Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune...

16
ASXODOMIKIMCXXXVl WMM AMjST DMllK PROLEGOMENA DE VITA ET SCRIPTIS HONORII NOTITIJE HISTORICO-LITTERARIiE i. (D. Rogsrus WILMASS, ProGem.ad Honorii Summw tolius et hnaginh mundi fragmenta lomo X Scripiorum Germaniw clarissimi Pertzii edila) Singularis saiie Ilonorio Augnslodunensipresbyiero evenit sors, quippe tui multortim librorUm atictoft inter eruditos sui wvi scriptores in&ignem locum obtinenti (1), recentiori tempore et nomenet palriam adimere conati sint viri doctl. Et nomen quidem immeriio ademerunt. Nam qum V, cl. F. Car. Lebret in Annalibus nostris (2) liac de re disseruit, verum nostri scriptoris nomen esse Luitoidi, omnino slare non possunt. Jn- spccto enim loco libri Mantissa Chronici Lunselaeensis (5), quo hwc Lebrelii conjectura innititur, facite intelligimus, Luiloldi nomen non aucloris, sed codicis Luuwiacilisis descriptoris fuisse (4). Multo vero majoris momenti sunt quw Lebeuf (5) de Honorii patris disputavit. Ex indole enim libri teftii operis De ima- gine mundi, e.t quo nos eiiam pauca ad res Germuntcas spectanlia dabimus, elicere vuli, scriptorem natione Germanum fuisse, minime veroex Burguiidiw oppido Augustoduno oriundum esse potuisse (6). At hoc ununi opinioni viri docti alque de medti wvi antiquilatibus optime meriti obstare videtuf, quod Ilonorius in fine libri supradicti De luminaribus Ecclesiae Augustodunensem se appellat (7). De Honorii vita itthil certi (8), de wtate pauca constatit, Ipsum sub initium smculi xn floruisse, ex ejusdem operibus cvnjicere licet. Secuiidoenim libro De lmagine mundi, de ratione inveniendi anni Domini disserens, cperte innuit se post annuni 1112 et anie a. 1157 scripsisse (9). Quocitm loco si confers finem libri De lu- minaribus Ecclesiae supra dalum, ubi profiletur se ipsum imperante Heinrico V floruisse, non dubitabis quin ea opera quw hic ipse recenset et inter hwc etiam Summam et librum De imaginenrnndi jam inter annos 1122 et 1125 absolverit, sed postea conlinualionibus auclum ulrUmque librum swpius ediderit, Libri veroDe imagine mundi prinia edilio, qum desinit dechno oclavo anno Heinrici V, i. e. anno 1125, (1) Catalogum librorum, quorum argumenta ple- ruinque.adrem nostram nihil faciunt, exhibel Hono- rius ipse in flne operis sui De luminaribus Ecclesim sive de scriptoribus ecclesiasticis (Bib. maxima Patr. Lugd., XX, r. 1058). Omnes pene librorum inscri- pliones,auciorisnomineomisso,occurruntin <!ffifa/ogo librorum quos fr. Heinricus huic (Golwicensi) eccle- siw contulit, quem ssec. xn, exaratum juris fecit publici Pez (Arot>. Thes. An..II, p. vm). Cf. praelerea Trithemitim (ed. Fabr., p. 90) et Magn. Bibl. Patr. Par. (a. 1054) IX, 1155. 2) Archiv V, 528. (5) Monaci 1749,4°. (4) L. c, p. 592 inter libros monasterii Lunsela^ censis recensetur : Honorius Chfistianus ad soliia- riurn deimagine mundi. Cujus liber primus globum totius mundi, secundus de mundi tempdribus, lertius de regnis mundi ab Adam usque ad regem Romano- rum Philippum Friderici fratrem (filium) describit, per manus Luitoldi prof. Monseensis. Membr., 4°, swc. xii. Haee aperle produnt eumdem esse atque Yindobonensem, quem Pertz inspexit (Arch. II, 557; X, 497). Constat pvaelerea, omnes biblioihecae Lu- PATRCL;CLXXIl. naelacensis manuscriptos libros post abolitum mo- nasteriuni Vindobonam allalos fuisse. (5) Recueil de divers ecrits, Paris, 1758. I, 254. (6) Nam nullorum nisi Germaniae regum atque urliium apiid Honorium occurrit mentio: Quae de pallio Augustodunensis episcopi affert Lebeulp;266, num recte se habeant, videant alii. (7) Bibl. Max. Pat. Lugd. XX, p. 1038 hocmodo de se ipso loquititr : Honorius Augustodunensis Ec- cles.iw presbtjter et scholasticus non spernenda opu- scula edidit etc, elc. Hunc libellum de luminaribus Ecclesiw posl Hieronymum el Gennadium. Sub quinto Henrico floruil. Quis posl hunc scripturus sil, poste- ritas videbit. . - (8) Commentarios in Cantica abbati Simoni, in librum David ejusdem antecessori Cononi dedicavit Honorius; cf. Arcliiv.X, 615. De his autem abbali- bus hucusque iiihil amplius constituere Iicuit. (9) II, e. 93 (B. M. P. L., t. XX). Hunc locum ex Wattenbachii conjectura ita cmendalum damus : Ad inveniendum annam Domini, clc. (Vide Imaginis mundi lib. m, cap. 93.) 1

Transcript of Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune...

Page 1: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

ASXODOMIKIMCXXXVl

WMM

AMjST

DMllK

PROLEGOMENA

DE VITA ET SCRIPTIS HONORII

NOTITIJE HISTORICO-LITTERARIiE

i.

(D. Rogsrus WILMASS,ProGem.ad Honorii Summwtolius et hnaginh mundi fragmenta lomo X ScripiorumGermaniwclarissimi Pertzii edila)

Singularis saiie Ilonorio Augnslodunensipresbyiero evenit sors, quippe tui multortim librorUm atictoftinter eruditos sui wvi scriptores in&ignemlocum obtinenti (1), recentiori tempore et nomenet palriam adimereconati sint viri doctl. Et nomenquidem immeriio ademerunt. Nam qum V, cl. F. Car. Lebret in Annalibusnostris (2) liac de re disseruit, verum nostri scriptoris nomen esseLuitoidi, omnino slare non possunt. Jn-spccto enim loco libri Mantissa Chronici Lunselaeensis (5), quo hwc Lebrelii conjectura innititur, faciteintelligimus, Luiloldi nomen non aucloris, sed codicisLuuwiacilisis descriptoris fuisse (4). — Multo veromajoris momentisunt quw Lebeuf (5) de Honorii patris disputavit. Ex indole enim libri teftii operis De ima-gine mundi, e.t quonos eiiam pauca ad res Germuntcas spectanlia dabimus, elicere vuli, scriptorem nationeGermanum fuisse, minime veroex BurguiidiwoppidoAugustoduno oriundum esse potuisse (6). At hoc ununiopinioni viri docti alque de medti wvi antiquilatibus optime meriti obstare videtuf, quod Ilonorius in finelibri supradicti De luminaribus EcclesiaeAugustodunensemse appellat (7).

De Honorii vita itthil certi (8), de wtate pauca constatit, Ipsum sub initium smculi xn floruisse, ex ejusdemoperibuscvnjicere licet. Secuiidoenim libro De lmagine mundi, de ratione inveniendi anni Domini disserens,cperte innuit se post annuni 1112 et anie a. 1157 scripsisse (9). Quocitm loco si confers finem libri De lu-minaribus Ecclesiaesupra dalum, ubi profiletur se ipsum imperante Heinrico V floruisse, non dubitabis quinea opera quw hic ipse recenset et inter hwc etiam Summam et librum De imaginenrnndi jam inter annos1122et 1125 absolverit, sed postea conlinualionibus auclum ulrUmquelibrum swpius ediderit,

Libri veroDe imagine mundi prinia edilio, qum desinit dechno oclavo anno Heinrici V, i. e. anno 1125,

(1) Catalogumlibrorum, quorum argumenta ple-ruinque.adrem nostram nihil faciunt, exhibel Hono-rius ipse in flne operis sui De luminaribus Ecclesimsive de scriptoribus ecclesiasticis(Bib. maxima Patr.

Lugd., XX, r. 1058). Omnes pene librorum inscri-

pliones,auciorisnomineomisso,occurruntin <!ffifa/ogolibrorum quos fr. Heinricus huic (Golwicensi) eccle-siw contulit, quem ssec. xn, exaratum juris fecitpublici Pez (Arot>.Thes. An..II, p. vm). Cf. praelereaTrithemitim (ed. Fabr., p. 90) et Magn. Bibl. Patr.Par. (a. 1054) IX, 1155.

2) Archiv V, 528.(5) Monaci 1749,4°.(4) L. c, p. 592 inter libros monasterii Lunsela^

censis recensetur : Honorius Chfistianus ad soliia-riurn deimagine mundi. Cujus liber primus globumtotius mundi, secundusde mundi tempdribus, lertiusde regnis mundi ab Adam usque ad regem Romano-rum Philippum Friderici fratrem (filium) describit,per manus Luitoldi prof. Monseensis.Membr., 4°,swc. xii. Haee aperle produnt eumdem esse atqueYindobonensem, quem Pertz inspexit (Arch. II, 557;X, 497). Constat pvaelerea,omnes biblioihecae Lu-

PATRCL;CLXXIl.

naelacensismanuscriptos libros post abolitum mo-nasteriuni Vindobonam allalos fuisse.

(5) Recueil de divers ecrits, Paris, 1758. I, 254.(6) Nam nullorum nisi Germaniae regum atque

urliium apiid Honorium occurrit mentio: Quae depallio Augustodunensis episcopi affertLebeulp;266,num recte se habeant, videant alii.

(7) Bibl. Max. Pat. Lugd. XX, p. 1038 hocmodode se ipso loquititr : Honorius Augustodunensis Ec-cles.iwpresbtjter et scholasticus non spernenda opu-scula edidit etc, elc. Hunc libellum de luminaribusEcclesiwposlHieronymumel Gennadium.Sub quintoHenrico floruil. Quis posl hunc scripturus sil, poste-ritas videbit. . -

(8) Commentarios in Cantica abbati Simoni, inlibrum David ejusdem antecessori Cononi dedicavitHonorius; cf. Arcliiv.X, 615. De his autem abbali-bus hucusque iiihil amplius constituere Iicuit.

(9) II, e. 93 (B. M.P. L., t. XX). Hunc locum exWattenbachii conjectura ita cmendalum damus : Adinveniendum annam Domini, clc. (Vide Imaginismundi lib. m, cap. 93.)

1

Page 2: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

II HONORIUSAUGUSTODUNENSIS. 12

v.squcad hunc diem nemininoia, a Perlzio rcperta el in usus nostros conversaesi. Exsial in codiee Coticn.bibl., Cleopalra B. IV, memb.. swc. xn.

Allerum veroHonoriiopus hisloricum,quod-Siimniam/lotius de omnimoda hisioria in caialogo libroruma se editorum ipse vocat (10), innoiuerat jam pridem Arnoldo Wion (11), sed usquead linncdiem luccmnondum vidit, ila v.t Pezius ipse (12) an udlmcreperiri possel, dubitaret. Exstat in duobus codicibus Yiu-dobonensibus,quorum

i) prior, Bibl. Cws. 582, Hist. prof. 81, olim 48, membr., fol. scriplus, Anwido Wion ieste, ex Lazisbris in bibliothecamCcesafeamIransiii, mincmaucus, quippecui ultimus quaiernio desit, in quo historia

rerum indea ConstaniioIV gestarumconiinebatur.2) alter iwo, 5415, H. pr. 451, cliart., f., sac. xv, a. 1540 ab episcopoJoanne Faber cottcgioad saneium

Nicolaum legaiu.s,optimw noiw, a Wattenbachionostroinde ab anno 728 iranscriplus editioni nostrw.fun-dameritvmprwbuil. Qui cum anno duodecimo Lolharii inmeratoris (1155-1156) desinat, apertum esi liuncnobis secundwaut ieriiw ediiionis.textumexhibere(15).

Quo consilioduciussit ttt hoccompendiumconscribat, ipse in prwfationeindicat Honorius : Sunt namque,inquit, plurimi qui velut justae suae-igiiorantisecausas obtendunt, dum sibi congeriem libroruin abesseosiendunt. His pie consulens de tota scriptura hoc collegi compennium, in quo ad patriam viise.properan-iibus , sufficiensjudicavi stipendium. Sed si in fonles inquiris, quibus in opere concinnandousus sit, res eoperducinon poiest,ulnullum relinquatur dubhim. Nam revera Einhardi Annales Fuldenses (i4) et Siqeber-ium (15) non uno loco in partes vocavii; prwtereaHonoriumetiam Chronicon Wirziburgense (SS. VI, 17,52) in usus suos converiisse fidem.faciunt niulla ejusdem Chronici loca (16) ad verbuniel lunc a nostrotnuiuala, quando chronographusWirziburgensisex suo aliquid_addit (17) aitt suo Marle procedit (18). Si-milis interccdit raiio inter Itonorinm cl AnnalisiamYvirziburgensem(SS. 17,-528 sq.); huie aperte annosi067-1087 debet. — His aiilcm excepiis nonnulla resiant quorum originem aut omninonon licuit dctegereaul tantum suspicari fas erat. Ilujusmodi srtnt quwHonoriusde constructisurbibus Brcma, Babenberc,Spi-ra, et de conversispopuliselhnicis narral, et quwiisdemfere verbisin ChronicoSalisburgensi (SS. IX) inve-n.iunliir.Qucecumin hocChronicocerlis ascripla sint annis, nemonon videl, ea ex Honorio fiuere non po-iuisse. Staltiumusergooportelulruinqv.eet Honoriumet chronographumSalisburgenscmex fontenuncabscon-dilo hausisse. Et hunc fonlemlibrum esseiliitmex Hermanno Augiensi deccrptuin atque notiiiis quibusdamaliunde dcsumpiisa quodamSangallensi monachouuctnm,lum vero Gotivicitranscriplum (l9),nonnulla stintquw probare videnlur. Pertzius enim, qui codicemhunc inspexil, auclor est eumdem quoquea Salisburgensimonuchoin usus suosconversumesse.Huc acceditalierum non tninoris vis argumentum. Nam Pertzio itidemtesie (20), libro illi Goiivicensinotitia inest a. 774 de Campidona. IIwc atttem tam in ChronicoSalisbur-gensiquamin ChronicoWirziburgensiet in Hermannoipso desiderattir, at in noslro reperitur.

Hanc Summamdenuo in epitomenrcdegitBonorius ctnn in libro tertio lmaginis mundi de dispositioneorbis adumbratam hisioriamrerum ab Adam ad suu usque lemporagestarum daresibi proposuisspl. Htijuslibri quinquesaltcm ediiiones ab Honorio ipsoinlucem emissas exstilisse demonsiranl codices manuscripliMonacenses,quos V. cl. Forinijer, regitekibliothecwMonacensis custos, diligcniisshne contutit, et quorumvarias lectionesnobiscumbenevolecommunicavit.Inter quas ediliones

Prhna editioanni 1125, a'oHonorioipso laudaia, exsiat in uno codice Londinensi (videsupra): hunc si-.gnavimits1 A.

Secunda anno 1152 sive 1155 conscriptaexstal in coad. Kaisersheimensi(Bibl. Monac.74; qui noslrweditionis fundamenlumest, Alderbacensi(ib. 81), swc.xn exaratis, et Londincnsi fArundcl. n. 270) (21), etFuldensi swculixu exeuniis (22), desinuni in octavoLolharii anno. Horum ambos priores otnnino hder seconvenienlessignavimus1, Londinensem1 B; Fuldcnscm deniquei G.

Tenia anni M39, secundoConradi III anno,indiciionen exarata, reperilur tn coatcibusLatin. Monac.55S,swc. xu (sign.2.),Etnmeram. DLXKIII, swc, xm (sign. 5.),Schefclaricnsipost Oltonis Frising. Chronicpn,membf. cod. Monac. 1005. swc. xn (sign. i.iEmmeram. FLXXVII, chart.,swc, xv (sign. 4".),Quarla posl anmtm1159 elante a. H52 conscripta,exslat in codd.Tegernseensi568, chart., swc. xiv (sign. 5.),Emmeram. CLII, chart., sxc. xv (sign.6.),Colmariensi, membr., 8V0,swc. xm, quemPerlzhis contulii (sign. 6a.),MellicensiD. 25, fol., membr., swc. xu, a Perlzio collato (sigu. 6b.),Zwetlensi172, a Wuttenbachiodescripto,membr., swc. xn (siqn. 6C.), et in editioneBasileensi ileroldi a.

4544 (sign. 11.). - '

Qttinla, qnmpost anntitn 1152in lucemprodiil, exstal in codicibus,Emmeram. G. CXV,swc.\n(sign.l.)Inderslorf. 595, swc. xn velxin (sign. 8),

fiO) In caialogo ii£>rorum Gotwicensium supralaudato idem liber oceurrit hoc litnlo : Sutnma to-tius in quoChronicaab iniiio mundi usquead nosiraieinpora. Eumdem Triihemius (ed. Fabr. p. 90)Suinniamhisloriam nominaS.

41) Couieralur ejusdem Lignutn Yitw,II, c. 69(vol. I, p. 426) : Summam liistoriarum sivexlironi-carum, magnum opus; erat olim apud Luzium, sediiunc esi inbibliothcca imperaloris Viennwnis.

(12) N. Tli., II, p. vi.(15) Res lamen gesias ad annuni 1153 lantum

•perducii.(14) a. 807, 822, 824, 825. .:(!5) A. 825, 874, 877.(16) Ami. 726-800, 824, Sii, 877,88S-10G7.(17) Exemnli araiia SS. VI, p. 2(i, lin. 44. 43,

03; p. 2S, liii. 4f; p. 50, iin. 51, ;J9._

(!S)L. c, p. 31, inde a lin. 25.

(49; Cf. Pertz SS. V, 75.(20)1. C,D. 74.(21)cf. SS. Vil, A. 2.(22)Oiim "Weingartensi sig. G. 11. Eadem nia-

nus quaeomnia hujus praestanlissimi codicis opera(Chronographum Weingarlensem, lionorium Augu-stoduiiensemaique Fulgentii fabulas) conscripsit, .•brevissimam adjecit cbnlinualioneni ad mortem •Heinrici VI usque prolafam, quani infra dabimus.

'

Huic vero manus fere cequalis, airamento pallidioriusa, subjunxitalteram explicitioremconlinuationem,

^quse res gestas inue a inorie Heinrici VIusqueadannum 1208 amplectitur. Ilanc Gerardus liess exlioc ipso nostro codice juris fecit publici. Mon.Guelf.,p. 11,'Quo descendenle—usaueadoasr.76 re-gnopoiiius est.

Page 3: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

13 .- . PROLEGOMENA. u

Polling. 5G.sac XIIDCXITI(sign. 8),Qberallac. 211, so.'£.XV(«GN.9*.), .

aenique in edilionibusprincipe (sign. 10) (25) atyue Spii-e.ns*:ami* 1583 (sign. 12.).Honorius hatid diu post annum 1152 obiissevidelur, quod facile conjicias de scriplore, qut jaminier annos

1122 ei:1125se floruisscei'majorem partem iibrorum suorum edidissediscrtis verbis afjirmat.Laudatur Honorius ab uno quod.sciammedii ccviscripiofe, Engelhusid (24), qui ejusdemImagine miindi

eoniinuatione aucia ustisesscvidelur. Summa Deroswpiusexscribilnr a tnonachis Admunlensibussmc. xm etxv, qui ex hoc libro liolulasnonnullas. ChronicoOtlonis Frisingensis inmargine additas.hauseiunl^ri).

Summain inde ab a. 720 integram, ex [maginemundi partem aliquatn primi libri ad Germaniam speclan-tcm el finemteriii libri dabinms ; his verosubjiingemusImaginis mundi continuaiiones,quas libri manuscrl-pl.i Monacensesexhibent, addiiis iis quas Pevizius cx coiice i B. et Wattenbachius ex codicibus6.°, Vindo-bonensict Admuntensidescripsit.

ROGERUSWILHAS. ;

II. -

» '(ilisioire iiiteruire deia Fmnce par des rciigieux bincdiciins, toni. XII, pag. 163.)

§ I. — Histoire de la vie d'Honore.

e litre flecet^artie.e (26)enonce presque tout ce que nous savons de ceriainstir la personne d'Honor6.5i l'on en croit Arnoul "VVion(27), la denoreination de Solitaire qii'il porte doit s'expliquer par celle deMoini, d'oii cetecrivain conelutqu'iI etait benedictin. Cest une conjceture que rien n'ob!ige d'admettre nide rejeter. H n'en esf pas de meme des recits d'autres historiens modernes (28), dont Ies uns placent Ho-nore surla chaire episcopaled'Autun, les autres racontent que, cette"chaire lui ayant ete offerte, illa re-fusa pour suivre le roi Louis le leune a la croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas que la-critiqiie se mettc en frais pour les refuter. L'opinion singuliere de M, le^Beufsiir la palriedTIonorc, sans etre plus vraie, demande un peu.plus de consideralion. Cesavant, dans une<1eses dissertatiens (29), entreprend d'enlever cet ecrivain non^-seuleinenta 1'EgIise d'Autun, mais a laFrance, poar faire honneur d_esa naissance a 1'Allemagne.Yoici Tes raisons dont.il etaye.ce paradoxehistoriqtic D"abordil soutient que le surnom d'Augusiodv.ncnsis,pav'lequel on dislingue celui qui nousncciipe, des aulres de meme nom, a fait illusioii en deux manieres : 1° dit-il, personne avant Tritheme ne.l"a qualifie de la sCrte. Cependant il convient que celte denomination se trouve a la fln d'un ouvja^etfHonore melnc Cestson traile Dcs auteurs ecclisiasliques, idont le dernier article porte : Honorius Au-custodttnensisEcclesiw presbytcrndn-spernenda opuscula cdidit. Mais cet endroit n'embarrasse point ledissertateur, parce qu'il le regarde«omme une addition faite par une main etrangere. La preuve de cette-asserlion, qu"ilse contente de niettre en avant,-n'a"uraitpas ete de trop. Supposons neanmoins 1'additionreelle : du moins faut-il convenir qu'elie precede de beaucoup 1'age de Trilheme, puisque tous les manus-trits sur lesquels ont «te faites les differentes edilions de ce traite, la renfermaient. II y a plus; Honoreparte ce meme surnom dans plusieurs manuscrits a la tete des productions de sa plume. Nous indique-rons specialement celui de la bibliotheque du P.oi, cote n° 999, dont recrilure appartient au xme sieelciOnytroiive son traite De iaperledeTdme avecce titre qui est du meme temps ; Honorii AugusiodunensisGenima animw. 2° M. le Beuf pretend qu'en adinettant la denominatiort contestee, elle ne doit pnint s'en-lendre de la ville d'Au!ur., mais ou d'Augt pres de Bale, pu d'Ausbourg, capitale de la Souabe II n'apoint, a la verite, rencontre de monunient ou le terme Atigustodunensh ikl employe pour designer un ci-loyen de eette derniere vilie; mais.il a Irouve qu'au vme siecle un eveque d'Augt s'etait dit; EpiscovusEcclesiw Augustodunensis;:d6cou\erte qui le fait pencher a placer Honore daiis cette ville preferablementaux deux autres.lilalheureusemeiit il y a iciun petit ineonveiiient que ce critique n'a point apergu : c"estque longtemps avarit le xtte sieele la ville d'Augt etait detruite, et son eveche reuni a celui de Bale; surquoi nous renvoyons a YAIsaiiailluslrata da savant Schoephlin (50).

M."leBeufaccumule ensuile des textes dTlonore, par lesquels celui-ci annonce, suivant ce critique-, sonorigine allemande .Nous repondons que ceiane prouve autre chose, sinon que les livres d'ou ces textes sontextraits furent composes en Aliemagnc Effectivemenl, raffectation avec laquelle Honoreparle des particulai ites de ce pays-la donnc tout lieu de croire qu'il 1'habitadurant quelque temps; mais fil faut conve-nir aussi, pour accorder toules choses, que ce ne fut qu'apres avoir quitte 1'Eglise et la scholastique<i'Aulunpourprendre-leparli de la retraite. hi choix d"une torre etrangere, de la part d'un homme q'uiveutse devouer a-la vie solitaire, n"a rien qui doive nous etonner. Les exemples de transmigrations cau-sc-espar un semblable motif sont trop comrnuns. Que si l'on nous demande en quel lemps arriva ce chan-gement de patrie, lious croyons devoir le mettre sous 1'empire de lienri V, environ l'an 1120. A 1'egard duiieu qu'Honore choisit pour son domicile en Allemagnc, 611-ne peut autrenient Ie determiner qu'en disant,f!*apreslui-meme, qu'il elait situe dans les terres dti duc d'Autriciic Nous n'avons pas plus de lumieressnr la date de sa mort. Uvivait cneore sous le pontilicat dTnnocent II. Cest tout ce qu'il nous cst permis

-d'assurer. - -. - § II. — Scs ouvragesimprimes.

flonore d"Autuna ete Tun des plus feconds ecrivains de son siecle. Quoiqtie .e denombrement qu*onvcit de ses-ecrits a la fin de son tra-iteDss auteurs cccldsiasliquessoit considerable, il n'est cependant rienmoins que complet. On en a deeouvert beaueoup d'autres posterieurs en date a celui-ci, dont u.ne parltecstentreles mains du publie, 1'autre a ete deiailiee par D. Bernard Pez avcc Teiactitude connue de ce

,,23) Simili exemplari usus est mbnachus Ilamer-sfeoensis cujus excerpta (Giielferb. August. 76, 50,-chart. S3JCxvi) Waiteius inspexit.

(24) ApudLcibn. SS. R. Brunsv. II, 1110.

(25) Cod. Aumuiilcnsis 164, fol., mcmbr-i s*e.j:n ex. Nniute iirereperiuiitur ad calcem V, 5i, S5;VI, 27; VII,"13.

".

(",j; ito:wre,pretrs ei scoiuslique-deTegiised'Au-

tun, ensuiie soliteire.(27) Lignum vitat, 1. n, p. 69.(28) Vigner,Bii'. hist., ad an. H20; Mufiier,

Rcch.'sv.r Autun, p. 41; Saulnier, Atttun ckriticn,p. 96.

- ' '-

(2;!) Disssrt., 1.1, p. 254 ct seq.(50) Pag: 677

Page 4: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

i-S HONORIUSAUGUSTODUNENSIS. IG

csitique (51). Obnges de rendre eomple de tnute cetle litlerature, nous commeiicerons par lv.s prodne-tions quTlonore lui-meme s'attribue; bien entendu neanmoins qu'il ne sera fait menlion ici que -tiecellesqui ont vu le jour; le "surpliisreserve pour le paragraphe suivant.

1° Un traii-6qui a pour titre Elucidarium (52). Les critiques ont ete longtemps divises touchant sonVeritable auteur. Fondes sur Tautorite de quelques manuscrits, les uns 1'ontdonne a saint Anselme, sousle nom duquel il fut iinprime Tan 1560, a Paris, chez Morelet, en un volume in-S°, par les soins de Clauded'Espenee, reimprime a Liegedans le meme format en 1586,et ensuite insere dans toutes les edilioiis dusaiiit doeleur, parmi ses ouvrages sinceres, a Texceptionde la derniere, ou il se troiive relegue dans l'Ap-pendice. Les autres, par une coiijecture beaueoup moins vraisemblable, Tont mis sur le compte de saintAugustin. Plusieursen ont fait honneur a Abailard, quelques-uns a Guibert deNogent;et il s'en est enlintrouve qui Tont donne a Guillaume de Coventry, carme du xive siecle. D. Rivet (55) sur saint Anselmea fort bien demontre la faussete de toutes ces attributions. Mais le doute qu'il eleve touchant Tidenlite deYElucidariumque nous avons, el de celui d'Honore, disparait en consultanl la notice qtte uotre auteurtlonne du sien dans la liste cilee de ses ecrits. Car il dit 1'avoirpartage en trois livres, dunt le pi-emierconcerne Jesus-Christ, le second,1'Eglise,le troisieme, la vie fulure. Or telle esl precisement la division decelui qui est enlreles inains du public. 11 est vrai qu'on apercoit quelque legere differencede jprincipesenlre cet ecrit et les aulres qui sont sortis de la plume dTIonorc Mais on doit observer que c'est ici lecoup d'essai d'un ecolier, lequel presse par ses condisciples admirateurs de ses progres, se hasarda demetlre par eerit le resullat de ce qu'il avaitappris. Swperogaioa condiscipulis,esl-il dit dans la preface,quasdamquwsiiunc-ulasenodare, hnportunitati illoniin non fnit facultas negandoobviare. L'ouvrage effecti-vement aunonce une main novice, mais capable de bien exeeuier dans la stiile. Toute 1%theologie y estiraitee succinctement par demandes et par reponses. 11y a des erreurs, mais non pas autant que lui encomple NicolasAimerie, dominicain du xive siecle,"dansFeerit qu'il lui opposa sous le titre lYElncidariuniElncidarii. Malgreces taches on a fait un grand aecueil durant plusienrs siecles a ces prem'ces du travaitdTlonore. WElucidariutn a ete traduit deux fois en francais, et une fois en allemand. Aucune de ces tra-ductions n'a encore ete livree a rimpression. Des deux fiancaises, 1'une en prose, ceuvre de Geofioi deWalerford, dominicain hibernois du xme siecle, fait partie des manuscrits de M. Baluze transferes a labibliotheque du Roi; 1'autre en vers-se trouve parmi les manuscrits du roi d'Angleterre (54). N.«usne pou-vons marquer Tagede celle-ci ni sff.iauteur, parce que le catalogue qui nous la fait connaitre u'en ditrien. A Tegard de la traduction allemande, D. Pez assure qu'elleporte la date deTan 1514.

2° L'ecrit intitule Sigillutn Mariw, qu"il faut joindre a une Explication du Cantiquedes canliques, dontil est eomme la suitc L'auteur applique dans le premier a Jesus-Christ et a la sainte Yierge ce que letexte sacre, qu'il commente dans Tautre, dit de 1'amourde TEpoux et de TEpouse. Le cas singulier que*Slarlin Delrio, jesuite, faisaitdeces deux opuscules, Ta porte a inserer une grande partie du second etquelque chose du premier dans son Commentaire sur le meme livre, imprime a Paris Tan 1604. Dans l'a-vertissement il dit qu'Honore d'Autun a devoile d'une maniere courte, savanfe, ingenieuse, les quatre sensdu Canlique des cantiques; que son ouvrage tres-peu lu merite neanrooins de 1'etrebeaucoup; et qu'enayant trouve deux exemplaires manuscrils, il en a tire tont ce qui lui a paru de plus remarquable pour1'edilication dti public II donne ensuiie le precis de cetle production qu'on peut verifler sur Teditionquien a etefaite iu-8° a Cologne, Tan 1540, et sur celles qui se renconlrent dans les grandes Bibliothequesdes Peres.

5° Un Dialogueentre le maitre et le disciple, intitule Ylnevilablc(55). L'objet qu'Honore s'y propose estd'expliquer le mystere de la pi-edeslinalion, el de Ie concilier avec le libre arbitre. Cet ouvrage serait ex-cellent sans deux ou trois endroits qui exhalent une odeur de semipelagianisme. On a voulu neanmoinsaecuser notre auteur d'avoir donne dans 1'exces opposc II est vrai que 1'ouvragepresente des contrarielesgrossieres dans Tedilion donnee par George Cassander a Baleen 1528, et repetee a Cologne chez Sylviusen 1552; cequi-fait dire au P. Duchesne, jesuile, que tous les lextes ne partent pas de la meme plunie, ouqtie 1'auteur n'avait pas le sens commun (56). L'alternative est certaine ; mais il faut ajouter"que JeanConen, premontre de Tongres, plus fidele, plus sense que Cassander, et guidepar de meilleurs manuscrits,tit disparaitre ces contrarietes dans une nouvelle edition qu'il donna de Ylnevitablea Anvers, en 1620 et•1624,edition qui depuis apasse dans les trois grandes BibliothequesdesPeres.

4° Le Miroir de 1'Eglise,qui est un recueil de sermons sur divers sujets. Jean Dietemberglerendit publie"tCologne en un volume in-8°, Tan 1551, avec les sermons de saint Cesaire d'Arles, qu'il nomme par me-prise Feliciaire. Olearius (57), qui ne connaissait point cette edition, annoncecomme la premiere et Tuni-que celle qui fut faite en 1544 a Bale.

5° La Perle de l'ame, Geinmaanimw. Cest une somme liturgique divisee en quatre livres. i^e premiertraite de la messe, de ses ceremonies et de ses prieres; de Teglise, de ses parties et de ses ornements; desministres de 1'autel et de leurs habils. Le second a pour objet les heures eanoniales du jour et de la nuit.Le troisieme roule«sur les principales fetes de Tannee. Le quatrieme explique la maniere d'accorder Toffiee•diviiide toute Tanneeavec les jours et les lemps divers dans lesquels on le celebrc M.Dupin (58) porleun jugcment tres-sain de cette production, en disant qu'elle est pleine de raisons et d'explicalions mysti-ques qui iTont d'autre fondement que rimaginalion de l'auteur. Cependanton y remarqtie, dans ce qu'ellea de lilteral, des vestiges precieux de la liturgie et des autres usages ecclesiastiques du xn" sieclc On y-voit, par exemple,que, lorsque Teveque marchait a 1'autel, il etait accompagnede deux pretres, e"tprecede de sept diacres, de sept sous-diacres, et d'un pareil noinbre d'acolythes portant chacun un chande-lier (1.i, c 4); qu'apres avoir fait sa confession il donnait le baiser aux deux pretres (c. 7); qtie le preinierdiacre et le premier sous-diacre baisaient Tauiel avec lui lorsquTly etait monie (c. 5); que les hoslits

(51) Anecd., t. II; Dissert.isag., p. v-vn. — Dis-•seilationemPezii habes infra. .

(52) Ansel. op. nov. ed., p. 457-488.(35) Hist. lit., t. IX, p. 445.,(54)Bibl. Beg. Angl., p. 292, n° 11,^55) Ilist. dtt predest.(56) En 1528 Ylnivitabtefut publie a la suite du

traile Du libre arbitre de Fausle de Riez, el en 1552

a la suile de quelques opuscules de saint Prosper etdTIilaire, disciple de saint Augtislin; Tune et Taulreedilion in-8°, ainsi quecelle de Conen. On trouveencore cet ouvrage reimprime dans le recueil dcsOEuvresde Cassandre, p. 625-659.

(57) Scripl. t.I, lii.H.'58i xii1 siecle -i. 518

Page 5: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

i" PROLEGOMENA. !8

eiaient faites en forme d'u'n denier, m modtitndenarii (59), et n'en exceuaient pas Ia grandeur (c 55);que 1'imagedu Sauveur y etait empreinte avec les leltres de son nom, de meme que Timage et le nom dupi-incesur la monnaie; que Ies cbanlres avaient des bonnets sur la tete et des batons a la main (c 228);que deux d'eiitre eux presentaient a Taulel l"un Ie pain sur un linge, et 1'autre le vin; que la fonction deTarcliidiacre etait de verser le vin dansle calice (c. 58); que le baton episcopal etait de bois et la courburedTvoire avec une pomme doree o'u de cristal qui joignait les deux parties ensemble (c 219); que la crossedes abbes differait de eelle des eveques par la partie recourbee qui etait noire (c 258); queles pretres,apres avoiroiiit d'hui!e la tete du baptise, la cOuv.raientd-unemitrequ'il gardait Iiuitjours (1.ni,c. 111,115).Parlanl des ceremonies de Paques, Honore dit qu'a Rome ce joiir-la, quand le pape entre a Teglise, onailume au dessus de sa tete des etoupes dont les etincelles sont recues par les ministres, ou lomberit aterre : cerenionie, ajoute-t-il, instiluee pour Tavertir que tout se reduit en cendres, et que lui-meme doitv retourner. Son exactitude, en parlant de l'eucharislie, lui merile un rang dislingue parmi les temoins dela tradition sur ledogme de la presence reellc AToccasion de ce myslere il dit (I. i, c. 105)que t commele riionde a ete fait de rien par la parole de Dieu, de meme par la parole de Jesus-Christ son Fils, lahaturede ces choses (lepain et le vin offerls dans le sacriflce) est veritabiement changee au corpset ausangdeNotre-Seigneur. J Et plus bas (c 106) : iOn usedu nomde mystere, dit-il, quand on voit unechose et qu'on en enlend uneautre : ainsi Ton voit les especesdu pain et du vin, niais on croit que c'estle torps etle sang de Jesus-Christ. » Si ThoniasYaldensiseut fait altentlon a ces paroles, ileut ete plttsequitable envers notre auteur; etloin de le mettre, comme il a fait (40), au nombre des sectatetirs deBerenger, il Teut compte parnii ses adversaires les plus declares. Cet ouvrage est une des productions denotre auteur dont on a le plus multiplie les editions. La premiere parut a Leipsig iii-4°,T'an 1514. Laseconde, donneea Cologne en 1549, fait partie d'un volume in-folio dans lequel sont compris les traitesd'Amalaire et de Walafrid Strabon Sur les rites eccUsiastiques,avec la Liturgie de saint Basileet la Yie-de saint Boniface , archeveque de Mayence : le tout recueilli par les soins de Jean Coclee. La troisieme,,faite eri 1568, dans la meme ville, contient en un voliime in-folio plusieurs autres traites de divers auteurssur le ineme sujet. La qualrieme est sortie des presses de Yenise en 1572, avee quelques autres ecrits.analogues, rassembles dans un volume iiir8° sous Ie titre commun de Miroir de 1'Eglise. La cinquieme,,faiteaRomeen 1590, et lasixieme a Paris en 1610, ne sont que des repetitions de Ia iroisieme. EnliuTouvrage a ele reimprime dans les trois grandes Bibliotheques des Peres.

6" Le Sacramentaire, ou traite des causes et de la signification mystique des rites. II n'y a de cet ouvragequ'une seule edition, dont le public est redevable aux soins de D. Bernard.Pez. Le sujet cst le meme qjipceiui des quatre livies precedents, traite dans le meme gout, mais d'une maniere plus abregee, et avec un.peu plus d'ordre et de methode.

7- VHexatneron, ou traite de Touvrage de six,jours. Honorc Tadresse a ses ecoliers, pour Tusage et"a ladcmande desquels il dit Tavoir compose. II conseille a ceux qui en seront salisfaits de le mettre a la tetedesoii Elucidarium. On-«'eii.voit pas trop la raison. Cet ecrit n'est qu'une explication mystique et tres-alambiquee du premier chapitre de la Genese. L'auteur eompte 4184 ans depuis la creatidn du mondejtisqu'a lTncarnation. II ne donne que 12 ans a la saihte Yierge lorsqu'elle enfaula le Sauveur, qu'il pretendavoir souffert a Tagede 54 ans. Ce sont les seuls traits remarqiiables de ce eommeittaire que D. Pez apareillement tire de 1'obscurite. Cet editeuf pretend que la preface el le dernier chapitre ne sont pas d'Ho-nore. La preuvequTl en donne est que l'un et Tautre morceau manquent dans 1'exemplaire de Molk quidate de 500 ans. ".--

8° VEucharistion; c'est ainsi qu'il faut lire d'apres tous les manuscrits, et rion pas Eitcharisiicon, com-me il est annoncedans toutes les edilions du traile dTlonore des ecrivains ecclesiasliques.L'ouvrage, par-tage en 12 chapitres, renferme une exposition tres-fldele de la croyance de TEglise sur le saerement deTeucharistic Cependant, au rapport de D. Pez, tine main du xve siecle avaitmis en marge du mauusciit deMolk, d'ou il Ta tire, la note suivante : c II parait qu'on ne doit pas lire ce livre en public, a cause de cer-tains points dans lesquels il semble que Tauteur s'esl ou mepris, ou du moins explique de maniere a nepouvoir etre entendu sans une grande applieation. i Mais le savant editeur remarque fort bien que cettenote est d'un scolastique ignorant qui voulait juger des loculions des anciens d'apres les petites questionsqui s'agitaient de son temps. II prouve ensuite quTIonore s'est enonce tres-correctement sur le dogme dela presence reelle et de la iranssubstantiation.

9° La Connaissance de la vie, ou Traite de Dieu etde la vie eiernelle. Ce livre, auquel l'auleur a domi6la forme d'entretien d'unmaitre avec ses disciples, ou suivant le manuscrit deMdlk, du solilaire aveeses auditeurs, porte le nom de saint Augustin tians un manuscrit de la bibliotheque du Roi (41). C'est-sur un exemplaire semblable que les Grecs, ayant connu cet ouvrage, en traduisirent un fragment consi-derable en leur langue avec ce titre que nous rendons en frangais : Senlimenls de saint Auguslin sur la

Trinite, tires de son livre de la Connaissance de la vraie vie, dans lequel, sous la fortne d'un dialogue, les

freres interrogent et letnaitrerepondi Cefragment, qui comprend le chapilre lle et les suivanls jusqu'auT8e, aja reservedu 15e qu'on a supprime, se trouvedans un recueil des Peres Latins Iraduitsen grec, im-

prime a Bale l'an 1578 par les soins de Leunclavius. Mais les derniers editeurs de saint Augustin ont ires-bien prouve qu'on ne peut meconnaitre Honore dans ce traite qu'ils ont insere tout au long parmi lesoeuvres supposees du saint docteur. Dans la preface notre auteiir fait eritendre qu'il etait en bulte aux traitsde 1'envie, et qtTilne les recevait pas avec itidiffereuce. Uexhorte ses adversaires a deposer le venin quilesconsume, a prendredes senliments charitables, et a le suivre paciflquement dans la vaste foret desEcritures ou il est pret a enlrer, non pour y porter de nouvelles matieres, comme ils Ten accusent, mais

ponry cueillir le fruit de vle. Ensuite il expose son dessein qui est de traiter des principales verites de,la pliilosophie clirelienne

(59) Cet usage de faire les pains a consacrerd'une telle petitesse s'elait inlroduit des le siecle

precedent; et Bertinolde, pretre de Constauce, quiecrivait en ce temps-lii, se plaignait, dans son Ex-

posilion de 1'Ordre Bomaiii, de ce qu'on avait reduitle pain que l'on offrait a uiie forme si petite cl si

(«)Georg.Cassu.ud.-,Liturg., ed.Colon.,c. 21,p. 6C-77,

mince, qti'il n"avait presque plus Tapparence de

pain. II appelaitces offrandes par derision mimttias.nnmmulariarum oblatarttm (a).

(40) Toni.H, c 90.

(4!) S. Augusl. op. 1. VI,-append. p 1G9-1SS

Page 6: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

i-3 IIONORIUS AUGUSTO.DUNEKSIS. . SO

Entrant en matiere il prouve que notre iiitelligence grossiere et accoutuniee a juger de. tout par Iessens ne peut, sans le secours de la foi, connaitre ce qui concerne Dieu et les csprits crees. II partageceux-ci en detix espeees, Tarige et Tame humaine. 11montre ce qu'ils ont de commun et ee qui les di£e-vencic Quanl a TEtre souverain, dit-il, etanl incomprehensible de sa nature, nous nepouvons determiner

jireciseinenl ce qu'il est. Essayons neanmoins, ajoute-t-il, puisque la subslance intellectuelle veul eaquelque facon que ce soit le coiinaili-e, de le deflnir au moins imparfailement et d'uiie maniere enigma-tiquc Apres en avoir donne ladeiinition usilee dans les ecoles, il s'applique a prouver qu'il existe. De la il

passe aux moyens parlesquels on peut parvenir a le voir et a le conlempler dans sa gloire. Ses disciples,satisfaits de ce qu'il leur a dit la-dessus, lui demandent qu'apres Ieur avoir demonlre Tunite de Tessence(iivine, illeur apprenne corniuent il y a dans cette meme essence. trinite de personnes. Ccst la matiere deleur entretien depuis le dixieme chapitre jusqu'au dix-ncuvieme. Honore repond a loutesleurs questionssuivant les principes de saintAuguslin et de saint Anselme,donl il emploiesouventlesparoles sans lesnommer.Les chapitres suivants, au nombre de vingt-huit, roulent sur la misericorde de Dieu, sa justice, sa sagesse,.son iiiimensite, son immutabilite, la profondeur de ses jugemeuts dans la distribution inegale de ses dons.rur Toriginedu mal, sur la misere deThomme, la eause de cette inisere el les moyens de la reparer, sur lal ecessite el les caracleres de la foi, sur Tetat des ames degagees des corps, sur la maniere dont les saintaenteiident nos prieres, sur la resurreclion des morts, sur le bonheur de la vie eiernelle. Tel est le sommaire-de ce traite ou Ton remarque une saine et lumincuse meiaphysique puisei dans TEcriture et dans la tra-'iiiion. Cest de tous les ouvrages dTIonore celui qui nous parait le plus chatie, lant pour le .chcis et la

Juslesse des pensees quepour"la niethode ctTelocutioii.10° Vlmage du monde en troislivres. Cette production est precedee de deux lelti-es,Tune d'un iiomnie

Chretien, qui qualifie Tauteur homme doue des sept dons du Saint-Esprit; Tautre dTIonoreen reponse a.celle de Chrelien. La derniere phrase de cel!e-ci, commeneant par ces mois, ad instructionem, se trouveemployeedans quelqties manuscrits pour le commencement du premier livre, au lieu que dans to.usles ini-"primes ce livre debute par Mundvsdicitur. Cette difference a fait prendre le change a D. Rivet (42) en luipersuadant que Yhnage du monded'Honore iTetait pas le meme ouvrage que celui qui a vu le jour sous cetilre. Cest une de ces meprises qui, dans une entreprise de longue haleine et pleine de discussions epi-neuses, echappent a Tesprit le plus alteiitif. Nous allons rendre un conipte tres-succinct de ces trois livres.Le pfemier est un abrege de cosmographie tel.qu'on pouvait le donner dans un siecle ou.Ia geographie etTasti-onomieetaienl encore au berceau. L'auteur compare le nioiidea un ceuf, et ne reconnait que trois

parties de la terre qui soient liabilables. Le second traite du temps et de ses divisions, c'est-a-dire deslienres, des jours, des niois, des annees, des olympiades, des differeiitscyeles,des reguliers, des concurrents,<ies epactes, du terme pascal, des fetes mobiles, de Tembolisme ou"iutercalation. Le troisieme esi unepelite chronologieuniverselle qui linit dans les premieres editions al'empereur Loihaire II, et dans lessuivanies a Frederic Bariieiousse. Peul-etre dans Taulographe fiuissail-elle a Tenipereur Henri V; ce quiesl d'atilant plus vraisemblable, que cet ouvrage esl aisterieur a celui Des ecrivains ecclesiasliqv.es,danslequel Honore, parlant de lui-meme, dit qu'ii florissait sous Tempire de ce prince.

On compte jusqua sept editions de Yltnagedu tnonde(45). La premiere, sans marque de lieu ni d aiinee,.concourl avec les comiiienccmentsde Tiniprimerie. La seconde fut donnee a Niireniberg, Taii 1491, parGaspar Hpcfeder. Illyricus procura la troisieme a Bale. cn. 1497, iii-4°, avec ailributior. deTouvrage a saintAnselmc La qualrieme, oii le riom d'Houore se rencontre pourla premiere fois (44), fut eneore donnee kBale Tan 1544 avec celle de six aulres eerits du weme auteur. par les soins de Jean Herold, chez les he-ritiers de Cratander, en un volume in-8°. La cinquieme, du meme format, date de Spire, Tan 1585, chezBernard Albin. La sixieme fait partie du XIIe lome de la Bibliolheque des Peres, imprimee a Cologne. On.voit la septieme dans le XXevolume du meme Recueil publie a Lyon.

On a fait aussi Thonneur a ce livre de Ie traduire en italien sous ce titre: // libro de Imugine mundi com-posilo da Honorio filosofosoiitario, per loquule se polra inlendere tnqlle genlilissimce digne cose. Cetle tra-duclion existe manuscrite a la bibliothequedu Roi (45).

ii° Le traitei)« papeet de 1'empereur, intitule Summa de Apostclicoet Augusto. Le dessein de Tauleurcst d'etablir deux choses, la preeminence du sacerdocesur Tempiie, et Tincapaeite des princcs seculierspour conferer les digniles ecclesiastiques. Sur le preniicr chef D.Pez, editeur de ce livi'e, remarque fort

|udicieusement que si Honore s'etait renferme dans de justes bornes, en se contentant de preferer un genrea iin autre, i! aurait, de son temps comme du notre, rencoiitre peu de contradicleufs. Car le point essen-tiel de la dispute ne consistait pas a savoir lequel des deux genres devait Temporter sur Tautre, mais adeterminer les consequencesqui resuitaient de la pi-eeininenceaecordee ass.ezuniversellement au premier.Cest sur ces co.nsequencesque Ton disputait, les uns l.esexagerant sans niesure, les aulres les ressenaistavec la meme indiscretion. Honore, decide pour ceux-la, va jusqu'a souienir qne c'est au pape a elire Tem-pereur avec le consentement des princes, de meme qu'a le sacrer et a le ccuioniier. Sur le second cbcf iliait ce raisomiement, qui n'estpasle pire de son livre : Je demande si les digniles ecclesiasiiques sout spi-rituelles. ou seculieres. Tout homme sense me repondra sans doute qu'elles sont de la seconde c-specc Je(iemandeencore de quelle nature est la puissanee royale. On ne mauqtiera pas de me dire qu'el!e cst sti-euliere. Donc, repliquerai-je, il n'appartient pas a cette puissance de conferer une dignite spirituelle. I!lechercbe ensuite Toriginede Tusage contraire, etcroilla trouver dans un pretendu privilege accorde parle pape Leonlll a Tempereur Charlemagnc pour inslituer en son nom, et comme son vicaire, des evecliesdans les Gauleset en Allemagnc Mais des quc TEgiise a vu, dit-il, que des hommes sans nieeurs et sansi'espect pour ell.es'ingeraienl, api-esavoir envahi Tempire sans le coiisenlement du pape, de vendie a y.v':*d'argent les eveches et les aulres dignites ecclesiastiques; alors frappee de Tabus et de la profanation qiTiis.1'aisaientdes choses sacrees, elle a sagement retire ses dro-ls des niains des etrangers, pour les dispenserelle-meme suivant les lois de la convenance et de Tequite.

12° VEchelle du cicl, ouvrage myslique divise en deux parties qui n'ont pas gi-andrappo:l, savoir: lagrande et la petite eehelle. Avant D. Pez, qui en a procure Tedition, il passait pour consiant, sur la foid'Ant. Hierat, que YEchelledu ciel etait la meme ehose que le traite Des affeciionsdu soleil, do:.l nousparlerons plus bas. MaisaujourdTiui qu'on a ces deux ecrits, on voit qu'ils diflerent entre eux autant oi;c la,inoraie, objet du premier, differede la physique gur quoi roule le second.

(42) Hist. lit. t.lX.p. 451.(43) Fabric. 1.vm, p. 818.

(44) Bibl. S. Illidii Clarom(45) Bibl.ms. Reg. u. 7a59.

Page 7: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

.21 PROLEGOMENA.. . . 2-2

15° VExplicaiion du Psatttier. Ge commenlaire, aiasi que celui du Catiiique.des ca,:tiques, et le traitede Ylmage du tnonde, est dediea Tabhe Conon, le meme vraisemblahiemeiit qui passa de Tabbaye de Si-ivouiga Tarcheveehe "d.eRalisbonne en 1126. Dans la preface Hoiiore dit qu'il a pris pourHexte le Psautiergallicari et. noii-le romain, parce que-le premier est en/ usage dans les Eglises du pays ou il se trouve. Or,ajoaie-t-il, ie Psaulier gailican est celui qui a ele traduit sur les tseptaiite, au-lieu qiie le romainest faitdVpres."Symmaque ou je ne sais quel autre iiite.rpretc II expliqua ensuite ce que c'est. que le Psautier,f l poiirquoi il est airisi nomnie. Puis il traite de la matiere, deTobjet, de Teconomie et de Tauteur duPsautier: Cetle preface, ou il y a quelques.bonries choses. parmi bieii des inutiiites et des faussetes, a ete'--mise au jour par D. Pez avec un petit nomhre des psaumes commentes paf Honore, savoir- les psaumesi, v, J,, Li, c, ci etcL. L'£diteur averiit qu'il y a des exemplaires complets de eet ouvrage, non-seulementparmi les ihanuscrits de Tabbayede Molk,mais encoreen d'autres bibliotheques d'Alleroagne, qu'il indique.Il ajoulequ^on troiive alafin de ees nianuscrits uhcommentairedumeme auteur sur les eantiques qui se/chaiiteiit a Laudes el a Yepres, et sur le Symbole des ap6tres. :/' :

14° L̂e catajogue ou traite des Ecrivaiiisecclesiast-iqiies,mtiMeDeluininaribtis Ecclesiw. Des quatre livresdiint II est compOse,/Ie premief est tire de saint Jerome, le second de Gennade, dorit Taiiieur adople le-jiigementsuf Cassien- et saint Prosper, eii donnant gairi de caiise au premler daiis les-disputes qu'ils;eurent sur la grace: Le troisieme iTest qu'uri abrege de saint Isidore. Le quatrieme, emprurite poiif-la plus.gtande parlie de Bede el d'autres bibliographes, ne cbntient que dix-sept auteurs, dont Rupert' es.t lepeiiuliieme, et Horiore lul-meme le derhier.il y est dit de Turi etxle Taiilre qu'ils fleurissaient sous le-rejne de Tempereur Henri Y; ce qui montre qiie cet ouvrage fut compose du vivant de Rupert, mort sousLothaire TL On a deja femarque qtie M. le Beuf regarde Tarticle dTlonore comme une additiou faite parliiie niaiii etrangerc Avant lui Fabricius avait eu la meme idee, sur :ce qu'on "y fait cet eloge de nolreauleuf a Toccasion de son Commentaire du Cantique/des canliques.: Miro inodo Caniica canticoruin expo-suii, ita utprius expositd non videahtur. Mals ne pourralt-on pas repondre qu'Hbnore, faisant la foncliondTiistorien , parlait de son ouvrage coriime/le public en parlait alors? Ce qui est eerlain, c'est que cet-arliele se reneoritfe daps loutes les editions, dans tpus les manuscritsquiexistent, et qu'on le voyajt dansun des plus aiiciens sur lequel a ete copie celui de Molk, qui est du xve siecle.

Outre Ies trois grandes Biblioiheques des Peres ou ce Catalogiie a trouve place, ndus en avohs qaalreaiitres editions, dont la premiere fait partie des sept ecrits de liotre auteuf, imprimes, comnie on Ta- dit, fcI ale en 1544. La secoride parut a Cologne in-8°, Tan 1580, cliez/Matefne, parmi les otivrages aiialogues:<:e/saiiitJeroriie, de Gennade, de saint Isidore, de Sigebertefde Henfi.de Gand, par les soins de Suffredua

J etri. La troisieme a ete donnee par Aubert le Mire dans sori Reetieil des memes bibliograplies, piibliiSFan 1659 a Arivers en uri volume in-folio; edition renouvelee par M.Fabricius, Tan 1718, a Hambourg avecces notes qui jelteni une grande Iumiefe surle texte.

Tels sbnt les ouvrages impfimes de notre auteuf enonces clans le Catalogue bu Traite dbnt nous venons-.de re:idre compte.

""

Parmi ceux qtii n'y sont point nommes, et dont le publie est en possessioii,Te plus considerable est lo

traite^ De la philosophie.du monde, partage eri quatre livres. On le voit a la tetedes septecrits d'H6norepuiiiies a Bale en 1544. II a passe depuis dans les grahdes Biblibtbeques des Peres de Cblogne et de Lyori,Notre auteur parle dans le premier livre de Dieu, de Tame du monde, des anges et de Tame niimaine.. Apresavoir prouve Texistence de Dieu par la necessite d'admettre une Providence, il recherelie la raison pourquoile Pere est appele Ia puissaiice,Te Filsla sagesse, et le Saint-Esprit la vqlonte; pourquoi la creatioti estattribuee au Pere, Tincaniation au Fils, et la remission des peches au Saint-Esprit: Sar Tame du nioiide il-

j;ropose divefs/seutiments, et renvoie,-pbur cbnnaitre le -sien, it ses gloses sur Plalbn, que ftotis n'avons_pius (46)v:Il:disliiiguedeuxSortesTd'aiiges,les bons etles mauvais. Ilfa.it trois classes de ceux-la, dbntla pre-Miierehabile selon lui le firmament pour reglerTe cours des etoiles; la secbnde reside dans le ciel.des pla -

netes; la troisieme est repandue sur la terre pour pfeiidre soin des hommes. II ne dit presque rien deTatnehuraaine, parce qu'il doit eu traiter a fond, dit-il, aaiis.le dernierTivrc De la iT passe aux principes de laphysique, et-finit par-des raisonnements sur la inaniere dont s'est executee ia creation.

L'objet du secoiid livre est la disposition du ciel. :

Le troisieme coueefiie Teau,T'air, le feu, les cinq"zones, les pliiies et les autresmeleores.Daris: le quairieme 11.s'agit de la terre et de ses habitants. Mais ce qui occupe principalement Hbiiore,-

c'ejt Thomme, dout il donne une description ahatomique assez ample, et neaDmoins fort superficielle.- Ce-

qu'il dit sur Tame ne rgpond pas a ce qu'il avait promis.Dans les prefaees qui sont en lete .de chacun de ce"s"Iivres,il invective avec chaieur eoritre ses envieux,

qu'il se"flatle de confo.ndrepar ses succes. Cet ouvrage n'etait guere propre a -leuf fermer la bpuclie.Le secoiid eerit est un abrege d'astronomie usuelle, intitirte: De sol-isaffectibus.il est Iequatrieme des sept-

livres de-Teditioii deBale dqnt bn a deja parle. Le manuscrit sur lequel il a ete publiedans ce recueil,-ainsi que dans les grandes Bibliollieques desPeres, elait fort defectueux; ou, ceux qui Tont fait imprimer,_de mauvais lecteurs: car bn y trouve des fautes grossieres de calctil, et d'aut.res qtii lbrment des contre-sens.

Le troisieme eslTe livre Des heresies, dans lequel Honore parcourt sommairemerit Tes ancieunes lieresiesou seetes, -tant des juifs, que des paiens et des ciiretiens. II en comple liuit pafmi les juifs, neuf parmi les

paiens et soixante-sepl parmi les cbfetiens jusqu'aux agnoetes, oiiil finit, GeTopuscule, insere daiis les

grandes Bibliotheques des Peres, fut imprime pour la premiere fois a Helmslat, Taii 1612, avec le Gata-,

logiie des hefetiques-de Constantin Hermenopule, en un volume in-4°.L.equatrieme, imprime pareillement dans la grande Bibliolheque des Pefes de Lyon, est une liste chro-.

nologique des papes, qiiise termirie aTnnoceut II. Elle est suivie, dans liu inariuscrit de la biWibtlieque du

iioi, d'une pareille liste des empereurs d'Oecident; et Tune et Tautre"ne sbnt qu'une suite du quatriemelivreDe ta philosophie du tnonde, qui les precedeirnmedialement daris le meme manuscrit. Les dernieres

paroles de ce Iivre le proiivent manifestement: Nbn arbitfor infruciuosum, porterit-elles, serieni temporumlniicoperiinseretx,quolectorcunctatransaclimundiieinporaquealunointidtiv- Le cinquleme coniieiit des questions et des reponses sur les Proverbes et TEcclesiaste. Nbus remarqiie-».

fons, d'apres Cornelius a Lapide (47i, que ces deux especes de commentaires sont tires mot a rnot de ceui

(46) Honorii fragmenta in Platonem edidit nuperD. Cousin in appendice ad Abailardilibruni Sic ei

non. EDIT, ......(47) Coutmem. in Eccl&iasien., c. <j. -

Page 8: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

23 HONQRIUSAUGUSTODUNENSIS, 21

de Salonius. ecrivain du v* siccle; a cette differenee pres que notre auleur a transpose un endroit de cet

interprete, et en a retranche ou change un autre en partie. Car ce que dit Salonius des trois noms deSalomon a la tete de TEcclesiaste, Honore Temploiepour la preface de ses explicalions des Proverbes, el ala Unde Cesmemes explicalions il abrege ou supprime ce que Taulre avalt mis dans les siennes. Ce plagiatiTestpoint honorable a la memoire de nolre aiiteur, suppose qu'il ait voulu faire passer le tr-availde Salo-nius pour le sien. Quoi qu'il en soit, ces quesiionset rdponses,apres avoir ete publiees l'an 15'54a Colognesous le.noni d'Honore d'Autun avec d'autres ecrits dans un volume in-8", ont ete inserees depuis daus lesBibliotheques des Peres de Cologne et de Lyon. .

L;s ouvrages suivants ont ete tires de Tobscur.itepar D. Pez..1° Un livre intitule, Sumtna duodechn quwstionum. Yoici quelle en fut 1occasion. Deux hommes, dit

llonore, Tun chanolne et Tautre moine, s'elant rencontres en voyage, se demanderent reciproquement cequ'ilsetaientetd'ou ilsyenaient. J'apparliens a saint Pierre, dit le charioine; et riioi, dit le moine, a saintMichel. Le premier soutient que son patron est le plus digne, comme prince de TEgliseel portier du ciel,L'aulre preleiid au contraire que c'estle sien, etanl non-seulement arige, mais prevbt de la cour celeste. Ladispute s'etant beau.coupecbauffee sans qu'il y eiit rien de conclu, quelques persoimes, dit notre auteur,iiTont demande sur cela mon sentiment. J'ai d'ahord repondu deyive vpix; mais ensuite, a leur prieie, j'aimis ma reponse par ecrit. Honore, pour resoudre une queslion aussi futile, entreprend d'elablir douzepoints metaphysiques, a la fln desquels on est a peu pres aussi avance qu'auparavant. Cet ouvrage estdedie a un nomme Thomas, tout rayonnant de1'eclai de la sagesse, suivant Texpression de Tauteur.

2° Un Dialogue entre le maitre et le disciple sur huit questions theologiques, que celui-ci propose etque Tautre resout;les deux plus importantes sont: 1° Jesus-Christ se serait-il incarne si Thomme iTeutpaspeche? Le maitre repond affirmativement, sur ce que le priucipal motif de Tlncarnatioii n'a pas tile,selon lui, la reparation du peche, mais la deiflcation de la nature humaine. 2° Quelle est la destinee desenfants morts sans bapleme? La reprobation et le feu eternel, repond le maitre,

5" Un traite De 1'exil et de la palrie de l'atne. Ce Thomas, a qui Tauteur avait dedie sa Sotnmedes douzequesiions, est encore le Mecene qu'il celebre a la tele de ce livrc Mais il avait crti en dignile dans Tinler-valle de ces deux ecritSj puisqu'Honore, dans celui-ci, lui fait lionneur non-seulement de tous les dons dola sagesse, mais aussi de la grace apostolique; cequi senible dire qu'il avait ete promu a Tepiscopat. Lamatiere dont notre auteur Tentretient ici, concerne les sciences humaines et divines. II dit que notre exilconsiste dans Tignorance, et notre patrie dans la possession de la vraie sagesse qu'il entre ireud de deve^lopper. II n'y a rieu |a qui merite d'etre remarque.

4° Un traite Du tibre arbitre, adresse a un abbe"nomme Gothescalc Le dessein est le meme que celuide Ylnevitable, mais execute avec plus de brieyete. II n'y a que six chapitres d'Honore; le reste consisle en.passases.de plusieurs Peres.

5*-Un pelit discours Sur la viedu cloitre, qui contierit une mysticite peu assortie a la portee du eommundeslecteurs.

§ III. — Ses:ecrits non imprimesou perdus.Ce sera D. Bernard Pez, comriienous en avons averti ci-devant, qui nous servira de guide dans le de-

noiubrement des ecrils non-imprimes ou perdu.sde nolre auteuf.1° lln traite De Vinconiincncedespretres. II etait compris daiis l.aliste des livres dont un moine, nommo

Ilenri, "ava.itTaitpresent a Tabbayede Golwic, au xne sieclc Mais.ilne se renco.ntre plus aujoairdTiuiparmiles. manuscrits de cette maison, et on ne peul dire oii il existe.

2° Un grand ouvrage intitule Sumtna lotius de omnimoda historia. H est eompris dans la donation dumoine Henri, et annonce sous le nom dTIonore. D. Pez dit avoir vu et pareouru, dans la bibliolheque deGotwic, une chronique anonyme qui porte ce litre, et dans laquelle on rencontre des choses imporlanlespour Thistoire d'AMemagne."Maisce qui lui fait douter que ce soit la meme que celle d"Honbre, c'estqu*ellene va que jusqu'en 1058, et queTauteur v nomme Adalbert, marquis d'Autriche, son seigneur. I!semble aise neanmoins de repondre a ce doutc D'abord, le manuserit etant du xne siecle, comme D. Pczen eonvient, n'est-il pas naturel de le confondre avec celui qui venait du moine Henri ? Que cette chroni-que finisse au milieu du xie siecle, cela ne prouve absolument rien contre Honore, puisqu'on peut dire ouque le manuscrit est mutile, ou que Tauteur n'a pas eu le loisir de conduire son travail plus loin. A Tti-gard de ce que celui-ci temoigne, qiTilvivait sous la domination du marquis d'Autriche, nous avons re^connuci-devant qu'Honore, voulant selivrer a la relraite, avait transporte son domicile de France en Al-lemaghe. Nous pourrions ajouter quelque chose de plus positif, si nous avions vu Texeraplaire de la Chro-liique.d'Honore, qui, au rapport d"ArnoulWion, avait passe des mains de Lazius dans la bibliolheque deTemppreur au xvr siecle. Quoi qu'il en soit, Bellarmiu s'est mepris en nommant une edition de cetlechronique faite a Bale en 1544. L.'ouvrageest encore dans les leiiebres (48).

5° Des Extraits.de saint Augustin, sur la nature et les proprietes de Tame, disposes en forme de dialo-gue. D. Pez ne les a decouverts, dans Tabbayede Molk, qu'apres avoir publie son secoiid tome d'Anecdoles.oii il a renferme les ouvrages,d'Horiore. II temoigne son regret de cette omission, et promet de la reparerpar la suite; majs il n'a pas tenu parolc

-

4° Un livre de Questionsthiologiques, oii il est traile des limbes, de Tenfer, du ciel, etc.,.tire pareille-.ineiit de saint Augustin et d'aulres Peres, D. Pez avait aussi dessein de le meltre au jour, et en esl de-ineurela.

5° La Clef de laphtjsique, Clavis physicw. t II y en a, dit notre guide, qui prennenl cet ouvrage dTlonorepour ses livres De la philosophiedu tnondc. Mais, ajoute-t-il, le manuscril du moiiastere de Zuetlen nousapprend le contraire. Car il y est disertement enonce que la Clef de la phtjsique etait un abrege des cinqlivres d'un ccrtain Chrj-sostomius. Cet ouyrage n'a donc point encore paru; mais nous esperons le don-ner un jour au public i.Cest encore une promesse qui iTa poinl eu d'execulion.

6° Un recueil intitule Pabuliim vitw. II est ^nonce dans la donalion de Ilcnri; mais Texemplaire deGotwic est perdu, et Tou n'en connait point d'aulrc

7° Un autre recueil de sermonsqui apour titre : Befectiomenlium de festis Domhiiel'.sanctoTum.ilfaisaiicgaleinent partie des livres dc Henri, et existail encore du temps de Tiiiheme; mais on ne sait aujour--d'hui ce qu'H est devenu.

(48) Prodiit nuper Summa totius, sed non inte-gra, in Monumcntis Germunia; clarisshiii Ptrtzii.

Vidcinfra, ECIT.

Page 9: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

25 PROLEGOMENA. . £3

8° Hhtoiiasolemnis. Thierri d^Eiigelhusen iionime cet ouvrage dans la Iiste des auteurs dont ildit s'etrasei-v-ipottr Ia compositibiide sa Chroniquedes chroniques. Mais est-il diffeYeritou non du Sunima totiusi^bnt 011a'parle ci-devant ? C'ek ce que nbus ne pouvons decider. - ".

9° Des Itomeiies sur les Evangilesque sainl Grtyoire tfa point expliquis. Cest encore un ouvrage dontonne peut garanlir Texisteuce.

10° Un opusclile tres-court suf les dix plaies de TEgvpte. On eh conserve nn exemplarre, ecrit iuxive siecle, dansla Chartreuse de Gemnic, en Allemagne.

11° Notre auleiir avait fait, eomine noiis Tavons deja reriiarque d'apres lui, des glpses sur Plalon- ou-vfjge perdu ou profondement enseveli (49).

12° Un voliline de Lettres qui iTest connu que sur le temoigriage de:Trilheme.15° Un ecrit iniilule : Suuni quidde virtutibiis et iiliis.Y). Pez, parlant de cette production, dit : Hoc

quid monslri sit, nondum asseculi sumus. Quidquid id demum operis fuerit, certe inter Ronorii opuscula indonatioiie Henrici monaclii hoc modo exprimiiur._ 14° Doublet (50) attribue encore a notre auteur un coinmentaire sur la Hierarchie de sainl Dengsl'Arde-

pagite;maisl'ou rie saitpu cetTiistorien apuise cetfe anecdbte, et Ton neconhait ni bibliographe quiluidonne un parieilouvrage, ni bibliotheque oii il se trouve.

II est inutile de refuter Terreuf ou est tombe Polycarpe Leyser (51), en meltant sur le compte de notreauteur certains vers elegiaques rappoftes par D. Mabillori dans le premier tome de ses Analecies, sous leriom d'Honore Schoiaslique. La note de Tediteur, qui metau vr siecle la^mort de Jourdaiii, eveque deRavenne, a qui ces vers sont adresses, suffitpour moritrer que Leyser a confondu deux ecrivains de memeliOin, _'-.'" -_"' "-.

§ IY. — Soii ginie,son irudition, sa doctrine, sainaniere d'6crire.Quoique la posterite n'ait pas tire de grands secours des ecrits d'Honofe, ce sefait neanmoins une injus-

tice de dire qu'ils otit ete inutiles a son siecle. On n'y voit, a la verite, comme dans ceux de presque tousses confemporains, aucune nouvelle decbuverte, nulle' trace de ce genie inveritif qui sait peffectionner etagrandir les connaissances qu'il a re^ues; mais ils peuverit etre regardes comme un depot de"la traditlonsttr plusieurs genres de savoir. Notreauteur, en effet, possedait et a transmispresque tbut ce quoii savaitalors de mathematiques, de cosmographie, de geometrie et de metaphysique, II se distinguaitineme d.aiist.et.tedefniere partie, comme lefait voir son traite Dela connaissance de Dieu et de la vie Aterneite;ouvragereellement digriedes deux grarids noras qu'il porte dans quelques manuscrits. Sans elre un theologieri pro-fond, il n'etait rien moiris que novice en tbeologie, malgre certaines erfeufs ou ineprises que Ton apercoitdans quelqties-uns de ses ecrits. Son Elucidaire, qui a donrie le plus de pfise a- la censure, aurait trouv^grace aupres des criliques, s'ils eussent fait attention que c'etait le fruil de ses preihieres 6ludes theolo-giques. Son traite de Ylnevitablemarque plus de maturite. C'est dommage, comirie bn l'a dit, qu'ony aper-coive deux ou trois taches qui le deparent etTeinpeeherit d'aller de pair avec les meiileurs ecfits du terripssur le meme sujet. Le don que, notre auteur avait regu pour Tinterpretatiori des Iivres sainls se manifestedarisson Commentairedu Caiiliquedes cantiques. S'il n'a pas eTeaussi heureux s.uf les Psaumes, peu d'in-lefpretes d'aIors y ont mieux reussi. Les idees mystagogiques, qui avaieilt prevalu dans le xiT"siecle, ne

permettaient guere de saisir le veritatile esprit d'un texte dont la leltre sert de base a tous les autres sens.Ces meines idees 1'ontjete dans Tillusion et lui ont fait avancer beaucoup d'absurdites sur les rites eccie-

siasliques. Cest ainsi que les bons esprils se gatent en se laissant enlrainer par les prejuges et le mauvaisgout que les esprits faux ont etablis.

A Tegard de samaniere d'ecrire, elle nous parait defeclueuse par plus d'un entlroit. Jans presque lousses ecrits, les diverses pieces qui Ies composent ne sont iii.dislribuees avec melhode, ni rapprochees avecintelligeiice. C'est un auteur qui enfante, pour Tordinaire, a mesure qu'il conooit, sans trop se soucier dece.qui precede et de ce qui doit suivrc De la vient cette negligence qil'on remarque aussi dans son style,Il-eut pu secorriger de ses defauts, s'il eut travaille ses ecfits avec plris dejloisirct de reflexion, comn\ereellcmeut il s'en est paranti dans que.lques-unes. ,

III.

(D. Bernardus PEZ,Thesaurus Anecdot. noviss.. Disseitaiio isagoaica in tom. 11,pag. iv.)

Honorius, Augustoduriensis Ecclesise in Burgundia presbyter et scliolasticus ab arino circiter 109&vusque ad annuin 1120, iion modica scribendi laude floruit. Eum ante vita?finem monachum iriduissevero simillimum reddunt plurimi, iique_ Honorii temporibus proximi, manu exarali codices, qui no-nie.ii Soliiarii diserlissime praeferunt. Idem aulem esse nomen solitarii et monacbi constat ex Grim^laici presbyteri Begula sqlilariorum^ cujus caput primuni his -vefbi.s incipit : Primum igilur inda-gare oportet citr monachus vel cur solitarius vocatur, el sic demum auxiliante divina clemeniia, ad cw-tera exponenda rite Iramedmus. Monachus enim Grwca etymoiogid vocalur, eo quod sit siiigularis^ Mo-ttas enim Grwce, Latine singularilas dicitur. Ergo solitarius inlerprelatur vocabutuin mondchi. Idcircaetiim sive dicatur monachus sive solitarius, unum alque idem est, e.c ; quae eo*flne prolixius ex-cerpsimus, ut palam omnibus esset ratio propter quarii Hbnorius. monachis Benedictinis accensendusnobis visus fuerit. Arribldus YVion in Ligno vitw, lib. Ti, cap. 69, ex Nicolao Aurifico et MelchiOreHittorpip TiohoriunT noft solum monachum sed etiam abbatem vocat; addi.t tanien, ab iis baud expli •cari quo in TocOeo muiiere Honorius funetus fuerit. Ast nobis eum motiachum dixisse satis fuerit,cum abbatialis nomiriis iiullum in tot vetetibus, quos inspeximus, codicibus vestigium, aut veterumea de re testimonium ullibi exstet. Gatalogum Operum ab Hbnorio editofum passim apud eos repe-rire est qui de scriptoribus ecclesiaslicis traciarunt. Iis porro omnibus ipse Honorius praaivit, -quiaccurata suofum bpusculorum recensione librum quartum De luminaribus seu Scripioribus Ecclesimconclusit. Caeterum Horiofium alia/plura posl mox laudatos libros De Luminaribus Ecclesiw scripsissc,

(49) Yide notam 46.(§0) Hjst..Me iabb. de Saint-Dcntjs, p.-T28.

(-51)Hist. pogt. inedh wvi, veibo Honorius1

Page 10: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

27. HONORiUSAUGUSTODUNENSIS. 2S

diilliare non siirunl codices Gemniccnsss, ex quibus non pauca hactenus iiirdiia, cl [lonorii 1:0-infi.e insignita EUIICprimum. in lucetn proferirous, benevolenlia vcn. PP. Leopoldi Wydemanni etSebasiiani Tregeri, cliartusianorum Gemnieensium, quos alibi corimiendavimus. Qiiia vero in bibli:>»ihecarum perluslratione qusedam non speranda nobis occurrerunt, e quibus etiam etiiti. Honorii libri"liiitien aceipiant, ejus opuscula rion tantum hic a nobis evulgata, sed etiam typis. alias jain excusa,ordine ab ipso Honorio servato, paulo accuratius juvat recensere, praetermissis tamen iis quae vulgaiioia jam surit. Iiaque.scripsil:

1.- Elucuiarium in tribus libellis : primum de Christo, secundum de Ecclesia, terlium de futiira vitadistinxit. Exstat ms. in bibliolheca Clauslroneoburgensi In membraneo codice in fol. sajculi xn, ubiincipil Elttcidarium, ul diciiur, Anslielmi. M. Swpius rogatus etc, ut in editis. In cojice membraneoGcmnicensi annormn q.uadringeiilorum hacc praemiitnntiir: Gregorius : Superfluum est quwrere de au-ctore, citm Spiritus sanctus credatur. Ejiisdero operis translatio Gennaiiica habeiur in duobus codici-l>ns.mss. bibliothece Meliic. quorum prujF saeculi xv est, alter anno.lM explicit, nec versionisdislecltis aiitiquioi' est.

2. Libelium de Suncla Maria, qut Sigilliim sanctw Mariw inlilulalur, Exstat passim in Bibliothe-cis Pairum editus.

5. Vnum de libero arbilrio, qui Inevilabite dicilur. In codice Mclliceiisi membrar.eo, fol., signaiolit. b, num. 64, exslaiit excerpia libelli, qui vocaiur Inevitabile, editi a Soliiario,- genere et nomineincognito. Codex is quingenlorum annoruin est.

4. Untim libellum Sermonum, qui Speculuni Ecciesiw nuncupatur. Hoc Ecclesiw Speculum Busiieasan. 1544 lypis excusum csse ex Daumio monst Olearius in Biblioth. Script. Eccl,, tom. I, liit. H.Sed et nos tam in biblioiheca Goltwicensi quam in B. Mariss V. Scotensi hujus Speculi excusum ex-ernplum in 8, Coloniw, in wdibus Qiieiilclianis anno 1551, atque adeo iredeciin amiis edilidne Basi-leensi antiquius vidimus. In Coloniensi hac edilione Speculo Honorii adjuiigunlur eiiam Admonitio eisermones Feliciarii episcopi Arclatensis; qtio tamen nomiiie in Calalogo archiepiscoporum Arelaten-sium apud Dior.ysium San-Marihanum in Galiiae Christ. tom. I nullus legitur.

5. De inconlinentia sacerdoium, qui Qffendiculum appellatur. Hunc librum nullibi Iiarlenus Tep::ri-nius. Goitwici habetur codex membr.,;in folio, sexcentorum annorum in quo exslal recrnsio libro-rum, quos fraier Heinricus fiuic contulit Ecclesiw. Hic non pauca Honorii opuseula recens-Jiiiur, inierqu;e etiam siint Elucidarium bene correcinm et Offendiculuin de incontinenlia sacerdolum. Sed ho-d;e hi codic;;sGollwici desiderantur, uti et plsrique otuiies libri ea Heinrici donatione comprehensi.

6. Sutnmam loiius de oinnimeda hisioria. Hoc opus in mox laudata ileinrici donaiior.e iia reccnse-tnr : Sacramentarium de mystcriis : Summa toiius, in quo Cronica ab iniiio mundi usque ad nostralempora. Evolvimus quidem in bibliotbeca Gottwicensi ejusmoji chronicon ab orbe condito in codiceinembraneo, fol., manu sasculi circter cuodecimi cxarato, in quo multa praeelaia ad res Gerniani-cas periineniia insunl. Yerum quia id.opus non nisi usque ad annum 1058 pertingit, et auctor Au-a!be:l-jni Austrice marchionem suum vocat, a Sumina toiius Honorii diversum esse credimus. Arr.oi-«liis Wion lib. n Ligni Vitae, can. 69, auctor est, hoc magmim opus olim apud Lazhim fuisse, scdnunc (circa annum 1595) essein bibliotlieca imperaioris Yiennw, ms. Quod si verum est, fallil Got.Olearius, qui loc cit. opus Honorii De onuihnoda hisloria cum pluribus aliis dttbioprocul interiissescnhit. Imo Possevinus in Appar., pag. 767, id Basileae1544 editum fuisse affirniat. Sed hic auctcrin Honorio tot errores eommiltit, ut nuilam fldem mereatur.

i. Gemtnain animw de divinis officiis. Opus hoc samius sub prelum missurii fuit. Joannes Mabilln»nius in Ilinere Ilalico, num. 275 leve quidemesse, sed tamen hattd relicendum sibi existimnvil, quod li-bcr de rilibus ecclesiasticis, qui Geniiiia animte iuscribilur, aticlove Honorio Augusioduncnsi, nomer.Uor.orii Solitarii prwferal in Ambrosiano codice annorum quingcniorum.

8. Sacrameniarium de sacmmeiuis. Quem libellum, ut ipse Hoiiorius in Prologo seribit, collegit extaiielorum scripiis, ul, quibus deesl librorum copia, per hoc compendiumiilorum subleveiur inopia. -Yultauiern ibidem Honorius, ut hujus operis nomen Sacrunieittariitm scribatur, eo quod per illum omne sa-cramenium divini officii ignaris aperiatur. Prodil id nuisc primuin ex codice Gemnicensi sajcuH xiv,opera et siudio eruditi P. Leopoldi Wydeiriaimi.. Aliud cjasdem operis exempluni ms. olim eliamGoiiwici exslitlsse probat donatio Heinrici, in qua Honorii Gemmaanimw de divinis sacramentis, Sacraixentarium de Mysieriis, etc, "nicniorantur.|Sed is codex periit.

_9. Neocostnum de primis sex diebus. Hoc opus in mox memorala Heinrici donatione prajter alialionorii opascula recensetur, cum codex nunc Guilwici inter deperdiia numeretur. In mouasterioBenedictoburano duo adhuc manu exarala exempla exsiant : unum in cod. membr., 4°, amionimquingentorunl, ubi Ilonorii Augustodnnensis Hcxameron inscribitur: aiterum in cod. membr., fol.,annorum sesceniorum, in quo Neocosmi titulum prtefert. Habetur et in codice memb. i:i fol., 13.64,bibliothecae Melliccnsis, lioc tiiulo : Opusculum cujusdam solitarii de operibus quw fecit Deus in priinisses diebus: qui codex Mellicensis quingentorum annoriim est. Nos id ex codice Gemnicensis Car-tbusiie annoi-uin quadi-ingenlorum damus, adjtiii a srepius laudato et laudando P. Leopoldo Wyde-niaiino. Caateiiim piaefaliiincula illa, quaein nostra edilione capiti" 1 praelixa est, cum a codd. Bene-dietoburanis et Mellicensi absii, non videuir genuina nee ab ipso Honorio profecta. Eam taruen a di-clo loco abesse noluimus, propterea quod codex Gcmnicensis eamdeni baberet. Idem judicium nos-li-iimest de capite bujus opusculi ullimo, quotl pariler iu codice Mellicensi desideratur, Igitur geimi-iium ejus initium censemus esse capul 1 : Quia mutli mulla dc primis ssx diebus, etc, linem autemin capite 5 bis verbis compreliendi : per quem adhuc omnis corporea crcatura in nieliorem staiur.itransformatnr, tamstsi in codica Mellicensi finis opusculo paulo ante iia imponatur : in isiis auiemleniporalibus.omnia tcmporalia et corporalia realiler per species et formas fecit. Postremo mirari Iii-het <:ur Honorius in Calalogo suaium lucubralionuin boc opusculum Neocosmum de prhnh sexdic-.im%iiiscribat, cum capite 1, quo genuinam Ilonorii prtefaliiincin conliueri iuoiiuimus, ipse.optare vi-deatur ut eiucidario huic suo in capite prwfigalur Hexameron. Sed de inscriptioue libri, auctori.ariiitraria, non almodum quKreiidiiin est, duin de re ac operemodo constet.

^10. Eucharistion de corporc Domini. Ediliones librorum Honoiii De luminaribus Ecclesiw niale Eu-cnaristiciui Iiabeiit. Eucharislion cnim, non Eucharisticon Iegeiidum csse docent oiunes, quos vidimus,codices, in quibus exsiat hic liber Dz corporc Domini, nomiuatiin Sancl-Cruceiisis in 4", nieinbr., quin-

Page 11: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

2iT '"PROLEGOJIENA. 5'J

{.entor-umannorum; Donatio Heinrici monachi Gotlwicensis," ssepius jam eilala ; Dorotneanus, signa-tus num. 54, quadringentorum annorum, et denique Mellieen/sis,ex quo librum primi publicamus, iufol., chart.,.L. 52, quem Wolfgangus de Emerstorf ad fidem vetusiorum exeiuplarium exaravit, utipse in fine his verbis notavit : volumen istud conscripsit frater Wolfgangus Frhchman de Emerstcr.ff,cwnobila monasterii Mellicensis, apicibus, quidem simplicibus, nec bene comptis, de exemplarihus tamenvztuslis. Cttjus pro Dei amore meminisse digneris, opthne leclor, quisquisex eo profeceris. Opus qtis-q te ipsum fine suscepit in crastino Marqarelhw virginis, anno D̂omini millesimo quadringeniesimo quin-qnagesimo primo. Porro iri lioc codice incipit Eucharistion, quod interpretatur bona gralia. DeniqueEucharisiion, non Eucharislicon diserfe habet opus Honorii de Luminaribus Ecclesiw, in epdera YVol--'fgangi manu exarato volumine. Quaedam sssculi xv rrianus inlaudato Mellicensi codice ad Iibrum Ho-norii De corporc Domini adnotavit, hunc Iraclatumin publico non videri legendum propler quwdampitncta in eo contenta, in quibus auclor Vidctur errare, vcl sallem magna indigere discretibnis consi-deralione, quse sine dubio. hominis scholaslici, et veterum dicta ad subiiles temporis sui quaestiim-culas exigentis animadversio est. NihiTeriim exstat apud Honoriiim quod a vulgari velcrum uoctorumdoctrina aut oratione dissideat. Vel solum caput 5 demonstrabit quam Calhplice de sacramento eu-charistiae, quod transsubslantiatione fit, .senserit. Christus, inquit, Verbum Patris: exsiiiip, per qucdomnia condidil. Idem Yerbum naturani panis et vini in substantiani suw carnis et sanguinh, sicutuqiiatn in Vinum,convertit, et non aliud quam suum subsiantivtim de Virgini genilum corpus suis eden-dmn tribuit, et idem in craslino pro vita mundi in ara crucis Deo Palri oblniit. Ideni etiam el nonaiiud Ecclesia hodie per manus saccrdotum conficit, quod Maria genuit. Idetu niliilominuset noii aliud,qitumvis ex alio patie confeclum, populus fidelium liodie accipii, quod et Clirislus inanibus suis tradid.it.El licet singuli saCerdotes singulas hostias offeranl, non tamen singularia corpora, sed omnes unum,quatnvh diverso tempore, conftciunt. Etlicet oblatas in plurhna frusta dividant, non lamen paries, seciiinguli lotumaccipiunt, Alioquin si Christus seniel divisus a populo comederelui\ non esset quod dcnuoesurienti daretur, aut tot essent Christi corpora, quol sacerdotum sacrificia. Nunc autcm unum Chrhticorpns ab omni populo, et ab unoquoque totuni comeditur : et tamen tolum inlegrum in dextera Patrispsrmanere verissime creditur. Quodque humana ratio non potest probare, caiholica.fides nemincm siuitdubitare. Qui autem non credil, hujus corporh non parliceps erii, quia deterior infideli exslilil. Et ca-pite 8, ubi quaerit cur eucharisiia sacramciilum dicatur, vel utrum verilas an .figura credalttr, sio

plaiiissime respondel :Tn Chrisio duw siibsianticcprmdicaniur, visibilh humamtas, et imisibiiis" divi-nitas. Sic in hoc sacramento duo consideranlur. El quia species ei gustus panis et vini cernilur foris,inln-s autem corpus et sanguis Christi inlciiigitv.r, ideo sacramenlum diciltir. Qtnne sacramentum alittd

foris ostendit, aliud inius inlelligenduminnuil: sicul el litierw, in quibtts figurw exterhis el characle-res videiitur, sed polestas el significaliones inierhts intelliguntur. Unde licet in veritate carp et sanguisChristi credaiur, tamen non incongruc sacramenlutn vei~figura nominalur, etc, quibus nihil inagtscatiiolice scribi potuit.

M. Cognitionetiivitw de Deoelwterna vila. Habetur in codice Mellicensi, 8, p. 40, manu sfeculixn, subnoniine beati Augustini, quod tamen ipsum receuliori manu depicium est. Notat vero ibidem alia saecu.iixv manus, videri esse Honorii ex stylo et ex suoin De luminaribus Ecclesiw. ln alio codice Mellic, membr.,fol., B. 64 quingentorum annorum, hoc opusctilum ita inscribituf : Cogniiio vitw a solilario quodam dialo-gicc edila, ubi iterum alia, sed sseeuloxiv vix recenlior manus in margine advertit, lioc opus Honorioascribi. Nec id in posteriore isthoc. codice observalione indigriam, quod in dialogo n.onmagister discipulisuui fralribus, sedsolitarius audiioribus loquatur, quod noslrorum Benediciinorum Palrtim, qui boc opu-Kculum,S.Augustino aliquandiu suppositum, in recenti hujus editione tomo YI, primi HonoiiOAugustodu-liensi vindicarunt, seiitenliam egregie eonflrmat.

12. Imuginem mundi de dispositione orbis. Hujus operis tres anl.iquas cdiliones vidimus : prima estNorinibergensis in fol. per Casparum Hoehfeder anno 1491 atlornata, in qua auctor Honorius ihclusus vo-caiur : altera esl Basileensis in 4°,_tt!ino1497 pef Mag. Joannem Amerbach emissa, in qua rion Hoiiorio,sed sancto Anselmoid tribuilur, cujus opuscula ulraque edilio prajcipue speclat et exhibet. Teiiia denmraCiiitiocst in folio minori, in qua fiec locus nec tempus, quo aut ubi procui'ala s'.t, additur. Ejus exem-

plum possidel bibliotheca Mellicensts in codice parlim ms., partim typis commisso,signalo lit. E, num. 55.Etsi autem baecediiiti per quam rudibus typis curata sil, ea titnicn longe sincerior et emeiidalior est quamiila quam post Andream Scholtum S. I. et Anlonium Hieratum, theologi Colonienses suaePalrum Biblio-theca; inseruerunt: ut adeo facile crediderimus, htinc ex veteribus a noliis memoratis ediiionibus esse an-titiuissimam. Inscripiio trium libroruin Honorii in liac editione sic habet: Chrisiianus ad Soliiarium quem-tlam de hnagine mundi. Honorio : Septiformi Spiritu, ctc. Tum sequiiur Prologus cle hiiagiue mundi.Honorius : Sapientiw alumno etc Opus hoc in pitiribus Auslriaebiblioihecis ms., servalur.

15. Summamgloriam de Aposlolicoel Augusto. In boc libio agit Hcnorius de prsecellentia saccruotii pr;eregiio, qua de re magnum sieculoundecimo et duodecimo certamen exslitil, aliis coiilendentibus .regnuinnulla ratione sacerdotio subjacere, aliis contrariam sententiam magnis clainoribus tuentibus.lii illos noutmo loco acerbius inveliitur Honorius, utpoie a quibus sacerdotio regnum cxajquari non posse allirnicl,nisi aul adulutores principum, aut ignari rerum, aul dcniqueslupidi hominesaudire velint. Jamillos, inquit-cap. 8, fatniliariter quwramus, quorum causa lianc lucubrathaicuiam sv.sceperamus,qui ob pecuniwamorem,ub laudis favorem, et pro adipiscendw ab ipsis principibus digniiulh al.cujus honore prwdicanl indociis ipsitnaxime indocti, ubique in munu regum omnesdignituiespendererHi qui luvcdicunl, ciut laici, aut monachiautclerici sunt? Si laicisunt, tunc ut insipientessunt irridendi, velpoliusut ignari a sapienlibus.corrigendi.Si auiem tncnachi sunt, tunc desipiunt, qui attl veriiatem igiwranlescrranl, aui scientererrorem ob avaritiamsapientes,.verum se sciredissimulani. Si autem clerici sttni, vesani capitis sunt, qui ecclesiastico ordiui jusvb ipso Dominocoilatum adimunt, illudque iaicali poleslali conferunl, imo se ipsos propria liberlate spo-liant, dc servili laicorum disposiiioni cumCain subjugant. Igitur horum omniumstolidw asserlior.esa seusa-iis sunt confulandw, itno ab umnibtis ratione utenlibus reprobandw,cum rcgnum sacerdolio, populus clefo

jure subjaceat, el sicut sol lunw, spiritus animw, conlemplalivavita activw,sic sacerdolium regnoprwemiueal.. liaecHonorius, qui si inlra juslos coniparationis limites se coiitinuisset, conlentusque fuisset genus generipraeiulisse, nec suis neciioslris temporibus, qui ab eo vehementer dissentiret, reperisset. Nempe uoii tamtie praeeellentiahorum duorum geuerum, sed de necessariis consecutionibus, quae ex allciius jmecellentiaeiituebant, disputatio et controversia fervebat. Itaque dum illas alii coarctarent, ampliarent alii, Ilonorkisaos.ter cum poslerioribus faciens eo cap, 4,-nrogressns est. ul existimaret, imperatorcm Romannm dcbers

Page 12: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

51 HONORIUSAUGUSTODUNENSIS. <52

ab apostolico cligi consensu principum, el acciamatione plebh incaput poputi constiiui.a papa censecrari eteoronari. Sedliic forte, seribit Ilonorius, conlentiosi sefmoiie et scienlia imperili eruinpent, et imperatorsmnon ab Apostolico, sed a principibus eligendum affirmabunt. Qnoscgo inierrocjo, utrum rex a sttbditis , an

prwlatis sit constiiueiidiis?A prwiatis,inquiunl. A quibtts? A ducibus el comilibus. Sed duces et comiies

episcopis, ut puta, dominis suis subditi sitnt, qiiia db eis beneficiael Ecclesiarum prwdia habent: ertjo rex.a'Christi sacerdolibus, qtti veri Ecclesiceprincipes suitt, est consliluendus : conseiisuslumen laicorum reqttireh-dus. Igiiur quia sacenlolium jttre regnum constiittct, jureregnum sacerdoiio subjacebit. Quse raliunculae et

cnnsectilioneSj quatenus ad electionein imperatorum elj-egum pertinent, quaiilum inter se eoliaereant, abaliis dociissimis viris jam duduni demonstralum est. Caeleruriihtinc Honorii librum, quem Anlonius Hiarat

•in Biblioiheca Patrum ColOniensijeum ejusdem Honorii serie Bomanortnn /joiiii/icumperperam confundrv,e ms. Cbdice Gemnicensi trecentofum aiinorum extulit P. Leopoldus Wydemanrius, cui el sequens Hono-rii opusculum debemus. Sttmma Gioria exslal et in bibliotheca canoniae Tirnsteinensis in codice cbart. 4,manu saeculi xv, et in cbdicibus Mcllicensibus mcmbraiieis E. 85, el L. 24, quorum ille ouadringenioi-uiii,hic treceiiiorum arinorum est. .'.-.-

14. Scalani cwli de gradibus vhipmini. Etiam hunc libellum eumdcm esse atque Honprii bpus De solis

affectionibus, male opinatus est Antonius Hierat seu Andreas Schollus, quorum edilioiiem adoplarunl cura-lores BibliotiiecKPatrum Coloniensis, qua ntimur. Neque enini Scala cwli argumenti philosopbici, ut liberde solh affeclionibtis, sed Iheologici seu ascetici est, quani Honorius eorum gralia struxit, qui ad spiriiualia,ut ipse iii prologo ait, scandere nituutur, sed ordinem grttdiium igiioranles, per abntpla se prwcipitant, ctditm non gradalini scaiidendo, sedper prwceps inconsulie ruendo, nec hiiius nec iliius relinaculttm recliludi-nis, quo gresstiin (irincnl, inveniunt, ponderependuli, visu pressi cassum iter linquunt, alque in profundwfabulw-opiniones et lenebras ignoranliwerrabundi resiliuni. Quoruin animi inopiapie permotits, nciveineis deexsilio aclpatfiam opimis opibtls inslrttxi, el scalam cohgruis gradibus oidinabiliier disparalam de cwnoctdcwlum erexi. Quamsi rite scandere conienduiil, regem gloftwin decoresuo videbunt. Unde si videlur, libeliusScala cceli vocetur. Porro.istud opusculum veii. LeopoTdo,qui ex mox citalo suae Carlliusiae codice, lectii.sane quamdiflicili eruit, aceepTilmfefcrendum esse, lcclorem jam momiimus. Idem in donalione Hein-i'ici liionachi Gottwicensis his verbis recensetur: Neocosmus de sex primis diebus. Scala cwli cle tribuscoelis.Gemmadnimm, etc Sedhoruni nihil amplius in biblioiheca Gottwicensi festat.

15. De Anima el de Deo quwdamexS. Augustino excerpla, el sub dialogo exarala. Hic Dialogus in codiceMellicensi membraneo, lit. P. 40 signato, et circa duodecimum saeculumcolleclo superesl, id quod nos nonnisi post exctisuin secuiidum tomitm deprehcndisse serio dolemus. Asl illi suus locus in scquenlibus volu-minibus erit, in quibus etiam liber amptus theologicarttm•Quwsiionumde liniboPatrum,inferno, co2lo,elc.,inditlem deproinpius comparebit, quem lum ob similitudinem styli, tum ob opinionum conseiisionent

ejusJem Honorii esse non dubitainus. Interlm ordinem el inilium Dialogi cleanhna et cleDeocapc. Primo

plusculae veleriim sentenliae de natura animsepnnuntur, ex Cassioiloro,ut seriba in margine notal, aliisquedecerpta;. Incipil prior : Anhna honiinh proprie dicilur, non eiiatn pecudum, quia illoriun viia in sangtiinenoscitur coiisiiittia, clc Tum sequitur Ilonorii prjcfaliuncula : Quw de opere beali Aucjitslinidccerpsi, siu-

diosis, quibus libri desunt, stijlo tradere curavi. Denuim dialoguin ordilur D. in liuncmodum : Swpius mihide anima cogitaiili, et ttnclevel quid veiquath, vel quanta sit, pcnilus icjnoranli, rogo, nt, quw Deo inspi-rante ciehis senth, pandas sciscitanii. Respontlet M. Ad liocnegolium non ero imparalus, quia freqneuli tne

(litatione in hoc stun occupaius, elc Quae oninia leclori perspiicliora in ipsa edilione rcddenlur.16. Exposiiionem tolitts Psallerii cutn caniicis miro nwdo.lla enim hunc loeum inlerpungendiim essc do-

cet ms. cod. Mellic, L. 52, non : Exposiiionem tolius Psalierii cum canlicis. Miro mocloCantica canlicorum

exposnit, etc., ul habet novissima editio Fabriciana. Exstat baec amplissima Hoiiofii Expositio in duobusMoiiseerisisseu Liiii;t:lacensis bibliotheeaevoliimiiiibus ehartaceis infol., ln quibus opus Honorii soUtarii,riri religiosi explicit anno 1458, et in codice membraneo Claustroneoburgensi, manu sanculi deeimi tcrtii

conscriplo, in quo lncipit prologus Honorii solitarii viri rcligiosi. ClirislianoPalri, ctc Et in liibus niem-braneis volumiiiibus ili fol. eadem aetate pcrscriptis, biblioihecie Mellicensis, quorurii prinium lit. h. 5i5alterum J. 45, ullimum J. 14, signatum est. Specimeri qiioddam hujiis Hoiioriani Comineniarii cv codiceGemiiicensi quadiingeiilorum arinorum liabes, id est: Praefalionem, Expositionem psalmi l, L, I,I, C, CI,et CL;quaesi viris doctis non displicuerint, foriassls non deerit qui ad intcgri opeiis editionem se accin-

gal. Caitera quaein Mellicensibus codicibus observatu digna sunt, adnotantur ibidem.17. Canlica canticorum, ita ttt prwexposila (52) non videaulur. Expositio Cantici canticorum dudtim

lypis exscripla est, sed sine prologd, quem laiidein ex codice Signiacerisi cl. P. Edmiindus Mariene inThesauri novi Anccdolorum lomo I, col. 565 publicavit. Porro ex eo fides codicinn MeHiceiisiuni, iii

quibus Honorius Exposilioiiem Psalmorum Chunoni abbali dicat cl inscribil, comprobaiur, muluoque abhis quem illud C. in prologoCanticicaniicoruin notel, innuitur.Ast cujus monasteriiabbas illeChuno fuerii,adhuc incognilum manet. Prologus in Caiitica a Marleneo edi.us etiam exstat in codice ms. canoniai Du-

loibeanaa, charlaceo, in fol., trecentofum annorum, Zwetlensi, el Axpacensi., 18. Evangelia quw B. Gregorius npn exposuil. Hoc opus in nulla liaclenus bibliotheca vidimus.

19. Clavetnphysicwde naiuris rc.-.p». Sunt qui putenl hoc Honorii opus idem omnino csse ac ejusdcmeditps libros iv dc mundi philosophia. S.edcodcx monaslerii Zwetlensis aliud nos docct, in ([iio islhatc tio-tanlur: Iste liber dicitur excerplus ab Honorio solitario de quirique libris cujiisdam Chrisoloinii. Tum :

Incipit prologus in Clavem phijsicw.Cum multos menle xnluear, etc Codex est quingcnlorum annorum-,

signatus num.26i. Itaqiie C(nt'isphtjsicceHonorii adhuc inedita est, sed a noriis taudem in seqtieniibiisiomis in luceni viiidicanda (55). Quod jam factum essel, nisi erudiiorum virorum opinalio nobis impedi-ineiito fuisset. Yide BibliothecaeSS. PP. Coloniensis lom. XII, part. i, pag. 929,

20. Befcctionem menliutn de feslh Domini et sanctorum. Latet adlittc opus. Exstilit olim in nioitastcrio

Gottwicensi, ul conslai cx donatione fleinrici monachi, ubi inlcr alia Iloiiorii opuscula Ilefectio meniium,in quo sermones ad fratres in capitulo, collocatur. Trithcmitis De scripl. eccles., c 557, niale lioc opuscu-liiin vocat Befeclionemmensium, iiisi forte is mcrus error lypographicus sil, quein lamen rcccntiores editiones reliiiuerunt.

21. Pabulum vitceclepiwcipuis fcsth. Id ntillibi adliuc npbis occurrit.Tn doiiatioiic Heiiirici una cum alijs

(52) Edii., ilu tti pritts expos.(55) TTomissis non slciit.

Page 13: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

53 PROLEGGMENA 5i

Honoiii libris monasterio Gpltwicensi coiifertur Pabuluin vitw, in quo sermones in fcslis dietfiis.Stiil Goilwi-cerise exemplum deperiit.

22. Libetltttn de lutninaribtts Ecclesiw. Is simpliei plus vice typis excusus est, tametst correc.lior et casti-

gatior editio ab omnibus merito flagilctur. Egregius est codexMellicensis L. 52, in folio, a Wolfgango deEmerstorf de veteriexeniplari, ut ait, descriplus. Alius cjusdein Mellicensis monasterii codex est in 4, K.24, ejusdem aelatis, pula sacculidecimi qiiinti.

Atquehaec sint ad calalogum operuni quem ipsellonorius concinnavil, animadversa. Quia verb, ut suprascripsimus, post opus De luminaribusEcclesiw is alia plura opuscula in lucem edidit, eoruni e.iam elen-clium, quatenus quidem licet, atte.vmus.

25. De X plagis jEgypli spiritualiler. Opusculum hoc perbrevcsub Honoriinpmine habetur in nienibra».neo codice Gemnicensi, qriem sseculo deciino quarlo pereleganter exaratum esse Y. P, Lcopoldu&testatur. - ~

24. Scala cmli minor, Desiderattir nomen Honorii in codice chartaceo Gemnicertsi in foho annoruin tre-ceiitorum. Nec ppusculum Honorio tribuit P. Leopoldus nisi conjectando. Nobis id nihil aliud quam serniO'quidani videtur.

25. Liber duodechn quwstionum. Prascipua haf um quaestionum est: Num sancttis archangelus Michaetbeato Petro apostolo, anPelrus Michaeli prwcedal? Honorius primas defert beaio Pelro c. 6, ubi haecejusverba legas : Igiiur quanlum ordo seraphin prwcellit dignitateordinem archangelorutn, tantuin prwcetlit Pe-trtts princeps apostolorttm Micliaetem unum de ordine archangeiorum. Hincest quod Boma caput tntindiPetro aposlolo/non Michaeli archangelo pritnatum regiminis oblulit, et universa Ecclesia per orbem non so-liimiii privath locis, sed etiam in prwcipuh urbibus ephcopalem sedem Peiro contulit. Ila Honorius.Opusculum in publicum emergit ex ms. cod. Geronicensi quadringentorum annorum,

26. QtiwsiionesVIII de angelo et de hotnine, Erutse sunt ex Iaudato ejusdein Carlhusiae ms. codice,Porro hae quaeslionesnon suiit de nihilo, sed earum quaxlam res apud gTavissinios auctores hodieqneconlroversas altingunt, cujusmodiTUa est: Cur Deus quosdam innocenles, videlicet infanles, qiws undabapihinath non regeneravit, inmiseria relinquat ? Quod Honorius ait nonplus a nobis posse -iuvesligari,quamiltud possit ihdagari: cttr angelos nonfecerit archangelos,vcl illvsnon fecerit thronos, veifemiiius noufeceril viros, vel bestias non fecerit aves, vel cur pavoni iatiium decorem pennartim prw cwleris avibus dede-r.ii, et multa his similia. Omnia enim, quwcunquevoluit, fecit et facit. HaecHonorius orudenter sane acsobrie. -.'....'. -

27. De aiiimwexsilio et patria, alias De ariibus. Libellum hunc idem noliis codex.Gemiiicensis bibliothecaesuggessit, curante P. Leopoldo, cujus benevolentia et studio etiam sequentia omnia conseCuti suiiius. EumHonorius cuidam Thomwdicavil, cui librum quoque XII Quwsiionum,numero 25 felalum, inscripsit. Ar-gumentum totum asceticum est, quod vel solis inspectis capitum, in quae id divisimus, summariis com-plecteris.

28. De libero arbilrio. Libellus hic ab allero Honorii opusculo De libero arbitrio, quodinevitabile diciturTpenilus diversus est, tametsi doctrina utrisque contenta fere eadem sit. Eum Honorius nuncupat Godschalcociiidam, fide et apere sudanli in sancto proposito, verbo et exetnplu gregi Chrisli prwposilo, quae innueievidenlur, Godschalcum abbatis munere alicubi functum fuisse. Opusculum in codice Gemrtieensi quadrin •

genlorum annorum auctprilates Palrum Anibrosii, Augustiui, Fulgentii, etc, excipiunt, ex quibus, ni fal-Timiir, manifestum est Honorium in doctrina de libero arbitrio nihil aliud sentire aut tradere voluisse, nisiquod a majoribusiraditum accepisset.

29. De vila claustrali. Opusculum sub Honorii nomine una cumaliis certissimus ejusdem Iucubratiouibi scoinparet iri codice Genuiieensi, in 8°, quem ven. Bertholomaeus,Carthusianus Gemnicensis, et anno 1459piior CarlhusiaeEysbacensis, exaravit.

50. De philosophiamundi lib. IV, Exstant in Bihliothecis Patrum.51. De solis affectibus seu affectionibus lib. I. Hunc male confundi cum Scala cwli de gradibus visionum,

ex iis constat quaead numerum seti potius opusculum 14 adiiotavimus.52. Serics Bqmanorumponiificum, Exstat in Patriim Bibliothecis.55. De liwresibus lib, /. Ibidem habetur. Manuscriptus miiltoque emendatior exstat in eodice Mellic.

VrTolfgangide Emerstorf, notato lit. L, 52, ex veteribus exeiiiplaribusexscripio. -54. Quwsiioneset ad easdem responsionesin Auos Salomonh iibros, Proverbia el Ecclcsiasten. Yide iit

BibliolhecisPalrum.55. DeAnhna iib.l. \12LTrilhemius De script. eccles., cap. 557. Sed vitioso codice deceptum virum ma-

giiuin fuisse, non dubitemus. Est ilaque Honorii liber de anima nullo modo distinctus ab ejusdem libellodeanimaet deDeo exS. Augusiino, quem more dialogi exaratum in bibiiotheca Mellicensi asservari super/ntim. 15 diximus.

56. Dialogus ex optisculisAtigustini lib. I. Ita iterum Trithemitis, quem falsum esse paulo ante.dicla de-monstra.nl. Nempe ex uno eodemque Honorii opere tria procudit Trithemius.

57. Episiolarum ad diversoslib. I, secundum eiimdem Trillieniium. At de iis nos adlmc nihil videnms.58. Suum qtdd virtutis de virlutibus et vitiis. Hoc quid monstri sit, nondum assecuti sumus. Quidquid id

tamen operis fuerit, certe infer Honorii, ni fallimur, opuscula in donalione Heinrici monachi hoc niodoexprimilur. Quasdonatio quoniam in illustratione Honorii lucubrationum inSigni nobis tisui fuit, aliaqueconlinet quaevetesuni opusculis iucem afferre possunt, eam integram hoc loco exhibere non gravabimur.

Isti sunt libri qups~Fraier Heitiricus hnic (Goitwicensi)contulit Ecclesiw^. saiterium insigniterexpositum. Cantica canlicorum tnirabililer exposita. Matthwus glosalus. Apocalypsh

exposila. item Canlica canticorum cum glosis. Ctavis physicw, scilicet liberde Perifision excerplus. Spectt-ttim Ecclesiw, inqiio sermones dulchsimi ad pdpitlum.Befeclio menlium (M),inquo sermones ad fratres inc.apiliilo. Pabulumviiw, in quo sermones in festis diebtts. Elucidarium benecorrectum. Offendieulumdehircontinenlia sacerdotum. Eucharhtion de corporeDomini. Neocosmusde scxprimh diebus. Scala cwli de tri-bus ccelis.Gemtna anhnw de divinis sacmtnentis. Sacramentarium de mystefiis. Summa totius, iti quo clire-nica ab inilio mundi usque ad iiostra iempora. Imago mundi in quo lotus mundus describitur. Sumtna glorjiade Apostolicoet Auguslo. Suttm quid virtulis de virtutibus et vitiis, Sigillum sanctceMariw, in qtto Canltca adpersonam sanclwMarim exponunhir. Coqniiio vilw. lncvitabile,in quo de libero arbilrio etprwdeslinalione-et gratia Dei disvutalur. Anshelmus Dc libero arbitrio. Eticherius De Hcbraicis nominibus. Isidorus breviiej

.(5*) Yidelur cod. itaoere, tnmreniium.

Page 14: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

55 .TIONORIUSAUGUSTODUNENSIS. S3

stiper Idiam Biblivihecam. Item senleniiw Isidori-.de ulroqiie Tcstamento. Thhnens Plalonis. Biicolica Yiv-

gilii. Theodolus. Mttsica Odonis. Serenits De tnedicina arie, in quo excerpta Bedwde Gallieno et lpocrale.AbacttsGeiiandi, Priscianns abbrevialus. Abbo De regulis. Focas De arte gratnmaiica. llem libellus Depe-nultimis. Libellus versuuin. Bhetorica Alerani. Excerpla de Martiano. Prhcianits construclioniim, in quo ei

exemplar meirontm, Liber oraiionum, Liber. De luminaribus Ecclesiw, icl esi de scriploribus ecclesiaslicis.Liber,in quo sanclw caniilenw. Excerpta de libris S. Augustini deDeo el anima. Quwsiionesdiversm*Gloswdiversw.ComputusDionysii Grwce, in quo abacus et mappa miindi. Mgrlyrolqgium, in quo diversw pagincr,coinpuli. llodule, in quo sepleinliberdlcs artes depiciw. Item rodale, in quo Trojanum bellinn depicium, lieni

Rodci-lc,hi quo variajrieiura. Iteni Quuternio devictus. Hiictisfue Donatio H.einrici in-membranco codieeGoitwicensi in folio, manu sajcuii dsiodecinii. - . . .

-'

'.-'

.'"- iv -:'- ;:'"'" '

FABR;CIOS,Biblioth. ined. el mf. lal,, t, III, p. 277.

Honorius, Gallus, Augustonuneiisis,in Burgundia presbyter etscholasticus, cu'ca annum 1150, Solilafiietiam riomine venit in veteri codice G.emmwanhnw Ambrosiano,/ quem iiispexit Mabillonius, pag, 14 lti-neris kalici, et in Gothano ecinmentariorum iirCaiftica , de quo D. Salomon Ernestus Cyprianus in Ca-talogfl mss. Goihanorufn, pag. 101, nec lion, teste Bernhardo Pezio, in eodice Zvellensi ClavisPfitjsicmde naturis rerum, et alio Meliicensi utroque 500 ariiiorum libro, cui ;titulunT Inevitabile Honorius* im-posuit. Qiiid quod inclusi venit nomine in edilione Norimbergensi Imaginis tnnndi an. 1491 ? Efiigies

, ejus yeteri codice libroruin IV De piiilosophia mundi, praemissa Biario theologieo Germanico UnschuldigeNachrichten von Aiten und Neveii TheologischenSachen, an 17T8. Caialogum scriptorum suorum sivcipse texuil, sive, quod magis credo, amicus ejus subjecit libro quarfo Dc luminCribus Ecclesiw, capile ul-linio, quem cum obseryationibus meis subjiciam, collatis etiam iis quaelaudatus Pezius in disserlatione isa-

-.gogica an toinuin secundum Aneedotorum erudite observavii.1. Elucidurium iti tribus libellis, primum de Chrisio, sftcundum de Ecclesia, tertium de ficiura vita

distiiixit. Prodiit Promtuarium hoc sive Elucidarium sub Anselmi nomine Parisiis 15u0, 8°, atqueinter Anselmi Cauluariensis Opera. Alii Guibertum (55) Novigentinum , alii Guilelmum CoventricnsemCarmclitam ; alii Augustinum ipsum voluere auctorem. linic Elucidario an. 1595 Elucidarium Elu-cidarii opposuit Nicolans Eymericus. Vide Jacoburti Quelif lomo 1,pag. 711 seq. Yersionem GermanicamLlucidarii an 1414 scriptam vidit Pezius in bibliotheca Mellicensi.

'

2. Lilielltts De sancla Maria , qui Sigillum S. Mariw: iiitituiattii', expositio allegorica in Canticacaiilicorum, in Bibliothccis Patruai Colon. lom. XII, et Lugd. toni. XX, pag. 1217, cx editione Coloii.1540, 8°. - - _

-De prwdeslitiatione ei libero arbilrio, qui Inevitabite dicitur. Dialogum hunc edidil Georgius Cas-sander, Colon. 1552, 8°, unde rectisus in Cassandri operibus pag. 625-659, atque inde ex JoannisConen, in Cassandri manes injiirii editione Antwerp. 1620-1624, 8°, in Bibliolhecis Patrum, Paris.tomp IX, Coloniensi tomo Xlt, et in supplemento an. 1622, et Lugdunensi tomo XX, pag, 1128.

4. Libelitts Sermonum, qui Specutum Ecciesicenuncupatur. Prodiit ederite Joanne Dietenbergio Coloiiiie1551, 8°, cuin Feliciarii (ita viiiose expresstim pro Cwsarii) sermonibtis. -

5. Ds incontincntia sacerdoium, qui Ojfendicidumappellatur. Non exstat.6. Summa totius, de omnimoda hisloria. Vidcri possit diversum ab hoc esse,rpro eodem babitum a P;ss-

sevino breve De mtaiibus niuncii Chronicon, ab orbe condilo ad auctoris tcmpora," quod libri quinti locumeeeupal inter septem Honorii libros, editos Basileae1514, 8" et cum libro De iemporibus (jnfra num. X:I)terlius liber est in Imagine tniindi, edila Spirae 1585, 8°. lidem videntur quos in bibliolheca Csesartaeistare testatuf Lambecius, II, pag. 5 et 70. Honorii De mundo et tetnporumet rerutn ad Conraduni III,sive annum Cbristi 1157, successionelibri 111. Certe nondum hactenus in lucem prolata est, quoe abAnioldo YvTontomo I Ligni Vitie, pag. 426, inter Hono.rii seripta mempratur Sttmma Ilistoriaruin,sive Chronicorum, magnutn opus; erat olim apud Laziiiin, scd nttnc est in biblioiheca imperatoris ,Viennw mss. Hoccest Chronica solemnis laudata Theodorico Engelhusio, desinens in Lucio III sive inanno 1181.

7. Gemma animw, de clivinis officiis, de officioMissae, de ministris Ecclesiae, de.hOris canonicis et to-tius anni solemnilatibus et cerimoniis. Lips. 1514, 4U, recusum in Speculo antiquaj devoiionis, Colon.1549, fol., vulgato per Joannem Cochleum cum Amalario, Walafrido Slrahone, Liturgia Basilii ex vcierivcrsione, Expositione Missae, et seriptore Vitae S. Bbnifacii maityris et catalogo episcoporum atqtie ar-chiepiscoporum sedis Moguntinae. Deinde inter ejtisdem argumenti scriptores Colon. 1568, Rpm. 1590,Paris. 1610, fol., el in SpecutomissceVenet. aique in BibliotiiecisPatiuin Colon. tom. XII, Lugd, tom. X7\.Citatur a Theodorico Engelhusio.

8. Sacramentarium, de sucramentis, sive de causis et significatu mystico rituum divini in Ecclesiaofficii, quotl Honorius profiletur se collcgisse ex sanctorum scripth, ut quibus deest librorum copia:, perhoc eompendium illorum sublevciur inopia. Primus edidit vir celeber. Bernardus Pez tom. II. Anecdot.,p. 249-545.

9. Neocosmiisdeprimis sex diebus. Uoc esl Hexumeron qtiodab eodem Pezio vulgatum habemus toni. IIAneciiotorum, pag. 71-88.

•10.Eticharisticon de corpore etsanguine Domini, sive Eucitarislion, quod hiterprelalur bona gralia : idemTaudatus Pezitis edidit tom. II Anecdot., pag. 549-562.

il.Cognitio vilw de Dco el wterna viia, Exstat in appendice Operum S. Augustini, cdit. Benedictin,,tom. VI, cdit. Amst., p. 649. Sub Auguslini nomine de S.-Trinitate ex libro risot T«;yv«<r£iurKXBSOOJ?aroccurritex hoc libfo fragmeiitum Graececum Latina versioiioeditum Basil. 1678, 8°, a Joaiine Leunciav:0poslLegationem Manuelis Coiniieiii ad Armenios, p. 584-599.

12. Iniago mundi de dispositione orbis. Prodiit in dnos clivisa libros (I dc globo toiiiis mundi, el 2 t!e

53 Diarium eru jitoruni Ilaliis lom. XX '). 59,

Page 15: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

57 PROLEGOM-IiNA."• -5S

temporiDiis, mathesis sive institutio). Primus "inter librcs septem Basil. 1544,8", sed jam anlc cum librosecundo de temporum differentia et tertio de rerum successiorte usque ad aiinum Cfiiisli 1157 prodiit subnasceiitis lypographiae inilia sir.e loco et anno (56) in fol. et Norimb. 1491, fol., Basil. 1497, 4°, et Spir.-e4585, 8°, et sub Anselmi- nomine Basil. 1497, 4°, et in Bibliolhecis Patrurii Colon. tom. XII, et Lu<nl.torii. XX, pag. 964. ' \ -."',

45. Summa gloriaet Apostolico et Augusto, sive de praecellentia sacerdotii praeregno, in Bernardi Peziitom. UA-necdot., p. 179-198.

14. Scala cozlide gradibus vhionuin. :ScsAnriiajor, Dialogus de ordine cognoscendi Deum in creaturis pergradtim triplicem, corporalem, spiritualem et iritellectuaiem. Tn Berrih. Pezii Anecdotis, l.II, p. 157 170-et Scala minor degradibus sive.virtutibiis charitalis, id pag. 175-T76. -: .

:15.;i)e anima cl.de Deo.quwdamde.Augustino c-xcerpla,sub didlogp exarata.llocin codice Mellicensi se-.rius repertum, deinceps publieaturum se laudatiis Pezius recepit, qui notat ex uno hocce scripto duo fe-cis.se Tiilhemium cap. 557, unu.m-deanhna, et aiterum, dialogum.ex opuscttlh Augustiiii. -,

16. Exposiiio totitis Psalteriieum Cantith, miro tnodo (57), ad Cunonero. abbalem. Ex hac prasfalioiienicuni expositione psalmix, LI,/LI,C,.C,CL.,ediditPezius lom. II Anecdot., p.:97-154,ubi nolat Hpiiorium linito

- Psaiterio.exposuisse ejiam Cantica quo3in laudibns quolidie diciinim', uii et Cantica : Benediclus, Magni-. f.cal. Niinc dimiiih, Orationem.Doininicani et Stjmbolumapostolorum, In/prasfatione Honorius ait Pscilte-. riusn se Gallicum, non Romanum explanaturum : qitia in nostris Ecclesih .psailhniis,, Esl autem GailicumPsullerium, qtiod a LXX Inierpreiibus (58) esl traiislaium : Romanum aulem quod a Syinmachovel nescio a -quo -alipesl interprelaimn, _.--;'. ... ... ._.--:...' . /

i"t, Canlica canticorum exposuit ita iiipriusexposita non videantur. Conimcrifarium hunc primus ediriitAndreas Schottus in Bibliotheea Patrum, Cplon. .1618, recusum in aliis editionibus, ul Lugd. lom. XX,p. 1155-1217. Prologus. brevis vulgatus ai>Edinunrio Martene tom. 14-oecdoiprum, p. .565 seq.- i8. Evangelia quwB.Gregorius-noiiexposiiil, Nnsq\}Sime\sl!it, . \

-.'-- 19. Clavis physicwde tialuris rerutn, excerplus de quiiique libris cujusdam Chrysostoniii. Incipit : Cummullos inenie iniuear. Opus hoc diversum a quatuor libris De muitdi philqsgphia, ediiurum se pollicilus cs.t

. elaiissimus Pezius. _ - . .-'/20".-Refecliomcnlhtm (5$)defesiis Doinhiiet sqnctorum. Non exsl&t21. 1'abulum Yitw,jlc prwcipitis festis. Noriexstat..22. Liber de luniinaribus Ecclesiw, in quatuor libellos distribuius, quonfm primum ex Hieronymo, cx

Gennadio secunduin, tertium ex Isidoro contraxit Honorius. quartum vel ipse addidit, vel ex Beda ahisqueeoilegit. Hic sexlus esl iiiter libros septem, editos Basil. 1544, 8". Deinde cum Hieronymo. Gennadio, Is:-doro, Sigeijerto et Henrico Gandavensi, curante Suffrido Petri Col. 1580, 8°, etin Aiiberii MiraciBibliotliec:)Eeclesiasiica, Antw. 1659, quain cum auetarip recudendam dedi Hamb.:1718, fol. Deniqiie in Bibliothccis•patrum,

PraJter hsecHonorio ipsi, vel ejus amico memorata, referre deineeps juvat et baecedita quidem :De philosophia nittndi librcs IV, qui locum tertii occupant in septem libris Honorii cditis Basil. 1544, 8*,

reeusi etiam in Bibliothecis Patrum.'

."

De solis affectibus, inter eosdem septem liber quartus pag. 277, Basil._1544, 8°, inPatrum Bibliotliccis,- De hwresibits Iibrum in eadem Basileensi syllbge sepiimum, et in Bjbliothecis .Patrum, et Helmstadii1611, 4°, cum Harnienc-puli, Graeci..scf:ptorisCatalogo liaeresium ei Fidei professione, Laline.

De decetnplagis Mgypii, spiriluidiien Edidit Bernardus Pez tom. II Aiiecdotorum, pag. 9i-94.Librum XII'Quwstidnum ad Thomam. Ibid,. p. 201-212, ubi inter alia capiie 6, pag. 208, legas hsecver-

ba •Quantum ordo seraphim piwcellit dignitate ordinem archangelorum, tantum prwcellit Pelrtts, princepsapostolprum, unum de ortiinearcliangelbriim. ..';..-/"';. -'"".-;..-

Librutn V111Qumstionumde angelo et libmitie.Ibid., pag. 215-224. .-.;'"-..-Ltbeilum de animai exsilio el patria,: alio litiilo De artibus,; quas sub decem civitaiiimdescribit imagine,

gfammatica, rhetorica, dialectica, arithmelica, musica, geometria, astrpnomia, physica, mechanica, ceco-liomica. Ibid., pag. 227-254. . .'."_. "' '"'..'

-. Libellum.de libero arbiirio, ad Gotsclialcum (longe diversum ab altero ejusdem argumenti de quo su-pra imiiii 5). Ibid., p. 257-246. Afferuntur loca ex Ambrosio, Anselmo, Augustino, Eulgeiilio, GregorioMagno, JoaiineChijSQStoniOj-Isidorbet Petro (Damiani). '-'---

Quwslioneset ad easdemResponsiotiesin duosSalomonh iibros, Provcrbia ei Ecclesiasten. Colon. 1540, 8",atque in Patrum Biblioihecis.

Seriem Rotnatiorumpontificutn, quorum amplius xxx martyrio sunt coronali. Occunit in iisdem Biblio-ihecis Patrum,ut t. XX Ltigd., pag. 1026-1027.

Nusquam exstant liber episiolarum ad dirersos, cujiis-memiiiif Trithemius : neque Suum quid virtuiis,devirtuiibus et vitiis, quod apud Pezium nomiiiatur inter libros Honorii quos frater Henricus oliin Gctwi-censi contulit Ecclesiae,sed temporumir.juriae abstuleriirit.

Videiur nesciOqnod opus qubddam suum nolare Honorius ante prologuni in Getnmam animw ita scri--lieiis (lom. XX BibliothecaePatrum Lugd., pag. 1046) : Poslquam Chrhtgrfavcdte,;pelagits Scriplurw pros-pero ciirsu in summa totius transcurri, atqtte naufragosam cymbamper syrtes.et piratas mulio sttdorc eveclatnvix gd optaluiii littus appttli, rursus}:abitaiores Sion me in fiuclus cogiialioniim hiiruditis, clc

Ad Gtossulas suas stiper Piaionem remiilit leetorem lib. i pepliilosophiatnundi, cap. 15. Id. p. 999. .Honorius Augustodunensh. Libellus De gemma animw inscriptus exstat apud nie in ms. codice veleri

incmbranaceo, multisque vaiianlibus leclioiiibus ab edilis discrepat, quare non inanem operam datururacredo illum, qui ad veleres mss.-codices recensilsiiii opusculum istud reeuderet. Atquein primis aiiimad-vertisse juvat in codice illo ms. inscribi opusculum illud non quidem utineditis Gemmaaniinw, seti Getn-ma Ecclesiw, Tum in ipso priori opeiis capite additamenta qusedam occurrunt non sperneiida; etenim postiib.id ve.rbum prodesse, additur in-nosiro: qitalenus memoriam lui otnnium orationibus juqiler licedt iu-

teresse,-etc. M\sst.

(36) Yiue indicem librorum soeculoxv impresso-rum quos possidef V. C. CiiristianuSj GoliliebSehw.artiiiis Nurimb, 1727, 8°-,>p.68 seq,

(•57) Haeenon videtur ipse de se HoRorius, -sed.clius quidam scripsisse ex ejus amicis.

(58)ALXX InlerpreiUnis irilellige ac si cssel exLXX -Interpretibus.: Sic mox aSyininacho, pro ex

Symmachoversrim Latine.

(59) Viliose m.enshimexciisuiii apud Triibcmii:»!

cap. 357.

Page 16: Honorius Augustodunensis. Honorii Augustodunensis Opera ......fusa pour suivre le roi Louis le leune ala croisade. Ces anecdotes, visiblement "enfanleespar 1'imagina-tiori, ne merilentpas

39 HONORIIAUGUSTODUN.OPP. PARS I. — DIDASC. ET HISTOR. 49

_ v. .--*>•?:

(Bibliotheca VelerumPatrum, ed. Lugdun., t. XXI, p. 965.)

Anloniiis KIERATpio 4ectori salutem,

Damus en, Lector, uno fasce publici boni gralia colligala Honorii Augustodunensis, quaequidem ad nbscxstant, Omnia, recensita nunc demum a P. Schotto Soc Jesu, amieOnostro singulari, etsi menibranis

anliqiiis calamo exaratis hic destilueretuf. Sed quid Basileaeprimum typis Cratandri ex pafte ea in lucem

prolulit, is quatuor se nactum codices pei'antiquos Imaginis mundi, cosque invicero comniisisse profitetur.Altera vero editio, qnadragesimo post anno secula, ejus saeculi anno octogesimo quarto posl millesimum

quingentesimum, SpiraeNemetum Bernadi Albini typis, ea longe el emendatior fuit et loCupletioruno libro.Hoc Ppus video etiam a Joan. Trithemio abbale Spanheimensi Hugoni Victorino attribui; non nemo AnselmoCantuariensi ascribit: forte qiiod eadem traclantes titulum suaeCosmographiaetribuerint eumdem. AdbaecInclusi, alii Solitarii danl cognomentum; plerique presbyteri, ut eumdem esse equidem opiner. Tertio deni-

que pedatu accessit nostraeeditioni ejusdem Honorii Gemma animw, seu De divinh officih, rituque sacrifi-cii missaa iibri quatuor, in quibus et de //on's agitur canonicis : quos libros auctor Honorius libro De ttimi-naribus Ecclesiw, seuecclesiaslicortim Scriplofiim extremo, suas enumeraris vigilias, pro suis agnoscit; etpiincipiuni demore Trilheinius, ut legitimum, commemorat. Exiithoc opus Lipsiaequondam anno ejus srn-culi quarto decimo post millesimum quingentesimum; et nuper Lutetiaevulgatum in Liturgicis nibilo emcn-datius, cum tertia Veterum Patrum Bibliotbecae editione. Nos universa c-nopu.owedita conjunximus, utvides, et paulo quam anlea meliora fecimus. imo et locupletoria. Accessere etenim in Proverbia et Ecclesio:-sten Comment, eiin Cantica canticorutn.

HONOWI AUGUSTODUNENSIS

OPERUM PARS PRIMA

DIDASCALICA ET HISTORICA.

DE PeiLOSOPfflA MUNDI

LIBRI GUATUOR.

(Bibliotheca vet. Patrum, Lugdun. edit., tom. XXI, pag. 995.)

INCIPIUNT CAPITULA.

LIDER PRIMUS.CAP.I. Qttid tit philosophia.CAP.II, III. Qtim sunt et non videniur, et quw vi-

denlitr.CAP.IV. Quid sil perfectealiquid cognoscere.CAP.V. Quibtts rationibtis probelur Dettmesse.CAP.VI, VII. Quare Pater dicaiur potenlia, Filius

Sapientia.CAP.VIII. De genitura Filii.C\V. IX. Quare Spiritus sanclus voluntas dicatur.CAP.X. Cur a Patre et Filio procedat.CAP.XI. Dc cowternitate ipsorum.CAP.XII. Qttare uni personw quwdam altribuanlur,

cum sine aiia niliil opereltir.CACXIII. Cur Filio incarnaiio atlribuatur ?CAP.XIV. Cur Spirilui sanclo peccatorum rcmhsio?CAP.7i& Deanima mttnrii, quw?CAPXVl. Quid sit cwleste animal et wihereum?

A CAP.XVII. Qitid aereum.CAP.XVIII. Quid humectum.CAP.XIX. Ulrum cor.porasint vel spirilus angcli?CAP.XX. De dmmonibus.CAP.XXI. De elemenlh mttlta.CAP.XXII. Decrealione piscium el avium.CAP.XXIII. Decreationecwlerorum animalium cl ho-

minis, el quo temporefacta mundi creatio sil

LIBER SECUNDUS.

CAP.I. Quid sit wther, cl ornatus itlhis.CAP.II. Qttodaqttwcongelalwsitper mthera non sint.CAP.III. Quid illv.cl:Divhit aqttas quw sub lirma-

mcnlosunt,CAP.IV. Qtwd sttperwlhera nihil videatur.CAP.V. Quol modis uuctorilas loquatuf de supcrio'

. ribns