VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE...

139
LUKE 1:1-4 1 LUKE 1:1-4 VenuwaꞋata Yamumuna LUKE giꞋetoladina amanadi Bana Luke keke Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana, kadu keke kwanamiYuda au yoꞋo tulidiyao kalivana adi egana lakahina miGilika. Bana yana melala kaꞋi Anidiyoka Siliya ana fafaliya, ada doketa yadi faisewa giꞋabina. Bona Gilika gihalamane-hagihagiyena, ada yana etoladi vaita kaliva nuwanuwahuyana. Hida Luke yana buki nagona, ada giꞋetoladina be badi miGilika Yesu kahihina hinahalamanena be nuwadi ginavaina. Medema faꞋina yoꞋo tulidiyao kalivai-dina kahihidi tulina tulina giyakahidi, ada Yesu tomiyababi moyaꞋaida faꞋideya gihobuꞋela ma givehawala. Yana vekaliva kahihina matana matana gilukahihiyena, kadu yana hinekalikali keke yoꞋoyoꞋogaga au kadu kaliva vevine saꞋeyana saꞋeyana faꞋidiya giꞋawatalatalainena. KaduꞋe Yaubada ana hawadavadava, AluꞋaluwa Mahalina yana faiwala, veꞋoveꞋoꞋola, koyokoyo kadu wakalivadiyao ma nuwanuwai-dina faꞋidiya givenuwaꞋata. Tu bana Luke tauna keke Yesu yana gugai ana toꞋita, tu badi toꞋita agaidiya halamana gilele-hagihagiyena be Kai- wabu Yesu ana vetumagana ana nuwanuwa velemoꞋena ide ginahawaveleveleda. 1-4 Yo siule Kauveya Tiyofilo. Keke gavana faꞋina tu vaita gidalubodaku be Yesu kahihina matana matana amine o faꞋiniya gadaꞋetoladina be higa ana nuwanuwa kaliva yadi vehawala againe ahe unogalidi-ma nuwanuwai- dina au velemoꞋena ma unahalamanena. Boi badi kaliva Yesu yana gugai giveꞋinubena be ginauwena ana abalauyabu ma taudiyao matadiya hiꞋitana ada

Transcript of VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE...

Page 1: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:1-4 1 LUKE 1:1-4

VenuwaꞋata Yamumuna LUKEgiꞋetoladina amanadiBana Luke keke Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana, kadu

keke kwanamiYuda au yoꞋo tulidiyao kalivana adi eganalakahina miGilika. Bana yana melala kaꞋi Anidiyoka Siliyaana fafaliya, ada doketa yadi faisewa giꞋabina. Bona Gilikagihalamane-hagihagiyena, ada yana etoladi vaita kalivanuwanuwahuyana.

Hida Luke yana buki nagona, ada giꞋetoladina bebadi miGilika Yesu kahihina hinahalamanena be nuwadiginavaina. Medema faꞋina yoꞋo tulidiyao kalivai-dinakahihidi tulina tulina giyakahidi, ada Yesu tomiyababimoyaꞋaida faꞋideya gihobuꞋela ma givehawala. Yanavekaliva kahihina matana matana gilukahihiyena, kaduyana hinekalikali keke yoꞋoyoꞋogaga au kadu kaliva vevinesaꞋeyana saꞋeyana faꞋidiya giꞋawatalatalainena. KaduꞋeYaubada ana hawadavadava, AluꞋaluwa Mahalina yanafaiwala, veꞋoveꞋoꞋola, koyokoyo kadu wakalivadiyao manuwanuwai-dina faꞋidiya givenuwaꞋata.

Tu bana Luke tauna keke Yesu yana gugai ana toꞋita, tubadi toꞋita agaidiya halamana gilele-hagihagiyena be Kai-wabu Yesu ana vetumagana ana nuwanuwa velemoꞋenaide ginahawaveleveleda.

1-4Yo siule Kauveya Tiyofilo. Keke gavana faꞋina tu vaitagidalubodaku be Yesu kahihina matana matana amineo faꞋiniya gadaꞋetoladina be higa ana nuwanuwa kalivayadi vehawala againe ahe unogalidi-ma nuwanuwai-dina au velemoꞋena ma unahalamanena. Boi badikaliva Yesu yana gugai giveꞋinubena be ginauwenaana abalauyabu ma taudiyao matadiya hiꞋitana ada

Page 2: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:5 2 LUKE 1:10yana venuwaꞋata hilumamalena au gaitomai-dina hi-hawavelevelema. Kaliva tufoidi moyaꞋaidi hivegalena begavadi gavadi hinafameya hilakayemu, medema kahihidihiꞋetoladina, badi toꞋitai-dina hihawavelevelema amine.Siule Kauveya, badi hiꞋetoladina tu iya tauku kahihimatatabuna matana matana ana abaveꞋinuba be gina anaabalauyabu yaku waꞋidibumuhiga galele-hagihagiyena,faꞋina vaita gidalubodaku be kadu iya kahihi-nadi ofaꞋiniya ganaꞋetoladina.

Yoni yana tubuga faꞋina Gabeliyela SakalaiyagivenuwaꞋatana.

5 Kahihi-nadi hidede amine. Helodi Yudiya anafafali givehimeyena ana toveya abaveyao ana tofaisewasaꞋeyana gimiyami ana egana Sakalaiya. Tofaisewai-dinayadi yoꞋo tulina tulina ada bana Sakalaiya Abaiya yanayoꞋo kalivana. Meda vavinena Elisabeti abaveyao anatofaisewa adi yoꞋo kwamayokuna higa bana Eloni bwane-nena. 6 Ada adiꞋiseluga yadi dewa yegayegana Yaubadamatane. Kaiwabu yana vehimeya yana hawata moyaꞋainahiꞋitaꞋitaveꞋavina, keke tamo adi wavita. 7 Tu Elisabetikakalina faꞋina natudi keke, ada adiꞋiseluga hivesilakai-moꞋa.

8-9 Himiyami tu Sakalaiya yana yoꞋo yadi faisewamanuwa-tafalolo hinagene ana tova gilakayemu.Abaveyao ana tofaisewa yadi dewa amine kaliva saꞋeyanasaꞋeyana adi egana kabala againe hiꞋetoladina digogowa againe hidodo-yo tofaisewa saꞋeyana matanalowolowogina tu kabala givaina. Medema tovai-nadiSakalaiya ana egana hivaina higa Kaiwabu yana manuwa-tafalolo againe gidaluku be vanedimodimo ana eganainisenisi gidakabuna. 10 Giluku be inisenisi gikabukabunitu kaliva moyaꞋaidi melaleya hivagaꞋauta amanadi

Page 3: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:11 3 LUKE 1:20Yaubada hihawahawadavadavana. 11 Au Yaubada yanatovenuwaꞋata Sakalaiya againe auheꞋama gilakayemu,inisenisi ana abaꞋakabu iꞋatagine gimidi. 12 Ada SakalaiyagiꞋita-yo aseꞋasena giꞋakolukoluna kadu gimatautaveꞋine.13 Tu tovenuwaꞋata gigahena gigayo, “Sakalaiya, kekeunamatauta. Ya veꞋoꞋola Yaubada ahe ginogalina.Tu vavine Elisabeti natu kaliva ginavenatunenaada unavewagana Yoni. 14 Bana kwamana aimo yaabavemwamwala be ya abagakahikahi, kadu kalivamoyaꞋaidi yana tubuga faꞋina hinavemwamwala. 15 FaꞋinabanaꞋe aimo ginakaiwabu Yaubada matane. Ana hawatama oine kadu mali gufa laulaugina keke ginayuni.Hinana hinavenatunena ana toveya AluꞋaluwa Mahalinaginaluvaiye-vagahina. 16 Bana natu-nadi miIsileli tufoidimoyaꞋaidi Yaubada yadi Kaiwabu againe aseꞋasediginakiviviyena. 17 Bana wai ginanagoni tu Kaiwabuwai ginamulina. Yana wafaiwala kadu yana wanuwanuwatuwai-moꞋena Elaiya Yaubada bonana giꞋawatalatalainenaamine, meda bana ginafifaisewa. Yana laumamala againekaliva aseꞋasedi natudiyao agaidiya ginakiviviyena behinaveyao. Kadu todibutoyoga nuwadi ginakiviviyenabe yadi dewa koyona hinahegeni-yo hinanuwanuwa-hagihagi. Au hidedemi Kaiwabu yana ela faꞋina kalivaaseꞋasedi ginakidewedewena.” TovenuwaꞋata yana gaheau hidede amine.

18 Tu bana Sakalaiya tovenuwaꞋata gitoliyena gigayo,“GavaiyaꞋamine ganahalamaneni ya gahe velemoꞋena okaꞋi keke? FaꞋina hima gavekaliva kadu vavineku givek-wamayoku.”

19 Au tovenuwaꞋata gigayo, “Iya Gabeliyela. Yaubadamatane gamidimidi ma Bana loseyanina giꞋiveniniseku beagainiya gaꞋela higa hida valeya hagihagina gadalukahi-hiyena. 20 Tu unogali! Yaku gahe keke udavetuma-

Page 4: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:21 4 LUKE 1:28ganeni faꞋina, ago ginasebodana. Lukahihi unafaniyenaunanunauwena tu gaitomai-nadi gagaheyena-ma tovagilubodana againe ginalakayemu-yo agoseboda gina-havaina.” Au hidedemi tovenuwaꞋata gigahe.

21Tu gavamelaleya kaliva Sakalaiya hibodabodana, adayana miyafaꞋila manuwa-tafalolo hinagene faꞋina aimonuwadi ginauna. 22 Hibodaboda tu gilakayemu againegahe keke anafaiweya. Au kaliva buye hiveꞋagahegahe hi-gayo, “KaꞋi hima manuwa-tafalolo againe giꞋenoꞋita faꞋinaagona gisebodana.” Gahe keke anafaiweya faꞋina uꞋunegilukahihi.

23Ada ahe yana faisewa ana aituha giluyabuna, au giye-wana yana manuweya. 24Himiyami tu vavinena Elisabetigivehifuga ada vaikohi faifi agaidiya keke yoꞋoya gida-nunaudadana au gimiyami yana manuweya. 25 Gigahegigayo, “Ho Kaiwabu! Wona velemona Bana Tonuwak-abubu! Boi kakaliku faꞋina yaku wawowomumu tu tovahidevama Kaiwabu gifaiwalaveleku-yo natuku ganuha-gana, faꞋina yaku wowomumu yoꞋo matadiya givaihe-gena.” Au hidedemi Elisabeti gigahe.

Yesu yana tubuga faꞋina Gabeliyela Meli givenuwaꞋatana.26 Tu Elisabeti ahe vaikohi sikisi gihegedi againe,

Yaubada yana tovenuwaꞋata ana egana Gabeliyela Galiliana melala saꞋeyana againe giꞋiveninisena, melalaana egana Nasaledi. 27 Ulaulatanina saꞋeyana againegiꞋiveninisena, kwamayoku-nadi kaliva ana eganaYosefa gisetagona. Bana Yosefa Devida bwanenenaada ulaulatanina ana egana Meli. 28 TovenuwaꞋatakwamayoku againe giꞋela gigayo. “Siule Meli, O Yaubadaginuwadoge-moꞋe! Bana Kaiwabu a Toveluga.”1:25: Yem 30:1,7-8 Ail 6:2-3 Md 11:14, 17:11-13, Mal 4:5-6

Page 5: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:29 5 LUKE 1:39-4029 Tu bana Meli tovenuwaꞋata yana gahe faꞋina

aseꞋasena giꞋakolukoluna lakahina ada nuwanagivegafoꞋuyaꞋuya gigayo, “Gavadi-yo hidedemigivesiuleyeku?” 30 Au tovenuwaꞋata gigahena gigayo,“Meli, keke unamatauta, faꞋina Yaubada yana nuwadogaagainiya givetalaiyena. 31 Aimo unavehifuga be natukaliva unavenatunena ada unavewagana Yesu.

32-33 Bana kikaiwabuna ada hinavewaganaTomiyagetane-moꞋane Natuna. Ada Yaubada Kaiwabuginakivekaiwabuna be bwanenena Devida yana didigaꞋuꞋuginavelena au Yakobu yana yoꞋo agaidiya ginavehimeya-vagata. E, yana abavehimeya ginaduva-vagata tova inagainaga keke ana abalauyabu.” Au hidedemi tovenuwaꞋatagigahe.

34 Tu Meli gigayo, “Iya hima vineulatana keke mo-ganeku tu gavaimi-yo ganavehifuga?”

35 Au tovenuwaꞋata gigayo, “AluꞋaluwa Mahalina gi-naluvaiye be Tomiyagetane-moꞋane yana faiwaleya o gi-nayava. Hidema faꞋina kwamana unavenatunena ma Ma-halina ana kwamana ada hinavewagana Yaubada Natuna.36 WaꞋita, o hina Elisabeti givekauveꞋa-moꞋa tu give-hifuga. E, bana kwamayoku hihawavekakalena-ma aheyana vaikohi sikisi gihegedi. 37 Au mema gaitoma moy-aꞋaidi vitadi au Yaubada ana tagalowalowa.”

38 Hidedemi gigahe-yo Meli gigayo, “Yamumuna. IyaKaiwabu ana agetoga. Gavaimi ugaheyena medemiagaikuya gidalakayemu.”

Meli Elisabeti againe giwakawaka.39-40 Gimiyami tu Meli gikidewadewa be gilowoga,

Yudiya ana avalaꞋoya againe gimaduna ana melala1:38: Md 1:18 Md 1:21 2Sam 7:16-17, Ais 9:7 1:38: Md 1:20

Page 6: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:41-42 6 LUKE 1:50saꞋeyana againe gihobudamana be higa Elisabeti gi-naꞋitana. Sakalaiya yana manuweya giluku-yo Elisa-beti gilusiuleyena. 41-42 Ada Elisabeti Meli yana lu-siule ginogalina againe kwamana kamone gikolekolelakahina au AluꞋaluwa Mahalina Elisabeti giluvaiye-moꞋena be gikovaꞋawafatafata gigayo, “OꞋeni ma Yaubadaahe ginuwakabubuye-moꞋe. Ya vemwamwala mali vevinemoyaꞋaidi yadi vemwamwala gitubuhegena kadu kwa-mana unavenatunena-ma Yaubada yana nuwakabubulakahina ginanuhagana. 43 Gavadi-yo hida nuwakabubulakahina iya ganuhagani, higa o yaku Kaiwabu hinanauꞋela agaikuya uwakawaka? 44 UꞋita, ya lusiule agoganogalina againe kwamana kamokuya vemwamwalagiꞋayauneni-yo gikolekole lakahina. 45 Gavadi unanuha-gana Kaiwabu gigaheyena-ma uvetumaganena faꞋina, yavemwamwala gavatubuga!”

Meli yana kwelidavadava.46 Tu Meli givebutu gikwelidavadava gigayo,

AseꞋasekuya Kaiwabu gadavadavana,47 kadu Yaubada aku Tokibababala againealuꞋaluwaku givemwamwala lakahina48 Iya ana agetoga nonoganagiꞋitanuwakabubuyeku.Adamoya be aimo hinanunauwenakaliva adi hewahewa moyaꞋaidiyaku vemwamwala gavatubugamedema hinayakayakahina.49 FaꞋina Bana Tofaiwala-moꞋaabayaulowoga iya faꞋikuya gifaisewana,Bana ana egana mahamahalina.50Gaveyao Bana hiveꞋamohimohinenamedema agaidiya yana hinekalikali,

Page 7: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:51 7 LUKE 1:58adi hewahewa adi hewahewa.51Nimana yana faiwala ahe ginaseyemaunena.Gaveyao nuwahinagediya hiseselakalakamedema ahe ginaluyauyauledi.52 Tokikaiwabu ahe ginakihobuyedibe yadi didigaꞋuꞋu hinahegena,tu tonuwahobu ginakilakahidi.53Nuwakabubu tulina agaidiyatomafulauga ahe ginaveꞋahiyauwadi,tu wakalivadiyao makagekagediyaoginawavidi be hinana.54-55 Tuwai-moꞋena bwanenedeyao agaidiyayana veluga faꞋina giwonadabadaba,Abelahamo ana unumamomo buyeꞋi.Mena yana gahe keke havahavainaau yana hinekalikali againenuwana ahe ginanunauyena,kadu yana wonadabadaba amineide miIsileli ana agetogamomoahe ginakiveꞋavida ada veluga faꞋina.Au hidedemi Meli yana kwelidavadava. 56 Ada auwevaikohi tohiye amine Meli Elisabeti buye himiyami tumuliya giyewana yana melaleya.

Yoni Tobafitaiso yana tubuga faꞋina.57Meli gina tu Elisabeti yana venatuna ana tova giyemu

be kaliva givenatunena. 58 Tobohiyadiyao kadu yadiyoꞋo kalivadi valeyadi hinogalina higa Kaiwabu gihineka-likaliyedi lakahina, ada badiꞋe buye hivemwamwala.1:56: 1Sam 2:1, Ais 61:10 Lu 11:27 Sam 103:17 1:56: 1Sam 2:7 Sam 107:9

Ais 41:8-10, Mai 7:20, Aba 17:7

Page 8: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:59-60 8 LUKE 1:6959-60 Tu kwamana ana aiyeta eita givaidi againe hiva-

gaꞋauta be Yaubada yana iyaꞋiyaya wowone hinato-mogolohina. Hinuwanuwa vaita tamana ana egana aminehidaluwatuyena Sakalaiya ma hinana himadugahe hi-gayo, “Keke-moꞋa! Egana kanavelena Yoni.”

61 Badi higayo, “Hima gavana-yo hida egana keketamo ami yoꞋo agaidiya gidawahini tu hida kwamanaginawahini?”

62 Au tamana againe uꞋudi hilewalewana be higa hina-halamanena gava egana ginaluwatuyeni. 63 Au abaꞋeto-ladi giveꞋoꞋola be giꞋetoladina, “Ana egana Yoni.” AdamoyaꞋaidi hiyaulowoga. 64 Ada auheꞋama awana gitaꞋalabe agona giꞋafolena ada givebutu gigahegahe Yaubadagidavadavana. 65 Au yadi yoꞋo buye himiyami-ma hi-matautaveꞋine. Ada Yudiya ana avalaꞋoya melalidi tulinatulina agaidiya gaitomai-dina moyaꞋaidi hilakayemu-mafaꞋidiya hilulukahihi. 66 Ada moyaꞋaidi valeyai-nadiagaine nuwadi givegafoꞋuyaꞋuya higayo, “Hida kwamanaaimo gavadi ginagani?” Au hidedemi higahe faꞋina Kai-wabu gifaiwalavelena ma hiꞋitana.

Sakalaiya yana kwelidavadava.67 Tu AluꞋaluwa Mahalina Yoni tamana Sakalaiya gilu-

vaiyena be Yaubada yana venuwaꞋata gigaheye-vagahinagigayo,68Kaiwabu miIsileli yada Yaubadakanadavadavana faꞋinayana yoꞋo ahe ginaꞋitanuwakabubuyeda,ada vita agaidiya ginatutuvehobuda.69Ada Tokibababala fifiwalanayana tofaisewa Devida bwanenena maide faꞋideya ginaꞋiveyemaunina.1:66: Aba 17:10-12, Lu 1:13

Page 9: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:70 9 LUKE 1:7870 Tuwai-moꞋena falofita mahamahalidiyaoYaubada bonana hiꞋawatalatalainenaada yana wonadabadaba hidede amine.71Nibaideyao agaidiya ginakibababaleda,kadu gaveyao moyaꞋaidi hivenikohiyedamedema agaidiya ginalugolegoleda.72-73Kadu bwanenedeyao ginahinekalikaliyediada yana veyao mahamahalinakadu yana wonadabadaba buyebwaneneda Abelahamo againe gisena,medema againe nuwana ginanunauyena.74Gigahe vaita ide miIsilelinibaideyao nimadiya ginalugolegoledabe Bana againe adafaiweya kanafaisewakanadavadavana keke yada wamatauta.75Kadu yada dewa mahamahalinabe yada nuwanuwa yegayeganaBana matane adafaiweya kanamiyamiyawaida ana aituheya.Au hidedemi Yaubada yana kibababala faꞋina Sakalaiya gi-gahe. 76 Kadu Sakalaiya natuna faꞋine gigaheye-vagahinayana gahe giꞋalavekwelina gigayo,O natuku, Tomiyagetane-moꞋanebonana ana toꞋawatalatalainaamine kaliva o hinavewaga.O wai unanagona be Kaiwabuyana eda unakidewedewena.77Kaiwabu yana yoꞋo unavenuwaꞋatadiyadi dewa koyodi hinahegedi-yoKaiwabu yadi koyona ginayawelinabe hidedemi adi kibababala hinavaina.78Au nuwakabubu hidedemi hinanuhaganafaꞋina yada Yaubada Tohinekalikali-moꞋa.

Page 10: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 1:79 10 LUKE 2:6Kauwana gilaka be gituvemahalida amine,ada Tokibababala nuwada ginakivemahalina.79Kadu badi uyuyuya be alika lilinehimimiyami-ma ginakivemahalidi,ada aseniwalova ana eda againemoyaꞋaida ginasiviviyeda.Au hidedemi Sakalaiya natuna yana faisewa faꞋinagigaheye-vagahina. 80 Ada bana kwamana gilakalakatatu yana nuwanuwa againe giꞋaseꞋasevatu, ada babigagaagaine gimiyami ginunauwena tu yana iveyemu ana tovamiIsileli yadi yoꞋo matadiya.

2Yesu gitubuga.Madiu 1:18-25

1 Tu Yoni kabiꞋone miLoma badi miYuda yadi fafaliyahivehivehimeya. Medema tovai-nadi Loma Tokaiwabuana egana Sisa-Ogosito gimiyami. Bana givehimeya befafali tulina tulina kalivadi adi egana hidaꞋetoladi behiga yana yoꞋo adi kilagalaga ginahalamanena. 2 Menaeganayaudi-nadi yaudi nagona ada bana Kwiliniyo Siliyaana fafali againe givehivehimeya ana toveya gilakayemu.3 Au moyaꞋaidi eganayaudi faꞋina saꞋeyana saꞋeyanataudiyao yadi melaleya hina.

4 Tu kadu Yosefa Galili melalina ana egana Nasalediagaine gitauya Devida yanamelala Yudiya againe gihobu-damana, melala ana egana Bedelihema, faꞋina bana Dev-ida bwanenena yana yoꞋo kalivana. 5 Bedelihema againeMeli buye hina eganayaudi faꞋina. Tu bana kwamayokugisetago-moꞋena aimo keke buye hidamiyami tu give-hifuga. 6Yuwadedei himiyami tu yana venatuna ana tova1:80: Sam 106:10 Aba 17:7, 22:16-17 Md 3:3, 11:10, Ais 40:3 1:80: Ais

60:1-2, 9:2, Md 4:16, Yo 8:12 Md 3:1-6

Page 11: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 2:7 11 LUKE 2:15a giyemu. 7Au yana tomoꞋainagona givenatunena, kalekovaita fai aminemedemaagainehifafana au yomuyomuadikwame againe hiveꞋenobalina faꞋina wakawaka-manuwagimaga-moꞋa be yadi abaga keke.

Lobama ana tovenuwaꞋata toꞋitaveꞋavina sifi hiyemaunidi.8 Tu Bedelihema awaꞋawanine toꞋitaveꞋavina sifi yadi

sifi ubuleya himiyamiyatago-malalaugedi. 9 Himiyamitu Yaubada yana tovenuwaꞋata saꞋeyana giyemaunidiada Kaiwabu yana mahalina veꞋakinamanamalinagituvemahali-Ꞌowodi yo himatautaveꞋine. 10 TutovenuwaꞋata gigahedi gigayo, “Keke wanamatauta,au wanogali! Valeya hagihagina agaimiya gaꞋaliyena bevaleyai-nadi againe omi miIsileli ami yoꞋo vemwamwalalakahina wananuhagana. 11 AdamoꞋuya-moꞋa Devidayana melala againe Tokibababala omi faꞋimiya gitubuga,BanaꞋe Yaubada yana Tovegida Keliso Kaiwabu. 12 Yakugahe au velemoꞋena ma ana iyaꞋiyaya hidede amine.Fwefweya kaleko vaita fai amine againe hifafana-mawananuhagana, fwefweyai-nadi yomuyomu adi kwameagaine gidadauda.”

13-14 Gigahe-yo auheꞋama lobama ana tolugaviya adiyoꞋo lakahi-moꞋena bana tovenuwaꞋata buye himiyami,Yaubada hidavadavana higayo,“Yaubada getane-moꞋane kanakivekaiwabuna,gava babiya kaliva gaveyaoYaubada yana nuwakabubu hinuhagana,medema agaidiya kukuya ginayemu.”

15 Au hidede amine lobama ana tovenuwaꞋata Yaubadahikwelidavadavani tu hinuyabuyabudi be lobameya hiye-wadi. Hina-yo toꞋitaveꞋavina sifi buye hiveꞋagahegahe2:7: Yo 7:42

Page 12: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 2:16 12 LUKE 2:22-24higayo, “WaꞋela be kanana Bedelihema againe kana-hobu gaitoma ahe gilakayemu be Yaubada ide agaideyagigaheyena-ma kanaꞋitana.”

16 Au himaduna be hilele Meli Yosefa hinuhagadi kadufwefweya buyeꞋi, Bana yomuyomu adi kwame againegidauda. 17-18 Ada ahe hiꞋita-yo au kwamana kahihinagavaimi tovenuwaꞋata givenuwaꞋatadi medemi hiꞋawata-latalaina, ada gaveyao moyaꞋaidi toꞋitaveꞋavina sifi yadigahe hinogalina, medema hiyaulowoga. 19 Tu menagaitomai-dina agaidiya Meli nuwadi ginunauyena be tovamoyaꞋaina hinuwanuwadadana. 20 Badi toꞋitaveꞋavina sifima hiyewadi Yaubada ana egana hikikilakahina, gaitomamoyaꞋaidi ahe hinogalidi be hiꞋitadi faꞋidiya hidavada-vana. Yadi ita meda tovenuwaꞋata yana gahe amine.

Yesu hiluwatuyena bemanuwa-tafalolo againe hinauwena.21Tu kwamana ana aiyeta eita givaidi-yo Yaubada yana

iyaꞋiyaya wowone hinatomogolohina ana toveya hivewa-gana Yesu, eganai-nadi aimo hinana keke hidavehifuga tulobama ana tovenuwaꞋata giyakahina.

22-24 Tu tova giyemu be yadi yegayega faꞋina tafalolosaꞋeyana hinafaisewana Mosese yana buki-vehimeyaagaine Yaubada givehimeyedi amine. Kadu Yaubada yanavehimeya saꞋeyana tuwai-moꞋena Mosese giꞋetoladina-ma amine hihuluva. Vehimeyai-nadi ma kalivatomoꞋainagona saꞋeyana saꞋeyana wanasevehailedibe Yaubada yana giba faꞋina. Au Yosefa be Melikwamana Yelusalema againe hinauwena be Yaubadamatane hinasena. Kadu abaveyao yadi yegayega faꞋinahinauwena, Yaubada buki-vehimeya againe gisena-maamine, higa bunebune luhei o kaꞋi bututula kabiꞋodiyaoluhei.

Page 13: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 2:25 13 LUKE 2:34-3525 Tu kaliva saꞋeyana Yelusalema againe gimiyami ana

egana Simiyoni. Bana kaliva yegayegana Yaubada gi-matamatausena kadu Yaubada yana Tovegida miIsileliginakibababaledi-ma yana yemu faꞋina gilulauboda. AdaAluꞋaluwa Mahalina bana againe gimiyami. 26 Ada boiAluꞋaluwa Mahalina bana againe gihawavemogatala higavaita keke ginamaduꞋalika tunagonaYaubada yanaToveg-ida Keliso ginaꞋitana. GinaꞋitani-yo ginaꞋalika. 27-28 Aukwamana hiꞋaliyena-ma tovai-nadi AluꞋaluwa MahalinaSimiyoni gigahena be manuwa-tafalolo againe giluku.Yosefa Meli kwamana Yesu hiꞋaliyena be hinahuluvinabuki-vehimeya gigahe amine ma Simiyoni kwamana gife-wana be Yaubada gidavadavana. 29 Yana kwelidavadavahidede amine.Kaiwabu-yo, adamoya iya ya tofaisewayaku wanuwayamumu unavegaꞋauleku.30 FaꞋina Tokibababala O uvegidena-matauku matakuya ahe gaꞋitana.31Kibababalai-nadi ana eda ukidewedewenayoꞋo tulina tulina matadiya32 BanaꞋe yoꞋo tulidiyao yadi mahalina,kadu Bana faꞋine ya yoꞋo miIsilelikaiwabu lakahina ananuhagana.Au hidedemi Simiyoni yana kwelidavadava.

33Tukwamana tamanahinana Simiyoni yana gaheYesufaꞋine hiyaulowogena. 34-35 Au Simiyoni giveꞋoꞋoledi beYaubada ginanuwakabubuyedi tu hinana Meli gigahedigigayo, “WaꞋita, hida kwamana Yaubada givegidena bemiIsileli tufoidi moyaꞋaidi hinavenikohiyena-ma adi ago-laufofola hinanuhagana tu tufoidi moyaꞋaidi Bana againehinahawahegedi-ma adi kibababala hinanuhagana. KaduYaubada Bana ginasena iyaꞋiyaya faꞋina, higa kaliva tu-foidimoyaꞋaidi hinahawavekoyoyeni-yo yadi nuwahinage

Page 14: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 2:36-37 14 LUKE 2:41kabuꞋavane ginayemu. Ada kadu omi aseꞋasemi gi-naꞋuꞋaulolo vaita giyo gidaꞋonani.”

Bana Ana Yesu faꞋine giꞋawatalatalaina.36-37 KaduꞋe kwamayoku saꞋeyana gimiyami ana egana

Ana, Fanuweli natuna Aseli yana yoꞋo kwamayokuna,ada bana Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina.Ulaulatanine ginagi ada malamala seveni moganenabuye himiyami tu gisikwa-yo anakaibe gimiyami ma anamalamala eiti-fowa (84) givaidi. Ada au givekauveꞋa-moꞋa. Tu tova moyaꞋaina gitafatafalolo manuwa-tafalolokeke maꞋi gidahegehegeni, uyadayada be bogi Yaubadagihawadavadavana gilabelabewaviyo tu giveꞋoveꞋoꞋola.38 Ada Meli Yosefa manuwa-tafalolo againe kwamanaYaubada matane hisena ma bai-nadi againe Anagiyemu, lilidiya gimidi be Yaubada givesiuleyena, kadumiYelusalema agaidiya kwamana faꞋine gigahegahegigayo, “Hida kwamana ada Tokibababala, BanaꞋe faꞋinekalulauboda amanadi.”

39 Tu Yosefa Meli gavadi moyaꞋaina gilubodadi behidafaisewani Yaubada yana vehimeya gigahe amine,medema hiluyabuni-yo Galili ana fafaliya hiyewadibe taudiyao yadi melala Nasaledi againe hilakayemu.40 Ada kwamana gilakalakata tu nuwane gififaiwalakadu nuwana giꞋayauyauga-moꞋa. E, Yaubada yananuwadogeya gimiyami.

Kwamana Yesu tovehawala buye manuwa-tafaloloagaine hiveꞋagahegahe.

41 Tu malamala saꞋeyana saꞋeyana hinana be tamanaYelusalema againe hinauna tafalolo ana egana lobama2:34-35: 1Veh 12:1-4, Yem 13:2,12,15, 1Veh 12:8 Ais 52:10 2:34-35: Ais

49:6, Yo 8:12 Ais 8:14, 1Ko 1:23, 1Fi 2:6-8 2:40: 1Ti 5:5 Md 2:23

Page 15: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 2:42 15 LUKE 3:1-2ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviya ana tova againe.42 Bana Yesu ana malamala tuwelo givaidi againe badibuye hina tafalolo againe yadi dewa amine. 43Ada tafaloloahe gihavaini-yo hinana tamana hiyewadi tu kwamanaYesu Yelusalema againe gimiya, keke hidahalamaneni.44 Tu badi hivaitana yoꞋo hinagediya buye hidanaunafaꞋina, aiyeta saꞋeyana hinauna tu tobohiyadiyao kaduyadi yoꞋo agaidiya hivebutu hilelena. 45 Ada hiꞋiꞋavani-yo hiyewadi Yelusalema againe hilelena. 46 Hilelele tuaiyeta anaveto againe manuwa-tafalolo hinagene hin-uhagana, tovehawala hinafadiya givetogani tu badi gi-vanevanenegedi kadu gitotoliluveluvedi. 47 Au moyaꞋaidiyana nuwahuya yana bonalaufata hinogalini-yo aseꞋasedigiꞋalilihiwana. 48 Tu hinana tamana hiꞋitana againehiyaulowoga. Badi hinana higahena higayo, “Natuku,gavadi-yo hidedemi uhuluvima? Tama be imaꞋe yamawanuwavita o alelele.”

49 Bana gigahedi gigayo, “Gavadi-yo waleleleku?Vaita omi wadahalamaneni gilubodaku be Kamakuyana manuweya gadamiyami.” 50 Tu yana gahehilukayokayoyena.

51 Au Bana badi buye hina Nasaledi againe hiyewadi,ada buyehimiyami tu bonadi giꞋabiꞋabina. Badi hinanamagaitomai-dina moyaꞋaina agaidiya nuwadi ginunauyena.52 Tu Yesu yana wanuwahuya gilakata ada Bana againeYaubada be kaliva nuwadi giyamumu.

3Yoni tobafitaiso yana laumamala.Madiu 3:1-10 Maki 1:1-6 Yoni 1:19-23

1-2 Loma Tokaiwabu ana egana Sisa-Taibiliyo mala-mala fifitini givehivehimeya tu Yaubada bonana Yoni2:52: Yem 12:1-14,24-27

Page 16: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 3:3 16 LUKE 3:8Sakalaiya natuna againe gilakayemu, bana babigagaagaine gimiyami-tu. Medema tovai-nadi Fonitiyo-FailatoYudiya ana fafali givehivehimeyena, bana Helodi Galiliana fafali givehivehimeyena ada tobohiyana Filifi Ituliyabe Tilakonaidi adi fafali givehivehimeyedi, kadu banaLaisaniya Abilene ana fafali givehivehimeyena. Au hid-edemi tovehimeya adi loi, tu tovai-nadi againe Anasi beKaiyafasi abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu. 3 AuYaubada Yoni againe gigahe-yo Yoni gufa ana egana Yol-idani awaꞋawanina moyaꞋaina agaidiya ginunudadana tugilulumamala gigayo, “Yami dewa koyona wanaveniko-hiyena be wanabafitaiso. Wananuwavilana be Yaubadayami koyona ginayawelina.” 4 Boi tuwai-moꞋena Yaubadabonana ana toꞋawatalatalaina ana egana Aiseya yana bukiagaine giꞋetoladina amine, meda Yoni gihuluva. Aiseyagigayo,Kaliva agona hinogalina walaꞋaiya gikovakovadadanagigayo, Kaiwabu yana eda wanavetaunayana eda aseꞋasemiya wanakidewedewena.5NuꞋawaꞋawahagana wanavetauna,oya lakahidi kabiꞋodi wanayalamoidi,eda nubalabaladi wanakivetuvetunudi,kadu eda dabodabodi wanaluꞋukeukedi.6WanaꞋihagihagi be kaliva moyaꞋaidiYaubada yana kibababala hinaꞋitana.Au hidedemi Aiseya yana gahe.

7 Tu Yoni kaliva moyaꞋaidi bana againe hiyoꞋoy-oꞋo be ginakivebafitaisoyedi-ma agaidiya gigahe gigayo,“Omi vaita oloto koyona ana egana vaiba natuneyaoamine. Hakwadi givenuwaꞋatami-yo, vaita Yaubadayana ilaꞋa omi agaimiya wadaꞋoseni? Keke amifaiweyaYaubada wanaꞋoseni. 8 Omi wagahe vaita yami koyonawadahegeni-yo wadahagavilami. Au dewa yamumuna

Page 17: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 3:9 17 LUKE 3:15wanafaisewani-yo yami hagavila au velemoꞋena ma ana-halamanena. Kadu keke wanavebutu taumiyao agaimiyawanagahe wanagayo, Ide Abelahamo bwaneneneyaofaꞋina kadu ide Yaubada natuneyao. Au gagahemiYaubada anafaiweya ginakilowemi tu hida kabala agaidiyakaliva ginabubudi be Abelahamo ana yoꞋoya ginasedi.9 KaduꞋe adamoya tamuyoko ahe hiyadalina be ai hi-naluꞋinubadi, ada ai saꞋeyana saꞋeyana guwadi keke yamu-munama hinataladi be aiꞋalaꞋalata againe hinahegedi. Ai-dina amine omiꞋiyao.”

10 Au hidedemi Yoni gigahegahe tu yoꞋoyoꞋo higahenahigayo, “Au gavadi anagani?”

11 Bana gigayo, “Hai kaliva ana aikeva luhei, medemagilubodana be kaliva ana aikeva keke ma gidavelena.Meda anafaiweya aꞋa gidafolakena.”

12 Kadu takesi ana toyaudi hiꞋela be hinabafitaiso adahigahena higayo, “Tovehawala, ime gavadi anagani?”

13 Yoni gigahedi gigayo, “Takesi ana manigagawanayaudi, keke taumiyao faꞋimiya wanavai-kawowoni.”

14 Tu kadu tolugaviya tufoidi hitoliluveluvena higayo,“Kadu ime gavadi anagani?” Bana gigayo. “Keke kalivayadi lokoloko wanalemadi kadu keke kaliva wanakiholi-holidi. Fatami faꞋinawanavenuwakibokibo.” Au hidedemiYoni gigahedi.

Yoni Tobafitaiso Yesu inubana faꞋina givenuwaꞋata.Madiu 3:11-12 Maki 1:7-8 Yoni 1:24-34

15 Tu kaliva moyaꞋaidi Yaubada yana Tovegida Kelisoyana yemu faꞋina hilulauboda, ada hivebutu Yoni faꞋine3:14: Af 13:24, 19:4 Ais 40:3-5 Af 26:20, Yo 8:39 3:14: Md 7:15-20 Lu 7:29

Page 18: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 3:16 18 LUKE 3:21-22nuwahinagediya hinuwanuwa vaita kaꞋi bana Keliso-moꞋena o kaꞋi keke. 16 Yoni yadi nuwahinage gi-bonalaufata gigayo, “IyaꞋeku ma gufa againe gakivebafi-taisoyemi tu kaliva saꞋeyana gifaiwalahegeku-ma giꞋe-laꞋela. Bana kikaiwabu-moꞋena tu iya kwamana kabisokufaꞋina keke akufaiweya Bana againe ganaveꞋagetoga-yoana ageyafayafa adi abaꞋaiyauga ganayauni. BanaꞋe maAluꞋaluwaMahalina againe tufoimi ginakivebafitaisoyemibe ginavemagami, tu tufoimi aiꞋalaꞋalata againe ginakive-bafitaisoyemi mema higa vaita ginavematahiwadiyemi.17 E, aimo ginaꞋela ada yana abasaibutu ana giꞋe lakahinaginaꞋabina be witi ana abavagakolukolu againe ginasibu-tuna. AꞋa-moꞋena yana kweda againe ginaꞋiveꞋaveꞋahinatu yogona ai giꞋalata-vagata ma againe ginaluveꞋalahina.”18 Au hidedemi Yoni gilumamaledi kadu enohega tulinatulina amine Yaubada yana VenuwaꞋata Yamumuna faꞋinagiluꞋageyedi.

19 Tu Yoni tovehimeya Helodi gidakeyena. Bana Heloditobohiyana vavinena adi egana Helodiyasi giluhabuyedifaꞋina gidakeyena, kadu yana dewa koyona moyaꞋainafaꞋina gidakedakeyena. 20 Helodi koyona moyaꞋaina gi-faisewadi tu koyona saꞋeyana buye giveꞋatutamoꞋaina higaYoni deliya gisena.

Yoni Yesu gikivebafitaisoyena.Madiu 3:13-17 Maki 1:9-11

21-22 Tu Yoni aimo keke deliya gidaluku tu kaliva moy-aꞋaidi gikikivebafitaisoyedi ana toveya, kadu Yesu gikive-bafitaisoyena. Yesu gibafitaiso gihavaina giveꞋoveꞋoꞋola tulobama giꞋayavalina be AluꞋaluwa Mahalina ana ita vaitabunebune amine Bana againe gihobuꞋela. Au agoꞋago3:20: Yo 3:28, Af 1:5, 13:25 Md 14:3-4, Mk 6:17-18

Page 19: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 3:23 19 LUKE 3:33lobameya gikova gigayo, “OꞋeni NatuꞋaseꞋaseku. Nuwakuukiveyamumu-moꞋena.” Au hidedemi Yaubada gigahe.

Yesu bwaneneneyao faꞋidiya.Madiu 1:1-17

23 Tu Yesu tauna ma ana malamala teti givaidi-yo yanafaisewa givebutuna. Kaliva hivaitana Yesu tamana Yosefatu Yosefa tamana Heli,

24Heli tamana Matata, Matata tamana Livai,Livai tamana Meliki, Meliki tamana Yanai,Yanai tamana Yosefa, 25Yosefa tamana Matatiya,Matatiya tamana Emosi, Emosi tamana Nahumi,Nahumi tamana Esilai, Esilai tamana Nagai,26Nagai tamana Madi, Madi tamana Matatiya,Matatiya tamana Semeini, Semeini tamana Yoseki,Yoseki tamana Yoda, 27Yoda tamana Yowanani,Yowanani tamana Lesa, Lesa tamana Selubabela,Selubabela tamana Saladiyeli, Saladiyeli tamana Neli,28Neli tamana Meliki, Meliki tamana Adi,Adi tamana Kosami, Kosami tamana Elimadamu,Elimadamu tamana Eli, 29 Eli tamana Yosuwa,Yosuwa tamana Eliyesa, Eliyesa tamana Yolima,Yolima tamana Matata, Matata tamana Livai,30 Livai tamana Simiyoni, Simiyoni tamana Yuda,Yuda tamana Yosefa, Yosefa tamana Yonama,Yonama tamana Elayakimu, 31 Elayakimu tamana Me-

leya,Meleya tamana Mena, Mena tamana Matata,Matata tamana Nadani, Nadani tamana Devida,32Devida tamana Yese, Yese tamana Obedi,Obedi tamana Bowasi, Bowasi tamana Salamoni,Salamoni tamana Nasoni, 33 Nasoni tamana Aminad-

abu,Aminadabu tamana Adimina, Adimina tamana Ani,Ani tamana Hesiloni, Hesiloni tamana Felesi,

3:21-22: Yo 1:32-34, Mad 17:5, Lu 9:35

Page 20: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 3:34 20 LUKE 4:5-6Felesi tamana Yuda, 34Yuda tamana Yakobu,Yakobu tamana Aisake, Aisake tamana Abelahamo,Abelahamo tamana Tela, Tela tamana Naho,35Naho tamana Seluke, Seluke tamana Leu,Leu tamana Feleke, Feleke tamana Iba,Iba tamana Sila, 36 Sila tamana Kenani,Kenani tamana Afakesedi, Afakesedi tamana Semi,Semi tamana Nowa, Nowa tamana Lemeki,37 Lemeki tamana Metusela, Metusela tamana Inoki,Inoki tamana Yaledi, Yaledi tamana Mahalalila,Mahalalila tamana Kenani, 38Kenani tamana Inosi,Inosi tamana Seti, Seti tamana Adama,Adama tamana Yaubada.

4Setani Yesu giꞋaladibidibiyena.Madiu 4:1-11 Maki 1:12-13

1-2 Tu Yesu Yolidani againe gibafitaiso gihavaina,AluꞋaluwa Mahalina ahe giluvaiye-moꞋeni yogivehimeyena be babigaga againe gina aiyeta foti agaidiyagimiyamiyanana tu Setani giꞋalaꞋaladibidibiyena. Adaaiyetai-dina agaidiya keke tamo aꞋa gidaꞋuꞋani faꞋina mafugilauna.

3 Au Setani giꞋela gigahena gigayo, “KaꞋi velemoꞋenaOꞋeni Yaubada Natuna, hida kabala unavehimeyena beginaveꞋaꞋa.”

4 Tu Yesu gigayo, “Yaubada bonana etoꞋetoladina gi-gahe gigayo,Keke aꞋa-moꞋa gagana againe kaliva yawaimi wanavi-

vaini.”5-6KaduꞋe Setani giꞋela Yesu oyeya gilakavena, babi ana

abavehimeya tulina tulina givehawalena ada auheꞋamaYesu giꞋitaꞋauhi-Ꞌowodi kadu gigahena gigayo, “Hidaabavehimeya moyaꞋaina adi kikaiwabu buye O ganavele.Abavehimeyai-dina adi wakikaiwabu iya nimakuya

Page 21: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 4:7 21 LUKE 4:14hdadauda, ada hakwadi nuwanuwaku ganavelena,au ganavelena. 7 KaꞋi OꞋeni agaikuya unadavadava,abavehimeyai-dina matatabudi ganavele.”

8Yesu gibonalaufata gigayo, “Yaubada bonana etoꞋeto-ladina gigahe gigayo,Yaubada yami Kaiwabu againe wanaꞋoduꞋodu,Bana anakaibe wanahawadavadavana.”

9-11 KaduꞋe Setani giꞋela Yelusalema againe ginauwenabe manuwa-tafalolo ana uduꞋuduya gilakavena gigahenagigayo, “KaꞋi OꞋeni velemoꞋena Yaubada Natuna, au hid-edei tu babiya unaꞋauhifu, faꞋina Yaubada bonana etoꞋe-toladina gigahe gigayo,Iya Yaubada yaku tovenuwaꞋata ganavehimeyedibe hinaꞋitaveꞋavi, ada nimadiyao hinakamohi be age keke kuga ginatalani.”Au hidedemi Yaubada yana gahe saꞋeyana Setanigiyakahina.

12Yesu gibonalaufata gigayo, “Yaubada bonana etoꞋeto-ladina hidedemi gigahe gigayo,KaꞋi o tauni vita againe unavetalaiye digo,keke Yaubada ya Kaiwabu yana leme anaveꞋoꞋola againe unagaluvaluvani.”Au hidedemi Yesu gigahe.

13 Ada au Setani aladibidibi tulina tulina agaidiya Yesugigaluvaluvana gihavaina, ginuyabuyabuna be kadu aimomali aituheya.

Yesu yana faisewa givebutuna.Madiu 4:12-17,23-24 Maki 1:14-15,39

14 Tu AluꞋaluwa Mahalina yana faiwala Yesu againegimiyami tu Galili ana fafaliya kadu giyewana, ada4:13: 2Veh 8:3 Yo 12:31, 14:30 2Veh 6:13 4:13: Sam 91:11-12 2Veh 6:16,

1Ko 10:9 Hi 2:18, 4:15

Page 22: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 4:15 22 LUKE 4:21

medema awaꞋawanina moyaꞋaina agaidiya ana valeyagiveꞋaliyahega. 15 Yadi manuwa-abavehawala adi eganasinagogi agaidiya givehavehawala, ada moyaꞋaidi hidava-davana.

MiNasaledi Yesu hikilowena.Madiu 13:53-58 Maki 6:1-6

16 Tu Nasaledi againe Yesu giyemu, medema melalai-nadi againe gilakata. Ada sabati againe manuwa-abavehawala againe giluku yana dewa amine. Au gi-towamidi be Yaubada bonana ginahawana. 17 Ada kalivasaꞋeyana buki tuwai-moꞋena Aiseya giꞋetoladina-ma give-lena. Yesu buki givaina digo giluyagilina ada yana maitaginuhagana be gihawana-ma hidedemi gigahe.18Kaiwabu AluꞋaluwana agaikuya gimimiyami,givegideku be koyokoyo agaidiyavaleya yamumuna ganalumamalena.Hida venuwaꞋata faꞋina giꞋiveniniseku,yogoyogonidiyao adi aiyauga hinavainatomatakoyo hinaꞋita-havagi.Kadu giꞋiveniniseku betonuwavita nuwadi ganakiveyamumuna.19Givegideku be kaliva ganavenuwaꞋatadiYaubada yana nuwadoga ana tova a giyemu.Au hidedemi Aiseya yana gahe Yesu gihawana.

20 Tu Yesu gihawa gihavaina, buki giꞋuwana digotoleme giveleyeweni tu gihiyoto. AdamoyaꞋaidimanuwa-abavehawala againe himiyami-ma hiꞋitakwanekwanena.21 Au Yesu givebutu gigahedi gigayo, “Adamoya menaYaubada yana gahe wanogalina-ma gilakayemu vele-moꞋena.”

Page 23: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 4:22 23 LUKE 4:2922 Ada kaliva moyaꞋaidi hihawaveyamumuyena ada

gahe nuwaꞋabiꞋabina amine gilukahihi faꞋina nuwadi give-gafoꞋuyaꞋuya higayo, “Bana hidevama Yosefa natuna tuyana gahe ana nogala vaita kaliva saꞋeyana.”

23 Yesu gigahedi gigayo, “Gavaita yada gahegahesaꞋeyana agaikuya wanayakahina. Hidedemi wanagayo,O doketa faꞋina tauni unasiveyawa. Kafeneumi againeaituha fifiwalana ufaisewana be valeyana anogalinaamine, meda hidei tauni ya melala againe unafaisewana.

24 Au hidedemi omi wanagaheku tu iya gagahemivelemoꞋena, kaꞋi falofita Yaubada bonana tauna yana yoꞋoagaidiya ginaꞋawatalatalainena, keke hinavenogaleni.Meda omi yaku yoꞋo wanahuluviku. 25-26 Wanogali!Omi wahalamanena tuwai-moꞋena Elaiya yana toveyakeke maꞋita wehi gidalugaga ginunauwena malamalatohiye kadu hafuna, ada melala moyaꞋaina agaidiyaloka lakahina gilakayemu. Medema tovai-nadi sikwamoyaꞋaidi Isileli ana fafaliya himiyami tu Elaiya yanayoꞋo miIsileli hikilowena faꞋina, Yaubada keke badi yadisikwa agaidiya Elaiya gidaꞋiveniniseni be ginavelugadi.Au vinemiSalefadi sikwasikwadi adikaibe agaidiyagiꞋiveninisena. Badi yadi melala keke Isileli ana fafaliya,au Saidoni ana fafaliya. 27 Meda anafaiweya tuwai-moꞋena Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina anaegana Elaisa yana toveya, tovedawodawowo moyaꞋaidiIsileli ana fafaliya himiyami tu keke tamo badi agaidiyagidasiveyawani, au Neyamani anakaibe gisiveyawanaada bana keke kwanamiIsileli au kwanamiSiliya.” Auhidedemi Yesu miNasaledi gigahedi.

28 Tu kaliva moyaꞋaidi manuwa-abavehawala againehimiyami tu Yesu yana gahe miIsileli keke yadi wave-tumagana ma faꞋidiya hinogalini-yo hinuwakoyoveꞋine.29Au hitowamidi Yesu hiwavina be melala gihegena. Yadi

Page 24: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 4:30 24 LUKE 4:38melala oya fafaline hiveꞋalahina faꞋina kabune hinauwenahiga sefa againe hidatuwavelowona. 30 Tu Yesu yoꞋoyoꞋohinafadiya ginu-moꞋa be gina.

Yesu kaliva wayafunena gikiveyamumuna.Maki 1:21-28

31 Yesu gina tu Kafeneumi Galili ana fafali againe gi-hobuꞋela, ada sabati againe givebutu kaliva givehawaledi.32 Ada yoꞋo yana vehawala faꞋina hiyaulowoga, faꞋinayana gahe aseꞋaseꞋiꞋonagina vaita tovehimeya velemoꞋenaamine.

33-34 Tu mena manuwa-abavehawala againe kalivasaꞋeyana wayafunena gimiyami. Yafune koyonagiluvaiyeni-yo gikovaꞋawafatafata gigayo, “Ha! YesukwanaNasaledi gavadi ime agaimeya unagani-yo uꞋela?KaꞋi O uꞋela be ime yafune ama loi unamunuma-yoanabwavi? O ya inuba gahalamanena. OꞋeni Yaubadayana Kaliva Mahamahalina.”

35Yesu yafune gihawatana gigayo, “GiꞋalove. Una kalivaunuyabuyabuni.” Yesu gigahe-yo yafune yoꞋo hinafadiyakaliva gibaina be ginuyabuyabuna tu kaliva keke tamovitagidanuhagani.

36 Kaliva moyaꞋaidi hiꞋita-yo hiyaulowoga-moꞋa buyehiveꞋagahegahe higayo, “Hima hida gava gahe yoyana wafaiwala kadu yana waꞋabavehimeya yafunegivehimeyedi be kaliva hinunuyabuyabudi?” 37 AdaYesu valeyana melala moyaꞋaina Kafeneumi awaꞋawaninegiveꞋaliyahega.

Yesu toꞋaulolo moyaꞋaidi gisiveyawadi.Madiu 8:14-17 Maki 1:29-34

38 Tu Yesu gimidi manuwa-abavehawala againe gihobutu Saimoni yana manuweya giluku. Tu Saimoni lawana4:30: Ais 61:1-2 1Kin 17:1-24, 18:1 2Kin 5:1-14 4:37: Md 8:28-29, Yo 6:69,

Lu 8:28

Page 25: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 4:39 25 LUKE 5:2hiꞋaulolo lakahina wowodi vaita ai, ada badi faꞋidiya YesuhiveꞋoꞋolena be ginavelugadi. 39 Au Yesu gina giꞋodu-tagodi au wowodi ana lukalalava gihawatana be gituluna.Ada auheꞋama himidi be hivebutu adi wakawaka adigahikidewedewena.

40 Kauwana giholuholu tu gaveyao moyaꞋaidi agaidiyatoꞋaulolo yadi aulolo tulina tulina himiyami, medemaYesu againe hiꞋaliyedi ada nimana badi agaidiya gisenabe moyaꞋaidi gisiveyawa-Ꞌowodi. 41 Kadu yafune kalivatufoidi moyaꞋaidi hiluvaiyedi-ma hinulovelovedi hikovahigayo, “OꞋeni Yaubada Natuna.” Tu Yesu gihawatadi bekeke hinagahe, faꞋina Bana Yaubada yana Tovegida mahihalamanena.

Yesu Yudiya melalidi agaidiya gilulumamala.Maki 1:35-39

42-43 Hida mala gilauna Yesu gilowoga be gina melala-gaga againe be anakaibe ginamiyami faꞋina. Tu yoꞋohivemulitawaina be Bana againe hiꞋela vaita hinasiveye-wana tu gigahedi gigayo, “Gilubodaku be Yaubada yanaabavehimeya ana VenuwaꞋata Yamumuna kadu malimelala agaidiya gadalumamalena. Hidema ana inubafaꞋina Yaubada givegideku be gahobuꞋela.” 44 Ada aumanuwa-abavehawala ana egana sinagogi Yudiya mela-lidi agaidiya gilulumamala.

5Yesu tobayauma gikovadi be hinamuliyena.Madiu 4:18-22 Maki 1:16-20

1 Tova saꞋeyana Yesu tobu ana taliyeya gimidi gilu-lumamala tu yoꞋoyoꞋo hiveveꞋatuwahega be Bana lilinehinayemu Yaubada bonana hinanogalina. Mena tobu maana egana Genesaleda yo Galili. 2 Ada waka luhei avaleya4:41: Md 8:29, Mk 3:11-12

Page 26: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 5:3 26 LUKE 5:11

hibilakahidi-ma giꞋitadi. Tobayauma ahe hihobu yadialevatu hiꞋikolakola. 3 Au waka saꞋeyana Saimoni yanawaka medema againe giyage, ada giveꞋoꞋolena be maꞋiginatalalaka. Au wakeya gihiyoto yoꞋo givehawaledi.

4 Givehawaledi gihavaina Saimoni againe gigahe gi-gayo, “NiꞋuya wanatalalaka be yami alevatu wanase-hobuyena igana wanaveꞋonadi.”

5 Tu Saimoni gigayo, “Kauveya, bogi againeanaudadana-wayoga mala gilauna keke tamo iganaadaveꞋonadi. Tu O ya vehimeya againe kadu alevatuganasehobuyena.”

6 Saimoni tobohiyana buye alevatu hidasehobuyenama igana keke saꞋeyadi hiyoꞋoyoꞋo ada moyaꞋai-moꞋedihiveꞋonadi, iganeya yadi alevatu hivekaninina. 7Au tobo-hiyadiyao waka velugana againe hiluwahiyedi be hinaꞋelahinavelugadi. HiꞋela tu waka luhei iganeya hivemagadiada yadi waka kabisona hidaboluna.

8 Tu Saimoni-Fita giꞋitana againe tuganagiveꞋetodonena Yesu againe giꞋiboꞋula gigayo, “HoKaiwabu, yaku dewa koyona faꞋina unanuyabuyabuku.”9Hidedemi gigahe faꞋina iganamoyaꞋai-moꞋedi hiveꞋonadiagaine aseꞋasena giꞋalilihiwana kadu tobohiyaneyaobuyeꞋi. 10 Meda anafaiweya Yemesa Yoni, Sebedinatuneyao, aseꞋasedi giꞋalilihiwana Saimoni ahenaobuye bayaumeya hififaisewa amanadi. Tu Yesu Saimonigigahena gigayo, “Keke unamatauta. Tova adamoya betova giꞋelaꞋela againe keke igana tu kaliva unaveꞋonadibe hinamuliyeku.” 11 Ada yadi waka avaleya hibilakahidiau gaitoma moyaꞋaidi hidibutoyogedi be Yesu againehivetomuliya.5:11: Yo 21:2-6

Page 27: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 5:12 27 LUKE 5:18Yesu tovedawodawowo gikiveyamumuna.Madiu 8:1-4 Maki 1:40-45

12Tova saꞋeyana Yesu melala saꞋeyana againe gimiyamitu tovedawodawowo-moꞋa Bana againe giꞋela. KalivaYesu giꞋita-yo giꞋiboꞋula-moꞋa be gihawayafeyafena gi-gayo, “Kauveya, kaꞋi O nuwanuwa amine o afaiweya yakuaulolo unakolana.”

13Gigahe-yo Yesu nimana gitunena be gikibwaꞋena adagigahena gigayo, “Ika, Iya nuwanuwaku. Unayamumu.”Ada auheꞋama ana dawodawowo gihavaina.

14 Au Yesu givehimeyena higa keke tamo hakwadiagaine ginahawavemogatala. Gigayo, “Abaveyao ana to-faisewa againe unamaduna be wowo unavehawalena. Boituwai-moꞋena Mosese givehimeya amine, manuga luheikadu sifi higa abaveyao faꞋina unanauwedi be moyaꞋaidihinaꞋita-yo o ahe uyamumu velemoꞋena ma hinahalama-nena.”

15 Tu Yesu valeyana giveꞋaliyahega-moꞋa ada yoꞋoyoꞋohivagavagaꞋauta be bonana hinanogalina kadu yadi auloloagaine hinabwaina. 16 Atu Yesu yoꞋo ginunuyabuyabudibe ginauna melalagaga agaidiya giveꞋoveꞋoꞋola.

Yesu tovefela gisiveyawana.Madiu 9:1-8 Maki 2:1-12

17 Tova saꞋeyana Yesu givehavehawala tu badi tonag-ona tafatafalolodiyao adi egana Falisi kadu Moseseyana vehimeya ana tovehawala Bana liline hihiyoto,badi Galili be Yudiya melalidi moyaꞋaina agaidiya kaduYelusalema againe hitauya be hiꞋela amanadi. AdaYaubada yana faiwala kaliva adi siveyawa faꞋina Yesuagaine gimiyami. 18 Mededei kaliva saꞋeyana waloginagiꞋaꞋuwana-ma gimiyami. Ada kaliva tufoidi bana kalivaana iviya gidauda-ma hiwahina be higa hinalukuwena5:16: 1Veh 14:1-4, Lu 17:12-14 Mk 1:35

Page 28: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 5:19 28 LUKE 5:26Yesu matane. 19Tu yoꞋo lakahina faꞋina hilukuwe-wayogekeke adifaiweya. Au manuwa getane hilakavena bemanuwa getana hikakina, ada tovefela waꞋivina kalivahinafadiya hisehobuyena Yesu matane.

20 Yesu kaliva ana toꞋaliya yadi vetumagana giꞋita-yo tovefela gigahena gigayo, “Kusebo, ya koyona ahegayawelidi.”

21 Tu vehimeya ana tovehawala be Falisi hivebutunuwahinagediya higahegahe higayo, “Ha! Hida kalivagigahe vaita Bana koyona adi toꞋaiyawela. Bana vaitahakwadi-yo Yaubada gihawatagoni, faꞋina Yaubadaanakaibe koyona adi toꞋaiyawela?”

22Hidede aminenuwahinagediya hitoliluvaluva tuYesuyadi nuwanuwa giꞋayauneni-yo gigahedi gigayo, “Gavadi-yo aseꞋasemiyawatoliluvaluva? 23Gavaimi tovefela againeganagahe-yo ginalakayemu? KaꞋi ganagayo, Ya koy-ona ahe gayawelidi, o kaꞋi ganagayo, Umidi be unau-dadana. Hadema vehimeya vita-moꞋena? Me kaliva anasiveyawa vaita vita-moꞋena, faꞋina kaꞋi ganavehimeya tukeke ginayamumu, au taumiyao amifaiweya wanaꞋitaha-lamanena kaliva adi siveyawa keke akufaiweya. 24 Tuhida kaliva ganasiveyawana be wanaꞋitani-yo Iya faꞋikuyawanagahe wanagayo, Velemodi. Bana TohobuꞋela kalivayadi koyona adi aiyawela ana tagalowalowa.” Ada autovefela againe gigahe gigayo, “Againiya gagahe. Umidi,a ivi uwahi be una ya manuweya.”

25 AuheꞋama tovefela moyaꞋaidi matadiya gimidi, ivigidudauvena-ma giꞋuwana ada giwahina be gina yanamanuweya. Ginauna tu Yaubada ana egana gikiki-lakahina. 26AumoyaꞋaidi hiꞋita-yo aseꞋasedi giꞋalilihiwanabe Yaubada ana egana hikilakahina kadu himatautaveꞋine

Page 29: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 5:27 29 LUKE 5:33higayo, “Keke kanawona! Adamoya iyaꞋiyaya kaꞋitayauyo-gena.”

Yesu Livai gikovana be Bana againe ginavetomuliya.Madiu 9:9-13 Maki 2:13-17

27 Muliya Yesu gilowoga ginauna tu takesi ana toy-audi saꞋeyana giꞋitana, ana egana Livai. Bana takesiana abayaudi againe gihiyoto. Ada gigahena gigayo,“Unamuliyeku.” 28 Au gitowamidi gaitoma moyaꞋaidigidibutoyogedi tu Yesu againe givetomuliya.

29Tumuliya bana Livai yana manuweya avemwamwalalakahina Yesu faꞋine gisena, ada takesi ana toyaudi adiyoꞋo lakahina kadu mali kaliva badi buye hiꞋenolukekelabe hiꞋauꞋa. 30 Tu Falisi be vehimeya ana tovehawala badiFalisi ahenao ma Yesu ana tomuliya agaidiya hiꞋalawolu-wolu higayo, “GavaiꞋona-yo wama takesi ana toyaudi betokoyona velugadiyao buye waꞋaꞋauꞋa?”

31 Ada Yesu yadi gahe ginogalini-yo gigahedi gigayo,“Badi yadi aulolo keke ma keke doketa againe hinana,tu toꞋaulolo ma nuwanuwadi doketa yana leme. 32 Adatoyamumu keke doketa yana leme hinaleleni amine,meda anafaiweya Iya gahobuꞋela be keke toyamumu ve-himeya hiꞋitaꞋitaveꞋavina-ma ganakovadi. Au gahobuꞋelatokoyona ganakovadi be yaku leme againe hinahagaviladifaꞋina.”

Labewaviyo faꞋina Yesu hitoliluveluvena.Madiu 9:14-15 Maki 2:18-20

33Tu Falisi Yesu higahenahigayo, “TovamoyaꞋainaYoniana tomuliya hilabelabewaviyo tu hiveꞋoveꞋoꞋola kadumeda ime Falisi ama tomuliya hihuluhuluva, tu a tomuliyama tova moyaꞋaina aꞋa hiꞋauꞋa bwai hiyuyu.”5:26: Md 8:13

Page 30: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 5:34 30 LUKE 5:39

34Yesu gigayo, “Tonagi aimo ana yoꞋo buye hinamiyamiana toveya, keke amifaiweya ana yoꞋo kalivadi wanave-himeyedi vaita nagi ana avemwamwala againe hinamiya-kawowo be aꞋa keke hinaꞋani. 35 Tu aimo tonagi hi-nanauwena lauveya ana toveya, au medema tovai-nadiana yoꞋo hinamiya-kawowo, aꞋa keke hinaꞋani. Medaanafaiweya Iya yaku kaliva buye amimiyami faꞋina kekehidalabelabewaviyo.” Au hidedemi Yesu gigahedi.

Dewa tuwaina kadu dewa ivaguna keke gidalubodada be

kanaveꞋatutamoꞋaini.Madiu 9:16-17 Maki 2:21-22

36 KaduꞋe Yesu gahetalahobuhobu saꞋeyana badiagaidiya gilukahihiyena gigayo, “KaꞋi kaliva nuwanuwanaaikeva gikoyo-ma ginabwadina digo, keke kaleko ivagunaagaine kasimina ginasikaninini bwadi faꞋina. KaꞋi hidedeamine gidahuluva, au kaleko ivaguna gisikaninina-ma gidakivekoyona, kadu bwadi kaleko ivaguna kekeaikeva tuwaina gidalubodani faꞋina ana ita tulina.37 Kadu keke tamo hakwadi oine ivaguna manugosekwafilidi tuwaina againe ginahiwani. KaꞋi hidede aminegidahiwana digo, oine ivaguna gidatubuga be kwafilidituwaina ahe gikwakwana-ma gidaꞋafolena ada au oinebabiya gidamadu-Ꞌowoga kadu kwafilidi gidakoyo. 38 Augilubodana be oine ivaguna kwafilidi ivaguna agaidiyahidahiwana. 39 Kadu keke tamo hakwadi oine tuwainahinayuni-yo muliya nuwanuwana oine ivaguna ginayuni.Au ginagahe ginagayo, Oine tuwaina anayu hagihagi-moꞋena.” Au hidedemi Yesu kaliva yadi dewa tuwainanuwadi giꞋabina-ma gigahetalahobuhobuyedi.

Page 31: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 6:1 31 LUKE 6:8

6Sabati ana vehimeya faꞋina.Madiu 12:1-8 Maki 2:23-28

1Tu sabati saꞋeyana againe Yesu ana tomuliya buye witiana faheya hinunudadana tu ana tomuliya hivebutu witinafona hikikikolukolu be himutumutuvemavemauna tuhiꞋauꞋa. 2 Tu badi tonagona tafatafalolodiyao adi eganaFalisi hiꞋitadi-yo higayo, “Gavadiyo sabati ana vehimeyakeke wadaꞋitaveꞋavini?”

3-4Yesu gigahedi gigayo, “Ada tokaiwabu Devida tuwai-moꞋena gimiyami-ma kahihinamaꞋi wahawahawana o kaꞋikeke? Tova saꞋeyana banaꞋe tobohiyaneyao buye mafugilaudi tu Yaubada yana manuweya giluku aꞋa Yaubadamatane hisena-ma givaina tu hawahawatana nonoganagiꞋana kadu yana kalivamomo giveledi be hiꞋana. MenaaꞋai-nadi moyaꞋaidi faꞋidiya hawahawatana tu abaveyaoana tofaisewagaga adifaiweya hinaꞋana.” 5 Au hidedemigigahedi kadu gigayo, “Iya TohobuꞋela sabati ana toꞋi-taveꞋavina. Kaliva yadi dewa sabati againe Iya gavehive-himeyena.”

Yesu kaliva nimana koyona sabati againe gikiveyamu-muna.

Madiu 12:9-14 Maki 3:1-66 Kadu sabati saꞋeyana againe manuwa-abavehawala

againe giluku be givehavehawala, ada kaliva saꞋeyanagimiyami nimana iꞋatagina gifwalele-vagata. 7 TuMosese yana vehimeya ana tovehawala kadu badiFalisi nuwanuwadi gaitoma saꞋeyana hinanuhagani-yo Yesu hinahawavekoyoyena faꞋina, hiꞋitaꞋita-kwanekwanena be hinaꞋitana kaꞋi nimakoyo sabati againeginakiveyamumuna o kaꞋi keke. 8Tu Yesu yadi nuwanuwa6:5: 2Veh 23:25 Yem 20:10 1Sam 21:3-6

Page 32: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 6:9 32 LUKE 6:17gihalamaneni-yo au nimakoyo againe gigahe gigayo,“Umidi be uꞋela weꞋai.” Au gitowamidi be gina Yesu liline.

9 Ada Yesu gigahedi gigayo, “Ganatoliluvaluvaagaimiya. Yada buki-vehimeya sabati faꞋinagavaimi givehimeyeda? KaꞋi kaliva sabati againekanakiveyamumuna o kaꞋi kanakivekoyona? KaꞋikanalugolegolena o kaꞋi kanaluveꞋalikana?”

10 Ada moyaꞋaidi gilumataviledi tu nimakoyo againegigahe gigayo, “Nima utune.” Au nimana gitunena adaauheꞋama giyamumu. 11 Tu vehimeya ana tovehawala beFalisi hinuwakoyoveꞋine, hivebutu hiveꞋagahegahe vaitagavaimi hinaga-yo Yesu hinaluveꞋalikani.

Yesu ana tomuliya tuwelo givenuwadadanedi.Madiu 10:1-4 Maki 3:13-19

12 Himiyami tu Yesu gina gilaka oyeya be ginaveꞋoꞋola,ada Yaubada againe giveꞋoꞋola-malalau. 13 Mala gilaunaana tomuliyamomo gikovadi be hiꞋela ada kaliva tuweloagaidiya givenuwadadana be givewagadi afositolo higabonana ana towahidadana. 14-16Adi egana hidede amine.Saimoni tu Yesu givewagana Fita, taina Anidulu, Yemesabe Yoni, Filifi, Batolomiu, Madiu, Tomasi, Yemesa Al-ifiyo natuna, Saimoni bana hivewagana yoꞋo miLomahivenibainedi-ma kalivana, Yudasi Yemesa natuna kaduYudasi-Isikaliyota bana Yesu nibaineyao nimadiya gi-hawavemogatalena amanadi.

Yesu kaliva moyaꞋaidi givelugadi.Madiu 4:23-25

17 Tu Yesu ana yoꞋo tuwelo givenuwadadanedi gi-havaina, buye hihobu babi lulubeꞋune himidi. Med-ede againe ana tomuliyamomo adi yoꞋo lakahina hiva-gaꞋauta kadu yoꞋoyoꞋo mali kaliva badi buye himiyami,6:11: Lu 14:1-5 Yo 7:23 Lu 11:53-54 6:14-16: Yo 6:70-71

Page 33: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 6:18 33 LUKE 6:24Yelusalema be Yudiya melalidi moyaꞋaina agaidiya hi-tauya kadu Taiya be Saidoni adi fafaliya taliyeya hitauyaamanadi. Badi hiꞋela be Yesu bonana hinanogalina kaduyadi aulolo againe ginasiveyawadi. 18Badi wayafunediyaofaꞋina vita hinuhagana-ma kalivai-dina Yesu gikiveyamu-mudi. 19AdamoyaꞋaidi higaluvaluva vaita hinakibwaꞋena,faꞋina yadi kaibwaꞋe againe faiwala Yesu againe giyemu bemedema againe adi siveyawa hivaina.

Tufoidi yadi wavemwamwala tufoidi yadi watagiya.Madiu 5:1-12

20Tu Yesu ana tomuliya giꞋitadadanidi gigahedi gigayo,“Omi gaveyao venuwahobu ana koyokoyo, yami

vemwamwala gavatubuga!Gavadi-yo? Aimo Yaubada yana itaveꞋavina againe

wamimiyami, aseꞋasemiya givehivehimeya.21 Omi gaveyao adamoya mafu gilaulaumi, yami

vemwamwala gavatubuga!Gavadi-yo? Aimo Yaubada ginaveꞋahiyauwami.Omi gaveyao adamoya watagitagi, yami vemwamwala

gavatubuga!Gavadi-yo? Aimo wanavelavelaiga.22Omi gaveyao kaliva hitalahagiyemi hivenikohiyemi hiꞋi-

hawadamanemi kadu Iya TohobuꞋela yaku kalivafaꞋina hihawavekoyoyemi yami vemwamwala ga-vatubuga!

23 E, hidedemi hinahuluvimi ana toveyawanavemwamwala wanagakahikahi, faꞋina ami laufatalakahina aimo lobameya gidadauda. WaꞋita, omihihuluvimi amine, meda bwanenediyao Yaubada bonanaana toꞋawatalatalaina hihuluvidi.24 Tu hoiyoi omi gaveyao adamoya wakalivamiyao!6:19: Lu 8:46

Page 34: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 6:25 34 LUKE 6:31Gavadi-yo? Yami abavemwamwala ahe babiya wanuha-

gana.25Hoiyoi omi gaveyao adamoya waꞋahiyauwa!Gavadi-yo? Aimo mafu ginalaulaumi.Hoiyoi omi yami waselakalaka wavelavelaiga!Gavadi-yo? Aimo wanaꞋaseꞋuꞋaulolo kadu wanatagitagi.26Hoiyoi omi kaliva moyaꞋaidi hinahawaveyamumuyemi-

ma kalivai-mina!WaꞋita, bwanenediyao falofita fwayafwayadiyao

hihawaveyamumuyedi, ada badi hihuluvidi aminemeda omi hihuluvimi.

Yesu tokivekoyo adi nuwakabubu faꞋina gilukahihi.Madiu 5:38-42

27 Tu omi moyaꞋaimi wavanevanenegeku-ma agaimiyagagahe. Badi hitalahagiyemi-ma wananuwakabuyedi.Badi hivenikohiyemi-ma agaidiya wanaꞋigibagibayamumuna. 28 Badi hiꞋalatabutabuyemi-ma faꞋidiyawanaveꞋoꞋola be higa Yaubada ginanuwakabubuyedi.Badi hikivekoyomi-ma faꞋidiya wanaveꞋoꞋola. 29 KaꞋitamo hakwadi navanavami ginatafina au fafalinawanahawahegena be ginatafina. Kadu kaꞋi tamo hakwadiami aikeva vewabana ginalemami, au ami seti kekewananuwaloloneni. 30 Gaveyao moyaꞋaidi tamo gavadifaꞋina hinaveꞋoꞋolemi, au wanaveledi. KaꞋi tamo hakwadiyami lokoloko ginavaina, au keke yaudiyewa faꞋinabana againe wanagahe. 31 GavaiyaꞋamine nuwanuwamikaliva omi hinahuluvimi, au medede amine kadu badiwanahuluvidi.

Hakwadi keke agaimiya gidaꞋigibagiba,medema wananuwakabubuyena.Madiu 5:43-48

6:26: Ais 66:2 Ais 61:3, Ha 7:16-17 Yo 16:2, 1Fi 4:14 6:26: Ye 5:1-6 6:31:1Fi 3:9

Page 35: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 6:32 35 LUKE 6:3632 KaꞋi tonuwakabubugaga wananuwakabubuyedi

tu keke tonuwalolona wananuwakabubuyedi,medema huluvai-nadi faꞋina Yaubada kekeginahawaveyamumuyemi. WaꞋita, tokoyona badihinuwakabubuyedi-ma kadu agaidiya hinuwakabubu.33 Kadu kaꞋi kaliva tufoidi agaimiya hinaꞋigibagibahagihagina ada badiꞋiyaogaga agaidiya meda omiwanaꞋigibagiba hagihagina, au medema huluvai-nadifaꞋina Yaubada keke ginahawaveyamumuyemi. WaꞋita,tokoyona toꞋigibagiba yamumuna agaidiya medahiꞋigibagiba yamumuna. 34 Kadu kaꞋi yami mani olokoloko badi kaliva adifaiweya hinaveleyewemi-mawanaveledi tu badi keke adifaiweya hinaveleyewemi-maagaidiya wananuwalolonena, au medema huluvai-nadifaꞋina Bana Yaubada keke ginahawaveyamumuyemi.WaꞋita, tokoyona mali tokoyona agaidiya hifolafolaka behiga aimo yadi folaka ana kiveyewa hinanuhagana.

35 Tu omi keke badi amine wanahuluva. Nibaimiyaowananuwakabubuyedi, agaidiya wanaꞋigibagiba yamu-muna kadu wanafolafolaka tu yami folaka ana kiveyewakeke wananuwenuweni. KaꞋi hidedemi wanahuluva, auaimo ami laufata lakahina wananuhagana kadu ami itavaita Tomiyagetane-moꞋane natuneyao amine. FaꞋinaBanaꞋe badi tonuwalolona kadu badi yana nuwakabubukeke hidavesiuleyeni-ma ginuwakabubuyedi. 36 Tamamilobameya gihinekalikaliyemi amine, meda omi kalivawanahinekalikaliyedi.” Au hidedemi Yesu gigahe.

Omi keke tovehimeya amine yo kaliva yadi dewawanalagani.Madiu 7:1-5

6:36: Lu 14:12-14 Ef 4:32, Yem 34:6-7

Page 36: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 6:37 36 LUKE 6:4237Kadu gigayo, “Keke tovehimeya amine yo mali kaliva

yadi dewa wanalagani be Yaubada kadu omi keke gi-nalagami. Keke mali kaliva wanahawavekoyoyedi beYaubada kadu omi keke ginahawavekoyoyemi. Malikaliva yadi koyona wanavenuwauluyena be Yaubada kaduyami koyona ginavenuwauluyena. 38 Wanafolafolakabe Yaubada kadu agaimiya ginafolafolaka. Yana folakahidede amine. Kaliva nauꞋa againe aꞋa ginadodona gi-naꞋatudonedonena kadu ana tufo ginadodo-havagilenatu ginaꞋahiwahiwana au yami vainuwana againe gin-abihiwana amine, meda Yaubada yana folaka lakahi-moꞋena agaimiya. KaꞋi omi lakahina amine wanafolaka,au Yaubada lakahina amine agaimiya ginafolaka. KaꞋikabiꞋona amine, kadu kabiꞋona.” Au hidedemi Yesu gi-gahe.

39 Kadu Yesu hidedemi gigahetalahobuhobuyedi gi-gayo, “Gavaimi be tomatakoyo tomatakoyohiyana edeyaginanagoyeni? Keke adifaiweya faꞋina adiꞋiselu awaloloagaine hinabeꞋu. 40 Tosikulu keke yana tovehawalayana nuwahuya gidatubuhegeni, tu tosikulu hinasikulu-Ꞌowoga yo yadi halamana yadi tovehawala yana halamanaamine.

41 Gavadi-yo ai ulana vaita koyona kabiꞋona aminetobohiya matane uꞋitaꞋitani tu ai-moꞋena vaita koyonalakahina amine tauni mataniya keke udanuwenuweni?42KaꞋi ai-moꞋena omataniya gidadauda-ma keke udaꞋitaꞋi-tani, au keke-moꞋa afaiweya tobohiya unagaheni unagayo,Tobohiyaku, ai ulanamata againe ganavaihegena. Omeyaluhei. Nagona ai-moꞋena tauni mataniya unavaihegena,higa ya dewa koyo-moꞋena unahegena, ada au afaiweyaunaꞋita-hagihagiyena be ai ulana tobohiya matane un-avaihegena, higa yana dewa koyona faꞋina unakivetuve-

Page 37: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 6:43 37 LUKE 6:49

tununa.Yesu kaliva yadi dewa ai guwana againe giluvefosena.Madiu 7:15-20

43 WaꞋita, keke tamo ai yamumuna guwana koyonagidaveguweni. Meda anafaiweya ai koyona keke guwanayamumuna gidaveguweni. 44Ai saꞋeyana saꞋeyana guwadiagaine kahalamanena. FaꞋina fiki keke ai-kawowo againekadakoluni, kadu kelefi keke aboda againe kadakoluni.45 Meda kaliva yamumuna aseꞋasena yamumuna faꞋinadewa yamumuna amine gihuluhuluva, kadu kaliva koy-ona aseꞋasena koyona faꞋina dewa koyona amine gihu-luhuluva. Gava nuwanuwa kaliva aseꞋasena givemaganaau medede amine gigahegahe.

Manuwa ana toꞋaiyogona adiꞋiselu kahihidi.Madiu 7:24-27

46 Gavadi-yo aku egana wayakayakahini wagagayo,Kaiwabu, Kaiwabu, tu keke bonaku wadaꞋabiꞋabini?47 Gaveyao agaikuya hiꞋelaꞋela bonaku hinoganogalina behiꞋabiꞋabina, medema manuwa ana toꞋaiyogona againeganaluvefosena. 48 BanaꞋe ma anafaiweya kaliva manuwagiyogona. Nagona babi giyalana tunugina ogola give-hobuna be kuga againe gibakina. Muliya gufa gihobuvaitamanuwa gidaꞋalugeni tu kaliva giyogo-hagihagiyenafaꞋina gidauda yamumuna. 49 Atu gaveyao bonakuhinoganogalina tu keke hidaꞋabiꞋabini, medema kalivayana manuwa makameya giyogona, keke ogola gi-daꞋaiyala. Tu muliya gufa gihobu againe manuwaauheꞋama gimadubeꞋu ada au giꞋayaweli-Ꞌowona.” Auhidedemi Yesu gigahe.6:42: Ye 2:13 Gah 19:17 Yo 13:16 6:45: Ye 3:10-12, Md 12:35 6:49:

Md 7:21 Ye 1:22

Page 38: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 7:1 38 LUKE 7:8

7Yesu Loma togiyomatana ana agetoga gisiveyawana.Madiu 8:5-13

1 Tu Yesu yana vehawala moyaꞋaina yoꞋo matadiyagilukahihiyena gihavaina, gina Kafeneumi againe.2Medede againe Loma togiyomatana saꞋeyana gimiyami,ada ana agetoga giꞋaulolo lakahina, kabisona gidaꞋalika.Ada togiyomatana nuwanuwana lakahina agetogai-nadi.3 Ada Yesu valeyana ginogalini-yo miYuda adi tonagonatufoidi Bana againe giꞋiveninisedi be hinayowanina,togiyomatana ana agetoga ginasiveyawana faꞋina.

4-5Yesu againe hiyemu-yo hiveꞋoꞋoladona higayo, “Hidatogiyomatana kaliva hagihagina. Gilubodana be yanaveꞋoꞋola udavenogalena, faꞋina nuwanuwana yada yoꞋokadu tauna yana maniya yama manuwa-abavehawalaKafeneumi againe gikivemididina.”

6-7 Au Yesu badi buye hina. Hinauna tu manuwahiꞋivedavedaꞋufona au togiyomatana tobohiyaneyaogiꞋiveninisedi be bonana Yesu againe hinayakahinavaita tauna gidagayo, “Kauveya, keke TauniunaꞋivewowologilogi, faꞋina iya keke kaliva yamumuku yoyaku manuweya afaiweya unaluku. Medema faꞋina keketauku gadakilakahiku-yo againiya gadaꞋela. Au mededeiunamiya tu unavehimeya be O bonaniga aku agetogaginasiveyawana. 8 Hidede amine afaiweya unavehimeyamaa gahalamanena, faꞋina iya kadu abavehimeya gavaina.Yaku tonagona yana vehimeya dibune gamimiyami,kadu yaku tolugaviyamomo yaku vehimeya dibunehimimiyami. Yaku tolugaviya saꞋeyana gavehimeyenagagayo, Una, ada au gitowamidi be gina. Kadu veluganagagahena gagayo, UꞋela weꞋai, ada au giꞋela. Kadu aku

Page 39: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 7:9 39 LUKE 7:17agetoga againe gagahe gagayo, Hidedemi unafaisewa, adaau yaku vehimeya amine gifaisewa.”

9 Ada Yesu togiyomatana bonana ginogalini-yo banafaꞋine giyaulowoga au gihagavilana yoꞋoyoꞋo himuliyena-ma agaidiya gigahe gigayo, “Biyao! Wona velemonakeke-moꞋa tamo kwanaIsileli yana wavetumaganagadanuhagani hida kwanaLoma yana vetumaganaamine.” 10 Ada au kaliva togiyomatana giꞋiveninisedi-mahiyewadi manuweya hiluku-yo agetoga ahe gibwaina-mahinuhagana.

Yesu sikwa natudi alikeya gisivemididina.11 Tu Yesu gimiyami tu gina melala ana egana Neini

againe. Ana tomuliya kadu yoꞋo lakahina hiveb-waꞋuliyena. 12 Melala tufone giyemuyemu tu toꞋalikahiwahiwahinauwena be hinahuyana. Bana toꞋalika sikwanatudi kwanatubuꞋeya ada yoꞋo lakahina sikwa hiveb-waꞋuliyedi. 13 Ada Kaiwabu giꞋitadi-yo gihinekalikaliyedigigahedi gigayo, “Keke wanatagiya.” 14 Au gina vayagikibwaꞋena ada towahi himididi-vagata. Yesu toꞋalikagigahena gigayo, “Kwamana, umidi!”

15 Gigahe-yo toꞋalika gimidi givebutu gigahegahe, adaYesu kwamana hinana giveleyewedi. 16 Au moyaꞋaidihimatautaveꞋine be Yaubada ana egana hikilakahina hi-gayo, “Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina lakahinaagaideya gilakayemu.” Kadu higayo, “Yaubada giꞋelabe ide yana yoꞋo ginaꞋitanuwakabubuyeda.” 17 Ada auvaleyai-nadi Yudiya melalina moyaꞋaina kadu awaꞋawan-ina moyaꞋaina gina giluyabuna.

Yesu Yoni Tobafitaiso yana toliluvaluva gifatana.Madiu 11:1-5

7:10: Yo 4:51 7:17: Lu 8:41-42,49-55 1Kin 17:21-24

Page 40: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 7:18 40 LUKE 7:2418 Tu mena Yesu yana gugai moyaꞋaina faꞋina Yoni

ana tomuliya hivenuwaꞋatana, bana Yoni aimo deliyagimiyami-tu. 19AuYoni ana tomuliya adiꞋiselu giyowanidibe Kaiwabu againe giꞋiveninisedi higa hinatoliluvelu-vena hinagayo, “Yaubada yana Tovegida ginaꞋela-ma imeabodabodana. KaꞋi OꞋeni bana kalivai-nina o kaꞋi kalivasaꞋeyana aimo anabodana?”

20 Ada badi kaliva adiꞋiselu ahe Yesu againe hiyemu-yo higahena higayo, “Yoni Tobafitaiso againiyagiꞋiveninisema ada nuwanuwana ginahalamanena kaꞋiOꞋeni Yaubada yana Tovegida aimo ginaꞋela-ma kalivai-nina o kaꞋi kaliva saꞋeyana aimo anabodana.”

21 Ada medema tovai-nadi Yesu kaliva moyaꞋaidiyadi aulolo tulina tulina agaidiya gisiveyawadi. Badiwayafunediyao gikiveyamumudi kadu tomatakoyo tufoidimoyaꞋaidi matadi gikiveyamumuna. 22Au Yesu Yoni yanakaliva gigahedi gigayo, “Wanana ada gavaimi wanogalinakadu waꞋitana-ma Yoni wanavenuwaꞋatana, higatomatakoyo matadi gimahalina, tovefela hinunudadana,tovedawodawowo yadi aulolo gihavaina, totagakweutagadi giꞋafolena, toꞋalika himididi-havagi, kadu koyokoyoVenuwaꞋata Yamumuna Yaubada yana kibababalafaꞋina hiꞋelaꞋela hinoganogalina. 23 Kadu Yoni yanatoliluvaluva inubaku faꞋina ma wanagahena hai kaliva IyafaꞋikuya keke gidanuwaluga medema yana vemwamwalagavatubuga!” Au hidedemi Yesu gigahedi.

Yesu Yoni Tobafitaiso faꞋina gilukahihi.Madiu 11:7-19

24 Badi Yoni ana tovenuwaꞋata ahe hina tu Yesu yoꞋoy-oꞋo agaidiya givebutu Yoni faꞋine gilukahihi gigayo, “BoiomiꞋiyao Yoni waꞋitana yamina babigaga againe ana7:23: Ais 35:5-6, Md 15:30-31, Mk 7:32-37, Lu 5:12-13, 7:12-16

Page 41: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 7:25 41 LUKE 7:31toveya, wanuwanuwa ma vaita gavadi wadaꞋitani? IsisiꞋubolimana againe gilewalewa amine, kaꞋi wana vaita kalivakowakowana wadaꞋitani? 25 Keke hidede amine wadaꞋi-tani tu wana be kaꞋi gavadi wanaꞋitani? KaꞋi kalivaana wavaigau vaita wadaꞋitani? Keke, faꞋina kaliva adivaigau kikaiwabuna kadu yadi walokoloko himimiyami-ma tokikaiwabu yadi manuwa lakahina againe him-imiyami. 26Au wanagaheku, omi wana kaꞋi gavadi wanaꞋi-tani? KaꞋi wavaitana Yaubada bonana ana toꞋawatalata-laina wanaꞋitani? E, wona velemona toꞋawatalatalainawaꞋitana tu bana Yoni ma toꞋawatalatalaina moyaꞋaidigikaiwabuhegedi. 27 Tuwai-moꞋena bana Yoni faꞋineYaubada bonana etoꞋetoladina gigahe higa vaita Yaubadayana Tovegida againe gidagahe gidagayo,UꞋita! Yaku tovenuwaꞋata ganaꞋiveninisenabe bana wai ginanagona,ya eda kaliva aseꞋasediya ginakidewedewena.28 Gagahemi bana Yoni kaliva moyaꞋaidi babiyahitubuyemu-ma gikaiwabuhegedi, tu gava kalivaana egana kabisona Yaubada yana yoꞋogaga agaidiyatu givetumagane-moꞋeku, medema Yoni ana eganaginakaiwabuhegena.” Au hidedemi Yesu gigahe.

29 Tu kaliva moyaꞋaidi kadu takesi ana toyaudi Yesuyana gahe hinogalina againe, higahe higayo, “Wona vele-mona Yaubada yana eda tunutunugina.” Hidedemi hi-gahe faꞋina boi hihawahegedi be Yoni gikivebafitaisoyedi.30 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisi beMosese yana vehimeya ana tovehawala Yoni yana bafi-taiso hidibutoyogena, ada medema againe Yaubada yanainuba badi faꞋidiya hikilowena.

31 Kadu Yesu gigayo, “Tu omi kaliva hida tovai-nadibabiya watubuyemu-ma gavadi amine yo ganahawalu-veluvemi? Yami huluva gava dewa againe ganaluvefos-

Page 42: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 7:32 42 LUKE 7:38eni? 32 Au omi weꞋoweꞋo amidiya, melaleya hihiyoto tuhivetavetaunega. YoꞋo saꞋeyana yoꞋo velugadi agaidiyahikovakova higayo,Modawa akalikalina tu omi keke wadavagavaga wa-

dayeluyelu.Alulaukuhi vaita alika ana tova amine tuomi keke wadatagitagiya.Gavaimi anaga-yo nuwami anakiveyamumuni?

33 Meda anafaiweya Yoni giꞋela ada keke aꞋa yamu-muna gidaꞋuꞋani kadu keke oine gidayuyuni, ada auomi wahawavekoyoyena vaita bana wayafunena. 34 TuIya TohobuꞋela gaꞋela ada aꞋa yamumuna gaꞋauꞋana oinegayuyuna, ada au kadu Iya wahawavekoyoyeku wagayo,WaꞋita, Bana hima toꞋa-faꞋila oine ana toyu-faꞋila, kadutakesi ana toyaudi kadu tokoyona velugadiyao giveve-tobohiyanedi. Hidedemi wagahe tu gavaimi anahuluva-yo nuwami anakiveyamumuni? 35 Tu Yoni kadu IyaꞋekuamaꞋiselu Yaubada yana nuwahuya againe kaꞋi vele-moꞋena afifaisewama yama faisewa guwana againe wana-halamanena.” Au hidedemi Yesu yoꞋo agaidiya gigahe.

Yesu kwamayoku udoꞋudona yana koyona giyawelina.36 Tova saꞋeyana tonagona tafatafalolodiyao adi egana

Falisi kalivana Yesu giyowanina be buye hinaꞋa. Yesugiyemu-yo giluku Falisi yana manuweya giꞋenolukekelabe ginaꞋa. 37 Mena melala againe kwamayoku saꞋeyadihimiyami yadi dewa udoꞋudona. Yesu Falisi yanamanuweya giꞋauꞋa-ma valeyana hinogali-yo bunama hi-wahina be hiꞋela, bunamai-nadi abaꞋaihiwaga kugakuganaagaine gidauda, kuga ana egana alabasita. 38 Au kwa-mayoku Yesu wakwaune hiꞋela Bana agene himidi hitag-itagi tu hivebutu matailudi againe agena hivebutana,7:35: Mal 3:1, Lu 3:2-6 Md 21:32 Lu 5:30

Page 43: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 7:39 43 LUKE 7:46ada uꞋudi tunugina againe hiluvehavehayana. Kadu yadiwaveꞋamohimohina agena hiveyaugina bunama againehibunamina.

39 Tu bana Falisi Yesu giyowanina-ma giꞋitadi-yonuwahinagene gigahe gigayo, “KaꞋi hida kaliva Yaubadabonana ana toꞋawatalatalaina velemona digo, gava kwa-mayoku hikibwaꞋeni ma gidahalamanena higa kwa-mayoku koyodi.”

40 Ada Yesu Falisi yana nuwahinage gihalamaneni-yogigahena gigayo, “Saimoni, yaku nuwanuwa saꞋeyanaagainiya ganagaheyena.” Bana gigayo, “Tovehawala, auugahe.”

41 Yesu givebutu gigahetalahobuhobuyena gigayo,“Wakalivana saꞋeyana kaliva luhei agaidiya manigivetalaiyena be aimo hinaveleyewena. Kaliva saꞋeyanaK5000 amine gibuki, kadu saꞋeyana K500 gibuki. 42 Kekeadifaiweya adi buki hinafatani againe, au adiꞋiselu adibuki giyawelina. Au unagaheku, kaliva adiꞋiselu aditonuwakabubu againe hinuwanuwa tu hadema kalivayana nuwanuwa lakahi-moꞋena?”

43 Saimoni gigayo, “Iya gavaita bana ana buki lakahi-moꞋena tu giyawelina-ma kalivai-nadi bana againe gin-uwanuwa lakahi-moꞋena.” Yesu gigayo, “Ika, ugahe vele-moꞋena.”

44 Gigahe-yo kwamayoku agaidiya gihagavilani tu Sai-moni againe gigahe gigayo, “Hida kwamayoku ahe uꞋi-tadi. Ya manuweya galuku gawakawaka tu yada dewawakawaka amine keke udahuluva. Keke udavehimeya-yogufa hidaꞋaliyeni-yo ageku hidakolani tu hida kwamayokumatailudiya ageku hivebutana ada uꞋudiya hiluvehave-hayana. 45 Veyauga againe keke udalusiuleyeku tu tovagaluku againe badi hivebutu ageku hiveyaugi-faꞋilina.46UꞋuku bunama againe keke udabunamini tu badi ageku

Page 44: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 7:47 44 LUKE 8:1-3

bunama wamagana againe hibunamina. 47Hidema faꞋinaagainiya gagahe, kwamayoku yadi koyona moyaꞋaina tuYaubada ahe giyawelidi faꞋina yadi nuwanuwa lakahinaagaikuya hiseyemaunena. Tu gava kaliva yana koyonakeke moyaꞋaina tu Yaubada giyawelina, medema yananuwanuwa Yaubada againe kabiꞋona.” Au hidedemi YesuSaimoni gigahena.

48 Tu kwamayoku agaidiya Yesu gigahe gigayo, “Yamikoyona ahe gayawelidi.”

49Hidedemi gigahe faꞋina wakawaka velugadiyao Banabuye hiꞋauꞋa-ma hivebutu hiveꞋagahegahe higayo, “Ha!Bana hima hida gava kaliva yo koyona giyawelidi?”

50 Tu Yesu kwamayoku gigahedi gigayo, “Wavetuma-ganeku faꞋina yami koyona adi aiyawela wanuhagana.Yami wanuwayamumu wanana.”

8Vevine tufoidi Yesu hivelugana.

1-3 Yesu gimiyami tu hivebutu melala moyaꞋainalakahidi be kabiꞋodi agaidiya ginunuwaliliuga, Yaubadayana itaveꞋavina ana VenuwaꞋata Yamumuna faꞋina gilu-lumamala. Ana tomuliya tuwelo hivebwaꞋuliyena kaduvevine tufoidi buyeꞋi, badi vevine-dina boi wayafunediyaokadu yadi waꞋaulolo tulina tulina tu Yesu gisiveyawadi.Vevine-moꞋedi hidede amine. Meli vineMagidala, banayafune seveni hiluvaiyena tu Yesu giwavidi amanadi.Yowana bana Susa vavinena, kalivai-nadi Helodi yanamanuwa hinagena adi toꞋitaveꞋavina. Susana kadu vevinevelugadiyao moyaꞋaidi. Badi vevine-dina Yesu hib-waꞋulina be taudiyao yadi giba againe Yesu ana tomuliyabuye hiꞋitaꞋitaveꞋavidi.7:50: Aba 18:4 Md 9:2-6 8:1-3: Lu 24:10

Page 45: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 8:4 45 LUKE 8:13Otova babi tulina tulina againe ana gahetalahobuhobu.Madiu 13:1-9 Maki 4:1-9

4 Tu kaliva moyaꞋaidi melala tulina tulina agaidiyahitauya be Yesu againe hiyoꞋoyoꞋo, ada hida gahetala-hobuhobu gilukahihiyena. 5 Gigayo, “Kaliva saꞋeyanayana otova witi nafona yana faheya ginauwena be gi-naꞋiyauyaulena. Witi nafona giꞋiꞋiyauyaulena tu tu-fona edeya gibeꞋu be kaliva hivagavebabidi ada manugahiꞋela be hiꞋana. 6 Kadu tufona babi dabodabona againegibeꞋu. Ada babi keke dubadubana faꞋina gikabukabutu giꞋawaꞋulodi. 7 Kadu tufona aboda againe gibeꞋu beaboda hinagene gikabu ada au yogo gifaiwala be witigilufaveꞋalikana. 8 Atu tufona babi yamumuna againegibeꞋu be gikabu ma gitabo yamumuna guwana hanaledihanaledi amine.” Au hidedemi Yesu gigahetalahobuhobutu gikovadona gigayo, “Omi kaliva watagami, au bonakuwadavenogalena.”

Yesu yana gahetalahobuhobu faꞋina gikivetuvetunu.Madiu 13:10-23 Maki 4:10-20

9 Muliya ana tomuliya gahetalahobuhobu-nadi anakaivila faꞋina Yesu hitoliluveluvena. 10 Yesu gigayo,“Yaubada yana itaveꞋavina ana nuwanuwa sevasevauyanaomi agaimiya giyauna tu mali kaliva agaidiya gaheta-lahobuhobugaga amine galukahihiyedi. Gagahetala-hobuhobuyedi be higa hinaꞋitaꞋita tu keke hinaꞋitahala-maneni, kadu hinanoganogala tu keke hinahalamaneni.

11 Tu gahetalahobuhobu ana kaivila hidede amine.Otova anafaiweya Yaubada bonana. 12 Witi nafonaedeya gibeꞋu-ma anafaiweya kaliva Yaubada bonana hino-galina tu muliya Setani gilakayemu be bona aseꞋasediyagivaihegena be higa Yaubada keke hinavetumaganeni-yo adi kibababala hinanuhagani. 13 Witi nafona babi

Page 46: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 8:14 46 LUKE 8:18dabodabona againe gibeꞋu-ma anafaiweya kaliva Yaubadabonana hinogalina be yadi wavemwamwala aseꞋasediyahisena. Tu bonana keke hidanuwa-nunauyeni adawalam-ina keke aseꞋasediya gidavegilili faꞋina tova kabisonagahivetumagana. Tu aladibidibi giyemaunidi ana toveyahinuwayewa. 14 Witi nafona abodeya ana nuwanuwaamanadi kaliva Yaubada bonana hinogalina tu tova hi-nunauwena againe hida babi ana vita ana kikaiwabuana gakahikahi nuwadi givaina faꞋina, gaitomai-dina yadivetumagana hilufaveꞋalikana, keke gidatabo. 15 Atu witinafona babi yamumuna againe ana nuwanuwa amanadikaliva Yaubada bonana hinogalina be yadi wanuwanuwatunutunugina kadu yadi waꞋidibumuhiga hikidonena, adayadi waꞋatuvefaꞋila guwadi hiseseyemaunena. Gahetala-hobuhobu ana nuwanuwa au hidede amine.”

Yaubada bonana ana venogala lamufa againe giluvefosena.Maki 4:21-25

16 Kadu Yesu gigahedi gigayo, “Keke tamo hakwadilamufa ginakabuni-yo avaeka hinagene o kaꞋi ivi dibuneginaseni. Au ana abasewadi againe ginasena be higa badimanuweya hiluku-ma matadi ginamahalina. 17 Gavadigavadi moyaꞋaina tova adamoya keke iꞋivemogatalinamedema aimo tova mulina kabuꞋavane ginalakayemu,kadu gavadi gavadi sevasevauyana medema aimo ma-halina ginaꞋiveyemaunina be moyaꞋaidi hinahalamanena.18 Hidema faꞋina Yaubada bonana wananogalina againe,wananogali-hagihagiyena. FaꞋina hai kaliva Yaubadayana nuwanuwa ginogalina be giꞋitaꞋitaveꞋavina, medemaagaine kadu nuwanuwa moyaꞋaina ginayauna. Atu haikaliva Yaubada yana nuwanuwa keke gidaꞋitaꞋitaveꞋavini,8:15: Lu 10:21 1Fi 1:23 Lu 18:18,22-24 8:15: Yo 6:28-29, Ye 1:22

Page 47: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 8:19 47 LUKE 8:25medema yana halamana kabiꞋona Yaubada ginavaihegenabe ginamiya-kawowo.” Hidedemi Yesu gigahe.

Yesu hinana kadu taineyao hilakayemu.Madiu 12:46-50 Maki 3:31-35

19 Tu Yesu hinana kadu taineyao hiꞋela hinaꞋitanatu yoꞋo lakahina faꞋina keke adifaiweya hidaꞋela Yesuliline. 20 Au tamo kaliva givenuwaꞋatana gigayo, “Hinabe taimomo edaꞋawaneya himidimidi, nuwanuwadi O hi-naꞋita.”

21 Tu Yesu yoꞋo agaidiya gigahe gigayo, “Badi gaveyaoYaubada bonana hinogalina be kadu hiꞋabiꞋabina,medema hinaku o kaikweyao.”

Yesu mala lakahina gihawatana be giꞋalovena.Madiu 8:23-27 Maki 4:35-41

22Tova saꞋeyana Yesu ana tomuliya buyewakeya hiyageada gigahedi gigayo, “Tobu yuwa fafaline kanadamana.”Au hilowoga. 23 Hinauna tu Yesu giꞋenonuwaulu.AuheꞋama bolimana lakahina oyeya gihobuꞋela be malakoyona tobu againe gilakayemu. Gufa waka hinagenegilukuluku ada abagilagi lakahina hinuhagana.

24 Badi tomuliya hina hiluvaguna higahena higayo,“Kauveya, Kauveya, kabisona kanaꞋalika!” Au Yesugimidi bolimana lefo lakahidi gihawatadi, auheꞋama malagiꞋatagona bolimana giꞋalovena.

25 Tu ana tomuliya gigahedi gigayo, “Hai yami ve-tumagana waseni?” Badi hiyaulowoga yadi wamatautahiveꞋagahegahe higayo, “Biyao! Bana hima gava kaliva yobolimana lefo givehimeyedi ma bonana hiꞋabina?”

Yesu kwanamiGadalini wayafunena gikiveyamumuna.Madiu 8:28-34 Maki 5:1-20

8:18: Md 25:20-29 8:21: Lu 11:27-28, Yo 1:11-13 8:25: Mk 9:20-24

Page 48: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 8:26 48 LUKE 8:3526 Tu Yesu ana tomuliya buye miGadala yadi fafali

againe hilakayemu, medema Galili ana fafali wamagig-ine. 27 Avaleya gihobu au kaliva saꞋeyana melaleyagitauya-ma gimaduhagana. Bana kaliva ma yafune hilu-vaiyena ada lauva tunugina konekonena gimiyami. Kadukeke manuweya gidamiyami au tomohuyahuya agaidiyagivemanuwa. 28-29 Tova moyaꞋaina yafune kaliva gilu-luvaiyena ada bulava kainumula againe nimana agenahiyogoyogona be hiꞋitaꞋitaveꞋavina tu au aiꞋadi bulavagigologolohina ada yafune kaliva giwavina be melala-gaga agaidiya gimiyami. Tu Yesu giyemu-yo yafunegivehimeyena be kaliva ginanuyabuyabuna. KalivaYesu giꞋitana againe, givebutu gikovakova Yesu agenegiꞋawawa gikovaꞋawafatafata gigayo, “OꞋeni Yesu YaubadaTomiyagetane-moꞋane Natuna. Gavadi iya agaikuyaunagani-yo uꞋela? Againiya gahawayafayafa keke un-akivetavetagigiku.”

30Au Yesu gitoliluveluvena gigayo, “Gavaimi a egana?”Bana gigayo, “Aku egana YoꞋo.” Hidedemi gigahe faꞋinayafune moyaꞋaidi hiluvaiyena. 31 Au yafune Yesu hih-awayafeyafena be keke kahu tunugi-vadavadaꞋaina againeginawavidi.

32 Tu yuwa oya fafaline bawe adi yoꞋo lakahinaadiga hilelele, ada yafune hihawayafeyafena be gina-hawahegedi bawe hinaluvaiyedi. Au gihawahegedi.33 Gihawahegedi-yo yafune kaliva hinuyabuyabuna bebawehiluvaiyedi, ada bawe adi yoꞋomatatabudi awaloloyahiꞋotahobu be tobu againe hitowaꞋalika.

34 Tu bawe adi tolufolofologahi hida gaitoma hiꞋita-yohiꞋota be hina, melala-moꞋena kadu awaꞋawanine menagaitomai-dina hilukahihiyedi. 35 Kaliva hinogalini-yohitauya be gavadi gilakayemu-ma hinaꞋitana. Ada Yesu

Page 49: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 8:36 49 LUKE 8:43againe hiyemu kaliva yafune hinuyabuyabuna-ma hin-uhagana, bana Yesu agene gihiyoto uꞋuna a giyamumube ana kaleko giꞋosena. HiꞋita-yo himatauta. 36 Adabadi toꞋita kaliva wayafunena gavaiyaꞋamine yana ya-mumu ginuhagani ma tomiyami agaidiya hilukahihiyena.37 Hilukahihi gihavaina Gadala ana fafali kalivai-dinamoyaꞋaidi Yesu hiveꞋoꞋolena be ginanuyabuyabudi, faꞋinahimatautaveꞋine. Au wakeya giyage be giyewana.

38-39 Tu kaliva yafune hinuyabuyabuna-ma Yesu gi-hawayafeyafena gigayo, “Iya O buye kadana.” TuYesu giꞋatuveyewana gigayo, “Uyewa ya melaleya begavadi lakahina Yaubada o faꞋiniya gigugaiyeni-ma kalivaagaidiya unalukahihiyena.” Ada au kaliva gina gavadilakahina bana faꞋine Yesu gigugaiyena-ma kaliva moy-aꞋaidi agaidiya gilukahihiyena, gina melala giluyabuna.

Yailo natuna kwamayoku yana aulolo kahihina.Madiu 9:18-19 Maki 5:21-24

40 Tu Yesu tobu fafaline giyewana againe, yoꞋo yuwad-edei yadi wavemwamwala hilusiuleyena faꞋina moy-aꞋaidi hiyoꞋo be hibodabodana. 41-42 Tu kaliva saꞋeyanagiꞋela ana egana Yailo, bana manuwa-abavehawala anatonagona saꞋeyana. Au Yesu againe giꞋiboꞋula-moꞋa gi-hawayafeyafena higa yana manuweya gidaꞋela, faꞋinanatuna vinetubuꞋeya ana malamala tuwelo giꞋaliꞋalika.Ada au Yesu ginauna tu yoꞋo hiveveꞋatuwahega tu himid-ififina.

Kwamayoku Yesu ana kaleko bwatana gikibwaꞋena kahi-hina.

Madiu 9:20-22 Maki 5:25-3443 Yesu yoꞋo hinagediya ginauna tu kwamayoku

saꞋeyana buye hinauna, bana yana vaikohi be dayagina8:38-39: Lu 4:34

Page 50: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 8:44 50 LUKE 8:51tova moyaꞋaina gimadu-vagata. Tuwaina givebutugiꞋuꞋaulolo be ginunauwena malamala tuwelo, doketaagaidiya yana lokoloko moyaꞋaina givehavaina tu kekeadifaiweya. 44 Kwamayoku Yesu wamuline giꞋela be anakaleko bwatana gikibwaꞋena, ada auheꞋamanadi dayaginagihayahaya.

45AuYesu gigayo, “HakwaꞋadi gikibwaꞋeku?” MoyaꞋaidihivekeke ada Fita gigahena gigayo, “Kauveya, yoꞋoyoꞋohimidififi be hiveveꞋatuwahega.”

46 Tu Yesu gigayo, “Keke tu tamo hakwadi gikibwaꞋekube yaku faiwala bana againe gina ma a gaꞋayaunena.”

47 Au kwamayoku Yesu ahe gihalamanena ma giꞋitanaagaine, yana wavetatava giꞋela Yesu agene giꞋiboꞋula-moꞋa, ada kaliva moyaꞋaidi matadiya yana kaibwaꞋe in-ubana gihawavemogatalena kadu yana maduyamumufaꞋina gilukahihi. 48 Au Yesu gigahena gigayo, “Natuku,uvetumaganeku faꞋina ubwaina. Ya wanuwayamumuunana.”

Yesu Yailo natuna alikeya gisivemididina.Madiu 9:23-26 Maki 5:35-43

49 Yesu aimo gilulukahihi tu kaliva saꞋeyana manuwa-abavehawala ana tonagona ana egana Yailo yanamanuweya gitauya-ma giyemu Yailo gigahena gigayo,“Natu kwamayoku yawaina gihavaina. Keke TovehawalaunaluveꞋavaleni-yo unaꞋaliye-kawowoni.”

50 Tu Yesu kwamana valeyana ginogalini-yo Yailo giga-hena gigayo, “Keke unamatauta, au unavetumaganeku benatu ginayamumu.”

51Ada manuweya giyemu-yo yoꞋo moyaꞋaidi luku faꞋinagihawatadi tu Fita Yoni Yemesa kadu kwamana tamana8:48: Lu 6:19

Page 51: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 8:52 51 LUKE 9:5hinana badiꞋiyaogaga Bana buye hiluku. 52 Ada moy-aꞋaidi hitagitagigina hitagitagilauhawa, tu Yesu giga-hedi gigayo, “Auwe tagiya, kwamana keke gidaꞋalika augiꞋenonuwaulu.”

53 Kwamana velemoꞋena giꞋalika ma hihalamanenafaꞋina moyaꞋaidi Yesu hihawavelaigena. 54 Tu Yesu kwa-mana nimana giꞋabina gikova gigayo, “VineweꞋoweꞋo,umidi.” 55Au aluꞋaluwana kwamana againe giyewana adaauheꞋama gimidi. Ada Yesu givehimeya gigayo, “TamoaꞋa kwamana wavele be giꞋani.” 56 Tu tamana hinanahiyaulowoga tu gihawatadi be gavadi gilakayemu-makeketamo hakwadi againe hinalukahihiyeni.

9Yesu yana yoꞋo tuwelo kaliva adi veluga faꞋina

giꞋiveninisedi.Madiu 10:5-15 Maki 6:7-13

1 Tu Yesu ana tomuliya tuwelo gikovavagaꞋauhidi adafaiwala kadu abavehimeya giveledi be adifaiweya ya-fune moyaꞋaidi hinawavidi kadu kaliva auloloya hina-siveyawadi. 2 Au giꞋatuhegedi be Yaubada yana itaveꞋav-ina faꞋina hinalumamala kadu toꞋaulolo hinakiveyamu-mudi. 3 Ada gigahedi gigayo, “Keke tamo gavadi yaminaagaine wananauweni, keke aiwala keke fose keke aꞋa kekemani wanawahini. Kadu keke aikeva luhei wananauweni.4 Gava manuwa againe wanamidiluku, medede againewanamiyami be wanalowoga. 5 Kadu gava melalaagaine wanayemu tu keke hinavetobohiyanemi, medemamelalai-nadi wanahegena againe fwayafwaya agemiyawanavagahegehegena, higa Yaubada yana nuwakoyo badiagaidiya ana iyaꞋiyaya.” Au hidedemi Yesu ana tomuliyagivenuwaꞋatadi.8:56: Md 8:4

Page 52: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 9:6 52 LUKE 9:12

6 Au hilowoga melala tulina tulina agaidiya hinuwalil-iuga, Yaubada yana VenuwaꞋata Yamumuna hiluma-malena, melala moyaꞋaina agaidiya kaliva hisiveyawadi.

Helodi Yesu faꞋine nuwana givegafoꞋuyaꞋuya.Madiu 14:1-2 Maki 6:14-16

7-8Tu bana Helodi Galili ana tovehimeya gaitoma moy-aꞋaina gilakayemu-ma valeyadi ginogalina, ada kalivamoyaꞋaidi Yesu inubana hiꞋabigahegaheyena faꞋinaHelodinuwana givegafoꞋuyaꞋuya. Tufoidi higahe vaita Yoni To-bafitaiso alikeya gidamididi-havagi. Kadu tufoidi higahevaita Elaiya gidayemuna-havagi. Kadu tufoidi higahevaita Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina saꞋeyanatuwaina gimiyami-ma gidamididi-havagi. 9 Bana Helodigigahe gigayo, “Iya gavehimeya be Yoni uꞋuna hinikehe-gena tu hida hima hakwaꞋadi-yo valeyana tulina tulinaganoganogalini?” Ada au tova gilelelena be higa YesuginaꞋitana.

Yesu kaliva faifi tausani giveꞋadi.Madiu 14:13-21 Maki 6:30-44 Yoni 6:1-15

10 Tu afositolo hiyewadi-yo gavadi gavadi moyaꞋainahigugaiyena-ma Yesu hivenuwaꞋatana. Au ginauwedibe melala ana egana Bedasaida againe hitogavehaila behinaveyawai. 11 Tu yoꞋoyoꞋo Yesu ana tomuliya buyehami hina ma hinogalina againe, himuliyedi. Hiyemu-yo Yesu gilusiuleyedi, ada Yaubada yana itaveꞋavina faꞋinagilukahihiyedi kadu gaveyao yadi waꞋaulolo medema gi-siveyawadi.

12 Tu mala givebutu gisilavina tomuliya tuwelo Yesuagaine hiꞋela higayo, “YoꞋo unaꞋatuhegedi be melala9:6: Lu 10:4-11, Af 13:51 9:9: 1Kin 17:17-24 Mk 6:27

Page 53: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 9:13 53 LUKE 9:20

edaꞋuoya kadu awaꞋawanidi agaidiya hinana adiga hinaki-monena abadauda hinalelena. FaꞋina hida melalagagaagaine kamimiyami.”

13 Tu Bana gigahedi gigayo, “Auwe, omi wanaveꞋadi.”Badi higayo, “Beledi kabiꞋodi faifigaga kadu igana luheiime agaimeya gidadauda. Hima gavana-yo hida yoꞋohalaadiga anana anakimoneni?”

14 Hidedemi higahe faꞋina kaliva adi yoꞋo 5,000 amine.Tu Yesu ana tomuliya gigahedi gigayo, “Wanagahedi behinahiyoto adi loi fifiti fifiti amine.” 15 Au hidedemitomuliya hihuluva. YoꞋo higahedi be moyaꞋaidi hihiy-oto. 16 Hihiyoto-yo Yesu aꞋa faifi kadu igana luhei gi-vaidi digo lobameya giꞋitalele Tamana againe givesiule,au aꞋa gikihinehineni-yo ana tomuliya giveledi be higayoꞋo agaidiya hinafolakena. 17 Ada au moyaꞋaidi hiꞋa behiꞋahiyauwa, ada adi tufo tomuliya hikwakwana feyawatuwelo kwadakwada againe hivemagadi.

Fita Yesu inubana faꞋina gihawavemogatala.Madiu 16:13-20 Maki 8:27-30

18 Tova saꞋeyana Yesu anakaibe gimiyami tugiveꞋoveꞋoꞋola ada ana tomuliya Bana liline himiyami.Au gitoliluveluvedi gigayo, “Iya inubaku faꞋina kalivagavaimi higahe?”

19 Badi higayo, “Tufoidi higahe vaita O Yoni Tobafi-taiso. Kadu tufoidi higahe vaita O Yaubada bonana anatoꞋawatalatalaina ana egana Elaiya. Kadu tufoidi higahevaita toꞋawatalatalaina saꞋeyana tuwaina gimiyami-magidamididi-havagi.”

20 Yesu gigayo, “Tu omiꞋiyao Iya vaita hakwaꞋadi magavaimi wagahe?” Fita gibonalaufata gigayo, “OꞋeniYaubada yana Tovegida Keliso.”9:20: Mk 6:14-16 Yo 6:68-69

Page 54: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 9:21 54 LUKE 9:26Yesu yana aulolo yana alika gilukahihiyena.Madiu 16:21-23 Maki 8:31-33

21 Fita Yesu inubana faꞋina hidedemi gigahe-yo Yesuana tomuliya gihawatadi be Bana Yaubada yana Tovegidama keke tamo hakwadi againe hinahawavemogataleni.22 Kadu gigayo, “Iya TohobuꞋela aku vehimeya gavainahiga aulolo moyaꞋaina kaliva nimadiya gananuhagana.Kaliva lakahidiyao ada abaveyao ana tofaisewa kikai-wabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawalahinakiloweku. Au kaliva hinaluveꞋalikaku tu aiyetaanaveto againe Yaubada ginasivemididiku.”

Yesu ana muliya faꞋina vita kananuhagana.Madiu 16:24-28 Maki 8:34-38 Yoni 12:23-26

23 Tu Yesu moyaꞋaidi agaidiya gigahe gigayo, “Gavakaliva nuwanuwana tavagiku ginamafuna, medema gilu-bodana be tauna yana nuwanuwa gidavenuwauluyena,ada Iya agaikuya gidavetomuliya-yo tova tova gidahawa-hegena be vita tulina tulina gidanunuhagadi. 24Ada gavakaliva keke nuwanuwana Iya agaikuya ginahawahegeni tutaunaga faꞋina ginanuwanuwa tova moyaꞋaina, medemayawaina ginanuhegena. Atu gava kaliva ginahawa-hegena be aku vetumagana faꞋina yawaina ginanuhe-gena, medema yawai-vagahina ginanuhagana. 25 KaꞋikaliva babi ana lokoloko matatabuna ginavai-Ꞌowona tutauna yawaina o kaꞋi aluꞋaluwana yana miya hagihag-ina ginanuhegena digo, keke tamo gavadi yamumunaginanuhagani. 26 FaꞋina hai kaliva keke nuwanuwanabana yaku kaliva be bonaku givetumaganena ma yoꞋomatadiya ginahawavemogataleni yadi hawavelaiga gi-matausena faꞋina, medema faꞋine aimo tova mulina Iyakeke ganagahe vaita bana yaku kaliva. E, Iya TohobuꞋelaTauku yakuwakikaiwabuKamaku yanawakikaiwabu yana

Page 55: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 9:27 55 LUKE 9:35tovenuwaꞋata mahamahalidiyao yadi wakikaiwabu buyeganayewaꞋela ana toveya, bana faꞋine keke ganagahevaita yaku kaliva. 27 Gagahe velemoꞋena agaimiya tu-foimi hidedei wamidimidi-ma aimo keke alika wananuha-gani tu nagona Yaubada yana abavehimeya yana yemuwanamidiꞋitana.” Hidedemi Yesu gigahe.

Yesu lobama ana nuya kikaiwabuna giꞋosena.Madiu 17:1-8 Maki 9:2-8

28 Mena gahegahe Yesu giyakahina be aiyeta eitaamine himiyami tu Yesu Fita Yoni Yemesa ginauwedibe oyeya gilakavedi, higa wesedei ginaveꞋoꞋola faꞋina.29 GiveꞋoveꞋoꞋola tu magigina ana ita tulina gilakayemuada ana vaigau gikwayanuwanuwa. 30-31 Ada auheꞋamaYaubada yana kaliva luhei tuwai-moꞋena himiyami-ma adi egana Mosese kadu Elaiya yadi wamahalinaveꞋakinamanamalina lobameya hihobuꞋela Yesu buyehilulukahihi. Yadi veꞋagahegahe againe Yesu Yelusalemaagaine ginaꞋalika be gavaiyaꞋamine Yaubada yananuwanuwa alikai-nadi againe ginalakayemu velemoꞋenama hilukahihiyena. 32 Tu Fita tobohiyaneyao buyehidauda faꞋina wowodi gifwalele, ada hiꞋenoviladi againeYesu yana mahalina veꞋakinamanamalina hiꞋitana, kadukaliva adiꞋiselu Bana buye himidimidi-ma hiꞋitadi. 33 AdaMosese Elaiya hivebutu Yesu hinuyabuyabuni tu Fita Yesugigahena gigayo, “Kauveya, ime O buye kamimiyami magilubodana. Vada tohiye anayogodi, saꞋeyana O faꞋiniya,saꞋeyana Mosese faꞋine, kadu saꞋeyana Elaiya faꞋine.” Tugavaimi gigahegahe ma keke gidahalamaneni.

34 Aimo gigahegaheni tu buhibuhi gihobu tomuliyaadiꞋitoto giwaꞋutagodi. Ada buhibuhi gikevadi againehimatauta. 35 Ada buhibuhi hinagene agoꞋago saꞋeyana9:27: Md 10:38-39 Lu 12:9

Page 56: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 9:36 56 LUKE 9:44hinogalina gigayo, “Bana hidevama Natuku Banagaluwafana amanadi. Au bonana wanavenogalena.”36 Ada agoꞋago giꞋagolohini-yo Yesu anakaibe gimiyamima hiꞋitana. Ada hiveꞋawaꞋibodena medema aiyetai-dinagavadi tamo hiꞋitana-ma keke tamo hakwadi againehidalukahihiyeni.

Yesu kwamana wayafunena gisiveyawana.Madiu 17:14-21 Maki 9:14-29

37 Bogi hida mala gilauna oyeya hihobuꞋela-yo yoꞋolakahina Yesu himaduhagana. 38 Ada auheꞋama kalivasaꞋeyana yoꞋo agaidiya gikova gigayo, “Tovehawala,gahawayafeyafe be natuku udaꞋitanuwakabubuyenafaꞋina bana kwanatubuꞋeyana. 39 Bana wayafunena adayafune gikiveꞋavini-yo auheꞋama gikovaꞋawafatafata,ada yafune gikivefavefanina au awabugo giꞋalaꞋala-hiwahiwagena. Yafune gififaiwala giꞋiꞋivekiꞋoninaginunauwena keke gidamadunuyabuyabuni. 40 Adaa tomuliya gahawayafeyafedi be hinawavina tu kekeadifaiweya.”

41 Au Yesu gigahedi gigayo, “Omi kaliva tova adamoyawatubuyemu-ma yami nuwanuwa keke tunutunugina,kekemaꞋita wadavetumaganeku. Malamala gavaiyehi omibuye kanamiyami be ganaꞋatuvefaꞋilemi tu yami vetuma-gana ginayemu? Au natu uꞋaliye weꞋai.”

42 Kwamana aimo giꞋelaꞋela tu yafune giꞋatagifatafatababiya gibaini-yo gikivefavefanina. Tu Yesu yafunegihawatana kwamana gikiveyamumuna be tamanagiveleyewena. 43 Ada Yaubada yana faiwala lakahinafaꞋina kaliva moyaꞋaidi hiyaulowoga.

44 Tu yoꞋo Yesu yana gugai moyaꞋaina faꞋina aimohiyauyaulowoga tu Bana ana tomuliya gigahedi gigayo,9:36: 2Fi 1:17-18 Lu 13:33 Md 12:17-18, Lu 3:22

Page 57: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 9:45 57 LUKE 9:53“Hida bonaku wananogalina be utumiya wanasena. IyaTohobuꞋela makewa kaliva nimadiya hinahegenauweku.”45Tumenayana gahe ananuwanuwahifaniyena. Yaubadanuwanuwai-nadi badi agaidiya gisevauyena be keke adi-faiweya hinahalamaneni. Ada gahe-nadi ana toliluvaluvafaꞋina himatauta.

Hakwadi kikaiwabuna Yaubada matane?Madiu 18:1-5 Maki 9:33-41 Yoni 13:20

46 Bana Yesu gigahe-yo ana tomuliya hivebutu hivek-wageya higa hakwadi badi agaidiya kikaiwabu-moꞋena.47-48 Yesu yadi nuwahinage giꞋayauneni-yo kwamanakabiꞋona giꞋabina be liline gisiꞋaliyena ada gigahedi gi-gayo, “Hai kaliva hida kwamana aku eganeya gina-siveꞋauyena, medema vaita Iya ginasiveꞋauyeku. Adahai kaliva Iya ginasiveꞋauyeku, medema vaita BanaꞋegiꞋiveniniseku-ma ginasiveꞋauyena. FaꞋina gava kalivamoyaꞋaimi agaimiya ana egana kabiꞋo-moꞋena, medemamakewaꞋe kikaiwabu-moꞋena.”

49 Yesu gigahe-yo Yoni gigahena gigayo, “Kauveya,kaliva saꞋeyana aꞋitana, bana yafune a eganeya giwaviwa-vidi tu ahawatana, faꞋina bana keke ime tomuliya amayoꞋokalivana.”

50 Yesu gigahedi gigayo, “Keke wanahawatani. WaꞋita,gava kaliva keke ami nibaina, medema tobohiyami.”

MiSameliya Yesu hikilowena.51Tu tova giluvedavedaꞋufo be Yaubada Yesu lobameya

ginasilakahina, ada au yana waꞋatuvefaꞋila Tauna give-himeya be Yelusalema againe ginana. 52 Ada tomaduy-owayowana giꞋiveninisedi be wai hinagona, miSameliyayadi melala saꞋeyana againe hiluku be higa Bana yanayemu faꞋina hinakidewadewa. 53 Tu miSameliya miYuda9:45: Lu 9:22 9:50: Lu 22:24-27, 14:11

Page 58: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 9:54 58 LUKE 9:62

keke hidavetobohiyana, ada miSameliya hihalamanenaYesu yana nuwanuwa againe Yelusalema ana fou gi-tutuna be ginana faꞋina keke yadi melaleya hidaveg-aꞋauleni. 54Ada ana tomuliya Yemesa be Yoni miSameliyayadi kilowa hinogalini-yo higayo, “Kauveya, gavaimi un-uwanuwa? KaꞋi anavehimeya be aiꞋalaꞋalata lobameyaginahobuꞋela ginaꞋalayaweyawelidi?” 55 Tu Yesu gihagav-ilana be gidakeyedi. 56Ada au mali melala againe hina.

Kaliva adiꞋitoto Yesu ana muliya faꞋina higa-wayoga.Madiu 8:18-22

57 Edeya hinauna tu kaliva saꞋeyana Yesu againe gigahegigayo, “Gahawahegeku be haꞋamine haꞋamine unana, iyakadu O buye kanana.”

58 Bana Yesu gigayo, “GaluꞋeta-walawalaꞋa adi wagoukadu manuga adi waꞋuba tu Iya TohobuꞋela yaku abamiyakeke, kadu yaku abaveyawai keke. Au aku muliya vitana.”

59 Kadu kaliva saꞋeyana againe gigahe gigayo, “Un-amuliyeku.” Tu bana gigayo, “Kauveya, udahawa-hegeku be gadamiyami tu kamaku gadatauni-yo gadaꞋelagadamuliye.”

60 Tu Yesu gigahena gigayo, “Badi yawaidi ivagunakeke amanadi, yadi toꞋalika hinatauna. OꞋeni ma unanaYaubada yana yoꞋogaga ana luku faꞋina unalumamala.”

61 Kadu kaliva velugana gigayo, “Kauveya, iyaganamuliye tu udahawahegeku be nagona aku unumagadalukafoiyedi.”

62 Yesu gigahena gigayo, “Gava kaliva givebutu IyafaꞋikuya gifaisewa tu muliya ginuwanuwaluga be taunayana faisewa againe giyewana, medema Yaubada yanayoꞋo ana luku faꞋina keke anafata.” Au hidedemi Yesubonana.9:56: Lu 17:11 9:62: Lu 14:26,33 Fl 3:13

Page 59: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 10:1 59 LUKE 10:910

Yesu tomuliya 72 giꞋatuhegedi.1 Muliya Kaiwabu Yesu kadu tomuliya velugadiyao 72

givegidedi be melala lakahidi be kabiꞋodi agaidiya to-muliya luhei luhei amine giꞋatuhegedi be wai hinanag-ona. Tu Yesu Tauna melalai-dina agaidiya aimo gi-nana. 2 Gigahedi gigayo, “AꞋa moyaꞋaina giveꞋafa aminekaliva moyaꞋaidi himimiyami nuwadi ahe giludigadigagabe hinavetumaganeku, tu bonaku ana tolaumamala vaitafaha ana toyaudi amine ma keke moyaꞋaidi. MedemafaꞋina Tonifaha againewanaveꞋoꞋola be yana tolaumamalaginaꞋiveninisedi be yana faha hinahegeꞋauꞋauta. 3 Auwanana be kaliva wanalumamaledi. Tufoidi hinaveni-bainemi faꞋina, omi vaita sifi kabiꞋodiyao amine tu badigaluꞋeta manimaninidiyao adi egana wolivi amine hi-nafadiya wanana. 4 Keke mani ana abasewadi keke fosekeke ageyafayafa wananauweni, kadu keke edeya wanan-umidimidi kaliva buye wanalulukahihina.

5 Gava manuweya wanaluku againe yami gahewanamidisena wanagayo, Siule, Yaubada yananuwakabubu againe wanamiyami. 6 KaꞋi tonimanuwanuwanuwana vetobohiyana, au yami gahenuwakabububana againe wasena-ma ginaduva-vagata. Tu kaꞋikeke amine, kadu yami lusiule wanavaiyewena beyadi vemwamwala keke. 7 Manuwa saꞋeyanaga againewanamiyami, gava aꞋa gava bwai matamiya hinasena,medema wanaꞋana wanayuna. FaꞋina yaku tofaisewagilubodadi be adi laufata hinavaina. E, keke malimanuweya wanaꞋabimiyamiyanana.

8 Gava melala againe wanaluku be hinavegaꞋaulemi begavadi matamiya hinasena, medema wanaꞋana. 9 Kadumena melalai-nadi againe toꞋaulolo wanasiveyawadi

Page 60: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 10:10-11 60 LUKE 10:15ada wanagahedi wanagayo, Yaubada lilimiya giꞋela,nuwanuwana yana itaveꞋavina againe wanamiyamibe aseꞋasemiya ginavehivehimeya. 10-11 Tu gavamelala againe wanaluku be hinadibutoyogemi,medema yadi edaꞋawaneya wanahobu wanagayo,Yami melala ana fwayafwaya agemeya gifotafotana-ma agaimiya avagavagahegehegena, higa Yaubadayana ilaꞋa agaimiya ginayemu-ma ana iyaꞋiyaya. Tuhidedemi wanahalamanena higa Yaubada lilimiya giꞋela,nuwanuwana yana itaveꞋavina againe wanamiyamibe aseꞋasemiya ginavehivehimeya. Au hidedemiwanagahedi. 12 Boi tuwai-moꞋena miSodoma dewa koyo-moꞋena hififaisewana. Tu gagahemi badi kalivai-dinaomi yaku kaliva hinakilowemi faꞋina, adi matahiwadimiSodoma adi matahiwadi ginatubuhegena aimovedewayauga ana toveya.”

Melala keke hidanuwaviladi-ma Yesu givehoiyoiyedi.Madiu 11:20-24

13 Kadu Yesu gigayo, “Hoiyoi miKolasini! HoiyoimiBedasaida! Tova vita-moꞋena agaimiya ginalakayemu.Gavadi-yo? KaꞋi aituha fifiwaladi omi hinafamiyagafaisewadi-ma badi miTaiya miSaidoni kaliva koyodiyaohinafadiya gadafaisewadi digo, badi tuwai-moꞋenayadi dewa koyona hidahegena hidaludabudabuhidaveꞋofu au hidahiyoto, higa yadi nuwavilana anaiyaꞋiyaya hidaꞋiveyemaunina. 14 Tu aimo vedewayaugaana toveya omi miKolasini kadu miBedasaida amimatahiwadi miTaiya miSaidoni adi matahiwadiginatubuhegena, faꞋina yaku aituha fifiwaladi waꞋitaditu keke wadavetumaganeku. 15 Ada omi miKafeneumi10:12: Mk 6:7 Yo 4:35 Md 10:7-14 1Ko 9:6-7, 1Ti 5:18 10:12: Af 13:50-51

Aba 19:24-25,27-28

Page 61: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 10:16 61 LUKE 10:21ma nuwanuwami taumiyao ami egana wanakilakahinavaita lobameya wadalaka tu abaga koyona againehinahegehobuyemi.”

16 Ada au Yesu ana tomuliya agaidiya gigahe gigayo,“Hai kaliva omi givenogalemi, medema Iya givenogalekutu hai kaliva omi gikilowemi medema Iya gikiloweku, adahai kaliva Iya gikiloweku, medema BanaꞋe giꞋiveniniseku-ma gikilowena.”

Tomuliya 72 yadi wavemwamwala hiyewadi.17 Tu badi tomuliya 72 boi Yesu giꞋiveninisedi be yadi

faisewa hiluyabuna-ma yadi wavemwamwala hiyewadi.Yesu againe higahe higayo, “Kauveya, badi yafune nono-gana a eganeya avehimeyedi-ma bonama hiꞋabina.”

18 Yesu gigahedi gigayo, “Nama auheꞋama gisinamanaamine, Setani yana faiwala giꞋagolohini-yo lobameyagiꞋakakilina-ma gaꞋitana. 19 Wanogali! Yaku faiwalaahe gavelemi higa vaita oloto atagikwamana wanava-gadi tu keke hinayovami. Hida yaku faiwala againeSetani yana faiwala wanavagatagona, ada keke tamogavadi anafaiweya ginakivekoyomi. 20 Tu balaumakoyodiyao wavehimeyedi be bonami hiꞋabina faꞋina,keke wanavemwamwala. Au ami egana lobameyaYaubada yana buki againe giꞋetoladina, hidema faꞋinawanavemwamwala.”

Yesu givemwamwala lakahina.Madiu 11:25-27, 13:16-17

21 Medema tovai-nadi AluꞋaluwa Mahalinavemwamwala lakahina Yesu givelena ada Yesu gigayo,“Kamaku, OꞋeni lobama be babi ana Kaiwabu. Oagainiya gavesiule faꞋina yaku vehawala ana nuwanuwa10:16: Yow 3:4-8, Emo 1:9-10, Sak 9:3-4 Ais 14:13-15 Yo 5:23 10:20: Ais

14:12, Ha 12:8-9 Sam 91:13 Ha 3:5, 20:12

Page 62: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 10:22 62 LUKE 10:26badi tonuwahuya agaidiya usevauyena be kekehinahalamaneni faꞋina, tu badi tonaufani vaita kwamanakabiꞋona amine agaidiya uhawavemogatalena. IkaKamaku, ya nuwanuwa hagihagina amine au aheuhuluva.” Hidedemi Yesu giveꞋoꞋola.

22 Kadu Yesu gigayo, “Kamaku gaitoma moyaꞋaina ni-makuya gisedi. Keke tamo hakwadi Iya Yaubada Natunaaku itaꞋita gidahalamaneni velemoꞋena, au Bana Kamakuanakaibe gihalamane-moꞋeku. Ada keke tamo hakwadiKamaku ana itaꞋita gidahalamaneni velemoꞋena, au IyaNatuna akukaibe gahalamane-moꞋena, kadu gava kalivaagaine Iya nuwanuwaku Kamaku ganaꞋivemogatalina, aubana ginahalamanena.”

23Yesu hidedemi gigahe-yo ana tomuliya agaidiya giha-gavilana badiꞋiyaogaga gigahedi gigayo, “Hida yaku gugaififiwalana waꞋitahalamanena faꞋina yami vemwamwalagavatubuga! 24 FaꞋina agaimiya gagahe Yaubada bo-nana ana toꞋawatalatalaina kadu tokikaiwabu moyaꞋaidinuwanuwadi yaku faisewa omi waꞋitaꞋitana-ma hinaꞋi-tana, tu keke hidaꞋitani. Kadu nuwanuwadi yaku ve-hawala omi wanoganogalina-ma hinanogalina, tu kekehidanogalini.” Au hidedemi Yesu gigahe.

KwanaSameliya ana nibaina edeya givelugana-maana gahetalahobuhobu.

25 Tova saꞋeyana vehimeya ana tonuwahuya saꞋeyananuwanuwana Yesu ginavebauna faꞋina gitowamidi be gi-toliluveluvena gigayo, “Tovehawala, gavadi ganagani-yoyawai-vagahiku gananuhagani?”

26 Yesu gigahena gigayo, “Mosese yana buki-vehimeyaagaine gavaimi giꞋetoladini? Gavaimi uhawa?”10:24: Lu 8:9-10 Yo 3:35 1Fi 1:10

Page 63: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 10:27 63 LUKE 10:3527 Bana gibonalaufata gigayo, “AseꞋase matatabuna

kadu aluꞋaluwa matatabuna kadu ya faiwala matatabunakadu nuwa matatabuna Yaubada ya Kaiwabu againeunahawahege-Ꞌowona be Bana againe unanuwanuwalakahina. Kadu vehimeya saꞋeyana ma, Tauni unuwak-abubuye amine tobohiyamomo unanuwakabubuyedi.”

28 Yesu gigayo, “Ubonalaufata yamumuna. Hidedeamine unahuluva be yawaini velemoꞋena unanuhagana.”

29 Tu vehimeya ana tonuwahuya nuwanuwana taunawowona ginahawalakalakahina faꞋina Yesu againe gigahegigayo, “HakwaꞋadi tobohiyaku?”

30 Yesu gigahetalahobuhobuyena gigayo,“KwanmiYuda saꞋeyana Yelusalema againe gitauya beYeliko againe gihobuhobu tu tomunugakaiꞋafu hiꞋela,ana vaigau hivehalilina be himunukoyokoyona vaitahidaluveꞋalikani tu hinuyabuyabuna. 31 Gimiyamitu abaveyao ana tofaisewa saꞋeyana mena edai-nadiagaine ginauna ada kaliva giꞋita-yo ginuvekemena.32 Meda anafaiweya manuwa-tafalolo ana tofaisewasaꞋeyana abagai-nadi againe giyemu ada kaliva giꞋita-yo kadu ginuvekemena. 33 Tu muliya kwanaSameliyamiYuda adi nibaina ma mena edai-nadi amine ginaunatu kaliva gidauda-ma againe giyemu ada giꞋita-yogihinekalikaliyena. 34 Kaliva againe gina ana koliyabunama kadu oine againe gilumulamulani-yo gifafana.Gifafana gihavaina yana yomuyomu againe gidodona digowakawaka-manuwa againe giꞋaliyena be giꞋitaveꞋavina.35 Bogi hida mala gilauna kabala luhei ana foseyagiꞋihobuna tonimanuwa givele tu gigahena gigayo,Kaliva unaꞋitaveꞋavina ada mani gavaiyehi banafaꞋine unahegena, medema aimo ganayewaꞋela againeunagaheyena-ma ganafatana.”

Page 64: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 10:36 64 LUKE 10:4236 Yesu gigahetalahobuhobu gihavaina vehimeya

ana tonuwahuya gitoliluveluvena gigayo, “Gavaiyami?Kaliva adiꞋitoto agaidiya gava kaliva bana kalivatomunugakaiꞋafu himununa-ma givetobohiyanenivelemoꞋena?”

37 Vehimeya ana tonuwahuya gigayo, “BanaꞋe ana to-hinekalikali amanadi.” Yesu gigayo, “Kadu o unana medaunahuluva.”

Yesu Mata be Meli agaidiya giwakawaka.38 Tu Yesu ana tomuliya buye hinauna tu melala

saꞋeyana againe hilakayemu. Medede againe kwamayokusaꞋeyana ana egana Mata yana manuweya givegaꞋauledibe hinaꞋa. 39 Kadu taina gimiyami ana egana Meliada bana Kaiwabu agene gihiyoto yana vehawala gi-vanevanenegena. 40 Tu Mata aꞋa ana kidewadewa againegiꞋidamodamo faꞋina Meli againe giꞋagoꞋuga. Au giꞋelaYesu againe gigahe, “Kauveya, uꞋita. Keke iya faꞋikuyaudanuwanuwa tu kaiku nonogana gihiyoto be gim-imiyami tu akukaibe gafififaisewa. Au udagahena be iyagidavelugaku.”

41 Tu Kaiwabu gigahena gigayo, “Ho Mata, gaitomamoyaꞋaina agaidiya nuwa ginanauna lakahina tuidamodamo againe uvedivediwe. 42 Au gaitomasaꞋeyanaga giluboda. Meli gavadi gilubodana-maagaine gihawahegena. Yaku gahe ana vanenega againegihawahegena faꞋina keke ganahawatani.”

11Yesu veꞋoꞋola faꞋina givehawala.Madiu 6:5-14, 7:7-11

10:37: Md 22:34-40 2Veh 6:5 Lo 10:5 Yo 4:9 10:42: Yo 11:1-2 Yo 6:27

Page 65: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 11:1 65 LUKE 11:101 Tova saꞋeyana Yesu giveꞋoveꞋoꞋola. GiveꞋoꞋola gi-

havaina ana tomuliya saꞋeyana gigahena gigayo, “Kau-veya, bana Yoni ana tomuliya veꞋoꞋola givehawalediamine, meda ime udavehawalema.”

2 Yesu gigahedi gigayo, “WanaveꞋoꞋola againe hidedeamine wanagahe wanagayo,Tamama, a egana mahamahalina anaveꞋamohimohinena.Ya abavehimeya ana tova gidalakayemu aseꞋasemeya.3Aiyeta saꞋeyana saꞋeyana amaga udavelevelema.4Yama koyona O udavenuwauluyena, faꞋina gaveyaomoy-

aꞋaidi agaimeya hikoyomedema yadi koyona kadu ime avenuwauluyena.Kadu keke aladibidibi againe unahawahegema.”VeꞋoꞋola faꞋina hidedemi Yesu givehawala.

5-6 Kadu gigahedi gigayo, “KaꞋi agaimiya kaliva saꞋeyaudaꞋenonuwaulu tu bogi nafone tobohiya saꞋeyanaagainiya gidalakayemu ada keke tamo aꞋa againiyagidadauda, au tobohiya velugana yana manuweya udanaudagahena udagayo, Kusebo, tobohiyaku saꞋeyana yananaagaine agaikuya gilakayemu, ada keke tamo aꞋa agaikuyagidadauda-yo bana faꞋine ganakidewadewa, faꞋina aꞋatohiye udaveleku.

7Tu kaꞋi tobohiya vetawaneya gidagahe gidagayo, KekeunakiveꞋiveꞋitaku. Wana ahe gafalina natukweyao buyeaꞋenobala. Au keke akufaiweya ganamidi tamo gavadiganavele. 8E gavaiyami? Keke-moꞋa ginamidi aꞋa ginavelebana tobohiya faꞋine tu ya veꞋoꞋola againe uꞋatuvefaꞋilabe bana keke nuwanuwana wowomumu ginanuhaganifaꞋina, ginamidi be gavadi nuwanuwa ma ginavele.

9 Ada Iya gagahemi, wanaveꞋoveꞋoꞋola beYaubada ginavelemi. Wanalelele be wananuhagana.WanakikifisifisiꞋa be Yaubada wana ginayauna. 10WaꞋita,

Page 66: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 11:11 66 LUKE 11:18gaveyao hiveꞋoveꞋoꞋola medema Yaubada nimanehinavaina, kadu gaveyao hilelele medema hinanuhagana,ada gaveyao hikikifisifisiꞋa medema agaidiya Yaubadawana ginayauna.

11 Omi kaliva wanogali! KaꞋi natumiyao hidaꞋela hida-gayo, Kamaku, tamo igana gadaꞋana, ma kaꞋi keke iganatu oloto wadaveledi? Keke. 12 O kaꞋi hidaveꞋoꞋolahidagayo, Kamaku, tamo kamukamu foudi gadaꞋana, makaꞋi atagikwamana wadaveledi? Keke. 13 Omi tokoy-ona tu nuwakabubu hagihagina natumiyao waveleveledi.Atu kaꞋi Tamada lobameya wanaveꞋoveꞋoꞋolena amine,BanaꞋe AluꞋaluwa Mahalina agaimiya ginahawahegenaginahawahege-moꞋena.”

Yesu yana faiwala inubana kaꞋi Yaubada againeo kaꞋi Setani againe?Madiu 12:22-37 Maki 3:20-27

14 Tova saꞋeyana Yesu kaliva wayafunena ginuhagana.Bana kalivai-nadi yafune giluvaiyena faꞋina, awana giꞋa-bodana. Ada Yesu yafune giwavi-yo kaliva awana gilaꞋanabe givebutu gilukahihi. Au yoꞋo hiyaulowoga. 15 Tu tu-foidi higayo, “Biyelisibuli Yesu gifaiwalaveleni-yo yafunegiwaviwavidi, bana yafune adi tokaiwabu higa Setani.”16Kadu tufoidi nuwanuwadi hinavebauna faꞋina, higahenahigayo, “Aituha fifiwalana unafaisewani-yo O ya inubavelemoꞋena Yaubada againe ma anahalamanena.”

17 Tu Yesu yadi nuwanuwa gihalamanena ada giga-hedi gigayo, “Hai fafali ana melala tulina tulina buyehilulugaviya, medema taudiyao hinavehavaidi. Kaduhai yoꞋo ana kaliva tova moyaꞋaina buye hivekwavek-wageya, medema hinaꞋabiꞋotaꞋota be taudiyao hinave-havaidi. 18 Meda anafaiweya kaꞋi Setani tauna yana11:13: Lu 18:5 Yo 14:13-16

Page 67: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 11:19 67 LUKE 11:24yoꞋo ginavenibainedi, bana tauna yana yoꞋo ginavehavaidiada au yana abavehimeya ginahavaina. Omi wagahevaita Biyelisibuli higa Setani gidafaiwalaveleku-yo ya-fune gadawaviwavidi. KaꞋi Setani hidedemi gidafai-walaveleku digo, ana nuwanuwa vaita tauna yana yoꞋogidawaviwavidi. Hima keke hidedemi. 19 Hida wagahevaita Biyelisibuli yana faiwala againe yafune gadawa-vidi. KaꞋi Iya Biyelisibuli yana faiwala againe gawa-vidi digo, hakwadi yami kalivamomo faiwala giveledi-yo yafune hiwavidi? KaꞋi Biyelisibuli faiwala giveledi?Keke-moꞋa. Omi wagahe-kawowo ma taumiyao yamikaliva hinavenuwaꞋatami. 20 Atu kaꞋi Iya Yaubada yanafaiwala againe yafune gawavidi amine o Yaubada yanaitaveꞋavina againe wavebutu wamimiyami aseꞋasemiyagivehivehimeya.

21 KaꞋi kaliva fifiwalana yana wafuluma yana wagiyoyana manuwa giꞋitaꞋitaveꞋavina, au yana lokolokomoyaꞋaina ginada yamumuna. 22 Tu kaꞋi kalivasaꞋeyana gifaiwalahegena-ma ginaꞋela ginamununabe ginafaiwalahegehegena, au yana fuluma yana giyogivetumaganena-ma ginanauwena ada yana yabwanaginafolakena.

23 Hai kaliva keke tobohiyaku, medema nibaiku kaduhai kaliva tomuliya adi yaudi againe keke gidavelugaku,medema gihuluva vaita kaliva gidawavidi be keke hina-muliyeku.”

KaꞋi kaliva boi wayafunena ma AluꞋaluwa Mahalina kekeginaluvaiyeni, au yafune ginayewana.Madiu 12:43-45

24 Kadu Yesu gigayo, “KaꞋi yafune kalivaginanuyabuyabuna amine, ginanauna aiꞋaveya11:23: Md 9:32-34 Md 12:38, 16:1 Kl 2:15

Page 68: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 11:25 68 LUKE 11:31abaveyawai ginalelena. KaꞋi ginalele-wayoga au ginagayo,Ganana be yaku abamiyami ganuyabuyabuna-maagaine ganayewaku. 25 E, bana yafune ginalakayemuyana manuwa yegayegana ma ginanuhagana vaitatamo hakwadi gidaꞋihagihagiyeni. 26 Au kadu ginanatobohiyaneyao yafune seveni ginavegaꞋauledi be badimoyaꞋaidi kaliva hinaluvaiyena. Bana yafune nagonakoyona tu yafune seveni koyo-moꞋedi. Nagona kaliva yanamiyami koyona tumuliya yafunemoyaꞋaidi hinaluvaiyenaagaine yana miyami ginakoyo-moꞋa.”

Gaveyao yadi wavemwamwala velemoꞋena?27 Yesu hidedemi gigahegahe tu kwamayoku saꞋeyadi

yoꞋo agaidiya Bana againe hikova higayo, “Badikwamayoku O hivenatune be hivehuhu amanadi yadiwavemwamwala.”

28 Tu Yesu gigayo, “Ika tu badi Yaubada bonanahinogalina be hiꞋabina amanadi yadi vemwamwala ga-vatubuga.”

IyaꞋiyaya saꞋeyana Yona againe Yesu gilukahihiyena.Madiu 12:38-42 Maki 8:11-12

29 Kaliva hiyoꞋoyoꞋo tu Yesu givebutu gigayo, “Omikaliva tova adamoya babiya watubuyemu amanadi yaminuwanuwa koyo-moꞋena. Nimaku ana iyaꞋiyaya walele-lena. Atu keke mena iyaꞋiyaya wanaꞋitani. Au iyaꞋiyayasaꞋeyanaga ganavehawalemi, higa iyaꞋiyaya Yaubada bo-nana ana toꞋawatalatalaina ana egana Yona againegilakayemu-ma amine. 30 FaꞋina gava iyaꞋiyaya tuwai-moꞋena Yona giyemaunena medema miNiniva faꞋidiyaamine, meda Iya TohobuꞋela iyaꞋiyaya omi kaliva tovaadamoya babiya watubuyemu amanadi faꞋimiya. 31 Aimotova mulina vedewayauga ana toveya fafali saꞋeyana11:28: Lu 8:21, Ha 1:3

Page 69: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 11:32 69 LUKE 11:36wabolimaneya ana tokaiwabu kwamayoku hinatowamidibe omi hinahawavekoyoyemi. FaꞋina tuwai-moꞋena yuwalauveya hitauya be miIsileli yada tokaiwabu Solomoniyana vehawala nuwahuyahuyana hinanogalina. Atutova adamoya yaku vehawala Solomoni yana vehawalagitubuhegena tu omi keke nuwanuwami wananogalini.32 KaduꞋe tova mulina vedewayauga ana toveya miNinivahinatowamidi be omi hinahawavekoyoyemi. FaꞋina badimiNiniva bana Yona yana laumamala hinogalina againehivenogalena be hinuwaviladi. Tu omi wanogali! BanaYona yana laumamala gaitoma lakahina, tu tova adamoyayaku laumamala wanogalina-ma gaitoma lakahi-moꞋenatu omi keke wadavenogaleni.” Au hidedemi Yesu yoꞋogigahedi.

Nuwada ana lamufa faꞋina Yesu gilukahihi.Madiu 5:15-16, 6:22-23

33 Kadu gigayo, “KaꞋi kaliva lamufa ginakabuna, kekeginasevauyeni o kaꞋi avaeka againe ginavetalabodani,keke. Au ana abasewadi againe ginaselakahina bebadi manuweya hinaluku-ma matadi ginamahalina.34Matami vaita nuwami ana lamufa amine. KaꞋi matamiitaꞋitaꞋeyana amine nuwami matatabuna mahamahalina.Tu kaꞋi matami itaꞋitalugana amine, nuwami matatabunauyuꞋuyuyuna, nuwanuwaluga againe wamimiyami.35 Medema faꞋina wanaꞋitaveꞋavimi nuwami vaitamahamahalina tu velemoꞋena uyuꞋuyuyuna. 36 Au kaꞋinuwami matatabuna mahamahalina tu keke tamo uyuyugidadauda, au omi velemona mahamahalimiga lamufayana mahalina gituvemahalimi amine.”

Yesu Falisi be vehimeya ana tovehawala gihawavekoyoyedi.Madiu 23:1-36

11:32: Yon 3:4-10 1Kin 10:1-10 11:36: Lu 8:16

Page 70: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 11:37 70 LUKE 11:4437Yesu gilukahihi gihavaina tonagona tafatafalolodiyao

adi egana Falisi kalivana Yesu giyowanina be buye hinaꞋa.Au giluku giꞋenolukekela be ginaꞋa. 38Yesu keke gidaven-imakola tu giꞋauꞋa. Bana Falisi giꞋita-yo giyaulowoga.

39 Au Kaiwabu gigahena gigayo, “Omi Falisi waꞋitami,ami gowa ami nauꞋa kwauna wakolakolana tu hinagenabwanebwanenena gidadauda amine, meda wowomiwaꞋihagihagiyena tu nuwahinagemi kaiꞋafu nuwanuwakoyo-moꞋena againe gimaga. 40 Omi kwavakwavamiyao!Yaubada keke wowomiga gidabubuni. Au kadunuwahinagemi gibubuna faꞋina luhei wanaꞋihagihagiyedi.41Gavadi gavadi ami foseya gidadauda, medema koyokoyoagaidiya wanafolakena be yami yegayega velemoꞋena mamoyaꞋaidi matadiya wanaseyemaunena.

42 Atu hoiyoi omi Falisimomo! Aimo vita lakahinawananuhagana. FaꞋina vehimeya kabiꞋona waꞋitaveꞋavina,higa gaitoma-kawowo naiyaꞋauꞋa saikuku mawa gavadigavadiwamagana ami kevakeva ana kivehivehimala faꞋinawavaivaina be Yaubada yana tufowaseusena, tu vehimeyalakahina kekewadaꞋitaveꞋavini. Omi kekewadanuwanuwatunutunugina kadu yami nuwanuwa keke Yaubada againewadaseuseni. Mena vehimeya lakahina nuwanuwatunutunugina Yaubada ana nuwanuwa wadaꞋitaveꞋav-ina tu kadu vehimeya kabiꞋona wanaꞋitaveꞋavina, higaYaubada yana tufo wanaseusena.

43 Hoiyoi omi Falisimomo! Aimo vita lakahinawananuhagana. FaꞋina nuwanuwami manuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya abavetogakikaiwabuna againe wanavetoga, kadu kalivaabakimokimone againe yadi waveꞋamohimohinahinalusiuleyemi.

44 Hoiyoi omi Falisimomo! Aimo vita lakahinawananuhagana. FaꞋina omi vaita lahi keke ana

Page 71: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 11:45 71 LUKE 11:50-51tutuꞋala be kaliva hivagavagana vaita babi-kawowo, tuhinagena gilada. Meda kaliva wowomi hiꞋitaꞋitana vaitahagihagimiyao tu aseꞋasemiya bwanene gidadauda.” Auhidedemi Yesu gigahe.

45 Tu vehimeya ana tonuwahuya saꞋeyana gigahenagigayo, “Tovehawala, mena ya gahe againe vaita udagahekadu ime kaliva koyomeyao.”

46 Yesu gigayo, “Meda hoiyoi omi vehimeya anatonuwahuya! Kadu omi aimo vita lakahina wananuha-gana. Yami vehawala tulina tulina au vitana, vaita vain-uwana lakahina kaliva wadaveꞋavalani tu taumiyao menavehimeya ana itaveꞋavina againe keke maꞋita wadavelu-gadi.

47Hoiyoi omiꞋiyao, aimo vita lakahina wananuhagana!FaꞋina Yaubada bonana ana toꞋawatalatalainatuwai-moꞋena bwanenemiyao hiluveꞋalikadi-ma aditomohuyahuya wakidewedewena. 48 Hidedemiwakidewedewena faꞋina bwanenemiyao yadi luveꞋalikaomi wahalamanena ma waseyemaunena, kadu mena yadidewa koyona wahawaveyamumuyena. Badi Yaubadayana kaliva hiluveꞋalikadi tu omi adi tomohuyahuyawakidewedewena. 49 Au hidedemi wahuluva faꞋinatuwai-moꞋena Yaubada Tonuwahuya-moꞋa gigahe gigayo,Bonaku ana toꞋawatalatalaina kadu ana towahidadanaagaidiya ganaꞋiveninisedi. Tufoidi hinakivekoyoditufoidi hinaluveꞋalikadi. 50-51 Tuwai-lokalokana Yaubadababi gimidibubuna ana toveya be hinunauwena tovaadamoya badi bwanenemiyao Yaubada bonana anatoꞋawatalatalaina moyaꞋaidi hiluluveꞋalikadi. Ebeliana luveꞋalika againe hivebutu be Sakalaiya againehinunauwena, bana atudidiga liline manuwa-tafaloloana edaꞋawaneya hiluveꞋalikana amanadi. Taumadigagahemi omi kaliva tova adamoya babiya watubuyemu-

Page 72: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 11:52 72 LUKE 12:3ma bwanenemiyao yadi luveꞋalika ana laufata omiwanawahina.

52 Hoiyoi omi vehimeya ana tonuwahuya! Aimo vitalakahina wananuhagana. Yaubada ana halamana ana kihiwaꞋabina. Kaliva nuwanuwadi Yaubada yana nuwanuwahinahalamanena tu omi badi agaidiya keke wadayauni.Omi keke Yaubada ana halamana againe wadahawa-hegemi, ada badi nuwanuwadi hinahalamanena-ma wa-hawatadi.” Au hidedemi Yesu vehimeya ana tonuwahuyagidakeyedi.

53-54 Yesu gilukahihi gihavaina Falisi yana manuweyagihobu be gina. Tu badi Falisi kadu vehimeya anatonuwahuya hivebutu yadi waꞋagoꞋuga hiꞋawaꞋawalavenakadu hitoliꞋuyeꞋuyena be higa yana bonalaufata againehinavebauna.

12Keke kaliva wanamatausedi, au Yaubada.Madiu 10:26-31

1 Tu Falisi hidedemi hihuluva tu kaliva moyaꞋai-moꞋedi hiyoꞋoyoꞋo be hiveveꞋagevagatagona. HiyoꞋoy-oꞋo tu nagona Yesu givebutu ana tomuliya agaidiyagilukahihi gigayo, “Falisi ahenaomeyadi luhei. Yadi dewavaita isi keke kadaꞋitani tu falawa hinagene ginauna-maamine. Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be yadi nuwalugakeke agaimiya ginadamana. 2 Yadi nuwaluga keke adi-faiweya hinasevauye-vagahini. Gavadi gavadi adamoyasevesevauyana, au medema aimo kabuꞋavane ginayemu.Kadu kaliva yadi nuwahinage aimo kaliva moyaꞋaidi hi-nahalamanena. 3 Medema faꞋina gavadi uyuyuya waga-hekauyena, medema aimo kaliva yoꞋoya hinanogalina.11:53-54: Lu 14:1 Md 15:1-2 Aba 4:8, 2Kah 24:20-21 11:53-54: Lu 6:11,

19:47, 20:19, 22:2

Page 73: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 12:4 73 LUKE 12:10Kadu gava bona vetawaneya waꞋalakululuyena, medemaaimo kabuꞋavane didigeya kaliva agodi lakahina hi-nalukahihiyena.

4 Tobohiyakweyao ganagahe agaimiya. Badiwowomi hinakivekoyona be wanaꞋalika amanadi kekewanamatausedi, tu muliya kadu keke tamo adifaiweyaagaimiya gavadi hinagani. 5 HakwaꞋadi wanamatausena-ma ganavehawalemi. E, Bana Yaubada wanamatausena,faꞋina wowomi hinaluveꞋalikani-yo Bana anafaiweyaginavehimeya be aluꞋaluwami abaga koyona againeginahegena. Ika, gagahemi BanaꞋe wanamatausena.6 Manuga mukumukudiyao faifi yabune amine fataditoea luhei amine tu keke tamo manuga saꞋeyana Yaubadagidavenuwauluyeni. 7 Tu wanogali! Utuutu uꞋumiya anakilagalaga Tamami gihalamanena. Au keke wanamatautafaꞋina Yaubada matane omi manuga wakaiwabuhegedi.”

Hawavemogatala o vekeke Yesu faꞋine yoꞋo matadiya.Madiu 10:32-33, 12:32, 10:19-20

8 “Kadu gagahemi hai kaliva keke ginamatautatu yoꞋo matadiya ginagahe ginagayo, Iya Yesu yanakaliva, medema faꞋine Iya TohobuꞋela Yaubada yanatovenuwaꞋata matadiya ganagahe ganagayo, BanaꞋe yakukaliva. 9 Tu hai kaliva ginamatauta be yoꞋo matadiyaginavekekeyeku ginagayo, Iya keke Yesu yana kaliva,medema faꞋine Yaubada yana tovenuwaꞋata matadiyaganamidi ganagahe ganagayo, BanaꞋe keke yaku kaliva.

10 Gava kaliva Iya TohobuꞋela ginahawavekoyoyeku,medema yana koyona Yaubada ginayawelina,tu gava kaliva AluꞋaluwa Mahalina againeginagaheꞋihawadamana, medema yana koyona Yaubadakeke-moꞋa ginayawelini.12:7: Md 16:12 Ye 4:12 Lu 12:24

Page 74: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 12:11 74 LUKE 12:2011 Ada omi wamuliyeku faꞋina aimo manuwa-

abavehawala againe hinanauwemi be tonagona kadutovehimeya agaidiya hinavekotumi ana toveya, kekewananuwanuwa lakahina vaita gavaimi wanabonalaufatao kaꞋi gavaimi wanagahe. 12 FaꞋina medema bai-nadiagaine AluꞋaluwa Mahalina gavaimi wanagahe maginaꞋalavelevelemi.”

Wakalivana kwavakwavana ana gahetalahobuhobu.13 Yesu gilulukahihi tu kaliva saꞋeyana yoꞋo agaidiya

gigahena gigayo, “Tovehawala, kawaku unagahena betamama laꞋovina ginafolake-hagihagiyena, bana tufonaiya tufona.”

14 Tu Yesu gigayo, “Kaliva unogali! HakwaꞋadiaku vehimeya giseni-yo kaliva laꞋovina ganafolakeni?”15 Au moyaꞋaidi agaidiya Yesu gigahe gigayo, “Tau-miyao wanaꞋitaveꞋavimi be italuvadiga tulina tulina kekenuwami ginavaini. Kaliva yawaina velemoꞋena kekelokoloko kikaiwabuna moyaꞋaina againe gidaveꞋinuba.”

16 Kadu Yesu hida gahetalahobuhobu gilukahihiyenagigayo, “Wakalivana saꞋeyana gimiyami yana babi againeaꞋa moyaꞋaina giyaudi. 17 Au nuwahinagene ginuwanuwagigayo, O hima yaku faha lakahina be yaku bolu gimaga-moꞋa. Gavaimi ganagani? 18 Au tauna yana nuwahi-nage gifatana gigayo, O bolu kabiꞋona ganayawelini tuvelugana lakahina ganayogona be medema againe yakufaha yaku lokoloko moyaꞋaina ganaꞋiveꞋaveꞋahina. 19 Adaagaikuya ganagahe ganagayo, Keke fwaya! Yaku faha yakulokoloko lakahina kadu moyaꞋai-moꞋena, malamala moy-aꞋaina akufata. Yaku wagakahikahi yaku wavemwamwalaganamiyami, ganaꞋaꞋa-moꞋa ganayuyu-moꞋa. Au hid-edemi gigahe. 20 Tu wakalivana yana nuwahinage12:12: Lu 9:26 Md 12:23-25,28,31 Lu 21:12-15

Page 75: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 12:21 75 LUKE 12:27Yaubada gifatana gigayo, O kwavakwava! AdamoꞋuya-moꞋa ya tova ginahavaina be mene gaitoma moyaꞋainatauni faꞋiniya ukidewedewena-ma ginavelaꞋova.”

21 Ada Yesu yana gahetalahobuhobu hidedeiyagiluyabuna gigayo, “Gaveyao babi ana kikaiwabu taudiyaofaꞋidiya hiꞋiveꞋaveꞋahina, medema vaita wakalivanakwavakwavana amine. Badi kalivai-dina keke yadiwalokoloko Yaubada againe.”

Yesu gigahe vaita Tamada yana itaveꞋavinakanavetumaganena.Madiu 6:25-34

22 Tu Yesu ana tomuliya gigahedi gigayo,“Hidema faꞋina gagahemi, yami miyami faꞋina kekewanavenuwanauna vaita gavadi wanaꞋuꞋani. Kadukaleko faꞋina keke wanavenuwanauna vaita gavadiagaine wanavelifi. 23 Au yawaimi gaitoma lakahina tuaꞋa gaitoma kabiꞋona, kadu wowomi gaitoma lakahinatu kaleko gaitoma kabiꞋona. 24 Bwayobwayo yadidewa wananuwenuwena. Keke hidafahafaha, kekehidayauyaudi kadu keke kweda hidayogoyogoni-yo aꞋa hidasewasewadi tu au aiꞋadi Yaubada adigagiveleveledi. Ada Yaubada yana itaveꞋavina omiꞋiyaobe manuga agaidiya. Tu omi ami itaveꞋavina manugaadi itaveꞋavina gitubuhegena. 25 Kadu hakwadi agaimiyaunavenuwanauna-yo afaiweya yawaini ana etowavababiya unakivetubugini? Keke-moꞋa afaiweya. 26 KaꞋimena gaitoma kabisona keke afaiweya gavadi-youvenuwanauna mali gaitoma faꞋidiya?

27 Falafalawasi walaꞋaiya hikabukabu-mawananuwenuwedi. Keke hidafifaisewa, keke dokihidaꞋalulauga. Tu gagahemi bana tokaiwabu ana12:21: 1Ti 6:9-10 1Ti 6:17 Ye 4:13-15 Md 6:19-21

Page 76: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 12:28 76 LUKE 12:34egana Solomoni ana vaigau kikaiwabu-moꞋena tu hidafalafalawasi adi vaigau bana ana vaigau gitubuhegena.28 E, Yaubada isisiꞋu givevigauna, medema tova adamoyawalaꞋaiya gikabu tu bogiyadi hinatuna be ginaꞋalahina.Yaubada isisiꞋu givevigauna tu medema gaitomakabiꞋona. Tu omiꞋiyao ma gaitoma lakahi-moꞋemifaꞋina, ginaꞋitaveꞋavi-moꞋemi ami vaigau ginavelemi.Wona velemona yami vetumagana kabiꞋona. 29 AmigafaꞋina keke wananuwanuwa vaita kaꞋi gavadi wanaꞋanio gava bwai wanayuni, kadu gaitoma moyaꞋainaagaine keke nuwami ginanauna. 30 Au fafali tulinatulina kalivai-dina Yaubada keke hidahalamaneni-mahida gaitoma faꞋina hinuwanuwa lakahina, kadu tovamoyaꞋaina hilelelena. Tu omiꞋiyao ma nuwanuwamihida gaitoma yami miya hagihagina faꞋina Tamamia gihalamanena. 31 KaꞋi Yaubada yana abavehimeyaana nuwanuwa faꞋina wanamidihawahegemi, auBanaꞋe ginaꞋitaꞋitaveꞋavimi amiga ami bwai ami vaigauginavelevelemi be wanamiyami yamumuna.

Yesu lobama ana lokoloko faꞋina gilukahihi.Madiu 6:19-21

32 Yaku sifi, keke wanamatauta. Au aiꞋadi keke moy-aꞋaimi tu Tamami givenuwadadanemi be yamiwakaiwabuBana buye wanavehimeya. 33 Taumiyao yami lokolokowanakimonevedamanena be fatana koyokoyo agaidiyawanafolakena. Au ami laufata lobama ana lokolokowanavaina, lokoloko-nadi miyamiya-vagahina. Wesedeagaine tokaiꞋafu keke ginakiꞋafuni kadu tumotumo kekehinaꞋonani, au fose vewabana againe ginadauda higa aimokeke ginakoyo. 34 Ada au haꞋagaine yami lokolokofou12:31: Sam 147:9, Lu 12:7 1Kin 10:23-25

Page 77: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 12:35-36 77 LUKE 12:40

ginadauda, au medede againe nuwami ginanunauyenatova moyaꞋaina.

Tofaisewa yadi kauveya himiyamiyabodana.35-36 Tu wanakidewadewa be yami Kaiwabu yana

yewaꞋela faꞋina wanamiyabodana. Tofaisewa dibudibu-muhigidiyao wanaveꞋuꞋuledi. Kauveya saꞋeyana ginanagi ana avemwamwala againe be ginayewana, ada yanatofaisewa hikidewadewa adi kaleko hiluhivigena, yadilamufa hikabuna be yadi kauveya faꞋina himiyamiya-boda. Ginalakayemu-yo wanafali againe ginakifisifisiꞋaauheꞋamanadi wana hinayauna be ginaluku. Medaanafaiweya kadu omi wanamiyamiyaboda. 37 Tofaisewagaveyao matadi keke gidaneganega au hivanevanenegatu yadi kauveya gilakayemu, medema yadi vemwamwalagavatubuga! Wona velemona gagahemi yadi kauveyatauna ana kaleko ginaluhivigena, adi ivi ginayavelina,adiga ginakidewedewena be hinaꞋa. 38 KaꞋi yadi kauveyayana ela bogi nafone o kaꞋi kamukamu ginakwage adamedema bai-nadi yana tofaisewa aimo hilulauboda, auyadi vemwamwala gavatubuga! 39 Atu hidedemi wana-halamanena. KaꞋi tonimanuwa tokaiꞋafu yana ela anakauwana gidahalamanena digo, keke matana gidalowoniau gidalulauboda be tokaiꞋafu keke anafaiweya gidalukuyana manuweya. 40 Meda anafaiweya omi taumiyaowanaꞋitaveꞋavimi bewanalulauboda. FaꞋina gava kauwanaIya TohobuꞋela ganayewaꞋela ma keke wadahalamaneni.KaꞋi wanamiya-kawowo wanagayo, Keke adamoya gi-naꞋela, au medema tovai-nadi ganavefutaꞋami.” Au hid-edemi Yesu givenuwaꞋatadi.

Tofaisewa bonabonaꞋabina o dibudibutoyogina12:34: Yo 10:11,27,28 12:40: Md 25:1-13, Mk 13:32-37

Page 78: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 12:41 78 LUKE 12:48ana gahetalahobuhobu.Madiu 24:45-51

41 Ada Fita gitoliluvaluva gigayo, “Kauveya, menagahetalahobuhobu ulukahihiyena-ma gaveyao faꞋidiya?KaꞋi ime tomuliyagaga faꞋimeya o kaꞋi kaliva moyaꞋaimafaꞋimeya?”

42 Ada Kaiwabu Yesu gigayo, “Gavaiyami? Gava to-faisewa ginadewadewa be bana faꞋine hinagahe hinagayo,Wada tofaisewa bonabonaꞋabina yana wanuwahuya gififi-faisewa? Yana kauveya ginavegidena be ginagahena gina-gayo, Iya ganana tu o aku agetoga unaꞋitaveꞋavidi, aiyetasaꞋeyana saꞋeyana adiga unaveleveledi. 43 KaꞋi gavaimiyana taubada givehimeyena medemi ginadewadewa tuyana taubada ginayewaꞋela bonana bana giꞋabiꞋabina-ma ginaꞋitana, au bana tofaisewai-nadi vemwamwalaginanuhagana. 44 Gagahe velemoꞋena agaimiya kalivalakahina yana lokoloko matatabuna ana toꞋitaveꞋav-ina bana tofaisewai-nadi ginasena. 45 Tu kaꞋi banatofaisewai-nadi nuwahingene ginagahe ginagayo, Himayaku taubada givekwalu lakahina, kaꞋi keke ginamaduꞋela,au ginavebutu agetoga kaliva vevine ginamunukoyokoy-odi kadu ginaꞋaꞋa-faꞋila gufa laulaugina ginayuyu-faꞋilayo uꞋuna ginavekwavakwava. 46 E, kaꞋi tofaisewa hidedeamine ginahuluva, au yana taubada yana ela againe gi-navefutaꞋana. Yana aiyeta o kaꞋi yana kauwana tofaisewakeke gidahalamaneni tu yana taubada ginayewaꞋela, adaau ginamunukoyokoyona ada ginahegenauwena be baditoꞋidibutoyoga adi matahiwadi amine bana ginanuha-gana.

47 Bana tofaisewa yana taubada yana nuwanuwagihalamanena tu keke gidakidewadewa benuwanuwai-nadi amine gidahuluva, bana kalivai-nadiginamunukoyokoyona. 48Tu gava tofaisewa yana taubada

Page 79: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 12:49 79 LUKE 12:53yana nuwanuwa keke gidahalamaneni ada tamo koyonagifaisewana, medema ginamununa kabiꞋona. GaveyaomoyaꞋaidi agaidiya Yaubada abavehimeya lakahinaginasena, medema gilubodana be yadi faisewa yamumu-moꞋena hinaseyemaunena. Kadu gava kaliva againeYaubada faisewa lakahina amine ginavelena, medemayana faisewa guwana lakahina amine ginaveleyewena.”Au hidedemi Yesu gigahe.

Yesu gihobuꞋela be venibaina babiya ginasena.Madiu 10:34-36

49 Kadu Yesu gigayo, “GahobuꞋela be higa aiꞋalaꞋalatababiya ganaꞋaliyeni-yo tomiyababi matahiwadihinanuhagana. Nuwanuwaku lakahina mena akuvehimeya ganamaduluyabuna. 50 Bafitaiso saꞋeyanagananuhagana higa tagiya aulolo againe hinaꞋutuviku.Yaku aseꞋuꞋaulolo gavatubuga gananunauwena bafitaiso-nadi ginahavaina ana maka. 51 KaꞋi mene wanuwanuwavaita gadahobuꞋela-yo niwalova babiya gadaseni?Keke niwalova ganaseni faꞋina gadaꞋela, keke. Au IyagahobuꞋela be venibaina ginalakayemu faꞋina. 52Adamoyabe ginanunauwena tova mulina kaꞋi manuwa saꞋeyanahinagene kaliva faifi hinamiyami, kaliva adiꞋiseluadiꞋitoto buye hinavekwageya, kadu kaliva adiꞋitotoadiꞋiselu hinavenibainedi. 53 Yadi venibaina hidedeamine. Kaliva natuna kaliva againe ginavenibaina, medanatuna tamana againe ginavenibaina. Kadu kwamayokunatudi kwamayoku againe hinavenibaina, meda natudihinana agaidiya ginavenibaina. Kadu kwamayoku belawadi buye hinaveꞋavenivenibaina. E, aku vetumaganafaꞋina hidedemi hinavenibaina.” Au hidedemi YesugivenuwaꞋatadi.12:48: Md 25:19-21 Ye 4:17 12:53: Lu 9:22, 2:34

Page 80: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 12:54 80 LUKE 13:3Aituha tulina tulina ana iyaꞋiyaya ana halamana faꞋinaYesu gilukahihi.Madiu 16:2-3, 5:25-26

54 Kadu yoꞋoyoꞋo agaidiya Yesu gigahe gigayo,“Buhibuhi oya gikevana ma waꞋitana againe wagayo,Hima wehi ginalugaga. Ada au gilugaga. 55 Adabolimana gimadu ma waꞋayaunena againe wagayo,Hima kauwana lakahina ginakabuna. Ada au gikabuna.56 Omi meyami lagalaganina! Wehi be kauwana adiiyaꞋiyaya wahalamanena. Tu gavadi-yo vita lakahinahida tovai-nadi ginalakayemu-ma ana iyaꞋiyaya kekewadaꞋitahalamanedi?

57KaduꞋe gavadi-yo dewa tunutunugina keke taumiyaowadanuwenuweni-yo medede amine wadahuluva? 58KaꞋikaliva saꞋeyana ginasimane be tovedewayauga againebuye wanana, au edeya wananauna tu unagaluvaluva bewanaveyao. KaꞋi keke wanamaduveyao, tovedewayaugaagaine ginasimadumaduge ada tovedewayauga filisimaninimadiya ginaseni be deliya hinanauwe. 59 Gagaheagainiya, keke hinamaduyau. Tu nagona a laufata unase-Ꞌowona muliya hinayau.” Au hidedemi Yesu gigahe.

13KaꞋi keke nuwavilana digo, alika.

1 Tu medema tovai-nadi kaliva tufoidi hiꞋela mi-Galili faꞋidiya Yesu hivenuwaꞋatana, higa yomuyomu yadiabaveyao faꞋina Yaubada matane hiseusena tu Failatoyana vehimeya againe tolugaviya hiluveꞋalikadi, ada badidayagidi kadu yomuyomu dayagidi hiveꞋatutamoꞋaina.2 Au Yesu gigahedi gigayo, “Gavaimi wanuwanuwa?KaꞋi badi hidevama miGalili tolugaviya hiluveꞋalikadi-ma faꞋina omi wavaita miGalili velugadiyao moyaꞋaididewa koyona againe hidatubuhegedi? 3 Gagahemi keke

Page 81: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 13:4 81 LUKE 13:12medede amine. Atu kaꞋi omi keke wananuwavilani,kadu omi moyaꞋaimi wanaꞋalika. 4 Kadu kaliva eitinivaleyadi wanogalina, higa manuwa tunugi-vadavadaꞋainaSailomu againe gibeꞋu be giꞋalatagodi ada hiꞋalika-Ꞌowoga.Gavaiyami? Badi kalivai-dina hidede aminehiꞋalika faꞋina,kaꞋi omi wavaita miYelusalema velugadiyao moyaꞋaididewa koyona againe hitubuhegedi? 5 Gagahemi kekemedede amine. Atu kaꞋi omi keke wananuwavilami, kaduomi moyaꞋaimi wanaꞋalika.”

Yaubada keke nuwanuwana kalivaginamaduvematahiwadiyedi ma Yesu givehawala.

6 Kadu gahetalahobuhobu saꞋeyana badi agaidiya Yesugilukahihiyena gigayo, “Kaliva saꞋeyana ai veguveguwanaana iviya fiki gifahana be gitabo. Tova moyaꞋaina ginaunaguwana gilelelena tu keke tamo gidaseni. 7 MedemafaꞋina faha ana toꞋitaveꞋavina againe gigahe gigayo, UꞋita,malamala tohiye gaꞋelayewayewaku tu fiki guwana hidaai againe galele-wayoga. Au unatalana. Babi yamumunagiꞋaꞋa-kawowona.

8 Tu toꞋitaveꞋavina gigayo, Kauveya, gimiya malamalasaꞋeya-moꞋena beꞋena ai inubana bulumakau uledi buyeganatalavetauna. 9 KaꞋi malamala yuwa giꞋelaꞋela againeginayoyo digo, au yamumuna. Tu keke digo, au kanata-lana.” Gahetalahobuhobu au hidede amine.

Kwamayoku ginukwauꞋubuꞋubu-ma Yesu gikiveyamu-muna.

10-11 Tu sabati saꞋeyana againe Yesu manuwa-abavehawala againe givehavehawala tu kwamayokusaꞋeyana gimiyami, yafune giluvaiyeni-yomalamala eitiniginunukwauꞋubuꞋubu, mididi-moꞋa keke anafaiweya.12 Yesu kwamayoku giꞋita-yo gikovana be giꞋela ada13:5: Yo 8:24

Page 82: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 13:13 82 LUKE 13:19gigahena gigayo, “Kwamayoku, ya aulolo a gihavaina.”13 Gigahe-yo nimana bana againe gisena ada auheꞋamagimididi-moꞋa be Yaubada gihawadavadavana.

14 Tu manuwa-abavehawala ana tovehimeyaginuwakoyo, faꞋina sabati againe Yesu kwamayokugisiveyawana. Au yoꞋo gigahedi gigayo, “Faisewa anaaiyeta sikisi hidadauda. Medema aiyetai-dina agaidiyasiveyawa faꞋina wanaꞋela. Keke sabati againe wanaꞋela.”

15 Kaiwabu gibonalaufata gigayo, “Omi meyami luhei.WaꞋita, moyaꞋaimi sabati againe yami yomuyomuwayaudi-yo wasehobuyedi be gufa wanaveyudi faꞋina.16 Au hidedemi yami yomuyomu wahuluhuluvidi tugavaiyami? Hida kwamayoku Abelahamo bwanenena maSetani giyogona be ginunauwena malamala eitini. KaꞋigilubodana be yana aulolo giyogona-ma sabati againekanayauna o kaꞋi keke? MakewaꞋe gilubodana.”

17 Yesu au hidedemi gigahe-yo nibaineyao moyaꞋaidihiwowomumu tu yoꞋoyoꞋo yana gugai yauyaulowogidifaꞋidiya hivemwamwala.

Yaubada yana itaveꞋavina vaita masitada isiyadi tubutubuga amine.Madiu 13:31-33 Maki 4:30-32

18 Kadu Yesu gitoliluvaluva gigayo, “Kaliva Yaubadayana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediyagivehivehimeya-ma yadi tubutubuga gavaiyaꞋamine?Gavadi ana tubutubuga amine ganahawaluveluveni?19 Me masitada yana tabo amine kanalukahihiyena.Masitada nafona kabikabiꞋona tu kaliva givaina ada yanafaheya gifahana be gikabu. Gikabukabu tu giveꞋaihala adalaganina againe manuga adi uba hiyogona.” Au hidedemiYesu gigahetalahobuhobu.13:17: Lu 6:1-6, 14:1-6

Page 83: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 13:20 83 LUKE 13:2820 Kadu gigahe-havagi gigayo, “Kaliva Yaubada

yana itaveꞋavina againe himimiyami be aseꞋasediyagivehivehimeya-ma gavadi ana tubutubuga amineganahawaluveluvedi? 21 Me yadi tubutubuga vaitaisi amine. Kwamayoku saꞋeyadi isi hivaina be falawawanauꞋana tohiye hivilana be falawa hinagene ginaunatu beledi matatabuna gitubuga.” Hidedemi Yesu gigahe.

Lobama ana edaꞋawana kabiꞋona.Madiu 7:13-14,21-23

22 Yesu ginauna Yelusalema tu melala lakahidi bekabiꞋodi agaidiya givehavehawalana. 23 Ada kalivasaꞋeyana gitoliluveluvena gigayo, “Kauveya, kaꞋi Yaubadakaliva tufoidiga ginakibababaledi o kaꞋi moyaꞋaida?”

24 Yesu gigahedi gigayo, “Wanavedivediwe be lobamaana edaꞋawana kabiꞋona againe wanaluku. WaꞋita, gaga-hemi kaliva moyaꞋaidi hinagaluvaluva be hinaluku tuhinamaduꞋava. 25 FaꞋina lobama ana tovehimeya gina-towamidi be wana ahe ginafalini-yo au wana kwaunewanamidi wanakifisifisiꞋa wanagayo, Kauveya, wanafaliuyau be aluku. Tu bana ginabonalaufata ginagayo, Omikaliva gaveyao ma keke gadahalamanemi?

26 Au omi wanavebutu wanagayo, O buye kaꞋauꞋakayuyu ada yama melala againe uvehavehawala makalivai-mana.

27 Tu Bana ginagayo, Gagahemi omi kaliva gaveyaoma keke gadahalamanemi. Au wana, omi moyaꞋaimitokoyona.

28 E, aimo Yaubada yana itaveꞋavina lobameya idemiIsileli bwanenedeyao Abelahamo Aisake Yakobukadu Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina moyaꞋaidiwanaꞋitadi. Badi wanaꞋitadi tu omiꞋiyao ma ginawavimibe kabuꞋavane wanamiyami, ada wanatagitagi lakahina,kumimi wanahobeꞋuwana nuwami ginavekubokubo.

Page 84: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 13:29 84 LUKE 13:3529 Ada kaliva walaubeꞋuya waꞋoyeya wabolimaneyawayavalaseya hinaꞋela, Yaubada yana abageya hinalukube yana tolameya hinavetoga yana avemwamwalahinaꞋana. 30 Ika, fanifanidiyao vaita wai hidamulini-mawai hinanagona tu kikaiwabudiyao vaita wai hidanagoni-ma wai hinamulina.”

Yesu miYelusalema yadi kilowa faꞋina gitagiꞋuvadi.Madiu 23:37-39

31Yesu hidedemi gigahe-yomedema bai-nadi tonagonatafatafalolodiyao adi egana Falisi tufoidi Bana againehiꞋela higayo, “Helodi nuwanuwana O ginluveꞋalika faꞋinaunana mali fafaliya.”

32 Yesu gigahedi gigayo, “Adamoya kadu bogiyadiyafune gawaviwavidi toꞋaulolo gasisiveyawadi tu tovaanaveto yaku faisewa ganavehavaina. Au wanana hidayaku gahe wadema toꞋaikau vaita galuꞋeta ana eganafokesi amine wanalukahihiyena. 33 Hidedemi wanaga-hena tu iyaꞋeku ma gilubodaku be adamoya bogiyadikadu aiyeta anaveto yakuna Yelusalema againe gana-nunauwena. Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina moy-aꞋaidi Yelusalema againe hiluveꞋalikadi ada kadu Iya gilu-bodaku be medede againe ganaꞋalika.

34 Ho miYelusalema miYelusalema, omi Yaubada bo-nana ana toꞋawatalatalaina waluveꞋalikadi kadu yana to-laumamala omi agaimiya giꞋiveninisedi-ma watutuveꞋa-likadi. Kamukamu natudiyao hikokodi ofadiya hilutagodiamine, meda tova a gavaiyehi Iya nuwanuwaku vaitagadakova-vagaꞋauhimi be gadalugolegolemi tu omi wak-iloweku. 35 WaꞋita, Yaubada ginanuyabuyabumi be amitolugolagola keke amine wanamiyami. Au gagahemiaimo keke wanaꞋitaku wanamiyami wananunauwena tu13:30: Lu 6:46 Md 8:11-12

Page 85: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 14:1 85 LUKE 14:8-9ganaꞋela-havagi yo wanagahe wanagayo, Bana Kaiwabuana eganeya giꞋela-ma kanahawadavadavana.” Au hid-edemi Yesu gigahe.

14Yesu kaliva wowona gitubukoyo-ma gisiveyawana.

1 Tu sabati saꞋeyana Yesu gina tonagonatafatafalolodiyao adi egana Falisi adi yoꞋokalivana kikaiwabuna againe be ginaꞋa, ada kalivahiꞋitakwanekwanena. 2 Ada medema manuwai-nadiagaine kaliva saꞋeyana gimiyami, wowona gitubukoyo.3 Au Yesu badi Falisi kadu Mosese yana vehimeyaana tonuwahuya gitoliluveluvedi gigayo, “KaꞋi yadabuki-vehimeya gihawahegeda be sabati againe kalivakanasiveyawana o kaꞋi keke?” 4 Tu hiveꞋamata. Au Yesukaliva giꞋabina be gisiveyawana ada gigahena gigayo, “Auunana.”

5 Kadu gitoliluveluvedi gigayo, “KaꞋi kaliva saꞋeyanaagaimiya sabati againe natu o kaꞋi ya yomuyomu folufoluagaine ginabeꞋu, sabati nonogana auheꞋamanadi unasi-lakahina o kaꞋi keke? MakewaꞋe unasilakahina.” 6 Auhidedemi gigahe tu keke tamo bonalaufata adifaiweya.

Nuwahobu kadu nuwadoga faꞋina Yesu givehawala.7 Kaliva Yesu buye Falisi againe hiꞋela be hinaꞋa

tu wakawaka tufoidi abavetoga kikaiwabuna againehimaduhiyoto-ma giꞋitadi-yo gigahetalahobuhobuyedi.8-9 Gigayo, “KaꞋi tamo hakwadi kwamayoku keduke-duna ginatagovena againe ginayowani digo, keke didi-gaꞋuꞋuya unahiyoto. KaꞋi mededei unahiyoto tu kaꞋi kalivavelugana gikaiwabuhege-ma muliya ginalakayemu, ada13:35: 2Kah 25:18-19 14:6: Lu 13:10-16

Page 86: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 14:10 86 LUKE 14:15toniꞋinuba amiꞋiselu giyowanimi-ma againiya ginaꞋela gi-nagayo, Hei uhobu, didigaꞋuꞋu kaliva lakahina ana ivi. KaꞋigidawavi, o udawowomumuudana didiga kumine udahiy-oto. 10 Atu tamo hakwadi ginayowani againe, didigakumine unahiyoto be higa aimo toniꞋinuba againiya gi-naꞋela ginagayo, Kusebo, uꞋela didigaꞋuꞋu againe unahiy-oto. Ada au hidede amine wakawaka velugadiyao moy-aꞋaidimatadiya kaiwabuunanuhagana. 11FaꞋina hai kalivatauna ana egana ginakilakahina, Yaubada mena kalivaginakivewowomumuna. Hai kaliva tauna ginanuwahobu,medema ana egana Yaubada ginakilakahina.” Au hid-edemi Yesu gigahedi.

12 Tu kaliva Yesu au faꞋina giyowanina-ma againe gi-gahe gigayo, “Avemwamwala unasena ana toveya, kekea kusebomomo o tobohiyamomo, keke ya yoꞋo kalivai-dina o kaꞋi wakalivadiyao unayowanidi. KaꞋi badi un-ayowanidi digo, aimo ya nuwakabubu hinafatana adaau a laufata unavaina. 13 Atu avemwamwala unasenaana toveya, koyokoyo felafela tonubeꞋubeꞋu tomatakoyounayowanidi. 14 Badi keke adifaiweya ya nuwakabubuhinafatani faꞋina, vemwamwala gavatubugama unanuha-gana. Aimo tova mulina Yaubada badi yegayegadiyaoalikeya ginasivemidididi ana toveya, a laufata ginavele.”Au hidedemi Yesu gigahe.

Avemwamwala lakahina ana gahetalahobuhobu.Madiu 22:1-10

15 Tu kaliva saꞋeyana Yesu buye hiꞋauꞋa-ma yanagahe ginogalini-yo gigahena gigayo, “Badi aimo Yaubadayana abageya hinaluku be yana tolameya hinavetogayana avemwamwala hinaꞋana-ma yadi vemwamwala ga-vatubuga!”14:14: Md 23:2-3,6 Lu 18:9-14 Lu 6:32-35

Page 87: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 14:16 87 LUKE 14:2416 Yesu gahetalahobuhobu amine gigahena gigayo,

“Kaliva saꞋeyana avemwamwala lakahina gisena adakaliva moyaꞋaidi giyowanidi. 17 Avemwamwala anatova gilakayemu againe, yana tomaduyowayowanagiꞋiveninisena be kaliva avemwamwala againegiyowanidi-ma ginagahenauwedi ginagayo, Kidewadewaahe gihavaina, au wanaꞋela.

18 Atu moyaꞋaidi hivebutu gavadi gavadi yadinuwanuwa gisebodana faꞋina hiyakayakahina, yadigahe leleleya. Kaliva nagona gigahe gigayo, Adamoyababi saꞋeyana gakimonena ada gilubodaku be gananaganaꞋitana faꞋina siule lakahina keke akufaiweya ganaꞋela.

19 Kadu kaliva anavelu gigayo, Adamoya okesi luheiluhei adi yoꞋo matatabuna teni gakimonedi be gananaunaganagaluveluvedi abakeyova hinatai-hagihagiyena o kaꞋikeke. FaꞋina siule lakahina, keke akufaiweya ganaꞋela.

20 Kadu saꞋeyana ma gigayo, Adamoya kwamayokuganagina faꞋina keke akufaiweya ganaꞋela.

21 Ada tomaduyowayowana yana kauveya againe giye-wana kaliva bonadi gilukahihiyena. Au toniꞋinubayana wanuwakoyo ana agetoga gigahena gigayo, Una-maduna melala kadu eda agaidiya be koyokoyo felafelatonubeꞋubeꞋu tomatakoyo unavegaꞋauledi be hinalukuyaku manuweya.

22 Ada tomaduyowayowana gina be giyewana yanakauveya gigahena gigayo, O uvehimeya amine kaliva ahegavegaꞋauledi tu yoꞋo aimo kabiꞋona.

23 Au kauveya ana agetoga gigahena gigayo, Kaduunana eda lakahina againe ada eda kabiꞋona walaꞋaiyakaliva unasiveꞋauyedi be hinaꞋela yaku manuwa hi-navemagana. 24Wona velemona gagahe badi kalivai-dinagamidiyowanidi-ma agaidiya keke tamo hakwadi yaku

Page 88: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 14:25-26 88 LUKE 14:31avemwamwala aꞋana kasimina ginavaini.” Au hidedemiYesu yana gahetalahobuhobu.

Yesu ana vetomuliya keke ihayana.Madiu 10:37-38

25-26 Tu yoꞋoyoꞋo Yesu buye hinauna ada badi agaidiyagihagavilana gigahedi gigayo, “Gava kaliva Iya agaikuyaunaꞋela be unavetomuliya, giluboda be tama hina vavinenatumomo tobohiyamomo noumomo unavenikohiyedikadu tauni ya nuwanuwa unavenikohiyeni-yo nuwaagaikuya unase-Ꞌowona. KaꞋi keke hidede amine un-avenikohiyedi, kadu keke afaiweya agaikuya unaveto-muliya. 27 Kadu hai kaliva keke nuwanuwana tavagikuyaginanunaudadana kadu Iya faꞋikuya alika againe gina-hawahegeni, medema keke anafaiweya Iya agaikuya gi-navetomuliya.

28 KaꞋi nuwanuwami vetomuliya digo, nagonawananuwanuwa-hagihagi kaꞋi amifaiweya o kaꞋi keke.WaꞋita, kaꞋi kaliva saꞋeyana agaimiya nuwanuwanamanuwa tunugi-vadavadaꞋaina ginakivemididina,gavaimi ginaga? Nagona yana mani ginahawana beginahalamanena kaꞋi mani manuwa anafata o kaꞋi keke.29-30 KaꞋi yana mani faꞋina keke ginanuwanuwa-hagihagi,tu yana manuwa ginayalalakahina, au yana maniginahavaina faꞋina faꞋisewa ginaꞋilovena. Ada au gaveyaomoyaꞋaidi hinaꞋita-yo hinahawavelaigena hinagayo,WaꞋita, wama kaliva givebutu manuwa gidayogona tugimaduhegena.

31KaduꞋe, kaꞋi tokaiwabu saꞋeyanamali tokaiwabu yanayoꞋo 20,000 buye gaviya faꞋina hiꞋelaꞋela ma valeyadiginanogalina, gavaimi ginaga? Nagona ginanuwanuwa14:24: Ha 19:9 1Ko 7:33

Page 89: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 14:32 89 LUKE 15:3-4kaꞋi yana yoꞋo 10,000 anafaiweya yoꞋo 20,000 hinalu-gaviyadi o kaꞋi keke. 32 KaꞋi keke adifaiweya digo,tomaduyowayowana ginaꞋiveninisedi hinana mali tokai-wabu hinamidilauveni tu hinakova hinagayo, Ama tokai-wabu nuwanuwana veyao. 33 Meda anafaiweya kaꞋi kekewanahawahega be yami gaitoma moyaꞋaidi Iya faꞋikuyawanavekwaulaugedi, kadu keke amifaiweya Iya agaikuyawanavetomuliya.

Yesu givehawala ana muliya ana venuwakibokibo faꞋina.Madiu 5:13 Maki 9:50

34 Lehaga gaitoma hagihagina. Tu kaꞋi lehagayana digadigaga gidahavaina digo, keke adafaiweyakadakivedigagi-havagileni, au keke-moꞋa. 35 KaꞋi lehagaana digadigaga keke, aꞋa o kevakeva ana iveyamumufaꞋina yana faisewa keke. Au kadahegena. Omi watagamibonaku wadavenogalena.” Au hidedemi Yesu givehawala.

15Kaliva sifi saꞋeyana ginuhegena-ma ana gahetala-

hobuhobu.Madiu 18:12-14

1 Tova saꞋeyana takesi ana toyaudi kadu tokoyona vel-ugadiyao moyaꞋaidi Yesu againe hiyoꞋoyoꞋo be bonanahinanogalina. 2 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi eganaFalisi kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawala hive-butu hiꞋalawoluwolu higayo, “Medema kaliva tokoyonagivevetobohiyanedi buye hiꞋauꞋa.”

3-4 Au hidede amine higahe faꞋina Yesu hidagahetalahobuhobu agaidiya gilukahihiyena gigayo,“KaꞋi kaliva saꞋeyana agaimiya yana sifi 100 tu saꞋeyanagidanuhegena, gavaimi gidagani? Au sifi 99 ubuleya14:33: Lu 18:28-30 Lu 9:23 Md 5:27-28

Page 90: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 15:5 90 LUKE 15:12gidanuyabuyabudi tu sifi ginuhegena-ma gidalelena.Gidalelelena gidanunauwena tu gidanuhagana. 5 Adaahe gidanuhagana againe, gidaꞋavalana be yanawavemwamwala gidanauwena yana manuweya.6 Ada ahe gidayemu-yo tobohiyaneyao be yana yoꞋogidakovavagaꞋauhidi gidagahedi gidagayo, Omi buyekanavemwamwala, faꞋina yaku sifi ganuhegena-ma aheganuhagana. 7 Gagahemi meda anafaiweya tokoyonasaꞋeyana yana nuwavilana faꞋina vemwamwala lakahi-moꞋena lobameya ginalakayemu, tu yamumudiyao99 au yegayegadiyao faꞋina keke hidanuwavilani-mabadi faꞋidiya vemwamwala maꞋita.” Au hidedemi Yesugigahetalahobuhobu.

Kwamayoku yadi mani siliva teni tu saꞋeyanahinuhegena-ma ana gahetalahobuhobu.

8 Kadu Yesu gigayo, “KaꞋi kwamayoku yadi siliva tenitu saꞋeyana hidanuhegena digo, gavaimi hidagani? Lam-ufa hidakabuna manuwa matatabuna hidagili-Ꞌowona behidalelena. Hidalele-hagihagiyena hidanunauwena tuhidanuhagana. 9 Ada ahe hidanuhagana againe tobo-hiyadiyao be yadi yoꞋo hidakovavagaꞋauhidi hidagayo,Omi buye kanavemwamwala faꞋina yama mani silivaanuhegena-ma ahe anuhagana. 10Gagahemimeda anafai-weya tokoyona saꞋeyana yana nuwavilana faꞋina Yaubadayana tovenuwaꞋata hivemwamwala.”

Yaubada yana hinekalikali tokoyona faꞋidiya Yesu give-hawala.

11 Kadu gahetalahobuhobu anaveto Yesu gilukahi-hiyena gigayo, “Kaliva saꞋeyana natuneyao luhei. 12 Adakwamaneya tamana againe gigahe gigayo, Kamaku,15:7: Lu 5:29-30 Lu 19:10

Page 91: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 15:13 91 LUKE 15:23lokoloko aku duꞋu ma udaveleku. Au yana lokolokonatuneyao agaidiya gifolakena.

13 Himiyami aiyeta keke moyaꞋaina tu kwamaneyayana lokoloko moyaꞋaina givagakokona, gilowoga begina lauveya mali fafali againe gimiyami. Mededeagaine gakahikahi tulina tulina agaidiya yana manigiluyauyaulena. 14 Tu ahe yana mani givehavaidi-yomena fafali-nadi againe lokabudubudula gilakayemu, augivebutu mafu gilaulauna anaga keke. 15Au gina melalai-nadi ana kaliva-lakata saꞋeyana againe giveꞋagetoga. Adagivegidena be ginana yana babi saꞋeyana againe yanabawe ginaꞋitaveꞋavidi. 16Ada nuwanuwana lakahina baweadi bini aꞋa fwayafwayana againe ginaꞋahiyauwa tu keketamo hakwadi maꞋi aꞋa gidaveleni.

17 Gimiyami tu nuwanuwa ayaugina a givaina begiꞋayaunena againe gigayo, Kwavakwavaku. Kamakuyana tofaisewa yuwa adi waga tu iyaꞋeku ma hidedeimafulaugeya ganaꞋalika. 18 Ganamidi be kamaku againeganana ada bana againe ganagahe ganagayo, Kamaku ahegakoyo Yaubada matane kadu o mataniya. 19 Keke gi-dalubodaku be unahawavenatuneku. Au unavehimeyekube ya tofaisewa amine ganamiyami. Au hidedemi taunanuwahinage gigahe. 20Augitowamidi be gilowoga tamanaagaine.

Aimo lauveya giꞋelaꞋela tu tamana giꞋitana be gihineka-likaliyena. Au gimadu giꞋatulauhina giveyaugina.

21 Au kwamana gigahe gigayo, Kamaku, Yaubadamatane kadu o mataniya ahe gakoyo ada keke gidalubo-daku be unahawavenatuneku.

22 Au hidedemi gigahe tu tamana ana agetogagigahedi gigayo, Wamadu, vaigau yamumu-moꞋenawaꞋaliye be waveꞋoseni, kadu nimalukabubu nimanewahifo, ageyafayafa agene waseni. 23 Bulumakau

Page 92: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 15:24 92 LUKE 15:32

natudi veveꞋahiyauwana waꞋaliyeni be wamunu.Avemwamwala againe kanavemwamwala-moꞋa. 24 FaꞋinanatuku vaita gidaꞋalika tu ahe giyemu-havagi, kaduvaita gadanuhegeni tu ahe ganuhagana. Au hivebutuhikidewadewa be hivemwamwala.

25 Badi yadi wavemwamwala hiꞋauꞋa tu tomoꞋainagonafaheya gimiyami be giyewayewana melaleya. Manuwaliline giyemu tu alata kadu vaga ginogalina. 26Au agetogasaꞋeyana giyowanina be giꞋela ada gitoliluveluvena gi-gayo,Wada gavaimi-yomodawa butuna ganogalini? 27Maagetoga gigayo, Me o taini a giꞋela ada tama gigahe bebulumakau veveꞋahiyauwana ahe amununa, higa natunawayawaina ginuhagana faꞋina.

28 Au tomoꞋainagona giꞋilaꞋa ada manuwa ana lukugidibutoyogena. Medema faꞋina bana tamana gihobugihawanuwenuwena vaita ginaluku. 29 Tu tamana againegibonalaufata gigayo, UꞋita, hida malamala moyaꞋainaagainiya gaveveꞋagetoga. Ya vehimeya keke tamogadadibutoyogeni tu keke tamo udaveleku, keke-moꞋa.Keke tamo kevakeva kabiꞋona manugose natudi amineudaveleku-yo tobohiyakweyao buye adavemwamwala.30Tu wama natu ya lokoloko vevine yamayamadadadiyaoagaidiya gihebana amanadi bana faꞋine bulumakauveveꞋahiyauwana umununa.

31Tamana gigahena gigayo, Ho natuku, tova moyaꞋainao iya buye kamimiyami. Yaku gaitoma moyaꞋaina kaduya gaitoma. 32 Au gilubodada be kanaꞋavemwamwala,faꞋina taini vaita gidaꞋalika tu giyemu-havagi, kadu vaitakadanuhegeni tu ahe kanuhagana.” Au hidedemi Yesuyana gahetalahobuhobu.15:32: Gah 29:3 Gah 23:21 Kl 2:13 Yon 3:10, 4:1 15:32: Isi 33:11

Page 93: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 16:1 93 LUKE 16:816

Lokoloko ana toꞋitaveꞋavina nuwahuyahuyana tu koyona.1 KaduꞋe Yesu ana tomuliya agaidiya gigahetala-

hobuhobu gigayo, “Wakalivana saꞋeyana gimiyami, yanagiba ana toꞋitaveꞋavina valeyana ginogalina higa kalivatufoidi hiꞋawatalatalainena vaita yana giba gihebahebana.2 Au gikovana be giꞋela-yo gitoliluveluvena gigayo, Higatamo gavadi ugana-ma ganogalina? Ya faisewa ana valeyaunaꞋihagihagiyena be yaku giba ana itaveꞋavina againeya vemadu ganahalamanena. Valeya koyona ganogalinafaꞋina ya faisewa ganadabana.

3 Wakalivana hidedemi gigahe-yo yana giba ana toꞋi-taveꞋavina nuwahinage gigahe gigayo, Yaku taubada yakufaisewa ginalemaku. Gavaimi ganaga? FaꞋina iya himafaha againe keke fifiwalaku, kadu aꞋa lokoloko ana veꞋoꞋolaagaine wowomumu gananuhagana. 4 Oo! NuwakugiꞋafolena. Hidemi hidemi ganahuluva be yaku faisewayaku taubada ginadabani-yo kaliva hinavetobohiyanekube agaidiya ganamiyami.

5-6 Au hidedemi gigahe-yo kaliva saꞋeyana saꞋeyanayana taubada againe hibuki-ma giyowanidi. Kaliva nag-ona giꞋela gigahena gigayo, Yaku taubada againe a bukigavaiyehi? Bana gigayo, Olive gufana dolomu 100. ToꞋi-taveꞋavina gigayo, A buki ana fefe uvaini uhiyoto be 100unayawelina be 50 unamaduꞋetoladina.

7 Kadu kaliva anavelu gitoliyena gigayo, Kadu oꞋenia buki gavaiyehi? Bana gigayo, Witi wabaikina 100.Kadu toꞋitaveꞋavina gigayo, A buki ana fefe uvaini be 100uyawelini tu 80 uꞋetoladini. Au hidedemi toꞋitaveꞋavinagihuluva.

8 Tu yana taubada mena valeyana ginogalina againegigahe gigayo, Yana dewa koyona tu kaliva adi buki

Page 94: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 16:9 94 LUKE 16:13

gikivekabiꞋona faꞋina yana wanuwanuwa gihuluva.”Kadu Yesu gigayo, “WaꞋita, badi babi ana kikaiwabugagahinuwenuwena-ma yadi wanuwanuwa tobohiyadiyaonuwadi hikivedivedigagina be aimo tova mulina faꞋinahinakidewadewa. Tu badi mahalina ana kaliva ma kekehidanuwanuwa lakahina higa vaita tobohiyadiyao nuwadiana kivedivedigaga guwana hinanuhagani. 9 Gagahemibabi ana kikaiwabu wanafolafolakena be medema againekaliva wanavetobohiyanedi. Ada au aimo kikaiwabu-nadi ginahavaina ana toveya, abaga miyamiya-vagahinaagaine wanaluku be wanamiyami.” Au hidemi Yesugigahe.

Babi ana kikaiwabu faꞋina gavaimi kananuwanuwa?10 Kadu Yesu gigayo, “Hai kaliva vehimeya kabiꞋona

yana waꞋidibumuhiga giꞋitaveꞋavina, kadu medemaadafaiweya vehimeya lakahina kanavelena. Tu haikaliva vehimeya kabiꞋona keke gidaꞋitaveꞋavini, kadumedema vehimeya lakahina keke ginaꞋitaveꞋavini. 11 AukaꞋi babi ana kikaiwabu keke yami waꞋidibumuhigawadaꞋitaveꞋavini, hakwaꞋadi lobama ana kikaiwabuginavelemi-yo wanaꞋitaveꞋavini? Au keke tamo. 12 KadukaꞋi gava kaliva yana giba keke yami waꞋidibumuhigawanaꞋitaveꞋavini, hakwaꞋadi giba taumiyao faꞋimiyaginavelemi-yo wanaꞋitaveꞋavini? Au keke tamo.

13 Tofaisewa keke anafaiweya taubada luhei faꞋidiyaginafaisewa. KaꞋi adiꞋiselu faꞋidiya ginafaisewa digo,saꞋeyana againe ginanuwanuwakoyo tu saꞋeyana againeginanuwanuwa yamumuna, kadu saꞋeyana againe gi-namiyaveꞋavina tu saꞋeyana ginaꞋitatagona. Au keke ami-faiweya wananuwanuwaluga. KaꞋi nuwanuwami Yaubada16:9: Lu 12:33

Page 95: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 16:14 95 LUKE 16:19digo, Yaubada ana nuwanuwaꞋeya. KaꞋi mani digo, maniana nuwenuweꞋeya.” Au hidede amine Yesu gigahe.

14 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Falisimani nuwadi givaina faꞋina, mena Yesu yana gahe babiana kikaiwabu faꞋina hinogalina againe Yesu hihawave-laigena. 15 Bana Yesu gigahedi gigayo, “Omi wafolafolakabe higa mali kaliva hinagayo, Badi kaliva yegayegadiyao,tu Yaubada aseꞋasemi gihalamanena. Gavadi agaimiyakaliva hihawaveyamumuyedi, medema vaita iyohoyohoYaubada matane.”

Mosese yana vehimeya faꞋina.Madiu 11:12-13, 5:31-32, 19:9 Maki 10:11-12

16 Kadu Yesu Falisi agaidiya gigayo, “Tuwai-moꞋenaYaubada yana vehimeya Mosese givelena kadu yananuwanuwa bonana ana toꞋawatalatalaina giveledi be hid-edemi ginauna Yoni Tobafitaiso yana toveya. Yonigilakayemu-yo Yaubada yana yoꞋogaga ana luku faꞋinayana kaliva hilulumamala, ada kaliva moyaꞋaidi hi-fifaiwala aluꞋaluwadi givedivediwe be higa hinaluku.17 Ihayana be lobama babi anafaiweya ginahavaidi tu keketamo Yaubada yana vehimeya ginaꞋawowolini.

18Hai kaliva vavinena ginakilowedi-yo kwamayoku vel-ugana ginanagina, medema ana egana toꞋudo. Kadu haikaliva kwamayoku moganedi gikilowedi-ma ginanagidi,medema ana egana toꞋudo.” Au hidedemi Yesu give-hawala.

Wakalivana be Lasalo kahihidi.19 Kadu Yesu gigahetalahobuhobu gigayo, “Wakali-

vana saꞋeyana gimiyami, kaiwabu adi vaigau yabeyabelinabe kwayakwaya-moꞋena againe givivaigau kadu aiyeta16:15: Md 25:21 Md 6:24 Md 23:27-28 Lu 18:9-14 16:18: Md 5:18 1Ko

7:10-11

Page 96: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 16:20 96 LUKE 16:29

saꞋeyana saꞋeyana aꞋa kevakeva bunabunavina giꞋauꞋana.20 Yana miyami yamumunaga tu koyokoyo saꞋeyana anaegana Lasalo wowona kolikoliyana gimiyami, tova betova tobohiyaneyao wakalivana yana edaꞋawaneya hiꞋal-iꞋaliyena. 21Ada nuwanuwana wakalivana ana awamuku-muku gibeꞋubeꞋu-ma ginaꞋauꞋa. Ada galuꞋeta hiꞋelaꞋela anakoliya hiyamoyamona.

22 Himiyami tu bana koyokoyo giꞋalika be aluwanalobama ana tovenuwaꞋata hinauwena be Abelahamoliline hisena. Tu muliya kadu wakalivana giꞋalikabe hitauna. 23 Ada bana abaga koyona againe give-divediwe tu gidaꞋitalele ma yuwa lauveya Lasalo Abela-hamo buye hivetogalugedi-ma giꞋitadi. 24 Au gikovagigayo, Ho kamaku Abelahamo, udahinekalikaliyekube Lasalo udaꞋiveninisena ada nimatabona gufa againegidaꞋutuvini-yo meyaku gidakiveduvedubana be gidatu-luna, faꞋina aiꞋalaꞋalata againe gavedivediwe lakahina.

25 Tu Abelahamo gigayo, Boi babiya ya walokolokoumiyami tu bana Lasalo yana miyami keke yamumunamedema tovai-nadi unanuwenuwena. Tu adamoyabana yana wanuwayamumu gimimiyami tu o yawaꞋaseꞋuꞋaulolo umimiyami. 26 KaduꞋe hahavi lakahinagilugolohina faꞋina gaveyao nuwanuwadi omi agaimiyahinadamana-ma keke adifaiweya. Meda keke tamohakwadi ime agaimeya ginadamana.

27-28 Ada wakalivana gigayo, Auwe tu kamaku, gah-awayafeyafe gavaimi udagahe be Lasalo udaꞋiveninisenakamaku yana yoꞋo agaidiya, faꞋina tobohiyakweyao faifihimimiyami-ma gidaꞋagoꞋabiyedi be hida hima aulololakahina ana abageya keke hinaꞋela.

29 Tu Abelahamo gigayo, Auwe, Mosese yana buki-vehimeya be Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina yadi

Page 97: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 16:30 97 LUKE 17:4buki tobohiyamomo agaidiya hidadauda. Gilubodadi bebonai-dina hidavenogaledi.

30 Tu kadu bana gigayo, Keke kamaku Abelahamo,kaꞋi keke hinavenogaledi. Atu tamo hakwadi alikeyagidamididi-havagi be gidana agaidiya, au makewa hi-danuwavilana.

31 Bana Abelahamo gigayo, Mosese be toꞋawatalata-laina bonadi hikilowena, kadu meda kaꞋi tamo hakwadigidamididi-havagi digo, bonana keke hinavenogaleni.”Au hidedemi Yesu Falisi gigahedi.

17ToꞋaladibidibi be tokoyona adi kivetuvetunu faꞋina.Madiu 18:6-7,21-22 Maki 9:42

1 KaduꞋe Yesu ana tomuliya agaidiya gigahegigayo, “MakewaꞋe koyona ana abavebeꞋu moyaꞋainaginalakayemu tu hoiyoi bana kaliva koyona againeginaꞋaladibidibiyedi-ma vita lakahina ginanuhagana!2 KaꞋi kuga vita-moꞋena bana odone hidaluhifonabe lehageya hidahegehobuyeni-yo gidaꞋalika, augidalubodana be gidamaduꞋalika-yo keke anafaiweyatamo kaliva kowakowana koyona againe ginavebeꞋuni-yomatahiwadi lakahina Yaubada nimane ginanuhagani.3 Medema faꞋina taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi. Ada kaꞋitobohiyami ginahuluva koyona, au wanadakeyenabe kaꞋi nuwana ginaꞋavilana, au kadu yana koyonawanavenuwauluyena. 4 Ada kaꞋi aiyeta saꞋeyana againeyana koyona seveni agaimiya ada kadu tova seveniagaimiya, ginaꞋelayewayewa ginagahegahe higa vaitayana koyona wadavenuwauluyena, au gilubodami beyana koyona wadavenuwauluyena.”16:31: Yo 11:45-48

Page 98: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 17:5 98 LUKE 17:12-13

5 Au hidedemi Kaiwabu Yesu koyona ana venuwauluyamoyaꞋaina faꞋina gigahe-yo afositolo higahena higayo,“Kauveya, udavelugama be yama vetumagana udakive-tubugina.”

6 Ada Kaiwabu gigayo, “KaꞋi yami vetumagana anatubuga vaita masitada nafona kabikabiꞋona tu gikabuk-abu lakahina amine, au amifaiweya hida aihala againewanagahe wanagayo, Tauni unahabu be unana lehageyaunamidi, au bonami gidavenogalena.

Agetoga yadi faisewa faꞋina.7-8 KaꞋi kaliva saꞋeyana agaimiya ana agetoga gidav-

ehimeyena be yana faheya gidafifaisewa o kaꞋi yanasifi gidaꞋitaꞋitaveꞋavidi ma gidayewana melaleya againe,bana againe gavaimi gidagahe? KaꞋi gidagayo, AuheꞋamauꞋela uhiyoto be uꞋa? Keke-moꞋa hidede amine gida-gahe. Au gidagayo, Akuga ukidewadewa be unavaigau-yo unahaulili, aku bwai unahiwana be ganaꞋa ganayu.Tu muliya-yo o unana unaꞋa. Au hidedemi gidagahe.9 Kadu agetoga yana kauveya givehimeyena amine gihu-luva faꞋina, kaꞋi yana kauveya bana againe ginavesiule?Keke-moꞋa. 10 Meda anafaiweya omiꞋiyao. KaꞋi ami ve-himeya matatabuna ganavelemi-ma wanafaisewa-Ꞌowodiamine gilubodami be wanagayo, Ime agetoga hawaveya-mumukeke ama lauboda, faꞋina amavehimeyagaga amineafaisewa.” Au hidedemi Yesu gigahe.

Yesu tovedawodawowo teni gisiveyawadi.11 Yesu Yelusalema againe ginauna tu Sameliya Galili

ana fafali hinafadiya amine ginauna. 12-13 Ada melalasaꞋeyana againe giyemuyemu tu tovedawodawowoteni himadubodebodena. Yuwa himidilauva17:6: Md 18:15 Mk 9:24 Md 17:20

Page 99: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 17:14 99 LUKE 17:22tu hikovaꞋawafatafata higayo, “Yesu Kauveya,udahinekalikaliyema.”

14 Yesu giꞋitadi-yo gigahedi gigayo, “Wanana abaveyaoana tofaisewa agaidiya wowomi wanavehawaledi be wab-waina ma hinaꞋitana.” Ada edeya hinauna tu hiyamumu.

15 Tu kaliva saꞋeyana agaidiya yana yamumu giꞋita-yo au Yesu againe giyewana, agona lakahina Yaubadagihawadavadavana. 16 Au Yesu agene giꞋiboꞋula-moꞋa begivesiuleyena. Hida kaliva au kwanamiSameliya badimiYuda hivenibainedi amanadi. 17-18Bana Yesu gigahe gi-gayo, “Tovedawodawowo teni matatabudi gasiveyawadi.Tu hai kaliva naeni himimiyami? Gavadi-yo bana hidakeke kwanamiIsileli anakaibe giyewa-yo Yaubada gihawa-davadavani?” 19 Ada kaliva againe gigahe gigayo, “Auumidi be unana. Uvetumaganeku faꞋina ubwaina.”

Yaubada yana abavehimeya yana yemu faꞋina.20 Tu tova saꞋeyana tonagona tafatafalolodiyao adi

egana Falisi Yesu againe hitoliluvaluva higayo, “Gavatova Yaubada yana abavehimeya kaliva agaideya gi-nalakayemu?” Bana gigayo, “Keke tamo iyaꞋiyaya adafai-weya kanaꞋitana-ma againe Yaubada yana abavehimeyaginalakayemu. 21 Kadu keke kaliva hinagahe hinagayo,Hidede againe Yaubada yana abavehimeya giyemu, okaꞋi hinagayo, Wadedei giyemu. FaꞋina Yaubada kalivaaseꞋasediya ahe givebutu givehivehimeya.”

Yesu yana yewaꞋela faꞋina gilukahihi.Madiu 24:23-27,36-41

22Yesu hidedemi Falisi agaidiya gigahe-yo ana tomuliyagigahedi gigayo, “Aimo tova giꞋelaꞋela be againe wana-gahe wanagayo, Ho nuwanuwama Bana TohobuꞋela yana17:19: 1Veh 13:45-46 1Veh 14:1-4, Lu 5:14 Yo 4:9 17:21: Yo 3:3, 18:36

Page 100: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 17:23 100 LUKE 17:33ivemogatala ana aiyeta saꞋeyana anaꞋitana! Hidedemiwanagahe tu keke wanaꞋitani. 23 Ada muliya valeyawananogalina vaita ahe gadaꞋivemogataliku ada kalivahinagayo, Bana yuwa giꞋela, o kaꞋi hinagayo, WaꞋita hideigiꞋela. Yadi gahe keke wanamuliyeni. 24 FaꞋina namagisinamana be auheꞋama lobama fafalina kadu fafalinagituvemahali-Ꞌowona amine, meda kaliva moyaꞋaidi hi-namaduꞋitaku Iya TohobuꞋela yaku yewaꞋela ana tova.25 Tu aku vehimeya gavaina higa kaliva tova adamoyahimimiyami-ma hinakiloweku be aulolo moyaꞋaina badinimadiya gananuhagana.

26-27 Boi tuwai-moꞋena Nowa yana toveya kaliva vevinehimiyamiyabaubau, aꞋa hiꞋauꞋa bwai hiyuyu hinaginagihivenavenagi, au yadi havivila tulina tulina hinunauwenatu Nowa waka againe giyage aiyetai-nadi. Giyage tu malagituwa be moyaꞋaidi gituwaꞋafufudi. Meda anafaiweyaIya TohobuꞋela yaku yewaꞋela ana toveya kaliva vevinehinadewadewa.

28-29 Meda boi tuwai-moꞋena Lota yana toveya kalivahimiyamiyabaubau, hiꞋauꞋa hiyuyu hilulukimokimonehifahafaha himanumanuwaiyogona, tu auheꞋama Lotagimidi Sodoma gihege-yo aiꞋalaꞋalata kadu gaitomayagoyagona alamatafifailina lobameya giꞋililihiwanabe moyaꞋaidi giveꞋalayauyaule-Ꞌowodi. 30 Medaanafaiweya kaliva agaidiya ginalakayemu Iya TohobuꞋelaganaꞋivemogataliku ana toveya.

31 Tu medema aiyetai-nadi hai kaliva yana tolameyaginamiyami, medema keke yana manuweya ginaluku behiga yana lokoloko ginavaini. Meda anafaiweya hai kalivayana faheya ginamiyami, medema keke anafaiweya mela-leya ginayewani. 32 Lota vavinena agaidiya nuwami gi-nanunauyena. Badi hiꞋotaꞋota tu hihagaviladi faꞋina hiꞋa-lika. 33 Gava kaliva keke Iya agaikuya ginahawahegeni tu

Page 101: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 17:34 101 LUKE 18:4-5taunaga yana miyami babiya ginanuwenuwena, medemayawaina ginanuhegena. Atu gava kaliva yawaina alikeyagihawahegena, medema yawai-vagahina ginanuhagana.34 Gagahemi bogi-nadi againe kaliva luhei ivi saꞋeyanaagaine hinadauda tu saꞋeyana gananauwena saꞋeyana gi-namiya. 35Vevine luhei gufeya hinaꞋiꞋivilavila tu saꞋeyadigananauwedi saꞋeyadi hinamiya. [ 36 Kaliva luhei fa-heya hinamiyami tu saꞋeyana gananauwena saꞋeyana gi-namiya.] ”

37 Hidedemi Yesu gigahe-yo ana tomuliya hitoliyenahigayo, “Kauveya, hida gaitomai-dina haꞋagaine hi-nalakayemu?” Bana gigayo, “Hai ubula siyona gilakalaka,medede againe manusiyo hinavagaꞋauta.” Hidedemi YesugivenuwaꞋatadi.

18AtuvefaꞋila veꞋoꞋola againe faꞋina Yesu gigahetala-

hobuhobu.1 Tu Yesu ana tomuliya agaidiya gigahetalahobuhobu

be ginavehawaledi higa tova moyaꞋaina hinaveꞋoveꞋoꞋola,be yadi atuvefaꞋila againe keke-moꞋa hinaꞋilova. 2 Gigayo,“Melala saꞋeyana againe tovedewayauga saꞋeyanagimiyami, ada Yaubada keke gidamatauseni kadu kalivakeke gidanuwenuwedi. 3 Kadu mena melalai-nadiagaine sikwa saꞋeyadi himiyami, ada tova moyaꞋainatovedewayauga againe hiꞋelaꞋelayewayewa higahegahehigayo, Kaliva saꞋeyana agaimeya gidewa koyona ada kotuagaine o udavehimeya be agaimeya gidalaufata.

4-5 Tova moyaꞋaina yadi veꞋoꞋola gidibudibutoyogenaginunauwena tu muliya tauna nuwahinagene gigahegigayo, Yaubada keke gadamatauseni kadu kaliva17:37: Lu 21:7-8 Mk 13:15-16 Aba 7:6-23

Page 102: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 18:6 102 LUKE 18:12keke gadanuwenuwedi tu hida sikwa tova moyaꞋainadibuku hivevetoyogina faꞋina ganavelugadi. KaꞋi kekeganavehimeya be nibaidi agaidiya ginalaufata, au yadielayewayewa againe wowoku ginalogilogi.” Au hidedemiYesu gigahetalahobuhobu.

6 Kadu Kaiwabu gigayo, “Tovedewayauga koyona yanagahe wananuwenuwena. 7-8 Bana tovedewayauga koyonanonogana kwamayoku givelugadi. Bana Yaubada kalivahagihagi-moꞋena ma kaꞋi yana kaliva luluwafadiyao bogiuyadayada Bana againe hitagitagi-faꞋila ma kaꞋi ginavel-ugadi o kaꞋi keke? KaꞋi yana veluga againe ginavek-walu? Keke-moꞋa, au gagahemi adi veluga faꞋina ginave-himeya, e ginamaduvehimeya. Atu Iya TohobuꞋela babiyaganayewaꞋela ana toveya, kaꞋi kaliva yadi wavetumaganahiveꞋoveꞋoꞋola-ma gananuhagadi o kaꞋi keke?” Au hidemiYesu gigahe.

Falisi be takesi ana toyaudi yadi veꞋoꞋolaana gahetalahobuhobu.

9 Tu kaliva tufoidi taudiyao hivetumaganedi vaita badiyegayegadiyao tu mali kaliva moyaꞋaidiyao hiꞋitatagodi.Hidedemi hinuwanuwa faꞋina Yesu badi agaidiya giga-hetalahobuhobu. 10 Gigayo, “Kaliva adiꞋiselu manuwa-tafalolo againe hiluku be hinaveꞋoꞋola. SaꞋeyana tonagonatafatafalolodiyao adi egana Falisi yadi yoꞋo kalivana tusaꞋeyana takesi ana toyaudi. 11 Falisi gimidi tauna faꞋinegiveꞋoꞋola gigayo, Yaubada yo, againiya gavesiule faꞋinayaku dewa keke mali kaliva moyaꞋaidi yadi dewa amine.Badi toꞋalasebaseba, vehimeya ana todibutoyoga, toꞋudo.Kadu gavesiule faꞋina iya keke wada takesi ana toyaudikikiꞋafuna amine. 12 Wiki saꞋeyana saꞋeyana hinagene18:7-8: Kl 4:2 Lu 11:5-9 Ha 6:9-11

Page 103: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 18:13 103 LUKE 18:17aiyeta luhei galabelabewaviyo be higa ganaveꞋoꞋola faꞋina.Gava lokoloko o kaꞋi mani gavaivaina-ma gadakadi adiyoꞋo teni tu saꞋeyana O Yaubada gavelevele. Au hidedemiFalisi gigahe.

13Tu takesi ana toyaudi yuwamaꞋi lauveya gimidi, yanawawowomumu faꞋina keke lobameya gidaꞋitavedadaga auodona giꞋaweweni tu gigahe gigayo, Ho Yaubada, iyatokoyona tu udahinekalikaliyeku. Hidedemi gigahe.

14 Gagahemi hida kalivai-nadi Yaubada matane gisenayegayegana tu gina yana manuweya, tu bana Falisi makeke. FaꞋina hai kaliva tauna ana egana ginakilakahina,Yaubada mena kaliva ginakivewowomumuna. Atu haikaliva tauna ginanuwahobu, medema ana egana Yaubadaginakilakahina.” Au hidedemi Yesu gigahedi.

Yesu weꞋoweꞋo giꞋitanuwakabubuyedi.Madiu 19:13-15 Maki 10:13-16

15 Himiyami tu fwefweya nonogana Yesu againe hiꞋal-iꞋaliyedi be ginakibwaꞋedi higa ginagahenuwakabubuyedi,atu ana tomuliya hiꞋitadi-yo toꞋaliya hidakeyedi. 16 TuYesu weꞋoweꞋo gikovadi be Bana againe hinaꞋela ada anatomuliya gigahedi gigayo, “WeꞋoweꞋo keke wanahawatadiau Iya agaikuya hinaꞋela faꞋina gaveyao vaita weꞋoweꞋokeke yadi wakikaiwabu amine, medema Yaubada yanaitaveꞋavina againe hinamiyami be aseꞋasediya ginave-hivehimeya. 17 Gagahe velemoꞋena gava kaliva Yaubadamatane keke ginanuwahobu be kwamana kabiꞋona amineginanuwanuwa, medema keke Yaubada yana yoꞋogagaagaidiya ginaluku be yana itaveꞋavina againe ginamiyami,keke-moꞋa.”

Kwanatubulakahina yana walokoloko Yesu gikilowena.Madiu 19:16-26 Maki 10:17-27 Madiu 19:27-30 Maki 10:28-31

18:14: Lu 16:15 Md 23:23,28

Page 104: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 18:18 104 LUKE 18:27

18Ada tonagona saꞋeyana Yesu gitoliluveluvena gigayo,“Tovehawala yamumu, gavaimi ganadewa-yo yawai-vagahiku gananuhagani?”

19 Ada Yesu gigahena gigayo, “Gavana faꞋina Iyauhawaveyamumuyeku? Keke tamo hakwadi yamumuna,au Yaubada anakaibeꞋu-moꞋa yamumuna. 20 Yaubadayana vehimeya ahe uhalamanena higa keke unakelelekeke unaluveꞋalika keke unakaiꞋafu, tobohiya yana dewafaꞋina keke unagahe-kawowo. Kadu saꞋeyana tama be hinaunaveꞋamohimohinedi.”

21 Bana kaliva gigayo, “Mena vehimeyai-dina aimokabiꞋokuya gavebutu gaꞋitaꞋitaveꞋavina be ganunauwenatova adamoya.”

22 Ada Yesu yana gahe ginogalini-yo gigahena gigayo,“Dewa saꞋeyanaga againe aimo ukaliꞋuho. Unana yalokoloko matatabuna udakimonevedamanena be fatanakoyokoyo agaidiya udafolakena, ada au aimo laufata hag-ihagina lobameya unanuhagana. Unafolakeni-yo unaꞋelabe Iya agaikuya unavetomuliya.”

23 Bana kaliva Yesu yana gahe ginogalini-yo nuwanagivita-moꞋa, faꞋina bana yana walokoloko. 24 Yesu yananuwavita giꞋita-yo gigahe gigayo, “Badi wakalivadiyaoyadi lukuYaubada yana yoꞋogaga agaidiya au vita-moꞋena.25 KaꞋi yomuyomu lakahina ana egana kameli gaimamatane ginaluku, medema vitana. Atu kaꞋi wakalivanaYaubada yana yoꞋo agaidiya ginaluku be yana itaveꞋavinaagaine ginamiyami, medema vita-moꞋena.”

26 Badi gahe-nadi hinogalini-yo higahena higayo, “Ha!Keke tamo hakwadi anafaiweya kibababala ginanuha-gani.”

27Tu Yesu gigayo, “Kaliva adi kibababala keke taudiyaoadifaiweya, atu medema Yaubada ana tagalowalowa.”

Page 105: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 18:28 105 LUKE 18:3628Au Fita gigayo, “UꞋita, ime yama melala ahegedi be O

againiya avetomuliya.”29-30 Yesu gigahedi gigayo, “Gagahe velemoꞋena gava

kaliva yana melala gihegena o vavinena o tobohiyaneyaoo tamaneyao o hinaneyao o natuneyao ginuyabuyabudibe higa Yaubada yana yoꞋogaga ana luku faꞋina kalivaginavenuwaꞋatadi, medema tova adamoya ana laufatalakahina, lakahi-moꞋena gavadi gavadi yamumuna gi-navaina, ada kadu tovamulina yawai-vagahina ginanuha-gana.”

Tova anaveto Yesu yana alika faꞋina gilukahihi.Madiu 20:17-19 Maki 10:32-34

31 Tu Yesu vetomuliya ana laufata faꞋina hidedemigigahe-yo yana yoꞋo tuwelo gisiꞋaliyedi be gigahedi gi-gayo, “WaꞋita, Yelusalema againe kananauna ada gavadigavadi Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina Iya To-hobuꞋela faꞋikuya hiꞋetoladina, medema matatabuna gi-nalakayemu. 32-33 Au yoꞋo tulidiyao kalivai-dina agaidiyahinahegenauweku be hinahawavelaigeku ada hinaꞋi-hawadamaneku hinakiwaliku hinamunukoyokoyoku tuhinaluveꞋalikaku. Atu tova anaveto againe ganamididi-havagi.”

34 Au hidedemi Yesu givenuwaꞋatadi tu tomuliyayana gahe matatabuna hifaniyena. E, bonai-nadi ananuwanuwa sevasevauyana badi agaidiya, ada gavaimiYesu gigaheyena-ma keke hidahalamaneni.

Yesu tomatakoyo Yeliko againe gikiveyamumuna.Madiu 20:29-34 Maki 10:46-52

35 Tu Yesu Yeliko liline giyemuyemu tu tomatakoyoedeya gihiyoto leme faꞋina giveꞋoveꞋoꞋola. 36 Au yoꞋohinauna-ma butudi ginogalini-yo gitoliluvaluva gigayo,18:29-30: Yem 20:12-16 Lu 12:33

Page 106: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 18:37 106 LUKE 19:6“Omi gaveyao?” 37 Kaliva higahena higayo, “YesukwanaNasaledi ginanauna.”

38 Bana gikova gigayo, “Yesu, O Devida bwanenenagavaimi udaꞋitanuwakabubuyeku.”

39Kalivawai hinagona-mahidakeyena behiga ginaveꞋa-mata, tu bana kadu agona gilakata-moꞋa gikovadonagigayo, “O Devida bwanenena gavaimi udaꞋitanuwak-abubuyeku.”

40-41Au Yesu ginumidi givehimeya be tomatakoyo Banaagaine hinavegaꞋaulena. Ada ahe Yesu liline giꞋela-yo gi-toliyena gigayo, “Gavadi nuwanuwa o faꞋiniya ganagani?”Bana gigayo, “Kauveya, nuwanuwaku gadaꞋitalele.”

42 Au Yesu gigahena gigayo, “Mata ginaꞋitalele. Uve-tumaganeku faꞋina ubwaina.” 43 AuheꞋama matana giꞋi-taꞋitalele ada Yesu gimulimuliyena tu Yaubada ana eganagikikilakahina. Ada kaliva moyaꞋaidi hiꞋita-yo kadu badiYaubada hihawadavadavana.

19Sakiusa kahihina.

1 Tu Yesu Yeliko melala againe giluku be ginanauna.2 Medede againe kaliva saꞋeyana gimiyami ana eganaSakiusa, ada bana takesi ana toyaudi kikaiwabuna yanawalokoloko. 3 Ada nuwanuwana gavaimi Yesu ana itaꞋitama ginaꞋitana, tu bana kaliva kaliꞋuhona ada kaliva hiy-oꞋoyoꞋo faꞋina keke anafaiweya gidaꞋitani. 4 Au wai gi-madunagona aihala ana egana sikomoli againe gilaka beginaꞋitana, faꞋina edai-nadi againe Yesu giꞋelaꞋela.

5Yesu ai-nadi inubane giyemu-yo givedadaga gigahenagigayo, “Sakiusa, umaduhobu faꞋina adamoya gilubodakube ya manuweya buye kanamiyami.” 6 AuheꞋama gi-maduhobu yana wavemwamwala givegaꞋaulena be hina18:43: Md 2:23 Md 1:1

Page 107: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 19:7 107 LUKE 19:14yana manuweya. 7 Ada kaliva moyaꞋaidi hiꞋitana againehivebutu hiꞋalawoluwolu higayo, “Bana kaliva koyonanonogana againe giluku giwakawaka.”

8 Tu Sakiusa gitowamidi Kaiwabu againe gigahe gi-gayo, “Kauveya uꞋita, adamoya yaku lokoloko ganalu-golohina, tufona koyokoyo faꞋidiya tufona iya faꞋikuya.Kadu kaliva gaveyao yadi mani gavai-kawowona, medemaganaveleyewedi. KaꞋi saꞋeyana amine gavaina, au fowaamine ganaveleyewedi.”

9 Yesu gigahena gigayo, “Adamoya hida yoꞋo yadi koy-ona ana aiyawela hinuhagana, faꞋina hida kaliva takesi anatoyaudi nonogana bana Abelahamo yana yoꞋo kalivana.10WaꞋita, Iya TohobuꞋela gahobuꞋela be badi Yaubada yanaeda hifaniyena-ma ganaleledi kadu ganakibababaledi.”

Tofaisewa yadi lukimokimone ana gahetalahobuhobu.Madiu 25:14-30

11 Yesu yana yoꞋo buye kabisona Yelusalema againehinayemu ada yoꞋoyoꞋo hinuwanuwa vaita Yaubadayana abavehimeya kaliva agaidiya auheꞋama ginaꞋive-mogatalina. Medema faꞋina Yesu yana gahe aimo hin-uwenuwena tu givebutu gahetalahobuhobu gilukahi-hiyena. 12 Gigayo, “Kaliva kikaiwabuna saꞋeyana fafalilauveya ginana be tokaiwabu adi maka ginavaina be gi-nayewana. 13 Ginana faꞋina yana tofaisewa teni gikovadibe saꞋeyana saꞋeyana K100 giveledi ada gigahedi gigayo,Hida mani lukimokimone againe wanakivetubugina bewananunauwena yaku yewaꞋela ana toveya.

14 Gina tu yana melala kalivadi hivenikohiyenaada tovenuwaꞋata hiꞋiveninisedi be hivemulitawainahiga tokaiwabu lakahina hinagahena hinagayo, Kekenuwanuwama hida kaliva agaimeya ginavetokaiwabu.19:10: Yem 22:1 Af 16:31 1Ti 1:15

Page 108: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 19:15 108 LUKE 19:2515 Hidedemi higahe tu au aiꞋadi tokaiwabu adi maka

givaina be giyewana yana melaleya. Giyemu-yo yanatofaisewa mani giveledi-ma giyowanidi be higa gavaiyehiyadi lukimokimoneya ana tufo buye hivaini-ma ginahala-manena.

16Au tofaisewa nagona giꞋela gigayo, Kauveya, ya maniK100 gaveꞋatutamoꞋaina be K1,000 gilakayemu.

17 Yana tovehimeya gigahena gigayo, O tofaisewa hag-ihagi. Gaitoma kabikabiꞋona ya waꞋidibumuhiga uꞋi-taveꞋavina faꞋina, abavehimeya melala teni agaidiya un-avaina.

18 Tofaisewa anavelu giꞋela gigayo, Kauveya, ya maniK100 gaveꞋatutamoꞋaina be K500 gilakayemu.

19Yana tovehimeya gigahena gigayo, Kadu oꞋeni abave-himeya melala faifi agaidiya unavaina.

20-21Muliya kadu tofaisewa saꞋeyana giꞋela gigayo, Kau-veya, hidei ya mani, kalekoya gakevana be gidauda. Okaliva nuwa koyona faꞋina gamatause. Mali kaliva gifi-faisewa tu o fata uvaivaina, kadu mali kaliva gifahafahatu o aꞋa uyauyaudi-kawowo.

22-23 Yana tovehimeya gigahena gigayo, O tofaisewakoyo. Tauni ya gahe amine ganavedewayaugi. O ugahe vaita udahalamaneku iya kaliva nuwaku koyona. Mali kalivagififaisewa tu iya fata gavaivaina, kadu mali kaliva gifa-hafaha tu iya aꞋa gayauyaudi-kawowo. Hidedemi o ugahetu gavadi-yo yaku mani banika againe keke udaseni? KaꞋiudasena digo, yaku mani ana veꞋatutamoꞋai gadavainayaku yewaꞋela ana toveya.

24Au ana agetoga liline himidimidi-ma agaidiya gigahegigayo, Yana mani K100 wanalemana be bana K1,000giꞋabina-ma wanavelena.

25 Badi higayo, Kauveya, yana mani ahe lakahinaK1,000.

Page 109: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 19:26 109 LUKE 19:3626 Tu bana gigayo, Gagahemi hai kaliva yana hala-

mana o kaꞋi yana faisewa Yaubada givelena-ma giꞋi-taꞋitaveꞋavina, medema yana halamana o yana abave-himeya ginakivetubugina. Atu hai kaliva yana gavaꞋadiYaubada givelena-ma keke ginaꞋitaveꞋavini, medema yanahalamana kabiꞋona Yaubada ginavaihegena be ginamiya-kawowo. 27 Ma hida nibaikweyao keke nuwanuwadibadi agaidiya ganavetokaiwabu-ma wanakiveꞋavidi bewanaꞋaliyedi matakuya wanaluveꞋalikadi.” Gahetala-hobuhobu au hidede amine.

Yesu doniki kwaune Yelusalema againe giyemu.Madiu 21:1-11 Maki 11:1-11 Yoni 12:12-19

28 Yesu gilukahihi gihavaina, ana tomuliya edeyaginagoyedi Yelusalema againe hinauna-tu. 29 Melalaluhei Bedefegi kadu Bedani oya ana egana Olive againehiꞋivedaꞋufodi tu ana tomuliya adiꞋiselu gigahedi be waihinanagona. 30 Gigahedi gigayo, “Omi wai wananag-ona yuwa melala againe wanaluku, ada wanalukuluku tudoniki natudi ai againe hiluhifona-ma wanaꞋitana. Menadoniki kwaune keke tamo hakwadi boi gidayage. Auwanayauna be wanaꞋaliyena. 31 Ada kaꞋi tamo hakwadiginagahe ginagayo, Gavana faꞋina wayauyauni? au wana-gahenawanagayo, YamaKaiwabu nuwanuwanameꞋama.”

32 Au tomuliya adiꞋiselu giꞋiveninisedi-ma hilowoga behina, ada Yesu gigaheyena amine hinuhagana. 33 Adadoniki natudi hiyauyauni waganeyao higahedi higayo,“Gavana faꞋina doniki wayauyauni?”

34 Badi higayo, “Yama Kaiwabu nuwanuwana faꞋina.”35 Au doniki natudi Yesu againe hiꞋaliyena ada adi

aikeva kwaune hiyavelini-yo Bana giyage. 36Ada ginaunatu kaliva adi aikeva edeya hiyaveyavelina.19:27: Lu 16:10-11

Page 110: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 19:37 110 LUKE 19:43-44

37 Ada Yelusalema liline oya Olive ana eda gihobuagaine giyemu-yo ana tomuliya yadi yoꞋo lakahina hive-butu yadi wavemwamwala Yaubada hihawadavadavanaagodi lakahina, Yesu yana gugai fifiwalana tulina tulinahiꞋitana-ma faꞋina hivesivesiule higayo,38 “O Tokaiwabu Kaiwabu ana eganeya uꞋelaꞋela-ma

au Yaubada ginanuwakabubuye.Kukuya ana toniꞋinuba lobameya kanadavadavana,

Tomiyagetane-moꞋane kanakivekaiwabuna.”39 Au hidedemi Yesu ana tomuliya hidavadava tu Falisi

tufoidi yoꞋo agaidiya higahena higayo, “Tovehawala, atomuliyamomo unahawatadi.”

40 Bana gigayo, “Gagahemi kaꞋi badi hidaveꞋawaꞋi-bodeku digo, kuga aku davadava faꞋina auheꞋama hidako-vakova.”

Aimo miYelusalema nibaidiyao melala hi-naluyaweyawelina.

41 Tu Yesu Yelusalema giꞋivedavedaꞋufona bemelala-moꞋena giꞋitana againe givebutu gitagiꞋuvadi.42 Gigayo, “Hoiyoi miYelusalema! Vaita adamoyakukuya ana eda wadahalamaneni tu tova hidevamamatami giꞋitahowahowa eda wafaniyena. 43-44 Aimotova vitana agaimiya ginayemu, nibaimiyao bodahinadudauvina be hinabodabodafifimi-yo melalahinaluyaweyawelina, omiꞋiyao kadu natumiyao melalaana alahinageya hinaluyaweyaweli-Ꞌowomi. Keke tamokabala hikivetalana-ma aimo kabalahiyana taboneginada, au moyaꞋaina hinatutuyauyaulena. Au hidedemihinahuluvimi, faꞋina Yaubada giꞋela be ginakibababalemi-ma ana tova wafaniyena.”19:40: Sam 118:26 Md 21:14-16 19:43-44: Lu 13:34-35

Page 111: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 19:45-46 111 LUKE 20:3-4Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe giluku.Madiu 21:12-17 Maki 11:15-19 Yoni 2:13-17

45-46 Yesu miYelusalema gitagiꞋuvadi gihavaina,manuwa-tafalolo lakahina ana edaꞋawaneya giluku begivebutu tolukimokimone giwavidi gigahedi gigayo,“Yaubada bonana etoꞋetoladina gigahe gigayo,Yaku manuwa hinavewagana abaveꞋoveꞋoꞋola ana

manuwa.Hidedemi gigahe tu omiꞋiyao ma vaita tokaiꞋafu yadiabaga amine wafaisewana.” Hidedemi Yesu gidakeyedi.

47 Ada au aiyeta saꞋeyana saꞋeyana agaidiya manuwa-tafalolo againe givehavehawala. Atu badi abaveyao anatofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeyaana tovehawala kadu yoꞋo adi tonagona eda hilelenabe higa hinaluveꞋalikana. 48 Tu eda hilele-wayoga kekeadifaiweya, faꞋina yoꞋo moyaꞋaidi Yesu bonana hiven-ovenogalena keke nuwanuwadi tamo gahe hinanogal-ibabuni.

20Yesu yana abavehimeya inubana faꞋina hitoliluveluvena.Madiu 21:23-27 Maki 11:27-33

1-2 Tova saꞋeyana Yesu manuwa-tafalolo againe kalivagivehavehawaledi kadu Yaubada yana VenuwaꞋata Yamu-muna faꞋina gilulumamaledi tu abaveyao ana tofaisewakikaiwabudiyao be Mosese yana vehimeya ana tove-hawala kadu kaliva lakahidiyao buye Bana againe hiꞋelahigayo, “O ugahema, haꞋagaine ya abavehimeya uvaini-yoboiyesedi mena gaitoma tulina tulina ufifaisewadi? Hak-waꞋadi mena abavehimeya givele-yo hidedemi uhuluva?”

3-4 Yesu gigayo, “Kadu toliluvaluva saꞋeyana agaimiyaganasena. Au omi wanagaheku, hakwaꞋadi abavehimeya19:48: Md 21:46

Page 112: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 20:5 112 LUKE 20:11

Yoni Tobafitaiso givele-yo kaliva gikivebafitaisoyedi? KaꞋiyana abavehimeyaYaubada againe giveꞋinuba o kaꞋi kalivaagaidiya?”

5 Yesu gigahe-yo badi buye hiveꞋagahegahe higayo,“KaꞋi kanagahe vaita Yoni yana abavehimeya Yaubadaagaine gidaveꞋinuba au Bana ginagayo, KaꞋi Yaubadaagaine digo, gavadi-yo Yoni yana gahe keke wadavetuma-ganeni? 6 Tu kaꞋi kanagahe vaita kaliva agaidiya gidav-eꞋinuba, kaliva moyaꞋaidi hinatutuveꞋalikada, faꞋina badihinuwaveꞋavina vaita Yoni Yaubada bonana ana toꞋawata-latalaina.”

7 Hidedemi hinuwanuwa faꞋina Yesu yana toliluvaluvahidemi hifatana higayo, “KaꞋiwa. Ime keke adahalama-neni.”

8 Au Yesu gigahedi gigayo, “Omi keke wadagahekufaꞋina, meda anafaiweya Iya keke ganavenuwaꞋatamihadeꞋagaine yaku abavehimeya giveꞋinuba-yo hida gait-oma gafifaisewadi.” Au hidemi Yesu gigahe.

Faha ana toꞋitaveꞋavina koyodiyao adi gahetalahobuhobu.Madiu 21:33-46 Maki 12:1-12

9Tu Yesu badi tonagona bonadi gifata-yo yoꞋo agaidiyagahetalahobuhobu hidede amine gilukahihiyena gigayo,“Kaliva saꞋeyana ai guwana ana egana kelefi yana babiagaine gifahana, ada kaliva tufoidi faha ana toꞋitaveꞋav-ina gisedi tu yana melala gihegena gina mali fafaliyagimiyami lauva tunugina. 10 Himiyami tu kelefi anaaikolu ana tova giyemu againe, tonifaha ana agetogafaha ana toꞋitaveꞋavina agaidiya giꞋiveninisena be yanafaha guwana tufona hinavelena faꞋina. Atu toꞋitaveꞋavinaagetoga himununa be makagekagena hiwavina. 11 Aukadu agetoga velugana giꞋiveninisena tu toꞋitaveꞋavina

Page 113: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 20:12 113 LUKE 20:19

himununa be hikivekoyo-moꞋena au makagekagena hi-wavina. 12 Kadu agetoga anaveto giꞋiveninisena ada hidakalivai-nadi hiꞋivekiꞋonina be ala kwaune hihegevihilena.

13Au tonifaha gigahe gigayo, Gavadi ganagani? NatukunatuꞋaseꞋaseku ganaꞋiveninisena. KaꞋi banaꞋe hinaveꞋamo-himohinena. Hidemi gigahe.

14 Tu toꞋitaveꞋavina hiꞋita-yo taudiyao hiveꞋagahegahehigayo, Hida hima bana ana hilafa. KanaluveꞋalikana behiga yana babi taudeyao kanavaina. 15 Au ala kwaunehituwaꞋatugena be hiluveꞋalikana.”

Au hidedemi Yesu gigahe tu gitoliluvaluva gigayo,“Wananuwanuwa. Tonifaha badi toꞋitaveꞋavina agaidiyagavaimi ginaga? 16 Au ginayewaꞋela be ginaluveꞋalikadiada yana faha toꞋitaveꞋavina velugadiyao nimadiya gi-nasena.” Tovanenega hinogalini-yo higahe higayo, “Aukeke, keke-moꞋa.”

17 Au Yesu giꞋitadonedonedi gigayo, “Omi wavekekevaita gava vita galukahihiyena-ma keke ginalakayemutu omi wakiloweku ma kahihiku Yaubada bonana etoꞋe-toladina giyakahina. Bonai-nadi ana nuwanuwa maꞋiwahalamanena o kaꞋi keke? Gigayo,Ogola manuwa ana toꞋaiyogona hikilowena-maau holiliꞋabi manuwa hinafane-moꞋane gimidimidi.18WaꞋita, gaveyao moyaꞋaidi ogolai-nadi againe hinabeꞋu-ma luludi hinadobona, atu hai kaliva ogola ginaꞋalatag-ona, medema ginafuwa-moꞋena.” Au hidemi Yesu gigahe.

19Tu badi Mosese yana vehimeya ana tovehawala kaduabaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao mena gahetala-hobuhobu badi faꞋidiya Yesu gigaheyena-ma hiꞋayaunenafaꞋina, nuwanuwadimedema bai-nadi againe hinakiveꞋav-ina. Atu yoꞋo himatausedi faꞋina, higa-wayoga keke adifai-weya.20:19: Sam 118:22 Ais 8:14-15 Lu 19:47-48

Page 114: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 20:20 114 LUKE 20:28Yesu takesi ana sewadi faꞋina hitoliluveluvena.Madiu 22:15-22 Maki 12:13-17

20 Tu badi miYuda adi tonagona keke adifaiweya YesuhinamadukiveꞋavini faꞋina, aimo hilulubodena ada yadikaliva tufoidi hivegidedi be yoꞋo hinafadiya hinanaukautu vaita kaliva velemodi amine hinahuluva. NuwanuwadiYesu tamo yana bonalaufata againe hinavebauna be higaadifaiweya kabemani yana wafaiwala ma yana abave-himeya againe hinahegenauwena. 21 Au tonaukau hito-liluveluvena higayo, “Tovehawala, ime ahalamanena yagahe ya vehawala au tunutunugina, kadu kalivamoyaꞋaidiuꞋitadi leleleya tu Yaubada yana eda faꞋina uvehavehawalavelemoꞋena. 22Au anatoliye, kwanaLoma yada tokaiwabulakahina Sisa againe takesi kanasena, kaꞋi medema gilu-bodana o kaꞋi keke?”

23-24 Hidedemi hitoliluvaluva tu Yesu yadinuwanuwakau giꞋayaunena ada gigahedi gigayo, “Manikabala wanavehawaleku. Hida hakwadi magigina? Kaduhakwadi ana eganamene kabala againe hikilumini?” Badihigayo, “Bana Sisa.”

25 Bana gigahedi gigayo, “Au hadema Sisa yanalokoloko, medema Sisa againe wanasena. Kadu hademaYaubada yana lokoloko, medema Yaubada againewanasena.”

26 Au keke adifaiweya Yesu yana bonalaufata againehinavebauni-yo ginakoyo kaliva matadiya. Ada yanabonalaufata faꞋina hiyaulowoga ada au hiveꞋamata.

ToꞋalika yadi mididi-havagi faꞋina Yesu hitoliyena.Madiu 22:23-33 Maki 12:18-27

27 Tu tonagona tafatafalolodiyao adi egana Sadusitufoidi Yesu againe hiꞋela be hinatoliluveluvena.BadiꞋiyao ma higahe vaita aimo tova mulina toꞋalika kekehinamididi-havagi. 28 Badi higayo, “Tovehawala, Mosese

Page 115: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 20:29 115 LUKE 20:38

yana buki-vehimeya againe hidede amine giꞋetoladi. KaꞋikaliva saꞋeyana kwamayoku ginanagina ada natudi keketu ginaꞋalika, au kaliva tobohiyana yana vayasi anafaiweyagidanagina be tobohiyana ana hilafa faꞋina natuneyaoginaꞋivetubugidi. Au vehimeya hidede amine Mosesegiveleda. 29 Au kaliva tobohiyaneyao seveni himiyami tutomoꞋainagona kwamayoku ginagina ada natudi keke tugiꞋalika. 30-31 Ada taina yana vayasi ginagina ada natudikeke tu giꞋalika. Meda anafaiweya kaliva anaveto behinunauwena tu taina kaliva anaveseveni natuna keketu giꞋalika. 32 Muliya-moꞋane kadu kwamayoku giꞋalika.33 Au kaliva adiveseveni kwamayoku saꞋeyana hinaginafaꞋina, aimo tova mulina kaliva hinamididi-havagi anatoveya bana kwamayoku-nadi ma gava kaliva vavinena?”

34 Tu Yesu bonadi gifatana gigayo, “Badi kalivavevine hida aituhai-nadi babiya himimiyami-ma hinag-inagi hivenavenagi. 35-36 Atu badi gaveyao Yaubadagivehawadi vaita gilubodadi be alikeya hinamididi-havagibe aimo tova mulina aituhai-nadi againe hinamiyami,medema keke hinanagi, kadu keke hinaꞋalika-havagifaꞋina yadi miyami badi lobama ana tovenuwaꞋata yadimiyami amine. Kadu Yaubada alikeya ginasivemidi-didi faꞋina, badi Yaubada natuneyao. 37 Omi waga-hegahe vaita toꞋalika keke hinamididi-havagi tu kalivavelemona hinamididi-havagi ma Mosese tauna yana bukiagaine givehawaleda. WaꞋita, ai giyabelina tu keke gi-daꞋalahini ma kahihina againe Mosese Kaiwabu givewa-gana Abelahamo yana Yaubada kadu Aisake yana Yaubadakadu Yakobu yana Yaubada, badi kalivai-dina aluꞋaluwadiyawayawadi himimiyami amanadi. 38 Bana Yaubada makeke aliꞋalikadiyao yadi Yaubada, au kaliva aluꞋaluwadiyawayawana yadi Yaubada, faꞋina badi kalivai-dina tuwai-moꞋena hiꞋalika-ma adamoya wayawaidi Yaubada matane

Page 116: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 20:39 116 LUKE 20:45-46himimiyami.”

39Hidedemi Yesu gigahe-yoMosese yana vehimeya anatovehawala tufoidi higahe higayo, “Tovehawala, ubonala-ufata yamumuna.” 40 Yesu bonadi gifatana yamumunafaꞋina badi tonagona tafatafalolodiyao toliluvaluva kadukeke velugana hidaseni, au himatauta faꞋina hiꞋilova.

Keliso inubana faꞋina.Madiu 22:41-46 Maki 12:35-37

41 Tu Yesu tonagona tafatafalolodiyao agaidiya tolilu-valuva gisena gigayo, “Gavadi-yo tovehawala higahe vaitaYaubada yana Tovegida ana egana Keliso Devida bwane-nena? 42-43 Bana Devida tauna Same ana buki againegigahe gigayo,Bana Yaubada Kaiwabu iya yaku Kaiwabu gigahena gi-

gayo,Nima iꞋatagikuya unahiyoto. O unamiyami tunibaimomo ageyafayafaniya ganasedi.44 Au hidede amine Devida Keliso givewagana yaku Kai-wabu, tu gavaiyaꞋamine yana Kaiwabu kadu bana bwane-nena muliya gitubuga amanadi?”

Yesu Mosese yana vehimeya ana tovehawalagihawavekoyoyedi.Madiu 23:1-12 Maki 12:38-40 Luke 11:43

45-46 Yesu au hidemi givehawala ada kaliva moyaꞋaidiaimo hivanevanenega tu ana tomuliya givenuwaꞋatadigigayo, “Taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be Mosese yanavehimeya ana tovehawala yadi dewa keke nuwami gi-naꞋabini. Nuwanuwadi aikeva tunugina hinaꞋoseni-yoabakimokimone againe hinanunudadana be kaliva hi-nalusiuleyedi kadu hinagayo, Velemodi. Nuwanuwadimanuwa-abavehawala ana egana sinagogi agaidiya kadu20:40: 2Veh 25:5 Yem 3:6 20:44: Sam 110:1

Page 117: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 20:47 117 LUKE 21:6

avemwamwala againe abavetoga kikaiwabuna againe hi-navetoga. 47Ada sikwasikwadiyao yadi lokoloko hilemadiada hiveꞋoveꞋoꞋola-faꞋila be higa kaliva hinahawaveya-mumuyedi. Yadi koyona veꞋoꞋola-faꞋila againe hikevanafaꞋina adi vita gavatubuga hinanuhagana.” Au hidedemiYesu givenuwaꞋata.

21Sikwa saꞋeyadi yadi velekawowo faꞋina.Maki 12:41-44

1 Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe givetogaada giꞋitalele be wakalivadiyao yadi velekawowoabavedodoga againe hiseusena-ma giꞋitadi. 2 Kadusikwa koyokoyodi giꞋitadi, hiꞋela kabala kukwauhinaluhei hidodona. 3 Au gigahe gigayo, “Gagahe velemoꞋenawakalivadiyao yadi velekawowo mani lakahina hidodonatu hida sikwa koyokoyodi yadi velekawowo kabiꞋonaagaine hitubuhegedi. 4 FaꞋina badi wakalivadiyao yadimani tufonaga hidodona ada yadi tufo lakahina aimogidadauda, tu badi sikwa koyokoyodi gavadi againe adigao adi kaleko hidakimonena-ma mani-nadi matatabunahidodo-Ꞌowona.”

Tova mulina aulolo tagiya lakahina babiya ginalakayemu.Madiu 10:17-22, 24:1-14 Maki 13:1-13

5 Tu Yesu ana tomuliya tufoidi manuwa-tafalololakahina hiyofeyofena higayo, “UꞋita, manuwa anakabala gavavewaga! Kaliva yadi abahawahega againemanuwa hivevigauna.” 6 Bana Yesu bonadi ginogalini-yo gigahe gigayo, “Hida manuwa waꞋitaꞋitana-matova giꞋelaꞋela be badi nibaimiyao hinaluyaweyaweli-Ꞌowona. Kabala againe hikivetalana tu aimo keke21:4: 2Ko 8:12

Page 118: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 21:7 118 LUKE 21:14-15tamo kabala kabalahiyana tabone ginada, au moyaꞋainahinatutuyauyaulena.”

7 Badi higayo, “Tovehawala, gava tova hidedemiginalakayemu? Gava aituha anaꞋita-yo anahalama-neni mena gaitomai-dina ulukahihiyedi-ma kabisona hi-nalakayemu?”

8Yesu gigayo, “Aituha hidede amine. Taumiyao wanaꞋi-taveꞋavimi be keke tamo hakwadi yana fwaya againeginanuwaꞋabiyemi. FaꞋina aimo kaliva moyaꞋaidi hi-naꞋela aku egana hinayakahina hinagayo, Kaliva Yaubadagivegidena-ma iya kaliva-moꞋeku. Kadu hinagayo, Ke-liso yana yewaꞋela ana tova giluvedaꞋufo-moꞋa. Tubonadi keke wanavenogaleni. 9 Kadu aituha saꞋeyana magaviya kadu vekwageyamoyaꞋaina valeyadiwananogalinaagaine keke aseꞋasemi ginaꞋakolukoluni lakahina. Menagaitoma anafaiweya gidalakayemu tu tova ana lauyabukeke auheꞋama ginamadulakayemu.” Au hidemi YesugivenuwaꞋatadi.

10 Kadu Yesu gigayo, “YoꞋo saꞋeyana mali yoꞋo buyehinaveꞋamunumunuga, kadu fafali saꞋeyana mali fafalibuye hinalulugaviya. 11 Fafali tulina tulina agaidiyaliꞋuliꞋu lakahina kadu lokabudubudula kadu aulolo koyonanudamadamanina hinalakayemu. Ada abamatauta kaduiyaꞋiyaya aseꞋasekolukoludi lobameya hinalakayemu.

12 Tu hida gaitomai-dina aimo keke hinalakayemutu nagona hinakiveꞋavimi be hinakivekoyomi,kadu manuwa-abavehawala ana tonagona agaidiyahinahegenauwemi o kaꞋi deliya hinasemi. Kaduomi yaku kaliva faꞋina kini be kabemani matadiyahinahegeliyemi be hinavedewayaugimi. 13 Au higatova yamumuna be Iya faꞋikuya wanaꞋawatalatalaina.14-15 Kadu yami bonalaufata aimo kotu againe faꞋina keke

Page 119: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 21:16 119 LUKE 21:24wanavenuwanauna, faꞋina kotu againe wanamidi anatoveya ganaꞋalavelevelemi kadu gananuwahuyavelemibe nibaimiyao agaidiya keke tamo hakwadi anafaiweyayami gahe ginamadubodani o kaꞋi ginaveleꞋatuyewemi.16 Ada tamamiyao hinamiyao o tobohiyamiyao otubudelideli o ami kusebo nonogana tovehimeyaagaidiya hinahegenauwemi, ada hinavehimeya betufoimi hinaluveꞋalikami. 17 E, omi yaku kaliva faꞋinamoyaꞋaidi hinavenikohiyemi. 18 Atu uꞋumi keke tamoginaꞋagologolohi, au yamumumiyao wanamiyami. 19 Adayami atuvefaꞋila againe yawai-vagahimi wananuhagana.

Yelusalema ana lauyawela faꞋina gigaheye-vagahina.Madiu 24:16-21 Maki 13:14-19

20 Tu tolugaviya adi yoꞋo moyaꞋaina Yelusalemahinabodafifina-ma wanaꞋitadi ana toveya, auwanahalamanena melalai-nadi ana lauyawelagiluvedaꞋufo. 21 Medema tovai-nadi omi Yudiyaana fafaliya wanamiyami-ma au oyeya wanaꞋota,kadu omi melala hinagene wanamiyami-ma melalawananuyabuyabuna, ada omi walaꞋaiya wanamiyami-makeke wanayewami melaleya. 22 FaꞋina hida aiyetai-dinaagaidiya YaubadamiYuda ginavematahiwadiyemi be higagavaimi Bana bonana etoꞋetoladina gigaheye-vagahini,medema ginalakayemu velemoꞋena. 23 Hoiyoi vevinewahifugadi kadu vevine natudiyao aimo hivehuvehuhudiamanadi! FaꞋina medema tovai-nadi mulolova lakahinaomi miYuda yami fafali againe ginalakayemu, adaYaubada yana ilaꞋa wananuhagana. 24 Nibaimiyao fetoagaine tufoimi hinaluveꞋalikami, tufoimi hinakiveꞋavimibe fafali tulina tulina agaidiya hinanauwemi. Ada yoꞋotulidiyao Yelusalema hinavagatagona be hinanunauwena21:19: Lu 19:43-44 Lu 12:11-12

Page 120: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 21:25 120 LUKE 21:33tu yoꞋo tulidiyao yadi abavehimeya ana tova Yaubadagisena-ma ginahavaina ana maka.

TohobuꞋela yana yemuna-havagi faꞋina.Madiu 24:29-36 Maki 13:24-33

25KaduꞋe iyaꞋiyaya kauwana vaikohi ibadibadi agaidiyahinalakayemu. Babi againe yoꞋo tulina tulina aseꞋasediginaꞋuꞋaulolo, lehaga mala yadi wainefa faꞋina nuwadi gi-navegafoꞋuyaꞋuya. 26Kaliva yadi matauta faꞋina hinaꞋeno-taꞋu, kodulele babiya ginalakayemu-ma faꞋina asekolukoluagaine kekemaꞋita hinaꞋilova. Hinamatauta faꞋina lobamaana gaitoma fifiwaladiyao adi iviya ginaꞋatuliyeliyedi.27 Hidedemi lobama ana loi hinahuluva tu Iya To-hobuꞋela buhibuhi tabone gayewayewaꞋela-ma hinaꞋi-taku. Yaku wafaiwala kadu yaku wamahalina veꞋaki-namanamalina gayewayewaꞋela-ma hinaꞋitaku. 28 Hidagaitomai-dina hinavebutu hinalakayemu wanamididi-moꞋa wanavedadaga, faꞋina ami tutuvehobu tova kabiꞋonawananuhagana.” Au hidedemi Yesu givenuwaꞋata.

29Kadu Yesu badi agaidiya gigahetalahobuhobu gigayo,“Lalava kadu ai moyaꞋaina adi dewa wananuwenuwena.30 Ai hinatafa ma taumiyao nuwamiya waꞋitahalama-nena wagayo, Kauwana yana tova giluvedavedaꞋufo.31Meda anafaiweya mena aituhai-dina hinalakayemu mawanaꞋitadi againe, au wanahalamanena tova kabisonakaliva Yaubada yana itaveꞋavina againe hinamiyami beaseꞋasediya ginavehivehimeya.

32Gagahe velemoꞋena hida tova ana yoꞋo kekemoyaꞋaidihinaꞋalika-Ꞌowoga tu nagona mena gaitomai-dina moy-aꞋaina hinalakayemu. 33 Lobama be babi ginayawowola tubonaku keke ginayawowola, au ginaduva-vagata.21:24: Lu 19:41-44 Dan 9:25-26 Lo 11:25, Dan 8:13, Ais 63:18-19

Page 121: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 21:34 121 LUKE 22:434 Tu taumiyao wanaꞋitaveꞋavimi be higa

abavemwamwala kwavakwavana kadu gufa laulauginayana ivekwava kadu babi ana gaitoma ana venuwanaunakeke nuwami ginavaini-yo yaku yewaꞋela ana tova daiamine ginavefutaꞋami. 35 FaꞋina tovai-nadi tomiyababimoyaꞋaidi fafali tulina tulina agaidiya ginavefutaꞋadi.36 Tova moyaꞋaina wanavanevanenega kaduwanaveꞋoveꞋoꞋola be higa Yaubada ginafaiwalavelemi-yo mena vitai-dina hinalakayemu-ma agaidiyawanaꞋatuvefaꞋila, kadu Iya TohobuꞋela matakuyaamifaiweya wanamidi.” Au hidedemi Yesu givenuwaꞋata.

37 Tu aiyeta saꞋeyana saꞋeyana agaidiya Yesu manuwa-tafalolo lakahina againe givehavehawala, ada mala gi-bobogi gilolowoga ginana oya Olive ginunauda. 38 AdakalivamoyaꞋaidi manuwa-tafalolo againe hiꞋenoꞋenohobube bonana hinanogalina.

22Yudasi Yesu nibaineyao agaidiya ginahawavemogatalena.Madiu 26:1-5,14-16 Maki 14:1-2,10-11 Yoni 11:45-54

1 Tu tafalolo ana egana lobama ana tovenuwaꞋata yanaAbamaduviviya giluvedavedaꞋufo. Medema tovai-nadibeledi keke waꞋisina hiꞋauꞋana, faꞋina tafalolo-nadi anaegana velugana Beledi kekeWaꞋisina. 2Ada badi abaveyaoana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana ve-himeya ana tovehawala eda hilelelena be gavaimi YesuhinaluveꞋalikani, tu yoꞋo himatausedi. 3 Hidemi hin-uwanuwa tu Yudasi-Isikaliyota aseꞋasene Setani giluku,bana Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana. 4Au gina abaveyaoana tofaisewa kikaiwabudiyao kadu tuilala adi tonagona21:38: Ais 13:6-13, Yow 2:1-2, Ha 6:12-14 Md 16:27 21:38: Lo 13:10-14

Page 122: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 22:5 122 LUKE 22:13buye hilulukahihi be gavaimi Yesu badi agaidiya gina-hawavemogataleni. 5 Au badi nuwadi giyamumu adahigahe higa vaitamani hinavelena. 6Ada bana gigayo, “Auyamumuna.” Au gina tu tova yamumuna gilelena be badiagaidiya ginahawavemogatalena yoꞋo keke hinavagaꞋautaagaine.

Tomuliya Abamaduviviya aꞋana hikidewedewena.Madiu 26:17-19 Maki 14:12-16

7 Himiyami tu tafalolo ana egana Beledi keke WaꞋisinaana tova giyemu, medema tovai-nadi Abamaduviviya anasifi kabiꞋodiyao himunumunudi. 8 Au Yesu Fita be YonigiꞋiveninisedi gigahedi gigayo, “Wana AbamaduviviyaaꞋana wakidewedeweni be buye kanaꞋa.”

9 Higahena higayo, “HaꞋagaine nuwanuwaanakidewedeweni?”

10 Bana gigayo, “Wanogali! Melala againe ahewanayemu-yo kaliva gufa watuwavina giꞋavalana-ma ginamaduhagami. Au wanamuliyena be gavamanuwa againe ginaluku mededei buye wanaluku. 11 Autonimanuwa wanagahena wanagayo, Tovehawala gigahegigayo, Hadema vetawana Iya faꞋikuya uhawahegeni beAbamaduviviya aꞋana aku tomuliya buye anaꞋani? 12 Adavetawana lakahinamanuwa getane ivi ahe hiꞋiyaveyavela-ma ginavehawalemi. Mededei wanakidewadewa.”

13 Au tomuliya adiꞋiselu hina ada Yesu gilukahi-hiyena amine hinuhagana. Au Abamaduviviya aꞋanahikidewedewena.

Yesu ana tomuliya buye hiꞋa tu sakalameni ana dewagiseyemaunena.Madiu 26:20-30 Maki 14:17-26 1 Kolinita 11:23-25

22:6: Yem 12:21-27 Yo 13:2

Page 123: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 22:14 123 LUKE 22:23

14 Tu au ana tova ahe gilakayemu againe,Yesu giꞋenolukekela ada badi afositolo Bana buyehiꞋenolukekela. 15Ada gigahedi gigayo, “Iya nuwanuwakulakahina hida Abamaduviviya aꞋana omi buye kanaꞋana.Nagona kanaꞋa, muliya yaku tagiya ginalakayemu. 16 E,gagahemi Abamaduviviya aꞋana keke-moꞋa kadu ganaꞋa-havagileni tu tova mulina hida aꞋa ana nuwanuwabadi Yaubada yana yoꞋogaga agaidiya hinaluku-manuwahinagediya ginalakayemu velemoꞋena yo ganaꞋana.”

17 Gigahe-yo au gowa givaina digo Yaubada againegivesiule gitunena gigayo, “Hida wavaini be agaimiyawanafolaka. 18 E, gagahemi aimo keke tamo oine ganayu-havagileni tu tova mulina Yaubada yana avemwamwalaana tova ginalakayemu, kadu oine ganayuna. Menaavemwamwalai-nadi badi yana yoꞋogaga agaidiya hiluku-ma faꞋidiya gisena.”

19 Au aꞋa givaina digo givesiule gikihinena au ana to-muliya giveledi gigayo, “Hida wowoku gahawahegena-maomi faꞋimiya. Hidede amine tova moyaꞋaina wananuwa-nunauyeku.”

20 Meda anafaiweya hiꞋa gihavaina gowa givaina gi-gayo, “Hida gowa dayagiku omi faꞋimiya ginamadube Yaubada yana veyao ivaguna omi agaimiya gisena-ma ana iyaꞋiyaya. 21 Tu waꞋita, banaꞋe nibaikweyaoagaidiya ginahawavemogataleku-ma, weꞋa buye ato-galuga be aꞋaꞋauꞋa. 22Au Iya TohobuꞋela ganaꞋalika tuwai-moꞋena Yaubada givehimeya amine, tu hoiyoi bana kalivanibaikweyao agaidiya ginahawavemogataleku amanadi!BanaꞋe vita lakahina ginanuhagana.” 23 Au hivebutuhiveꞋatolitoli higa vaita hakwadi badi agaidiya mededeamine ginahuluva.22:23: Yel 31:31-34 Sam 41:9, Yo 13:21-22 Af 2:23

Page 124: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 22:24 124 LUKE 22:32Tomuliya kaiwabu hivekwageyena.

24 KaduꞋe, ana tomuliya kaiwabu hivekwageyena kaꞋihakwadi badi agaidiya kaiwabu againe wai ginago-moꞋenikaliva matadiya. 25 Ada Yesu gigahedi gigayo, “YoꞋotulidiyao adi tokikaiwabu yadi waꞋagodadaga hiꞋitaꞋi-taveꞋavidi, kadu yadi tovehimeya taudiyao hivewagaditonuwakabubu. 26 Tu omiꞋiyao ma keke medede aminewanahuluhuluva. Hai kaliva kikaiwabu-moꞋena, medemaginavekwana-weꞋoweꞋo. Kadu hai tonagona, medematobohiyaneyao agaidiya ginaveꞋagetoga. 27 FaꞋina hak-wadi kikaiwabu-moꞋena? KaꞋi banaꞋe givetoga be giꞋauꞋaamanadi o kaꞋi banaꞋe giveꞋagetoga amanadi? AubanaꞋe givetoga giꞋauꞋa amanadi, tu IyaꞋeku agetogaamine hinafamiya gamimiyami. 28 Tu omiꞋiyao vitatulina tulina ganuhagana-ma agaidiya lilikuya wamidi bewavelugaku kalivai-mina. 29 Ada Kamaku abavehimeyagiveleku amine, meda abavehimeya omi ganavelemi.30 Tova mulina yaku waꞋabavehimeya ganamiyami anatoveya, yaku tolameya wanaꞋauꞋa wanayuyu kadu didi-gaꞋuꞋuya wanavetoga miIsileli ami yoꞋo tuwelo kalivai-dina wanavedewayaugidi.”

Yesu Fita yana vekeke faꞋina gilukahihi.Madiu 26:31-35 Maki 14:27-31 Yoni 13:36-38

31Kadu gigayo, “Ho Saimoni, Saimoni! Setani giveꞋoꞋolabe vehimeya givaina higa witi hisibutuna be yogo hina-sevehailena amine, omi gaveyao yogo ma ginasibutumi.32 Tu o faꞋiniya gaveꞋoꞋola be ya vetumagana Yaubadaagaine keke ginahavaini. Ada aimo Iya agaikuya aheunahagavila againe tobohiyamomo aseꞋasedi unakive-vatuna.”22:30: Md 20:25-28 1Fi 5:1-5 Yo 13:12-15 22:30: 2Ti 2:12 Md 19:28

Page 125: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 22:33 125 LUKE 22:41-4233 Tu Fita gigahena gigayo, “Kauveya, iya gahawa-

hegeku be O unaluku deliya kadu iya buye kanaluku. KaꞋiO unaꞋalika kadu iya buye kanaꞋalika.”

34 Yesu gigayo, “Fita o ganagahe. Tova adamoya ka-mukamu keke ginakwage tu nagona unamidivekekeyekutohiye vaita keke udahalamaneku.”

35 Hidemi gigahe, kadu moyaꞋaidi gigahedi gigayo,“Boi melala tulina tulina agaidiya gaꞋiveninisemi be kekeyami mani ana fose, keke yami vainuwana, keke amiageyafayafa wana ana toveya, kaꞋi tamo gavadi againewakaliꞋuho?” Au higayo, “Keke tamo gavadi.”

36 Au Bana gigayo, “Tova adamoya hakwadi yana wa-mani, au gidavaina be gidanauwena, meda anafaiweyavainuwana. Kadu hakwadi yana feto keke, au anaaikeva gidatunedamanena be yana feto gidakimonena.37FaꞋina agaimiya ganagahe, gavaimi tuwai-moꞋenaVeyaoTuwaina ana buki Iya faꞋikuya gigaheye-vagahina, anafai-weya medemi gidalakayemu velemoꞋena gigayo,Hivaita banaꞋe tokoyona adi yoꞋo kalivana.E, gavaimi tuwai-moꞋena Aiseya Iya faꞋikuya giꞋetoladina,medemi adamoya gilakalakayemu.”

38 Yesu gigahe-yo badi higayo, “Kauveya uꞋita, hideꞋifeto luhei.” Bana gigayo, “Au adafata.”

Yesu yana wavedivediwe Tamana againe giveꞋoꞋola.Madiu 26:36-46 Maki 14:32-42

39 Tu Yesu Yelusalema gihegena be gina oya Oliveagaine yana huluva tova moyaꞋaina amine. Ada anatomuliya hivebwaꞋuliyena. 40 Ada ahe hiyemu-yo giga-hedi gigayo, “WanaveꞋoveꞋoꞋola be keke aladibidibi againewanaluku.” 41-42 Au gina kabala kaꞋatugena ana lauva22:38: Yob 1:6-12, 2:1-6 Yo 17:9,11,15, 21:15-17 22:38: Lu 9:3 Ais 53:12,

Lu 23:32-33

Page 126: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 22:43 126 LUKE 22:53amine be tugana giveꞋetodonena giveꞋoveꞋoꞋola gigayo,“Kamaku, kaꞋi ya nuwanuwa amine digo, hida auloloana gowa udavaihegena tu keke yaku nuwanuwa amine,au ya nuwanuwa amine unahuluva.” 43 Hidede aminegiveꞋoꞋola-yo lobama ana tovenuwaꞋata saꞋeyana giyemugilemena. 44 Tu aseꞋasena giꞋauloloveꞋine faꞋina, yanaveꞋoꞋola againe gifaiwala-moꞋa au gihitana ana hitanavaita dayaga babiya gidahelohelolo amine.

45-46 Ada giveꞋoꞋola gihavaina, gimidi ana tomuliyaagaidiya giyewana, badi yadi wanuwavita faꞋina hidauda-ma gigahedi gigayo, “Gavana faꞋina wadadauda? WamidiwanaveꞋoveꞋoꞋola be keke aladibidibi againe wanaluku.”

Yesu nibaineyao hikiveꞋavina.Madiu 26:47-56 Maki 14:43-50 Yoni 18:2-11

47Gigahegaheni yoꞋo hilakayemu, ada kaliva ana eganaYudasi ginagoyedi, bana Yesu yana yoꞋo tuwelo kalivana.Au Yesu liline giꞋela be higa ginaveyaugina. 48Tu Yesu gi-gahena gigayo, “Yudasi, kaꞋi hima veyauga againe Iya To-hobuꞋela nibaikweyao agaidiya unahawavemogataleku?”

49AuYesu ana tomuliya gavadi ginalakayemumahiꞋita-yo higayo, “Kauveya, kaꞋi feto againe kanamunudi?”50 Ada tomuliya saꞋeyana abaveyao ana tofaisewa aditokaiwabu ana agetoga gilauna tagana waꞋiꞋatagine giluy-oꞋena.

51Tu Yesu gigayo, “Auwe gimiya.” Au tagana gikivefos-ena be gisiveyawana.

52 Ada abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao kadutuilala kadu kaliva lakahidiyao hiꞋela vaita hidakiveꞋav-ina be hidanauwena-ma agaidiya Yesu gigahe gigayo,“Vaita Iya tomunugakaiꞋafu amine yowaꞋela wafetomiyaowafulumamiyao. 53 Tova tova manuwa-tafalolo againeomi buye kamiyami tu keke wadakiveꞋaviku. Atu tova

Page 127: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 22:54 127 LUKE 22:62adamoya ma yami tova higa umalovana yana abave-himeya giyemu.”

Fita Yesu givekekeyena.Madiu 26:57-58,69-75 Maki 14:53-54,66-72 Yoni 18:15-18,25-

2754 Yesu gigahe-yo au hikiveꞋavina be hinauwena

abaveyao ana tofaisewa adi tokaiwabu yana manuweya.Bana Fita wai gimulina lauveya. 55 Atu ahe hiyemube manuwa edaꞋawana hinafane ai hikulina digo buyehihiyoto-ma againe, Fita giꞋela badi buye hihiyoto.56 Gihiyoto tu agetoga kwamayoku saꞋeyana ai mahalineFita giꞋitana, ada giꞋitadonedonena gigayo, “Hei! Hidemakalivai-nadi kadu BanaꞋe buye himiyami.”

57 Tu gihawavekema gigayo, “Kwamayoku, Banakalivai-nadi iya keke gadahalamaneni.”

58Himiyami tu kadu kaliva saꞋeyana Fita giꞋitana gigahegigayo, “Kadu oꞋeni saꞋeya agaidiya.” Fita gigayo, “Kalivaiya keke.”

59 Bai saꞋeyana himiyami tu kadu kaliva velugana giga-hedona gigayo, “Au makewa hidema kalivai-nadi BanaꞋebuye himiyami, faꞋina bana kadu kwanaGalili!”

60 Tu Fita gigayo, “Kaliva, gavaimi ugahegahe ma iyakeke gadahalamane.” Ada auheꞋama aimo gigahegahenikamukamu gikwage. 61 Ada Kaiwabu gihagavilana beFita giꞋitadonena. Au Fita Kaiwabu yana gahe nuwanagiꞋafolena gigahena gigayo, Kamukamu keke ginakwagetu nagona unamidivekekeyeku tohiye. 62 Ada gina yuwakabuꞋavane gitagitagi agona lakahina.

Yesu miYuda yadi Koniselo agaidiya hinauwena.Madiu 26:57-68 Maki 14:53-65 Yoni 18:12-14,19-24

22:53: Lu 19:47-48 22:62: Lu 22:34

Page 128: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 22:63 128 LUKE 23:263 Tu badi kalivai-dina Yesu hikiveꞋavina-ma hivebutu

hihawahawavelaigena himunumununa. 64 Kadu matanakalekoya hisebodana au hitoliluvaluva higayo, “Hakwadigimunumunu-ma mene uꞋayauneni?” 65 Kadu won-akoyokoyo moyaꞋaina againe hiꞋihawadamanena.

66 Tu mala gilauna abaveyao ana tofaisewa kikai-wabudiyao kadu Mosese yana vehimeya ana tovehawalahiga miYuda yadi Koniselo hivagaꞋauta, ada Yesu hin-auwena yadi vagaꞋauta againe.

67 Au higayo, “KaꞋi makewa O Keliso Yaubada yanaTovegida, au agaimeya udahawavemogatala.”

Tu gigahedi gigayo, “KaꞋi ganahawavemogatala, keke-moꞋa wanavetumaganeku. 68 Kadu kaꞋi agaimiya gana-toliluvaluva, keke bonaku wanalaufata. 69 Tu tovaadamoya Iya TohobuꞋela abavetoga kikaiwabuna YaubadaTofaiwala-moꞋa iꞋatagine ganahiyoto be ganamiyami.”

70 Au moyaꞋaidi hitoliyena higayo, “KaꞋi OꞋeni YaubadaNatuna?” Ada gigahedi gigayo, “Wagahe amine IyaꞋeku.”

71 Au higayo, “Kadu kaliva velugadiyao yanahawatagona Yaubada againe hinahawavemogatalena-ma keke kanalele. Au taudeyao Bana Tauna awane ahekanogalina.”

23Yesu ana vedewayauga Failato matane.Madiu 27:1-2,11-14 Maki 15:1-5 Yoni 18:28-40

1 Tu badi miYuda yadi Koniselo moyaꞋaidi hitowamidibe Yesu Failato againe hinauwena. 2 Ada hivebutu hi-hawavekoyoyena higayo, “Hidema kalivai-nadi anuha-gana, Bana ime miYuda yama yoꞋo ginuwaꞋabiyedi be omimiLoma hinavekwageyemi. Gihawatama higa vaita LomaTokaiwabu lakahina Sisa againe keke takesi anaseni. Kadu22:71: Yo 10:24-26 Af 7:56

Page 129: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 23:3 129 LUKE 23:12

gigahe vaita Tauna Yaubada yana Tovegida Keliso, higavaita BanaꞋe tokaiwabu lakahina.”

3 Au Failato gitoliyena gigayo, “KaꞋi OꞋeni miYuda adiTokaiwabu?” Yesu gigayo, “Au ugahe amine IyaꞋeku.”

4 Tu Failato abaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao beyoꞋoyoꞋo agaidiya gigahe gigayo, “Keke tamo koyona hidakalivai-nadi againe gadanuhagani.”

5 Tu badi kaliva hikwagekwageye-moꞋena higayo,“Yana vehawala againe yoꞋo nuwadi gisigadagadalina.Galili againe givebutu tu ginauwena Yudiya ana fafalimatatabuna agaidiya au giꞋela hidedei.”

Yesu ana vedewayauga Helodi matane.6 Tu Failato hidedemi ginogalina againe, gitolilu-

valuva gigayo, “KaꞋi hida kalivai-nadi kwanaGalili?”7 Galili ma Helodi yana abavehimeya againe gidauda,ada ahe gihalamanena bana kwanaGalili au Helodiagaine giꞋiveninisena, medema tovai-nadi bana taunaYelusalema againe gimiyami.

8 Helodi Yesu giꞋitana againe au nuwana giyamumulakahina, lauva tunugina nuwanuwana ginaꞋitana faꞋina.Yesu valeyana moyaꞋaina ginogalina ada ginuwanuwahiga nimana ana iyaꞋiyaya saꞋeyana ginafaisewana beginaꞋitana. 9 Au toliluvaluva moyaꞋaina Yesu againegiyakahina, tu keke gidabonalaufata. 10 Abaveyao anatofaisewa kikaiwabudiyao kadu Mosese yana vehimeyaana tovehawala himidimidi, yadi waꞋagoꞋuga hihawa-hawavekoyoyena. 11 Ada Helodi yana tolugaviya buyehihawaveꞋiyoyohoyena kadu hihawavelaigena. Au vaigauyamumu-moꞋena hiveꞋoseni-yo Failato againe giveye-wana. 12 Ada medema aiyetai-nadi Helodi Failato buyehiveyao, tuwaina ma hiveꞋavenivenibaina.23:5: Lu 20:20-26 23:12: Lu 9:9

Page 130: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 23:13 130 LUKE 23:25Failato Yesu alika againe gihawahegena.Madiu 27:15-26 Maki 15:6-15 Yoni 19:1-16

13 Tu Helodi Yesu Failato againe giveyewana tu Failatoabaveyao ana tofaisewa kikaiwabudiyao be miYuda aditonagona velugadiyao kadu yoꞋo buye gikovavagaꞋauhidi.14 Au gigahedi gigayo, “Hidema kalivai-nadi iyaagaikuya wahegeꞋaliyena, vaita yoꞋoyoꞋo nuwadigidasigadagadalini tu waꞋita, matamiya gatoliluveluvenama keke tamo vita yami hawavekoyo amine Bana againegadanuhagani. 15 Meda anafaiweya Helodi yana koyonagilele-wayoge, au ime agaimeya giveyewana. Keke tamogavadi koyona gidafaisewani tu gadamiyaluveꞋalikana.16 FaꞋina ganavehimeya be tolugaviya bulava againehinalauni-yo ganayauna.”

[ 17 Tu miLoma adi vehimeya saꞋeyana ma tafaloloana egana lobama ana tovenuwaꞋata yana Abamaduviviyaagaine yogoyogonina saꞋeyana gidayauyauna be miYudaagaidiya gidahawahawahegena.] 18 Au moyaꞋaidi tamo-tamoꞋaine hikova higayo, “Wadema kalivai-nadi uluveꞋa-likani tu Balaba uyau.” 19 Bana Balaba ma tobohiyaneyaobuye Yelusalema againe hiveꞋatalalakalaka be kaliva hilu-veꞋalikadi, ada medema faꞋina Balaba deliya hisena.

20 Failato nuwanuwana Yesu ginayauna faꞋina yoꞋoy-oꞋo gigahe-havagiledi. 21 Tu hihawahawayaꞋala higayo,“Wanakivekelosena, wanakivekelosena.”

22 Au tova anaveto gigahedi gigayo, “A! Gavadi yanakoyona? Keke tamo gadanuhagani tu gadamiyaluveꞋa-likana. Au ganavehimeya be hinalauni-yo ganayauna.”

23Tu higahegaheyaꞋayaꞋala agodi lakahina againe hiko-vakova higa vaita kelose againe ginaꞋalika. Au yadikovadona-luyaꞋayaꞋala againe Failato bonadi giꞋabina.24 Au gihawahegedi be yadi veꞋoꞋola amine givehimeya.25 Kaliva vekwageya luveꞋalika faꞋina deliya hisena-ma

Page 131: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 23:26 131 LUKE 23:34giyauna, banaꞋe hiveꞋoꞋolena kalivai-nadi, tu Yesu giveta-laiyena be gavaimi hinuwanuwa amine hinahuluvina.

Yesu kelose againe hitutuvefosena.Madiu 27:32-43 Maki 15:21-32 Yoni 19:17-24

26 Tu Yesu hinauwena. Hinauna tu kaliva saꞋeyana,kwanaSailini ana egana Saimoni himaduhagana. BanawalaꞋaiya gitauya be Yelusalema againe ginauna.Au hikiveꞋavina digo kelose hiveꞋavalani tu higayo,“UlauꞋavala be Yesu muline una.”

27 Ada yoꞋo lakahina hivebwaꞋuliyena, vevine buyeꞋi.Ada badi vevine aseꞋasedi hiꞋatuꞋatutagona tu Yesu faꞋinehitagitagiꞋawafatafata. 28 Yesu badi agaidiya gihagav-ilana gigayo, “MiYelusalema vevine, keke Iya faꞋikuyawanatagiya. Au taumiyao faꞋimiya wanatagi, kadu na-tumiyao faꞋidiya wanatagi. 29 Wanogali! Aimo tova vi-tana ginayemu be wanagahe wanagayo, Badi kakalidiyaoma hagihagidiyao! Vevine keke hidavenatuna kekehidavehuvehuhu-ma hagihagidiyao! 30 Au hinavebutuoya agaidiya hinagahe hinagayo, Ho oya, wadadobomi bewadavetalabodama. Kadu oya kabiꞋodi agaidiya hinagayo,Wadasevauyema. 31 KaꞋi Iya vaita ai mahiꞋina amine akuvita keke ma hidedemi hinahuluviku, aimo miYelusalemavaita ai bouna amine adi vita lakahina ma hinakivekoyo-moꞋedi.”

32 Kadu kaliva adiꞋiselu tokoyona-moꞋa ma buye hin-auwedi be hinaluveꞋalikadi. 33 Ada ahe oya ana eganaUtouto againe hiyemu-yo Yesu hikivekelosena, kadutokoyona-moꞋa buyeꞋi, saꞋeyana waꞋiꞋatagine, saꞋeyanawaꞋiꞋimawane. 34 Ada Yesu gigahe gigayo, “Kamaku,yadi koyona keke unalaufata, badi hima fanifanidiyao.”Au kabala hihegelakahina be gava iyaꞋiyaya higaheyena-ma ginalakayemu, medema kalivai-dina Yesu ana kalekohinavaina.

Page 132: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 23:35 132 LUKE 23:4535Ada yoꞋo himidimidi hilulauboda tu adi tonagona hi-

hawaluvetonovena higayo, “WaꞋita, mali kaliva gikibaba-baledi. KaꞋi bana velemona Keliso, Yaubada givegidena-ma digo, Tauna gidakibababalena!” Hidemi higahe.

36-37 Kadu tolugaviya hihawahawavelaigena, hiꞋelaꞋelavaita oine golagolana hidaveleni higayo, “KaꞋi OꞋenimiYuda adi Tokaiwabu digo, Tauni unakibababale.”

38 Kadu Bana uꞋuna getane hida hifufu hiꞋetoladina,“Hidevama miYuda adi Tokaiwabu.”

Tokoyona luhei kelose againe Yesu buye hilukahihi.Madiu 27:44 Maki 15:32 Yoni 19:18

39Tokoyona saꞋeyana kelose againe hitutuvefosena-ma,givebutu gihawaluvetonovena gigayo, “Vaita Yaubadayana Tovegida OꞋeni. Au Tauni unakibababale, kaduamaꞋiselu buyeꞋi!”

40 Tu bana velugana tobohiyana gidakeyena gigayo,“KaꞋi keke Yaubada udamatauseni? MoyaꞋaida keloseagaine kanagilagi. 41 AdaꞋiselu ma yada dewa ana vitakawahiwahina tu hidema kalivai-nadi keke tamo gavadikoyona gidagani.” 42 Au Yesu againe gigahe gigayo, “HoYesu, tovai-nadi ya wakikaiwabu unayemu, udanuwa-nunauyeku.”

43Yesu gigayo, “Gagahe velemoꞋena againiya, adamoyaoꞋeni Iya buye Yaubada yana abamiyami Faladaisi againekanamiyami.”

Yesu giꞋalika.Madiu 27:45-56 Maki 15:33-41 Yoni 19:28-30

44 Ada au kauwana getadiya gilaka tu umalovana babimoyaꞋaina giꞋuyuyubodena be ginauwena mala gilavinabai tohiye amine, kauwana gikibodana faꞋina. 45 Ada23:38: Hos 10:8, Ha 6:16 Sam 22:18, Md 5:44 23:38: Sam 22:7-8 Sam 69:21

Page 133: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 23:46 133 LUKE 23:55manuwa-tafalolo vetawana-tabu ana abaseboda kalekogiꞋahailugana be higa vaita abaluku Yaubada againegiꞋayauna. 46 Au Yesu gikovaꞋawafatafata gigayo, “Ka-maku, aluꞋaluwaku nimaniya ganasena.” Gigahe-yoyawaina gihavaina.

47 Tu togiyomatana gavadi gilakayemu-ma giꞋitanaagaine, givebutu Yaubada gihawadavadavanagigayo, “Wona velemona hidema kalivai-nadiyegayegana.” 48 Kadu yoꞋoyoꞋo moyaꞋaidi medede againematawabuwabu faꞋina hivagaꞋauta-ma huluvai-nadihiꞋitana againe, hiyewayewadi aseꞋasedi hiꞋatuꞋatutagona.49 Ada Yesu tobohiyaneyao moyaꞋaidi kadu vevine Galiliagaine hitauya be hivebwaꞋuliyena-ma, himidilauvagaitomai-dina hilakayemu-ma hiꞋitadi.

Kaliva Yesu tomohuyehuyeya hihuyana.Madiu 27:57-61 Maki 15:42-47 Yoni 19:38-42

50 Tu kaliva saꞋeyana ana egana Yosefa gimiyamikwanaAlimadiya, medema Yudiya melalina. Ada banamiYuda yadi Koniselo kalivana tu bana kaliva hagihaginayana dewa tunutunugina. 51 Tu Koniselo yadi vevai beyadi dewa Yesu yana alika faꞋina keke gidavenogaleni. AuYaubada yana Tovegida Tauna yana ela faꞋina gibodaboda.52 Bana kalivai-nadi gina Failato againe Yesu wowonagiveꞋoꞋolena. 53 Au gikakilina digo kaleko kwayakwayanaagaine gifafana au tomohuyahuya boi kuga hinagenehiyalana-ma againe gisena, medede againe keke tamotoꞋalika boi hidaseni. 54 Tafalolo ana abakidewadewa anaaiyeta gihavahavaina tu sabati kabisona ginavebutu.

55 Au Yosefa Yesu wowona gihuyana againe vevinehivebwaꞋuliyena, badi boi Galili againe Yesu buyehitauya. Tomohuyahuya hiꞋitana kadu gavaiyaꞋamine23:49: Lu 18:31, Emo 8:9 Hi 9:2-3,6-8 Sam 31:5

Page 134: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 23:56 134 LUKE 24:11Yesu wowona gisena-ma hiꞋitana. 56 HiꞋita-yo auhiyewadi manuweya, vanedimodimo bunama buyehikidewedewena. Tu sabati againe hiveyawai, Yaubadayana vehimeya amine.

24Yesu gimididi-havagi.Madiu 28:1-10 Maki 16:1-8 Yoni 20:1-10

1 Tu sabati higa Satadei hihege tu tafaloloya malagiwedala vevine vanedimodimo hiꞋihagihagiyena-mahivaina be hina tomohuyehuyeya. 2 Hiyemu-yo kabalatomohuyehuyeya tamo hakwadi ahe giveꞋawawana-mahiꞋitana. 3 Tu hiluku againe Kaiwabu Yesu wowonahiꞋiꞋavana. 4 Ada mema nuwadi givevegafoꞋuyaꞋuyatu kaliva adiꞋiselu giluꞋafuneunedi lilidiya himidi, adivaigau veꞋakinamanamalidi. 5 Au vevine himatauta bebabiya hiꞋiboꞋula-moꞋa tu kaliva higahedi higayo, “GavanafaꞋina yawayawana waleleleni toꞋalika yadi abageya?6 BanaꞋe keke hidedei gidamiyami, au gimididi-havagi.Yana gahe agaimiya boi Galili againe aimo gimiyami tugigahemi, medema nuwami ginanunauyena. 7Gigayo, IyaTohobuꞋela kaliva koyodiyao nimadiya hinahegenauwekuada kelose againe hinatutuvefoseku, ada aiyeta anavetoganamididi-havagi. Hidedemi gigahe.” 8 Au yana gaheagaine vevine nuwadi ginauna.

9 Ada tomohuyehuyeya hitauya be hiyewadi melaleya,hida gaitoma moyaꞋaina tomuliya ileveni kadu kalivavelugadiyaomoyaꞋaidi agaidiya hilukahihiyena. 10VevinemaMeli vineMagidala, Yowana, Meli Yemesa hinana kadumali vevine hibwaꞋulidi-ma gaitoma hidevama afositoloagaidiya hilukahihiyena. 11 Tu afositolo hivaita badi

Page 135: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 24:12 135 LUKE 24:22-23vevine hidagahe-kawowo faꞋina yadi gahe keke hidave-tumaganeni. 12 Atu Fita gitowamidi be gimadu tomo-huyehuyeya. Giyemu-yo giꞋiboꞋula be gilukenala againe,toꞋalika yana lifigaga giꞋitana. Au ginauna manuweya tunuwana givevegafoꞋuyaꞋuya gaitomai-nadi ahe giyemu-ma faꞋina.

Yesu Emeusa ana edeya gilakayemu.Maki 16:12-13

13 Tu medema aiyetai-nadi tomuliya luhei agaidiyamelala ana egana Emeusa hinauna, Yelusalema ana lauvakilomita ileveni. 14 Ada hida gaitoma moyaꞋaina ahegilakayemu-ma faꞋina buye hilukahihi. 15 Buye hilu-lukahihi hiveveꞋatolitoli tu Yesu Tauna lilidiya giyemu bebuye hinauna. 16Tu matadi giluhowahowa be hifaniyena.17 Ada gigahedi gigayo, “Medema gavaimi waveveꞋaga-hegahe tu wananauna?” Au walumagiboudiyao himidi-vagata.

18 Kaliva saꞋeyana ana egana Kaliyofasi gigahena gi-gayo, “OꞋeni, wakawaka Yelusalema againe umimiyami tugaitomai-dina tova hidevama hiyemu-ma kaꞋi O akaibekeke udahalamanedi?”

19 Bana gigayo, “Gava gaitoma!”Badi higayo, “Yesu kwanaNasaledi faꞋine, BanaꞋe ma

Yaubada bonana ana toꞋawatalatalaina, gugai be gaheagaine gifaiwala Yaubada matane kadu kaliva moyaꞋaimamatameya. 20 Kadu abaveyao ana tofaisewa kikai-wabudiyao kadu ama tonagona badi miLoma agaidiyahihegenauwena be alika againe hinahegena, ada auhikivekelosena. 21Tu ime anuwaveꞋavina vaita BanaꞋe mi-Isileli nibaideyao agaidiya ginakibababaleda. KaduꞋe Yesua giꞋalika tu aiyeta tohiye ahe kahegedi. 22-23 Ada vevinetufoidi yama yoꞋo agaidiya yadi gahe againe aseꞋasema24:12: Lu 9:22, 18:31-33 Lu 8:2-3

Page 136: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 24:24 136 LUKE 24:33-34giꞋalilihiwana. Badi hiꞋenohobu be hina tomohuyehuyeyatu wowona hiꞋiꞋavana au hiꞋela higayo, Lobama anatovenuwaꞋata aꞋitadi, badi higahema Yesu yawayawanagimimiyami. 24 Kadu tufoidi ime buye amiyami-mahilowoga be hina. Ada vevine higaheyena amine hiꞋitanatu BanaꞋe keke hidaꞋitani.”

25 Hidedemi kaliva higahe-yo Yesu gigahedi gigayo,“Kwavakwavamiyao! Yaubada bonana ana toꞋawata-latalaina yadi gahe moyaꞋaina Veyao Tuwaina ana bukiagaine gidadauda-ma aseꞋasemi givenogale-Ꞌabobowena.26Keliso Yaubada yana Tovegida ana vehimeya ma aulolokaliva nimadiya ginanuhagana, ada muliya yana wakikai-wabu ginamiyami. Mena toꞋawatalatalaina yadi gahemaꞋi wanuwenuwena o kaꞋi keke?” 27 Ada Yesu givebutugahe moyaꞋaina Tauna faꞋine Veyao Tuwaina ana bukiyagidadauda-ma gahe-nadi faꞋina gikivetuvetunudi. Give-butuMosese yana buki agaidiya kaduYaubada bonana anatoꞋawatalatalaina yadi etoladi agaidiya be ginunauwenabuki moyaꞋaina giluyabuna.

28 Tu melala againe hinauna-ma liline hiyemu-yo Yesugihuluva vaita ginanulovedi. 29 Tu yadi gaheya hi-siveyewana higayo, “Mala a gilavina kabiꞋona ginabogifaꞋina au buye kanamiyami.” Au giluku buye himiyami.30 Ada hiꞋenolukekela hiꞋauꞋa tu Yesu aꞋa givaina digoYaubada againe givesiule gikihinena ada giveledi. 31 Aumatadi gimahalina be hihalamane-moꞋena, auheꞋamagiluꞋamuvedamana. 32 Ada buye hiveꞋagahegahe higayo,“Wona velemoꞋena ada ayauna giyamuyamumu edeyakanauna tu Bana ide buye kalulukahihi be Yaubada bo-nana faꞋina gikivetuvetunuda.”

33-34AuheꞋama adiꞋiselu hitowamidi Yelusalema againehiyewadi, yoꞋo ileveni hinuhagadi kaliva velugadiyaobuye hivagaꞋauta higahegahe higayo, “Makewa Kaiwabu

Page 137: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 24:35 137 LUKE 24:44ahe gimididi-havagi ada Saimoni againe gilakayemu.”35 Au kaliva adiꞋiselu gaitoma edeya gilakayemu-mahilukahihiyena, kadu higayo, “AꞋa gikihinena againe aha-lamanena.”

Yelusalema againeYesu ana tomuliya agaidiya gilakayemu.Madiu 28:16-20 Maki 16:14-18 Yoni 20:19-23 Afositolo 1:6-8

36Aimo hilulukahihi tu Yesu Tauna giluꞋafuneunena hi-nafadiya gimidi gigahedi gigayo, “AseꞋasemi ginaꞋilova.”

37 Tu aseꞋasedi giꞋakolukoluna ada himatautaveꞋine,hivaita balauma hidaꞋitaꞋitani. 38Tu Yesu gigahedi gigayo,“Gavadi-yo waꞋaseꞋuꞋaulolo? Gavana faꞋina aseꞋasemigiꞋamalakibo? 39 Nimaku ageku wanaꞋitana. Hima IyaTauku. Wanakidadaniku be wanaꞋitaku. Balauma kekewawowona keke waluluna tu weꞋa wawowoku waluluku.”

40 Gigahe-yo nimana agena givehawaledi. 41 Tubadi hivemwamwala lakahina kadu nuwadi giyaulowogafaꞋina, aimo keke hidavetumagane-moꞋeni tu Yesu gi-gahedi gigayo, “KaꞋi mene tamo aꞋa?” 42-43 Au iganakabukabunina hivelena ada givaina be matadiya giꞋana.

Yesu nuwadi gikiyauyauga be Yaubada bonana hihalama-nena.

Afositolo 1:2-544 Ada gigahedi gigayo, “Boi aimo buye kamiyami tu

gavenuwaꞋatami-ma hidede amine. Gilubodana be gavadimoyaꞋaina boi tuwai-moꞋena Iya faꞋikuya Veyao Tuwainaana bukiya hiꞋetoladina, medema gidalakayemu vele-moꞋena. Gahe-nadi Mosese yana buki-vehimeya againegiꞋetoladina, kadu Yaubada bonana ana toꞋawatalatalainahiꞋetoladina, kadu Yaubada yana kaliva Same againe hiꞋe-toladina.”24:35: Af 13:27 Lu 1:68, 2:25, Af 1:6 Lu 24:1-11 24:35: Ais 53:12, Sam

22:1,7-8,16-18, 69:21 Lu 24:16

Page 138: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

LUKE 24:45 138 LUKE 24:5345 Au Yesu nuwadi gikiyauyauga be Yaubada bonana

ana nuwanuwa hinahalamanena. 46 Ada gigahedi gigayo,“Hidede amine hiꞋetoladi higa Iya Keliso ganatagi tuaiyeta anaveto againe alikeya ganamididi-havagi. 47Kaduyaku kaliva nuwavilana be koyona ana abaꞋaiyawela akueganeya hinalulumamalena. Hinavebutu Yelusalemaagaine hinaꞋavalalakahina be hinanunauwena fafali moy-aꞋaina agaidiya. 48 Gaitoma hidevama ana tohawave-mogatala omiꞋiyao. 49 Ada wanogali! AbahawahegaKamaku giwonadabedabemi-ma ganaꞋiveninisena higaAluꞋaluwa Mahalina, tu hidei melaleya wanabodaboda tulobama yana faiwala againe ginaveꞋosemi.”

Yesu gilaka lobameya.Maki 16:19-20 Afositolo 1:9-11

50 Tu Yelusalema hitauya be Bedani tufone give-gaꞋauledi, ada nimana gikilakahina be gigahenuwak-abubuyedi. 51 Gigahegaheyeni Yaubada lobameya gisi-lakahina be ginuyabuyabudi. 52 Au hihawadavadavanabe yadi wavemwamwala Yelusalema againe hiyewadi.53 Ada tova moyaꞋaina manuwa-tafalolo againe himiyamibe Yaubada hihawadavadavana.

(Yesu kahihina iya Luke gaꞋetoladina-ma au hidedeamine.)

24:49: Lu 24:27 Yo 15:26, 16:7 24:53: Yo 14:28

Page 139: VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadiLUKE1:1-4 1 LUKE1:1-4 VenuwaꞋataYamumunaLUKE giꞋetoladinaamanadi BanaLukekekeYesuyanayoꞋotuwelokalivana,kadu kekekwanamiYudaauyoꞋotulidiyaokalivanaadiegana

139YAUBADA BONANA VEYAO IVAGUNA Bona Iduna

The New Testament in the Iduna Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Iduna long Niugini

copyright © 1983, 2003 Wycliffe Bible Translators, Inc.Language: IdunaTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2012-11-26PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 29 Jul 2020 from source files dated 30 Jan202073458371-ad55-5c77-8b6b-5eca8d58f667