AimprescindibilidadedanegociaoparaarealizaodedispensacoletivaemfacedaConstituiode1988CarlosAlbertoReisdePaula
Palavraschave:Dispensacoletiva.Dissdiocoletivo.Direitodotrabalho.
Propomosabordarotemarelativodispensacoletivaeimprescindibilidadeconstitucionaldanegociao,nopresenteartigo,apartirdojulgamento,nonossosentireentender,histrico,daSeodeDissdioColetivoem10deagostode2009noRODCn309/20090001500.4emquerecorrenteserecorridosSindicatodosMetalrgicosdeSoJosdosCamposeRegioeoutros,deumlado,eEmbraereoutra,doladooposto.
Aquestovoltaseparaacircunstnciadeaempresaterdispensadoquantidadeexpressivadeempregadossoboargumentodoagravamentodacriseeconmicamundial,queateriaafetadodeformaacentuada,comanecessriareduodaproduodeaeronavesdecorrentedocancelamentodeencomendas,semperspectivaderetomadabrevedosnveisdeproduosimilaresaodoltimosemestrede2008.AEmbraerdefendia,ainda,queareaemqueatuadependeessencialmentedomercadointernacional,queseencontravaemfrancaretrao,semsinaisderecuperaoparaosprximosmeses,outalvezanos.
Quidjuris?(interrogaocomqueoProfessorWilsonMelodaSilvasempreiniciavaassuasinesquecveisaulasdeDireitoCivilnaCasadeAfonsoPenaFaculdadedeDireitodaUFMG).
Noordenamentojurdicobrasileiro,apesardoprincpioprotetivodelineadonoartigo7,incisoI,daConstituioFederalde1988,aempresapodedispensarotrabalhadorsemmotivao,ouseja,semjustacausa.Existemexcees,como,porexemplo,adoartigo165,emrelaoaosmembrosdasCIPAs,emqueseexigemotivaodeordemdisciplinar,tcnica,econmicaoufinanceira.Nasdenominadasestabilidadesprovisrias,comoasprevistasparaodirigentesindical(artigo8,VIII,daCF/88)eparaaempregadagestante(artigo10,incisoII,alneab,doAtodasDisposiesConstitucionaisTransitriasdamesmaConstituio),entreoutras,soadmitidasdispensastosomentemotivadasporjustacausa.
Nostermosnomencionadoartigo7,incisoI,aproteocontraadispensaindividualarbitrriaousemjustacausaassegurada,nostermosdeleicomplementar,quepreverindenizaocompensatria,dentreoutrosdireitos.Otextofrutodenegociaoentreosconstituintesde1988,e,emhermenuticaconstitucional,noremeteaolegisladorordinrioassegurarapenasodireitoindenizaoaoempregado,mastambmgarantiraefetivaproteocontraadespedidaarbitrria.Todavia,otempoquecorreinexorvel,quasevinteequatroanosdapromulgaodaCartaMagna,consagranomundodosfatosaperenidadedenormaquenasceucomocarterdeprovisria.anossa,porquenodizer,tristerealidade.
Vivemosemummundoglobalizado,bemosabemos,oquenosdispensaexplicitaes.Nomenosfatoqueolongenomaisexiste,pois,enquantoamatrizdorme,atividades,atdeordemfinanceiraqueaalcanam,sedesenvolvememoutrapartedoplaneta.Anovaorganizaoempresarialsefazemrede,realidadepresentenagovernanaempresarial.
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
MelissaMquina de escreverparticipiu do julgamento da SDC
ComoditoporAmauriMascaroNascimento(1978),
nossodireitovoltouseparaasdispensasindividuais,enessesentidoquesedirigeasuaconstruolegal,doutrinriaejurisprudencial,apesardarealidademaisricaeexpansivadasrelaesdetrabalho.
Afinal,oquedispensacoletiva?
Anossalegislaopermanecesilente.
OrlandoGomes(1974,p.575579)ensinaquedemissocoletiva
arescisosimultneapormotivonico,deumapluralidadedecontratosdetrabalhonumaempresa,semsubstituiodosempregadosdispensados.
Sembuscarcotejosdeconceituaes,podemosdizerqueadispensacoletivaimportaodesligamentosimultneodequantidadesignificativadeempregados,movidaaempresapormotivoseconmicos,tecnolgicos,estruturaisousimilares.
Algumaslegislaes,comoaalem,porexemplo,estabelecemnmerocertoparaqueseconsidereumadispensacomocoletiva.Outrasprivilegiamanaturezajurdicadoinstituto,emvezdeseapoiarememcritrioestritamentenumrico.
AConstituioFederalde1988positivoueinauguroualinhandoseaoquehdemaismodernonadoutrinaefilosofiaconstitucionalistasoparadigmajurdicoconstitucionaldoEstadoDemocrticodeDireito,aexigirumanovaposturadoPoderJudicirio,maisalinhadasideiasconcebidasdentrodeumcontextojurdicopluralista,democrtico,populareaberto.Otrabalho,nessaperspectiva,constituimanifestaodapersonalidade,eoinstrumentopeloqualalgumpassadeindivduoapessoaepassaaterrespeitonoambientesocialemqueatua.Pelotrabalhohumanoseproduzemosbensdavida,enquantosecriam,transformamouseadaptamosrecursosnaturais,paraasatisfaodasnecessidadeshumanasindividuaisecoletivas.Aagregaodevaloresaessesrecursospropiciaosurgimentodecapital.Sobessatica,emumregimecapitalista,comoonosso,indiscutivelmenteocapitaleolucrotmfinalidadessociais.
OportunasaspalavrasdeMenelickdeCarvalhoNetto(1998,p.245)aoprelecionarque:
...noparadigmadoEstadoDemocrticodeDireito,precisorequererdoJudicirioquetomedecisesque,aoretrabalharemconstrutivamenteosprincpioseasregrasconstitutivasdodireitovigente,satisfaam,aumstempo,aexignciadedarcursoereforaracrenatantonalegalidade,entendidacomoseguranajurdica,comocertezadodireito,quantonosentimentodejustiarealizada,quedefluida
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
adequabilidadedadecisosparticularidadesdocasoconcreto.
Nostermosemquepostaaquesto,portanto,somoslevadosapensarsobreopositivismoromanogermnicoclssico.Nopensamentocaractersticodessacorrente,oordenamentojurdicotidocomoumsistemafixoderegrasqueteriamapretensoderegulartodoombitopossveldacondutahumana.Seassimo,aideiadeumsistemafixoimplicaemreconhecerqueestepoderapresentarlacunaslegaisemrelaoacertoscasos.Nessashipteses,adiscricionariedadedojuizexerceriaoimportantepapeldepreencheressaslacunas,criandoeaplicandoretroativamenteumanovanormajurdica,quedecorreriadeumdireitosupostamentepreexistentepara,assim,manterailusodacertezajurdica.
Emtaissituaes,consideradaspelopositivismoepelascorrentesjurdicofilosficasulteriorescomohardcases,nosquaisnohumaregraestabelecidacapazdeorientarclaramentesobreadecisojurdicaasertomada,aindaassimpossvelqueumadaspartestenhaumdireitopreestabelecido,preexistente,detersuapretensoassegurada.Competeaojuizdescobrirosubstratojurdicopresentenatradiojurdicoconstitucionalquegarantataisdireitos,evitando,todavia,aadoodealgummtodoouprocedimentopuramentemecanicistaeformal.Dworkindeixaclaroquesetrata,primeiramente,deumaposturaaseradotadapeloaplicadordodireitodiantedasituaoconcretaparaaqualnohumarespostajurdicaevidente,cujadecisoefetivadeveserbuscadacombasenosprincpiosjurdicosquesustentamoordenamentojurdico,entendidosemsuaintegridade.NaticadeDworkin(1999,p.229)entenderosprincpiosemsuaintegridadepressupeque
oconjuntodenormaspblicasreconhecidaspodeexpandirseecontrairseorganicamente,medidaqueaspessoassetornemmaissofisticadasempercebereexploraraquiloqueessesprincpiosexigemsobnovascircunstncias,semanecessidadedeumdetalhamentodalegislaooudajurisprudnciadecadaumdospossveispontosdeconflitos.
Odireito,portanto,devesercompreendidocomoumtodo,emseuconjunto.Estamosnosafastandodaticapositivistaclssica,eadentrandonoqueusualmentedenominadodepspositivismo.PauloBonavides(2011),argumentaqueprpriodetalcorrentejurdicaaconsagraodateoriadaforanormativadosprincpiosedasuaprevalnciaconcretanoordenamentojurdicoenomomentodetomadadadecisojurisdicional.Istoimportaaperdadocartermeramenteprogramticotradicionalmenteatribudoaosprincpios,eoconsequentereconhecimentodesuaconcretude,aodeixaremdeserumameraespeculaometafsicaemproveitodocampoconcretoepositivodoDireito(comletramaiscula).Osprincpiospassamaservistoscomointegrantesdogneronorma,situadosnomesmopatamardasregraslegaispositivadas,e,qui,atmesmoacimadelasdeumpontodevistalgicosistemtico.
NessalinhajusfilosficaquesesedimentaomagistriodeMenelickdeCarvalhoNetto(1998,p.246)aodizerque:
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
oaplicadordeveexigirentoqueoordenamentojurdicoseapresentediantedelenopormeiodeumanicaregraintegrantedeumtodopassivo,harmnicoepredeterminadoquejteriadeantemoreguladodemodoabsolutoaaplicaodesuasregras,masemsuaintegralidade,comoummarrevoltodenormasempermanentetensoconcorrendoentresipararegeremsituaes.
Adiscussoseassenta,pois,naeficciadosprincpiosdodireito.
Afinal,oquesoprincpios?
Comosempre,oportunasaspalavrasdeAmricoPlRodriguez(1978,p.11)quandodestaca,aoabordarotemattulodolivro,que
consideramosimportanteotema,noapenaspelafunofundamentalqueosprincpiossempreexercememtodadisciplina,mastambmporque,dadasuapermanenteevoluoeaparecimentorecente,oDireitodoTrabalhonecessitaapoiarseemprincpiosquesupramaestruturaconceitual,assentadaemsculosdevignciaeexperinciapossudasporoutrosramosjurdicos.Poroutrolado,seucarterfragmentrioesuatendnciaparaoconcretoconduzemproliferaodenormasemcontnuoprocessodemodificaoeaperfeioamento.PorissosedizqueoDireitodoTrabalhoumdireitoemconstanteformao.Compreendeseentoque,oqueCretellaJniorchamaaprincipiologiaadquiraumamaiorsignificao,porqueconstituioalicercefundamentaldadisciplina,quesemantmfirmeeslida,malgradoavariao,fugacidadeeprofusodenormas.
Especificamentesobreainterrogao,comouruguaioEduardoJ.Couture(1960,p.489)aprendemosque
enunciadolgicoextradodaordenaosistemticaecoerentedediversasnormasdeprocedimento,demodoaoutorgarsoluoconstantedestasocarterdeumaregradevalidadegeral.
JemMiguelReale(2002,p.60etseq.)temosque
osprincpiossoosfundamentosqueservemdealicerceougarantiaecertezaaumconjuntodejuzos.
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
Sepossvelforfixarumavisosinttica,osprincpiostm,portanto,funointerpretativa,integrativaeconstrutiva.
Asnormasconstitucionaisreferentestuteladoobreirocompemomicrossistemaconstitucionaldeproteoaotrabalhador.EssemicrossistemarefleteaprpriaessnciaefinalidadedoDireitodoTrabalho,qualseja,apreservaoetuteladohipossuficiente.Integrariamessemicrossistemaasnormasconstitucionaisquepreveemadignidadedapessoahumana,osvaloressociaisdotrabalhoeagarantiadodesenvolvimentonacional.
Nessalinhadedivagao,oqueaConstituioFederalenunciasobreasquestescoletivas?
HdesepartirdequeanegociaoinerenteaoDireitoColetivo.Oartigo114doTextoMaior,aofixaracompetnciadaJustiadoTrabalho,emseupargrafoprimeiro,abordaanegociaopara,nopargrafoquesesegue,estabelecerque:
recusandosequalquerdaspartesnegociaocoletivaouarbitragem,facultadosmesmas,decomumacordo,ajuizardissdiocoletivodenaturezaeconmica,(...).
Notextoconstitucional,todososinstitutos,quandosetratadeconflitodenaturezacoletiva,sevinculamnegociao.Nesseprimeiroenfoque,nopodequalquerparteserecusar,poratitudeinfundada,acolaborarcomaefetivaaplicaodoinstitutodanegociao,jqueprincpioreitornombitocoletivo.Afinal,emumEstadoDemocrticodeDireito,aningum,pessoanaturalouinstituio,sereconheceodireitodenocontribuirparaobemcomum.Abuscadetalbemcomum,todavia,nosesobrepegarantiadosdireitosindividuaise,eventualmente,sociais,dosqueparticipamdanegociao,namedidaemquetampoucolcitoqueobemcomumsesobreponhaaoindivduoesgarantiasquelhesoconstitucionalmenteinerentes.
OCdigoCivilde2002consagraaboafobjetivacomoprincpionorteadordoscontratosquetmnaturezameramenteprivada.Aessepasso,oportunaaliodeWagnerBalera(ano58,p.170)aoasseverarque:
ODireitodoTrabalhoseromaiorentraveaosabusosdaliberdadedemercado,efixaroslimitesdessamesmaliberdade.
Paraosquenoperdemdevistaanaturezadodireitoqueaplicam,obviamente,aboaftemmaiorincidncianombitodoDireitodoTrabalho.
OportunolembrarqueoDireitodoTrabalho,noregramentopositivobrasileiro,foioprimeiroadartratolegalsquestescoletivas.Ahistriadodireitoptriotornairrefutvelaafirmativa.
Emoutraface,aleituradoart.8,III,daConstituio,revelaqueossindicatosexistemparaa
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
defesadosinteressesindividuaisecoletivosdacategoriaquerepresentam.Almdisso,pelodispostonoincisoVIdomesmoartigo,descobreseapreocupaodolegisladorconstituinteemgarantiroequilbriodaspartesnanegociaocoletiva,nosentidodeevitarqueosAcordosouConvenesColetivasdeTrabalhoseapresentemcomolegtimasimposiesdavontadedoempregador,aoestabelecerqueobrigatriaaparticipaodossindicatosnasnegociaescoletivasdetrabalho.
RelevadestacarqueoartigoestinseridonoTtuloIIdaConstituioFederalDosDireitoseGarantiasFundamentais.Semquereradentrarnomritodericodebate,noposso,todavia,deixardesublinhar,aessepasso,odispostonoartigo5damesmaCarta:
Pargrafo1Asnormasdefinidorasdosdireitosegarantiasfundamentaistmaplicaoimediata.
Pargrafo2OsdireitosegarantiasexpressosnestaConstituionoexcluemoutrosdecorrentesdoregimeedosprincpiosporelaadotados,oudostratadosinternacionaisemqueaRepblicaFederativadoBrasilsejaparte.
Nosepodeolvidarquenarelaodeempregohumavisotrplice:aimportnciadotrabalhoparaotrabalhador,comosuafontedesobrevivncia,edesuafamliadeoutrolado,oempregadorhdesemprebuscarmantersuaempresaemcondiesdesustentabilidade,inclusiveparadaradevidaseguranaaosempregadosporltimo,aprpriasociedade,aquemsevoltaoresultadodotrabalhodespendido,enahiptesedeumdesemprego,sobretudoomassivo,sempreresponderpelasconsequnciassociaisinevitveisdessasituao.
Essavisoseamoldaaoprevistonoartigo1,IV,daConstituioFederalpeloqual
aRepblicaFederativadoBrasil,formadapelaunioindissolveldosEstadoseMunicpiosedoDistritoFederal,constituiseemEstadoDemocrticodeDireitoetemcomofundamentos:
IVosvaloressociaisdotrabalhoedalivreiniciativa.
Acelebraodarelaodeempregosefazpormeiodecontrato,emumacordotcitoouexpresso,consoanteodispostonoartigo442daCLT.ComosalientaMessineo(1952,cap.1,n.1),ainstituiojurdicadocontratodecorredainstituiojurdicadapropriedade.Tecnicamente,instituiopuradedireitoprivado,emregimesqueadmitemapropriedadeindividual.AliodeSanTiagoDantas(1952)definitiva:
OdireitocontratualdoinciodesculoXIXforneceuosmeiossimplesesegurosde
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
dareficciajurdicaatodasascombinaesdeinteressesaumentou,pelaeliminaoquasecompletadoformalismo,ocoeficientedeseguranadastransaesabriuespaoleidaofertaedaprocura,levandoasrestrieslegaisliberdadedeestipularesecertoquedeixoudeprotegerossocialmentefracos,criouoportunidadesamplasparaossocialmentefortes,queemergiamdetodasascamadassociais,aceitandoriscosefundandonovasriquezas.
SeessaeravisosobagidedoCdigoCivilde1916,houveumamudanadoperfilpolticoideolgicoapartirdonovoCdigoCivil,comaadoodasdenominadasclusulasgerais,dentreasquaissedestacaaestampadaemseuartigo421,peloqual
Aliberdadedecontratarserexercidaemrazoenoslimitesdafunosocialdocontrato.
Afunosocialdocontratoque,logicamente,derivadaprpriafunosocialdapropriedadeconsagradapelaConstituioFederalnoeliminaaautonomiaprivada,masarestringe.Noestamosmaisnoregimepurodopactasuntservanda,hauridadoliberalismodossculosXVIIIeXIX,porquantoaconservaodocontrato,asuamanuteno,bemcomoacontinuidadedeexecuosubordinamsesregrasdaequidadeedoequilbriocontratual,emqueosprincpiosreitoressoaboafobjetivaeafunosocialdocontrato.Emsntese,nosepodereduzirocontratospretensesindividuaisdoscontratantes.Hdeserumverdadeiroinstrumentodeconvviosocialedepreservaosimultneatantodosinteressesindividuaisquantodosinteressesdacoletividade.ComobemlembraNelsonNeryJunior(2003,p.447)
ocontratoestarconformadosuafunosocialquandoaspartessepautarempelosvaloresdasolidariedade(CF,3,I)edajustiasocial(CF,170,caput),dalivreiniciativa,forrespeitadaadignidadedapessoahumana(CF,1,III),noseferiremvaloresambientais(CDC,51,XIV),etc.
Comessavisodecontrato,oriundadoCdigoCivilde2002einspiradapelaConstituiode1988,quetemosdeapreciaroscontratosdetrabalhocujaextinoocorrenadispensacoletiva.Ouserqueosprincpiosdocontrato,estabelecidosnoCdigoCivil,noseaplicamaoDireitodoTrabalho?
Aumanicaconclusochegamos,pelaspremissasassentadasaolongodessareflexo:anegociaoindispensvelemdispensacoletiva.
Bemdeseverqueadispensacoletivano,aprincpio,repudiadapeloordenamentojurdico.Emobservncia,contudo,aosprincpiosassentadosemlinhasvolvidastemosqueestcondicionadanecessariamentenegociao,queemnossoentenderpodesertantoprviaouaposteriori,
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
inclusiveperanteoPoderJudicirio,maisprecisamenteaJustiadoTrabalho,aqueestafetaacompetncia,querporforadoincisoIII,querdoincisoII,ambosdoartigo114daConstituioFederal,oltimoemcondiesmuitoespecficas.
ParecemeoportunoquesepontuemalgumaslinhassobreaConveno158daOrganizaoInternacionaldoTrabalho,aprovadana68reuniodaConfernciaInternacionaldoTrabalho(Genebra1982)equeentrouemvigornoplanointernacionalem23denovembrode1985.
EssaConvenofoiaprovadapeloCongressoNacionalem17desetembrode1992(DecretoLegislativon68),sendoratificadapeloGovernobrasileiroem4dejaneirode1995,paravigorardozemesesdepois.SuaeficciajurdicanoterritrionacionalsseverificouapartirdoDecreton1.855,de10deabrilde1996,comoqualfoipublicadootextooficialnoidiomaportugus,promulgandoasuaratificao.
Passadossetemeses,oGovernobrasileirodenunciouaratificaodaConvenomediantenotaenviadaaoDiretorGeraldaRepartioInternacionaldoTrabalho,assinadapeloEmbaixadorChefedaDelegaoPermanentedoBrasilemGenebra(Ofcion397,de20.11.96).ComoDecreton2.100,de20dedezembrode1996,oPresidentedaRepblicapromulgouadenncia,anunciandoqueaConvenodeixariadevigorarnoBrasilapartirde20denovembrode1997.AConfederaoNacional dosTrabalhadoresnaAgr icul turaaju izouaAoDiretadeInconstitucionalidaden1.6253,queosMinistrosMaurcioCorra(Relator)eCarlosBritojulgaramprocedente,emparte,para,emprestandoaoDecretofederaln2.100,de20dedezembrode1996,interpretaoconformeoartigo49,incisoIdaConstituioFederal,determinarqueadennciadaConveno158daOITcondicionaseaoreferendodoCongressoNacional,apartirdoqueproduzasuaeficcia.JoMinistroNelsonJobimjulgouimprocedenteaao,aopassoqueoMinistroJoaquimBarbosaajulgoutotalmenteprocedente.Comvistadosautos,desde03dejunhode2009,aMinistraEllenGracie,eojulgamentonofoiretomadoatabrilde2012,quandodaelaboraodestetrabalho.
Oartigo13daConveno158preconizaque,havendodispensascoletivaspormotivoseconmicos,tcnicos,estruturaisouanlogos,oempregadordeverinformaroportunamenterepresentaodostrabalhadores,manternegociaescomessarepresentaoenotificaraautoridadecompetente,cientificandoadasuapretenso,dosmotivosdadispensa,donmerodetrabalhadoresatingidosedoperododuranteoqualasdispensasocorrero.Notase,portanto,queareferidaConvenoinseresenamesmalinhaprincipiolgicadaConstituioFederaledoCdigoCivilde2002,sendoplenamentecompatvel,tantonateoria,quantonaprtica,comoEstadoDemocrticodeDireitoatualmentevigentenoBrasil.
Particularmentesobreodireitoreintegraodeempregadosatingidospordispensacoletiva,emqueausenteanegociao,adespeitodaordemdoraciocnioqueestouaseguir,infelizmente,entendoinexistirnonossoordenamentojurdico.Parans,oartigo7,incisoIdaConstituioFederalreclamaleicomplementarpararegularamatria,comoexpressamenteprevisto,oqueficapatenteadocomaanlisedosAnaisdaConstituintede1988.Nonospodemosesquecerdadoutrinasobreareservadelei,emsuaacepodereservadeParlamento,aexigirquecertostemas,dadaasuarelevncia,sejamobjetodedeliberaodemocrtica,emumambientedepublicidadeediscusso,prpriodascasaslegislativas.Buscaseassegurar,comesseprocedimento,alegitimidadedemocrticaparaaregulaonormativadetemasqueatingemasociedadede
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
formamuitosensvel.
Nessalinhaderaciocnio,nosautosdoreferidoRODCn309/20090001500.4,oTribunalSuperiordoTrabalho,apsamplodebate,conquantotenhaafastadoaabusividadedadispensacoletivasemnegociaocujoreconhecimentoimplicarianecessariamenteodireitoreintegraodosempregadosdispensadosfixouapremissadequeanegociaocoletivaimprescindvelparaquedeterminadaempresapossarealizaradispensaemmassadetrabalhadores.Noforamestabelecidas,porm,quaisseriamasconsequnciasdaausnciadenegociao,tendosidoarbitradas,tosomente,asverbastrabalhistaspertinentesaquaisquerdispensas.
luzdaprincipiologiaconstitucionalrelativaexignciadenegociaoparaaefetivaodedispensacoletiva,todavia,conquantoseafigureimpossvelareintegraodostrabalhadoresdispensadossemnegociao,seriapossvelpensar,emtese,sobremecanismoscompensatriosaptosadaremconcretuderealdeterminaoconstitucional,conformeexigeaprprialgicadematerializaodosprincpiosjurdicosemumEstadoDemocrticodeDireito.Nessesentido,nodoutrinariamenteimpossvelrefletiracercadecompensaofinanceira,ouatmesmodeindenizao,aptaareverterdealgummodoaostrabalhadores,nashiptesesemquedeterminadaempresarealizedispensacoletivasemprvianegociaocomossindicatospertinentes.
Referncias
BALERA,Wagner.Ovalorsocialdotrabalho.RevistaLTrLegislaodoTrabalhoePrevidnciaSocial,v.58,n.10,p.11671178,out.1994.
BONAVIDES,Paulo.Cursodedireitoconstitucional.26.ed.SoPaulo:Malheiros,2011.
CARVALHONETTO,Menelickde.AhermenuticaconstitucionalsoboparadigmadoEstadoDemocrticodeDireito.NotciadoDireitoBrasileiro.NovaSrie,Braslia,n.6,2sem.1998.
COUTURE,EduardoJ.Vocabulriojurdico.Montevidu:FacultaddeDerechoyCienciasSociales,1960.
DANTAS,SanTiago.Evoluocontemporneadodireitocontratual.RevistadosTribunais,SoPaulo,v.195,1952.
DWORKIN,Ronald.Oimpriododireito.TraduodeJeffersonLuizCamargo.SoPaulo:MartinsFontes,1999.
GOMES,Orlando.Dispensacoletivanareestruturaodaempresaaspectosjurdicosdodesempregotecnolgico.SoPaulo:LTr,1974.
MESSINE,Francesco.Doctrinageneraldelcontrato.TraduccinEspanholaporRodolfoO.Fontanarrosaetal.BuenosAires:EJEA,1952.
NASCIMENTO,AmauriMascaro.Iniciaoaodireitodotrabalho.SoPaulo:LTr,2009.
NERYJUNIOR,Nelson.ContratosnoCdigoCivil:apontamentosgerais.In:MARTINSFILHO,Ives
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
GandradaSilvaMENDES,GilmarFerreiraFRANCIULLINETTO,Domingos(Coord.).OnovoCdigoCivil:estudosemhomenagemaoprofessorMiguelReale.SoPaulo:LTr,2003.
PLRODRIGUEZ,Amrico.Princpiosdedireitodotrabalho.TraduodeWagnerD.Giglio.SoPaulo:LTr.,1978.
REALE,Miguel.Filosofiadodireito.19.ed.SoPaulo:Saraiva,2002.
Comocitarestecontedonaversodigital:
ConformeaNBR6023:2002daAssociaoBrasileiradeNormasTcnicas(ABNT),estetextocientficopublicadoemperidicoeletrnicodevesercitadodaseguinteforma:
PAULA,CarlosAlbertoReisde.AimprescindibilidadedanegociaoparaarealizaodedispensacoletivaemfacedaConstituiode1988.RevistaFrumTrabalhistaRFT.BeloHorizonte,ano1,n.1,mar./abr.2012.Disponvelem:.Acessoem:21set.2015.
Comocitarestecontedonaversoimpressa:
ConformeaNBR6023:2002daAssociaoBrasileiradeNormasTcnicas(ABNT),estetextocientficopublicadoemperidicoimpressodevesercitadodaseguinteforma:
PAULA,CarlosAlbertoReisde.AimprescindibilidadedanegociaoparaarealizaodedispensacoletivaemfacedaConstituiode1988.RevistaFrumTrabalhistaRFT.BeloHorizonte,ano1,n.1,p.1324,mar./abr.2012.
Revista Frum Trabalhista RFTBeloHorizonte,ano1,n.1,jul./ago.2012
BibliotecaDigitalFrumdeDireitoPblicoCpiadaversodigital
Top Related