn ona necÿ uyüunlaømasûndanXanûmûn yanûnda onun þzönö necÿ aparmasûndan

E g g e r s o n

Mÿn bunu dÿrk edirÿm.

450


Bu, hÿmiøÿ planlarû pozmuødur.

E g g e r s o n

Mÿn ÿminÿm ki, bu, sizÿ gÿtirmiødir ÷ox kÿdÿr,Sizin uøaüûnûzûn olmamasû, bil, acûdû nÿ qÿdÿr


Sizin baøûnûza gÿlÿn kÿdÿrdÿn, sÿnin arvadûnûn vÿ sÿnin kÿdÿrindÿnO qÿdÿr dÿ pis deyil.Sÿnin bir oülun ola, dþyöødÿ hÿlak ola, qÿbri dÿ bilinmÿyÿ –Dilim gÿlmir demÿyÿ.

E g g e r s o n

Øöbhÿsiz, döøönörsÿn ki, xanûm ElizabetÿXatûrlatmalû olmalûyam, demÿliyÿm onаOnun itkin döømöø oülunu


Bÿli, demÿlisÿn, amma bil bunuBir az yumøaq sþylÿ sþzön sonunuDe ki, uøaüûn atasû vÿfat etdikdÿnOnun iz-soraüû tamam itdikdÿnMÿn onun uøaüûnû istÿrdim tapamAncaq göcöm ÷atmûr, mÿn ÷ox naÿlacam.Elÿ bir mÿqamda sÿn sþylÿ bunuArtûrsûn xanûmûn qûsqanclûüûnûMÿn bötön bunlarû ÷ox döøönmöøÿmBu haqda Simpkinzÿ þzöm demiøÿm.

E g g e r s o n

Sÿnin nÿ demÿk istÿdiyini anlayûram mÿn...



per artes

451


ßvvÿlcÿ qoy xanûm isiniøsin onaSonra bilÿndÿ ki, o, bir yetimdir,O, tÿsir altûna tez döøÿcÿkdir.Mÿn ola bilmÿrÿm he÷ vaxt ömidsiz,Deyÿcÿk gþtörÿk oüulluüa biz.

E g g e r s o n

Oüulluüa gþtörmÿk! ×ox doüru, ÿlbÿt,ßla ideyadûr, buna nÿ demÿk.


Mÿn øadam ki, sÿn mÿnimlÿ razûlaøûrsanSÿnin himayÿn kþmÿkdir mÿnÿ

E g g e r s o n

ßminÿm ki, onu tÿriflÿmÿyÿ ÷ox øad olacaüam.


Amma gÿrÿk sÿn, ÷ox da aü etmÿyÿsÿn,Onu bÿyÿndiyini ona bildir sÿn,Ona elÿ gÿlir, dönyaya dÿyÿr sÿnin döøöncÿn.

E g g e r s o n

Bura bax, bilirÿm bir-iki dÿfÿ...Amma qorxuram ki, mÿnim tÿsirimiHÿddindÿn daha ÷ox øiøirdÿrsÿn sÿn,Mÿnÿ bir kÿlmÿ dÿ belÿ demÿdÿnMÿn hÿlÿ he÷ zaman bacarmamûøamOndan bir miss Angel dözÿltmÿk qalûr,Mÿn onun adûnû ÷ÿkdiyim zaman,Þzönö itirir, xÿyala dalûr.

452


O ki Lukastanû yaxøû tanûyûrßvvÿldÿn, bil, onu miss Angel sanûrBu bir ÷ÿtinlikdir, baøqalarû var

Hÿr ikisi qadûndûr, hÿr ikisi onlar

E g g e r s o n

Bu – bir hÿqiqÿt.


Mÿncÿ, miss Angeli tez-tez gþrmör oSadÿcÿ, gþzönÿ dÿymir onun. AmmaMiss Angel, bil, bundan baøqaTezliklÿ birilÿ evlÿnÿcÿkdir.

E g g e r s o n

Mÿn buna ÷ox ömid bÿslÿyirÿm, ÷ox mövafiq iø.Amma mÿnÿ sþylÿ bunuNÿ olacaq iøin sonuElizabet ÿgÿr desÿ, onu oüulluüa gþtörmÿk istÿsÿ,ßla bir hÿll yolu, nÿdir bÿs sonu?Bildirÿcÿksÿnmi ona ki, cÿnab Simpkinzßslindÿ, oülundur sÿnin?


Mÿnim ÷ÿtinliyim elÿ bundadûr,Onun nÿ reaksiya verÿcÿyini kim mÿnÿ deyÿr, kim mÿnÿ anladar?Ènan, arvadûmû tanûmûram mÿnNÿ qÿdÿr insanû tanûsan da sÿn,Yenÿ dÿ ÷ox øeyi bilÿ bilmirsÿn.Bilÿ bilmÿdiyin, bir dÿ gþrörsÿn,×ox vacib bir øeymiø, ÷ûxûr ÿlindÿn.Nÿ zaman adamû þyrÿndim desÿn,



per artes

453

O zaman, inan ki, ÷ox sÿhv edirsÿn.Desÿm tanûyûram mÿn sÿni ÿgÿr.Bununla bir xÿta etmirÿm mÿgÿr?Otuzdan artûq il iølÿyirik bizBir kþkdÿ dþyönmör bizim qÿlbimiz.

E g g e r s o n

Otuz bir ilÿ yaxûnSiz bir iøÿ baxûnArvadûn haqqûnda dediyin sþzlÿr×aødûrdû mÿni dÿ, þzöm bilmÿdÿnElÿ bil, mÿn dÿ, sanki, arvadûmû tanûmûram he÷.


Elÿ arvadûn da bax sÿnin kimiSÿn onu nÿ qÿdÿr tanûmûrsansaBil ki, o da he÷ vaxt tanûmûr sÿniElÿ o qÿdÿr dÿ tanûmayûrsanHe÷ sÿn dÿ mÿni.Bu, mÿnim qaydamdûr, qoy deyim ki mÿnHe÷ kÿsi tanûya, duya bilmÿrÿm.Ancaq bir øey dÿ var, gÿrÿk bilÿsÿn,Bil, qat-qat yaxøûdûr onlar bilmÿsÿ,Mÿn kimÿm, nÿ÷iyÿm, nÿdir döøöncÿm,Yenÿ dÿ deyirÿm, qat-qat yaxøûdûrMÿnim onlar haqda döøönmÿyimdÿn.

E g g e r s o n

Olarmû soruøam, bÿs bu nÿ demÿk?Olarmû Simpkinzi duyub bilmÿmÿk?


Sÿn yaxøû vaxtûnda saldûn yadûma,Tez-tez tÿkrarla ki, ÷ûxmasûn yaddan

454

Ancaq o qayûdûb gÿlÿcÿk indiVaxtdûr ki bu saat ÷ûxûm aradanMÿn indi Amsterdama, bÿlkÿ dÿ, ParisÿGÿrÿkdir zÿng edÿm, hal-ÿhval tutamAmma Elizabet qayûdan zamanOnu tÿqdim edÿm, onu tapøûram.

(ßlindя portfel Kolbi Simpkinz daxil olur.)


Aha, bu da Kolbi, elÿ bu andaEggersonla sÿnin haqqûnda danûødûüûm mÿqamdaKi, sÿnin qayûtmaq vaxtûndûr bu anBugönkö sÿhÿrdÿn necÿ, razûsan?

K o l b i

Sÿn nÿ demiødinsÿ, almûøam, cÿnab Klaude.Gönortanûz xeyir olsun. Cÿnab Eggerson, qorxurdumYaman ki, sÿni gþrmÿyÿcÿyÿm.

E g g e r s o n

Mÿn yarûm saata gedÿcÿyÿm, cÿnab Simpkinz.


Mÿn indi gedÿcÿyÿm. Lakin EggersonXanûm Elizabetlÿ qayûdan zamanYenidÿn mÿn sizÿ qoøulacaüam.

(Cяnab Klaude mörяxxяs olur.)

K o l b i

Mÿn ÷ox øadam ki,Qoyub getmÿyirsÿn sÿn mÿni hÿlÿBu gþröø gÿrginlik gÿtirir mÿnÿ.



per artes

455

Þzöm dÿ bilmirÿm he÷ nÿyÿ gþrÿXanûm Elizabet haqqûndaNÿ cÿnab Klaude, nÿ dÿ ki bax sÿnLazûmi øeylÿri he÷ demÿmisÿnOnun÷ön bilmirÿm necÿ davranûm,Mÿnim iølÿrimi xoølarmû xanûm?!Kaüan da nÿ isÿ sþylÿmiø mÿnÿDediyi hÿyÿcan verib qÿlbimÿ.

E g g e r s o n

Ziyanlû adamdûr o cÿnab KaüanXanûm Elizabetlÿ getmÿmiø yola,Yoxdur onu burda he÷ kimsÿ sayan,Onun dediyinÿ qulaq asma sÿn.O, tÿkcÿ Klaude ilÿ deyib anlaøûrOdur Klaudeyÿ minnÿtdar olan,×önki Klaude tutub ÿlindÿn,Bir iøin baøûna gÿtirmiø onu,Bax elÿ onun÷ön ÷ox sevir onu.Deyÿrdim, cÿnab Simpkinz, bu da sÿnin÷ön×ox gþzÿl nömunÿ gþstÿrÿ bilÿr.O, sÿnÿ øÿhÿrdÿ bir dayaq olarOnun qûzûl kimi bir örÿyi var.Lakin gizlÿtmÿdÿn desÿm dözönöBir az kobud deyir, hÿr vaxt sþzönöQoy deyim bunu da anladûm sÿnÿ×ox da alûømamûø xanûm ElizabetOnun davranûøû, tÿrbiyÿsinÿ.Daha ÷ox meylini salûbdûr sÿnÿBu fÿrqli bir cÿhÿt, bu fÿrqli bir iøDönyada hÿr bir øey sadÿ deyilmiø.

456

K o l b i

Mÿn bilmirÿm, niyÿ bu fÿrqli bir iøMÿn Kaüanû xoølayûram, mÿnÿ pislik etmÿmiø.Bundan baøqa, iødÿ kþmÿklik etmiø,Hÿm dÿ mÿnim tÿk iø dostum olmamûø,Hÿyatda da dostum olmuø.

E g g e r s o n

Bu doürudur, Kaüan yaxøû bir dostdur.O istÿyir mÿn gölÿm, mÿnsÿ gölÿ bilmirÿmMÿn demirÿm, o, dostluqda dþnökdörYox, yox, bu zarafatdûr, yumor hissi bþyökdör.Xanûmûm tez-tez mÿnÿ deyir, Eggerson, niyÿ sÿn,Kaüan kimi mÿni he÷ vaxt göldörÿ dÿ bilmirsÿn?Bax o, mÿnim arvadûmla iki-ö÷ dÿfÿ gþröømöø.Elÿ o an möraciÿtlÿ ona “Muriel” demiøMuriel mÿnim arvadûmûn adûdûr.Xanûmlarla bax o Kaüan belÿ tezcÿ dil tapûr.Ancaq xanûm Elizabetlÿ uüur ÿldÿ etmÿmiøXanûm ona ÿvÿzindÿ “sadÿlþvh” insan demiø.Ancaq sÿnlÿ tamam baøqa, sÿn baøqa bir insanSÿn mÿdÿni bir insansan, musiqi anlayûrsan.

K o l b i

Xÿbÿrdarlûq ö÷ön ÷ox saü ol!

E g g e r s o n

Elÿ bu an mÿn deyÿrdim sÿn etiraz etmÿsÿn ki, yaxøû bir musiqi÷isÿn.

K o l b i

Mÿn þz xidmÿtimi gþstÿrÿcÿyÿm.



per artes

457

E g g e r s o n

Sÿnin musiqi biliyin kþmÿk olacaq, ÿlbÿt,Bundan ÷ox mÿmnun qalacaq, bil ki, xanûm ElizabetMÿn dÿ hÿrdÿn oxumuøam, bir-iki øÿn mahnûlarMÿnÿ elÿ gÿlir ki, bir az sÿsim var.Ancaq sÿntÿk bacarmûram, mÿn hÿlÿKaø musiqi÷i olaydûm sÿnin kimi bax mÿn dÿ.

K o l b i

Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, onunla gþröømÿm ö÷ön,Mÿn hÿlÿ hazûr deyilÿm bax bu gön.

(Qapû bяrkdяn dþyölör, Kaüan i÷яri daxil olur.)

K a ü a n

Salam, Kolbi!Salam Eggerson. ×ox øadam ki, siziburada tapmûøam. Bu, Kolbi ö÷önBir xoøbÿxtlikdir bu gön.

E g g e r s o n

Bu, nÿ demÿkdir, cÿnab Kaüan?

K a ü a n

×önki Lukasta mÿnimlÿdir! Þzö dÿ bir fÿlakÿtdir.O gÿlib ki, pul ÷ûxartsûn bankomatdan

Möflis olub o, yenidÿnOna gþrÿ onu gÿtirdim ki,Kolbinin yanûnda,Belÿ ÷ÿtin anûndaBir az dÿrdi daüûlsûnSÿn ki burada varsanOla bilÿrÿm rahat

458

Onu qoyub sizinlÿGedirÿm baxam oyunaElÿ bu an, bu saat.

(Lukasta Angel i÷яri daxil olur.)

L u k a s t a

Eqqi1, mÿn iøimi itirmiøÿm!

E g g e r s o n

Yenÿ dÿ mi, miss Angel?

L u k a s t a

Bÿli, yenÿ dÿ! Vÿ onlara doüru xidmÿt edÿ-edÿ!

E g g e r s o n

Mÿn elÿ göman edirÿm ki, sÿnÈødÿ qeyri-dÿqiq olmusan

L u k a s t a

Sÿn sÿhvsÿn, Eqqi. Bu, tamamilÿ ÿdalÿtsizlikdir,Èki aydûr kaüûzlarû doldururamO kaüûz ki lazûm deyil he÷ bir kÿsÿDönÿnÿcÿn yaramayûb he÷ bir iøÿSonra isÿ bÿdbÿxtlikdÿn mÿnim bossum,Dedi mÿnÿ mÿktub gÿtir, mÿn nÿ bilim,Mÿnsÿ onu ÷ox axtardûm, tapa bilmÿdim.Sonra isÿ øöbhÿlÿndi deyÿn mÿndÿnO øeylÿri istÿdi ki, he÷ yerini bilmÿdim mÿnMÿn nÿ bilim onun dÿrdi, iøi nÿdirBilirÿm ki, o mÿktublar hansûsa birBaülamanûn i÷indÿdir,Bÿs bu kimdir, sþylÿ Eqqi, Kolbi Simpkinz?Onu mÿnÿ tÿqdim edin, hÿr biriniz.

1 Еээерсонун гûсалдûлмûø адû



per artes

459

E g g e r s o n

Cÿnab Simpkinz, miss Angeldir, sÿnin bildiyin miss Angel Bundan sonra mÿnim iøim bax onundur, mÿnim deyil.

L u k a s t a

Bÿs o bilirmi, mÿn dÿ onun iø÷isiyÿmHazûrdûrmû mÿnlÿ birgÿ iølÿmÿyÿ?Sÿn dÿ, Kolbi, bilirsÿnmi, Lukastayam,Miss Angel yox. Tÿkcÿ Eqqi deyir mÿnÿMiss Angel, o, bununla ÷alûøûr mÿni pÿrt etmÿyÿRazûlaø ki, Lukasta adû×ox yaraøûr mÿnÿ yenÿ.

K o l b i

Mÿn ÿminÿm ki, bu adlarûn hÿr ikisi sizÿ yaxøû yaraøûr.

L u k a s t a

Yenÿ dÿ saymazlûq! Mÿnÿ bu lazûm deyil,Mÿhz bax elÿ onun÷ön bu adû xoølamûram,Angel mÿnim xÿtrimÿ dÿyÿn sþzdör, bunu bil.Mÿn ÿminÿm, bunun da olacaq bir gön sonuÈstÿyirÿm dÿyiøÿm bax bu adû, mÿn onu.Ancaq mÿnÿ bir sþylÿ, bilirsÿnmi ki, bÿs mÿnSÿnin cavabdeh olduüun iøin dairÿsindÿyÿm?

K o l b i

Xeyr, tÿÿssöf ki, mÿn bilmirÿm.

E g g e r s o n

Cÿnab Simpkinz, ona sizÈmkan vermÿmÿlisiniz, ona mÿnHe÷ imkan vermÿmiøÿm

460

Sÿn onunla döz dolanBax bunu da bil, ancaqOna barmaq uzatsan,ßlini qoparacaq.

L u k a s t a

Lukasta ÿvÿzinÿ L deSþzönö davam elÿ, Eqqi.Ona fikir vermÿ, KolbiEvlisÿnmi, mÿnÿ de.

K o l b i

Xeyr, mÿn KolbiBil ki, evli deyilÿm.

L u k a s t a

Onda mÿnim qorxum yox hÿyata döz baxmaüaSÿninlÿ birgÿ hÿr gön el i÷inÿ ÷ûxmaüa.Örÿyin istÿyÿndÿ apar mÿni nahara.Bir fÿhlÿ qûz olaraq yaman tez-tez acûram,Mÿnlÿ birgÿ hÿr yerÿ getmÿk istÿsÿn, varam...

E g g e r s o n

Sÿn onun dediyi bir sþzÿ dÿ inanmamalûsan.

L u k a s t a

Cÿnab Simpkinz, bilirÿm ki, mÿnim dediyim sþzlÿrÿÈnanacaqdûr hÿr anCÿnab Eggerson, sÿn buna inan.Mÿn bilirÿm ki, mÿnÿ Simpkinz yaxøû olacaq.Kolbi, Eggi pis olmamûø he÷ zamanAncaq o, yaman qorxur bu xanûm EggersondanOna gþrÿ o, mÿni yemÿyÿ aparmamûøÈndi mÿn anladûm ki, bunun sÿbÿbi varmûø.



per artes

461

E g g e r s o n

Miss Angel, gÿlin biz bu iøÿ xanûmEggersonu qatmayaq.

L u k a s t a

Kolbi, o, hÿmiøÿ belÿ deyir,Xanûm Eggersonun adûnû eøidÿndÿYaxøû, de gþröm, Klaudiyÿ mÿnim haqda nÿ demisÿn?

K a ü a n

Sizin haqqûnûzda kimÿsÿ, nÿ isÿ demÿyin xeyri yoxSÿnÿ demiøÿm ÷ox, ÷oxki, sÿnin inadkarlûüûnû, sÿni gþrmÿyÿn bilmÿz,Sÿnin inadkarlûüûn, dþzölmÿzdir, dþzölmÿz.Kolbini qorumaq sÿndÿn,Bil ki, borcumdur mÿnimÈndi gÿl hesablaøaq, mÿvacibi necÿdirGþrÿn iøin, ÿmÿlin. De ki, necÿ ÷ûxarûqSizÿ gÿlÿn bþhrandan. Gÿl ÷alûøaq bu andan.

L u k a s t a

Bÿli, Eggi, deyÿkmi Klaudiyÿ bizim qÿmli xÿbÿriMÿnim ö÷ön bir øey tap, acam sÿhÿrdÿn bÿri.

K a ü a n

O, tÿzÿcÿ yemÿk yeyib, Lukastanûn problemi –Gecÿ-göndöz yemÿk yemÿk, onun iøi vÿ ÿmÿli.

L u k a s t a

Sÿn vÿhøisÿn, sÿn bilirsÿn ki, iøtaham azdûr mÿnimSÿn bilirsÿn, yoxdur mÿnim bir qÿpiyim.

462

K a ü a n

O, þhdÿlik yaymaqla bir hÿftÿnin mÿvacibini gþtörmöø.

L u k a s t a

Xatûrla ki, bÿyÿndiyin niøanlûnam.Olarmû ki, sÿndÿn bir az mÿn pul alam?

E g g e r s o n

Artûq iøÿ mÿn cavabdeh deyilÿm, bil,Hÿlÿ iøin sahibi dÿ Simpkinz deyil.Pul iøinÿ cÿnab Klaude ancaq þzö baxacaq.Mÿn onunla danûømaram, bil, bu anda.Danûøaram mÿn Nortщoltdan qayûdanda

L u k a s t a

Sÿn Lizi ilÿ gþröømÿyÿmi gedirsÿn?

E g g e r s o n

Mÿn xanûm Elizabeti Northoltda qarøûlayacaüam.

L u k a s t a

Yaxøû, mÿn istÿmirÿm ki, o gÿlÿndÿ mÿn sÿhnÿdÿ olum.

K a ü a n

Amma mÿn dÿ istÿmirÿm qoyam sÿniKolbi ilÿ tamam tÿkXanûm gÿlib buraya ayaq basûb ÷ûxanadÿk.Kolbi ö÷ön bu gön bÿsdirYorulubdur artûq o.ßziz Kolbi, försÿt vermÿ Lukastaya bir daha,Qoy iøini saxlamasûn o, bu göndÿn sabaha.Bir az onla sÿn sÿrt davran, belÿ istÿyir dþvranÈndi onu sÿndÿn alûb, ÷ûxardacam aradan



per artes

463

Èndi sÿnÿ gþstÿrÿrÿm bunu necÿ edirÿmMÿn onunla yaxøû bir gön ke÷irmÿyÿ gedirÿmGÿl Lukasta, gÿl biz gedÿk ÷ay i÷ÿk, øÿnlik edÿk.

L u k a s t a

Bu bþhranûn gÿrginliyi, yaman sûxûbdûr mÿni,Lap ÷ay ö÷ön þlörÿm mÿn, ancaq baüûøla mÿniBaøqa bir gön zÿng vuraraq, ÷aüûracaüam sÿni.

(Lukasta mörяxxяs olur.)

K a ü a n

Örÿyinÿ salma, Kolbi, sÿn ona þyrÿøÿrsÿn.

(Kaüan gedir.)

K o l b i

Egg... Cÿnab Eggerson!

E g g e r s o n

Bÿli, cÿnab Simpkinz?

K o l b i

Sÿn mÿnÿ aüûllû adam kimi gþrönörsÿn.Amma mÿnÿ elÿ gÿlir ki, mÿn dÿ aüûllûyam.

E g g e r s o n

Mÿnim he÷ bir øöbhÿm yoxdur ki, bizimhÿr ikimiz aüûllûyûq.

K o l b i

Bÿs Kaüan necÿ? О da, mÿnÿ elÿ gÿlir ki, aüûllûdûr.

E g g e r s o n

Mÿn ona ÿsl aüûl nömunÿsi deyÿrdim.

464

K o l b i

Bÿs sÿn mÿnÿ he÷ zaman miss Angel haqqûnda demÿmisÿm. Bÿs, o necÿ?

E g g e r s o n

Oh, miss Angel.O, bir qÿdÿr øûltaqdûr. Amma onun yaxøû örÿyi vardûr.

K o l b i

Aha, deyÿsÿn, mÿn dÿ lÿzzÿt alacaüamAncaq bötön bunlar mÿnim baøûmûCÿhrÿ kimi fûrladûr. Bötön bubirinci adlar, birinci dÿfÿ gþrdöyöm adamlarMÿn belÿ øeylÿrÿ he÷ þyrÿømÿmiøÿm.

E g g e r s o n

Sÿn tezliklÿ belÿ øeyÿ þyrÿøÿcÿksÿnHÿlÿ sÿn mÿni dÿ Egerg ÷aüûracaqsan.

K o l b i

Mÿn buna tÿÿccöb etmÿzdimElÿ bir dÿqiqÿ qabaq belÿ dÿ etdim.Sonra ÿmin oldum ki, baøûmû itirmiøÿmOnun mÿnÿ etdiyi tÿsir mÿni salûb qorxuyaAmma sþylÿ mÿnÿ, miss Angelin haqqûnda.Ev iøindÿ onun nÿ kimi bacarûüû var?

E g g e r s o n

Mÿn deyÿrdim ki, onun etibarlûlûq ÿlaqÿsi varDöøönmörÿm ki, bu termin tamamilÿ dözgön olarOnun þzönön yox pulu, þzö yûümamûø onuAncaq onun atasû Klaudenin dostuydu



per artes

465

Vÿ onun÷ön Klaude onu ÷ox qoruyurduÈstÿnilÿn bir anda ona qayüû bÿslÿmiø,O da belÿ adammûøO, þzönö o qûza vÿfalû ata sanmûøGþr necÿ alicÿnab, sÿxavÿtli adammûøBax bu cÿnab Klaude.Amma dözönö desÿk, qûzûn iøi gÿtirmir.Èølÿdiyi bir iødÿ he÷ qÿrar tuta bilmir.ßvÿzindÿ cÿnab Klaude ona xÿrclik dÿ verir.Bötön bunlara baxmayaraq, daim o borca girir.Ancaq ondan he÷ dÿ olma nigaranCÿnab Simpkinz, o evlÿnÿcÿk baøqa bir oülana – cÿnab Kaüana.Nÿhayÿtdÿ þz yolunu tutacaq.Bilirÿm ki, onu xoøbÿxt edÿ bilÿr o ancaq.

K o l b i

O, necÿ, cansûxûcû adam deyil ki?

E g g e r s o n

Sÿn onu ruhlandûrmasan, o, elÿ dÿ olacaqMÿn onu he÷ zaman ruhlandûrmamûøam.

K o l b i

Sÿnin ki xanûm Eggersonun vardûr.

E g g e r s o n

Bÿli, o zaman möhafizÿ÷imsÿn. Mÿnim isÿ bir baüûm vardûr ki, mÿni ondanMöhafizÿ etsin. Bu da ki bir zarafat.

K o l b i

Mÿn he÷ vaxt miss Angel kimi birisinÿ rast gÿlmÿmiøÿm.

466

E g g e r s o n

Siz ona þyrÿøÿcÿksiniz, cÿnab SimpkinzMÿn hÿmiøÿ demiøÿm, xaröqÿlÿr yaradûr yaøadûüûmûz zamanBu dönyada dÿyiøir, hÿr bir øey vÿ hÿr bir an.Ancaq bilirÿm bunu, sÿn ÷ox da gþrmÿyÿcÿksÿn, lap istÿsÿn dÿ onu.Onun mÿsuliyyÿti sÿnin boynunda deyil.Sÿn onun÷ön he÷ zaman, nÿ al÷al, nÿ dÿ ÿyil.Xanûm Elizabetsÿ, bil ki, onunla varamo tam baøqa bir adam.

K o l b i

Hÿr halda, mÿn döøönmörÿm xanûm Elizabet Miss Angel kimi olsun qÿribÿ, ÿlbÿt.

E g g e r s o n

Bÿli, cÿnab Simpkinz, olduqca qeyri-adidir.

K o l b i

Paho!

E g g e r s o n

Artûq sÿnÿ anlatdûm. O xanûmdûr, bir xanûmFransûzlarûn dediyi kimi, daha ÷ox grande dameCÿnab Klaude onu ÷ox sevir bax elÿ buna gþrÿO, bir dÿfÿ rahat bir vaxtda demiødi mÿnÿO, yenicÿ ictimai yemÿkxanadan qayûtmûødû –“Eggerson – o dedi. – Alverim yaxøû olub vÿ mÿnÿ lazûmdûr bir xanûm”ßlbÿt ki, onun ailÿ ÿlaqÿlÿri bÿzi halda olmuødu onun þzönÿ lazûmLakin demÿk, o döøönmördö bu haqda



per artes

467

He÷ nÿ qalmazdû kÿnarda, yaddaøû pis olsa da,Qÿlbi necÿ geniødir! Elÿ bil, sosialistdir.Mÿnsÿ konservativÿm, lap iliyimÿ qÿdÿr.

K o l b i

Bÿs xanûm Elizabet xanûm olmaqdan baøqa,Daha nÿ xasiyyÿti var. Nÿ deyÿrsÿn bu haqda?

E g g e r s o n

Mÿn etiraf edim ki, onun qÿribÿliyi varAmma hamûsû ziyansûz, pisliyi tez unudur.Uyüunlaøacaqsan onlara gön ke÷dikcÿ bir daha.Mÿnÿ cÿnab Klaude tez-tez belÿ deyÿrdi –Ona sÿn gÿl yumor de, yumor sþylÿ sÿn onaAncaq bir xasiyyÿti vardûr, qoy deyim onuO, bir qÿdÿr huøsuzdur, bu da iølÿrin sonu.

K o l b i

Mÿnÿ demÿk istÿmirsÿn kiPozulubdur yaddaøû?

E g g e r s o n

Yox, yox bunu demirÿm, itirmÿyÿ yox bir øey,Baxmayaraq yaddaødan hÿrdÿnbir edir gileyBÿzÿn ÷ox øeylÿri dÿ birdÿn salûr yadûna,Bÿzÿn unudulur ÷ox øey, he÷ nÿ ÷atmûr dadûna.Sÿyahÿti ÷ox sevir, o, saülamlûq naminÿ,Qayûdanda unudur, yadûnda qalmûr he÷ nÿ.Onun sÿyahÿtlÿri bÿzÿn olur ÷ox bahaMÿnim bir macÿram var, yada döødö bir dahaYadûmdadûr ÷ox qabaq Coøua Parkda ev alandaXanûm Eggersona sþylÿdim, artûq evimiz vardûrVÿ baøladûm gÿzmÿyÿ. Amma mÿnim sÿfÿrimØÿhÿr ilÿ yuxarû, bir dÿ ki park olardû

468

Yalnûz ildÿ bir dÿfÿ biz Davliøÿ gedÿrdikVÿ biz bunu sÿfÿrin lap ÿvvÿli bilÿrdik.Xanûm Elizabeti ÷ÿtinlikdÿn ÷ûxarmaq,Onu gÿzdirmÿk demÿk.

K o l b i

Bÿlkÿ, o he÷ bu tÿyyarÿ ilÿ gÿlib ÷ûxmayacaq.

E g g e r s o n

Bÿli, mömkön olan øey. Yolu sÿhv salûr, ÿlbÿt,Bÿzÿn pasport itirir, bÿzÿn dÿ itir biletAmma gÿl kþrpölÿri sþköb daüûtmayaq bizHÿr øeyÿ pis demÿyÿk, bir az olaq oyaq bizMÿn hÿmiøÿ demiøÿm, xoølayacaqsan onuOnun gþzÿl qÿlbi var,O ÷ox gþzÿl xanûmdûr, onu de, kim unudar?!

K o l b i

Hamû yaxøû gþrönör, ona siz baxan zamanAncaq döøönörÿm ki, siz þzönöz yaxøûsûz×önki yaxøû adamlar gþrör hÿr øeyi yaxøû,Yaxøû niyyÿtlÿ baxûr onun hÿr an baxûøû.

E g g e r s o n

Sÿn þzön gþrÿcÿksÿn ki, mÿn dözÿm,Mÿn sÿni buna ÿmin edirÿm.

(Cяnab Klaude daxil olur.)


Salam! Sÿn hÿlÿ dÿ buradasan. Sÿnin getmÿk vaxtûndûr.

E g g e r s o n

Mÿn bu saat gedirÿm. Hÿlÿ xeyli vaxt vardûr(Saatûna baxûr.)



per artes

469

Mÿn aeroporta o zaman gedÿcÿyÿm ki,×ox da vaxt itirmÿyimBir dÿ hÿlÿ xanûmûn gþmrökxanadan ke÷mÿyiTÿcröbÿmdÿn bilirÿm, aparacaq xeyli vaxt,Niyÿ ki vaxt itirim,boø-boø, nahaqdan nahaq.

Xanûm Elizabet Mulhяmmerin uzaqdan sяsi gяlir1.

A÷ o ÷amadanû. Èstÿyirÿm oradan bir øey ÷ûxardamOnun da kaüûzûnû a÷ – o, bir øöøÿ dÿrmandûr, dÿrman.Èndi isÿ Parkmÿn, onu söröcöyÿ ver.O, mÿnÿ deyir ki, xroniki kataraktdan ÿziyyÿt ÷ÿkir.


Paho! Bu nÿdir?(Pillяkяnя a÷ûlan qapûnû a÷ûr vя qulaq asûr.) O buradadûr, Eggerson! Bu, onun sÿsidirHaradadûr o? O, yenÿ dÿ bayûrdadûr.(Pяncяrяyя tяrяf gedir vя aøaüûya, kö÷яyя baxûr.) O, fayton÷u ilÿ sþhbÿt edir.Onlar nÿ haqda danûøa bilÿrlÿr? Aha, indi isÿ o, i÷ÿri girir!

Xanûm Elizabet Mulhяmmerin uzaqdan gяlяn sяsi

Xeyr, Gertruda, mÿn he÷ bir qÿlyanaltû etmÿmiøÿm vÿ he÷ indi dÿ yemÿk istÿmirÿm.Elÿcÿ mÿnÿ ÷ay gÿtir. Yanûnda he÷ nÿ lazûm deyil.Aha. Az qala, unutmuødum. Sÿn lazûmi øÿkildÿ ÷ay dÿmlÿmÿyi hÿlÿ þyrÿnmÿmisÿn.Bir fincan qara qящвя gÿtir. Cÿnab Klaude evdÿdirmi?ßvvÿlcÿ mÿn onunla danûømaq istÿrdim.

1 Õанûм Елизабетин сÿщнÿдÿ узагдан эÿлÿн сÿсi нÿзÿрдÿ тутулмуøдур ки, театрдакû тамаøа÷ûлар ц÷цн ÷ох да айдûн øÿкилдÿ еøидилмÿсин.

470

C ÿ n a b K l a u d e Aman Allah! Eggerson, nÿ baø vermiødir?

E g g e r s o n

Bu, ÷ox qÿribÿdir. Qoy döøöm, onu qarøûlayûm.


Biz harada gÿrÿk olaydûq, gÿrÿk biz nÿ edÿydik?

E g g e r s o n(a÷ûq qapûnûn qarøûsûnda)

O, qonaq otaüûnda xanûmû ilÿ sþhbÿt edir.Èndi isÿ pillÿkÿnlÿrlÿ yuxarû ÷ûxûr.


Kolbi, masanûn arxasûnda otur vÿ bir ne÷ÿ kaüûz gþtörBiz þzömözö elÿ gþstÿrmÿliyik ki, guya, baøûmûz alverÿ qarûømûødûr.

(Xanûm Elizabet Mulhяmmer i÷яri daxil olur.)

E g g e r s o n v ÿ C ÿ n a b K l a u d e(eyni zamanda)

Xanûm Elizabet! Elizabet!


Sÿn Allah! De gþröm, nÿ baø verib?

E g g e r s o n

Xanûm Elizabet! Bu, ÷ox tÿÿccöblödör.

X a n û m E l i z a b e t

Tÿÿccöblö olan nÿdir, Eggerson? Mÿn gÿlib ÷atmûøam, vÿssalam.



per artes

471

E g g e r s o n

Mÿn elÿ bu dÿqiqÿ Northolta gedirdim ki,Sizi qarøûlayam.Xanûm ElizabetBu, sÿnin tÿrÿfindÿn ÷ox döøöncÿli bir hÿrÿkÿtdir.Amma buna qÿtiyyÿn ehtiyac yoxdurBundan savayû, mÿn tÿyyarÿ ilÿ gÿlmÿmiøÿmMÿn Viktoriyaya gÿldim.


Demÿk istÿyirsÿn ki, sÿn biletini dÿyiømisÿn?

E g g e r s o n

Yaxøû, bÿs bileti necÿ dÿyiødin ?


Mÿn agentliyÿ getdim vÿ bileti dÿyiødirdim.Mÿn baøa döømörÿm, niyÿ sizin hÿr ikiniz belÿ tÿÿccöblÿnirsiniz?Siz bilirsiniz ki, mÿn olduqca tÿcröbÿli bir sÿyahÿt÷iyÿm.


ßlbÿttÿ, biz bunu bilirik, ElizabetBÿs niyÿ siz planlarûnûzû dÿyiødirdiniz?


Mildred Deverelÿ gþrÿO, mÿnimlÿ birlikdÿ möalicÿ olunurduO, tÿyyarÿ ilÿ u÷a bilmir, dÿnizi isÿ gþtörmörOna gþrÿ dÿ gÿldik qatarlaBÿs bu gÿnc oülan kimdir? Onun sifÿti tanûødûr.

472


Bu gÿnc oülan Eggersonun sÿlÿfiSÿn bilirsÿn ki, Eggerson istefa verir...

E g g e r s o n

Hÿkimlÿrin gþstÿriøi ilÿ, xanûm ElizabetHÿkim ÷ox qÿti tÿlÿb qoymuødur...


Cÿnab Simpkinzin ÷ox göclö zÿmanÿtnamÿsi var...

E g g e r s o n

Bundan baøqa, ona digÿr bir øirniklÿndirici tÿklif verilmiødir.Ona gþrÿ dÿ biz tÿcili qÿrar qÿbul etmÿliydik.


Sÿn möalicÿdÿ olduüuna gþrÿ sÿni narahat etmÿk istÿmÿdim.

E g g e r s o n

Bundan baøqa, cÿnab Simpkinz yöksÿkixtisaslû bir peøÿkardûr. Vÿ o, etibarlû bir xidmÿt÷idirBundan baøqa, o musiqi÷idir.


Musiqi÷i?Bu o cavan oülandûrmû ki, mÿn imtahan etmiøÿm?Onu cÿnab Klaudeyÿ mÿn mÿslÿhÿt bilmiøÿmßlbÿttÿ ki, bu odur. Dediyim yadûmdadûr.“Onun yaxøû aurasû var”,Mÿn insanlarûn aurasûnû onun sifÿtindÿn yaxøû gþrörÿm. Deyirsÿn, onun adû nÿdir?



per artes

473


Kolbi Simpkinz.

X a n û m E l i z a b e t(barmaqlarû ilя sayaraq)

On ö÷ mÿktub. Bu, ÷ox mönasibdirBu, ÿksÿr insanlarûn döøöndöklÿrinin ÿksinÿdirSiz, göman ki, mÿharÿtlisinizAmma ÷ox kþvrÿk gþrönörsönözMÿn sizÿ sÿhhÿtlÿ baülû dÿrs vermÿliyÿmSizin eviniz haradadûr, cÿnab Kolbi?

K o l b iSimpkinz

E g g e r s o n

Cÿnab Kolbi Simpkinz


Mÿnim dilimÿ Kolbi daha yaxøû yatûr.Siz harada yaøayûrsûnûz?


Onun evi Londonun kÿnarûndadûrAmma istÿyirÿm ki mÿn, ÷ox uzaq olmasûn bizdÿnSÿn bilirsÿn Eggersona qardaø olmaq nÿ demÿkOna gþrÿ dÿ istÿyirÿm ki, at fermasûndakû o evi dözÿltdirÿm.


Amma bilirÿm ki, rÿnglÿr sÿhv se÷ilir. Mÿnimßrim rÿnglÿrin ÿhÿmiyyÿtini bilmir.Bilirÿm ki, mÿnÿ hÿyatdaOnun ÿhÿmiyyÿti bþyökdör, cÿnab Kolbi.

474

×ox tÿÿssöflÿr olsun ki, Eggerson da he÷ bilmirSiz ikilikdÿ hansû rÿngi se÷misiz.


Mÿn döøönördöm ki, sarû-qûrmûzûmtûl rÿng daha øaqraq olacaq.


Elÿ mÿn bunu da gþzlÿyirdim, sarû-qûrmûzûmtûl,Dan yeri rÿngindÿdirCÿnab Kolbiyÿ ÷ÿhrayû-bÿnþvøÿyi rÿng yaxøûdûr.Mÿn þzöm bu iøÿ fikir verÿcÿyÿm.Amma bu gön yox. Èndi gedib istirahÿt etmÿliyÿm.Qatarda yatmaq, demÿli, oyaq qalmaq.Èstÿyirÿm bir saat olam hÿr øeydÿn uzaqBir saatûn rahatlûüû daha möhöm, daha vacibGþrölmÿli birinci iøHÿkim Rebmann belÿ demiø.


Rebmann? Mÿncÿ, bu, hÿkim Leroksdur.


Hÿkim Leroks LausandadûrMÿn hÿkim Rebmannûn nÿzarÿti altûndaSörixdÿ olmuøam.


Bÿs sÿn ki hÿkim Leroksun yanûna gedirdin.Sÿni nÿ mÿcbur etdi ki, Sörixÿ getdin?


Mÿn Mildred Deverelÿ rast gÿlmÿsÿydim,Lausana daha tez ÷atardûm



per artes

475

O, Sörixÿ gedirdi, ona gþrÿ mÿnÿ dedi:Sörixÿ gÿl! Orada bir gþzÿl hÿkim var,O, yaddaø nÿzarÿti þyrÿdir.Buna gþrÿ mÿn Sörixÿ getdim.


Belÿliklÿ, ÷ûxûb getdin SörixÿAmma mÿncÿ, Lausandakû hÿkimYaddaø nÿzarÿti þyrÿtmirmi ki?


Xeyr, Klaude, o yalnûz döøöncÿyÿ nÿzarÿti þyrÿdir.Yaddaø nÿzarÿti baøqa bir øeydir.Bu daha inkiøaf etmiødir.Mÿn ki sÿnÿ bu haqda yazmûødûm.


Bu doürudur ki, Sörixdÿn sÿn mÿnÿPo÷t kartlarû gþndÿrmiødinAncaq bilirsÿn ki,Sÿnin yazûlarûnû oxumaq ÷ÿtin iødir.Èstÿyirÿm ki, po÷t markalarûndanSÿnin harada olduüunu þyrÿnim bir ÷ÿtinlik duymadan.


Amma Klaude, mÿn ÷ox øadam ki,Sÿn mÿnim mÿslÿhÿtimÿ ÿmÿl etmisÿn.


Sÿnin mÿslÿhÿtin? Nÿ haqda?

476


Cÿnab Kolbini iøÿ gþtörmÿk. Hÿqiqÿtÿn, mÿn narazûyam!Bu, birinci dÿfÿ deyildir ki, mÿnSÿnin yaddaøûnûn itmÿsindÿnXÿbÿrdar oluram. Sÿni inandûrûram ki,Hÿkim Rebmannûn bir kurs möalicÿsiYox, yox, bu mÿrhÿlÿdÿ hÿkim Leroksun möalicÿsiSÿnÿ kþmÿk edÿr.Xatûrlamûrsan ki, mÿgÿr getmÿmiødÿn mÿn qabaqSÿnÿ dedim,Mÿslÿhÿtimÿ as qulaq,Cÿnab Kolbini iøÿ gþtör sÿn ancaq.


Bÿli, anlayûram,Èndi xatûrlamaüa baølayûramGÿrÿk sÿn deyÿn kimi edÿydim.


Mÿn sÿnÿ izah etmÿliyÿm ki,Ey, bizim cÿnab Kolbi,Mÿn sÿnin÷ön ÿrimlÿ birlikdÿØÿrikli iø gþrÿcÿyik.Sabah mÿnlÿ ÷ay i÷ÿrikSonra isÿ mÿn sizÿKomitÿlÿrimizdÿn sþhbÿt a÷aramÈndi isÿ dincÿlim, sonra da danûøaram.


Bÿli, get, bir qÿdÿr istirahÿt et.Mÿn cÿnabla bizneslÿ mÿøüul olarам.



per artes

477


Kolbi ilÿ!

(Xanûm Elizabet ÷ûxûb gedir.)


O gedib þz biletini dÿyiødiribGþrönmÿmiø bir iø.

E g g e r s o n

×ox maraqlûdûr, elÿ deyilmi?


ßgÿr bu iøi Sörixdÿki hÿkim edibsÿ,Mÿn ona yaülû bir qiymÿt verirÿm.Belÿ ÷ûxûr ki, mÿn sÿni LondonaHe÷ nÿyÿ gþrÿ gÿtirmiøÿm.

E g g e r s o n

He÷ nÿ ö÷ön yox. Mÿn bunu ÿldÿn vermÿzdim.Bundan savayû, sizÿ dediyim kimiBilirsiniz bir qÿdÿr bazarlûq etdiyimiAmma indi yaxøû olar ki, mÿn ÷ûxûm gedimCÿnab Simpkinz, ÿgÿr gþzlÿnilmÿz bir iø ÷ûxsa,Bu haqda sÿnin biliyin yoxsa,Onda zÿng et sÿn mÿnÿNÿ lazûmsa telefonda mÿn dÿ deyÿrÿm sÿnÿ.ßgÿr evdÿ olmasam, bil ki, onda baüdayam,Øÿhÿrÿ dÿ gÿlÿrÿm, ÿgÿr lazûmûn olsam.ßslindÿ, xanûm Eggerson da sÿnin sÿsini ÷ox eøitmÿk istÿyir,Eøitsÿ, ÷ox øad olar.O deyir ki, bax sÿnin, øþhrÿtli bir sÿsin var.

478

K o l b i ×ox saü olun. Mÿn elÿ dÿ edÿcÿmBunu bilmÿk ÷ox inamlû bir iødir kiMÿn hÿmiøÿ arxamda hiss edÿcÿyÿm.Ènamlû bir insanû, sÿnin kimi.Ancaq narahat olma. Mÿn ÷ox da tez-tezSÿnÿ zÿng etmÿyÿcÿm.

E g g e r s o n

Aha, belÿ sþylÿ... Xanûm EggersonDeyÿ-deyÿ durur yenÿ, sÿnNiyÿ bazar gönö, onu øÿhÿrÿGönorta yemÿyinÿ dÿvÿt etmÿyirsÿn?Amma mÿn deyirÿm: biz onuBelÿ bir bazar gönöÈlin belÿ vaxtûndaÈøin ÷ox zamanûndaCoøua Parka dÿvÿt edÿ bilmÿrik.Mÿn dedim: Bu haqda yazda döøönÿrikO zaman ki, baüa baxmaüûn þzöElÿ bil, qonaqlûqdûr, desÿk lap sþzön dözö.


Salamat qal vÿ saü ol, cÿnab Eggerson.

E g g e r s o n

Salamat qal, cÿnab Klaude,Salamat qal, cÿnab Kolbi Simpkinz.

(Eggerson gedir.)


Bura bax, Kolbi! Mÿn sÿni cÿnab Simpkinzkimi ÷aüûrûram. Camaat i÷indÿ



per artes

479

Bir ehtiyat tÿdbiri olaraqMÿnim arvadûm tÿkid edÿrsÿ, ancaqSÿnÿ cÿnab Kolbi deyÿrsÿ,Onda mÿn sÿnÿKolbi deyÿcÿyÿm hamûnûn i÷indÿ.

K o l b i

Mÿn ÿminÿm ki, bu, hÿr ikimiz ö÷ön hÿr anÈølÿri edÿ bilÿr, daha rahat, daha asan.


Onun qÿfil gÿliøi, az qala, korlamûødû hÿr iøiSÿn yadda saxla ki, belÿ bir iøHe÷ vaxt ÿvvÿl nÿ olmuø, nÿ baø vermiø.Ona gþrÿ dÿ, gþröø mÿnim nÿzÿrdÿTutduüum kimi baø tutmadû, hÿr halda,Amma yenÿ ÷ox yaxøû apardûm.A÷ûq-aydûn gþrönördö ki, ÷ox istÿyir o, sÿni.

K o l b i

Doürudanmû, döøönördö ki,O, mÿni ÿvvÿllÿr gþrmöødö?


Demÿyim mömkön deyil.Mÿsÿlÿ burasûndadûr ki, o, sÿniXÿyalÿn tanûyûr. Bu ÷ox yaxøû bir iødirO, yÿqin etmiødir ki, sÿnin evin olacaq.Ona elÿ gÿlÿcÿk ki, evi sÿnÿ o tÿklif etmiødir ancaq.Ona gþrÿ dÿ mÿn ÷ox rahatam ki, vaxtKe÷dikcÿ mÿn iølÿri qaydasûna salaram.

480

K o l b i

Mÿn etiraf etmÿliyÿm ki, bu vaxta qÿdÿrOla bilmÿmiøÿm sakit bir qÿdÿrSÿnin baøûndakû döøönörÿm ki,Bir yalan östöndÿ tikilÿn binaDe, inanûrsanmû, doürudan, onaKi mÿni oülutÿk o qÿbul etsin?


Guya ki, oülusan, döøönsÿ ÿgÿrSÿndÿn ona oüul olmazmû mÿgÿr?ßlbÿttÿ olar, lakin onun oülundaFÿrqli xösusiyyÿtlÿr var.Sonrasa yavaø-yavaø sÿnÿ meyil salacaqÈnan, sÿndÿn xanûma yaxøû oüul olacaq,×ox tÿÿccöb etmÿrÿm, sÿnÿ ÷ox salsa meyil.Ènanaram ki, desÿ Kolbi onun oüludurHe÷ mÿnim oülum deyil.Þzönö inandûrûb yaøamûødûr hÿyatdaGirsÿn onun qûlûüûna, hÿr iø gþrÿ bilÿrsÿnDöømÿni dÿ onunla dost edÿrsÿn, bil hÿtta.

K o l b i

Bu ÷ox da yaxøû deyil,Yalana inandûrûb kimisÿ sevindirmÿkDoürunu yalan bilib, yalanû doüru bilmÿkBu, bizim÷ön yaxøûsa, sþylÿ onun÷ön nÿdirBÿlkÿ, bir qayüûkeølik, bÿlkÿ, bþyök bir iødir?


ßgÿr ki sÿn hÿyat øÿrti diqtÿ etmÿsÿn,Hÿyatûn øÿrtlÿrini sÿn qÿbul etmÿlisÿn.Ancaq sþylÿ bir mÿnÿ, iø xoø gÿlirmi sÿnÿ?



per artes

481

Bunu soruømaq ö÷ön qÿlbimdÿ mÿqsÿdim varMÿn sþhbÿtdÿn qa÷mûram, sþhbÿt yerindÿ qalûr.Bilirsÿn ki, bir möddÿt sÿni tÿnha qoymuøamÈndi iø haqda sþhbÿtÿ baølamûøam.Döøönörÿm, iøini bÿyÿnsÿn, ÷ox yaxøûdûr.Bÿyÿndiyin bir iødÿ iølÿsÿn, daha yaxøûÈøini dÿ sevÿrsÿn qohumluqla yanaøû.

K o l b i

Buna gþrÿ ÷ox saü olHÿqiqÿtÿn, mÿnim÷ön bu, bir yeni mÿnzÿrÿDeyim ki, hÿlÿ ÷ox øey bÿlli deyildir mÿnÿ.


Amma indisÿ, Kolbi, qÿribÿdir bu iølÿrÈøÿ baølamayûnca, ayûrd edÿ bilmÿrikNecÿ ke÷ib bu illÿr.

K o l b i

Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bunun÷ön øans olmayûb.


Sÿn uøaq olanda xalan baxûrdû sÿnÿ.Sÿnlÿ tÿk-tÿk gþröøÿ imkan vermirdi mÿnÿ.Sonra hÿr ikinizi gþndÿrdim Kanadaya,Möharibÿ zamanû, bÿlkÿ dÿ, bu sÿhv idi.Döz beø ildir þlkÿdÿ möharibÿ gedirdiSonra da mÿktÿb, ÿlbÿt, sonra orduda xidmÿtSonra isÿ musiqi, olardûmû bilmÿmÿk...

K o l b i

Sÿnin mÿnÿ ilk sualûn bu oldu ki,Mÿn necÿ, xoølayûrammû bu iøi?

482


Bÿli, iø xoøuna gÿlirmi?

K o l b i

Bir nþv øÿn iødir.Bilirÿm ki, burada gþrÿcÿyim bir iø varAncaq ÷ox-÷ox uzaqdûr ÿvvÿlki maraüûmdan,Mÿndÿ inam yaradûr bu iøimÿ anbaan.ßvvÿllÿr belÿ iøim mÿnim he÷ vaxt olmamûø.Amma bu iø hÿm÷inin, zÿhlÿmi dÿ aparmûøMÿn tÿk iøi demirÿm, mÿn þzömö deyirÿmElÿ bil ki, bambaøqa adama ÷evrilirÿmMÿnÿ elÿ gÿlir ki, xarici dilbilÿn kimi adama bÿnzÿyirÿmDöøöndöyön bir fikri, ÷ox sörÿtlÿ deyirÿm.Danûødûüûn bir dildÿ döøönmÿyi bilmÿdÿnOnu lazûmi qÿdÿr döz danûøa bilmÿzsÿnBaøqa dildÿ danûøûb, olursan baøqa adamÈndi deyÿ bilmÿrÿm, mÿnmi baøqa adamam?Xoølaya bilÿrÿmmi he÷ bilmirÿm þzgÿniÞzgÿ xoølayacaqmû, deyÿ bilmÿrÿm mÿni.Zaman þtöb-ke÷dikcÿ ömidim dÿ azalûrMÿnÿ bir az dincÿlmÿk, gecÿlÿrsÿ kö÷ÿdÿTÿnha dolaøûb gÿzmÿk, bir az döøönmÿk qalûr.Sonrasa yavaø-yavaø qayûdûram þzömÿOluram yenÿ mÿyus, qÿmli bir orqan÷alanHÿrdÿnbir dÿ bödrÿmÿk, yaman oturmuø, yamanSonra döøönmörÿm ki, mÿn ÷ox øeyÿ layiqÿmMÿn bunun÷ön hÿyatda dþyöøÿ girmÿliyÿmÞzöm ola bilmÿk÷ön möbarizÿ etmÿli, dþyöømÿliyÿm hÿr an.



per artes

483


Sÿnin dediklÿrini anlayûram ÷ox yaxøûSÿndÿn yaxøû duyuram, sÿn ki mÿnim oülumsanElÿ bil ki, hÿyatda mÿni tÿkrarlayûrsan.

K o l b i

Sÿnin hÿyat tÿcröbÿn.


Bÿli, mÿn maliyyÿ÷i olmaq istÿmirdim.

K o l b i

Bÿs nÿ iølÿ mÿøüul olmaq istÿyirdin?


Dulus÷u olmaq istÿyirdim.

K o l b i

Dulus÷u?


Bÿli, dulus÷u. Mÿn uøaq olan zamanÈstÿyirdim øeylÿri hÿr bir formaya salam×ox sevirdim formanû vÿ bir dÿ ki rÿnglÿriBir dÿ ki materialû gþzÿl edÿn dÿstÿyi×ox adamlar döøönör ki, мемар,Ya da ki rÿssam olmaqDulus÷udan yaxøûdûr qat-qatßksÿr adamlara elÿ gÿlir ki, ÷ini qabvÿ ya farfor yerli incÿsÿnÿt ö÷önbÿzÿk-dözÿk formalarûdûr.Mÿnim ö÷önsÿ onlar, nÿ istifadÿ ö÷ön,nÿ dÿ bÿrbÿzÿk ö÷ön lazûm deyil.

484

Onlarûn þzö belÿ mÿnim÷ön hÿyat demÿkMÿnim÷ön xoøbÿxtlik onlarû duyub, bilmÿk.Memarlûq vÿ rÿssamlûq, mÿnim ö÷ön ucalûqHÿyatda can atdûüûm mÿnim arzum, amalûmElÿ hÿyat istÿrÿm forma reallûq olsunOnun mahiyyÿtisÿ qoy olsun þz kþlgÿsiXÿbÿrdar etmÿmiøÿm bundan hÿlÿ he÷ kÿsiDediklÿrim sÿnin÷ön, bÿlkÿ dÿ, qÿribÿdirHe÷ kÿsÿ sþylÿmÿdim, he÷ kimÿ, mÿn he÷ zaman bu vaxta qÿdÿrBir mÿnÿ de ki, sÿn dÿ hiss edirsÿnmi belÿTÿk qalûb musiqini gÿtirÿndÿ sÿn dilÿ?

K o l b i

Mÿn dÿ elÿ eynilÿ.Bötön bunlarû sÿn mÿnÿ danûøan zamanMusiqinin dilinÿ ÷evirirdim durmadanAmma bu an, olarmû ki soruøam,Bÿs necÿ oldu ki, sÿn keramikanû sevmirsÿnNiyÿ onu sÿn, þzönÿ peøÿ etmÿmisÿn?


Èlk þncÿ, ailÿ tÿzyiqiMÿnim atam, sÿnin baban, bu sÿnÿtibaølamûødûr lap yoxdan. Onu ÷ox sevirdi.Mÿhÿbbÿt bÿslÿyirdi. Elÿ baülûydû onamÿnÿ olduüu kimi. Nÿ etmÿk olardû. Gÿnc olanda, mÿnÿ elÿ gÿlirdi ki, atama nifrÿtim var. Amma yanûlmûødûm. Èndi anlayûram ki,Hÿr øey ö÷ön ona borcluyam, onunla daim varam. Mÿn bu peøÿyÿ qarøû þzömdÿ qövvÿ hiss edÿnÿ qÿdÿr basmûødû mÿni kÿdÿr.



per artes

485

Sonrasa inam yaradûr.Mÿnim hekayÿm hÿlÿ bunla bitmir ki,Mÿn o sÿnÿtÿ nifrÿt edirdim. Bu iø onu qÿmgin edirdi, kÿdÿrlÿndirirdi.O bilirdi ki, mÿn uzun möddÿtdir qÿlbimdÿ bir danlaq gÿzdirirÿm.Hamûnû bezdirirdim.Amma o þlÿndÿn sonra bildim, haqlûdûr atamBax hÿr øeyi elÿcÿ gec anlayûr hÿr adamAtam þlÿndÿn sonra bötön hÿyatûm boyuEtdiyim gönahlarû ÷alûøûram yuyam mÿnHe÷ olmasa, bax indi onu yaxøû duyam mÿn.Nÿ qÿdÿr cavan idim onu baøa döømÿdiм,Elÿ ki yetiødim, heyif, onu itirdim.

K o l b i

Amma sÿn izah etmÿdin ki, niyÿ döøönörsÿn onun haqq olduüunuHe÷ þzön dÿ bilmÿdÿn.


×önki mÿn anladûm ki,He÷ zaman birinci dÿrÿcÿli dulus÷u ola bilmÿrÿm. Mÿnim i÷imdÿBelÿ bir göc yox idi.Qÿribÿdir, deyilmi?Ènsan göcö olmayan bir iølÿMÿøüul ola bilÿrmi,Ona he÷ hÿvÿs gþstÿrÿ bilÿrmi?Bir insan ki naxûø vura bilmir,Ondan nÿqqaø olarmû? Elÿ bir insan varmû?Mÿn belÿ döøönmörÿm. SonraGþrdöm ki, ÿlbÿt, yoxdur mÿndÿbelÿ bir qabiliyyÿt. Elÿ vaxtlar olur ki, birdÿn durub oluram tamam baøqa bir adam.

486

Vÿ mÿn bilirÿm ki, hÿr bir insanNÿ isÿ ÿsl bir øey yaradan zaman hansû hisslÿr yaøayûr.Mÿn onu sevÿ bilmÿzdim belÿ bir hiss yaøamadanElÿ bir hiss ki, þlÿrkÿn kimisÿ yaøatsûn...Mÿn inanûram ki, sÿn bÿzÿn piano arxasûnda oturan zaman ke÷ÿcÿksÿnØÿxsi hÿyatûn astanasûndan, mÿnim qoøulduüum kimi, hÿqiqi bir alÿmÿ qoøulacaqsan.

K o l b i

Hÿqiqÿtÿn dÿ, sÿn bötön bunlarû mÿnÿ danûødûüûn zamanSanki, þz hisslÿrimin ifadÿsini þz canûmda tapûram.

Bunu da bilirÿm, olmaram he÷ vaxtBþyök bir orqan÷û.Bilirÿm ki, bÿstÿkarlarûnOla billÿm ancaq ki÷ik kþlgÿsi.Mÿn þzöm-þzöm÷ön ÷aldûüûm zaman,Bil ki, musiqidÿn lÿzzÿt alûram.Lakin baøqasû ö÷ön nÿ isÿ ÷alanda,Þzöm dÿ þzömÿ mÿÿttÿl qalûram.Bilirÿm, ÷aldûüûm verir baøqa sÿs.Belÿ musiqini bÿyÿnmÿz he÷ kÿs.Þzgÿyÿ ÷aldûüûm musiqi ki var.Mÿnÿ elÿ gÿlir, sanki, elÿ bil,He÷ mÿnim ÷aldûüûm musiqi deyil.Yalnûz þzöm ö÷ön ÷aldûüûm zamanSevir musiqini, xoøbÿxt oluram.


Sÿn þzön ö÷ön ÷alûrsanMÿn isÿ þz alÿtlÿrimi øÿxsi otaüûmda saxlayûram.Bu, ona gþrÿ deyildir ki, mÿnOnlarû he÷ kÿsin gþrmÿsini istÿmirÿm!



per artes

487

Lakin tÿk olanda, alÿtlÿrlÿ qalandaMÿn onlara baxûram, sonra xÿyala dalûram.Bÿzÿn mÿn o alÿti dözÿldÿnlÿElÿ bil, eynilÿøirÿm vÿ qÿlbimdÿÈztirablû bir coøqu pöskörörVÿ mÿnim÷ön hÿyatû dþzömlö edir.Mÿncÿ, o, dini ÿvÿz edir.Mÿnim arvadûmûn dediyi kimi,Hÿyatûn ruhu dinin ÿvÿzlÿyicisidir.Deyÿ bilÿrÿm ki, hÿqiqi dindarlarÈttifaqda ola bilmÿz, tÿklikdÿ qalarlar,Bundan baøqa, hÿm dÿ var dahi adamlar,Digÿr adamlar da var. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki,ßn yaxøû halda onlarûn istÿdiklÿriÈki dönyada yaøamaq olar.Hÿr biri dÿ þzönö bunaÈnandûrmaüa ÷alûøarBunun biri sÿnsÿn, biri dÿ mÿnOla bilsin ki, sÿnÿ bir gönÞz kolleksiyamû gþstÿrÿcÿm.

K o l b iSaü ol.


Yÿqin, gÿlÿcÿk bir gön, sÿnin ÷aldûüûnHÿzin musiqini eøidÿcÿyÿmMÿn bir daha tÿkrar etmÿyÿcÿyÿm.Sÿnin mÿndÿn soruømaüûnû: “Bilirsÿnmi ki,Mÿn þz danûøûüûmda belÿ birTermini iølÿdÿndÿ ki, hÿyat sÿni verdiklÿriniQÿbul etmÿyÿ vadar edir... inandûrûr”,Mÿn yalnûz sÿnin bu sualûnû gþzlÿyÿcÿyÿm.Vÿ gþzlÿyÿcÿyÿm ki, bu sualûn cavabûn anlayûrsanmû?

488

K o l b i

Döøönörÿm ki, anlayûram,Mÿn indi sÿni daha yaxøû anlayûram.Hÿyatûn sÿni baøa döømÿyÿ vadar etdiyiØeylÿri mÿn indi daha yaxøû anlayûram.Amma... nÿ isÿ mÿnim daxilimdÿBelÿ øÿrtlÿri qÿbul etmÿkdÿ ÿks möbarizÿ aparûr.Bu ÷ox sadÿ olardû, ÿgÿr sÿnMÿnim atam olmasan!Bir az bundan qabaq dediyinMÿni riqqÿtÿ gÿtirdi ancaq.Sÿn dedin ki, atanû he÷ zamanBaøa döømÿdin, nÿ qÿdÿr ki saü idiOnu sÿn baøa döødönOnu itirÿn zaman, amma bu da gec oldu.Vÿ bir dÿ ki sÿn baüûølanmadan demisÿn,Hÿtta sÿnin onu baøa döømÿmÿyinBÿlkÿ, ata-oüul qohumluüunun nÿticÿsidir.Belÿ øeylÿr olur tez-tezAtan þlÿndÿn sonra ke÷irdiyin peøman÷ûlûqBu qohumluüu tamamlayûr.Sÿn hÿmiøÿ onun oülu, o, hÿmiøÿ olubSÿnin atan. Mÿn hÿmiøÿ arzu edirÿm ki,Mÿnim dÿ gönahûmû yumaq ö÷ön nÿ isÿ bir øey olaydû!Sÿnlÿ mÿnim aramda ÷atûømayan nÿ isÿ var.O ÷atûømayan bir øey ki, sÿninlÿ atanArasûnda hÿmiøÿ olub, var vÿ olacaq.Èndi mÿn döøönmÿyÿ baølayûram ki,Mÿn sÿni hÿmiøÿ þzömÿ sÿxavÿtliTÿchizat÷û, möhafizÿ÷i, bir himayÿdar kimi bilmiøÿm. Atadan daha ÷ox himayÿ÷i.



per artes

489

Elÿ bir ata ki, mÿnim uøaqlûq illÿrimdÿOnun varlûüûnû hiss etmÿmiøÿm.O illÿr artûq ÿbÿdi olaraq olub, qurtarûb.Boø illÿr!Mÿn bötön bunlarû ÷ox tÿÿssöf hisslÿri ilÿ bildirirÿm. Lakin bu yol izahetmÿyÿ aparûr ki, indi dediyim kimi,Hÿyatûn vadar etdiyi øÿrtlÿrlÿ barûømazlûq olmaz.


Bu, mÿnim gönahûmdûrHÿmiøÿ ÷alûømûøam, atam edÿn sÿhvlÿriMÿn döøönöm, arayûm,Mÿn dÿ tÿkrarlamayûm.Amma tÿÿssöf olsun ki, bunun xeyri yox,Mÿnim etdiyim sÿhvlÿr, onunkundan daha ÷ox.

K o l b i

Mÿn bilirÿm ki, sÿni incidirÿmVÿ þzömÿ nifrÿt edirÿm ki,Mÿn sÿni incidirÿm.


Sÿn belÿ øeylÿri döøönmÿmÿlisÿn.

K o l b i

Bötön etdiklÿrinÿ gþrÿ sÿninlÿ varam vÿ yalnûz sÿnÿ minnÿtdaramvÿ istÿrÿm iøimlÿ gönbÿgön, aram-aram ÿvÿzini qaytaram.


Mÿnim etibarlû xidmÿt÷im kimi.

490

K o l b i

Hÿqiqÿtÿn dÿ, gþrdöyöm iølÿ maraqlanûramVÿ daha da ÷ox iø ö÷ön alûøûram, yanûram.Amma istÿmirÿm ki, þzömö inandûram.


Sÿn þzönö inandûran olmayacaqsan.Sadÿcÿ, gþzlÿmÿliyik ki,Yeni øÿrtlÿr bizÿ nÿlÿri diktÿ edÿcÿk.Nÿ zaman ki döøönörökAlûømûøûq øÿraitÿHÿyat yeni tþhfÿ verir, bil, hÿrÿyÿGöc dÿ ÷atmûr þdÿmÿyÿÈndi isÿ gedib farforumla iølÿyÿcÿyÿm.

K o l b i

Baüûøla, lakin sÿnÿ xatûrlatmalûyam ki,Sÿnin øÿhÿrdÿ var bir gþröøönSabah sÿhÿr. Mÿnÿ dedin onlarû tapO fiqurlar buradadûr, bax.


Mÿnim arvadûmdan ÷ox øey asûlûdûr.Onunla sÿbirli ol, Kolbi.– Aha, sÿn fiqurlarû deyirdin.Biz bu fiqurlara diqqÿtlÿ baxmalûyûq.

Pяrdя enir.



per artes

491

ÈKÈNCÈ PßRDß

Bir ne÷я hяftя sonra at damûndakû mяnzildяLukasta kresloda, Kolbi pianonun arxasûnda oturur.

Pяrdя qalxdûqca musiqi par÷asûnûn son notlarû eøidilir.

L u k a s t a

Kolbi. ×ox yaxøû ÷alûrsan sÿn, mÿncÿ, yenÿ,Mÿnim rÿyim dÿymÿsÿ dÿ bir øeyÿAncaq musiqi haqqûnda bilmÿk istÿrÿmKaø mÿnÿ duymaüû þyrÿdÿsÿn sÿn.

K o l b i

Mÿncÿ, sÿnin þyrÿnmÿyÿ bir elÿ vaxtûn getmÿz.Èøin ilk mÿrhÿlÿsindÿ ilk iøin olmalûdûr ÷oxlu mahnû eøitmÿkEøitmÿk vÿ dinlÿmÿkOndan sonra bilÿcÿksÿn, nÿ yaxøûdûr, nÿ dÿ pisBelÿ-belÿ þyrÿnmiøik bizim, bil, hÿr birimizOnu yaxøû bildinmi, sÿn quruluøu þyrÿnÿcÿksÿnSonra onun formasûnû vÿ ÷almaq istÿyÿcÿksÿn.

L u k a s t a

Bÿs birdÿn mÿn lazûm olmayan øeylÿri xoølasam?

K o l b i

Mÿncÿ, sÿn onlara qulaq assan, yaxøû musiqini xoølayarsan.Mÿn sÿnÿ testlÿr verdim, bir sûra musiqi par÷alarûnû,Onlarûn hÿm yaxøûlarû vardû, hÿm dÿ pislÿri,Sÿnsÿ xoøladûn yaxøûlarûnû.

492

L u k a s t a

Kolbi, he÷ bilmÿzdim bu qÿdÿr dÿ sÿnMusiqi sevÿnsÿn, onu bilÿnsÿnDeyirsÿn ki, mÿn nÿlÿri ki sevmiøÿm.Onlar yaxøûlarûymûø, mÿn dözgönmö bilmiøÿm?Bötön bununla belÿ×ox øey bilmirÿm hÿlÿÈstÿrÿm, musiqini sevÿm, ona alûøamÈnana bilÿrsÿnmi, hÿlÿ bu vaxta qÿdÿrÞmrömdÿ bircÿ dÿfÿ konsertdÿ olmamûøam.Hÿrdÿn tamaøalara mÿni dÿvÿt ediblÿrAncaq he÷ vaxt konsertÿ he÷ dÿvÿt etmÿyiblÿr.Operaya getmiøÿm, bÿlkÿ dÿ, ne÷ÿ dÿfÿAncaq musiqisinÿ he÷ fikir vermÿmiøÿm.Orda kimi gþrmöøÿm, mÿn buna sevinmiøÿm.×oxlu adam gþrmÿyÿ getmiøÿm operaya.Hÿm dÿ gþrönmÿk ö÷ön mÿn gedirÿm orayaOperaya getsÿm dÿ, ona hÿvÿs qalmamûø.Amma musiqi baøqa. Ènanûrsanmû, mÿnÿHe÷ kÿs bir øey ÷almamûø?

K o l b i

Bu, birinci dÿfÿdir ki, mÿn kimÿsÿ mahnû ÷alûram...

L u k a s t a

Belÿ fûrûldaq olma. Mÿnÿ sþylÿdin ki sÿn,Pianonu bu hÿftÿ sÿn evÿ gÿtirmisÿn.Dönÿn isÿ sÿn onu evindÿ kþklÿmisÿn.Mÿni lovüalandûrûb sþylÿdin ki sÿn,Onu ilk dinlÿyÿn mÿn olmuøam, mÿn.

K o l b i

Mÿnim dediyim, bil ki, bu deyil,Mÿn dedim, he÷ kÿsÿ bir øey ÷almadûm



per artes

493

Qÿrara gÿldikdÿ ki, mÿn musiqi÷iOlmaq istÿyirdim, amma olmadûm.

L u k a s t a

Mÿnim ö÷ön piano ÷alanda gÿrginlik ke÷irdinmi?

K o l b i

Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, daha yaxøû ÷aldûmBaøqa adamlara he÷ vaxt belÿ ÷almazdûm.Mÿn tÿk þzöm olanda, unuda bilmirÿm ki,Tÿk þzömÿ ÷alûram, bundan lÿzzÿt alûram.Amma sÿnÿ gÿldikdÿ, deyÿ bilmÿrÿm ki mÿn,Sÿn dÿ bir xalqmûsan, yoxsa ki lap tÿkmisÿn.

L u k a s t a

Mÿn ÷ox øadam ki, xalq deyilÿm.Mÿnim ö÷ön yenÿ ÷alarmûsan nÿsÿMÿnÿ musiqini anladarmûsan?

K o l b i

ßlbÿttÿ, edÿrÿm bunuAmma ÿminÿm ki, þyrÿnsÿn onuYaxøû musiqini anlayacaqsanMÿnim pis ÷aldûüûm musiqini sÿnDuyacaq, sÿhvimi tez tutacaqsan.

L u k a s t a

Doürudan, Kolbi, ÷ÿtinlik yaradûrsanSþylÿ, mÿni konsertÿ bÿs ha÷an aparûrsan?

K o l b i

Mÿn sÿni bir dÿfÿ dÿvÿt edÿrÿm.

494

L u k a s t a

Amerikan möziklini gþrmÿk ö÷önmö?

K o l b i

Eøitmiøÿm demisÿn ki, sÿn onu ÷ox xoølayûrsan.

L u k a s t a

Amma sÿnsiz...

K o l b i

Sÿn onu aydûn dedinNiyÿ mÿnlÿ yox?

L u k a s t a

×önki sÿn onu he÷ dÿ sevmirsÿn.Amerikan mözikli. Sizcÿ, bu bir tÿrifmi ki, sÿn bir qadûnû bir yerÿ dÿvÿt edÿrsÿn, o yerÿ ki, o, oranû xoølayûr, amma onu da bilÿsÿn ki,Dÿvÿt edÿn adam þzö isÿ o yeri xoølamûr?Yox, bu, nÿsÿ tÿrif deyil.Bu, sadÿcÿ... himayÿ÷ilikdir. Lakin ÿgÿr sÿn mÿni þzön dÿ sevdiyin bir yerÿ dÿvÿt etsÿn, bu bir tÿrifdir.

K o l b i

Amma mÿn bilmirdim ki, sÿnÿ musiqini þyrÿtmÿk lazûmdûr.

L u k a s t a

He÷ mÿn þzöm dÿ bilmirdimAmma istÿrdim ki sÿn, mÿnÿ tÿhsil verÿsÿn.Vÿ indi inanûram ki, mÿn bu tÿhsili almaq istÿyirÿm.



per artes

495

K o l b i

Yaxøû, mÿn sÿni nþvbÿti konsertÿ dÿvÿt etmÿk fikrindÿyÿm.

L u k a s t a

Nþvbÿti o konsertÿ ki, sÿnin þzön getmÿk istÿyirsÿn.

K o l b i

Amma imkan ver ki, ÿvvÿlcÿdÿn deyim sÿnÿ,Proqramda nÿlÿr vardûr, nÿlÿri sÿn dinlÿyÿcÿksÿn.Mÿn sÿnÿ mþvzularû ÷alacaüam, sÿn onlarû tanûyacaqsanYa da yaxøû olar ki, sÿn onlarû qrammofonda dinlÿyÿsÿn.

L u k a s t a

Yaxøû olar ki, sÿn bir par÷a ÷alasanSonra mÿnÿ dÿrs verib, mÿni baøa salasanBÿlkÿ, elÿ bu saat biz dÿrslÿrÿ baølayaq.

K o l b i

Mÿndÿ belÿ bir øöbhÿ yaranûb ki,Sÿn elÿ gþrönörsÿn, mÿni þyrÿdÿn kimi.

L u k a s t a

Kolbi, elÿ bil ki, sÿnMÿnÿ sirli alÿmsÿnSÿnin kimi bir cahil mÿn adam gþrmÿmiøÿm.Amma bununla belÿ, ÷ox øeyi bilirsÿn sÿn,Bÿlkÿ, elÿ onun÷ön sÿni xoølayûram mÿn.

K o l b i

ßsas mÿsÿlÿ bu deyildir.

496

L u k a s t a

Demÿli, inanûrsan ki, sÿni xoølayûram mÿnAncaq bilmirdim ki, sÿn þzöndÿn bÿdgömansan.

K o l b i

Xeyr, þzöm haqda deyil döøöndöyöm bu sÿbÿbBu, ÷ox sadÿdir, ÿlbÿt.

L u k a s t a

Kaø ki mÿnÿ deyÿydin, mÿn dÿ onu bilÿydim.

K o l b i

Èlk dÿfÿ gþröøÿndÿ yaman ÷alûøûrdûm ki,Saxta bir tÿÿssörat yaradasan sÿn mÿndÿSonrasa anladûn ki, alûnmadû bu sÿndÿ.

L u k a s t a

Demÿli, döøönörsÿn saxta bir tÿÿssörat yaratmaqdû niyyÿtimSÿn deyÿ bilÿrsÿnmi, necÿ saxta tÿÿssörat yaratmaqmûø qismÿtim?

K o l b i

Bunun elÿ yox mÿnasû. Bax budur, bil, ÿsasûSÿnÿ elÿ gÿldi ki, saxta tÿÿssöratû verÿrsÿn mÿnÿBu da sÿnin ö÷ön bir yaradûcûlûqHÿr halda, nÿyin baø verÿcÿyini gþzlÿmÿkdÿnElÿ bu da yaxøûdûrDöøönörÿm, demÿzsÿn, bu da bir hÿyasûzlûqdûr.

L u k a s t a

Bir øey vardûr ki, sÿn hÿlÿ bu haqda eøitmÿmisÿn.Möÿyyÿn bir tÿrif sþylÿyÿn zaman



per artes

497

Gÿrÿkdir sÿn onu yaxøû duyasanSÿnin bu dediyin tÿrifdir, inanÞzö dÿ olduqca aüûllû tÿrif.

K o l b i

Mÿn boynuma alûram ki, ÿvvÿlcÿ mÿn sÿndÿn riqqÿtÿ gÿlmiøÿm sÿndÿn... sÿn.

L u k a s t a

Aha mÿndÿn... mÿn.

K o l b i

Yalnûz sonralar, mÿn sÿni bir ne÷ÿ dÿfÿ gþrÿndÿn sonraQÿrara aldûm ki, mÿni riqqÿtÿ salanHÿrdÿnbir zaman-zamanSizin qoruduüunuz tÿrzi-hÿrÿkÿtinizdir.Bu necÿ gþzÿl, ÿzizdir.

L u k a s t a

Sÿni nÿ mÿcbur etdiDöøönÿsÿn ki, bu þzönömödafiÿdir.

K o l b i

×önki biz nÿ baø verÿcÿyini gþzlÿyÿ bilmÿdikSÿn hadisÿlÿri þzbaøûna buraxarkÿnQorxursan nÿ baø verÿcÿyindÿn.Hoppanûrsan, ÷önki itÿlÿnmÿkdÿn qorxursan.Mÿn döøönörÿm ki, sÿn qo÷aqsan,Amma yenÿ dÿ, mÿncÿ, sÿn qorxaqsan.Ola bilsin ki, bÿzÿn ÷ox incimisÿnVÿ ya ola bilsin ki, hÿyatûndaBaø verib elÿ øeylÿr, talayûb sÿnin sakitliyini.

498

L u k a s t a

Vÿ mÿn ÷ox øadam ki, sÿndÿ bu var – tÿhlökÿsizlik hissi.

K o l b i

Xeyr, mÿnim tÿhlökÿsizlik hissim yoxdur.

L u k a s t a

Bax burada inanmûram mÿn sÿnÿ, hÿr halda.Bu vaxta qÿdÿr döøöndöyömSÿnÿ qÿribÿ gþrönör, bu dözdör?Biri digÿrini tanûmaq ö÷önOnlar ÷ox uyüun cÿhÿtlÿr tapûr bir-birinin i÷indÿ, ÿmÿlindÿ, iøindÿ.Sonra isÿ uyüun olan øeylÿrdÿ hÿr anFÿrqli cÿhÿtlÿr axtarûrsanSÿn þzönö tÿhlökÿли hesab edÿ bilÿrsÿnHÿrdÿnbir bu, belÿ olur vÿ belÿdirLakin sÿnin tÿhlökÿлиliyinMÿnimkinin yanûnda he÷ nÿdir.

K o l b i

Hansû ÿlamÿtlÿ bunlar fÿrqlÿnir?

L u k a s t a

×ÿtindir bunu demÿk, hÿm dÿ ki izah etmÿk.Ola bilsin bu, elÿ bir øeydir ki,Bax bunun arxasûnda sÿnin musiqin durur.Bir øey vardûr ki, bil ki, bunu bilirÿmSÿn mÿnÿ deyÿndÿ ki, bþyök bÿdbÿxtlik olardû,o zaman ki anlasan, sÿn yaxøû bir musiqi÷i ola bilmÿzsÿn.ßlbÿt, deyÿ bilmÿrÿm, sÿn bu sþzö deyÿn an nÿ qÿdÿr haqlûsan



per artes

499

Amma deyÿrdim ki, sÿn bir qÿdÿr yanûlmûsan.Ola bilsin ki, sÿn bþyök bir musiqi÷i olacaqsan.Amma mÿsÿlÿnin canû bu deyildir. Þzönö inandûrmûsan ki, sÿnin hÿyatûn daüûlmûødûr vÿ sÿn nÿ isÿ baøqa cör yaøamaüû þyrÿnmÿlisÿn.Belÿliklÿ, sÿn Eggersonun vÿzifÿsini tutdunVÿ qÿrara aldûn ki, bizneslÿ mÿøüul olasanKlaudeyÿ vÿ ya baøqasûna oxøayasanSÿnÿ ÷ox tÿÿssöf edirÿm. Mÿn sÿnin faktlarla öz-özÿ qalmaüûna heyranam vÿ ya o faktlarû ki, sÿn onlarû qiymÿtlÿndirdin.Bununla belÿ, mÿn daim sÿnÿ qibtÿ edirÿmHe÷ þzöm dÿ bilmÿdÿn. Amma indi döøönörÿm, bilirÿm.O kiøi ki, bir peøÿyÿ meyil salmûø,Sonra isÿ naÿlac qalmûø vÿ ondan ÿl ÷ÿkmÿyÿ mÿcbur olmuø, ÿlbÿt,

Bu bir bþyök fÿlakÿt.Lakin sÿnin itirdiyin iøin gþrönÿn tÿrÿfi,Sÿnin daxili bir alÿmin vardûr.Bu dönya daha realdûr.Ona gþrÿ dÿ sÿnBizlÿrdÿn ÷ox fÿrqlisÿn.Sÿnin þzönön gizli bir baüûn vardûrSÿn bu baüa ÷ÿkilÿ vÿ yenÿ dÿQapûnû þz arxanca baülaya bilÿrsÿn.

K o l b i

Qapûnû arxanca baülamaq dedin:ßminsÿnmi ki, sÿnin gizlin bir baüûn yoxHardasa onu sÿn mÿgÿr tapa bilmÿzsÿn?

500

L u k a s t a

Mÿgÿr tapa bilmÿzsÿn!Xeyr, yeganÿ baüûm Londonun kþhnÿ yeri×irkli bir ömumi baüO, elÿ bir yerdir ki,Uzun möddÿt ÿrzindÿ yaøamûødûm mÿn orda anam ilÿ birlikdÿ,Olanda ki÷ik uøaq.Mÿn he÷ hiss etmirÿm ki, insanam.Yÿni nÿ isÿ yaøayan bir mÿxluq.Qalmamûø mÿndÿ øuxluq.Elÿ bil ki, mÿnRegent baüûnûn kanalûnda özörÿm.

K o l b i

Sÿn ÷ox yaxøû bir insansanMÿnÿ elÿ gÿlir ki, sÿnin ö÷ön hardasa yenÿ dÿ bir baü÷a varKim ki onu istÿyir, onun baü÷asû olar.

L u k a s t a

Sÿnin baüûn, elÿ baüdûrOrada sÿnin eøitdiyin musiqini daha he÷ kÿs eøitmÿz.Orda olan göllÿrin ÿtrini duya bilmÿz.

K o l b i

Siz bu mÿsÿlÿdÿ döz ola bilÿrsinizAmma bu, bil, mÿnim÷ön he÷ dÿ real deyildirBaxmayaraq mÿnim baüûm necÿ realsa, o da elÿ realdûr.Amma bu bir fÿlakÿtdir. Bunlarûn bir-biri ilÿ ÿlaqÿsi yoxdur.Mÿn a÷arû bururam vÿ darvazadan i÷ÿri girirÿmOrada tÿnha dayanan, bil ki, mÿnÿm



per artes

501

Tÿnha – mÿsÿlÿ dÿ bundadûr, ona gþrÿ bu qeyri-realdûr.Sÿn bilirsÿn ki, Eggersonun baüû mÿnimkindÿn daha realdûr.

L u k a s t aEggersonun baüû?Sÿni nÿ vadar edir ki, Eggerson haqda vÿ bötön adamlar haqda döøönÿsÿn?

K o l b iBelÿ ki, o ÷ÿkilir þz baüûna – sþzön döz mÿnasûndaVÿ eyni mÿnada, mÿn ÷ÿkilirÿm þz baüûmaAmma o, þzönö orda tÿnha hiss etmirOnun orada xanûm Eggerson ö÷önBalqabaüû, yerkþkö vÿ ya noxudu vardûr.

L u k a s t aSÿn mÿnÿ gölörsÿnmi?

K o l b iMÿn ÷ox ciddi oluram.Demÿk istÿyirÿm ki, baüûm dönyanûn xarici alÿmindÿn he÷ dÿ az qeyri-real deyildir.ßgÿr sÿnin iki þmrön olsa vÿ onlarûn he÷ birinin digÿri ilÿ ÿlaqÿsi olmasaOnlarûn hÿr ikisi qeyri-realdûr.Lakin Eggerson ö÷ön onun baüûVahid bir dönyanûn bir hissÿsidir.

L u k a s t aBÿs sÿn nÿ istÿyirsÿn?

K o l b iOrada tÿk olmamaqßgÿr mÿn dindar olsaydûm, Allah

502

Mÿnim baüûma girÿrdiVÿ bu, mÿnim baüûm xaricindÿki dönyanû real edÿrdiVÿ mÿncÿ, bu, qÿbuledilÿn olardû.

L u k a s t a

Sÿn ÷ox dindar gþrönörsÿnSÿnin ö÷ön reallûüûn baøqa bir yolu yoxmu?

K o l b i

Mÿnim orada tÿk olmaq faktûm bu mÿsÿlÿni qeyri-real edir.

L u k a s t a

Oraya daha he÷ kÿs girÿ bilmÿz?

K o l b i

Buraya dÿvÿtnamÿ ilÿ he÷ kimsÿ girÿ bilmÿzOnlar þzö gÿlmÿlidir vÿ mÿn onlarûn gÿliøini gþrmÿmÿliyÿm.Mÿn qapûnûn a÷ûlûøûnû gþrmÿmÿliyÿmOnlar ora gÿlmÿlidir birdÿn, qÿflÿtÿn, gþzlÿnilmÿdÿn.Xiyabanla gedÿrkÿnGþrÿrdim ki, yanûmda daha kimsÿ varMÿnimlÿ gediøindÿn birdÿn olum xÿbÿrdar.

L u k a s t a

Ènsan incidilmÿyindÿn necÿ dÿ bÿrk qorxurmuø!

K o l b i

Ènsanûn etirazû insanûn incidilmÿsinÿ deyildirLakin sonradan onun tÿnhalûq hissi nÿdir.



per artes

503

L u k a s t a

Sÿnin nÿ dediyini mÿn ÷ox yaxøû bilirÿmSonra göllÿr solacaq, musiqi isÿ donacaqDivarlar u÷ulacaq, sonra tÿk qalacaqsan,Sÿn þzönö xaraba bir yerdÿ tapacaqsan.Bomba döømöø bir sahÿ...... sþyöd qûrûqlarû.... ÷irkli bir meydanAncaq tÿsÿvvör edÿ bilmÿrÿm ki,Bu gÿlsin sÿnin baøûnaSÿn mÿnim ö÷ön ÷ox rahat adamsan.Tÿkcÿ sÿnin musiqinÿ gþrÿ deyil,Onun ifadÿsinÿ gþrÿ dÿ sÿn ÷ox rahatsan.Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, sÿnin he÷ kÿsÿ ehtiyacûn yoxdur.

K o l b i

Sÿn he÷ haqlû deyilsÿn.

L u k a s t a

Amma sÿndÿ olan mÿndÿ yoxdurElÿ bir øey ki, onun simvolu... musiqidir.Hÿqiqÿtÿn, mÿn musiqini istÿrdim baøa döøÿmAncaq qismÿn ondan lÿzzÿt almaq ö÷ön×önki musiqi elÿ lÿzzÿt demÿkdir.Sÿn bilirsÿn ki, mÿn bir balacaMusiqiyÿ qûsqanclûqla yanaøûram.Mÿn onu sþzö ÿvÿz edÿn bir önsiyyÿtVasitÿsi kimi baøa döøörÿmVÿ mÿn hÿm÷inin sÿni dÿ baøa döømÿk istÿrdim.

K o l b i

Mÿncÿ, sÿn artûq baøa döøörsÿnSÿn mÿni baøqa adamlardan daha yaxøû baøa döøörsÿn

504

Bÿyÿm bir adam digÿrini baøa döømÿk ö÷ön yanûnamû gÿlmÿlidir?

L u k a s t a

Deyÿsÿn, sÿn yaman mÿni ruhdan salûrsanBunu qÿsdÿnmi edirsÿn?

K o l b i

Mÿn belÿ demÿk istÿmirdim.Mÿn demÿk istÿyirdim ki, insanûBaøa döømÿyin sonu yoxdur.Ènsanûn edÿ bilÿcÿyi yeganÿ iøBudur ki, o, insanû daha yaxøûBaøa döøÿ bilsin. Onunla ayaqlaøa bilsin. Bötön digÿr dÿyiøikliklÿr kimiÈnsanda olan dÿyiøikliklÿr baø verÿn kimiHÿmin dÿyiøikliklÿri baøa döøÿ bilsin.Baxmayaraq ki dÿyiøikliklÿrin baø vermÿsini þncÿdÿn xÿbÿr vermÿk mömkön deyildir.

L u k a s t a

Mÿncÿ, mÿn dÿyiøilirÿmSon iki saat ÿrzindÿ mÿn xeyli dÿyiømiøÿm.

K o l b i

Mÿncÿ, mÿn dÿ dÿyiøilirÿm. Amma biz nÿyi dÿyiøiklik adlandûrûrûq?..

L u k a s t a

Anlama adamûn mahiyyÿtindÿn yaxøûdûrmûVÿ bu necÿ olur ki, baø verir?..

K o l b i

Bunun baø vermÿsi baøqa bir inamûn baøa döøölmÿsi demÿkdir.



per artes

505

L u k a s t a

Ey, Колби, indi ki biz bir-birimiziBaøa döøörök, istÿrÿm ki, mÿnimHaqqûmda bir qÿdÿr ÷ox bilÿsÿn.Sÿn ÷ox tÿÿccöblÿnmÿli olacaqsan.

K o l b i

Tÿÿccöblÿnmÿli olacaüam?Xeyr, mÿn tÿÿccöblÿnmÿmiøÿm. Bu ÷ox qÿribÿ bir dönyadûr.Demÿk istÿyirÿm – mÿnim yaøadûüûm dönya.Bÿlkÿ, sizin mÿnøÿyinizÿ gþrÿ mÿn tÿÿccöblÿnÿ bilÿrÿm.Xeyr. Mÿn sÿnin nÿ÷i olmaüûna maraq gþstÿrirÿm.Amma adi mÿnada, sÿnin kim olmaüûna yox maraüûm.Sÿn bunumu demÿk istÿyirdin?Mÿn sÿni qÿbul etmiøÿm.

L u k a s t a

Qÿbul edilmÿk nÿ gþzÿl bir iø.Bil, mÿni he÷ bir kÿs qÿbul etmÿmiø.ßlbÿttÿ, faktlarûn yoxdur mÿnasûÈndi ki biz bu nþqtÿyÿ gÿlmiøikBunlarû bilÿrsÿn, budur ÿsasû.

K o l b i

Mÿn sÿnÿ hÿr øeyi sevinclÿ deyÿrdimAmma sÿn deyilÿcÿklÿrin ÷oxunu bilirsÿnArtûq mÿn sÿnÿ B. haqqûndaHÿm dÿ cÿnab Klaude haqqûnda demiøÿm.

506

L u k a s t a

Klaude mÿnÿ sÿn haqda he÷ nÿ demÿyibO, mÿnimlÿ ÷ox da danûømûr, lakin B.-yÿ gÿldikdÿ, istÿrdim ki, sÿnBax onun haqqûnda þzön deyÿsÿn.

K o l b i

Yalnûz bir øey vardûr ki, onu deyÿ bilÿrÿmAmma indi yox, bu mÿxfidir lap ÷ox-÷oxO, mÿnim valideynlÿrim haqdadûr.

L u k a s t a

Aha, sÿn belÿ sþylÿMÿncÿ, bunun dÿxli yoxAmma mÿnAtam, anam haqda deyÿ bilÿrÿm,Demÿk niyyÿtim dÿ var.

K o l b i

Bunun mÿsÿlÿyÿ bir dÿxli varmû?

L u k a s t a

Möÿyyÿn mÿnada var bunun dÿxli.Bir az bundan qabaq sÿn sþylÿdin ki,Biz ilk dÿfÿ gþröøÿndÿ bir-birimizdÿnsþz döøÿndÿ, mÿn saxta bir tÿÿssöratBÿslÿmiødim sÿnÿ. Mÿn bu iøi ÿvvÿllÿrElÿmiøÿm min kÿrÿ, baøqa-baøqa adamlaVÿ bununla hÿmiøÿ mÿn uüur qazanmûøam.Mÿn bu tÿÿssöratû yaratmaüa alûømûøamB. mÿnÿ hÿmiøÿ olub kþmÿk, o tÿÿssörataZor gÿlib, ancaq inanûb bir az. AmmaMÿnim haqqûmda o, hÿr bir øeyi bilir



per artes

507

O bilir ki, insanlar haqda nÿ döøönör, hamûsû hÿqiqÿt deyil.

K o l b i

Hÿqiqÿt olmayan nÿdir?

L u k a s t a

Hÿqiqÿt olmayan odur ki,Mÿn cÿnab Klaudenin mÿøuqÿsi olmamûøamVÿ ya onun mÿøuqÿsi olaraq B.-yÿ þtörölmÿmiøÿm.

K o l b i

Mÿn he÷ vaxt belÿ øey haqqûnda döøönmÿmiøÿm.

L u k a s t a

Sÿn bu haqda he÷ nÿ döøönmÿmisÿn.×ox-÷ox adam var bu haqda döøönmÿyÿnMÿn B. haqda bilmirÿm, o, ÷ox sÿxavÿtlidirMÿn inanmûram ki, onun buna acûüû tuta.Hÿm dÿ o, ÷ox aüûllûdûr.Vÿ o, ilk andan hÿqiqÿti anlayûrdû.

K o l b i

O, nÿ hÿqiqÿtdir belÿ?

L u k a s t a

ßgÿr mÿn onu desÿm, sÿn uüunub gedÿrsÿn.Mÿn yalnûz Klaudenin qûzûyam.

K o l b i

Onun qûzû!

508

L u k a s t a

Onun qûzû. Bu, mÿnfur bir hekayÿtdirMÿn anama nifrÿt edirÿm. He÷ vaxt baøa döøÿ bilmÿmiøÿm ki, Klaude necÿ olub ki, onu ha÷ansa xoølayûb.O uøaqlûq. Hÿmiøÿ kirayÿlÿrdÿ ke÷ÿn hÿyat vÿ qonøular øikayÿt etdikdÿ oradan qovulma.ßlbÿttÿ ki, Klaude ona pul verirdiMöntÿzÿm olaraq þdÿniø þdÿyirdi,Amma onun ona nÿ qÿdÿr az vÿ ya×ox pul vermÿsinin he÷ zaman bir mÿnasû olmamûødûr. Onun verdiyi pullar hÿr kvartalda yoxa ÷ûxûrdû.Xÿrclÿnirdi. Mÿncÿ, cin i÷kisinÿ vÿ ya mÿrclÿrÿ. Vÿ yalnûz o, mÿni qovandan sonra anladûm ki, o, þz gÿlirini necÿ qazanûrdû. Mÿni bufetdÿ qûfûlla qûfûllamûødû. Mÿnim yalnûz алты yaøûm vardû. Vÿ o, mÿni qûfûlda saxladûqdan sonra artûq doza qÿbul etdiyinÿ gþrÿ þldö.Sonra atam mÿni oradan ÷ûxartdû.Bunda bÿxtim gÿtirmiødi.Kifayÿt qÿdÿr yaøûm var idi ki,Bötön bunlarû yadda saxlayûm.

K o l b i

Sÿn Klaudenin qûzûsan!

L u k a s t a

Buna øöbhÿn qalmasûnßminÿm ki, o arzu edirdi kim isÿ olsunO, mÿnim ö÷ön ÷ox yaxøû ata olmuødur.Amma mÿn ona hÿmiøÿ bir øeyi xatûrlatmaq istÿyirÿm, o isÿ onu unutmaq istÿyir.



per artes

509

(фasilя)

Bÿs sÿn niyÿ he÷ nÿ demirsÿn?Sÿn øokamû döømösÿn?

K o l b i

Øoka döømöø? Xeyr... Bÿli. Sÿn baøa döøÿ bilmÿzsÿn.Mÿn izah etmÿk istÿrÿm, amma göcöm ÷atmûr,Mÿn bacara bilmÿrÿm.Aman Allah, niyÿ ki mÿnBax bu evÿ gÿlmiøÿm... Lukasta

L u k a s t a

Mÿn ÷ox yaxøû gþrörÿm ki, sÿn øoka döømösÿnKaø sÿn þz sifÿtini gþrÿydin. ×ox mÿyusamMÿnÿ elÿ gÿlir ki, ÿgÿr desÿydim ki,Mÿn Klaudenin mÿøuqÿsiyÿm, sÿn bu qÿdÿr øoka döømÿzdin.Klaude hÿmiøÿ mÿndÿn utanmûødûr.Èndi isÿ sÿn mÿndÿn utanûrsan. Mÿncÿ, sÿnMÿni baøa döøÿrsÿn ki, bic nÿ demÿkdir.Bu, o demÿkdir ki, he÷ kÿsÿ lazûm deyilsÿn.Mÿn bilirÿm, sÿn niyÿ øoka döømösÿn.Klaude mÿni þzönön bank hesabûndakûBir debil varlûq kimi qÿbul etmiødir.Mÿn þzömö xoølamûram. Hÿm÷ininO adamû xoølamûram ki, mÿni mÿcbur edir ki, onun olum.Amma sÿni xoølayûram, ÷önkiSÿn dÿ belÿ adamlarû xoølamûrsan.Vÿ mÿnÿ elÿ gÿlir ki, sÿn mÿnim ÿsl bir insan olduüumu gþrmÿk ö÷ön gÿlmisÿn.Bilirÿm ki, hÿqiqi insanam.

510

Bu, mÿnim ö÷ön yeni bir keyfiyyÿtdir.Mÿn tÿriflÿnmÿyi xoølamaüa baølamûøam.Vÿ indi mÿnÿ elÿ gÿlir ki, ÿgÿr kimsÿ, bir insan mÿni gþrmÿk istÿsÿ ki, mÿn, hÿqiqÿtÿn, kimÿm, Þzöm olmaq istÿrÿm.

K o l b i

Ah, Lukasta! Mÿn øoka döømÿmiøÿmSÿnin sþzlÿrinÿ gþrÿ, yox. Sÿnin döøöndöklÿrinÿ gþrÿ dÿ yox. Bu, mÿnim þzömönÞzömlÿ olan bir mÿsÿlÿdir.

L u k a s t a

Doürudan? Þzönlÿ! Sянin qiymÿtli varlûüûnla!Niyÿ sÿn þzönö o baüûn i÷indÿBaülayûb saxlamûrsan?Sÿn ki orada tÿnha qalmaüa sevinirsÿn.Ya da, bÿlkÿ, döøönörsÿn ki, bu, sÿninGÿlÿcÿk hÿyatûna pis tÿsir edÿ bilÿr.Èndi ki sÿn Klaudenin aüsa÷lû oülusanGöman ki, o, sÿni oüulluüa gþtörÿcÿkVarisliyi hÿm dÿ sÿnÿ þtörÿcÿk.Vÿ sÿn dÿ baøqa bir xanûm ElizabetlÿEvlÿnÿcÿk, ailÿ quracaqsan.Ancaq, Kolbi, iø ki belÿ gÿtirmiødirSÿn mÿni bacû kimi qÿbul etmÿlisÿn!Hÿtta mÿn hÿlÿ kö÷ÿ uøaüû olsam belÿ...

K o l b i

Sÿn belÿ sþzlÿr iølÿtmÿmÿlisÿn!Bil ki, bu sþzlÿr mÿni ÷ox incidirSanki, qûlûnc tÿk kÿsir.



per artes

511

L u k a s t a

Mÿn bundan da göclö sþzlÿr iølÿdÿ bilÿrÿmVÿ örÿyim istÿsÿ, iølÿdÿcÿyÿm dÿAmma baüûøla mÿni.Elÿ bil ki, i÷imdÿ bir aдam var vÿ o ÷ûxûr bayûraSÿn bilirsÿn, Kolbi, mÿn, hÿqiqÿtÿn, peømanamBötön etdiklÿrimi sÿnÿ dediyim ö÷önÈnan, peømanam bu gön.Amma döøönörÿm ki, buna fikir vermÿzsÿnQorxuram ki, sÿnin dÿ yazûüûn gÿlÿr mÿnÿAmma istÿmirÿm indi sÿn mÿnim÷ön qÿm ÷ÿkÿsÿn. ×ox saü ol.ßvvÿl bunlarû demÿk istÿyirdimLakin demÿdim. Yalnûz, bil ki, mÿzÿlÿndimMÿnÿ elÿ gÿldi ki, bötön bunlarû desÿm sÿnÿ,Hÿr øey bir anda ÿla olacaq ondaAmma indi onun ÿksini gþrörÿm. Gþrörÿm ki, daha da pis oldu.Bu, ona bÿnzÿyir ki, sÿn tÿnhalûqdan yaxa qurtarmaüa ÷alûødûüûn bir anda, tÿnhalûq yaüûr sÿnin baøûna. Döøönÿndÿ ki, bu bÿladan ÷ûxmaq istÿyirsÿn, þzönö bÿlanûn daha da dÿrinliyindÿ gþrörsÿn.Vÿ nÿhayÿt, gþrörsÿn ki, ÷ûxûø tapa bilmirsÿn.Di yaxøû, mÿn getmÿliyÿm.

K o l b i

Sÿn hÿlÿ getmÿmÿlisÿn!Daha bir øey vardûr ki, mÿn izah etmÿk istÿrdim.Tÿlÿsmÿ, mÿn dÿ gedÿcÿyÿm, mÿn vÿdimi pozuram,

amma...

512

L u k a s t a

Mÿn inanmûram ki, izah etmÿyÿ bir øey qalmûødûr.Amma sÿnin sifÿtindÿki o ifadÿni he÷ vaxt, he÷ vaxt unuda bilmÿrÿm.Mÿn sÿnÿ anam vÿ Klaude haqqûnda deyÿndÿ...Mÿn bic ola bilÿrÿm. Amma mÿnim þz øÿxsiyyÿtim vardûr. Bÿli, hÿmiøÿ B. olmuødur. Vÿ mÿn B.-ni hÿmiøÿ yöksÿk qiymÿtlÿndirmiøÿm.

K o l b i

Lukasta, gþzlÿ!

(Kaüan i÷яri daxil olur.)

K a ü a n(B.Kaüan i÷яri girir ki, yeni mяnzili gþrsön.

O, burada Lukastanû gþrör.)

Mÿn bilirdim ki, onun mÿnzilÿ birinci girdiyini gþrÿcÿyÿm.Kaüanûn fÿhminÿ inan! Mÿn sÿni qoruyan mÿlakÿyÿm.Mÿn sÿni, Kolbi, Lukastadan qorumalûyam.

L u k a s t a

Èndiki anda sÿn mÿni qoruyan mÿlakÿmsÿn B.Sÿn mÿni bayûra, nahara aparmalûsan. È÷ki ö÷ön

örÿyim gedir.

K a ü a n

Mÿn Kolbiyÿ demiøÿm ki, he÷ vaxt i÷kilÿri qarûødûrmasûn. ßgÿr istÿmirsÿnsÿ qadûnlar sÿnin baøûna dolansûn.Vÿ sÿnin kimi vÿ Lizzi kimi bir cöt adamyeyÿn pÿlÿng arasûnda onun möhafizÿ÷iyÿ ehtiyacû vardûr.



per artes

513

L u k a s t a

Kolbinin sÿnin möhafizÿ hay-köyönÿ yox ehtiyacûVÿ B. Lizzi ilÿ mÿnÿ gÿldikdÿ, sÿn Lizzinin yolunu kÿsmÿsÿn, daha yaxøûdûr. Qoy Lizzi þz ovunu ovlasûn.Amma mÿnÿ dÿxli olan bir øey vardûr ki, indi mÿn acam yaman.Vÿ gÿrÿkdir ki, mÿnÿ sÿn yaxøû nahar verÿsÿn.

K a ü a n

Sÿni yedizdirÿcÿklÿr, hÿr øeyin þz vaxtû varMÿn gÿlmiøÿm ki, yeni subaylar kvartallarûnû yoxlayam vÿ Kolbiyÿ uüur arzulayam. Mÿn hÿr an uüur qazanmayanHÿr kÿsÿ uüur arzulayûram.

K o l b i

Bir stÿkan albalû øirÿsi i÷ÿrsÿnmi?

K a ü a n

Bÿli, mÿn bir stÿkan albalû øirÿsi i÷ÿrÿmÈ÷ÿrÿm ki, mÿnzilinÿ uüur gÿlsinLukasta da hÿm÷inin.Lukasta, bu øirÿ sÿnÿ kokteyldÿn daha yaxøûdûr.

L u k a s t a

Bilirsÿn ki, sÿn,Mÿn kokteyl istÿmirÿm.

K a ü a n

Sÿn bunu i÷mÿlisÿn. Kolbinin naminÿ vÿ sÿn ona xoøbÿxt subay hÿyatû da arzu etmÿlisÿn!ßlbÿt ki, hÿmiøÿ mödaxilÿ edÿn Lizzinin onu subaylûqdan

mÿhrum edib-etmÿmÿsindÿn ÷ox øey asûlûdûr.

514

Kolbi, onunla ciddi ol.Þz höququnun þzÿlliyini qoruÈndi ciddiyyÿt vaxtûdûr.Èmkan vermÿ ki, o, sÿrhÿddi aøsûn.

L u k a s t a

Elÿ bil ki, hamû kimi sÿn ondan qorxmursan!

K a ü a n

Belÿ ki, mÿn hÿmiøÿ ÷alûømûøamQa÷am ondan.

L u k a s t a

×önki o, he÷ zaman sÿni izlÿmÿk fikrindÿ olmamûødûr.

K a ü a n

Bÿli, mÿn ilk ÿvvÿl ÷ox pis tÿÿssörat oyatdûmMÿn gþrdöm ki, bu lazûm idi.Qorxuram ki, Kolbi, sÿn yaxøû tÿÿssörat yaradasan,Onda sÿnin iøin xarab olacaq.Demÿliyÿm ki, sÿnin iø dözÿltmÿk ösulundan xoøum gÿldi.

K o l b i

Xanûm Elizabet dekorasiyanû þzö se÷miødir.

K a ü a n

Onda mÿn ÿmin deyilÿm ki, onu xoølayûram. Sÿn rÿnglÿri dÿyiømÿlisÿn. Bu rÿng bir qÿdÿr tutqundur. Sÿnÿ daha parlaq rÿng lazûmdûr.Belÿ olsaydû, olduqca rahat gþrönÿrdi.Lukasta, ÿgÿr mÿn dÿ Kolbi kimi sÿliqÿli olsaydûm, he÷ vaxt þz øÿraitimi dÿyiømÿk haqda döøönmÿzdim.



per artes

515

L u k a s t a

Sÿn hÿmiøÿ bir daha döøönmÿkdÿ sÿrbÿstsÿn.

K a ü a n

Evlÿnmÿ bir qumardûr. Amma mÿn qumarbaz kimi doüulmamûøam.Vÿ mÿn he÷ vaxt qumara pul qoymamûøam.Kolbi daha ehtiyatlûdûr. Bilirsÿn dÿ, Kolbi, sÿn vÿ mÿn gÿrÿk birlikdÿ bizneslÿ mÿøüul olaydûq. Mÿn yaxøû duyan adamam.Amma bÿzÿn sÿhv edirÿm.Mÿn bir anda qÿrar qÿbul edirÿm.Amma sÿn he÷ zaman qaranlûqda bir addûm he÷ atmazsan bircÿ an.Sÿn hÿmiøÿ mÿni uzaqda saxlayûrsan.

K o l b i

Bu, boø øeydir.Sÿnÿ elÿ gÿlir ki, qumarbazsanSÿnin dÿ hamû kimi normal bir baøûn vardûr.He÷ zaman riskli iølÿrÿ baø qoшmazsan.Baøqa adamlara þzönö elÿ gþstÿrirsÿn ki, guya, sÿn qumarbazsanMÿn inanmûram ki, qumar oynayasanVÿ ya sonu bÿlli olmayan bir øeyÿ pul qoyasan.

K a ü a n

Burada nÿ isÿ bir øey var. Lukasta, sÿn bilirsÿn. Kolbi insan xarakterini yaxøû bilir.

L u k a s t a

Mÿncÿ, sÿn þzön xarakter bilicisisÿnSÿn niyÿ Kolbini qabaüa verirsÿn?

516

K a ü a n

Mÿn yaxøû bilirÿm, indi bizimlÿ Kolbi arasûnda olan fÿrq haqqûnda danûøacaüam. Sÿnin vÿ mÿnim istÿdiyim yega-nÿ øey tÿhlökÿsizlik vÿ hþrmÿtcillikdir! Kolbi he÷ vaxt hþrmÿtcillik haqqûnda döøönmör. O elÿ bu ruhda doüul-muø vÿ bþyömöødör. Mÿn Kolbi kimi olmamûøam. Mÿn bir atûlmûø uøaüam. Siz bunu bilmirdiniz. He÷ vaxt mÿnim he÷ bir valideynim olmayûb. Ona gþrÿ dÿ istÿyirÿm ki, øÿhÿr dÿ bir göc sahibi olum. Bötön göclö øirkÿtlÿrin heyÿ-tin dÿ olum. ×önki mÿnim ÿcdadûm yoxdur. Qÿtiyyÿn he÷ bir ÿcdadûm.


Mÿn gÿlmiøÿm ki, mÿnzilÿ baxamØökör ki, indi i÷ÿri kþ÷mösÿn.Sÿn deyÿ bilmirsÿn ki, dekorasiya planû necÿ olmalûdûr. Orada yaøamayûnca planûn döz olub-olmamasûnû deyÿ bilmÿzsÿn.Ona gþrÿ gÿldim ki, sizi tÿzÿ mÿnzildÿ gþrÿm.Deyirdiniz ki, siz getmÿk özrÿsiniz?

K a ü a n

Biz istÿyirdik ki, bayûrda yemÿk yeyÿk.Lukasta ÷ox acdûr.


Acdûr? Saat altûda? Yemÿyi harada yeyÿcÿksiniz?

Mÿn bilirÿm yerini. Bir øansdûr ki, Herbal restoranûnda yemÿk yemÿyi sûnaqdan ke÷irÿk. Mÿn oranû sizÿ tþvsiyyÿ edi rÿm. Orada tez dÿ yemÿk olar. ßksÿr adamlar yeddinin yarûsû yemÿk yeyir. Orada ÷ox dadlû salat vardûr. Mÿn ki demi øÿm, cÿnab Kaüan, sÿn olduqca ÷ox salat yeyirsÿn.



per artes

517

Yadûndadûrmû, mÿn sÿni mÿcbur etdim ki, önvanû qeyd edÿsÿn vÿ mÿncÿ, siz hÿlÿ orada olmamûsûnûz?

K a ü a n

Mÿsÿlÿ burasûndadûr ki, önvan mÿndÿ deyil.Lukasta, olarmû biz oraya birlikdÿ gedÿk?

L u k a s t a

Mÿn elÿ acam ki, hÿtta Herbal salatû da yeyÿ bilÿrÿm.


Narahat olmayûn. Elÿcÿ mÿnim adûmû deyin, cÿnab KaüanVÿ sol köncdÿki masada ÿylÿødirmÿyi xahiø edin.Oradakû xþrÿkpaylayan ÿn yaxøû xþrÿkpaylayandûr.

L u k a s t a

Gecÿniz xeyrÿ qalsûn.

K a ü a n

Vÿ ÷ox saü olun. Siz ÷ox gþzÿl mÿslÿhÿt verirsiniz.

(Kaüan vя Lukasta mörяxxяs olurlar.)


O iki gÿnci buraya tÿyinatla gþndÿrmiødilÿr, yoxsa onlar þzbaøûna gÿldilÿr?

K o l b i

Mÿn Lukastanû dÿvÿt etmiødim. O, mÿndÿn xahiø etmiødi ki, onun ö÷ön ÷alûm.

518


Sÿn onu Lukasta adlandûrûrsan? Èndiki gÿnc adamlar bötþv lökdÿ familiyalarûnû atûrlar.

Amma, Kolbi, sÿnÿ bir incÿ irad tutsam, incimÿzsÿn?

Mÿn qorxurdum ki, sÿn cÿnab Kaüanla vÿ miss Angellÿ yaxûn dostluq edÿsÿn.

Gþrörÿm ki, ÷ox ÷ÿtin hÿyat sörörsÿn. Onlar sÿnÿ ÷ox diqqÿt yetirirlÿr.

Onu bil ki, sÿn onlarûn hÿr ikisinin maraq dairÿsindÿsÿn. Onlar sÿnin kimi adamlarûn cÿmiyyÿtindÿ olmamûølar. Vÿ tÿbii ki, istÿyirlÿr ki, sÿni ÿlÿ alsûnlar. Mÿn bir yaølû adam olaraq sÿnlÿ daha sÿrbÿst danûøûram.

K o l b i

Amma, xanûm Elizabet...


Hÿr halda, sÿndÿn yaølûyam vÿ hÿyatûn möxtÿlif yollarûnda xeyli tÿcröbÿliyÿm.

K o l b i

Amma, xanûm Elizabet, siz nÿyÿ etiraz edirsiniz?Onlarûn hÿr ikisi ziyalûdûr vÿ .... mehribandûr.


Mÿn demirÿm ki, onlar ziyalû vÿ mehriban deyillÿr.Mÿn he÷ bir hiylÿ, fÿsad iølÿtmirÿm.Lakin onlar daha ÷ox dönyÿvi vÿ materialistdirlÿr.Vÿ... daha ÷ox vulqardûrlar. Onlar sÿnin tayûn deyillÿr.



per artes

519

K o l b i

Mÿn demÿzdim ki, onlar vulqardûrlar. Bÿlkÿ, mÿn vulqaram?Mÿnim tayûm dedikdÿ siz nÿyi nÿzÿrdÿ tutursunuz?Mÿn þzöm bunu bilmirÿm, amma bilmÿk istÿrdim.


Èlk ÿvvÿl lazûmdûr ki, sÿn, qohum-ÿqrÿbana qaynayûb-qarûøasan.

Mÿn sÿni ilk dÿfÿ gþrÿndÿ dedim þzöm-þzömÿ: “O, yaxøû tÿrbiyÿ alûb”. Mÿn sÿnin haqqûnda he÷ nÿ bilmirdim.

Amma insanda olan tÿrbiyÿni gþrdökdÿ onun kimliyini bilmÿyÿ ehtiyac qalmûr.

Èkincisi, sÿnin intellektual cÿmiyyÿtÿ ehtiyacûn vardûr.

Artûq bu, sÿnin tanûølûq dairÿni bir qÿdÿr mÿhdudlaødûrûr.

×önki, tÿÿccöblö cÿhÿt burasûndadûr ki, yaxøû tÿrbiyÿ almûø adamlar bÿzÿn ziyalû adamlardan döøörlÿr uzaq.

Vÿ bundan da tÿÿccöblösö budur ki, ziyalû adamlar tÿrbi-yÿ siz olurlar.

Amma bu hÿlÿ hamûsû deyil.

Sÿnÿ ziyalû, lakin tÿrbiyÿli adamlar lazûmdûr.

Qoy onlar mÿnÿn tÿrbiyÿli olsunlar vÿ nadir adamlar olsunlar.

K o l b i

Bu, mÿnim tanûølarûmûn sayûnû ÷ox-÷ox azaldacaqdûr.Bilmirÿm ki, siz deyÿn adamlarû mÿn haradan tapûm.


Onlar tapûla bilÿrlÿr,Amma mÿn bu gön mÿnzilÿ baxmaüa gÿlmiøÿm.Bilmÿk istÿrdim, gþrÿk rÿng ÷alarû sÿnÿ yaraøûrmû?

520

Mÿncÿ, yaraøûr. Divarlar, pÿrdÿlÿr vÿ mebelin ÿksÿriyyÿti. Amma yox yazû stolu.Bu yazû stolu haradan gÿlib bura ÷ûxûb?

K o l b i

Bu, ofis partasûdûr. Cÿnab Klaude onu mÿnim ö÷ön tapûb.Mÿn dedim ki, otaqda mÿnÿ parta lazûm deyil.Bilirsiniz, mÿn iøimin ÷oxunu burada edÿcÿyÿm.


Bÿs onun östöndÿki o kÿfÿnÿ bökölmöø ÿøya nÿdir?Mÿnÿ demÿ ki, o makinadûr.

K o l b i

O makinadûrMÿn artûq burada iølÿmÿyÿ baølamûøamHal-hazûrda øirkÿtin hesabatû özÿrindÿ iølÿyirÿm.


Mÿn bu otaüû bÿzÿyÿndÿ hesabatlarVÿ makinalarû nÿzÿrÿ almamûøam.

K o l b i

Mÿn elÿ bu cör otaüû xoølayûram.

X a n û m E l i z a b e t(аyaüa qalxaraq)

Mÿn gömöøö ÷ÿr÷ivÿ i÷ÿrisindÿ bir øÿkil gþrörÿmTÿÿssöf ki, sÿni tÿlimatlandûrmalû olacaüam, KolbiRÿfdÿ gömöøö haøiyÿ i÷ÿrisindÿ olanFotoportretlÿr qonaq otaüû ö÷ön he÷ dÿ yaxøû deyildir.Olarmû ki, mÿn onu oradan gþtöröm?Göman ki, sÿnin yataq otaüûn foto suvenirlÿr ö÷ön elÿ ÿn yaxøû yerdir.



per artes

521

(O, portreti яlindя tutaraq oturur.) Nÿ demÿk istÿyirdim? Hÿ, yadûma döødöSÿn yenidÿn dönyaya gÿlmÿyÿ inanûrsan?

K o l b i

Xeyr, demÿk istÿyirÿm ki, mÿn bu haqda he÷ zaman döøönmÿmiøÿm.


Mÿn dÿ deyÿ bilmÿrÿm ki, buna inanûram.Bir möddÿt inanûrdûm. Mÿn bir doktrina da oxumuøam.Amma demÿk istÿyirdim ki, hÿtta mÿn buna inansam belÿ, biz bir-birimizi ÿvvÿlki zöhurlardan tanûmûø olmalûydûq.Bu, sÿnin anandûr?

K o l b i

Xeyr. Xalamdûr. He÷ vaxt anamûn özönö gþrmÿmiøÿm.Mÿn dönyaya gÿlÿndÿ o þlöb.


Sÿn dönyaya gÿlÿndÿ o þlöb?Bÿs sÿnin he÷ yaxûn qohumlarûn vardûrmû?Qardaøûn, ya bacûn?

K o l b i

Xeyr, bacûm, ya qardaøûm yoxdur.Digÿr qohumlara gÿldikdÿ, mÿn uøaq olanda onlardan he÷ birini tanûmamûøam. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, mÿn qohumlarla he÷ vaxt maraqlanmamûøam.

522


Sÿn þz qohumlarûnû tanûmaq istÿmÿmisÿn! Mÿn baøa döøö-rÿm ki, þzönö necÿ hiss edirsÿn. Mÿn dÿ valideyn lÿrimi he÷ xoølamamûøam! Mÿnim bir dayÿm var idi, ÿslindÿ bir ne÷ÿsi vÿ onlarûn hamûsûna nifrÿt edirdim. Sÿn dÿ dayÿ tÿr-bi yÿsi gþrmösÿn?

K o l b i

XeyrXalam mÿni bþyödöb.


Sÿnin ondan da zÿhlÿn gedirdimi, yox, ÿlbÿttÿ yox.

Yoxsa sÿn onun portretini saxlamazdûn. ßgÿr sÿn he÷ vaxt valideynlÿrini tanûmûrdûnsa... Bÿs atan yaøayûrmû?

K o l b i

Atamû he÷ zaman tanûmamûøam.


ßgÿr sÿnin he÷ vaxt dayÿn olmayûbsa vÿ sÿn valideyn lÿ ri-nin he÷ birini tanûmûrsansa, о halda nifrÿtin nÿ olduüunu bilmÿzsÿn.

K o l b i

Amma sizin ki valideynlÿriniz olmuødur vÿ øöbhÿ yox ki, ÷oxlu qohumlarûnûz vardûr.


Paho, arû beчÿsi qÿdÿr qohumlar! Vÿ elÿ dÿ xoøagÿlmÿz adamlar!

Mÿn þzömö qartallar yuvasûnda gþyÿr÷in kimi hiss edirdim.



per artes

523

Onlar elÿ yûrtûcûlardûr ki, hÿmiøÿ digÿrlÿrini þldörör vÿ onlarû yeyirlÿr. Bununla belÿ, bizim uøaqlûüûmûz bir-birinÿ oxøar olmalûdûr.

Bunlar yalnûz sÿthi fÿrqlÿrdir.

Yÿqin ki, sÿn qohumlarû olmayan tÿnhasan. Nÿ bacûn olub, nÿ dÿ qardaøûn.

Mÿn dÿ tÿnha olmuøam. ×önki onlar saysûz-hesabsûz olub, amma hamûsû da yararsûz olub.

Onlar mÿni mÿcbur edirdilÿr ki, mÿn þzömö atûlmûø adam kimi hiss edim. Sÿn bilirsÿn, Kolbi, uøaq olanda mÿnim beynimdÿ ö÷ fikir dolaøûrdû. Vÿ bu haqda mÿn he÷ kÿsÿ he÷ nÿ demÿmiøÿm. Gþrÿsÿn, sÿndÿ belÿ fikirlÿr var idim?

K o l b i

Onlar hansû fikirlÿr idi?


Birinci fikir o idi ki, mÿn ÷irkin idim. Amma bundan xÿbÿ-rim yox idi. Sonra isÿ, mÿnim zehnim zÿif idi. Vÿ mÿn bundan da xÿbÿrdar deyildim. Nÿhayÿt, mÿn tapûlma bir uøaq olmuøam vÿ bu haqda da bilmÿmiøÿm. ßlbÿttÿ, mÿn ÷irkin olduüuma gþrÿ, hÿm÷inin yaddaøûmûn zÿif olmasûna gþrÿ qorxurdum. Amma, bilirsÿn, ÿslindÿ, mÿn atûlmûø uøaq olduüumu bilÿndÿ xoøhal oldum – ya da dÿyiøik döømöø olduüumu demÿk istÿyirÿmmi, bunu deyÿ bilÿrÿmmi?

K o l b i

He÷ mÿn dÿ bilmirÿm ki, siz nÿyi nÿzÿrdÿ tutursunuz.


Hÿr÷ÿnd bu ola bilÿr ki, mÿn oraya aid olmaq istÿmirÿm. Mÿn inanmaq istÿmirdim ki, atam adi bir qraf olmuødur! Mÿn inana bilmirdim ki, anam elÿ mÿnim anamdûr.

524

Mÿnim ÷ox sÿfeh fantaziyalarûm vardû. ×ox sÿfeh bir qûz idim.

×ox da romantik idim. Bu, o demÿkdir ki, mÿn þzömö ÷ox fÿrqli hiss edirdim. Sonra isÿ mÿn “Øÿrq mödrikliyi” kitabûnû oxudum. Vÿ bir möddÿt insanûn yenidÿn tÿzahör etmÿsinÿ inandûm. O kitabda hÿr øey izah edilirdi. Èndi isÿ mÿn ona inanmûram. Bu yalnûz bir faza idi. Amma o, hÿr øeyi ÷ox sadÿ hÿll edirdi!

Fikirlÿøÿ bilmÿk ki, insanûn yer özöndÿki valideynlÿri yal-nûz bir vasitÿdirlÿr ki, sÿni yenidÿn dönyaya gÿtirsinlÿr vÿ bir adamûn ÿcdadû digÿr insanûn þvladûdûr. ßlbÿttÿ, bizim daxilimizdÿ nÿ isÿ bir øey vardûr. Bizim hÿr birimi-zin i÷indÿ vÿ nÿsildÿn-nÿslÿ ke÷ir. Amma hÿr birimizdÿ dÿ he÷ nÿyÿ bÿnzÿmÿyÿn cÿhÿtlÿr vardûr. Elÿ bir cÿhÿt ki, biz ÿbÿ diy yÿt dÿn gÿlmiøik. Nÿ isÿ birbaøa... Allah tÿrÿfindÿn gþn dÿ ril mi sÿn. Bu, o demÿkdir ki, biz hÿr birimiz kimÿ isÿ yaxûn olmaq dan daha ÷ox Allaha yaxûn olumuøuq. Sÿn uøaq olarkÿn harada yaøamûsan?

K o l b i

Teddinqtonda.


Teddinqton! Hansû ÿyalÿtdÿ?

K o l b i

Bu, Londona ÷ox yaxûndûr.


Sÿn dÿ mÿnim kimi kÿnddÿ bþyömösÿn, Teddinqton. Göman ki, bu haqda mÿn eøitmiøÿm. Bþyök bir evdÿmi bþyö mösÿn?



per artes

525

K o l b i

Xeyr, ÷ox ki÷ik bir evdÿ.


Amma sÿnin xalan vardû. O, sÿnÿ sÿdaqÿtli idi.He÷ øöbhÿm yox ki, o, sÿdaqÿtli idi.Xalanûn adû nÿdir?O, Simpkinzdirmi?

K o l b i

Xeyr. O, evli idi. Adû Quzzarddûr.


Quzzard! Sÿn Quzar dedinmi? Qeyri-adi bir ad – Quzzard. Mÿncÿ, sÿn belÿ dedin. Bu ad mÿnÿ nÿ isÿ deyir.

Bÿli, Quzzard. Bu, belÿ bir addûr ki, mÿn onu hÿmiøÿ soraq lamûøam.

K o l b i

Ola bilsin ki, ÿvvÿllÿr siz bu ada rast gÿlmisiniz.Hÿr÷ÿnd, dediyiniz kimi bu ÷ox yayûlmayan bir addûr.Siz mÿnim xalamû tanûya bilmÿzdiniz.


Xeyr, mÿn sÿnin xalana he÷ zaman rast gÿlmÿmiøÿm.Amma ad mÿnÿ tanûødûr. Kolbi, sÿnin ne÷ÿ yaøûn var?

K o l b i

Èyirmi beø.


Èyirmi beø. Atanûn baøûna nÿ iø gÿldi?

526

K o l b i

Nÿ deyim... Mÿnim atam olmayûb.Anlayûrsûnûz... Mÿn qeyri-qanuni uøaq olmuøam.


Bÿli, demÿli, qeyri-qanuni uøaq olmusan. Demÿli, sÿnin tanûdûüûn yeganÿ qohumun sÿnin xalan olmuødur ki, onun da adû xanûm Quzzarddûr. Vÿ sÿn onu hÿmiøÿ “xala” adlan-dûrmûødûn?

K o l b i

Niyÿ dÿ yox. O, mÿnim xalam idi.


Vÿ demÿli, sÿnin anan xanûm Quzzardûn bacûsû olmuødur. Göman edirÿm ki....

K o l b i

Onun bacûsû xanûm Quzzarд mÿnim xalam sayûlûr.


Sÿn ÿminsÿnmi, kimi ki sÿn xalan hesab edirsÿn, onun bacûsû sÿnin anandûr?

K o l b i

Niyÿ ki, xanûm Elizabet, niyÿ ki mÿn øöbhÿ etmÿliyÿm?Mÿnim xalam elÿ bir naüûl uydura bilmÿz.


ßlbÿttÿ, uydura bilmÿz, ÿgÿr doürudan da, o, sÿnin xalandûrsa, хanûm QuzzardlaCÿnab Quzzardûn he÷ uøaqlarû vardûrmû?



per artes

527

K o l b i

Onlarûn þz uøaqlarû olmamûødûr. Demÿk olar ki, onlarûn ki÷ik bir oülan uøaüû olub ki, o da mÿn ÷ox ki÷ik olanda þlmöødör. Mÿn onu xatûrlamûram. Mÿnÿ onun haqqûnda danûøûblar. Amma tÿÿccöblÿnmÿyÿ bilmirÿm ki, siz niyÿ bu qÿdÿr mÿnlÿ maraqlanûrsûnûz? Mÿnim soy-kþköm barÿdÿ elÿ bir maraqlû øey yoxdur. ßmin olun ki yoxdur.


Kolbi, bu, sÿnin xÿbÿrdar olduüundan daha da maraqlû ola bilÿr.

(qapûda zяng sяsi)

Kimdir?

(Cяnab Klaude i÷яri daxil olur.)


Elizabet! Mÿnÿ dedilÿr ki, sÿn Kolbi ilÿ birlikdÿsÿn.

Ona gþrÿ zÿng vurmaq ÿvÿzinÿ þzöm gÿlmiøÿm ki, nitqi min qeydlÿrini Kolbiyÿ verim. Bunlar mÿnim nitqimin qeyd lÿ-ri dir. Mÿn bu nitqi Potters Company ö÷ön etmÿliyÿm.

K o l b i

Mÿn inanûram ki, o, sabah axøam olacaq.


Bÿli, elÿdir.

Sÿn bilirsÿn ki, gÿrÿk ÿvvÿlcÿ nitqimi yazam, sonra isÿ onu ÿzbÿrlÿyÿm. Mÿn danûøarkÿn qeydlÿrdÿn istifadÿ edÿ bil-mÿ rÿm. Gÿrÿk mÿnim nitqim sinÿdÿftÿr ola. Bÿzi baø lûq-larû cûzma-qara etmiøÿm. Gþr onlarû mÿnim ö÷ön redаktÿ edÿ bilÿr sÿnmi? Bir-iki kÿskin ifadÿlÿr iølÿt. Nitq on dÿqiqÿ ÷ÿk mÿ li dir. Sabah biz bu mÿsÿlÿyÿ bir daha qayûdarûq.

528

K o l b i(qeydlяrя baxaraq)

×alûøaram.


Mÿsÿlÿ belÿdir, Elizabet,Döøönörÿm ki, Kolbi Eggersondan daha ÷ox bizÿ kþmÿk edÿ bilÿr.Mÿn Eggersona deyÿ bilmÿzdim ki, o, mÿnim ö÷ön nitq yazsûnYeri gÿlmiøkÿn, Kolbi, piano necÿdir?

K o l b i

×ox ÿla bir pianodur. Belÿ bir pianoda mÿn he÷ vaxt ÷almamûøam.Elÿ qÿøÿng alÿtdir ki, mÿnim ö÷ön ÷ox yaxøûdûr.


Sÿnin pianinon gÿrÿk yaxøû olsun.Pianon yaxøû olsa, yaxøû da ÷alarsan.


Klaude!


Nÿ olub, Elizabet?


Mÿn yenicÿ qorxunc bir kÿøf etmiøÿm!Hamûsû da ad vasitÿsilÿ vÿ örÿyÿdamma vasitÿsilÿAmma gÿrÿk bu söbut olunsun.Hÿqiqÿt özÿ ÷ûxmalûdûr.Bu Kolbi. Bu Kolbi mÿnim itmiø uøaüûmdûr!



per artes

529


Nÿ? Sÿnin uøaüûn, Elizabet? Aman Allah, sÿni belÿ döøönmÿyÿ nÿ sþvq edir?


Mÿn bu xanûm Quzzardû gþrmÿliyÿm.Mÿn onunla öz-özÿ dayanmalûyam.Bu, sadÿcÿ, bir uyüunluq ola bilmÿz.Bu, ÿvÿzsiz bir øeydir, elÿ deyilmi, Klaude?Bununla belÿ, ÿgÿr bu, sadÿcÿ, uyüunluq olsa, daha ÷ox ÿvÿzsiz bir hadisÿ olacaqdûr. Kaø bu uyüun gÿlÿydi.Ola bilsin ki, mÿn buna inanmamalûyam.Ola bilsin ki, mÿn sÿhv edirÿm ki, bu haqda belÿ ÿminliklÿ döøönörÿm.Amma mÿnÿ elÿ gÿlir ki, fÿlakÿt sÿni yenidÿn mÿnÿ geri qaytarmûødûr.Vÿ sÿn Klaude, Eggersonla mÿnim ö÷ön bir sÿnÿd dözÿltmisiniz. Mÿncÿ, mÿn haqlûyam, Klaude, de ki, mÿn haqlûyam.


Bÿs, Elizabet, sÿni inanmaüa nÿ sþvq etmiødir ki, Kolbi sÿnin oülundur?


Aha, mÿn unutmuøamSÿn o zaman i÷ÿri girdin ki, hÿqiqÿt mÿnÿ agah olmaqla mÿni hÿyÿcana gÿtirmiødi.Xanûm Quzzard!Klaude, Kolbini xanûm Quzzard bþyötmöødör.

530


Mÿn bunu bilirÿm. Bÿs bu hadisÿ necÿ olaBilÿr ki, Kolbini sÿnin oülun etsin?


Bu o addûr ki, bötön bu illÿr ÿrzindÿMÿn bu adûn sahibini axtarmûøam.Bu adû vÿ baøqa bir ad olan “Teddinqton” adûnûTeddinqtonlu xanûm Quzzard. Mÿnim bötön bildiyim bax elÿ bu idi.Sonra isÿ Toni þldöröldö, sÿnin bildiyin kimi, Afrikada. Vÿ mÿn xanûm Quzzard adûnû itirmiøÿm.


Èndi mÿn bunlarû уъ-уъа ÷alayûramSÿn mÿndÿn Kolbinin ailÿsi haqqûnda soruødun...


Vÿ o, Teddinqton adûnû ÷ÿkÿndÿAraya zÿif bir ÿks-sÿda gÿldiVÿ sonra isÿ cÿnab Quzzard! Bu, döz olmalûdûr.


ßlbÿt ki, bu ÷ox ÿlamÿtdar bir uyüunluqdur. ßgÿr doüru-dan da, uyüundursa. Amma Elizabet, qorxuram ki, nÿ baø vermiødirsÿ, artûq ke÷miødÿ qalmûødûr.

Sÿn Kolbi haqqûnda döøönmÿyÿ baølayarkÿn þz oülunun necÿ olmasû barÿdÿ döøönörsÿn. Sonra isÿ onu þz oülun kimi gþrörsÿn. Еøitdiyin hÿr hansû bir digÿr ad sÿnin ö÷ön dözgön sÿslÿnir.



per artes

531


Aha, Klaude, sÿn niyÿ ki belÿ skeptik olmalûsan? Biz xanûm Quzzardû gþrmÿliyik vÿ vadar etmÿliyik ki, bunu etiraf etsin.


Baüûøla, Elizabet. ßgÿr xanûm Quzzard gÿlib etiraf edÿrsÿ, bu, sÿnin gþzlÿdiyindÿn ÷ox fÿrqli bir øey olacaqdûr. Kolbi, deyÿsÿn, biz ona imkan vermÿliyik ki, o, bu hÿqiqÿti bilsin.

K o l b i

Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bildiyim he÷ nÿ yoxdur, tamamilÿ he÷ bir øey yoxdur ki, mÿn onun haqqûnda danûøam. Bu mÿsÿlÿni sizin ixtiyarûnûza buraxûram.


Mÿn sizÿ bir gön demÿliydim ki, belÿ bir mÿsÿlÿni sizdÿn kÿnar saxlamaüa nifrÿt edirÿm. Èndi gþrörÿm ki, bu mÿsÿlÿni mÿn sizÿ elÿ qabaq da deyÿ bilÿrdim.

Amma ömid bÿslÿmiødim ki, indi bu ömid mÿnÿ ÷ox sÿfeh gþrönör... Nÿ baø verirsÿ, sanki, baø verÿn hadisÿ elÿ insanûn planlaødûrdûüû bir øeydir. Mÿn ömid bÿslÿyirdim ki, sÿn Klaudeni ÷ox istÿyÿcÿksÿn vÿ o gÿlib sÿnin þz oülunun yerini tuta bilÿcÿkdir. ßgÿr sÿn onu ÿvvÿlcÿ yaxøû tanûsan, onu oüulluüa gþtörÿ bilÿrsÿn.


ßlbÿttÿ, mÿn onu oüulluüa gþtörmÿk istÿyirÿm, Klaude!Amma ÿgÿr mÿnÿ þz oülumu oüulluüa gþtörmÿyÿ icazÿ versÿlÿr.

532


Elizabet, bu, mÿnim demÿk istÿdiyim deyil.Kolbi mÿnim oülumdur.


Qÿtiyyÿn mömkön deyil, Klaude!Sÿnin qûzûn var. Èndi isÿ oüul istÿyirsÿn.


Mÿn he÷ vaxt sÿnin oülunu ÿlindÿn almaq niyyÿtindÿ olma mûøam. Ola bilsin ki, sÿnin oülun vardûr. Lakin onun adû Kolbi deyildir. Gÿrÿk bu haqda mÿn sÿnÿ illÿrcÿ qabaq demiø olaydûm.

Sÿnÿ Lukasta haqqûnda danûødûm vÿ sÿn mÿnÿ þz oülun haq qûnda danûødûn. Onun... bÿdbÿxtliyi haqqûnda vÿ demÿk olar ki, mÿn sÿnÿ Kolbi haqqûnda dedim. Amma demÿ dim ki, belÿ bir axmaq sÿbÿbdÿn indi o, ÷ox cÿfÿng sÿs lÿ nir ki, sÿnin dÿ oülun olub, lakin sÿn onu itirmisÿn, amma mÿn itirÿ bilmÿmiøÿm.

Bu, indi gölönc gþrönör. Lakin mÿnÿ tÿsir etdi. Elÿ hesab etdim ki, þzömö sakit saxlasam, daha aüûllû hÿrÿkÿt etmiø olaram.

Mÿn anlayûrdûm ki, sÿn þz oülunu tapmaq ö÷ön ÿli uzanûlû qal mûsan. Ona gþrÿ dÿ döøöndöm ki, mÿn þz uøaqlarû-mûzû gþzlÿyÿcÿm. Sonra isÿ sÿnÿ bu haqda sþylÿyÿcÿ yÿm. Amma bu uøaqlar he÷ vaxt gÿlmÿdilÿr. Èndi isÿ mÿn ÿvvÿl qÿbul etdiyim qÿrara acû-acû tÿÿssöflÿnirÿm. Gÿrÿk mÿn deyÿy dim ki, mÿnim oülum var.


Bÿs nÿdÿn fikirlÿøirsÿn ki, Kolbi sÿnin oülundur?



per artes

533


Kolbi, xanûm Quzzardûn bacûsûnûn oüludur, o, Kolbi ana dan olanda þlmöødör. Xanûm Quzzard onu bþyötmöødör, ona tÿhsil vermiødir. Mÿn onun bþyödöyönö möøahidÿ etmiø-dim vÿ xanûm Quzzard da bilir ki, o, mÿniм oülumdur.


Bÿs, Klaude, Kolbi anadan olanda sÿn harada idin?


Mÿn harada idim? Kanadada, atam mÿni iøgözar sÿyahÿtÿ gþndÿrmiødi.Okeanûn o tayûndakû kapital qoyuluølarûnû þyrÿnmÿyÿ.


Onda hardan bilirsÿn ki, o bacûnûn uøaüû olmuødur.Ola bilsin ki, xanûm Quzzard bu hekayÿni þzö uydurmuødur...


Niyÿ o, bunu uydursun? Arvadûm hamilÿ idi.


Sÿndÿn pul qoparmaq ö÷ön, mÿn belÿ demÿzdim, amma uøaüû onun ÿlindÿ qoyub gediblÿr. Ata þlmöødö vÿ ona he÷ vaxt ananûn adûnû demÿmiødilÿr. Ana da xanûm Quzzar dûn adûnû unutmuødu. Ana mÿn idim, uøaq isÿ Kolbi idi; xanûm Quz zard döøönmöødö ki, sÿn bilsÿn oülun var, xoøbÿxt olacaq san, sÿn ona ÿlindÿn gÿlÿn yaxøûlûüû edÿcÿksÿn. ×önki sÿn qûz ö÷ön qayüû bÿslÿmiødin, elÿ deyilmi?

534


Bÿli, ÿlbÿt ki, mÿn qayüû bÿslÿdim. Olduqca ÷ox. Mÿn he÷ vaxt ÿvvÿllÿr he÷ kÿsi sevmÿmiødim.

X a n û m E l i z a b e t×ox yaxøû.

Bu elÿ hÿmin iø ki, baø tutmalûydû. Klaude, sÿn bilirsÿn ki, mÿnim baøûm bir o qÿdÿr dÿ yaxøû iølÿmir, baxmayaraq ki ÷alûøûram aüûllû olam. Lötfÿn, ÷alûøûb mÿnÿ kþmÿk elÿ.


Bu ola bilÿrdi. Lakin ÿminÿm ki, bu baø vermÿdi.


Aha, Kolbi, sÿnin instinktin sÿnÿ demirmi?


Aülûnda nÿ varsa, hamûsûnû bizÿ sþylÿ.Mÿn bilirÿm ki, bu vÿziyyÿt sÿnÿ daha ÷ox aürû bÿxø

edÿcÿk, nÿinki bizÿ.

K o l b i

Kaø bu daha sÿliqÿli bir aqoniya olaydû. Mÿn bilirÿm ki, bu sþhbÿt ÿrzindÿ iztirab ÷ÿkmiøÿm, yoxsa yox.

Mÿn yalnûz hiss edirÿm ki, lal olmuøam. ßgÿr bir aqoniya vardûrsa, bu, total bir aqoniyanûn tÿrkib hissÿsidir ki, bunu indi hiss edÿ bilmÿrÿm. Sadÿcÿ olaraq, laqeydÿm. Vÿ bötön sizin bu danûødûüûnûz möddÿtdÿ mÿn yalnûz döøönmöøÿm. Bunun nÿ dÿxli vardûr ki, mÿn kimin oüluyam? Siz baøa döømörsönöz ki, bir øÿxs valideynsiz yaøadûqda onun hÿyatûnda bir boøluq yaranûr ki, o, he÷ vaxt dola bilmÿz. He÷ vaxt. Mÿn sizin hÿr ikinizi xoølayûram. Hÿtta az qalûb ki, sizi sevÿm. Lakin bir dost kimi... qoca dostlar kimi,



per artes

535

valideyn kimi yox. Mÿn özr istÿyirÿm. Amma elÿ buna gþrÿ deyirÿm ki, mÿnim ö÷ön he÷ bir fÿrqi yoxdur ki, sizlÿrdÿn hansûnûz mÿnim valideynimsiniz.


Bÿs ana, Kolbi, mÿgÿr ana fÿrqli bir insan deyil?

Ana ilÿ oüul arasûnda hÿmiøÿ bir baülûlûq olur. Bunun he÷ dÿxli yoxdur ki, nÿ qÿdÿr möddÿtdir onlar bir-birindÿn ayrû döømöølÿr.

K o l b i

Xeyr, xanûm Elizabet. Vÿziyyÿt ya eynidir, ya da daha qÿd-dardûr. Tutaq ki, mÿn sizin oülunuzam. Demÿli, sadÿcÿ ola raq, bu bir faktdûr. Daha yaxøû olar ki, bu faktû bilmÿ yÿ-sÿn, ÷önki, bunu bilmÿk vÿ anlamaq ki, bu faktû bilmÿyin he÷ bir mÿnasû yoxdur, bu daha pisdir. O zaman ki mÿn ana dan olmuøam, siz mÿnim anam ola bilÿrsiniz, lakin siz mÿnim anam olmamaüû se÷irsiniz. Buna gþrÿ mÿn sizi gönah landûrmûram. Allah elÿmÿsin. Amma biz nÿticÿ ÷ûxart malûyûq. O zaman ki, mÿn dönyaya gÿlirdim, demÿli, mÿn anadan dönyaya gÿlirdim vÿ tutaq ki, o ana siz idiniz vÿ bu yaøa yan faktdûr. Èndi isÿ bu bir þlö faktdûr ki, þlö fakt lar i÷ÿri sindÿn he÷ bir diri fakt sû÷rayûb ortaya ÷ûxa bil mÿz. Èndi artûq olduqca gecdir. Mÿn indiyÿ qÿdÿr he÷ vaxt validey nimin olmasûnû arzu etmÿmiøÿm. Èndi isÿ mÿni vadar edir siniz ki, fikirlÿøÿm vÿ arzu edÿm ki, mÿnim kaø atam vÿ anam olaydû.


Dayan, Kolbi! Mÿnim aülûma nÿ isÿ bir øey gÿlib.

Klaude! Mÿn istÿmirÿm ki, o oüulu ki sÿn þzönönkö hesab edirsÿn, onu sÿnin ÿlindÿn alam. Vÿ sÿnin dediyindÿn mÿn belÿ anlayûram, yaxøû olardû ki, o, bizim hÿr ikimizin olsun, nÿinki tÿkcÿ sÿnin.

536

Bu, bizim hÿr ikimizin istÿdiyi bir øey olmayacaq. Amma bÿzi mÿnalarda daha yaxøû olacaq. Sÿnin özÿrinÿ gönahlar yaü dûrmaqla bizim hÿr ikimizi ondan mÿhrum etmÿk, Kolbi, ÷ox yaxøû bir ideyadûr. Mÿgÿr bizim hamûmûz xoø-bÿxt olmayacaüûq? Artûq, Klaude, mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bu mÿsÿlÿ bizi bir-birimizÿ daha da yaxûnlaødûrmûødûr.


Mÿn belÿ bir anlam ilÿ mÿmnun qalardûm vÿ ÿlbÿttÿ, bu, mÿnim nÿzÿrdÿ tutduüum ideyadan bir o qÿdÿr dÿ uzaq deyil. Sÿn bizim hÿr ikimizi qÿbul edÿ bilÿrsÿnmi, Kolbi?

K o l b i

Mÿn yalnûz bu anda nÿ hiss etdiyimi deyÿ bilÿrÿm. Bununla belÿ, mÿncÿ, mÿn elÿ hÿmiøÿ dÿ bu cör hiss edÿcÿyÿm.


Yaxøû? Bÿs sonra?

K o l b i

Mÿncÿ, he÷ biriniz þzönözö mÿnim valideynim kimi söbut etmÿdiyiniz halda hÿr ikinizi valideynlÿrim hesab etmÿk asan olmayacaq. ßgÿr bu, xalis uydurma olsaydû, hÿr bir insan uydurma ilÿ yaøaya bilÿr. Lakin faktlarûn uydu rul ma-sû nûn belÿ qarûøûqlûüû – dolaøûqlûüû olma malûdûr. Artûq mÿnim ö÷ön ÷ox ÷ÿtindir, xösusilÿ oüul olmaüûn lÿz zÿ tini he÷ vaxt duymamûø bir adam ö÷ön. Mÿn istÿmÿz dim ki, iki valideyn arasûnda mÿn mözakirÿ obyek tinÿ ÷evri lÿm. Amma sizin tÿkli finizÿ ÿmÿl etsÿk, bilirÿm, mÿn bilirÿm ki, digÿr miskin vali deynlÿrin ruhlarûnûn tÿqibinÿ mÿruz qalacaüam!

Èki valideynÿ sahib olmaq ÷ox qÿribÿdir. Amma deyÿ-sÿn, mÿnim dþrd valideynim olacaq! Bÿs o digÿrlÿri necÿ olsun? Mÿn hÿmin ruhlarla yaøamalû olacaüam. Bu vÿ ya digÿ ri nin valideynlÿri tÿrÿfindÿn aldanûlmûølar. Digÿr þvla-



per artes

537

dûn isÿ saxta valideynlik ideyasû ilÿ aldadûlmasû. Hÿr ikisi gölönc vÿziyyÿtÿ döøör.


Onda bÿs sÿn nÿ istÿyirsÿn, Kolbi? Sÿn nÿ istÿyirsÿn?

K o l b i

Gÿlÿcÿk haqqûnda fikirlÿø. Nÿ zaman ki sÿn ailÿ qurursan, onda sÿn haqlûsan. Mÿn buna gþrÿ cavab verÿ bilÿrÿm. Amma indi isÿ mÿn bilmÿk istÿyirÿm ki, kimin oüluyam.


Onda bizim birinci iøimiz bu olmalûdûr ki, xanûm Quzzardû gþrÿk.


Ey, Klaude. Dÿhøÿtli dÿrÿcÿdÿ sÿnÿ yazûüûm gÿlir. Ènanûn ki, mÿn sizi tanûmûø olsaydûm... Mÿn sizi he÷ vaxt aldat mazdûm.


Vÿ mÿnÿ qalsaßgÿr mÿn bilsÿydim ki, nÿ baø vermÿk özrÿdir, mÿn mÿmnuniyyÿtlÿ sÿnÿ tÿslim olardûm, Kolbi. Amma biz xanûm Quzzardû gþrmÿliyik. Mÿn tÿøkil edÿcÿyÿm ki, onu buraya gÿtirsinlÿr.


Mÿncÿ, Eggersonu da tapsan, yaxøû olardû. Gÿlin bu axøam he÷ nÿ haqqûnda danûømayaq. Èndi, Kolbi, sÿn bir qÿdÿr tÿsÿlliverici bir øey pianoda ÷ala bilÿrsÿnmi?

K o l b i

Mÿn döøönmörÿm ki, bu axøam piano mÿnÿ kþmÿk etmiø olsun. Bu an mÿn ona he÷ toxunmaq belÿ istÿmirÿm. Amma

538

baøqa bir sÿbÿb dÿ vardûr. Mÿn sizi xÿbÿrdar etmÿ li yÿm ki, sabah axøam siz Potters Company -dÿ nitq sþylÿ mÿ li si niz. Èndi iсÿ mÿn iшÿ baølamalûyam.


Sabah axøam. Mÿn sabah axøam yemÿk yemÿyÿ getmÿ li-yÿmmi?

K o l b i

Mÿn qeydlÿrinizÿ baxûrdûm – mÿni bu sþhbÿtÿ cÿlb edÿ nÿ qÿdÿr – burada bir qeydÿ rast gÿldim vÿ onu baøa döøÿ bil-mÿdim. “Yadasalma ÿhvali-ruhiyyÿsi” – ÿgÿr mÿnÿ demÿ-sÿniz ki, nÿyi yada salûm, mÿn bu haqda bir øey yaza bil-mÿ yÿcÿyÿm.


Nÿyi yadasalma? Nÿyi yadasalma? Bu axøam mÿn yada sal-ma ÿhvali-ruhiyyÿsi ilÿ yaøayûram – бÿli, bu belÿdir. Mÿnim dulus÷u olmaq kimi ilkin ambisiyalarûmûn mÿna sûnû verir. Axû Potters Company -nûn özvlÿrindÿn he÷ biri kera mika haqqûnda he÷ nÿ bilmir... vÿ ya baøqa bir incÿsÿ nÿt haq-qûnda he÷ nÿyi bilmirlÿr. Xeyr. Mÿn döøönmörÿm ki, “yada-salma ÿhvali-ruhiyyÿsi”ndÿ olacaüam. Onu poz. Bu yal nûz mÿnim yadûma o øeylÿri salacaqdûr ki, o øeylÿr Pot ters Com pany -nin özvlÿrini yalnûz tÿÿccöblÿndirÿcÿkdir. Mÿn onlara demÿmÿliyÿm ki, hÿqiqÿtÿn nÿlÿri xatûrlayûram.

Gÿl, Elizabet.


Mÿnim yazûq Klaudem

(Cяnab Klaude vя xanûm Elizabet mörяxxяs olurlar.)

Pяrdя enir.



per artes

539

Ö×ÖNCÖ PßRDß

Birinci pяrdяdя olduüu kimi iø otaüû, bir ne÷я sяhяr ke÷dikdяn sonra. Cяnab Klaude stollarû oyan-buyana qoyur.

Xanûm Elizabet i÷яri daxil olur.


Klaude, sÿn nÿ edirsÿn?


Yerlÿri dözÿldirÿmVacibdir ki, ÷ÿtin yûüûncaüûn olanda ÿvvÿlcÿdÿn gÿrÿk sÿn döøönÿsÿn ki, kim harda otursun.Mÿn döøönmörÿm ki, biz oturaq yan-yanaSÿn oturarsan burada, partanûn dalûnda.


O biri tÿrÿfdÿ, iøûq döøsön arxadanSÿn þzön se÷ oturmaüû harada.


Xeyr, bu ÷ox gþrönÿ bilÿr rÿsmi,Yaxøû olar ki, Eggersonu otuzduraqOrada, harada ki, parta varBilirsÿn, ondan yaxøû bir sÿdr olar.


Bu, yaxøû ideyadûr.


Digÿr tÿrÿfdÿn, biz bÿnzÿmÿliyik iki vÿkilÿ ki, qulaq asaq øahidlÿrÿ vÿ verdiklÿri ifadÿlÿrÿ. Bu ÷ox ÷ÿtin bir mÿsÿlÿ.

540

Biz ÷ox øeyi, bÿlkÿ dÿ, ayûrd etmÿmiøik hÿlÿ. Biz gÿrÿk xanûm Quzzardûn nÿ xÿtrinÿ dÿyÿk, nÿ dÿ incidÿk. Ona gþrÿ ilk sualû gÿrÿk Eggerson versin. O, suala baø qoø maüû, döøö nörÿm, bÿlkÿ dÿ, bizdÿn dÿ yaxøû bilsin. Yer tapa rûq oturт maüa щamûnû. Бÿs biz harda otuzduraq xanûmû?


Orada, o yerdÿ, sifÿtinÿ tam iøûq döøÿn yerdÿ, istÿyirÿm izlÿyÿm sifÿtin ifadÿsiniHÿr an iøûq döøsÿ, mÿncÿ, baxarsan sÿn dÿ.


Oturmasûn bu stulda, qoy otursun kresloda...


Bu al÷aq stolda yox, qoy o köncdÿ qalsûn. Orda Kolbi otursun. O istÿmÿz ki, ÷ox da nÿzÿrÿ ÷arpsûn, mÿnim yazûq oülum.


Hÿr halda, o, bu iøi etdi.

Buna da tÿkid etdi ki, tÿdqiqat ÷atsûn baøa, bu da ki bir tamaøa. Amma mÿn döz deyirÿm, ola bilsin, hÿr halda.


Klaude, mÿn hÿr øeyi yaxøûca gþtör-qoy elÿmiøÿm. Hÿr øeyÿ yenidÿn bir daha baxmûøam. Yatmamûøam bu axøam. Kaø ki bizim bu Kolbi mÿnim oülum olmaya, sÿnin oülun olardû.

Ènan ki, qÿlbim mÿnim lap sevincdÿn dolardû. Amma inanûram ki o oüul mÿnimdir ki o, mÿnim oülum da olsa, olar o hÿm sÿninki, hÿm dÿ bil ki, mÿnimki; bir sþzlÿ dÿ bizimki, eh, mÿnim ÿrim, ÿzizim.



per artes

541

Bilsÿn, istÿyim nÿdir?Kaø ki deyÿydilÿr ki,Bax bu oüul mÿnimdir.Amma sÿn inanasan ki,Hÿm dÿ oüul sÿnindir.Belÿ ki, bu an mÿnBil, inanmaq istÿrÿmKaø ki, Quzzard sþylÿsinSÿnin oülundur, sÿnin.Amma mÿn, bil, onaÖrÿkdÿn inanmûram.×ox vaxt olub faktlarûMÿn yalan÷û sanûram.Sÿnsÿ tamam baøqasan.Bizim aramûzda fÿrqElÿ doüur buradan.


Bunu sÿn döz deyirsÿn,Mÿn buna alûømûøam.Faktlara inanmaüaHÿmiøÿ ÷alûømûøamMÿnÿ elÿ gÿldi ki,Mÿnim elÿ atam da faktlara inanmûødûO, göcö, var-dþvlÿti ÿsas amil sanmûødû.Amma indi gþrdöm ki,Bu yolda etdiklÿrimOnun÷ön baøqa øeydirÈdeya vÿ coøгunluqOna hÿyat demÿkdir.Bunlarû, bil, hÿyatdaUnutmamaq gÿrÿkdirAmma bunlar mÿnim÷ön×iynimdÿ aüûr yökdör

542

Onu da bil ki sÿnÈlhamû sÿn zorla ÿldÿ edÿ bilmÿzsÿn.Atam bþyök bir insanGþzÿl bir maliyyÿ÷iMÿn dÿ pis olmamûøam.Mÿn uüur qazanmûøam.Amma atamûn ilhamûnaGþrsÿydim uyüun iølÿrÈstÿdiyim iølÿriSona yetirÿ bilsÿm,Atama uyüun olarOnun þlmöø ruhunuDaim xoøbÿxt edÿrÿm.


Sÿn he÷ vaxt mÿnlÿ belÿ danûømamûsan. Niyÿ danûøma mû-san? Anlamûram mÿn bu an. Sÿni baøa döømörÿm, sÿn dÿ bunu bilirsÿn. Mÿncÿ, anlamadûüûmû þzön mÿnÿ deyir sÿn. Bÿlkÿ dÿ, anlamûram, amma xahiø edirÿm, bÿzÿn danûø mÿnimlÿ, qoy qulaq asûm sÿnÿ. Bÿlkÿ dÿ, yavaø-yavaø anla-yam mÿn hÿr øeyi. Nÿ etmÿk istÿyirsÿn, sþylÿ gþrÿk, sÿn nÿyi?


Amma mÿnÿ gölmÿ sÿnDulus÷u olmaq istÿsÿm.

X a n û m E l i z a b e tMÿn gölmörÿm. Mÿn yalnûz döøönörÿm.Sÿninlÿ þmör sörmÿk! Sÿn necÿ qÿribÿsÿnÈndi mÿnÿ deyirsÿn, dulus÷u olmaq istÿyirsÿn.Doürudanmû, deyirsÿn bardaq, sÿhÿng dözÿltmÿkSÿnin kolleksiyanda olan o øeylÿr kimiDoürusunu sÿn sþylÿ, qoy onu biz dÿ bilÿk.



per artes

543


Bÿli, doüru deyirÿm.


Mÿn sÿni bir dulus÷utÿkÈnan yenÿ sevÿrdimNiyÿ qabaq demÿdin?


He÷ mÿn döøönmördöm ki, sÿnin maraüûn olsun, bu iøÿ bundan da ÷ox, mÿnim sÿnin kþnlönÿ dÿymÿk fikrim dÿ he÷ yox.Qorxurdum ki, mÿnim nÿ etmÿk istÿdiyimi bilsÿn, mÿndÿn inciyÿrsÿn.Mÿnÿ elÿ gÿldi ki, mÿni peøÿkartÿk yoxBir ÿr kimi sevirsÿn.


Amma mÿn inanûrdûmSÿnin bir maliyyÿ iø÷isi olduüuna.Vÿ mÿni istÿyirdin yalnûz sahibÿ kimiEvi saxlamaüûma.Èndi gþrörÿm ki, mÿn yanûlmûøam, ÷ox øeyiHÿlÿ dÿ dÿrk etmÿdÿnHe÷ nÿyÿ nÿ ÷ox, nÿ azQÿti inanmaq olmaz.


Bu ÷ox aüûllû iradEdÿrÿm sÿnÿ imdadSþylÿ ki, Elizabet, sÿnMÿndÿn nÿ istÿyirsÿn?

544


Èstÿrÿm ki, sÿn bir rÿssam olasan.Gölmÿ sÿn mÿnÿ amma.


Gölmÿyirÿm mÿn sÿnÿDeyirsÿn ki, mÿn bu anOlum sÿnin÷ön rÿssam!


Bÿlkÿ dÿ, øair olmaq. Toni кi sair idi. ×önki o yalnûz mÿnÿ ÷ox øeirlÿr yazardû. Þzö dÿ gþzÿl idi. Lazûmdûr, sÿn bunu bil. Bilirÿm ki, hÿr øair indi he÷ øair deyil. Amma ki maliy-yÿ÷i dulus÷uya bÿnzÿsin, döz sþylÿyirÿmmi mÿn, yoxsa qarûødûrûram. Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bu bax belÿ olardû. Toni yaøayan dönyaya mÿnim nifrÿtim vardû. Sonra gec oldu hÿr øey, sonra anladûm ki, mÿn o istÿyÿn dönyadan qa÷ maq istÿ yirÿm. O, olduqca sadÿdir, istÿdim mÿn unu dam vÿ unut maq istÿrÿm. Amma Kolbi, Kolbi olubdur rÿssam.


Bir musiqi÷iMÿn bir mÿyus sÿnÿtkarKolbi isÿ mÿyus bir bÿstÿkarMÿn ikincidÿrÿcÿli dulus÷u ola bilÿrdimO isÿ ikincidÿrÿcÿli orqanistBiz hÿr ikimiz se÷miøik... fakta boyun ÿymiøik.


Mÿn inanûram ki, etmÿk istÿdiyim bax bu idi, Klaude.Amma ilk dÿfÿdir ki, sÿninlÿ sþhbÿt etdim. Aüûllû sþhbÿt etdim. Sÿn hÿmiøÿ deyirdin ki, mÿn sÿnlÿ sþhbÿt etmÿyÿ he÷ dÿ layiq deyilÿm.



per artes

545


Vÿ sÿn hÿmiøÿ mÿni döøönmÿyÿ vadar etmisÿn ki, sÿnin maraqlarûn yaman dÿrindir, dÿrinQayüûlarû lap ÷oxdur gþrdöyön ÿmÿllÿrinSaülamlûq qayüûlarû, möasir incÿsÿnÿtBir dÿ ki dÿrviø rÿqslÿri, ÿlbÿt


Dÿrviø rÿqsi!Doürudan da, Klaude,Sÿn cÿfÿng danûøûrsanMÿn demÿk istÿmirÿm ki,Dÿrviø mÿrasimindÿnÞyrÿnmÿyÿ he÷ nÿ yox.Axtarsan var, lap ÷ox, ÷oxAmma xanûm QuzzardûnBizÿ nÿlÿr demÿsiKolbini razû salsûn.Asûlû olmayaraqNÿ baø verirsÿ versin,Oülumuzdur o, bizim

(Qapû dþyölör, Eggerson i÷яri girir.)


Sabahûnûz xeyir, Eggerson.

E g g e r s o n

Sabahûnûz xeyir, cÿnab Klaude vÿ xanûm Elizabet!


Baüûølayûn ki, sizi qûsa bir qeydlÿ Londona gÿtirmiøÿm.

546

E g g e r s o n

Belÿ demÿ, cÿnab Klaude.

Bu hÿqiqÿtdir ki, mÿni Londona gÿtirmÿk ö÷ön elÿ dÿ ÷ox iø yoxdur. Amma xanûm Eggerson istÿyir ki, mÿn Londona tez-tez gÿlÿm!

Bu xanûmlar belÿdir dÿ. O, ÿvvÿllÿr øikayÿt edirdi ki, mÿn Londonda hÿftÿnin beø, altû gönönö qalûram. Èndi isÿ deyir ki, mÿn kÿndli olub getmiøÿm. Londonla ÿlaqÿni yamanca itirmiøÿm. O, bunu qÿbul etmÿsÿ dÿ, mÿn evÿ gÿlÿndÿ o, xÿbÿrlÿri dinlÿmir.

O he÷ Liverpul kö÷ÿsindÿn aldûüûm qÿzetlÿri dÿ oxumur.

Amma mÿnim Coøua Parkda gþrÿcÿyim ÷ox iø var.

Hÿlÿ baüû demirÿm. Mÿn boø qala bilmirÿm. Amma indi isÿ mÿn Londonda lap itmiøÿm. Hÿr dÿfÿ gÿlÿn zaman yaman ÿziyyÿt ÷ÿkirÿm nÿqliyyat sarûdan. Yaman tez-tez dÿyiøir. Göndÿn-gönÿ pislÿøir.


Bÿli, hÿmiøÿ pislÿøir.


Mÿncÿ, xanûm Eggerson yaxøûdûr.

E g g e r s o n

×ox-÷ox yaxøûdûrHÿmiøÿ bu mþvsöm sona yetÿndÿ vÿ biz ildþnömönÿ ÷atanda onun ÿhvali-ruhiyyÿsi bir nþv olur aøaüû.


Èldþnömö? Oülunun þlömömö?



per artes

547

E g g e r s o n

Bizÿ xÿbÿr ÷atan gön, bu haqda ÷ox tez-tez, bil ki, danûø-mûrûq biz.

Amma onun qÿlbindÿn þtöb-ke÷ÿn hÿr nÿ var, ÿhvali-ruhiy yÿsindÿn, yeriøindÿn oxunar. Mÿn gÿldim ki, ancaq þzömözdÿn danûøaq. Mÿncÿ, daha vacib bir iø ö÷ön ÷aüûrûl-mûøam sizlÿ gþröøÿm bu an.


Eggerson. Mÿn xanûm Quzzardû gþzlÿyirÿm.

E g g e r s o n

Doürudanmû? Xanûm Quzzardû?Bÿs biz onu niyÿ gþzlÿyirik?


Mÿn ondan xahiø etmiøÿmXanûm Elizabet ÿmindir ki,O, xanûm Quzzardûn adûnû bilir.


Teddinqtonlu xanûm Quzzardû

E g g e r s o n

Aha, doürudan da!Mÿn bilirÿm ki, onun adû sizÿ mÿlumdur.


O, Kolbiyÿ þzö haqqûnda danûømaq ö÷ön suallar verib vÿ o da xalasû Quzzardûn adûnû ÷ÿkib. Èndi o inanûr ki, Ted-dinq tondan olan xanûm Quzzard o øÿxsdir ki, ona onun oülunu saxlamaq etibar edilmiødi.

548

E g g e r s o n

Necÿ dÿ heyranedici uyüunluq!


Elÿ mÿsÿlÿ dÿ bundadûr,ßgÿr o sÿhv etmirsÿ...


Bura bax, Klaude!


Vÿ o, belÿ bir nÿticÿyÿ gÿlib ki, onun uøaüû Kolbi olmalûdûr. Belÿliklÿ, mÿn ona hÿqiqÿti sþylÿdim.

Amma o, buna inanmûr.


Klaude bir o qÿdÿr dÿ haqlû deyildir.

Qoy izah edim. Mÿn inanûram ki, cÿnab Klaude yanûlûr vÿ ya ona yalan danûøûblar. Vÿ inanûram ki, Kolbi mÿnim oülumdur. Mÿn ÿminÿm ki, bu belÿdir. Amma bunu bilmÿk istÿmirÿm. Mÿn razûyam ki, iølÿr necÿ vardûrsa, qoy elÿ dÿ qalsûn. ×önki istÿyirÿm ki, Kolbi hÿr ikimizin oülu olsun.


Bu ÿlbÿt ki, dözdör. Amma mÿsÿlÿnin bu yolla hÿllinÿ Kolbi razû deyil. O, faktlara sþykÿnmÿyi tÿkid edir. Ona gþrÿ dÿ mÿn xanûm Quzzarddan xahiø etmiøÿm ki, buraya gÿlsin. Onun bu iødÿn yox xÿbÿri.

E g g e r s o n

Mÿncÿ, bu, cÿnab Simpkinz ö÷ön qÿbul edilmÿli olan ÿn tÿbii xÿttdir. Amma ÿlbÿt ki, biz digÿr Quzzardû da tapa bilÿrik...



per artes

549

X a n û m E l i z a b e tÈki xanûm Quzzardû?

E g g e r s o nMÿn razûyam, bu ÷ox da yayûlmûø bir ad deyilAncaq qÿribÿ iølÿr baø vermiødir.

X a n û m E l i z a b e tHÿr ikisi dÿ Teddinqtondadûr?

E g g e r s o n

Mÿn razûyam ki, bu ÷ox tÿÿccöblö olacaq. Vÿ hÿr ikisi dÿ eyni önvanda?


Mÿn önvanû bilmirÿm.Teddinqtonlu xanûm Quzzard –Bötön bildiyim budurMÿn buna and da i÷ÿ bilÿrÿm.

E g g e r s o n

Bu he÷ dÿ bir-birinÿ oxøamûr ki,

Teddinqtonda iki Quzzard olmuø olsun. Amma göman edÿk ki, bu anda yalnûz bir xanûm Quzzard vardûr, bÿs orada iki kþrpÿ ola bilmÿzdimi?

X a n û m E l i z a b e tÈki kþrpÿ, Eggerson?

E g g e r s o n

Mÿn yalnûz fikir yörödörÿm, bÿlkÿ dÿ, xanûm Quzzard belÿ bir peøÿ se÷miødir ki, digÿr adamlarûn uøaqlarûna baxsûn?

Dözönö desÿk, bu, o qÿdÿr øÿrÿfsiz bir peøÿ deyil.

550


Sÿn demÿk istÿyirsÿn ki, o bir uøaq fermasû a÷mûødû. Bu zamanlarda belÿ øeylÿrin baø vermÿsi aüla sûümûr. Bundan baøqa, belÿ bir øey olsaydû, mÿn bunu hiss etmiø olardûm. Mÿn onun evinÿ baø ÷ÿkmiøÿm tez-tez. Orada he÷ zaman bir uøaqdan artûq uøaq gþrmÿmiøÿm...

E g g e r s o nO, baøqa birisini i÷ÿridÿ saxlaya bilÿr.Mövÿqqÿti saxlama kimi, mövafiq øÿrtlÿrlÿAmma ÿgÿr o, belÿ bir øey edibsÿ, onda gÿrÿk biz soruøaq ki, digÿr uøaüûn axûrû nÿ oldu?

C ÿ n a b K l a u d eAxû bu uøaq Kolbi idi?

X a n û m E l i z a b e tßlbÿttÿ Kolbi idi.


Amma, Eggerson, sÿn mÿn deyÿ bilmÿzsÿn ki, o, iki uøaq saxladû vÿ onlarû bir-birindÿn ayûrmadû.

X a n û m E l i z a b e tElÿ baø verÿn hadisÿ dÿ, deyÿsÿn, budur.Èndi biz aøkara ÷ûxarmalûyûq ki,Sÿnin oülunun baøûna nÿ gÿldi, Klaude.


Mÿnim uøaüûmûn baøûna nÿ gÿldi!

Mÿnim uøaüûmûn anasû, xanûm Quzzardûn bacûsû. Xanûm Quz zard – Kolbinin xalasû o uøaqdan ÿl ÷ÿkmÿzdi. Bu, sÿnin uøaüûn olub ki, onu kimÿsÿ verib.

Biz bax bunun izinÿ döømÿliyik.



per artes

551

E g g e r s o n

ßgÿr orada baøqa bir uøaq olubsa,Onda biz onun izinÿ döømÿliyik,ßlbÿttÿ, cÿnab Klaude,Bizim atdûüûmûz ilk addûm o olmalûdûr ki, biz xanûm Quzzarddan soruøaq.


Elÿ biz ona gþrÿ buradayûq.O da qûsa möddÿtdÿ burada olacaqdûr.Vÿ o gÿlÿn zaman mÿn Kolbini ÷aüûracaüam.Mÿn istÿrdim ki, sÿn vÿziyyÿti izah edÿsÿn vÿ sþhbÿti sÿn aparasan.Olarmû ki,parta arxasûnda oturasan?

E g g e r s o n

ßgÿr arzu edirsÿnsÿ, cÿnab Klaude,Mÿn partanûn arxasûnda oturum,Mÿn onda parta arxasûnda oturandaÞzömö daha yaxøû hiss edirÿm.Buna vÿrdiø etmiøÿm.


Bu mÿsÿlÿni a÷ onaVÿ iøi yetir sona, döøönmÿ ki, mÿnim øöbhÿm olacaq. Ancaq sÿn danûøarsan arvadûmûn adûndan.

E g g e r s o n

Mÿn baøa döøörÿm, cÿnab Klaude,Mÿn tam baøa döøörÿm

(гapûda taqqûltû sяsi)

552


Aman Allah, o artûq buradadûr!Yaxøû, i÷ÿri gÿl!

(Lukasta i÷яri girir.)

L u k a s t a

Bu iclasdûrmû? Baüûølayûn, mÿn Kolbi ilÿ danûømaüa gÿl-miøÿm.


Kolbi burada olacaq.Amma sÿni bu iclasa dÿvÿt etmÿyiblÿr, Lukasta. Bÿlkÿ, gÿlÿn dÿfÿ gÿlÿsÿn onun yanûna?

L u k a s t a

Mÿn gÿlmiøÿm Kolbiyÿ özrxahlûq elÿyÿm,Eybi yox, baøqa vaxt bunu edÿrÿm.×ox øadam ki, sÿn burdasan, Eqqi,Sÿnin bizÿ o qÿdÿr kþmÿyin dÿyib kiMÿnim iøimdÿ, hÿm dÿ istÿrÿm bir elan verÿm.Vÿ elÿ bu elanû indi verÿ bilÿrÿm.ßgÿr sÿn eøitmÿk istÿsÿn.


ßlbÿttÿ, eøitmÿk istÿrÿm, amma bizim ÷ox vaxtûmûz yoxdur.

L u k a s t a

Bu ÷ox vaxt aparmayacaq. Mÿn B-ylÿ evlÿnÿcÿyÿm


B-ylÿ evlÿnmÿk. Amma mÿn elÿ bilirdim, artûq hÿr øey hÿll olunub.



per artes

553

L u k a s t a

Bÿli, ÿlbÿttÿ, Klaude. Sÿn döøönörsÿn ki, hÿr øey hÿll olu-nub. Elÿ bÿla da burasûndadûr. Sÿn bunu elÿ a÷ûq-aøkar etdin ki, o, ideal bir hÿll olmalû idi. Mÿni ÿlindÿn vermÿk, mÿni zÿhlÿtþkÿn hesab etmÿk istÿdin!

Amma bu mÿsÿlÿni asanlaødûrdûm. He÷ cÿhd dÿ etmÿdim vÿ bilÿndÿ ki, sÿn mÿni B-yÿ ÿrÿ vermÿk istÿyirsÿn vÿ döøö-nörsÿn ki, mÿn ona ÿrÿ getmÿk istÿmÿyÿcÿm sÿnin acû üû-na. Ona gþrÿ dÿ mÿn Kolbi ilÿ maraqlandûm, ÷önki sÿnÿ elÿ gÿlir ki, Kolbi mÿnim ö÷ön ÷ox yaxøûdûr.


Kolbiyÿ gþrÿ! Lukasta, ÿgÿr mÿn bundan øöbhÿlÿnsÿydim, bunu sÿnÿ deyÿrdim. Kolbi sÿnin qardaøûndûr.

L u k a s t a

Bununla nÿ demÿk istÿyirsÿn?


Kolbi mÿnim oülumdur.


Bu, cÿnab Klaudenin inandûüû mÿsÿlÿdir.Klaude, qoy mÿn izah edim.


Xeyr, mÿn þzöm izah edÿcÿyÿm.Bÿzi anlaøûlmazlûqlar olubMÿnim arvadûm inanûr ki, Kolbi onun oüludurBugönkö iclasûn da mÿnasû elÿ budur.Biz Kolbinin xalasû, xanûm Quzzardû gþzlÿyirik.

554

L u k a s t a

Kolbinin xalasû? Siz mÿnim beynimi yerindÿn oynadûrsûnûz.


Gÿrÿk mÿn hÿr øeyi sÿnÿ izah edÿmGÿrÿk o, buraya gÿlÿndÿ izah edÿydim.Ancaq mÿn sÿnÿ inanmadûmQorxdum ki, sirr saxlaya bilmÿzsÿn.O vaxt buna sÿbÿb olan mÿsÿlÿlÿr

Bir daha mþvcud deyil. Amma gÿrÿk mÿn sÿnÿ deyÿydim.

L u k a s t a

Yaxøû. Mÿn baøa döømörÿm.Mÿnim baøa döødöyöm Kolbinin davranûøû. Kaø bunu o bilÿydi.


O, bunu bilirdi.

L u k a s t a

Niyÿ o, bunu mÿnÿ demÿdi. Bÿlkÿ dÿ, deyÿcÿkdi. Hÿr hal-da, mÿn bilirÿm, xali deyilik sÿhvdÿn. He÷ sÿn bilmirsÿn, nÿdÿn danûøûram mÿn. Amma ÿgÿr o bilsÿydi ki, o, sÿnin tÿk oülun dur, onun dili topuq vurardû. Mÿn deyÿn zaman ki, sÿn mÿnim qardaøûmsan

Mÿn gÿlmiøÿm ki, o, mÿni saldûüû øoka gþrÿ, saü ol deyim min kÿrÿ. O, mÿnÿ gþrmÿk istÿdiyimi gþstÿrdi, B. mÿni xilas etdi. Mÿnim istÿyim budur.

Èstÿrdim ki, mÿn ona ehtiyacû olandaVerim o nÿ istÿsÿ,Kolbi istÿmir mÿniBilmirÿm hÿr necÿsÿ.



per artes

555

O, he÷ kÿsi istÿmir,O, olduqca gþzÿldir.Ancaq þz alÿmi vardûr.Èstÿdiyi bir andaÞzönÿ qapanandaAlÿminÿ qapûlar.Onu axtaran zaman,×atmaz sÿnin dadûnaYox olub gedÿr tamam.Onun yox asûlûlûüûHe÷ kÿsdÿn, vardûr ancaqO tÿk olan Allahdan.B. isÿ istÿyir mÿni, mÿnÿ ehtiyac duyur.O da elÿ mÿnimtÿkKösköndör bu hÿyatdanBir-birimizÿ kþmÿyikBiz hÿr zaman, hÿr bir anBilirÿm ki, sÿninчönO, adi bir biznesmenMÿn isÿ sÿn deyÿn tÿkiElÿcÿ zÿhlÿtþkÿn.Zÿhmÿt vermÿrik sizÿGþrörsÿn, yaraøûrûqBil ki, biz bir-birimizÿSÿn dÿ belÿ döøönördön, KlaudeAmma mÿqsÿdin sÿhvdirSanki, mÿni baøûndanBir yana elÿmÿkdir.Ona gþrÿ mÿn yenÿ minnÿtdaram Kolbiyÿ.


Bilmirÿm ki, mÿn baølayûm nÿdÿnBÿlkÿ, sÿn dözgön se÷im etmisÿn.

556

L u k a s t a

Mÿn ÷ox yaxøû bilirÿm ki, sÿn niyÿ belÿ döøönörsÿn. Sÿn döøönörsÿn ki, biz olduqca ÷ox sadÿyik.B. bilir ki, onu sÿn sadÿ hesab edirsÿn.Vÿ elÿ ona gþrÿ o, þzönö sadÿ gþstÿrir.×önki o bilir ki, sÿn belÿ döøönörsÿn.Siz bizÿ rol verdiniz, bizsÿ þz rolumuzu ÷ox yaxøû oynaya bilirik.


Mÿn inanmazdûm ki, sÿnBax belÿ döøönÿsÿn, Lukasta.Mÿn hÿmiøÿ liberal baxûølarû olan bir øÿxs olmuøamBax elÿ ona gþrÿ ailÿdÿ yola gedÿ bilmÿmiøÿm.

L u k a s t a

Yaxøû, mÿn liberal baxûølarû olan øÿxs olmamûøam he÷ zamanMÿn olduqca ÿnÿnÿyÿ sadiqÿm vÿ bundan utanmûram.


Ola bilsin ki, sÿn haqlûsan.

Mÿnim yox ÿminliyim he÷ няйÿ. Ola bilsin ki, sÿn deyÿn kimi, Mÿn B.-ni baøa döømÿmiøÿm. Bÿlkÿ, sÿn deyÿn kimi, he÷ sÿni dÿ baøa döømÿmiøÿm. Bÿlkÿ, mÿn Kolbini dÿ he÷ anlaya bilmirÿm.


Amma sÿn vÿ mÿn – hÿr ikimiz yaxøû baøa döøörök bir-birimizi



per artes

557

Eybi yoxdur, gec dÿ olsaBÿlkÿ dÿ, bu, bizÿ olar kþmÿk.Þzgÿlÿri dÿ baøa döøÿk.Lukasta, sÿni þgey qûzûmBil ki, hesab edirÿmVÿ inan ki, mÿn olduqca yamanca sevinirÿmCÿnab KaüanûKörÿkÿntÿk sevirÿm.

L u k a s t a

×ox saü olun. Mÿn ÿminÿm ki,O, bunu qiymÿtlÿndirÿcÿkAncaq mÿn indi getmÿliyÿm.O, mÿni aøaüûda gþzlÿyirMÿn ÿminÿm ki, bu iclasdaSizÿ gÿrÿk deyilik.

E g g e r s o n

Ècazÿ ver. Olar, bir tÿklif edim?Èlk ÿvvÿl mÿn bu mönasibÿtlÿMiss Angelÿ xoøbÿxtlik arzu edirÿm.Vÿ mÿn ÿminÿm ki, o xoøbÿxt olacaq.Cÿnab Kaüan øÿhÿrdÿ yeganÿdir, bil, ancaq.Bizim bax bu øÿhÿrdÿQûzûl kimi qÿlbi var,Hþrmÿti var hÿr yerdÿElÿ bil ki, sÿn onun kimi elÿsÿn, miss Angel.Yaxøû oldu ki, bu haqda oldu bir sþhbÿtimizDaha yaxøû olar ki,Bu evlÿnÿn øÿn cötlÿ yenÿ dÿ gþröøÿk bizQoy onlar gþzlÿsinlÿr.Aøaüûda bir qÿdÿr, Xanûm Quzzard gedÿndÿn sonraYenÿ bura gÿlÿrlÿr!

558


Bu, pis ideya deyil, Kolbi razûlûq versÿ.

L u k a s t a

Mÿn inanûram sÿnÿ, Eqqi,Vÿ istÿyirÿm onunlaMþhkÿm bir sölh baülayam.


Onu ÷aüûrûn onda.(Telefona яl uzadûr.)

(Qapûda taqqûltû sяsi, Kolbi i÷яri girir.)

K o l b i

×ox tez gÿlmiøÿmmi?Tÿÿssöf ki, mÿnim gþzlÿmÿkdÿn sÿbrim tökÿndi yaman.

L u k a s t a

Kolbi! Mÿn gÿlmÿmiøÿm ki,Sizin iclasûnûza mane olum.Mÿnÿ deyiblÿr ki, bu iclas nÿ haqdadûrAmma mÿn sÿni gþrmÿyÿ gÿlmiøÿm.Ke÷ÿn gönortadakû davranûøûm ö÷önSÿndÿn özr istÿmÿyÿ gÿlmiøÿm.

K o l b i

Özr istÿmÿyÿ?


Mÿn ona demiøÿm.



per artes

559

K o l b i

Bÿs niyÿ ki sÿn, mÿndÿn özr istÿmÿlisÿn?

L u k a s t a

×önki mÿn bilirdim ki,Sÿnin reaksiyanû dözgön baøa döømÿmiøÿm

Mÿn sÿnin kimi döøönmÿmÿliydim. Sÿnÿ dediklÿ rim dÿn utanû ram, bil ki, mÿn ona gþrÿ dÿ nÿ ÷aldûmsa, elÿ ona oyna dûm. Èstÿdiyim nÿ idi, elÿ onu da aldûm. Amma buna þzöm dÿ bir elÿ inanmadûm. Mÿn sÿnin kimi insanlara nifrÿt etmirÿm bir daha

Bax bu, bil ki, sÿnÿ dÿ baøa gÿlÿr ÷ox baha.

K o l b i

Bu haqda döøönmörÿm mÿn.

L u k a s t a

Xeyr, sÿn bu haqda döøönmÿlisÿnYoxsa sÿn hissiyatsûzsan, mÿn qeyri-hÿssas demirÿm, mÿn hissiyatsûz deyirÿm!

Sÿn olduqca soyuqsan, sÿnÿ bir az ocaq lazûmdûr ki, qûz dûr-sûn. Bu, o ocaq deyildir ki, þzgÿlÿri qûzdûrûr. Sÿn ya þzö-nÿ vurüunsan, ya da bizim qalanlarûmûzdan ÷ox fÿrqli bir adamsan.

Biz sÿni möhakimÿ edÿ bilmÿrik...Bu, sÿnsÿn, Kolbi.

K o l b i

Bu, mÿnÿm, elÿ deyilmi?Mÿn sadÿcÿ bunu bilmirÿmOla bilsin ki, sÿn mÿniMÿnim þzömön bildiyimdÿn

560

Daha yaxøû bilirsÿn.Amma indi ki sÿn bilisÿn ki, mÿn kimÿm...

L u k a s t a

Sÿn kimsÿn?Hÿrdÿн mÿnÿ deyiblÿr ki, sÿn mÿnim qardaøûmsan.Bu mÿsÿlÿ daha da iølÿri ÷ÿtinlÿødirir ki, mÿn deyÿm sÿn nÿ÷isÿn.Ola bilsin, dönyada qardaødan daha ÷ox az anlaøûlan ikinci adam dönyada olmasûn...

K o l b i

Ya da bacûdan...

L u k a s t aßn ÷ÿtini budur ki,Ènsan þz anlamûnûn hödudlarûnû tanûsûn. Bu bir qardaø vÿ ya bacû anlamû ola bilÿr. Yÿqin ki, bir gön gÿlÿcÿk, biz bir-birimizi daha yaxøû anlaya bilÿcÿyik. Vÿ elÿ bir faktû qÿbul edÿk ki, biz bir-birimizÿ lazûm olan qÿdÿr lazûm deyilik. Lakin baøqa bir anlamda biz bir-birimizÿ lazûmûq ki, bunu zamanûn þzö a÷ûqlayar. Amma, kim bilir, bÿlkÿ dÿ, biz bir-birimizÿ daha ÷ox lazûm ola bilÿrik. Bir bacû-qardaø kimi daha ÷ox, nÿinki digÿr bir qohum kimi.

K o l b i

Mÿn istÿyirÿm ki, sÿn xoøbÿxt olasan.

L u k a s t a

Mÿn xoøbÿxt olacaüamßgÿr sÿn mÿni bir bacû kimi qÿbul etsÿn, bizim qohumluq ÿlaqÿmiz bizÿ otuz ilin, ya da qûrx ilin xoøbÿxtliyini bÿxø edÿr. Mÿn xoøbÿxt olacaüam. Mÿn B-yÿ ÿrÿ gedirÿm. Mÿn bili rÿm ki, sÿn B-ni sevirsÿn.



per artes

561

K o l b i

Mÿn onu ÷ox xoølayûram.Vÿ mÿn döøönÿndÿ þzömöXoøbÿxt hiss edirÿm ki, o, mÿnim yeznÿm olacaqMÿnim sÿnÿ, hÿr ikinizÿEhtiyacûm olacaq.

L u k a s t a

Biz sÿnÿ nÿ isÿ demÿli olacaüûqAmma sÿnin he÷ kÿsÿ ehtiyacûn yoxdur.

E g g e r s o n

Olarmû ki indi mÿnBir az araya girÿm, miss Angel?Biz bu möbahisÿni hÿll edÿnÿ qÿdÿrNiyÿ ki cÿnab Kaüan vÿ sÿnAøaüûda dayanmalûsûnûzMÿn ÿminÿm ki, cÿnab Simpkinz bu tÿklifi bÿyÿnÿcÿk.

K o l b i

ßlbÿttÿ, mÿn bÿyÿnirÿm... B. indi yuxarû qalxa bilmÿzmi?

E g g e r s o n

Yaxøû olar ki, bir az sonra gÿlsin.


Tamamilÿ dözdör, Eggerson.

L u k a s t a

Lukastanûn tanûdûüû Kolbiyÿ mÿnBil, xudahafiz deyirÿm.Vÿ Kolbinin tanûdûüû Lukastaya da xudahafiz.

562

Biz o vaxtdan bÿri dÿyiøilmiøikBiz hÿmiøÿ dÿyiøilirikMÿn qayûdanda biz yenÿ dÿQardaø vÿ bacû olacaüûqVÿ ya mÿn elÿ belÿ dÿ döøönörÿmBÿli, hÿr halda,Xudahafiz Kolbi.

K o l b i

Onda xudahafiz, Lukasta.

E g g e r s o n

Bÿs deyin gþrÿk, bizim bu xanûmQuzzard tezmi gÿlÿcÿk?

C ÿ n a b K l a u d e(saatûna baxaraq)

Gÿrÿk o, burada olaydû.Bu ÷ox tÿÿccöblödörHe÷ bilmÿmiøÿm, zaman nÿ tez ke÷miødirLukastanûn gþzlÿnilmÿz gÿliøi niyÿ gecikdi?O da burda olmalûydû. Ondan ÷ûxmayan bir iøO, he÷ vaxt belÿ etmÿmiø. Gþröøÿ gecikmÿmiø.O, hÿmiøÿ deyÿrdi, elÿ ki mÿn gecikdim,O gþrmÿyÿ gÿlÿrdi

(Lukasta i÷яri daxil olur.)

L u k a s t a

Baüûølayûn ki, geri qayûtdûm. Bu, gþzlÿnilmÿz bir iødir.O, qapûnû dþydöQapûnû a÷maüaHe÷ kimsÿ gÿlmÿdi.Èndi mÿn bir adamû



per artes

563

È÷ÿri buraxmûøam.Mÿn bunu anlamûøamBu, sizin gþzlÿdiyinizXanûm Quzzard þzödörO, qÿribÿ gþrönör.

C ÿ n a b K l a u d eBu gön Parkmÿnin istirahÿt gönödörBÿs qonaq otaüûnûn qulluq÷usu haradadûr?

L u k a s t aMÿncÿ, kimsÿ mahnû oxuyur anbarda.

X a n û m E l i z a b e tAha, yadûmdan ÷ûxmûødû. Bu, Gertrudanûn sakit saatûdûrMÿn ona tÿkrarlama dÿrsi vermiøÿmAmma gÿrÿk o, mahnû oxumayaydû.

L u k a s t aYaxøû, mÿn nÿ etmÿliyÿm?

E g g e r s o nQoy mÿn gedim xanûm Quzzarda izahat verim, sonra onu sÿn yuxarû gÿtirÿrsÿn.

C ÿ n a b K l a u d eXeyr, sÿn mÿnÿ burada lazûmsan.

E g g e r s o nLukasta, onu yuxarû gÿtir.

L u k a s t aB.-yÿ deyÿcÿm, onu gÿtirÿcÿk

(Lukasta mörяxxяs olur.)

564


Kaø sÿn xidmÿt÷ilÿrin cÿdvÿlini daha yaxøû tutaydûnBu ÷ox uüursuz baølanüûcdûr.


Mÿnim gþstÿriølÿrim altûndaO, yaxøû tÿrÿqqi etmiødi;Amma gÿrÿk ki, o, mahnû oxuya bilmÿsin.

C ÿ n a b K l a u d eYaxøû, biz hazûrûqmû?

(Sakitcя qapû dþyölör, Kaüan i÷яri daxil olur, onu xanûm Quzzard möøaйияt edir. Kaüan ÷ûxûr.)

Sabahûnûz xeyr, xanûm Quzzard,Baüûølayûn, bir qÿdÿr ailÿ anlaøûlmazlûüû vardûr. Gÿrÿk sizÿ ÿvvÿlcÿdÿn bu haqda xÿbÿr verÿydik.

X a n û m Q u z z a r d

Mÿncÿ, mÿn döz vaxtûnda gÿlmiøÿmAmma, cÿnab Klaude, mÿn bir qÿdÿr gþzlÿsÿm, yenÿ dÿ eyib etmÿzBilirÿm ki, hÿmiøÿ sÿn mÿøüulsan.


Èlk ÿvvÿl qoy mÿn sÿni arvadûma tÿqdim edim.Xanûm Elizabet Mulhяmmer.


Sabahûnûz xeyir, xanûm Quzzard.Siz mÿni tanûmûrsûz, amma mÿn sizin haqda eøitmiøÿm

Sizin bildiyinizdÿn daha ÷oxBizim ömumi iølÿrimiz var.



per artes

565


Mÿncÿ, siz Kolbini deyirsiniz?


Bÿli, sþhbÿt Kolbidÿn gedir.


Elizabet, sÿn bilirsÿn ki, biz bu mÿsÿlÿniEggersona buraxmalûyûq.Bu, cÿnab Eggersondur, xanûm Quzzard,Mÿnim etibarlû xidmÿt÷imKolbinin xÿlÿfi, bu yaxûnlarda iøi tÿrk edib.Èndi o, kÿnddÿ yaøayûr. Amma bötönHekayÿni o, yaxøû bilir. O, etibarlû adamdûr vÿ mÿnim dostumdurUzun illÿrdir ki, dostumdur.Ona gþrÿ bax o, buradadûrMÿncÿ, sÿn he÷ etiraz etmÿzsÿn?


Niyÿ ki etiraz edim?Mÿn Kolbidÿn cÿnab EggersonHaqqûnda ÷ox-÷ox eøitmiøÿm×ox øadam ki, onla tanûø olmuøam.


Vÿ mÿn döøönördöm ki, prosesi aparmaqO, olduqca taktlûдыр, ehtiyatlûdûr ancaq.


ßlbÿttÿ, cÿnab Klaude, bu, sÿninArzu etdiyindirmi?Amma bu iclasûn mÿqsÿdi

566

Cÿnab Kolbi deyilmi?Þzö dÿ yaman mÿxfi.

E g g e r s o n

Bÿli, mÿn ona belÿ dÿ ad qoyardûm.Cÿnab Klaude. Mÿn mÿsÿlÿniA÷ûram vÿ mözakirÿ a÷ûram.


Buyurun, Eggerson.

E g g e r s o n

Onda gÿlin baølayaq –Sizin anladûüûnûz kimi, mÿsÿlÿ cÿnab Simpkinz haqqûndadûr.Bu hÿm÷inin atalûq probleminÿ dÿ aid ola bilÿr.


Analûq probleminÿ dÿ...


Sþzönö kÿsmÿ, Elizabet


Mÿn sizi baøa döømörÿm

E g g e r s o n

Mÿsÿlÿ belÿdir, xanûm QuzzardYalnûz bu yaxûnlarda sizin adûnûzûnCÿnab Simpkinz tÿrÿfindÿn ÷ÿkildiyiniXanûm Elizabet eøitmiødir.O, sizin adûnûzûn Quzzard olduüunuVÿ þzönön dÿ Teddinqtondan olduüunuEøitdikdÿ ÷ox tÿÿccöblÿnmiødir.



per artes

567

Èndi isÿ biz ÷ox-÷ox geriyÿ qayûtmalûyûqBir elÿ dÿ uzaq ke÷miø deyildir vÿ sÿn dÿGÿlib mÿnim yaøûma ÷atanda gþrÿcÿksÿn ki, ke÷miø vÿ gÿlÿcÿk ÷ox qûsa gþrönörAmma xeyli uzaq ke÷miølÿ baülû mökön olan bir mÿsÿlÿdÿn sþhbÿt gedir.Xanûm Elizabet evlÿnmÿmiødÿn qabaq uøaüû olmuødur...


Oülan uøaüû.

E g g e r s o n

Oülan uøaüû olmuødurKimi ki øÿraitÿ baülû olaraq þz boynuna gþtörÿ bilmÿmiødir.Belÿ øeylÿr bir o qÿdÿr dÿ tez-tez baø vermir.


Bundan xÿbÿrim vardûr. Mÿn bilirÿm ki,Belÿ-belÿ øeylÿr baø verir.

E g g e r s o n

Hÿmin uøaq atanûn ixtiyarûnda qalûr vÿ ata da onun qayüûsûna qalûr.Yÿni onun ixtiyarûna verilir ki, qayüûsûnû ÷ÿksin.Bir qÿdÿr sonra ona baxan qadûn tÿrÿfindÿnBelÿ bir qeyd gþndÿrilir ki, ata þlmöødör qÿflÿtÿn


Tanqanikada onu maøûn vurub östöndÿn ke÷miødir.

568


Bunun mÿsÿlÿyÿ dÿxli yoxdurBu iøi burax Eggersonun ixtiyarûna.

E g g e r s o n

Ata xaricdÿ þldöXanûm Elizabet uøaüû gþtörÿn xanûmûnAdûnû bilmirdi. Ya da ola bilsin ki, adûnû unutmuødu.Onun elÿ bir imkanû yox idi ki, sorüu gþndÿrÿrÿk onu axtarsûn.Belÿliklÿ, sraüagönÿ qÿdÿr onunUøaüû ilÿ he÷ bir ÿlaqÿsi olmamûødûr.Bu oülan uøaüû, xanûm Quzzard, ÿgÿr saüdûrsa, artûq bþyömöø olmalûdûr.Mÿn inanûram ki, sÿnin þzönön uøaüûn olmamûødûr.Amma mÿn ÿminÿm ki, sÿnin uøaüa qarøû rÿübÿtin olmuødur.


Mÿn rÿübÿt bÿslÿyÿ bilÿrÿmMÿnim dÿ uøaüûm olmuødur vÿ mÿn dÿ onu itirmiøÿm. Amma mÿnim uøaüûm xanûm Elizabetin uøaüû itÿn kimi itmÿyib.Ömid bÿslÿyÿk ki, onun uøaüû tapûla bilÿr.

E g g e r s o n

Biz dÿqiq øÿkildÿ bu mÿqsÿdlÿBu sþhbÿti aparûrûqBizim ÿlimizdÿ bir ipucu vardûr,Vÿ ya ipucuna bÿnzÿr bir øeyVÿ ona gþrÿ dÿ cÿnab Klaude xahiø edib sizdÿn ki, siz buraya gÿlÿsiniz.


Sizcÿ, mÿnim sizÿ kþmÿyim dÿyÿ bilÿr?



per artes

569

E g g e r s o n

Bizÿ elÿ gÿlir ki, bu mömköndör.Bir ne÷ÿ gön bundan qabaq xanûm Elizabet sizin adûnûzû þyrÿnmiødir.Vÿ bu ad ona tanûø sÿslÿndiyinÿ gþrÿ o øoka döømöødör.


Doürudanmû? ×önki bu, adi ad deyil, elÿmi?

E g g e r s o n

Elÿ bu da onu mötÿÿssir etmiødir.Xanûm Quzzard TeddinqtonluXanûm Elizabet inanûr ki, onun yeni doüulmuø uøaüû Teddinqtonlu xanûm Quzzarda etibar edilmiødir ki, o baxsûn.ßlbÿttÿ, ola bilÿr ki, o, Teddinqton haqda sÿhv dÿ edÿ bilÿr...


Xeyr, mÿn Teddinqton barÿdÿ sÿhv etmirÿm

E g g e r s o n

Mÿn tÿkcÿ tÿklif edirÿm ki, xanûm Elizabet,

Ola bilÿr ki, Teddinqton adlû baøqa yer dÿ ola bilsin. Amma Quzzard adû kimi sÿslÿnÿn bir o qÿdÿr dÿ ÷ox ad yox dur. Vÿ ya hÿtta olsa da belÿ, onlar eyni dÿrÿcÿdÿ ÷ox yayûl mûø adlar deyildir.

Amma, xanûm Quzzard, bu, o yerdir ki, gÿrÿk siz bizÿ kþmÿk edÿsiniz.Siz hÿr hansû digÿr xanûm QuzzardAdlû hÿr hansû bir adam tanûyûrsûnûzmû?

X a n û m Q u z z a r dHe÷ bir kÿsi.

570

E g g e r s o n

Yÿni demÿk istÿyirÿm ki, bu, ola bilÿr ki,Teddinqtonda olsun vÿ ya haradasa baøqa yerdÿ.Èndi isÿ mÿn daha bir incÿ mÿtlÿbdÿnXÿbÿr verÿn sual edÿcÿyÿm.Siz ha÷ansa baxmaq ö÷ön hÿr hansû bir uøaq gþtörmösönözmö?Elÿ bir uøaq ki, kimin ki, valideyni sizÿ mÿlum olmamûø olsun.


Bÿli, mÿn hÿqiqÿtÿn dÿ uøaq gþtörmöøÿm.ßrim vÿ mÿn uøaqsûz idik... o vaxtlar vÿ ÷ox da kasûb idik. Bu iø bizÿ iki östönlök vÿd verirdi.

E g g e r s o n

Bÿs siz atanûn vÿ ya ananûn adûnû bilirdinizmi?


Mÿnÿ he÷ birinin adû deyilmÿmiødi.

Mÿn baøa döøördöm ki, bizÿ uøaüû ÷ox yaxøû calamûødûlar. ßks tÿqdirdÿ mÿn onu gþtörmÿmiø olardûm. Lakin o, mÿnÿ ö÷öncö bir tÿrÿfdÿn gÿtirilmiødi vÿ onun vasitÿsi ilÿ dÿ aybaay mÿvacib þdÿnilirdi.

E g g e r s o n

Øÿrtlÿr qÿnaÿtbÿxø idimi?


Olduqca qÿnaÿtbÿxø idi.Demÿk olar ki, pul qabaqcadan þdÿnilirdi

E g g e r s o n

Þdÿniølÿr sona yetdimi?



per artes

571


×ox qÿfil


Yÿqin ki, elÿ o vaxt Toni qÿzaya uüramûødûr.


Mÿnÿ dedilÿr ki, ata þlmöødörHÿtta vÿsiyyÿtini dÿ etmÿdÿn.


O, olduqca ehtiyatsûz bir adam idi.


Vÿ varislÿr he÷ bir mÿsuliyyÿt daøûmûrdûlar.Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, ana ÿgÿr uøaüûn atasûnû möÿyyÿn edÿ bilsÿydi, onda ona ÿmr verilÿrdi.Amma mÿn bilmirÿm ki, o, kim idi. Mÿn nÿ edÿ bilÿrdim?


Klaude, gþrörsÿn? Kolbi, baøa döøörsÿn?


Hÿlÿ ÿmin olma, Elizabet.


He÷ bir øöbhÿ yeri qalmûr ki,Kolbi mÿnim oülumdur.


Sÿnin oülun, xanûm Elizabet?Siz deyirsiniz ki, mÿn sizin uøaüûnûzû saxlamûøam?Vÿ Klaudeyÿ yalandan demiøÿm ki, bu uøaq onun uøaüûdûr?

572


Elÿ mÿsÿlÿ dÿ burasûndadûr. Mÿnim arvadûm þzönö inan-dûrmûødûr ki, Kolbi onun oüludur.

Mÿn bilirÿm ki, o, mÿnim oülumdur vÿ mÿn sÿni buraya ona gþrÿ ÷aüûrmûøam ki, sÿn bunu ona deyÿsÿn.

E g g e r s o n

Bunu øÿxsi bir ifadÿ kimi qÿbul etmÿ.

Xanûm Quzzard. Bu, bundan uzaqdûr. Sÿn ömidi özölÿn yerdÿ þz oülunu tapmaq ömidi ilÿ yaøayan anaya gözÿøt etmÿlisÿn. Sÿn þzönö onun yerinÿ qoy. ßgÿr sÿn þz oülu nu itirmisÿnsÿ, belÿ bir vÿziyyÿtdÿ hÿr hansû bir saman ÷þpön-dÿn yapûømazdûnmû?


Göman ki, mÿn dÿ belÿ edÿrdim.


Mÿnim baøûmda he÷ bir øöbhÿ yeri qalmamûødûr ki, Egger-son kimi qanuni iø÷ilÿr saman ÷þpöndÿn danûøacaqlar.Kolbi mÿnim oülumdur.


Belÿ bir øÿraitdÿ mÿn bu iradû qÿbul etmirÿm

E g g e r s o n

Olarmû ki, mÿn bu narahat sularûn östönÿ bir damla neft tþköm?!Gÿlin bu mÿsÿlÿyÿ digÿr bir bucaqdan yanaøaq.Vÿ xanûm Quzzarddan xahiø edÿk ki, desin gþrÿk axûrda uøaüûn baøûna nÿ iø gÿldi.O, uøaüû qÿbul etmiødir vÿ ola bilsin ki, hÿmin uøaq xanûm Elizabetin uøaüû olmuødur.



per artes

573


Bu ÷ox hÿssas bir tÿklifdir. Eggerson, bu, aüûl mÿsÿlÿsidir. Buna gþrÿ ÷ox saü ol!


Biz bu uøaqla ayrûldûq. Balaca, ÿziz bir uøaq idi.Nÿ qÿdÿr ki mÿnÿ þdÿniø edilirdiMÿn onunla birlikdÿ olduqda ÷ox xoøbÿxt idim.Amma biz uøaüû oüulluüa gþtörÿ bilmÿzdikVÿ ya þdÿniø olmadûüû halda onu saxlaya bilmÿzdik.

E g g e r s o n

Bÿs siz ondan necÿ yaxa qurtardûnûz?


Bizim qonøularûmûz var idi.Onlar da uøaqsûz idilÿr vÿ uøaüû oüulluüa gþtörmÿyÿ ÷ox mÿmnun idilÿr. Onlar uøaq arzulayûrdû vÿ ona gþrÿ dÿ hÿmin uøaüû oüulluüa gþtördölÿr.Sonra onlar Teddinqtonu tÿrk etdilÿr vÿ bizim gþzömözdÿn itdilÿr.

E g g e r s o n

Amma siz onlarûn adlarûnû bilirsiniz?


Bÿli, mÿn onlarûn adlarûnû bilirÿm.Mÿnim adûm kimi qeyri-adi bir adOla bilsin ki, onlar dÿyiømÿyiblÿrAdû Kaüan idi.


Onlarûn adû Kaüan idi?!

574


K-A-Ü-A-N. – kþhnÿ bir adOnlar ÿla adamlar idi. Onlarûn tayû-bÿrabÿri yox idi.

E g g e r s o n

Bÿs uøaq? Mÿn ömid edirÿm ki, onun adû xristian adû olub.


Uøaüûn xa÷ suyuna ÷ÿkilmÿsi barÿdÿ he÷ bir bilik yoxdur. ßn azû o, bizÿ gÿlÿn zaman. Amma buna biz tam da ÿmin deyilik.

Mÿnim ÿrim xösusilÿ belÿ mÿsÿlÿlÿrdÿ ÷ox hÿssasdûr vÿ buna gþrÿ dÿ biz ona øÿrti baptist adû verdik.

E g g e r s o n

Ona nÿ adû verdiniz?


Biz ona Barnabas adû verdik.


Barnabas? Dönyada he÷ vaxt belÿ bir ad mÿn eøitmÿmi-øÿm. Mÿnim ailÿmdÿ dÿ belÿ bir ad olmayûb.

Bÿs necÿ oldu ki, siz onu Kolbi adlandûrdûnûz?


Amma, Elizabet, sþhbÿt KolbidÿnGetmir, gþrmörsÿn, sþhbÿt kimdÿn gedir?


Mÿnim ÿrim bu adû se÷diBiz möqÿddÿs Barnabas kilsÿsindÿ evlÿnmiødik.



per artes

575

K o l b i

Barnabas Kaüan. O balaca ÿmioülundurmu ki, þlmöø dör? Sÿn Sara xalanû tanûmûrsanmû? Mÿn cûnqûldayan balaca kþh nÿ zÿng tapdûm vÿ sÿn mÿnÿ deyirdin ki, sÿnin balaca bir ÿmin oülu var idi, hansû ki þlmöødö.


Bÿli, Kolbi, haqqûnda danûødûüûm o idi.


Demÿli, mÿnim oülum yaøayûr. Mÿn buna ÿmin idim.Amma mÿn inanûram ki, Kolbi elÿ Barnabasdûr.


Xeyr, Elizabet, Barnabas, elÿ Barnabasdûr.

Mÿn bunu izah etmÿliyÿm, xanûm Quzzard.

Mÿnim ÷ox gÿnc, ömidverici bir hÿmkarûm – ÿslindÿ o gÿnc oülan ki, sizi yuxarû gÿtirdi, onun adû Barnabas Kaüandûr.


Barnabas?


Bÿli, Elizabet. Bÿzÿn o, familiyasû ilÿ adûnû birlikdÿ yazmalû olur.Amma ad onun xoøuna gÿlmir.Möÿyyÿn sÿbÿblÿrÿ gþrÿ. Ona gþrÿ dÿ biz onu B. adlandûrûrûq.


×ox yaxøû bir addûrO gÿrÿk bu adla fÿxr edÿ.

576

X a n û m E l i z a b e tBu Barnabasûn ne÷ÿ yaøû var?

C ÿ n a b K l a u d eMÿncÿ, 28 yaøû var.

X a n û m Q u z z a r dGÿrÿk ki, 28 yaøû olsun.

X a n û m E l i z a b e tOnda mÿnim hesablamalarûma gþrÿ, mÿn iddia edÿ bilmÿrÿm.

C ÿ n a b K l a u d eBu, mÿni he÷ dÿ tÿÿccöblÿndirmÿz.

X a n û m E l i z a b e tBÿli, bu, hansû il idi?Elÿ baøûmû itirmiøÿm ki, Kolbi, demÿli, Barnabas oldu. Yox, demÿk istÿyirÿm ki, cÿnab Kaüan Barnabas oldu. Mÿncÿ, mÿn buna alûøacaüam.

K o l b i

Amma o, aøaüûda gþzlÿyir. Bu an yetiømÿyibmi ki, mÿn onu yuxarû ÷aüûram?Bÿs Lukasta?

E g g e r s o nßla tÿklifdir, cÿnab Simpkinz.

(Kolbi ÷ûxûr.)

E g g e r s o nÈndi isÿ siz razûlûüa gÿlsÿniz, xanûm Elizabet,Biz Kaüandan þz valideynlÿri haqda soruøa bilÿrik.



per artes

577

Vÿ ÿgÿr cÿnab Kaüan vÿ xanûm Kaüan hÿlÿ dÿ yaøayûrlarsaGÿrÿk ki, xanûm Quzzard onlarû möÿyyÿnlÿødirÿ bilÿr.


Bu söbut edÿcÿkdirmi ki, cÿnab Kaüan,Bu cÿnab Kaüan – mÿnim oülumdur?

E g g e r s o n

Bu, bþyök bir ehtimal yaradûrßgÿr mÿn dözgön ifadÿ edÿ bildimsÿ.


Mÿn inanûram, ElizabetSÿn oülunu tapmûsan.

E g g e r s o n

Bu tÿsdiqi olan ÿsasdûr.


Vÿ mÿnim ona uyüunlaømaq qabiliyyÿtimi nÿzÿrÿ alsaq.

(Kolbi Kaüan vя Lukasta ilя birlikdя yenidяn i÷яri daxil olur.)

K o l b i

Mÿn onlara demiøÿm ki, sörprizÿ hazûr olsunlar.


Barnabas! Sÿnin adûn Barnabasdûrmû?

K a ü a n

Bÿli, elÿdir ki var, siz ona dediniz, cÿnab Klaude?

578


Xeyr, B. Bu mÿsÿlÿlÿri a÷ûb tþkÿn xanûm Quzzard olmuødur.Bu adam cÿnab Barnabas KaüanXanûm Quzзard vÿ ... mÿnim qûzûm Lukasta.

K a ü a n

Bÿs necÿ oldu ki, xanûm Quzzard mÿnim adûmû bildi?


Cÿnab vÿ xanûm Alfred Kaüan sizin valideynlÿriniz olmuølar?

K a ü a n

Bÿli, onlar mÿnim valideynlÿrimdir.Mÿni oüulluüa gþtörÿn valideynlÿr.


Bÿs onlar nÿ vaxtsa Teddinqtonda yaøamûølarmû?

K a ü a n

Mÿn inanûram ki, yaøamûølarBÿs siz niyÿ maraqlanûrsûnûz?


Xanûm Elizabet, mÿn inanûram ki,Bu, sizin oülunuzdur.ßgÿr bu belÿ olsa, mÿn sizin ÿdalÿtsizØöbhÿlÿrinizdÿn safa ÷ûxûram.

E g g e r s o n

Cÿnab Kaüan, sizin þgey valideynlÿriniz yaøayûrmû?



per artes

579

K a ü a n

Kentdÿ. Onlar kÿndÿ ÷ÿkilmÿk istÿmiølÿrBelÿ ki, mÿn onlar ö÷ön SevenouksdaBalaca bir yer tapmûøamOnlar orada arû saxlayûrlar. Bÿs niyÿBunlarû siz mÿndÿn soruøursunuz?


×önki, Barnabas, belÿ ÷ûxûr ki, sÿn mÿnim oülumsan.

E g g e r s o n

Cÿnab Kaüan, bu maraqlû bir kÿøfi tÿsdiq etmÿlisянBunun ö÷ön sÿn þgey valideynlÿriniXaûm Quzzardla calaødûrmalûsan.Bu, onlarûn iøidir tÿsdiq etsinlÿr ki,Onlar sÿni bir uøaq olaraq xanûmQuzzarddan gþtörmöølÿr vÿ sÿn onlara etibar edilmisÿn.

K a ü a n

Mÿn, doürudan da, bilmirÿm ki,Hisslÿrimi necÿ cilovlayûm...

L u k a s t a

Sÿn bir daha bu dildÿ danûømamalûsanSadÿcÿ de ki, þzömö itirmiøÿm.

K a ü a n

Yaxøû, mÿn karûxmûøamßgÿr xanûm Elizabet mÿnim anamdûrsa...


Nÿ olursa olsun, Barnabas, he÷ bir øöbhÿ yeri qalmamûødûr ki, mÿn sÿnin ananam.

580

K a ü a n

Bÿs mÿnim atam kim olmuødur?


O, qÿflÿtÿn vÿfat etdi. Þlömcöl bir qÿzaOnda sÿn ÷ox ki÷ik idin. Ona gþrÿ dÿ sÿni oüulluüa gþtöröblÿr.

K a ü a n

Bÿs o, nÿ iølÿ mÿøüul olmuødur?Maliyyÿ÷i idimi?


O, hesabdan yaxøû deyildi. Deyÿsÿn, sÿnin biznes qabiliyyÿtin meydana ÷ûxûr.Mÿnÿ elÿ gÿlir ki, bu, mÿnim tÿrÿfdÿn olan qohumlardan irÿli gÿlir.Amma o, yaxøû bir hÿrb÷i idi, ÿn azû, möÿyyÿn bir möddÿt ÿrzindÿ.

K a ü a n

Oldu, mÿn buna alûømalûyamAncaq bilmirÿm ki, mÿn sÿnÿ necÿ möraciÿt edim. Xanûm Elizabet?Mÿn hÿmiøÿ xanûm Kaüana ana deyÿ möraciÿt etmiøÿm.


Onda karûxmaq tÿhlökÿsindÿn uzaq olmaq ö÷ön sÿn mÿnÿ Elizabet xala deyÿ möraciÿt edÿ bilÿrsÿn.

K a ü a n

ßlbÿttÿ, belÿ asandûr.



per artes

581


Vÿ mÿn onlarû gþrmÿk arzusundayamKlaude, biz Kaüanlarû yemÿyÿ dÿvÿt etmÿliyik.


Mötlÿq, Elizabet.

K a ü a n

Amma, xanûm Elizabet,Mÿn demÿk istÿyirÿm, Elizabet xala,ßgÿr mÿn sÿni Elizabet xala deyÿ ÷aüûrsam, sÿn mÿnÿ, sadÿcÿ, B. desÿn, olarmû?


ßlbÿttÿ, ÿgÿr sÿn Barnabasdansa onu östön tutursansa.

L u k a s t a

Axû nÿ ö÷ön sÿnin Barnabas adûndan xoøun gÿlmir?

K a ü a n

Mÿn istÿmirÿm ki, adamlar mÿni “Barni” deyÿ ÷aüûrsûnlar – Barni Kaüan. Kaüan yenÿ dÿ eybi yox. Bu, nisbÿtÿn dolu sÿslÿnir. Øÿhÿrdÿ mÿn haqda tÿÿssurat he÷ dÿ yaxøû olmazdû.

L u k a s t a

Sÿn bþyöyÿndÿ sÿni cÿnab Barney Kaüan ÷aüûrarlar.


Mÿn ÷ox øadam ki, siz niøanûnûzû bÿyan edirsiniz.Lukasta, mÿn sizin evlÿnmÿ mÿsÿlÿnizi þz özÿrimÿ gþtörörÿm.

582

L u k a s t a

Biz demiødik ki, kÿbin kÿsilÿn böroda sakitcÿ kÿbinimizi kÿsdirmÿklÿ evlÿnÿk.


Siz kilsÿdÿ evlÿnmÿlisiniz.


Mÿn ÷ox øadam ki, sizin belÿ dediyinizi eøidirÿm. Siz razûsûnûzmû?


Razûyam? Nÿ haqda?


Sizin mÿnim haqqûmdakû øöbhÿlÿriniz tamamilÿ ÿsassûzdûr.


ßlbÿttÿ, xanûm Quzzard, mÿnim øöbhÿm yoxdur! Mÿncÿ, orada biz nÿyisÿ qarûøûq salmûødûq – vÿssalam.


Mÿn qorxurdum ki, sÿnin fikrin qarûøsûnVÿ bu möqayisÿ ilÿ mþvqe arasûnda olsun.


Mÿncÿ, indi he÷ bir qarûøûqsalma yoxdurMÿn ÿminÿm ki, arvadûm tamamilÿ ÿmin olmuødurVÿ cÿnab Kaüanûn anasû, mÿn ÿminÿm ki, bunu tÿsdiq edÿcÿkdir.


Bu, hamû kimi mÿnim dÿ maraüûmdadûr.Amma sizin arvadûnûz mÿmnun olmuødurmu?



per artes

583

O zaman ki, Kaüanlar Barnabas Kaüanûn onun oülu olduüunu tÿyin etdilÿr(хanûm Elizabetя) Onun oülunuz olmaüûndan mÿmnunsunuzmu?


Bu ÷ox qÿribÿ sÿslÿnÿn bir sualdûr.


Burada mÿnÿ qÿribÿ suallar verirlÿr ki, mÿn onlara cavab verim.Èndi isÿ mÿnim nþvbÿmdir ki, onlara suallar verimMÿn istÿrdim ki, hÿr bir insanûn arzularûnû möÿyyÿnlÿødirim.


ßlbÿttÿ... Mÿn ÿminÿm. Mÿn ÷ox xoøbÿxt olacaüam.


Sÿn oülunu arzu edirdin vÿ indi oüluna qovuømusan.

Mÿnÿ gþrÿ, biz hamûmûz þzömözö uyüunlaødûrmalûyûq elÿ bir arzuya ki, o, bizÿ bÿxø edilmiødir. Bu ÷ox aürûlû bir proses olmalûdûr.

Barnabas Kaüan, siz xanûm Elizabet Mulhяmmerin oülu olmaüûnûzû bildiyinizdÿn mÿmnunsunuzmu?

K a ü a n

ßlbÿt ki, tapûntû olmaqdan bu daha yaxøûdûrßgÿr mÿn þzömö doürultsam...Vÿ .... ßlbÿttÿßgÿr mÿn valideynlÿrimlÿ hÿr øeyi yoluna qoya bilsÿm...Sÿn bilirsÿn ki, mÿn onlarû ÷ox istÿyirÿm.

584


Mÿn buna ÿncam ÷ÿkÿrÿm, Barnabas.

K a ü a n

B. – ÿgÿr etiraz etmÿsÿn, xala Elizabet.


B. – vÿ mÿn ÿminÿm ki, biz bþyök dostlar olacaüûq.

E g g e r s o n

Mÿn ÿminÿm ki, biz bundan da yaxøû bir øey arzulamûrûq.


Bÿzÿn arzular arzu edÿnlÿrÿ qarøû ÷evrilir.O zaman ki, arzu hÿyata ke÷ir,(Xanûm Elizabetя vя Kaüana) Mÿn sizi nÿzÿrdÿ tutmuram.

(Lukastaya) Amma sizÿ demÿk istÿsÿm, siz burada ÿn ÷ox arzu olu nan-lardan birisiniz. Mÿn sizdÿn soruømayacaüam ki, Bar na-bas Kaüanûn arvadû, xanûm Elizabetin gÿlini, cÿnab Klaude Mulhяmmerin qûzû olmaq istÿyirsiniz yoxsa, yox.


Bu, mÿnim iøimdir ki, o, mÿnim qûzûm olmaüa razû olacaq, yoxsa yox.


Èndi isÿ, Kolbi,Mÿn sÿndÿn soruømalûym ki, sÿnin bir arzun vardûrmû?


Kolbi yalnûz istÿyirdi ki, hÿqiqÿtÿ ÿmin olsun.



per artes

585

K o l b i

Bu ÷ox qÿribÿ bir sualdûr, Sara xala vÿ belÿ bir qÿribÿ suala da mÿn qÿribÿ bir cavab verÿ bilÿrÿm.

Cÿnab Klaude haqlûdûr. Mÿn hÿqiqÿti bilmÿyi arzu edirdim. Bunun necÿ olmasûnûn dÿxli yoxdur. Mÿnim bötön bilmÿk istÿdiyim o idi ki, ortada bir faktûn olmasûndan vÿ adamûn bu faktû bilmÿmÿsindÿn rahat olasan. Amma faktûn þzö ÿhÿmiyyÿtsizdir, ÷önki, bu fakt gec-tez bilinÿsiydi.


Sizin ana vÿ ata arasûnda östönlök verdiyiniz he÷ bir øey yoxdurmu?

K o l b i

Mÿnim he÷ vaxt atam vÿ ya anam olmamûødûr. Bu B. ö÷ön ÷ox fÿrqli bir mÿsÿlÿdir. Onun yalan÷û valideynlÿri olmuø-dur, belÿ ki, o, baøqa bir qohum ÿldÿ edÿ bilÿr. Qoy Allah anama rÿhmÿt elÿsin. Ataya gÿldikdÿ, mÿnim ata haq qûnda bir ideyam vardûr.

Bu ideya indicÿ mÿnim aülûma gÿlmiødir. Mÿn atam kimi olmaq istÿrdim, hansû ki, mÿn he÷ vaxt tanûmamûøam vÿ indi dÿ tanûmûram.

×önki o, mÿn anadan olmamûødan qabaq þlmöø olma lû dûr vÿ ya mÿn onu xatûrlayandan qabaq þlmöø olmalûdûr, hansû ki, mÿn ya sÿnÿdlÿrdÿn, ya da hesabatlardan tanûmalû olmu-øam. Onun hÿyat hekayÿtini, onun uüurlarûnû vÿ ya uüur-suz luq larûnû... Ola bilsin ki, onun uüurlarûndan ÷ox uüur suz-luq larû haqqûnda bilmÿli oluram. O ÿøyalardan onu tanû maq istÿr dim ki, ona mÿnsub olmuødur, solmuø foto øÿkil lÿr dÿn ki, mÿn ona bÿnzÿdiyimi axtarûram, kimin ki surÿ tini mÿn þz zehnimdÿ yaradûram, mÿn elÿ hÿmin surÿtlÿ dÿ yaøa yam. Adi bir adam olaraq onun kimi olmaüa ÷alûø maq, elÿ bir insan olmaq istÿmÿk ki, o, olmaq istÿyirdi vÿ o iølÿri gþr-mÿk istÿrdim ki, o þzö dÿ hÿmin iølÿri gþrmÿk istÿmiødi.

586

X a n û m Q u z z a r dSÿn kimin oülu olmaq istÿrdin, Kolbi, cÿnab Klaudenin, yoxsa hÿr hansû baøqa bir adamûn? Mÿnasûz vÿ sakit bir adamûn? Þlö bir adamûn, Kolbi?

Dediyimÿ fikir ver.

K o l b iÞlö, mÿnasûz bir adamûn.

X a n û m Q u z z a r dSÿnin arzun yerinÿ yetÿcÿk vÿ nÿ zaman ki sÿnin arzun hÿyata ke÷ir, sÿnin øÿrtlÿrin dÿ yerinÿ yetir. Sÿnin atan olacaq þlö vÿ sÿnÿ mÿlum olmayan.

C ÿ n a b K l a u d eBununla sÿn nÿ demÿk istÿyirsÿn?

X a n û m Q u z z a r dKolbi sÿnin oülun deyil, cÿnab Klaude.

K o l b iBÿs onda mÿnim atam kim olub?

X a n û m Q u z z a r dHerbert QuzzardSÿn mÿyus bir musiqiøönasûn oülusan.

K o l b iBÿs mÿnim anam kim olub?

X a n û m Q u z z a r dQoy sÿnin anana Allah rÿhmÿt elÿsin.Sÿnin anan mÿn idim. Lakin mÿn sÿnin xalan olmaüû se÷dim. Belÿ ki, sÿn arzunu edÿ bilÿrsÿn vÿ anan olmaya bilÿr.



per artes

587


Xanûm Quzzard, bu tamamilÿ øÿrÿfsizlikdir.Sÿn belÿ bir øÿkildÿ adamû aldada bilmÿzsÿnBötön bu illÿr boyu. Bÿs onda sÿn bötön bu illÿr ÿrzindÿ niyÿ mÿni aldatmalû olmusan?

E g g e r s o n

Xanûm Quzzard, sÿn bu hþkmö ÿsaslandûra bilÿrsÿnmi?


Doüum haqqûnda øÿhadÿtnamÿ –Uøaq Herbert vÿ Sara Quzzardûn oüludur.

E g g e r s o n

Bÿs sÿnin bacûn vÿ onun oülu necÿ oldu?


Þlöm haqqûnda øÿhadÿtnamÿ –Uøaq he÷ zaman anadan olmamûødûr.


Mÿn buna inanmûram, sadÿcÿ olaraq, buna inana bilmÿrÿm.Xanûm Quzzard, sÿn bu uydurmanû þzön uydurursan.

E g g e r s o n

Arayûølarû mÿn þzöm yoxlayacaüam.


Ona gþrÿ yox ki, biz sÿnin dediklÿrinÿ øöbhÿ edirik, xanûm Quzzard.

Lakin belÿ bir ekstremal vacib bir mÿsÿlÿdÿ dÿqiq tÿsdiqin ehtiyacûnû siz baøa döøÿcÿksiniz.

588


Cÿnab Eggerson, mÿn bunu tamamilÿ yaxøû baøa döøörÿm.


Mÿn buna inanmayacaüam.Mÿn o arayûølara inanmayacaüam.Sÿn yalan uydurmaq ö÷ön belÿ deyirsÿnDöz iyirmi beø il. Bu, qÿtiyyÿn mömkön deyil.


Mÿnim sizi aldatmaq niyyÿtim yox idi, cÿnab Klaude,

O vaxta qÿdÿr ki, sÿn þzön-þzönö aldatdûn.

Nÿ zaman ki sÿn Kanadaya getdin, mÿnim bacûm hiss etdi ki, onun uøaüû olmalûdûr. Bu, hÿqiqÿtdÿn dÿ artûq hÿqi qÿt dir. Mÿn dÿ uøaüa hamilÿ idim. Bunu sÿn bilmirdin, ÷önki bunun sÿnÿ aidiyyÿti yox idi. Mÿn indi dediyim kimi, mÿnim uøa-üûm dönyaya gÿlÿnÿ qÿdÿr bacûm þlmöødö. Sÿn ÷ox uzaqda idin. Mÿn sÿnÿ bir mesaj gþnдÿrdim. Lakin o, sÿnÿ ÷at madû. Qayûdarkÿn sÿn mÿni gþrmÿyÿ gÿldin vÿ mÿn hesab etdim ki, sÿnÿ yeniliyi xÿbÿr verim. Sÿn uøaüû gþrdön. Elÿ bil din ki, uøaq sÿninkidir. Sÿn buna gþrÿ ÷ox mÿmnun idin. Mÿn hÿmin an sÿni aldatmaq istÿmÿdim. Sonra isÿ dedim ki, niyÿ dÿ yox. Mÿnim ÿrim dÿ vÿfat etmiødi. Mÿni ÷ox kasûb bir vÿziy yÿtdÿ qoyub getmiødi. ßgÿr mÿn imkan versÿydim ki, sÿn döøö nÿsÿn uøaq sÿnin kidir, uøaüûmûn hÿyatda uüurlu baø lan üûcû ola bilÿrdi. Bunu mÿn bilirdim. Onu da bilir dim ki, sÿn ÷ox þzönö xoøbÿxt hiss edÿcÿkdin. ßgÿr mÿn desÿy-dim ki, uøaq mÿnim kidir, onun gÿlÿcÿyi nÿ ola bilÿrdi?

Sonra isÿ þzöm dÿ þz etdiyimdÿn qorxuya döødöm. Baxma-yaraq ki mÿn he÷ vaxt demÿmiødim ki, bu uøaq sÿninkidir.

Mÿn qor xurdum ki, sÿn doüum haqqûnda øÿhadÿtnamÿni istÿ yÿ cÿksÿn.

Sÿn bunu he÷ vaxt istÿmÿdin vÿ bu iø belÿ dÿ davam etdi.



per artes

589


Bu dÿhøÿtli bir uydurmadûr vÿ bu, hÿqiqÿt ola bilmÿz.


Döøön. Cÿnab Klaude. ßgÿr bötön bunlar döz olmasaydû, mÿn bunlarû sÿnÿ deyÿrdimmi?Sÿnÿ mÿn dözönö demÿklÿ Kolbi haqqûnda olan arzularûmû qurban vermiø oluram. Sizcÿ, bu, mÿnim ö÷ön ki÷ik mÿsÿlÿdirmi ki, hÿyatûm boyu etdiyim arzularû he÷ÿ endirim. Mÿn þzömön Kolbinin anasû olmaq faktûna qurban verÿndÿ nÿ isÿ ÿldÿn vermiødim vÿ onu he÷ vaxt geri qaytara bilmÿzdim. Sÿn mÿgÿr baøa döømörsÿnmi ki, mÿnim bu a÷ûqlamam bû÷aüû daha da dÿrinÿ iølÿdir vÿ yaranûn i÷indÿ onu burur?

Kaø bu fakt baøqa cör olaydû, onda bu daha yaxøû olardû.

K o l b i

Mÿn sÿnÿ inanûram. Mÿn sÿnÿ inanmalûyam.


Amma, Kolbi,

ßgÿr bu, hÿqiqÿt olmuø olsa – ÿlbÿt ki,

Bu, hÿqiqÿt ola bilmÿz! – amma mÿn gþrörÿm ki, sÿn ona inanûrsan.

Yaxøû, ona inan, bÿs sonra? Amma bunu bizim qohum-luüumuzdakû fÿrqlÿrÿ gÿtirib ÷ûxartma. Vÿ ya ola bilsin ki, onu daha da yaxøûlaødûr.

Ola bilsin, sÿn fikirlÿøsÿn ki, mÿn sÿnin atan deyilÿm, biz daha xoøbÿxt ola bilÿrik. Mÿn bunu qÿbul edirÿm.

ßgÿr sÿn bizimlÿ qalsan, mÿnim sÿnin gÿlÿcÿyin haqda qur du üum planlarda bu he÷ bir dÿyiøikliyÿ sÿbÿb olma ya-caqdûr.

590

K o l b i

×ox saü ol, cÿnab Klaude,Siz ÷ox sÿxavÿtli bir insansûnûzAmma mÿn indi bilirÿm ki, atam kimdir.Mÿn atamû izlÿmÿliyÿm ki, son nÿticÿdÿ onun kim olduüunu bilim.


Sÿn bununla nÿ demÿk istÿyirsÿn?

K o l b i

Mÿn istÿyirÿm ki, orqan÷û olum

Bunun dÿxli yoxdur ki, mÿn uüur qazanacaüam, yoxsa yox.

Mÿn ÿvvÿllÿr þz bacarûüûmdan kÿnar ÷ox bþyök mÿqsÿdlÿr gödmöødöm.

Mÿn döøönördöm ki, orqan÷û olmaq istÿmirÿm

O zaman ki, ÿmin döøönördöm mÿn, zirvÿyÿ qalxmaq øan-sûm yoxdur, onda istÿyirdim ki, kilsÿdÿ orqan÷alan olum.

Amma mÿnim atam uüursuz orqan÷alan olmuødur.


Kolbi, yaxøû olar deyÿsÿn ki, ÷ox da bþyök uüur qazanmamûødûr.

K o l b i

Èndi isÿ mÿn atamûn yolu iÿ getmÿk istÿyirÿm.


Amma, Kolbi,

Sÿnin mÿnimlÿ ediyin sþhbÿt yadûndadûrmû? ×ox-÷ox uzun illÿr bundan qabaq.

O zaman ki biz istÿklÿrimizi bþlöødörördök vÿ uüursuz lu-üumuzu bþlöødörördök. Vÿ sÿn dÿ þz hisslÿrini tÿsvir edir-



per artes

591

din ki, necÿ sÿn biznesin yollarûnû þyrÿnÿcÿksÿn. Sonra isÿ mÿn o yolu gþrdöm ki, sÿn dÿyiøilirdin. Bu sþhbÿt mÿni inan dûr mûødû ki, he÷ bir söbut-dÿlil olmadan sÿn mÿnim oülum san. ×önki sÿn mÿnim iøimi olduüu kimi dÿqiqliklÿ tÿs vir etmiø din. Bu, sÿnÿ bÿyÿm he÷ nÿ demir? Allah bilir ki, sÿn dÿ bilir sÿn ki, mÿn sÿnin musiqi haqqûnda olan plan-la rûnû hÿyata ke÷irmÿk yolunda sÿnin qarøûnda he÷ bir maneÿ yarat mûram. ßgÿr sÿn onlarû yerinÿ yetirÿ bilÿr-sÿnsÿ, buyur, yerinÿ yetir.

Ènan ki, ÿgÿr sÿn istÿйirsÿnsÿ ki, mÿn sÿnin atan olma-yûm, mÿn bunu qÿbuл edirÿm. Mÿn sÿnin boynuna he÷ bir tÿmÿn na qoy muram. Yeganÿ tÿmÿnnam odur ki, biz bir-biri mizi xoøla yaq.

Bizim hÿr ikimiz illöziyalara uymuøuq.

Èstÿyirÿm ki, bizim hÿr ikimiz bu vÿziyyÿtdÿn yaxøû ÷ûxa bilÿk.

K o l b i

Xeyr, cÿnab Klaude, mÿn sizin xÿtrinizÿ dÿymÿyÿ nifrÿt edi-rÿm, ÷önki sizin xÿtrinizÿ dÿyirÿm. Amma bu ÷ox fÿrqli bir mÿsÿlÿdir.

Nÿ qÿdÿr ki mÿn inanûrdûm mÿnim atamsûnûz, onda bizim hÿr ikimizin eyni istÿklÿri var idi vÿ eyni yolla uüursuzluüu da qÿbul edirdik.

Sizin qarøûnûzda bir model olaraq atanûz var idi.Siz þz soy-kþkönözö bilirdiniz. Èndi isÿ mÿn þzömönkönö bilirÿm.


Mÿn sÿndÿn he÷ vaxt xahiø etmÿyÿcÿyÿm ki, mÿni atan hesab edÿsÿn.

Mÿnim sÿndÿn edÿcÿyim xahiø budur ki, mÿni bir dost hesab edÿsÿn.

592

K o l b iAmma yenÿ dÿ mÿnim oülunuz olduüumu döøönÿcÿksiniz.

ßgÿr hÿr iki tÿrÿfdÿ atalûq vÿ oüulluq ÿlaqÿlÿri iølÿmirsÿ, atalûq vÿ oüulluqdan sþhbÿt belÿ gedÿ bilmÿz.

Tutaq ki, mÿnim sizin oülunuz olduüumu döøönörsönöz, amma sizin mÿnim atam olduüunuzu döøönmörÿm. ßgÿr mÿn atam olduüunuzu qÿbul etsÿm, onda mÿn sizÿ qarøû gönah iølÿtmiø oluram. Mÿn xÿtrinizi olduqca ÷ox istÿyi-rÿm. Þzönöz haqqûnda illöziyalar yaratmayan bir kiøi olmu-su nuz vÿ hÿm÷inin bþyök xölyalara da baø vurmamûsûnûz.

Èndi ki mÿn þz illöziyalarûmû vÿ xölyalarûmû tÿxirÿ salmû-øam, mÿnÿ dÿ qalan yalnûz mÿhÿbbÿt olmuødur. Amma saxta uydurmaya sþykÿnÿn mÿhÿbbÿt yox. Ona gþrÿ dÿ mÿn sizi sevmÿliyÿm.

C ÿ n a b K l a u d eEggerson!Sÿn onu inandûra bilmÿzsÿn.

X a n û m E l i z a b e tAh, mÿnim yazûq Klaudem!Lötfÿn, ÷alûø ona kþmÿk et, Eggerson.

E g g e r s o nMÿn qarûømaq istÿmÿzdim.Cÿnab Simpkinz elÿ bir adamdûr ki,O þzö nÿ etdiyini yaxøû bilirOnun þz aülû vardûrDoürudurmu ki, cÿnab Simpkinz, sÿnin arzu etdiyin bir kilsÿ dÿ orqan÷û olmaqdûr?

K o l b iBÿli, mÿn elÿ bunu istÿyirÿm. ßgÿr kimsÿ

mÿni ora iøÿ gþtörsÿ.



per artes

593

E g g e r s o nßgÿr belÿdirsÿ, mÿn ÷alûøaram þyrÿnÿm ki, harada bir boø yer vardûr.

Ola bilsin ki, Coøua Parkda mÿnim þzömön getdiyim kil-sÿdÿ orqan÷û yeri boødur, onda mÿn sÿnÿ möraciÿt edÿ cÿ-yÿm. Oradakû orqan÷û iki il bundan qabaq þlmöødör.

Biz baøqa bir orqan÷û axtarûrûq.

K o l b iSizcÿ, onlar mÿni dÿ sûnaqdan ke÷irÿrlÿrmi?

E g g e r s o nSÿni sûnaqdan ke÷irmÿ? Mÿn buna ÿminÿmYaxøû orqan÷alanlar Coøua Parka gÿlmÿk istÿyÿnÿ oxøamûrlar.

K o l b iAmma mÿn sizÿ demiøÿm ki, ÷ox da elÿ yaxøû orqan÷û geyilÿm.

E g g e r s o nSÿn gÿl belÿ demÿ, cÿnab Simpkinz.Nÿ vaxt bizim orqanda ÷alarsan,Sonra nÿ istÿyirsÿn, onu da deyÿrsÿn!

K o l b iAmma nÿ yaxøû olardû ki, onlarûn yadûna salaydûn bir mÿni dÿ yoxlasûnlar...

E g g e r s o n Yerli kilsÿlÿr øurasû, mÿncÿ, sÿndÿn razû qalacaq. Vÿ onlara mÿnim dÿ tÿsirim ola bilÿr. Mÿn mÿhÿlli kilsÿnin aüsaqqalûyam.

594

K o l b iÈstÿrdim ki, möraciÿt edÿm.

E g g e r s o nTÿqaöd azdûr – olduqca azdûr.

Qorxuram sÿni qane etmÿyÿ. Yaøamaq ö÷ön kifayÿt qÿdÿr deyildir.

Gÿrÿk baøqa vasitÿlÿr haqqûnda döøönÿk ki, necÿ gÿlir ÿldÿ edÿk. Piano dÿrslÿri? Mövÿqqÿti tÿdbir kimi: ÷önki, cÿnab Simpkinz, mÿn inanmûram ki, sÿn bunu daimi bir iø hesab edÿsÿn. Mÿn inanmûram ki, sÿn bötön þmrönö orqan÷û kimi baøa vurasan.

Mÿn ÿminÿm, sÿn bir dÿ gþrÿcÿksÿn ki, baøqa bir peøÿn vardûr.

Biz qûsa bir möddÿt sÿninlÿ birlikdÿ iølÿmiøik vÿ mÿn sÿni yaxûndan möøahidÿ etmiøÿm.

Cÿnab Simpkinz! Sÿn sifariølÿ kitab oxumaq haqqûnda döøön mÿlisÿn.

Vÿ eyni zamanda musiqi iøini dÿ davam etdirÿrsÿn.

Bÿyÿm pisdir? Coøua Park sizin ö÷ön ayaq basdûüûnûz pillÿ olar vÿ o, sizi daha bþyök iølÿrÿ aparar! Mÿsÿlÿn, keøiø röt-bÿsinÿ!

K o l b iBiz o kþrpönö o zaman ke÷ÿcÿyik ki, cÿnab Eggerson, bu kþrpöyÿ gÿrÿk yaxûnlaøaq.Baüûølayûn...

E g g e r s o nÖzr istÿmÿk lazûm deyil. Mÿn mÿmnunam vÿ yeri gÿlmiø-kÿn, iøin praktik cÿhÿti –

ßgÿr bu vÿzifÿni gþtörsÿn, sÿn hÿr gön Coøua Parka gÿl-mÿli olacaqsan. Bizim bir boø otaüûmûz var vÿ ÷ox øad



per artes

595

olarûq ki, þzönÿ yer-yurd edÿnÿ qÿdÿr sÿn orada qalmaq istÿyÿsÿn.

K o l b i

Mÿn hÿqiqÿtÿn dÿ ÷ox øad olardûm, ÿgÿr bu iøi xanûm Eggerson da bÿyÿnmiø olsa.

E g g e r s o n

Xanûm Eggerson qÿdÿr mÿmnun qalan ikinci bir adam tapûlmayacaqMÿn sÿni buna ÿmin edÿ bilÿrÿm.


Cÿnab Eggerson,Mÿn sÿninlÿ gþz-gþzÿ otura bilmirÿmMÿnim orqan÷alanûn arvadû olduüum halda: sÿn dÿ bir yandan, mÿncÿ, elÿ yalnûz arzularûnû deyÿrÿk örÿyini boøaldûrsanMÿn inanûram ki, bu mösahibÿ sona yetmÿlidir.Cÿnab Klaude, siz mÿni baüûølayûn...


Mÿn Teddinqtona qayûdacaüam, Kolbi,Mÿnÿ Vaterlooya getmÿyim ö÷ön taksi tutarsanmû?

K o l b i

Sÿnÿ taksi tutmaq? Bÿli, Sara xala:Amma yaxøû olar ki, mÿn sÿni evÿ þtöröm.


Evÿ? Yalnûz taksiyÿ qÿdÿrEtiraz etmirsiniz ki, mÿn sizdÿnAyrûlûm, cÿnab KlaudeMÿn burada daha lazûm deyilÿm.

596

(Kolbi ÷ûxûr.)


Etiraz etmÿk? Nÿyÿ etiraz edirÿm?


Onda mÿn sizÿ xudahafiz deyirÿm.

Sizin hamûnûzûn arzularû hÿyata ke÷miødir. Bu vÿ ya digÿr formada

Mÿn vÿ cÿnab Klaudenin döz 25 il bundan qabaq arzumuz var idi.

Amma biz bu arzunu hÿyat ke÷irmÿyÿ mövÿffÿq olmadûq.

Sonra isÿ hÿr birinin þz arzusu oldu.

Kontraktda möÿyyÿn bir vaxt mÿhdudiyyÿti øÿrti var idi.


O nÿ idi? Yaxøû, xudahafiz, xanûm Quzzard.

(Xanûm Quzzard mörяxxяs olur.)


Nÿ baø vermiødir? Onlar getmiølÿrmi?Kolbi geri qayûdûrmû?


Mÿnim yazûq Klaudem.

(Lukasta cяnab Klaudеnin yanûna gяlir vя onun qarøûsûnda diz ÷þkör.)

K a ü a n

Siz bilirsiniz ki, Klaude, mÿncÿ, bizim hamûmûz eyni sÿhvi etmiøik.Eggersonlardan savayû, hamûmûz...



per artes

597

E g g e r s o n

Mÿnimi deyirsÿn, cÿnab Kaüan.

K a ü a n

Biz istÿyirdik ki, Kolbinin ÿvvÿl olmayan hÿr bir øeyi olsun.


Mÿncÿ, bu hÿm sÿnÿ, hÿm dÿ mÿnÿ aiddir

Bilmÿyÿrÿk ki, digÿr insanlar baøqasûndan nÿ olmalarûnû istÿyirlÿr vÿ bilmÿdÿn ki, bir kÿs, baøqa kÿslÿrdÿn nÿ xahiø edÿcÿkdir. Hÿr kÿs sÿhv edir! Sÿhv edir ki, gÿlÿcÿkdÿ iøi daha yaxøû gþrsön, Klaude, lazûmdûr ki, biz uøaqlarûmûzû baøa döømÿyÿ ÷alûøaq.

K a ü a n

Biz dÿ istÿrdik ki, sizi baøa döøÿk...

Mÿn demÿk istÿyirÿm ki, hÿr ikinizi daxil edirÿm.

Klaude... vÿ Elizabet xala. Siz bilirsiniz, Klaude, bizim hÿr ikimiz – Lukasta vÿ mÿn, icazÿ versÿniz, sizÿ aid olan bir øey demÿk istÿyirik. ßgÿr bizÿ imkan versÿniz, biz dÿ sizin etimadûnûzû doüruldardûq.

(Lukasta qollarûnû cяnab Klaudenin belinя dolayûr.)


Mÿni tÿrk etmÿ, Lukasta.Eggerson! Sÿn ona, doürudanmû, inanûrsan?

(Eggerson razûlûq яlamяti olaraq baøû ilя iøarя edir.)

Pяrdя enir.

MÖNDßRÈCAT

Tomas Elиot: “Шeиr poezиya deyиl, øeиr hяyatdûr” ............. 5

Тomas Eliotун Нобел нитги (тÿръ. Ölkÿr Nÿsibbÿyli) ............ 11

ØEÈRLßR

J.АLFRED PRUFRОKUN MßHßBBßT NßÜMßSÈ ................. 16MßKßVÈTÈ – SÈRLÈ PÈШÈK .................................................. 22MАGÈYАNIN SßYАHßTÈ .................................................. 24È×ÈBОШ АDАMLАR ........................................................... 26KÖL ×ßRШßNBßSÈ ........................................................... 30SßHßR-SßHßR PßNCßRß QАBАÜINDА ........................... 40QОCА QАMBÈ PÈШÈK ......................................................... 41QUS – TEАTR PÈШÈYÈ ......................................................... 42ÈNSАNÈYYßT ................................................................... 44SVÈNÈ BÖLBÖLLßR АRАSINDА ......................................... 48QADIN PORTRETÈ ............................................................ 50MÖQßDDÈMß .................................................................. 55KÖLßKLÈ BÈR GECßDß RAPSODÈYA ................................. 57DÞRD RÖB ...................................................................... 61ШßRQÈ KOKER ................................................................. 68QURU XÈLASKARLAR ...................................................... 78BALACA QÈDDÈNQ ........................................................... 89BEGEMOT ..................................................................... 101ÈSTERÈYA ...................................................................... 102



per artes

HELEN XALA ................................................................. 103BOSTON AXШAMININ SURßTÈ ......................................... 104BURBANK BAEDEKERLß: SÈQARLI BLEYШTEYN ............. 104ÞLÖ DßFNÈ .................................................................... 106NßZAKßTLÈ SÞHBßT ..................................................... 109BÈШßN YUMURTA .......................................................... 110SU ÞLÖMÖ .................................................................... 112OD MOÈZßSÈ .................................................................. 112QEYRÈ-REAL ШßHßR ...................................................... 114ШAHMAT OYUNU ........................................................... 118LA TÈGLÈA CHE PÈANGE ................................................. 122ODA .............................................................................. 123SVÈNÈ, DÈKßL ................................................................. 124

DRAM ßSßRLßRÈKÈLSßDß QßTL .............................................................. 132AÈLßNÈN YENÈDßN QOVUШMASI .................................... 200KOKTEYL QONAQLIÜI ................................................... 307ETÈBARLI MßMUR ......................................................... 441

NOBEL MÖKAFATI LAUREATI

ÑÅ×ÈËÌÈØ ßÑßÐËßÐÈ

×àïà имçàлàнмûшдûр 15.11.2011. Ôîрмàт 60×84 1/16. Îôсет ÷àï цсулу.Ôиçиêи ÷àï âяряги 37,5. Ñиôàриш 278. Тирàæ 7000.

“Øярг-Гярб” Nяшriyyat evinin mяtbяяsinдя ÷àï îлунмушдур.AZ1123, Áàêû, Ашûг ßлясэяр êц÷яси, 17.

Tel.: (+994 12) 374 83 43; 370 68 03 Faks: (+994 12) 370 18 49; 370 68 03

e-mail: [email protected]

Tomas Eliot

Tomas Eliot - AZLIBNET · onun Cules Lÿfoqri, Artur Rembo vÿ Pol Verlenlÿ tanûølû-ьûna...

Documents

Transcript of Tomas Eliot - AZLIBNET · onun Cules Lÿfoqri, Artur Rembo vÿ Pol Verlenlÿ tanûølû-ьûna...