Vocabulario Emakhuwa Central

download Vocabulario Emakhuwa Central

of 110

Transcript of Vocabulario Emakhuwa Central

Lnguas de Moambique

Vocabulrio de

Ficha Tcnica Ttulo: Vocabulrio de Emakhuwa Central (Vocabulary of Macua) Lngua: Emakhuwa Central Artista: Octvio Gonalves Nelly Primeira edio electrnica, 2010

Produzido por:SIL Moambique [email protected] C.P. 652 Nampula, Nampula Moambique O utilizador pode copiar e distribuir a obra *O nome da Lngua segue a proposta do II Seminrio sobre a Padronizao das Lnguas Moambicanas, NELIMO, Eduardo Mondlane: Maputo, 2000. i NOTA INTRODUTRIA Seja bem vindo leitura e o uso deste pequeno vocabulrio de lngua Emakhuwa. Tem em suas mos o produto inicial de um projecto ambicioso, que visa criar um depsito do lxico desta lngua que brota das provncias de Cabo Delgado, Nampula, Niassa, Zambzia e, pela migrao dos seus falantes, se expande por vrias regies de Moambique. Estima se que, actualmente, a lngua seja falada por cerca de 3.291.916 pessoas, segundo os dados do Censo populacional de 1997. Este vocabulrio no o primeiro; e represente uma participao nos esforos que ao longo dos anos diversas instituies e individualidades vm envidando na preservao desta base de aco e identificao cultural que a lngua. Acima disso, a integrao das lnguas moambicanas no ensino formal e na alfabetizao infunde a necessidade do desenvolvimento de vocabulrios deste gnero. A lngua Emakhuwa comporta oito variantes:Central, variante falada na cidade capital da provncia de Nampula e seus arredores Mecubri, Muecate, Meconta, parte de Murrupula, Mogovolas, parte de Ribue, Lalaua e Mecanhelas, Cuamba, Maa, Nipepe, Metarica na provncia de Niassa; Enahara,falada nos distritos de Mossuril, Ilha de Moambique, Nacala Porto, Nacala Velha e parte de Memba; Esaaka, falada nos distritos de Erti, Nacara, parte de Memba e nos distritos de Chire, Mecfi, na provncia de cabo Delgado; Esankaci, falada em parte de Angoche; Emarevoni, falada em parte de Moma, Mogincual e parte de Pebane, na provincia da Zambzia; Elomwe, nos distritos de Malema, parte de Ribue, parte de Murrupula, parte de Moma e nos distritos de Gurue, Gil, Alto Molcue e Ile, na provncia da Zambzia. Emeetto, falado nos distritos de Montepuez, Balama, Namuno, Pemba, Ancuabe, Quissanga, parte dos distritos de Meluco, Macomia e Mocimboa ii da Praia, na provncia de Cabo Delgado; Marupa e Maa na provincia de Niassa; Echirima, falado em Metarica e Cuamba, na provncia de Niassa. Importa realar que este primeiro vocabulrio, apenas traz patente o Emakhuwa Central. O grupo envolvido na elaborao deste vocabulrio dirige um agradecimento especial a Sociedade Internacional de Lingustica (SIL), promotora da iniciativa, pela prvia formao elementar em lingustica e lexicografia das lnguas Bantu e organizao dos vocabulrios. O agradecimento extensivo as comunidades falantes desta lngua que directa ou indirectamente participaram no enriquecimento desta obra experimental com pouco mais de mil e setecentas palavras. Importa referir com toda a honestidade que esta obra ainda no se considera perfeita, tanto no seu valor vocabular como no organizacional. Um convite especial dirigido aos falantes desta lngua a dar as suas sugestes de correco e enriquecimento deste documento de utilidade pblica, sobretudo para os falantes do Emakhuwa e interessados na aprendizagem para diversas finalidades sociais. Qualquer sugesto devera ser enviada ao e-mail [email protected]. Mais informao sobre as lnguas moambicanas pode se encontrar no site: www.lidemo.net Um agradecimento especial dirigido s seguintes instituies: Rdio Moambique, DPEC de Nampula/Cabo Delgado/Niassa, Universidade Catlica de Moambique Faculdade de Educao e Comunicao, Centro Catequtico de Anchilo em Nampula. OS CONTRIBUINTES: Alaudino Joaquim do Rosrio campos DPEC/UCM Nampula Loureno Faria Nabil RM Nampula Mahando Lcia Sunate UCM Cabo Delgado Tioreno Gervsio CCA Anchilo Rafael Jos Gaspar Rachide DPEC Lichinga iii O alfabeto Makhuwa Central Quadro de vogais Quadro de consoantes aalettohspedesaamaakasal eekweeliverdadeeemeeloamanha iikhovesonoiiwiitthanachamar ooravomelooohoolaadiantar uovuluwacairuunuumesapo cncacecogumelossalaamacumprimentos hhapafgadoshshiivihatraidor kkinaawavenhotataatatio khkhapacgadoththomais lluukhurapaz no iniciadottettulicostas mmalakubocatthotthimakacorrer nnsuvozvvariyarientre pepasomachadowwiipacantar phphakojavaliyyiipogrilo rerutthucorpo iv v Lista Alfabtica de Palavras Portugus Emakhuwa vi abacateacrescentar 1 A-a abacateapakati. abacateiro mphera. abandonar ohiya, ohiyererya. abater na caa wiiva, ohoma. abater no trabalhowuuha, wiikittha. abcesso nipotthe (no sovaco). abdmen erukulu, niphu.

abelhaenuwi. abenoar oreeriha.

abbora marapo. aborrecer onyoonyiha. aborto espontneo okurumuwa. abrandar ovukula, ovukulela. abraar okhupaarela. abrigomukhukuni. abrirotthukula; ohula (porta). abster-se wisinanela. abundaropuhuwa (de excesso). abutrenrepo. acabaromala. acalmarommaaliha, okurunuxa. acalmar-se wimaaliha (de barulho). acampamento muxaxa. acariciar wepesa. acarinhar omulema. aceitarotthuna (querer).

acenarottikinya. acender opattiha. acocorar-se wiikhoromiha, okhoroma. acompanhar ohoola. aconselhar ovaha miruku, olaka. acordaralguns 2 acordar ovenya. acordo mwiiwanano. acreditar weemererya, waamini. acrescentar wuncererya. acumular osarihela; wukela (juntar). acusaromootherya, wootherya. adiantar ohooliha. adivinhar waaxerya. adivinho ehako. admirar otikhina, oxanka. admirao yotikiniha (de surpresa). mararuwo. adultomuulweene. adversrio nwanani. afiaronona. afogar-se omireya. afundar opwina. agarrar ovara. agoravano. agradar osiveliha. agradecer oxukhuru. agricultor mulimi. guamaasi. aguardente nttiyope. agudoothokolowa. guiaxawawe. aguilho npwino. agulha sikano. avo. aindanlelo. ajoelhar-se okokhora. ajudamukhaliheryo. alargar wunnuwiha. albufeira nratta, mukhulaku.

aldeiamuttetthe. alegreotteeliwa. algoetthu. algodoamijoa 3

algodonxotte. algum ookhala. algunsakina, amosa amosa.

alhoalyu. alivale. alimentar olyiha. alisarwaapattha, osupiyari. almamunepa. almoar olya wa othana. alongar orekamiha.

alpendre epwaro. alterarovirikaniha. altoorakama. amadurecer ottokottha. amaldioar otakhaliha. amamentarwaamwiha. amanh meelo. amanhecer oxa. amante amwaseeta. amarophenta. amarelo yancano. amargo owaawa. amarrar otthuka. amassaroruwa. ameaar woopopiha. amijoaecasa. amendoimao lado de 4

amendoimmattuvi. amigompatthani. amontoar othukumanyerya. amuleto ehirisi.

anans enanasi. anomukhuveya. ancaeyuunu. andarweetta. anelepetthe. anemia ohikhalana ni ephome. animalmwaamunama. anoeyaakha. anoitecer wiila. ansioso ovaviwa murima. antena ipwetupwetu. antepassado amuharoye. antesvahinatthi. antes-de-ontem nsuri. antlope ekhuulu.

anunciar olaleya. nusnthumu. yoolaleya. anzolassoar-se 5

anzolcoolo. ao lado de mpantta wa. apagar ottipiha. apanhar ottotta. apanhar em armadilha oheya. apascentar okukhula. apertar oliipiha. apitarwoopa. aplanar opapatthela. aplicarwootta (pomada). apodrecer wuntta. apoiar-se wiikaliherya. apontar othoonya. aprenderwiixutta. apressar-se wixaakuviha. aprofundar wixiha. apropriado yookhalela. aproximar-se waattamela. apunhalar ohoma. aqueleole. aqueles ale. aquiva. arepheyo. aranha rataasi. arbusto makukhu. arcomuura. arco-ris ekhweyi. areiamihaava. argamassa alukamasa. argumento mutaphulelo. ridoothuwa.

arma de fogo kapwitthi. armadilha muraakho; ntapha (de n). armadilha de peixe elema. armazenar osuka. arranjarolokiha. arrastar opurula. arrotar ekhanana. arrozmusoro. arruinar opwetewa. arrumar othatela. rvoremwiri. s vezes imara ikina. asanipupha. assaltar wiya, otuphela. assarbalanar 6 assarwooxa. assassinar wookottha. assimsiisa. assoar-se omila. assobiar woopa muturi. assobio muturi. assustar otuthuwa. ataatha. atacarotuphela. atarotthuka. atmpakha. ateiramwiri wa atha. atentowiwelela. aterrar omorela. atiraroriha, ovokha. atrs de ottuli wa. atrasar opisa, oxeleliwa. atravessar olapuwa. aumentar wuncerera. aveepalame. avestruz mpisa. avataata (pai da minha me). avapiipi (me da minha me). azedoonyunya. azulyopipila. aoitar owaxula. B-b bainha ephitelo. baixarwurama.

baixovathi. baixo de vathi va.

balanar olelemeya. baldebarriga 7

baldeipaalti. bamb muthala.

banana enika.

bananeiramunika.

bancomunyukhu. bando de pssaros nikoto. banquete niira. barataniparatha. baratookhweya. barbaireru. barbatana maapanuwa. barbearomettha ireru.

barcoekalawa. barriga erukulu. barriga da pernabeb 8

barriga da perna katapala. barrooloko. bastante wattaxa. bastardo mwana omphwanya (enteado). batatapatata.

batata doce kharaka. bateromana. bater asas ovava. bater palmas woopa makuphi.

batuque ekoma, nlapa.

bebttutthu. bbedobrincar 9

bbedo namuhapaliwa. beberowurya. bebida alcolica niipha. bebida no alcolica yowurya. beijarophootana. bemsana. bensmirerelo, muhakhu. beno nreeriho. beringela epirincela. bexiga ekhupula. bicomunupi. bliswamwe. blocoepuloku. bocaeyano. bocejar waaramurya. bodemaakhoro.

boienyompe. bolhanipheru. bolorosukumana. bolsoepoolosa. bomoreera murima. bondoso omutthu. bonitooreera.

borboleta nikuruthu. borbulhaethuku. bordaepiinya. bossaecohocoho. branco otteela. braomoono. brilharwaarya. brilhomwaareryo. brincarcajado 10 brincar othwela.

brincoepirinku. britamaluku makhaani. buraco mwithe. buscarorowela. enari. C-c cabaa ekahi.

cabeloikharari. cabea muru. cabomukhori. cabrito epuri. cacarejar orottoha. cacetempottolo. cachimbo mulaapi. cachomuru. cachorro mwamwalapwa. cacimba etthapwe. cadakhula. cadver murutthu. cadeira ekhukulo, munyukhu. cafekafe.

cairomora. caixaekaaxa. cajadocanio 11 cajadomalaya.

cajekasu. cajueiro mukhasu. calekhinampo. calcanhar nxitta. caldomuhusi. caloroviha. calasekaalasa. camaolili. camaleo namanriya. camaro mixoxo (gua doce). caminho ephiro. camisa ekamisa. campainha ekampainya (de casa).

cana-doce muhali. candeeiro examaniya.

canela da perna mwiipali. caniocarregar 12 caniomutathi.

canoanikula. cansado okhulumuwa. cantarwiipa. cantar (galinha) wiipa. cantoesipo. cano esipo.

comwalapwa. capazowerya.

capimmalaxi. capinar olima. capoeira ehili.

capulana ekuwo. caraethoni. caracol ekhoropa. caranguejo ekhala. carapaa nikosi. carecantari (calvo). cargamuritti. carilmuhusi. carneenama. caroorika. caroophwitamwala. carregar opakhirya. carvocavar 13

carvomakhala. casaempa. casa de banho exaworo. casamento othelana.

casar-se othela. cascanikula. casca de ovo nikatuphe. casconiphita. castanha de caj koroxo. castanho ekoro ya ekastanyu.

castigo ehukhumu. castrar ohula. casulonihuuwela. catanaekatana. catorze (14) muloko ni xexe. caudamwiila. cavaloekhavalo. cavarothipa. caadorcho 14

caador mutothi, namaxaya. caarototha; oxaya (na floresta). khapa. cebolaesapola. cedovaasisu.

cegoohoona. cegonha naphipi. celeirontatha. cem (100) emiya. cemitrio mahiye, ekhapuri.

cenoura esenora. centopeia mokolo.

craoravo. niira. certoekeekhai. cerveja tradicional kapanka. cestokaaphiyaka. cuosulu. oraamattha. chexaaya. chacalmwiici. chamacircuncidar 15 chamanlumi. chamar wiihana. chamuscar oreva. chovathi.

chapaexaapa. chapu exapheu. charconratta. chefemuhooleli. chegawaaphiyera, pahi. chegar ophiya. cheiaotothowa. cheioosareya. cheirar wunkha.

cheirar mal wunkha pure. cheirowunkhela. chifrennyaka. chocarotothola. chocar com okhumula, okuttumula.

chorarwunla. chupar ophoota. chupa-sangue nookhwiri. chuvaepula. chuvisco kuusi. cicatriz murala, nihalapa.

cidadeepooma. cinco (5) thanu. cinquenta (50) miloko mithanu. cinturacomplete 16 cintura eyuunu. cinzaettuura. circuncidar wuula. civetamurowani. clnihimo. clareira mlaka. clareza waarya. clarooweela. coagular wiipiwa. coarominya. cobraenowa. cobreekhopiri. cobrirotthunyela, okhuneela. ccoekole. coelhonamarokolo. cogumelo oviilu. coisaetthu. colaonyoma. colarmukufu.

colherniikho. colher a colheita ekhope. colmeia epapa. coluna vertebral muthana. comni. com licena hooti.

comerolya. comear opacerya. comichooneena.

comida yoolya. como?sai? complete olikanihe. comprarcontradizer 17

comprar othuma. compromisso nvarihano. concha niikho. concha do mar nikosi. concordar okhupali.

conduzir weettiha. confuso oohiwananeya. conhecer osuwela. conhecido musuweliwa. conhecimento masuwelo. conquistaroxintta. conseguir owerya. conservar okhapelela, osuka. consolar okurunuxa murima. constipao kamasi.

construir oteka. contar histriacorvo 18 contar histria waalaka.

contar nmeros waalaka. continuar otthikela. contoethale. contradizer ovaanyiha.

conversar ovaanela. convidar olattula. copoekopho. copular opephera. coqueiro mukole. cornthepa. corajoso ominyala. corao murima. corcunda nakumwe. cordamukhoi. cordo umbilical etekhu. corneta nipetta. corpoerutthu. correcto yooreerela. corrente ovira wa maasi. correrotthimaka. correr gua ovira wa maasi. corrupto namuttompe. cortarothikila.

cortar cabelo omeettha ikharari. corujaesisi. corvonakhuku. cosercrer 19

coserottottha.

costasettuli. costela niparari. costume elimalelo. cotovelo ekookhino. couveekhoovi.

covanlitti. covarde xiiviha. coxaetara. coxear otuthunya. coxomututhunya. cozinha ekusinya.

cozinhar waapeya. coarosuna. crniomakhuva a muru. crercuspir 20 crerwemererya. crescer wunnuwa. crescer plantas wunnuwa. criana mwana. criarohuwa. cristaeceecere. crista-de-galo eceecere ya muthupi. crocodilo ekonya. crostaniwowo. crulmutakhi, ootakhala. cruzamentovankumana iphiro. cuidarosuka.

culpado oottheka. cultivar olima. cumevasulu va mwaako. cumpridoorekama. cumprimentar okhomasa. cunhada mwaatani. cunhado mulamu. curandeiro mukulukhana. curaropenuxa, ovona.

curioso nawipunyeeriha. curralnikhola. curtookhuveya. curvaepeerima. cuspirosena. danadele 21 D-d danaekoma. danar wiina.

darovaha. dar palmadantooya. dar pancada omana. dar parto oyara. deya. de propsitomwaayini. debulhar okokhola. decidir olakela.

dedoekatha. dedo do p elipwi. defecar onya. defender waakiha. deficiente orakala. deitaroriha. deitar fora orihela vate.

deitar-se wumpaathi. deixarohiya. deixar cairdezasseis (16) 22 deixar cair omoriha. deleyawawe. delesyawaya. demnio xetwani. demorar opisa, olekela. denteniino. dente de cobra niino na enowa. dente molar nnyakela. dentro de muhina mwa. denunciar ohimya.

depenar waasula. depoisnuumala. depois-de-amanhmurotto. derreter otothoxa. derrubar wuuha. desamarrar otaphula, otthukula. desaparecer olakaseya. desapertar otthukula. descansar omumula. descarregar opakhula. descascar opera; otheka (fruta). descendente murithi. descerokhuruwa. descobrir wupulula; okhunula (abrir). desejar otthuna. desembrulhar otaphula. desenhar olepa. desenterrar wuhula. deserto othako. desistir wooceela, ohiyererya. deslizaropuruleya. desmaiar osirikha. despedaar othikilela. despedir-se olaxerya. despertar ovenya. despir-se wiirula. desprezar othanya. destruironyaanya. desviar ohapuwa. desvioosempa. deusamuluku. DeusMuluku. devermukhanyerero. devolver ottikiha. dez (10) muloko. dezanove (19)doze (12) 23 dezanove (19) muloko ni thanu na xexe. dezasseis (16) muloko ni thanu na mosa. dezassete (17) muloko ni thanu na piili. dezoito (18) muloko ni thanu na tthaaru. dianihiku. diarreia wooporari. difamar oveeha. diferente ovirikana. difcilorikarika. dificuldade maxankiho. diminuir ovukula.

dinheiro musurukhu, muhakhu. direitamoono woolopwana. discurso nuulumo. discutir waakulana. disparar woopela. dispersar omwareya. disputa mawanelo. disputarowanela. dvidaokopha. dividirokawa. divorciar-se omwalana. dizerohimya.

dobrarokhuna. doceosiva, onaya. doente muretta. doena eretta. doerowereya. dois (2) piili. domesticar ohuwa. donomwanene. dono da casa mwane etthoko. dormasooso. dores do parto niphwanya. dormirembondeiro 24 dormir orupa. doze (12) muloko ni piili. duroolipa, oturuwa. duzentos (200) imiya piili. E-e eni. eclipse ovariwa wa mweri. educar olela. egoista nanrima.

elefanteetthepo.

elefantase nasipiha. elesawo. ele(a)owo. eloquente ohimmwa. emmu, va, vo, wa. em cima vasulu. em frente ohoolo. em frente de ohoolo wa. embondeiroentrar 25 embondeiro mulapa. embotado othikiliwa. embrulhar oputaphuterya. embrulho nihuta. empoleirar-sewithomeya. empregado namuteko. empregar ophwanyiha muteko. emprego muteko. emprestar woliha, okopha. empurrar okakha. encantamentomalavi. encher osariha. encontrar ophwanya. encontrar-se com okumana ni. encurtar okhuveeha. endireitar wookolola. endurecer olipiha. enfeitiar olowa. enfiarohela. enganar woototha. engasgar ottimpwa. engolir omirya. engraado otheyatheya. enguia namaloyi. enrolar okhuna. ensinar osomiha. entovano. enterrar osikha. entornar oyeehi.

entrarovolowa, okela. entreescasso 26

entreeriyari. entregar ovahererya. envenenar opahula, ohela. enviar algum oruma. enviar uma coisa oveleliha. enxada ehipa. enxame mupattetthe. epilepsia ecili. erradoovonya. errarovonya. ervas daninhas munyepu. esbofetear omana nlaathuma. escada esikatta. escama mavalaka. escapar osonyororowa. escaravelho mpirikixa mavi.

escarranchar-se wiisaanula. escarro nikotokotho, kamasi. escasso othowa. escavaresquerdo 27

escavar otthipa. escolher othanla. esconder ottukuttherya. escopro exikopulu. escorpio walisi. escorregadio othererya. escorregar othereneya. escova epuputtho. escravo epottha. escrever olepa. escudo muupa. esculpir opattha. escurido epiphi. escurooripa. escutar wiiwelela. esfolar opera. esfregar ottikitthela. esmagar onyatta. espada xoowa. espdua ekhootwa. espalhar omwaramwarya. esperar com esperana owehererya. esperar um tempo olipelela. espesso wuukumala. espezinhar ohaaxa. espionamawehaweha. espiarowehaweha. espinha makhuva. espinheiro mwiri wa mwiiwa. espinho mwiiwa. esprito munepa. espirrar ophumurya. esposa mwaara.

espremer owama. espumanipheru. esquecerexplodir 28 esquecer oliyala. esqueleto makhuvaru. esquerdo moono wothiyana. esquilo ekhopa. esse(a) owo. estacanipotto. estarokhala. estar de p weemela. estao okathi. esteiraettheere.

estender waatala. estrilohinnyara. este(a)ola. esticarwookola. estmago napwipwi. estrada rampha. estragar ohonona. estrangeiro namurwa. estrangular onyaanya. estreito ophunyeya. estrelaetheneri. estrela cadente nivoroxa. estpidoohimutthu, namaphuca. eumiyo. eu mesmo miiva. evadirotthyawa. evaporar oweleela. evitarosyaka. exaltar otthapela. excessoyinceenexa. excisowiineliwa. exrcito atoropa. exorcizar olaphulela. explicar olakiherya, ohimya. explodir ophutuwa. fbulafeijo 29 F-f fbulaehantisi, ethale.

facamwaalo. fcilokhweya. fascaetthamuwo. falarolavula.

falcoekhololo. falecerokhwa. falsiaexerexere yootekeleliwa. falharovonya. faltarothowa.

famlia omusi. fantasma nakuru. farinha otthu. faz favor xontte. fazerwiira. fazer armadilha oreya murakho. fazer as malas otthuka nihuta. fazer barulho onyakula. fazer ccegas otikirinya. febreettekuxa. fecharfogo 30 fecharowala. feijoekhutte. feioonanara. feiticeiro namirette. feitiaria okhwiri. feitiookhwiri. felicitar omutthapela. fendamuthari. feridanikhwatta. ferirovulala. ferir-se wiivulaliha. fermentar weela. ferramenta ikaruma. ferreiro namahana. ferroeyuuma. ferrozowali. ferverokaphula. festaniira nootthapa. festejar otthapa. fetomurolo. fezesmavi. ficarohala. ficar zangado onanariwa. fgadohapa. filhamwana muthiyana. filhomwana mulopwana. fingirwiisipithiha. fiomukhoi, nliinya.

flautaephivi. florethutu. florescncia ikayaya. floresta etakhwa. flutuarophempa. fofocar waapa.

fogoefukau. fogofumo 31

fogomooro. fogueira vaikho.

foiceefoose. folhanikukhu. folha de mandioca ntikwa. fomeetala. fonteehime. foraota. formiga eneneele. formiga alada ichuuwi. fornalha ompahiwa miyaapu.

forteaikuru. foraikuru. fracoohilipa. frenteohoolo. frioorirya. fritarwaasikela, waarika. fronteira mukano. frutamuhokorokho. fugirotthyawa. fumado waaneeliwa. fumomwiixi. fundogarra 32

fundowiixa. fundowookiserya.

funeral osikha. furarottemula.

futebol mphirya. G-g gabar-se wiikompela. gafanhoto esoope. gaguejar okukuma.

galinha mwalyakhu. galinha do mato ekhaka.

galomuthupi. garganta mmilo. garranikarikhwa. garrafagrande 33

garrafa ephotiri. gastoohonona. gatinhar waapasa.

gatokwaatu. gato silvestre munyapa. gemaerima. gmeos maphapo. gemerwiipulela. generosooreera murima. genromutthepa. gergelim muhakwa. germinar omela. gigante okorosowa. girafanleka.

girassol xirasole. glriaovuwa. goiaba ephera. goiabeira mphera. gordooneneva. gordura onuna. gostarosiveliwa. gotanttonttoni.

gotejar ottonya. governarguia 34 governar olamula. grande yuulupale. granizo maralala. groenuku.

grvida ehamela. griloyipo. gritarokhuwela. grunhir mirika. grutanikhuku. guardar osuka. guelramalakha. guerraekhotto. guiamahoola. habitantehspede 35 H-h habitante mukhali. habitar okhala. harpatthakare.

hastemwiri wa epantera. haverohaana. herana yoorithi. herdarorithi. hrniamusipha, ikhunyunyu. hesitar woovelela. hienakusupa. hipoptamo tthomotto. hojeolelo.

homem mulopwana. homem branco mukunya. honesto ooloka, ekeekhai. honrarolemeliha. hortaeyiisi. hspede muletto. idiotaisca 36 I-i idiotaohiloka. idosonakhulu, owuuluvala. ignorante ohisuwela. igualolikana.

ilhaekisura. imitarotakiha. impaciente ohinleva. impedimento makhoottiheryo. impedir ottiyelela, okhottiherya. implorar ovekela. importante yuulupalexa. imposto musokho. impotente okhwa murayi. incharoruruvala. inchao wiipa. inciso xanttiha. inclinar-se wisuraamiha. incubar wuuramela. indiano muhinti. inhame mooma. iniciaropacerya. iniciao wiineliwa. inimigo nwanani. inocente oohittheka. inquieto owaraala. insecto axikokho. instrumento ekaruma enruma. insultar oruwana. insulto muruwano. inteligente mutthu ankhili. interceder ovekela. intestinos marupo. invejoso nanrima. irorowa. irmmurokora. irmomuhiima. iscaessamu. jlagartixa 37 J-j jnaanano. janelaecanela. jantaryoolya yoohiyu. jarromurinki. javaliphako. joelhonikutha.

jogarottikha. jogoothweela, orukuneya. jovemmwaavana. jubanseese na kharamu. julgarolamula. juntarotakaniha, wuukela. juntar rebanho otthukumaniha. juntohoothe. juramento malaphelo. jurarolapha. justianaxariya. justonaxariya. L-l lwu. lbioiyano. ladonpantta. ladronawiye. ladrarwuwula. lagarta nammilepeni. lagarta agamanawookho.

lagarta monitor nipalama. lagartixaleo 38 lagartixa nakwitti. lagarto nawookho. lagonratta. lagoantthiya, nratta. lgrimasmaithori. lamber olata. lamentar osikula. lminanimettho. lanhonxala. lanterna ekhanttiyero. laranja eraranca. laranjeira murarance. lareiravaikho. largoyowaanuwa. larvamiyuku. lascanipalapasa.

lataelatha.

latrinaesintina.

lavarokattha (roupa); orapiha (utensilios).

lavraropatthula. leoliso 39 leokharamu. leinlamulo. leiteeleti. lembrar otthokelela. lenhaikhuni. lentovakhaani vakhaani. lenonleso. leopardohavara. lepramakokho.

lerosoma. lesteonkhuma nsuwa. levantarweemexa. levantar-se ovenya. levarokuxa.

leveoveya. libelinha mwenteri.liderarohoolela. limonlimu. limite duma machamba mukano. limonamalele. limoeiro mulimo. limparokwesa (casa, quintal); olima (machamba). limpooreera. lngua falada nttaava. lngua na boca nlumi. linguagem moolumelo, elavulelo. linha de pesca nlinya lisomadrugada 40 noomiserela. lisowaapatheya. lixeiransala.

lixoikokhola. lobolomahari. lojaelooca. lombriga miyowa. longeottaiwene. louvarottottopela.

louva-a-deus mpwexa khali. louvormuttottopelo. luamweeri. luarwaarya wa mweeri. lua-cheia mweeri. lua-nova wooneya mweeri. lugarnipuro. lulakhiisi. lumemooro. lutarowana. lutomulala. luzmuthuko, ekamaama. M-m

macaco khole. machado maxatto. machamba ematta.

machimbombo karera. madeiramato 41 madeira ethaapwa. madrugada oxaaka. memaai. magronawootte. magrowootta. malyoohireera. malandro mulavilavi. malria ettekuxa. maldio otakhaliwa. malhar oveera, weepettha. maluco namukhwa onepa. mamar waamwa. mamba verde nivowu. mandar oruma. mandioca mattyokwa. manga emanka. mangueira mmanka. manguo muthulu. manh vasiisu. montata.

mapira meele. marepahari.

marfim niino na etthepo. margem muxerexere. marido aya. martelo enyutto.

mscara maasikara. mastigar otaphwela. matarwiiva. mata-bichomil (1000) 42 mata-bicho etthuka murima. matequenha ttekenya. matoetakhwa. matope nttophe. mauowoopiha. maarocanakhuwo. medirophima. medowoova. meio-dia othana eriyari. meloravo. melancia mawuryo. melhorar oreriha.

mendigar oveka esimola. mendigo nasimola. mensageiro namuhupi. menstruao okwattuwa. mentira wootha.

mercado epasari. mergulhar na gua oruweya, opwina. mergulhar (descender) opwina, oneela. msmweeri. mesameesa.

metade nuusu. meuyawaka. mexer comida wootowela. mexer corpo otannya. mexoeira nantti. mil (1000) ekonto. milhomover 43

milhonakhuwo. minhoca enyakwata. mopeoruttwasa maitho.

missanga mukhova. misturar otakanxa. mcho esiisi. moelaetaaputha. moeroxila.

moldar wuupa oloko. molhado onaana. molhar onaaniha. montanha mwaako. morcego nantuthu (geral); wilema (come fruta). morder oluma. mormoch eruwa. moscaephepele.

mosquito pwilimwithi. mostrarwoniherya, othonyiherya. moverwiiniina. moaneto 44

moamwali. muchm oweexe. mudoohuuluma. muitas vezes imara sinceene. muitovanceene. muitos sinceene. mulher muthiyana. multamuulutha.

multido namutthu. mundo olumwenku. mundo dos mortoswookhwani. murchar onyaala. murmurar waapa. msculo mutika. msica nsipo. N-n meioeriyari. nadavahiitthu. nadarokata. ndegas nikhuttu. nonnaari. narizephula. nascente onkhuma nsuwa.

nascer do sol okhuma nsuwa. nascido oyara. negarokhootta. negociante nanakoso. negociar ovarihana. netoolho 45 netomusuulu. ningum khaavo (pessoa); khiniivo (nmero). ninhoepuru. nnlutte. n de madeira niphitto. n do dedo niphitto. noiteohiyu. noivaeharusi, okameliwa. noivoothela, eharusi. nmada oothamathama. nomensina. noramwaara mwanaka. normalmente okathi nuukathi. norteomokoni. nshiyo. nossoyawihu. notcias ihapari, ihali. nove (9) thanu ni xexe. noventa (90) miloko mithanu na misexe.

novoesya. nupwitipwiti. nucaekohi. nuncannakhala. nuvemneeku. O-o o que?exeeni? obedecer ottharihela. obstruir ottiyelela. obterokhalana. ocoephawu. odiaronyokha. oesteonkela nsuwa. oferecer ovaha. ofertaovaha makeya, yoveleela. oitenta (80) miloko mithanu na miraru. oito (8) thanu ni ttharu. oleironooloko. leomakhura. olharoweha. olhoovo 46

olhoniitho. ombromakhata. ondaniwimpi. onde?wowi? ontemnsana. onze (11) muloko ni mosa.

oraroloompa, ovekela. ordemyooruma. orelhanaaru. rfoekwaasuni. orgulhoso wikupali. ornamentar oreeriha. ossonikhuva. ouwala. ouroewooru. outra vez emaara ekina. outromukina. ouvirwiiwa. ovelhaepwittipwitthi. ovonooce. baixoparede 47 P-p baixoorowa vathi. pepoxolo. pacincia ovilela. paciente oleva, olevelela. pagamento malivelo. pagaroliva. paipaapa. paselapo. palavra nuulumo. palhamakutthi. palhota murapattha. palitomtathi. palmammeneni. palmeira nikutthi. palparwaapapela. plpebra iyaaphi. palpitar woovava murima. panelanikhalako, mwaapu. pangolim ekha. panoekuwo. pntano nikuwa.

poephau.

papaiapaphaya.

papaieira mpaphaya. papasmahaasa. papa-formigaspapeira matukumerya. papoecohocoho. parawoowi (lugar); wiira (para algem). paraltico ohineetta. pararweemela. parecer-se compepino 48 parecer-se com olattana ni. parede exiri. parente amusi. parteira namakhaliha.

partiropwexa. passarovira. pssaro mwaapalame. passomavalo. patanipita. patonrattha. patropatarau. pau-preto mphivi. pazmurettele. pnnawu. pedao epantte. pedido evekelo. pediroveka. pedir emprestado okopha. pedranluku. pedra de moer nxilo. pedras da lareira matthuwa. pegada mavala. peidarosapa. peitoetthirima.

peixeehopa. peixe-barba mukhopo. pele de animal esapala. pele de pessoa nikhuli.plo de animal manri. plo de pessoa manri. penaninri. pendurar othomeya.

peneira ethokwa. peneirar oveera. pniselopwana. pensar wuupuwela. pentepescador 49

penteesamulo. pepino muxiri. pequenoekhaani, oyeva. perderorimeela. perdido orimeliwa. perdizekhwali.

perdoarolevelela. perfeitoyolikanela. perguntar okoha. perigowoopiha. permitir otthuniherya. pernamwetto. perseguir woomola. persuadir okhupaleliha. pertovakhiviru. perturbar waakanyerya. permpiru.

pesado olemeliwa. pescador nammiserya, mutothi. pescarpiscar 50 pescaromiserya. pescooexiko. pesoolemela. pessoa mutthu.

pestana ikapikaphi. pestanejarwaphila. picadaolummwa. picar (ferroar)olummwa. picar (pssaro) othupa. piloeryawe.

pilarotthupula; othita (cereais). pimentopimento. pintomwaxaana. piolhoparaara. piorarotepa. piri-piri lokho. pisaronyakela. piscaresiyo. pitopomar 51

pitoepoma. planear otthoka. planowaataleya.

planta do p munaani. planta trepadeira murapa. plantar oxeya.

pobremasikhini. poderowerya. poderosoiikuru, owerexa. poeirantthupi. poente onkela nsuwa. poesiaepowesiya. polegar ekatha yuulupale. polgamo namaatteya. poliropuputtha. pomarmiri sa mihokorokho. pombopreguioso 52

pombo ekhuntta.

pontapear mukutaaphe. pontemuthato. propweha.

pr do sol okela wa nsuwa. pr ovosorela. porcoekuluwe yoolopwana. porco-espinho nasinyiku. porque maana. porqu? xeeni? portamukhora. portomukhora muulupale. poucovakhaani. povoatthu. pooehime. praiaephareya. prataeparatha. pratoeparatho. precisar opheela. pregoepereku. preguiosoproteger com feitiaria 53 preguioso onyonyiwa.

prender otthuka; otthukelela (animal).

preparar wetetela yoolya. presente etthuvo. pressgio malavi. pretooripa. preoehisapo. primeiro oopacerya. primognito mwana omwiixutta. primo(a) munna. prisioneiro otthukeliwa. problema mulattu. procurar ophavela. profecia namoona. profetizar olaleya. proibir okhoottiha. promessanatiri. prostituta namuttompe. proteger waakiherya. proteger com feitiariaquintal 54 proteger com feitiaria ovireliwa. provarolawiha. provrbio malikanyiheryo. provocar opaca. pulgaetothomwa.

pulgo das plantas axikokho. pulmo masasu. pulseira ekakhana. pulsommoononi. punhonivuru. punirottaruxa. pupilaerikiriki. pusoru.

puxaropurula. Q-q qual?tuuvi? quando?liini? quantos? akavi?, ikavi? quarenta (40) miloko mixexe. quartoekwatthi. quatro (4) xexe. quebraropwexa. queda de gua nreremo na maasi. queimadura ovya. queimar opaha. queixar-se wiixinlela. queixo vareruni. quem?paani? quente oviha. quererotthuna. quiabo nantthatto. quinhentos (500) imiya thanu. quintalrastejar 55

quintal nikokoro, ekintali. quinze (15) muloko ni thanu. R-r rnaphulu. racharoparula. raizmutathari.

ralarorara. ramoerintta. ranhokamasi.

rapazmmiravo. rpidowaakuva. rasgarwaahula. rasparowaka. rastejarwiipurula. ratazanariacho 56

ratazana etheci. ratonikhule. realmente ekhweeli. reanimar-se ohuhumuwa. rebanho nikhooto. rebento ophuwa. rebolar ovilikitthuwa. receber waakhela. recomear opacerya. reconciliar waatana. rectowookowa. recuperar ovona, openuwa. redentthavi. rede de pesca khavoko. redondo ovilikeya. relmpago overunya. relatrio yoolempwa. remarovura. remdio murette. remoekaafi. reparar coisa orehererya. reparar com os olhos oweha. repetirotthikela. repolho erapoyo. reputao olemelela. resolver ophuka. respeitar ottittimiha. respirar omumula. responder waakhula. restos de comida nvithe. reumatismo mwamukokho. reunirothukumana. reverso wiithela. revolverotanuxa. riachomuro. ricoruminar 57

ricothaaciri. rimisyo. rinoceronte ncoco. riomuro. rirottheya. rochedo mwala. rodearorukurerya. rodilha ekhara. roerowenya. rolaropirikisa. roncarongonga. rosnarotturuma, mirika. roubarwiiya. roupaekuwo. ruganinnyaari. rugirotturuma. rugoso amannyaari. ruminar osuwa. sabedoriasapo 58 S-s sabedoria masuwelo. saberosuwela. sbiomusuweli. saborosiva. sacharolimela. saciarovona.

sacoesaakhu. saco de plstico murupa. sacrifcio ohela makeya. sacudir otatha. sairokhuma. salmaakha. salaesala. salivaisene.

salpicar weleela. saltarotupha. sandlia ettamanko. sangrar okhuma ephome. sangue ephome. sanguessuga mututhu. santoorera nrima. sapatoexapatu. saponuume. saramposentir calor 59

sarampo nancile. saudavelmukumi. seankha. secaethaawuni. secowuuma. sedentthona. seguirotthara. segunda esposa mwaattewa. segundo aneenli. segurar ovarela. seionipele. seis (6) thanu ni emosa. seivaephwanyaasi. selvaetakhwa. semana esumana. semear waala. semelhante olattana. smem ekhalawa. semente epyo. sempre kweekwe. senilohiiweryawerya.

sentar-se okilaathi. sentirsoltar 60 sentirwiimurya. sentir calor oviheriwa. separar ophalula.

sepultura ekhapuri. serokhala.

serrarothikila. serrote sarothi. servirorumela. sessenta (60) miloko mithanu na mosa. setanivaka. sete (7) thanu ni piili. setenta (70) moloko mithanu napiili. significado enihimaaya. silencioso omaaleleya. simayo. sobrancelha makhwikwi. sobrevasulu va. sobrinho(a) musulu.

socorrer okhaliherya. sofrerohaawaa. sogramaathi. sogrotaata. solnsuwa. soldadosuor 61 soldado surutato. soloetthaya. soltarotaphula. soluar naatekhume. sommukhitto. sombramuuruthi. somente paahi. sonhar oloha. sopamuhusi, sopa. soprarwiikuphelela.

sorrirotheyatheya. sovaco mukaphwani. sozinho meekha.

suarorettheela. suaveoveya veya.

subirowela. subtrair ovukula. suficiente otoxa. sufocar ohimimula. sujoonanara. sulokuusini. sumoesumu. suororetthela. surdotecer 62

surdokhaniiwa. surpreenderophwanyerya. suspirar omumulasa.

sussurrar waapa. ter sonoovoliwa ikhove. T-t tabacosoona. tabmwiikho.

tbuaethapwa. talvezohovela. tamanho wuukumala. tamareira tamarinho nweepa. tambm navetho. tampaekhunelo. tampo mukhunelo. tangamukotta. tangerina nsartinya. tangerineira musaratinya. taparokhuneela. tardeisekuwa, makaaripi. tartaruga ekaha. tatuagem ochora, ehuku. tecelo - a pessoa nathokwa. tecelo - o pssaro nikethe. tecerotthava. tecidotomar banho 63 tecidoekuwo. tectonipatho; etarato (falso). teia de aranha rataasi. teimoso othipelela. tempestade epula ya mutaaseke. tempookathi. tempo chuvoso eyiita. tempo de colheita okathi wa ohepha. tempo frio okathi woorirya. tempo seco elimwe. tempos passados ekhalai khalai. tendo etekhu. tentarwehererya. terokhalana. ter cuidado ephoole, woovelela. ter penawoonela othunku. ter relaes sexuais orupihana. terceiro aneeraru. terminar omaliha. terraetthaya. tesoura etisora. testaeyuuci. tetanipele. teuyawawo. tianaakhe.

tigelamukakasi. tijoloikixolo. tmidoowiisoovelela. tinhaxilape. tintaetinta. tiotaata. tirarokumiha. tocanikhuku. tocarwoopa. tcoexa. todootheene. todosotheene. tomar banhotrilho 64 tomar banho orapa.

tomate exuwaari. topovasulu. toranja nlimu. toranjeira mulimu. torceroripithula. tornozelo ekosa. torrarwaarika. tortookhutupuwa. tossirokothomola. toupeira nahuwo. toutinegra nworokolo. trabalho muteko. tradio ilimalelo. traidor namarukunuwela. transplantar ophatteya.

tranar otthava. tranas otthava. traponttapwatta. trazeroruuha. tremerothukumela. trs (3) tthaaru. treze (13) moloko ni tthaaru. tribonloko. trilhotutano 65

trilhomulila; mphito (de animais). trinta (30) miloko miraru. tristeoripiwa. tristeza winiwa murima. triturar okhuura. trocarwaakakhana. trocoeturuku. tromba mukoko wa etthepo. tronconttoro.

tropear okwattula. trovoetari. tuweyo. tubaro namukumi. tubrculo minani. tuberculose elapaha. tudosotheene. tumormuwi. tnicamalaya.

tutanoekhitto. lceravazio 66 U-u lceranikhwatta noorupela. ltimookiserya. ultrapassar ovikana. um (1)emosa. uma vez emaara emosa. umbigo mutekhu. unhanikarikhwa. untarottikitthela. urinamiyoso. urinarorusa. V-v ter vertigensnaruuryu. vaginananyoko. vaguear wiiseettela.

valanlitti. valenikuwa.

varrerovela. vassoura nvelo. vaziovestir-se 67 vazioohiitthu. vedarotekela. vedao otekelela. veiamutika.

velaeveela. velhonakhulu. velocidade wuupa. venceroxintta.

vender otumiha. veneno da caa waapela. veneno da feitiaria murette woowiva. veneno de cobra murette. venerao olemeliha.

ventilar ovekhula.

ventoepheyo. ventremmirimani. verwoona. verdade ekekhai. verdeekithi. verdeyamathapa. vergonha ehaaya. vermemunku. vermelho yoxeerya. vespaxima 68 vespamwiwi. vestir-se wiiwariha. viagem ekwaha. viajante nakwaha. viajarweetta ekwaha. vidaokumi. vigamaampa. vingar-se ekuhu. vinte e dois (22) miloko mili ni pili. vinte e um (21) miloko mili ni emosa. vinte (20) miloko mili. violaromutuphela. virorwa. virarorukunuwa. virar-se opittuwa, osama. virgem eharusi. visomoonelo. viscoso onapha. vivanaamukhweli. vivonaamukhweli. vivomukumi.

vizinho mwattamanani. evili. voarovava. vocnyuwo. vocsnyuwo, nyuwosa. voltarotthika. vomitar orapheya. vossoyawinyu. voznsu, ehuula. X-x xarmusina.ximaexima. zagaiazumbir 69 Z-z

zagaianivaka. zebraekikiri. zumbir otuma. 70 rvore Genealgica dos termos familiares - membro da famlia masculino - membro da famlia feminina - eu=casamento | filhos 71 Lista Alfabtica de Palavras Emakhuwa Portugus zumbirzumbir 72 aikuruehirisi 73 A-a aikuruforte. akavi?quantos? akinaalguns. aleaqueles. alukamasa argamassa. alyualho. amannyaari rugoso. amosa amosa alguns. amuharoye antepassado. amulukudeus. amusiparente. amwaseeta amante. aneenli segundo. aneeraru terceiro. ankhase. apakati abacate. apiipiav(me da minha me). ataataav (pai da minha me). athaata. atoropa exrcito. atthupovo. awoeles. axikokho insecto; pulgo das plantas. ayamarido. ayosim. C-c cooloanzol. E-e ecanela janela. ecasaamijoa. eceecerecrista. eciliepilepsia. ecohocoho bossa; papo. efoosefoice. efukau fogo. ehaaya vergonha. ehakoadivinho. ehamela grvida. ehantisi fbula. eharusi virgem; noiva; noivo. ehiliekohi 74 ehilicapoeira. ehimepoo; fonte. ehipaenxada. ehirisiamuleto. ehisapo preo. ehopapeixe. ehukhumu castigo. ehukutatuagem. ehuula voz. ekaafiremo. ekaalasa calas. ekaaxa caixa. ekafecaf. ekahatartaruga. ekahicabaa. ekakhana pulseira. ekalawa barco. ekamaama luz. ekamisa camisa. ekampainya campainha de casa. ekasucaj. ekatana catana. ekathadedo. ekeekhai honesto; certo. ekekhai verdade. ekhapangolim. ekhaani pequeno. ekhaka galinha do mato. ekhalacaranguejo. ekhalai khalai tempos passados. ekhalawa smem. ekhanana arrotar. ekhanttiyero lanterna. ekhapuri sepultura; cemitrio. ekhara rodilha. ekhavalo cavalo. ekhinampo cal. ekhitto tutano. ekhololo falco. ekhootwa espdua. ekhoovi couve. ekhopa esquilo. ekhope colher a colheita. ekhopiri cobre. ekhoropa caracol. ekhottoguerra. ekhukulo cadeira. ekhunelo tampa. ekhuntta pombo. ekhupula bexiga. ekhutte feijo. ekhuulu antlope. ekhwali perdiz. ekhweelirealmente. ekhweyi arco-ris. ekikirizebra. ekintali quintal. ekisura ilha. ekithiephiro 75 ekithiverde (fruta). ekohinuca. ekolecco. ekomadana; batuque. ekonto mil (1000). ekonya crocodilo. ekookhino cotovelo. ekopho copo. ekosatornozelo. ekuhuvingar-se. ekusinya cozinha. ekuworoupa; capulana; tecido; pano. ekwaasuni rfo. ekwaha viagem. ekwatthi quarto. elapaha tuberculose. elapopas. elathalata. elavulelo linguagem. elemaarmadilha de peixe. eletileite. elimalelo costume. elimwe tempo seco. elipwidedo do p. eloocaloja. elopwana pnis. emankamanga. ematta machamba. emiyacem (100). emosaum (1). empacasa. enamacarne. enanasi anans. enaribuIalo. eneneele formiga. enihimaayasignificado. enikabanana. enowacobra. enukugro. enuwiabelha. enyakwata minhoca. enyompeboi. enyutto martelo. epahari mar. epalame ave. epantte pedao. epapacolmeia. eparatha prata. eparatho prato. epasari mercado. epeerima curva. epereku prego. epettheanel. ephareya praia. ephaupo. ephawu oco. ephepele mosca. epheraetara 76 ephera goiaba. epheyo ar; vento. ephirocaminho. ephitelo bainha. ephiviflauta. ephome sangue. ephoole ter cuidado. ephotiri garrafa. ephula nariz. ephwanyaasi seiva. epiinya borda. epiphiescurido. epirincela beringela. epirinku brinco. epoma pito. epoolosa bolso. epooma cidade. epottha escravo. epowesiya poesia. epoxolo p. epulachuva. epuloku bloco. epuputtho escova. epuricabrito. epuruninho. epwaro alpendre. epwittipwitthi ovelha. epyosemente. erapoyo repolho. eraranca laranja. erettadoena. erikiriki pupila. erimagema. erinttaramo. eriyarino meio; entre. erukulu abdmen; barriga. erutthu corpo. eruwamormoch. eryawe pilo. esaakhu saco. esalasala. esamulo pente. esapalapele de animal. esapola cebola. esenora cenoura. esiisimcho. esikatta escada. esintina latrina. esipocano; canto. esisicoruja. esiyopiscar. esoope gafanhoto. essamu isca. esumana semana. esumusumo. esyanovo. etaaputha moela. etakhwa selva; floresta; mato. etalaeyuunu 77 etalafome. etaracoxa. etarato tecto falso. etaritrovo. etekhu cordo umbilical; tendo. ethaapwa madeira. ethaawuni seca. ethaleconto; fbula. ethapwa tbua. etheciratazana. etheneri estrela. ethokwa peneira. ethonicara. ethuku borbulha. ethutuflor. etintatinta. etisora tesoura. etothomwa pulga. ettamanko sandlia. ettekuxa malria; febre. etthamuwo fasca. etthapwecacimba. etthaya terra; solo. ettheere esteira. etthepo elefante. etthirima peito. etthucoisa; algo. etthuvo presente. ettulicostas. ettuura cinza. eturuku troco. eveelavela. evekelo pedido. evilivibora. ewooru ouro. exatco. exaapa chapa. exaaya ch. examaniya candeeiro. exapatu sapato. exapheu chapu. exaworo casa de banho. exeeni? o que? exikopescoo. exikopulu escopro. eximaxima. exiriparede. exuwaaritomate. eyaakha ano. eyanoboca. eyiisihorta. eyiitatempo chuvoso. eyuucitesta. eyuumaferro. eyuunu cintura; anca. hapakhapa 78 H-h hapafgado. havaraleopardo. hiyons. hoothe junto. hooticom licena. I-i ichuuwi formiga alada. ihalinotcias. ihapari notcias. iikurupoderoso. ikapikaphi pestana. ikaruma ferramenta. ikavi?quantos? ikayaya florescncia. ikharari cabelo. ikhunilenha. ikhunyunyu hrnia. ikixolo tijolo. ikokhola lixo. ikurufora. ilimalelo tradio. imiya piili duzentos (200). imiya thanu quinhentos (500). ipaaltibalde. ipwetupwetu antena. irerubarba. isekuwa tarde. isenesaliva. isyorim. iyaaphi plpebra. iyanolbio. K-k kaaphiyaka cesto. kamasi escarro; ranho; constipao. kapanka cerveja tradicional. kapwitthi arma de fogo. kareramachimbombo. katapalamalaya 79 katapalabarriga da perna. khaavo ningum. khaniiwa surdo. khapacagado. kharaka batata doce. kharamu leo. khavokorede de pesca. khiisilula. khiniivo nenhum(a). kholemacaco. khulacada. koroxo castanha de caj. kusupa hiena. kuusichuvisco. kwaatu gato. kweekwe sempre. L-l liini?quando?lokhopiri-piri. M-m maaime. maakha sal. maakhoro bode. maampa viga. maanaporque. maapanuwa barbatana. maasigua. maasikara mscara. maathi sogra. mahaasa papas. mahari lobolo. mahiye cemitrio. mahoola guia. maithori lgrimas. makaaripi tarde. makhala carvo. makhata ombro. makhoottiheryo impedimento. makhura leo. makhuva espinha. makhuvaru esqueleto. makhwikwi sobrancelha. makokho lepra. makukhu arbusto. makutthi palha. malakha guelra. malaphelommirimani 80 malaphelo juramento. malavipressgio; encantamento. malaxicapim. malaya tnica; cajado. malikanyiheryo provrbio. malivelo pagamento. manriplo. maphapo gmeos. maralala granizo. marapo abbora. mararuwo adulterio. marupo intestinos. masasu pulmo. masikhini pobre. masooso dor. masuwelo conhecimento; sabedoria. matthuwa pedras da lareira. mattuvi amendoim. mattyokwamandioca. matukumerya papeira. mavala pegada. mavalaka escama. mavalo passo. mavifezes. mawanelo disputa. mawuryo melancia. maxankiho dificuldade. maxattomachado. meekhasozinho. meelemapira. meeloamanh. meesamesa. mihaavaareia. miivaeu mesmo. miloko mili vinte (20). miloko mili ni emosa vinte e um (21). miloko mili ni pili vinte e dois (22). miloko miraru trinta (30). miloko mithanucinquenta (50). miloko mithanu na miraru oitenta (80). miloko mithanu na misexe noventa (90). miloko mithanu na mosa sessenta (60). miloko mixexe quarenta (40). minani tubrculo. mirerelo bens. mirikagrunhir; rosnar. mixoxo camaro de gua doce. miyoeu. miyoso urina. miyowa lombriga. miyuku larva. mlakaclareira. mmanka mangueira. mmenenimukumi 81 mmeneni palma. mmilogarganta. mmiravo rapaz. mmirimani ventre. mmoononi pulso. mokolocentopeia. moloko mithanu napiili setenta (70). moloko ni tthaaru treze (13). moolumelo linguagem. moomainhame. moonelo viso. moono brao. moorofogo; lume. mpakhaat. mpantta wa ao lado de. mpaphaya papaieira. mpatthani amigo. mphera goiabeira; abacateiro. mphirya futebol. mphito trilho de animal. mphivi pau-preto. mpirikixa mavi escaravelho. mpiruper. mpisaavestruz. mpottolo cacete. mpwexa khali louva-a-deus. mtathipalito. muem. muhakhu bens; dinheiro. muhakwa gergelim. muhali cana-doce. muhiima irmo. muhina mwa dentro de. muhinti indiano. muhokorokho fruta. muhooleli chefe. muhusi sopa; caldo; caril. mukakasi tigela. mukano fronteira; limite duma machamba. mukaphwani sovaco. mukhali habitante. mukhaliheryo ajuda. mukhanyerero dever. mukhasu cajueiro. mukhitto som. mukhoi corda; fio. mukhopo peixe-barba. mukhora porta. mukhori cabo. mukhova missanga. mukhukuni abrigo. mukhulaku albufeira. mukhunelo tampo. mukhuveya ano. mukina outro. mukole coqueiro. mukottamurutthu 82 mukotta tanga. mukufu colar. mukulukhana curandeiro. mukumi saudavel; vivo. mukunya homem branco. mukutaaphepontapear. mulaapi cachimbo. mulalaluto. mulamu cunhado. mulapa embondeiro. mulattu problema. mulavilavi malandro. muletto hspede. mulilatrilho. mulimi agricultor. mulimo limoeiro. mulimu toranjeira. muloko dez (10). muloko ni mosa onze (11). muloko ni piili doze (12). muloko ni thanu quinze (15). muloko ni thanu na mosa dezasseis (16). muloko ni thanu na piili dezassete (17). muloko ni thanu na tthaaru dezoito (18). muloko ni thanu na xexe dezanove (19). muloko ni xexe catorze (14). mulopwana homem. Muluku Deus. munaani planta do p. munepa alma; esprito. munika bananeira. munku verme. munna primo(a). munupi bico. munyapa gato silvestre. munyepu ervas daninhas. munyukhu cadeira; banco. mupattetthe enxame. muraakho armadilha. murala cicatriz. murapa planta trepadeira. murapattha palhota. murarance laranjeira. muretta doente. murette remdio; veneno. murettele paz. murimacorao. murinki jarro. murithi descendente. muritti carga. muroriacho; rio. murokora irm. murolo feto. murotto depois-de-amanh. murowani civeta. murumwali 83 murucabea; cacho. murupa saco de plstico. murutthu cadver. muruwano insulto. musaratinya tangerineira. musina xar. musipha hrnia. musokho imposto. musoro arroz. musulu sobrinho(a). musurukhu dinheiro. musuulu neto. musuweli sbio. musuweliwa conhecido. mutakhi crul. mutaphulelo argumento. mutathari raiz. mutathi canio. mutekhu umbigo. muteko trabalho; emprego. muthalabamb. muthana coluna vertebral. mutharifenda. muthatoponte. muthiyana mulher. muthukoluz. muthulu manguo. muthupigalo. mutika msculo; veia. mutothi pescador; caador. muttetthealdeia. mutthepa genro. mutthu pessoa. muttottopelo louvor. muturiassobio. mututhu sanguessuga. mututhunya coxo. muulutha multa. muulweene adulto. muupa escudo. muuraarco. muuruthi sombra. muwitumor. muxaxa acampamento. muxerexere margem. muxiripepino. mwaako montanha. mwaalo faca. mwaamunama animal. mwaapalamepssaro. mwaapu panela. mwaara esposa. mwaareryo brilho. mwaatanicunhada. mwaattewa segunda esposa. mwaavana jovem. mwaayini de propsito. mwalarochedo. mwalapwanamuhupi 84 mwalapwa co. mwalimoa. mwalyakhu galinha. mwamukokho reumatismo. mwamwalapwacachorro. mwana criana. mwana filho(a). mwanene dono. mwattamanani vizinho. mwaxaana pinto. mweeri lua; lua-cheia; ms. mwenteri libelinha. mwetto perna. mwiicichacal. mwiikho tab. mwiilacauda. mwiipali canela da perna. mwiiwa espinho. mwiiwanano acordo. mwiixifumo. mwirirvore. mwithe buraco. mwiwivespa. N-n naakhe tia. naamukhweliviva; vivo. naanano j. naaruorelha. naatekhumesoluar. nahuwotoupeira. nakhuku corvo. nakhulu idoso; velho. nakhuwo maaroca; milho. nakumwecorcunda. nakuru fantasma. nakwaha viajante. nakwitti lagartixa. namaatteya polgamo. namahana ferreiro. namakhaliha parteira. namalele limo. namaloyi enguia. namanriya camaleo. namaphuca estpido. namarokolo coelho. namarukunuwela traidor. namawehaweha espio. namaxaya caador. namirette feiticeiro. nammilepeni lagarta. nammiserya pescador. namoonaprofecia. namuhapaliwanikula 85 namuhapaliwa bbedo. namuhupi mensageiro. namukumi tubaro. namurwa estrangeiro. namutekoempregado. namutthumultido. namuttompe corrupto; prostituta. nanakoso negociante. nancile sarampo. nanrima egoista; invejoso. nantthatto quiabo. nanttimexoeira. nantuthu morcego. nanyoko vagina. naphipi cegonha. naphulu r. napwipwi estmago. naruuryu vertigens. nasimola mendigo. nasinyiku porco-espinho. nasipiha elefantase. nathokwa tecelo (pssaro). natiripromessa. navetho tambm. nawipunyeeriha curioso. nawiye ladro. nawookho lagarto; lagarta agama. nawootte magro. naxariya justo; justia. ncocorinoceronte. neekunuvem. nicom; e. nihalapa cicatriz. nihikudia. nihimo cl. nihutaembrulho. nihuuwela casulo. niikhoconcha; colher. niinodente. niiphabebida alcolica. niiracerimonia; banquete. niithoolho. nikarikhwa unha; garra. nikatuphe casca de ovo. nikethe tecelo(pessoa). nikhalako panela. nikhola curral. nikhooto rebanho. nikhuku toca; gruta. nikhule rato. nikhuli pele de pessoa. nikhuttu ndegas. nikhuvaosso. nikhwatta ferida. nikokoro quintal. nikosiconcha do mar; carapaa. nikotobando de pssaros. nikotokothoescarro. nikukhunsana 86 nikukhu folha. nikulacanoa; casca. nikuruthu borboleta. nikutha joelho. nikutthi palmeira. nikuwa vale; pntano. nimettho lmina. ninnyaari ruga. ninripena. nipalama lagarta monitor. nipalapasa lasca. niparari costela. niparatha barata. nipatho tecto. nipeleseio; teta. nipetta corneta. nipheru bolha; espuma. niphita casco. niphitto n de dedo; n de madeira. niphuabdmen. niphwanya dores do parto. nipitapata. nipotthe abcesso no sovaco. nipotto estaca. nipupha asa. nipurolugar. nivakaseta; zagaia. nivoroxa estrela cadente. nivowu mamba verde. nivurupunho. niwimpi onda. niwowo crosta. nlamulo lei. nlapabatuque. nlekagirafa. nleloainda. nlesoleno. nliinyafio. nlimulimo; toranja. nlittivala; cova. nlokotribo. nlukupedra. nlumilngua na boca; chama. nlutten. nnaarino. nnakhala nunca. nnawup. nnyaka chifre. nnyakeladente molar. nooceovo. nookhwiri chupa-sangue. nooloko oleiro. npantta lado. npwino aguilho. nrattaalbufeira; lago; lagoa; charco. nrattha pato. nreerihoohiiweryawerya 87 nreeriho beno. nrepoabutre. nsalalixeira. nsanaontem. nsartinya tangerina. nsinanome. nsipomsica. nsuvoz. nsuriantes-de-ontem. nsuwasol. ntapha armadilha de n. ntaricareca; calvo. ntatamo. ntathaceleiro. nthepa cor. nthumu nus. ntikwafolha de mandioca. ntooya dar palmada. nttaava lngua falada. nttapwatta trapo. ntthavi rede. ntthiya lagoa. ntthona sede. ntthupi poeira. nttiyope aguardente. nttonttoni gota. nttophe matope. nttorotronco. nuulumo palavra; discurso. nuumala depois. nuume sapo. nuusumetade. nvarihano compromisso. nvelovassoura. nvitherestos de comida. nwanani inimigo; adversrio. nweepa tamarinho. nworokolotoutinegra. nxalalanho. nxilopedra de moer. nxittacalcanhar. nxottealgodo. nyuwovoc; vocs. nyuwosa vocs. O-o ochora tatuagem. ohaana haver. ohaawaa sofrer. ohaaxa espezinhar. ohalaficar. ohapuwa desviar. ohelaenfiar; envenenar. oheyaapanhar em armadilha. ohiitthuokhuwela 88 ohiitthuvazio. ohiiweryawerya senil. ohilipa fraco. ohiloka idiota. ohimimula sufocar. ohimmwaeloquente. ohimutthuestpido. ohimya dizer; explicar; denunciar. ohineetta paraltico. ohinleva impaciente. ohinnyara estril. ohisuwela ignorante. ohiyaabandonar; deixar. ohiyererya abandonar; desistir. ohiyunoite. ohoma apunhalar; abater na caa. ohonona gasto; estragar. ohoola acompanhar. ohoolela liderar. ohooliha adiantar. ohoolo frente; em frente. ohoolo wa em frente de. ohoona cego. ohovela talvez. ohuhumuwareanimar-se. ohulaabrir porta; castrar. ohuuluma mudo. ohuwacriar; domesticar. okakha empurrar. okameliwa noiva. okaphula ferver. okatanadar. okathiestao; tempo. okattha lavar roupa. okawadividir. okelaentrar. okhalahabitar; estar; ser. okhalana ter; obter. okhaliherya socorrer. okhapelela conservar. okhomasa cumprimentar. okhootta negar. okhoottiha proibir. okhoroma acocorar-se. okhottiherya impedir. okhulumuwa cansado. okhuma sair. okhumula chocar com. okhuna dobrar; enrolar. okhuneela tapar; cobrir. okhunula descobrir; abrir. okhupaarela abraar. okhupaleliha persuadir. okhupali concordar. okhuruwa descer. okhutupuwa torto. okhuura triturar. okhuveeha encurtar. okhuveyaolima 89 okhuveya curto. okhuwela gritar. okhwafalecer. okhweyabarato; fcil. okhwiri feitiaria; feitio. okilaathi sentar-se. okiserya ltimo. okohaperguntar. okokhola debulhar. okokhora ajoelhar-se. okopha pedir emprestado; emprestar; dvida. okorosowa gigante. okothomola tossir. okukhula apascentar. okukuma gaguejar. okumana ni encontrar-se com. okumivida. okumiha tirar. okurumuwa aborto espontneo. okurunuxa acalmar. okuttumula chocar com. okuusini sul. okuxalevar. okwattula tropear. okwattuwa menstruao. okwesa limpar (casa, quintal). olaeste(a). olakaaconselhar. olakaseya desaparecer. olakela decidir. olakiherya explicar. olaleya anunciar; profetizar. olamula governar; julgar. olapha jurar. olaphulela exorcizar. olapuwa atravessar. olatalamber. olattana semelhante. olattana ni parecer-se com. olattula convidar. olavula falar. olawiha provar. olaxerya despedir-se. oleaquele. olekela demorar. olelaeducar. olelemeya balanar. olelohoje. olemela peso. olemelelareputao. olemeliha honrar; venerao. olemeliwa pesado. olepadesenhar; escrever. olevapaciente. olevelelapaciente; perdoar. oliipiha apertar. olikana igual. olikaniheonyaala 90 olikanihe complete. olilicama. olimacultivar; limpar machamba; capinar. olimela sachar. olipaduro. olipelela esperar um tempo. olipiha endurecer. olivapagar. oliyalaesquecer. olohasonhar. olokiha arranjar. olokobarro. oloompa orar. olowaenfeitiar. olumamorder. olummwapicada; picar; ferroar. olumwenku mundo. olyacomer. olyihaalimentar. omaaleleyasilencioso. omalaacabar. omaliha terminar. omana dar pancada; bater. omelagerminar. omilaassoar-se. ominya coar. ominyala corajoso. omireyaafogar-se. omirya engolir. omiserya pescar. ommaaliha acalmar. omokoni norte. omootherya acusar. omoracair. omorela aterrar. omoriha deixar cair. omulema acarinhar. omumula respirar; descansar. omumulasasuspirar. omusifamlia. omutthapelafelicitar. omutthubondoso. omutuphela violar. omwalana divorciar-se. omwaramwarya espalhar. omwareya dispersar. onaana molhado. onaaniha molhar. onanara feio; sujo. onanariwa ficar zangado. onapha viscoso. onayadoce. oneelamergulhar (descender). oneena comicho. oneneva gordo. ongonga roncar. ononaafiar. onunaopuruleya 91 onunagordura. onyadefecar. onyaala murchar. onyaanya destruir; estrangular. onyakelapisar. onyakula fazer barulho. onyatta esmagar. onyokha odiar. onyoma cola para apanhar pssaros. onyonyiwa preguioso. onyoonyiha aborrecer. onyunya azedo. oohittheka inocente. oohiwananeyaconfuso. ookhala algum. ooloka honesto. oopacerya primeiro. ootakhala crul. oothamathama nmada. ootthekaculpado. opacaprovocar. opacerya comear; recomear; iniciar. opahaqueimar. opahulaenvenenar. opakhirya carregar. opakhula descarregar. opapatthela aplanar. oparularachar. opattha esculpir. opatthula lavrar. opattiha acender. openuwarecuperar. openuxa curar. opephera copular. operadescascar; esfolar. ophalula separar. ophatteya transplantar. ophavela procurar. opheela precisar. ophempa flutuar. ophenta amar. ophima medir. ophiyachegar. ophootachupar. ophootana beijar. ophuka resolver. ophumurya espirrar. ophunyeya estreito. ophutuwa explodir. ophuwarebento. ophwanya encontrar. ophwanyerya surpreender. opirikisa rolar. opisaatrasar; demorar. opittuwavirar-se. opuhuwa abundar. opuputthaosariha 92 opuputtha polir. opurula puxar; arrastar. opuruleya deslizar. oputaphuterya embrulhar. opweha pr. opwetewa arruinar. opwexa partir; quebrar. opwina mergulhar; afundar. oraamattha cerebro. orakala deficiente. orakama alto. orapatomar banho. orapheya vomitar. orapihalavar loia. orararalar. oravocra; mel. oreerabonito; limpo. oreera murima generoso; bom. oreeriha abenoar; ornamentar. orehereryareparar coisa. orekama cumprido. orekamiha alongar. orelapr ovos. orera nrima santo. oreriha melhorar. orettheela suar. oretthela suor. orevachamuscar. orihaatirar; deitar. orikacaro. orikarika difcil. orimeela perder. orimeliwa perdido. oripapreto; escuro. oripithula torcer. oripiwa triste. oriryafrio. orithiherdar. orottoha cacarejar. orowair. orowelabuscar. orupus. orukuneya jogo. orukunuwa virar. orukurerya rodear. orumamandar; enviar algum. orumela servir. orupadormir. orupihana ter relaes sexuais. oruruvala inchar. orusaurinar. oruuha trazer. oruwaamassar. oruwana insultar. oruweya mergulhar na gua. orwavir. osamavirar-se. osapapeidar. osareyaothukumana 93 osareya cheio. osariha encher. osarihela acumular. osempa desvio. osenacuspir. osikhafuneral; enterrar. osikula lamentar. osirikha desmaiar. osivasabor; doce. osiveliha agradar. osiveliwa gostar. osomaler. osomiha ensinar. osonyororowa escapar. osukacuidar; armazenar; guardar; conservar. osukumana bolor. osulucu. osunacoar. osupiyarialisar. osuwaruminar. osuwela saber; conhecer. osyaka evitar. otafora. otakaniha juntar. otakanxa misturar. otakhaliha amaldioar. otakhaliwa maldio. otakiha imitar. otannya mexer corpo. otanuxarevolver. otaphula desembrulhar; desamarrar; soltar. otaphwela mastigar. otathasacudir. otekaconstruir. otekela vedar. otekelela vedao. otepapiorar. othako deserto. othanla escolher. othanya desprezar. othatela arrumar. otheene todo; todos. otheka descascar fruta. othelacasar-se; noivo. othelana casamento. othereneya escorregar. othererya escorregadio. otheyatheya sorrir; engraado. othikila cortar; serrar. othikilela despedaar. othikiliwa embotado. othipacavar. othipelela teimoso. othitapilar cereais. othokolowa agudo. othomeyapendurar. othonyiheryaottottha 94 othonyiherya mostrar. othoonya apontar. othowa escasso; faltar. othukumana reunir. othukumanyerya amontoar. othukumelatremer. othuma comprar. othupa picar (pssaro). othuwa rido. othweela jogo. othwela brincar. otikhinaadmirar. otikirinya fazer ccegas. otothacaar. otothola chocar. otothowa cheia. otothoxa derreter. otoxasuficiente. ottaiwene longe. ottaruxa punir. otteela branco. otteeliwa alegre. ottemula furar. otthapa festejar. otthapela exaltar. otthara seguir. ottharihela obedecer. otthava tranas; tranar; tecer. ottheya rir. otthika voltar. otthikela continuar; repetir. otthimaka correr. otthipa escavar. otthoka planear. otthokelela lembrar. otthufarinha. otthuka atar; amarrar; prender. otthuka nihuta fazer as malas. otthukelela prender animal. otthukeliwa prisioneiro. otthukula abrir; desamarrar; desapertar. otthukumanihajuntar rebanho. otthuna querer; desejar. otthuna aceitar; querer. otthuniherya permitir. otthunyela cobrir. otthupula pilar. otthyawa fugir; evadir. ottikha jogar. ottikiha devolver. ottikinyaacenar. ottikitthela esfregar; untar. ottimpwa engasgar. ottipiha apagar. ottittimiha respeitar. ottiyelela impedir; obstruir. ottokottha amadurecer. ottonyaowali 95 ottonya gotejar. ottotta apanhar. ottottha coser. ottottopela louvar. ottukuttherya esconder. ottuli wa atrs de. otturuma rosnar; rugir. otumazumbir. otumiha vender. otupha saltar. otuphela assaltar; atacar. oturuwa duro. otuthunya coxear. otuthuwa assustar. ovaanela conversar. ovaanyiha contradizer. ovahadar; oferecer. ovahererya entregar. ovaraagarrar. ovarela segurar. ovarihana negociar. ovavavoar; bater asas. ovaviwa murimaansioso. oveeha difamar. oveeramalhar; peneirar. ovekapedir. ovekela implorar; interceder; orar. ovekhula ventilar. ovelavarrer. oveleliha enviar uma coisa. ovenya acordar; levantar-se; despertar. overunya relmpago. oveyaleve. oveya veya suave. ovihaquente; calor. oviheriwa sentir calor. oviilucogumelo. ovikana ultrapassar. ovilelapacincia. ovilikeya redondo. ovilikitthuwa rebolar. ovirapassar. ovireliwa proteger com feitiaria. ovirikana diferente. ovirikaniha alterar. ovokha atirar. ovolowa entrar. ovonasaciar; curar; recuperar. ovonya falhar; errado; errar. ovukulaabrandar; subtrair; diminuir. ovukulelaabrandar. ovulala ferir. ovuraremar. ovuwaglria. ovyaqueimadura. owaawa amargo. owakapwitipwiti 96 owakaraspar. owalafechar. owaliferroz. owama espremer. owanalutar. owanela disputar. owaraalainquieto. owaxula aoitar. oweela claro. oweexemuchm. owehareparar; olhar. owehaweha espiar. owehererya esperar com esperana. owelasubir. oweleela evaporar. owenya roer. owerexa poderoso. owereya doer. owerya conseguir; poder; capaz. owiisoovelelatmido. owoele(a); esse(a). owoopiha mau. owurya beber. owuuluvala idoso. oxaamanhecer. oxaaka madrugada. oxanka admirar. oxayacaar na floresta. oxeleliwa atrasar. oxeyaplantar. oxilamoer. oxintta conquistar; vencer. oxukhuru agradecer. oyaradar luz; nascer. oyeehientornar. oyevapequeno. P-p paahisomente. paani?quem? paapapai. pahichega. paphaya papaia. paraara piolho. patarau patro. patatabatata. phakojavali. phwitamwala caroo. piilidois (2). pimentopimento. pwilimwithi mosquito. pwitipwiti nu. ramphavanceene 97 R-r rampha estrada.rataasiaranha; teia de aranha. S-s sai?como? sanabem. sarothi serrote. siisaassim. sikanoagulha. sinceenemuitos. soonatabaco. sopasopa. sotheene tudo. surutato soldado. T-t taatatio; sogro. thaaciri rico. thanucinco (5). thanu ni emosa seis (6). thanu ni piilisete (7). thanu ni ttharu oito (8). thanu ni xexe nove (9). ttekenya matequenha. tthaaru trs (3). tthakare harpa. tthomotto hipoptamo. ttutthu beb. tuuvi?qual? V-v vaaqui; em. vaasisu cedo. vahiitthu nada. vahinatthi antes. vaikholareira; fogueira. vakhaani pouco. vakhaani vakhaani lento. vakhiviru perto. valeweemexa 98 valeali. vanceene muito. vanoagora; ento. vareruni queixo. vasiisu manh. vasulutopo; em cima. vasulu va sobre. vathibaixo; cho. vathi va baixo de. voa; em. W-w waem. waahula rasgar. waakakhana trocar. waakanyerya perturbar. waakhela receber. waakhula responder. waakiha defender. waakiherya proteger. waakulana discutir. waakuva rpido. waalasemear. waalaka contar histria; contar nmeros. waamini acreditar. waamwa mamar. waamwiha amamentar. waaneeliwa fumado. waapasussurrar; fofocar; murmurar. waapapela palpar. waapasa gatinhar. waapatheya liso. waapattha alisar. waapela veneno da caa. waapeya cozinhar. waaphiyera chega. waaramurya bocejar. waarika fritar; torrar. waarya brilhar; clareza. waasikela fritar. waasula depenar. waatalaestender. waataleya plano. waatana reconciliar. waattamela aproximar-se. waaxerya adivinhar. walaou. walisiescorpio. wamwe blis. waphila pestanejar. wattaxa bastante. weelafermentar. weemelawookolola 99 weemela estar de p; parar. weemererya acreditar. weemexa levantar. weepettha malhar. weettaandar. weetta ekwaha viajar. weettiha conduzir. wehererya tentar. weleela salpicar. wemererya crer. wepesa acariciar. weyotu. wiihana chamar. wiikaliherya apoiar-se. wiikhoromiha acocorar-se. wiikittha abater no trabalho. wiikompela gabar-se. wiikuphelelasoprar. wiilaanoitecer. wiimurya sentir. wiinadanar. wiineliwa exciso; iniciao. wiiniina mover. wiipainchao; cantar. wiipiwa coagular. wiipulela gemer. wiipurula rastejar. wiirafazer; para algem. wiiruladespir-se. wiisaanula escarranchar-se. wiiseettela vaguear. wiisipithiha fingir. wiithela reverso. wiivaabater na caa; matar. wiivulaliha ferir-se. wiiwaouvir. wiiwariha vestir-se. wiiwelelaescutar. wiixafundo. wiixinlela queixar-se. wiixutta aprender. wiiyaroubar. wikupali orgulhoso. wilema morcego que come fruta. wimaaliha acalmar-se. winiwa murima tristeza. wisinanela abster-se. wisuraamiha inclinar-se. withomeya empoleirar-se. wiwelela atento. wixaakuviha apressar-se. wixihaaprofundar. wiyaassaltar. wolihaemprestar. woniherya mostrar. wooceela desistir. wookhwani mundo dos mortos. wookiserya fundo. wookolaxirasole 100 wookola esticar. wookolola endireitar. wookottha assassinar. wookowa recto. woomola perseguir. woonaver. woopatocar; apitar. woopela disparar. woopiha perigo. woopopiha ameaar. wooporari diarreia. wootha mentira. wootherya acusar. woototha enganar. wootowela mexer comida. wootta magro. wootta aplicar pomada. woovamedo. woovelela hesitar; ter cuidado. woowipara um lugar. wooxaassar. wowi?onde? wul. wuhula desenterrar. wukela acumular; juntar. wumpaathi deitar-se. wuncerera aumentar. wuncererya acrescentar. wunkha cheirar. wunkhela cheiro. wunlachorar. wunnuwa crescer. wunnuwihaalargar. wuntta apodrecer. wupulula descobrir. wurama baixar. wuuhaabater no trabalho; derrubar. wuukela juntar. wuukumala espesso; tamanho. wuulacircuncidar. wuuma seco. wuupavelocidade. wuupuwela pensar. wuuramela incubar. wuwula ladrar. X-x xanttiha inciso. xawawe guia. xeeni?porqu? xetwani demnio. xexequatro (4). xiivihacovarde. xilapeyuulupalexa 101 xilapetinha. xirasole girassol. xonttefaz favor. xoowaespada. Y-y yade. yamathapa verde (cor). yancano amarelo. yawaka meu. yawawe dele. yawawo teu. yawaya deles. yawihu nosso. yawinyu vosso. yinceenexa excesso. yipogrilo. yolikanela perfeito. yoohireera mal. yookhalela apropriado. yoolaleya anuncio. yoolempwarelatrio. yoolyacomida. yooreerela correcto. yoorithi herana. yooruma ordem. yopipila azul. yotikiniha admirao de surpresa. yoveleela oferta. yowaanuwa largo. yowurya bebida no alcolica. yoxeerya vermelho. yuulupale grande. yuulupalexa importante.