TRAZOS XURÍDICOS DUN SÉCULO · 2012. 6. 18. · Trazos xurídicos dun século 157 1 COLABORA.CIN...

Tempus fugit. ÀCaber�a afirma-lomesmo do Dereito? Non hai unha res-posta un�voca a tan complexa cuesti�n.En todo caso, a evoluci�n xur�dica nonse axusta � lenta variaci�n cronol�xica.O cambio de milenio non afecta oDereito, ou m�is ben os diferentes De-reitos con vixencia no orbe. Principios enormas xurdidos hai dous mil anos, �sque se uniu a interpretaci�n dos glosa-dores e comentaristas pouco despoisdo ano mil, chegan adaptados e modi-ficados � terceiro milenio. Caer�a nunerro quen pense que por superar unsd�xitos no calendario se producir�indefectiblemente unha transforma-ci�n no Dereito.

M�is a�nda. A finais do s�culoXVIII iniciouse en Europa, e desde aqu�estendeuse paulatinamente a outroscontinentes, unha nova etapa na lentatransformaci�n do Dereito marcadapola Codificaci�n. De entre t�dolosc�digos, o m�is importante, o pol�tico,tam�n impuxo o seu nome nestepequeno segmento da evoluci�n xur�-dica. De a� que se fale do Constitu-

cionalismo e a Codificaci�n para refe-rirse � per�odo no que a�nda nos encon-tramos.

A vix�sima centuria, sen embar-go, perfilou os contornos do que habe-r� de se-lo cami�o xur�dico, polomenos, do s�culo que abre o terceiromilenio. A consolidaci�n do chamadoEstado de Dereito nun �mbito territo-rial cada vez m�is amplo facilitar� aextensi�n real a t�dolos seres humanossen distinci�n dos dereitos e liberdadesdeclarados universalmente.

En Espa�a comez�mo-lo s�culoXX cunha Constituci�n da centuriaanterior, a de 1876, e unha Monarqu�aconstitucional que derivou cara a unhadictadura na s�a fase final. A s�a ca�dafacilitou o chegada da Rep�blica eunha nova concepci�n pol�tica reflecti-da na Constituci�n de 1931, non s�cambiou o sistema pol�tico de gobernosen�n que se iniciou o cami�o para darunha nova estructura � Estado, o cal �aacompa�ado dun amplo reco�ecemen-to de dereitos e liberdades para os cida-d�ns.

155

Revista Galega do Ensino-ISSN: 1133-911X- N�m. 28 - Outubro 2000

TRAZOS XURÍDICOS DUN SÉCULO

Pedro Ortego Gil*Universidade de Santiago

de Compostela

*Catedrático de Historia do Dereito e das Institucións.

1 COLABORA.CIN copia 4/4/01 21:51 Página 155

156 Pedro Ortego Gil

Unha guerra deu paso a un r�xi-me autoritario que promulgou un con-xunto de sete leis fundamentais. Estapeculiar configuraci�n normativa doesquema pol�tico superior presentabadous grandes n�cleos a semellanza dostextos constitucionais: a parte org�nicaÑdas Cortes de 1942, de ReferendoNacional de 1945, de Sucesi�n � Xe-fatura do Estado de 1947, de Principiosdo Movemento Nacional de 1958 eOrg�nica do Estado de 1967Ñ e a partedogm�tica ÑForo do Traballo de 1938e dos Espa�ois de 1945Ñ.

O restablecemento da Monarqu�aa finais de 1975 e as s�as consecuenciaspol�ticas m�is inmediatas reflect�ronsena Lei para a Reforma Pol�tica aproba-da en referendo a finais de 1976, corpodispositivo que marca a ponte da tran-sici�n � democracia e o Estado de De-reito, consolidado nun amplo textoconstitucional de consenso, capaz dearticular no pol�tico-xur�dico as aspira-ci�ns m�is diversas. A nova configura-ci�n e articulaci�n das administraci�nsp�blicas ou o m�ximo reco�ecemento�s dereitos dos cidad�ns sen distinci�nou discriminaci�n, permitiron afirma--lo Estado de Dereito.

Partamos, non obstante, de dous�mbitos diferentes. As ramas doDereito p�blico foron crecendo a unritmo, certamente, imparable, invadin-do, cada vez m�is, aspectos da vidahumana persoal e colectiva. Amplasramas do Dereito privado, pola contra,seguiron m�is apegadas � tradici�n des�culos. As transformaci�ns, en suma,dentro de cada �mbito particular do

ordenamento xur�dico sufriron avata-res diferentes, marcados tanto polastransformaci�ns pol�ticas como polosmovementos socioecon�micos.

A todo isto hai que agrega-laaparici�n durante o s�culo XX, ou polomenos desde finais do s�culo XIX, denovas ramas do ordenamento xur�dico,froito das necesidades derivadas daconvivencia social. As�, por exemplo,mesmo cando contara con importantesantecedentes, o Dereito do traballocomo rama independente consol�dase;o mesmo cabe dicir do Dereito finan-ceiro e do Dereito tributario; o daFacenda P�blica; do Dereito comunita-rio; Dereito ambiental; do Dereito urba-n�stico; do Dereito... Mentres, o Dereitoprivado a penas viu nacer algunharama esgazada, como o Dereito agra-rio. Transformaci�ns que tam�n tiverono seu reflexo sobre as ensinanzas dadasnas Facultades de Dereito.

Esta foi unha das causas, non a�nica, pola cal foron xurdindo paulati-namente un conxunto de ramas xur�di-cas que se foron separando dos dife-rentes troncos com�ns, ata conseguirter entidade propia. A necesidade deestudiar e co�ecer estes novos Dereitoscontempor�neos propiciou a especiali-zaci�n xur�dica: na docencia a trav�s denovas materias; na vida profesional coaaparici�n de novas figuras encargadasde dar resposta �s problemas que sepresentan en cada unha delas.

Noutras ocasi�ns, a aprendizaxedo pasado marcou novas pautas xur�-dicas, como a importancia adquirida


por alg�ns ordenamentos supranacio-nais sobre os estatais, � convert�renseaqueles no dereito com�n de t�dolossometidos � seu �mbito territorial, asemellanza, salvando a distancia tem-poral, co Dereito Romano-Can�nico oIus commune dos s�culos medievais emodernos. Isto produciu unha dimen-si�n m�is ampla no seo dos diferentesordenamentos nacionais, nos que semesturan de forma complementaria, enon sempre harmoniosa, normas queproceden de instituci�ns diversas,tanto daquelas soberanas coma dou-tras que recibiron algunhas as s�asimportantes facultades de formavoluntaria Ñcabe lembra-la entrega desoberan�a en aspectos fundamentaisque fixeron os Estados da Uni�nEuropeaÑ. Isto provocou alteraci�nssubstanciais nos ordenamentos pro-pios, � se xera-la obriga de adaptarsefielmente �s normas supranacionais.

Tal influencia dos �mbitos xur�di-cos internacionais sobre os Dereitosestatais viuse reflectida de maneirasubstancial na transcendental impor-tancia adquirida polas regulaci�ns dosDereitos humanos. Cos antecedentesrevolucionarios de finais do s�culoXVIII e o reflexo que tiveron nas cons-trucci�ns constitucionais durante asd�as �ltimas centurias, desde media-dos do s�culo XX te�en vixencia universal, en boa medida pola s�a con-creci�n normativa, os dereitos con-siderados como b�sicos e substanciaisdo ser humano. A Declaraci�n Uni-versal de Dereitos Humanos do 10 dedecembro de 1948 Ñcon antecedentes

desde 1776 e 1789Ñ foi trasladada Ñxaque non ti�a forza obrigatoria para osEstados, pero si moral ou �ticaÑ anumerosas constituci�ns e normas queas desenvolveron, e mostra disto � aConstituci�n espa�ola de 1978 e odesenvolvemento lexislativo do seuT�tulo primeiro. Outro tanto cabe adu-cir do Pacto internacional de dereitosecon�micos, sociais e culturais de 1966;da Declaraci�n (1959) e posteriorConvenci�n (1989) dos dereitos doneno; ou da Declaraci�n (1967) e aConvenci�n (1979) sobre a eliminaci�nde t�dalas formas de discriminaci�ncontra a muller. Nun nivel territorialm�is restrinxido, cabe menciona-laConvenci�n Europea para a salvagardados dereitos do home e das liberdadesfundamentais de 1950, que favoreceu aexistencia dun conxunto de medioslegais para facelas respectar e favorece--lo seu exercicio.

Outro factor que c�mpre consi-derar � a incidencia dos cambios po-l�ticos acaecidos na esfera internacionale a s�a posible repercusi�n no ni-vel estatal, posto que todos eles impli-can necesariamente un conxunto demodificaci�ns imprescindibles paraadapta-la realidade xur�dica � pol�tica.Neste sentido, por exemplo, a des-colonizaci�n de territorios africanos ou asi�ticos, desde mediados do s�-culo XX, levou � independencia a un bon�mero de Estados que promulga-ron constituci�ns, nun principio, adap-tadas �s esquemas da antiga metr�po-le, � dicir, a esquemas europeos; se ben,con posterioridade, os diferentes

Trazos xurídicos dun século 157



acontecementos destes pa�ses xeraronc�digos pol�ticos presidencialistas oude partido �nico, nos que os dereitoshumanos est�n ben lonxe de acadarse.

Mesmo coa aludida matizaci�n,existe certa tendencia � unificaci�n engrandes campos do Dereito internacio-nal, o cal repercute en cascada sobre osDereitos estatais superando, non sencertos atrancos, os obst�culos deriva-dos das peculiaridades nacionais.A�nda son escasos estes esforzos, m�isapreciables en grandes rexi�ns conti-nentais Ñcomo a Uni�n Europea ouMercosurÑ e centrados sobre cues-ti�ns econ�micas ou novas ramas xur�-dicas ÑDereito a�reoÑ. Alg�ns pasosl�vanse andado na represi�n criminal aescala mundial e nas v�as procesuaispara o axuizamento e castigo de certosdelictos por Tribunais internacionais.As dificultades, que nalg�ns supostosse poder�n superar nun futuro nonmoi distante, enc�ntranse no �mbitoprivado, pois rota a unidade substan-cial que existiu en boa parte de Europadesde a Baixa Idade Media ata o s�culoXVIII gracias � Ius commune e a s�aaplicaci�n subsidiaria en t�dolosEstados, faise moi dificultosa, polomenos, unha homoxeneizaci�n supra-territorial.

� evidente a xeneralizaci�n detextos constitucionais, incluso doEstado de Dereito, pero isto non impi-de adverti-la distancia, �s veces abis-mal, entre a teor�a legal e a realidadepr�ctica. Por moita presi�n que faga asociedade na regulaci�n de certosdereitos Ñdereito � traballo, acceso �

vivenda, respecto �s minor�as, �s inmi-grantes, dereito � educaci�n, por exem-ploÑ, outras forzas poden face-lo con-trapeso ante os �rganos parlamentariose gobernamentais na correspondentenormativa que reco�ece e protexe talesdereitos e liberdades, pol�ticas, sociais,econ�micas ou xur�dicas.

ç mencionada condici�n de cida-d�ns e os conseguintes dereitos pol�ti-cos ou c�vicos en xeral coa que chega-mos � s�culo XX, f�ronse unindo, dexeito paulatino, as condici�ns de traba-llador Ñcunha eclosi�n fulgurante denormas que xeraron o Dereito do traba-llo e da Seguridade SocialÑ, de consu-midor e usuario Ñcoas transcenden-tais repercusi�ns no ordenamentoxur�dico m�is actualÑ, de seres ociososÑque requiren unha �ntegra formaci�ncultural e que han completa-la s�acapacidade intelectiva con tempos deocioÑ e, por �ltimo, a m�is recente deseres integrados nun medio que haique respectar e conservar Ño quedesembocou nunha inxente produc-ci�n normativa co obxectivo funda-mental da defensa ambientalÑ. Senesquecer que para chegar a consegui-lasatisfacci�n nestas facetas temos queser, asemade, contribu�ntes.

Prod�cese, sen embargo, nestascuesti�ns certa contradicci�n. P�deselle� Estado que protexa as liberdades doscidad�ns e que garanta os seus dereitosreco�ecidos nos textos constitucionais;pero, � tempo, aquel invade aspectosesenciais da actividade humana. Odato m�is significativo � o n�mero cre-cente de leis, decretos e todo tipo de


normas emanadas dos poderes pol�ti-cos. Este crecemento do ordenamentoxur�dico, � longo do s�culo XX, lonxede ser aritm�tico � realmente propor-cional. A consecuencia disto � un inter-vencionismo estatal, reclamado ounon, en aspectos econ�micos e sociaisata ese momento deixados � libre albe-dr�o dos cidad�ns. Neste sentido, asCortes aprobaron nos �ltimos vinteanos preto de mil catrocentas disposi-ci�ns entre leis, validaci�ns de decre-tos-leis e delegaci�ns lexislativas.

O individualismo liberal do s�cu-lo XIX, a�nda que non desaparecera detodo, quedou postergado � menciona-do intervencionismo do Estado ennumerosos sectores da actividadesocioecon�mica dos cidad�ns. Os fac-tores que provocaron esta situaci�n sonmoi variados, desde a ampliaci�n dasestructuras administrativas e as s�ascompetencias en vastas materias comoa educaci�n, a sa�de, as obras e os ser-vicios p�blicos, o fomento da industria,a agricultura, a pesca ou o comercio, endefinitiva, a s�a participaci�n na plani-ficaci�n m�is ou menos intensa da eco-nom�a; a tendencia � implantaci�n doEstado de Dereito manifestada nosesforzos por garanti-las liberdadesdemocr�ticas e os mesmos dereitos at�dolos cidad�ns; a tendencia � unifica-ci�n xur�dica nacional e incluso inter-nacional en moitas materias que afec-tan �s cidad�ns; a necesaria protecci�nsocial sobre amplos sectores sociais,garantindo a asistencia m�dica e edu-cativa, as� como o amparo dos dereitoslaborais ou intelectuais, entre outras.

Punto especialmente crucial conreferencia � �ltimo aspecto citado � amultiplicaci�n de normas que ampara-ron a igualdade entre homes e mulleres� longo de todo o s�culo XX. A acepta-ci�n na maior�a dos ordenamentos dosufraxio universal a finais da d�cada de1910, ata o reco�ecemento do principiode que Òa igual traballo, igual salarioÓ,f�ronse borrando vellas discrimina-ci�ns como o predominio do principiode masculinidade ou a necesidade decompleta-la capacidade xur�dica damuller para a realizaci�n da maiorparte das relaci�ns contractuais, enespecial da muller casada. A equipara-ci�n plena entre homes e mulleres foiseconseguindo pola v�a normativa deforma moi lenta e complexa, a pesar docal non se pode falar a�nda dun reco�e-cemento universal. E esta progresivatendencia � igualdade permitiu, deforma paralela, ir eliminando outrasantigas discriminaci�ns nas relaci�nspaternofiliais, como puidera se-la equi-paraci�n entre os chamados hoxe fillosmatrimoniais e extramatrimoniais, ouo mesmo reco�ecemento dos dereitosdo neno.

A propia necesidade de protec-ci�n dos m�is desfavorecidos reflectiu-se nos ordenamentos xur�dicos. Non s�as protestas sociais, tam�n un criteriopermanente por mellora-la vida dosseres humanos, propiciou normasencami�adas a rexeitar calquera discri-minaci�n por raz�n de orixe, por pro-blemas f�sicos ou ps�quicos, idade, etc.;e favoreceuse, amparada pola lexisla-ci�n, a integraci�n de persoas que pre-




sentan minusval�as nun plano de igual-dade. Con moitas dificultades, as mi-nor�as van sendo protexidas, polo me-nos por unha conciencia social exur�dica que ten como verdadeiro sinalde identidade o ser humano considera-do en si mesmo. A asistencia sanitariaobrigou os Estados a promulgar nor-mas transcendentais para facela chegara todos.

Esta tendencia manifestouse, ulti-mamente, na necesidade de reco�ecernos ordenamentos xur�dicos un con-

xunto de dereitos �s persoas proceden-tes doutros lugares, que chegan bus-cando traballo ou fuxindo da represi�npol�tica dos seus pa�ses de orixe. Nestesentido, cabe menciona-la Lei Org�nicado 1 de xullo de 1985, sobre dereitos eliberdades dos estranxeiros en Espa�a,e o Regulamento de execuci�n, aproba-do por Real Decreto do 2 de febreiro de1996; Lei do 26 de marzo de 1984, regu-ladora do Dereito de Asilo e da Con-dici�n de Refuxiado, e o seu Regu-lamento e normas complementarias doTratado da Uni�n Europea e sobre

Tanto na lexislación do Estado coma na proveniente da Comunidade Europea, a saúde laboral é un tema amplamentetratado.


Protecci�n dos Dereitos Humanos edas Liberdades Fundamentais.

Incluso, o amplo campo das rela-ci�ns laborais e de protecci�n socialpermitiu desenvolver unha, cada vezm�is, abundante lexislaci�n sobre estascuesti�ns. O s�culo XX pres�ntasecomo o das conquistas por parte dostraballadores dun conxunto de derei-tos, regulados polo Estado e ampara-dos por grandes organizaci�ns sindi-cais que fan presi�n sobre aquel. Convalidez case universal, ag�s nalg�nslugares onde a�nda se d� a explotaci�ndas persoas, hoxe reco��cese a xornadalaboral de menos de 40 horas semanais,as pensi�ns de vellez, as vacaci�nspagadas, a seguridade social, a libresindicaci�n, os convenios colectivos ouo dereito de folga.

A realidade palpable do tradicio-nal principio en virtude do cal Òo des-co�ecemento das leis non exime do seucumprimentoÓ, a pesar de estar consa-grado en numerosas normas e facilitar-se tal co�ecemento mediante a s�apublicaci�n nos diarios oficiais oubases de datos, est� moi lonxe de sercerto. Abonda con achegarse �s andeisonde se gardan encadernados os tomosdo Bolet�n Oficial do Estado ou dosdiarios oficiais das ComunidadesAut�nomas, sen esquece-las normaspromulgadas por outras instituci�nsinferiores, ou �s colecci�ns lexislativasm�is co�ecidas para asegurarase destarealidade. Sen esquece-las modifica-ci�ns que, sobre os m�is variados asun-tos, se fan en numerosas leis a trav�s daLei de orzamentos de cada ano. A regu-

laci�n normativa dunha mesma mate-ria pode estar publicada no Diario daEuropea, o Bolet�n Oficial do Estado,no Diario Oficial de Galicia e, �s veces,nas ordenanzas municipais. Ademais,non t�dolos textos que se publican con-te�en disposici�ns normativas en senti-do estricto, polo que se os cidad�nspretenden co�ecer calquera regulaci�nxur�dica o m�is f�cil, a�nda que nonsempre o m�is econ�mico, � acudir �sprofesionais do Dereito.

A regulaci�n de certas materias,con todo, lonxe de poder encadrarsecomo antano no seo dunha �nica ramado Dereito, � obxecto na actualidade deconcorrencia normativa desde �ngulosxur�dicos en ocasi�ns moi distantes.Isto propiciou, ademais, que os nidiosperf�s que caracterizaban e puideranseparar aquelas ramas se borraran ouesvaeran.

E a�nda que se puidera pensarque, ante tal avalancha de textos nor-mativos, o Dereito vai parello ou �reflexo da evoluci�n social, isto nonsempre � as�. Den�nciase arreo a lenti-tude na formulaci�n xur�dica parasolucionar non poucas situaci�ns pro-blem�ticas, o atraso na s�a tramitaci�nparlamentaria ou a insuficiencia dalgu-nhas das s�as medidas. Moi poucasdestas disposici�ns, ademais, afectan �Dereito civil ou � penal, mentres que asque inciden nos Dereitos administrati-vo, fiscal, tributario ou laboral crecende modo galopante. Tal actividade non� propia ou peculiar de ning�n Estado,pois est� xeneralizada por t�dalas par-tes.




Vistos, a grandes trazos, certosaspectos esenciais da evoluci�n xur�di-ca do s�culo XX, c�mpre introducirnosno mundo xur�dico que nos resultam�is pr�ximo, o espa�ol e, por exten-si�n, o galego. Con independencia dastransformaci�ns pol�ticas habidas enEspa�a e, como resulta evidente, ass�as consecuencias no ordenamentoxur�dico, os esquemas substanciais res-ponden con certo atraso � evoluci�nxeral detallada.

No campo do Dereito p�blico e,en concreto, do administrativo, viron aluz, � longo da centuria que abandona-mos, transcendentais leis que regula-ron a actuaci�n das instituci�ns ad-ministrativas Ña� est�n os corposnormativos polos cales se regula o r�xi-me local e, sobre todo, as administra-ci�ns central e territorialÑ xunto doutras que pretenden suxeita-lascomplexas estructuras administrativasa certos comportamentos na s�a rela-ci�n cos cidad�ns. Os exemplos m�isco�ecidos son os das Leis da xuris-dicci�n contencioso-administrativa de1956, derrogada pola promulgada enxullo de 1998; de R�xime Xur�dico daAdministraci�n do Estado de 1957 e deProcedemento Administrativo de 1958,refundidas na Lei do r�xime xur�dicodas administraci�ns p�blicas e do pro-cedemento administrativo com�n, tan-to no seu texto de 1992 como de 1999;ou a Lei de organizaci�n e funciona-mento da Administraci�n xeral doEstado de 1997. Normas que haber�aque ampliar con alg�ns textos similaresdas Comunidades Aut�nomas.

A estructura territorial do Estadodurante boa parte do s�culo que con-cl�e articulouse sobre as provincias eos municipios. O primeiro cuarto dacenturia estivo marcado polas Leis pro-vincial e municipal procedentes daRestauraci�n. A chegada de Primo deRivera � poder supuxo certo cambioreflectido nos Estatutos municipal(1924) e provincial (1925). A SegundaRep�blica andou vacilante na configu-raci�n dos �rganos de goberno destesniveis administrativos, xa que partiudo restablecemento das Leis municipalde 1877 e provincial de 1882, a�nda quea primeira foi modificada en 1935. Conposterioridade promulg�ronse diferen-tes Leis de r�xime local, tanto de basescoma textos refundidos, entre elas, a de1945 desenvolvida en 1950 e a s�arefundici�n en 1955, a do 19 de novem-bro de 1975 Ñdata certamente emble-m�ticaÑ e o �ltimo texto aprobado en1985. Non obstante, nestes aspectos �preciso ter en conta as competenciasasumidas na actualidade polasComunidades Aut�nomas.

Emporiso, o m�is singular da con-figuraci�n territorial do Estado xordedurante a Segunda Rep�blica, a�ndaque houbo que esperar � restablece-mento da Monarqu�a para que aquelobxectivo asentara de vez: os Estatutosde Autonom�a. Pasouse dunha estruc-tura fortemente centralizada a unhaconfiguraci�n auton�mica nos territo-rios que con m�is af�n o pediron notr�nsito do s�culo XIX � XX. Na etaparepublicana chegaron a promulgarse osEstatutos do Pa�s Vasco e Catalu�a,


mentres o de Galicia era aprobado enplebiscito. O proxecto quedou axi�afrustrado e volveuse � r�xida centrali-zaci�n xer�rquica. O rexeitamento aesta, unha vez implantado o sistemademocr�tico, permitiu volve-la mirada� concepci�n auton�mica dos diferen-tes territorios que conformaron Es-pa�a, o que deu orixe, primeiro, �sentes preauton�micos e, m�is tarde, �sComunidades Aut�nomas. Establec�-ronse non s� nos mencionados sen�nque se xeneralizou a todo o Estado.Polo tanto, non pode estra�a-la cualifi-caci�n de ÒEspa�a das Autonom�asÓ.Correspondeulle � Constituci�n de1978 propicia-la nova realidade territo-rial recollida nos Estatutos de Au-tonom�a do Pa�s Vasco e Catalu�a(1979), Galicia (1981), Andaluc�a eAsturias (1981) ata os de Estremadura,Baleares, Madrid e Castela-Le�n (1983),sen esquece-los das cidades de Ceuta eMelilla (1995). Alg�ns deles foronobxecto de modificaci�ns, pero os catroprimeiros xunto cos de Canarias eNavarra permaneceron inalterados.

A actuaci�n de t�dalas instanciasadministrativas est� indefectiblementeunida � obtenci�n de recursos econ�-micos. A determinaci�n dos ingresos egastos do sector p�blico pl�smase cadaano nas leis de orzamentos aprobadaspolas Cortes. Elemento imprescindiblenos c�lculos da Facenda p�blica � unhaeficaz captaci�n de recursos tributa-rios. î longo do s�culo XX en Espa�aforon varias as reformas tributarias queintentaron, na maior�a dos casos sen oconseguir, alcanza-la eficiencia. Boa

parte delas derivaron de acontecemen-tos pol�ticos relevantes: a de Fern�ndezVillaverde tralas perdas coloniais, a deCalvo Sotelo que creou os monopoliosdurante a Dictadura de Primo deRivera, a de Larraz trala Guerra de1936-1939, a de 1964 froito dos PlansNacionais de Desenvolvemento e asdos gobernos democr�ticos para axus-ta-la nosa econom�a dentro da Uni�nEuropea, dentro dun marco econ�micomundial. Na actualidade prima nestasnormas a volatilidade, pois en poucosmeses se converten en Historia doDereito financeiro e tributario.

Por outra parte e desde a perspec-tiva do Dereito privado entendido nunsentido amplo, non hai que esquecerque entre 1881 e 1889 se promulgaron aLei de axuizamento civil, de axuiza-mento criminal e os C�digos civil e decomercio. Coas s�as oportunas modifi-caci�ns, as d�as primeiras estiveronvixentes case todo o s�culo XX ata que,como consecuencia da Constituci�n de1978 e a necesaria adaptaci�n � situa-ci�n social, foron derrogadas poroutras concordes �s novas circunstan-cias. Pola contra, os citados c�digosa�nda contin�an vixentes, a pesar deque a aparici�n de novos problemas,sobre todo no �mbito mercantil, deuorixe � promulgaci�n dun n�mero con-siderable de normas especiais, capacesde enche-las lagoas dos corpos decimo-n�nicos sen necesidade de proceder �complexa tarefa de elaborar uns novostextos.

O C�digo civil, a�nda cando per-maneceu como un �nico corpo legal,




sufriu � longo da s�a vixencia numero-sas, importantes e substanciais refor-mas, mantendo, non obstante, o seun�mero de artigos e estructura b�sica.De entre estas reformas cabe menciona--las que se levaron a cabo durante aSegunda Rep�blica en materia de fami-lia, divorcio ou matrimonio civil; asrebaixas da maior�a de idade Ñ�s 21anos en 1943, por exemploÑ; a novaregulaci�n que se deu en 1958 a nume-rosos preceptos que afectaban, funda-mentalmente, a capacidade xur�dica damuller, suprimindo limitaci�ns e reco-�ec�ndolle certos dereitos nos �mbitosfamiliar e sucesorio; ou a do T�tulo pre-liminar verificada de acordo coa Lei deBases do 17 de marzo de 1973 e oDecreto do 31 de maio de 1974 que con-ti�a o texto articulado, dando un novoperfil �s cuesti�ns esenciais de calqueraordenamento xur�dico.

Como a calquera transformaci�npol�tica lle seguen en cascada outrasxur�dicas, a partir da Transici�n demo-cr�tica introduc�ronse substanciaismodificaci�ns nos meses de maio exullo de 1981 polo que se refire a aspec-tos b�sicos da convivencia familiar,como a separaci�n, o divorcio e o pro-cedemento para resolvelos, as� comounha nova regulaci�n en materia defiliaci�n, patria potestade e do r�ximeecon�mico-matrimonial. En virtude daLei do 3 de marzo de 1989 establec�-ronse medidas para favorece-la igual-dade de trato � muller, cuesti�nampliada con posterioridade na Lei do15 de outubro de 1990 de reforma doC�digo civil en aplicaci�n do principio

de non discriminaci�n por raz�n desexo.

A necesidade de enche-las lagoasdo C�digo civil en aspectos moi con-cretos supuxo a aparici�n de textosnormativos coa finalidade de respon-der �s soluci�ns que demandaba asociedade. Quizais un dos puntos m�isinteresantes � o referido �s arrenda-mentos r�sticos Ñobxecto de regula-ci�n lexislativa moi importante entre1935 e 1980Ñ, coas peculiaridades dosm�is antigos Ños chamados arrenda-mentos hist�ricos, de gran repercusi�nen GaliciaÑ; ou os arrendamentosurbanos, en especial os alugueiros devivendas de suma transcendencia paraa maior�a das familias Ñdesde a Lei deBases de 1955, o texto articulado do anoseguinte, a Lei de 1964 e a s�a �ltimaregulaci�n de novembro de 1994Ñ.

Do Dereito propiamente civilf�ronse esgazando de forma paulatina,se ben a�nda non adquiriron vida pro-pia dentro das ensinanzas universita-rias, o Dereito hipotecario e o Dereitonotarial, o Dereito agrario Ñhoxe xaadmitido nalgunhas universidadescomo materia optativaÑ, etc.

Por outra parte, a Lei de Bases de1888 para a redacci�n do C�digo civildispo��a que o Goberno, o�da aComisi�n Xeral de Codificaci�n, pre-sentar�a �s Cortes uns Ap�ndices coasinstituci�ns forais que se hab�an con-servar. Este obxectivo non se cumpriumalia que se elaboraron alg�ns traba-llos preparatorios; publicouse unica-mente o Ap�ndice de Arag�n en 1925.


Ante as cr�ticas que recibiu este texto epor non se ter conseguido o obxectivomarcado, desde os foros doutrinaispropiciouse a busca de novas solu-ci�ns. A pesar do tempo transcorrido,os Ap�ndices non se promulgaban e acuesti�n civil foral mant��ase vixente.Trala celebraci�n dun CongresoNacional de Dereito civil en Zaragozaen 1946, adopt�ronse unha serie deconclusi�ns co obxectivo final de elabo-rar un C�digo civil xeral para todaEspa�a. O paso intermedio ser�a a com-pilaci�n das instituci�ns forais nondesaparecidas ou obsoletas, restable-

c�ndoas e tendo en conta a s�a vixen-cia; investigar sobre as fontes xur�dicasxerais e as instituci�ns forais; e a futurarealizaci�n dun novo Congreso deDereito civil para determina-la forma eo car�cter do novo C�digo civil xeral.Un Decreto de 1947 e outras disposi-ci�ns creaban as comisi�ns que redac-tar�an as Compilaci�ns dos Dereitosciv�s forais, promulgadas entre 1959(Biscaia e çlava) e 1973 (Navarra). ACompilaci�n de Dereito civil especialde Galicia foi aprobada o 2 de decem-bro de 1963.


Pouco a pouco estase a logra-la igualdade da muller no traballo e noutros ámbitos da vida cotiá.



En todo caso, este r�xime foi alte-rado polas respectivas asembleas lexis-lativas das Comunidades Aut�nomas apartir do reco�ecemento que destacompetencia recolle o artigo 149.1.8» daConstituci�n e o seu desenvolvementoestatutario, o que permitiu promulgarnovas disposici�ns que compendian,actualizan Ñsuperando incluso a ter-minolox�a medievalÑ e adecuan �Norma fundamental os seus respecti-vos contidos. As instituci�ns que regu-lan afectan, con car�cter xeral, � r�ximeecon�mico-matrimonial, � Dereito su-cesorio, �s servidumes e dereitos reais e� regulaci�n de contratos de naturezaagraria. î abeiro deste marco promul-gouse a Lei de Dereito civil especial deGalicia do 24 de maio de 1995.

No �mbito xur�dico mercantilcabe recordar que o C�digo de comer-cio, promulgado o 22 de agosto de1885, contin�a vixente a pesar de regu-lar aspectos xa superados como conse-cuencia da axilidade na actividademercantil. Intentou, no seu momento,derroga-las limitaci�ns dos espa�oispara negociar, potenciaci�n do Rexistromercantil, liberdade de forma nos con-tratos, etc. Non obstante, tivo notablescarencias, de maneira que a�nda man-te�en a s�a vixencia certos artigos doC�digo de 1829 en cuesti�ns procesuaisde creba e, sobre todo, porque a mate-ria contractual avanza tan rapidamenteque naceu antigo. O defecto non eranovo, pero hoxe en d�a agr�vase asituaci�n. O xiro comercial, a interna-cionalizaci�n da econom�a e a rapidezdas modernas comunicaci�ns de todo

tipo motivaron unha profunda trans-formaci�n na actividade mercantil, �que non sempre d� soluci�ns r�pidas oordenamento xur�dico, con indepen-dencia da integraci�n legal de figurascreadas � marxe das canles xur�dicasadmitidas. Sirva como mostra a contra-taci�n bolsista, regulada pola Lei deMercado de Valores de 1988, amais dasnormas que inciden nas instituci�ns deinvestimento colectivo e nas entidadesde capital-risco.

A evoluci�n do Dereito mercantilobrigou a dictar unha serie de leis espe-ciais naquelas cuesti�ns non suficiente-mente reguladas polo C�digo decomercio, como tam�n nas que xurdi-ron con posterioridade � s�a publica-ci�n. A� est�n as Leis de SociedadesAn�nimas (1952, substitu�da en 1959,obxecto de novas regulaci�ns parciaisata refundirse no texto de decembro de1989), de Responsabilidade limitada(de 1953, modificada en 1989 e, por fin,a Lei do 23 de marzo de 1995), de So-ciedades An�nimas Laborais (Lei deabril de 1986), de Cooperativas (Leis de1987 e 1999), do Contrato de Seguro(Lei do 8 de outubro de 1980), Cam-biaria e do Cheque (1985), de Orde-naci�n do comercio polo mi�do (Lei do15 de xaneiro de 1996), por exemplo.

Particularidades importantes xe-raron, pola s�a vez, novas ramas sepa-radas do tronco com�n do Dereito mer-cantil: o Dereito industrial, o Dereito danavegaci�n a�rea, etc. Xurdiron novasleis para regular aspectos esenciais nestes puntos, como a Lei xeral de tele-comunicaci�ns de 1998, a Lei xeral de


publicidade de 1988, a Lei do Sectorel�ctrico de 1997, a Lei de ordenaci�ndos transportes terrestres de 1987mailo seu Regulamento de 1990, a Leide defensa da competencia de 1989, aLei de competencia desleal de 1991, aLei de patentes do 20 de marzo de1986, a Lei de marcas do 10 de novem-bro de 1988, o Estatuto da propiedadeintelectual (RDL do 12 de abril de1996), a Lei do 16 de xullo de 1992 deIndustria, etc. Este �, sen embargo, uncampo moi aberto a regulaci�ns inter-nacionais, pese �s necesarias matiza-ci�ns xur�dicas en cada Estado.

Sen d�bida a rama xur�dica � queafectan m�is os cambios pol�ticos � oDereito penal. Neste sentido, sonvarios os c�digos que tiveron vixencia� longo do s�culo XX. A entrada nestacenturia f�xose co C�digo Penal de1870, que xa desde os �ltimos anos dos�culo XIX e os comezos do seguinterecibiu bastantes censuras, que se foronfacendo cada vez m�is duras ata des-cualificalo en conxunto. A pesar delasprolongou a s�a vixencia durante m�isde medio s�culo, sacando o per�odo1928-1931 no que rexeu o C�digo apro-bado pola Asemblea Nacional a instan-cias do Gabinete de Primo de Rivera, seben nunca un texto semellante foiobxecto de tan duras cr�ticas.

Proclamada a Rep�blica, un De-creto do 15 de abril de 1931 dictadopolo Goberno provisional anulou Ñque non derrogouÑ o C�digo de1928, restablec�ndose a vixencia de1870. Non obstante, por non se encon-trar conforme � novo marco pol�tico,

disp�xose a redacci�n dun anteproxec-to, � que precedeu unha Lei de Basesaprobada polas Cortes. O C�digo penalfoi publicado o 5 de novembro de 1932.Recolleu os principios pol�ticos e cons-titucionais vixentes Ñsupresi�n doadulterio e do amancebamento, crea-ci�n do delicto de usuraÑ, acrecentoua tendencia humanitaria sobre o delin-cuente, optou a clasificaci�n das infrac-ci�ns en delictos e faltas, reduciu asagravantes, aumentou as atenuantes esuprimiu a cadea perpetua e a pena demorte. As� e todo, esta restableceusepara os delictos de terrorismo en 1934.Durante a s�a vixencia, os cambios noConsello de Ministros propiciarondiversas leis especiais de represi�n cri-minal e a consecuencia foi un endure-cemento da situaci�n real.

Os primeiros gabinetes do xeneralFranco comezaron a elaborar un novoproxecto de C�digo penal adaptado �ideolox�a triunfante. Os intentos dereforma non fructificaron ata 1944, par-tindo da introducci�n de substanciaismodificaci�ns no C�digo de 1932 Ñmaior severidade das penas, admi-si�n da pena de morte, inclusi�n denovas agravantesÑ. Por Decreto do 23de decembro de 1944 aprobouse e pro-mulgouse o C�digo penal. A abundan-te lexislaci�n penal extravagante �C�digo, motivou que este fora obxectode novas e profundas reformas en 1963e 1973, orixe esta �ltima dun textorefundido.

Durante a Transici�n pol�tica, esteC�digo penal foi obxecto de profundasreformas Ñen especial a urxente e par-




cial levada a cabo en xu�o de 1983, oua actualizaci�n que se fixo seis anosdespoisÑ, mentres que de modo para-lelo se elaboraban novos proxectos quefinaban durante os primeiros tr�mitesparlamentarios. A promulgaci�n doC�digo penal a finais de novembro de1995 no foi pac�fica. Se con anteriorida-de foran os cambios pol�ticos os efectosda transformaci�n da normativa crimi-nal, na actualidade a maior�a das alte-raci�ns prod�cense como consecuenciada presi�n social, ou m�is ben da opi-ni�n p�blica, ante a sensibilidade queproducen na nosa cidadan�a a comi-si�n de determinados delictos. Non sepode esquecer que mentres os c�digosdecimon�nicos ti�an unha vontade depermanencia indefinida, na actualida-de as modificaci�ns no �mbito criminalsit�an o C�digo de 1995 na perspectivacontraria: frecuentes reformas.

Na actualidade vai adquirindoentidade propia o Dereito penitencia-rio, como rama especializada dentro docampo m�is amplo del Dereito penal,unido ou non � Criminolox�a. Ad-v�rtase, neste sentido, que unha dasprimeiras leis aprobadas trala Cons-tituci�n de 1978 foi a Lei xeral peniten-ciaria en 1979, modificada � conclu�r1995. Tam�n este ano se adoptou unhamedida de gran transcendencia, xa quese produciu a abolici�n da pena demorte en tempo de guerra por Lei do27 de novembro de 1995.

Con relaci�n � configuraci�n doPoder Xudicial, a norma que estivovixente durante m�is dun s�culo foi apromulgada o 15 de setembro de 1870

co nome oficial de Lei provisionalsobre a organizaci�n do poder xudicial.A Lei ser�a posteriormente completadamediante a Lei adicional do 14 de outu-bro de 1882, na que se introduc�a oxu�zo oral p�blico en primeira instan-cia para os procesos criminais. Aquelcorpo legal estivo vixente durante m�isde cen anos ata ser derrogado o 1 dexullo de 1985 pola nova Lei Org�nica,reformada en 1988 Ño que permitiu acreaci�n dos xulgados do penalÑ,1994, 1997 e 1988. Nela reg�lanse aplanta e organizaci�n dos Tribunais,establ�cese o modo de selecci�n dosxu�ces, � tempo que se declaran osprincipios de inamovilidade e respon-sabilidade destes. De acordo coasnovas necesidades foi preciso elaborarunha nova Lei de planta e demarcaci�nxudicial de decembro de 1988, pois agrandes trazos mant��ase a distribu-ci�n territorial do s�culo XIX. Foitam�n modificado o procedemento deacceso dos xu�ces � carreira xudicial.

Estas leis de organizaci�n xudicialv�ronse completas en dous momentosdiferentes con cadans�a lei do xurado,pola Lei do 27 de xullo de 1933 duran-te a Rep�blica e coa Lei Org�nica do 22de maio de 1995. Esta �ltima, desen-volvemento dun precepto constitucio-nal que ti�a como obxecto fundamen-tal facilita-la participaci�n activa doscidad�ns na Administraci�n de xusti-za.

Cabe resaltar, por �ltimo, a inter-venci�n de certos �rganos xurisdiccio-nais superiores, en especial dosTribunais Superiores de Xustiza en


determinadas comunidades, e doTribunal Supremo no �mbito doEstado, na fixaci�n da doutrina legal.Incluso hai que salienta-la transcen-dental importancia que ten a xurispru-dencia emanada do Tribunal Cons-titucional (regulado pola Lei Org�nicado 3 de outubro de 1979, modificada en1985, 1999 e 2000), as� como doutrasinstituci�ns xudiciais internacionais,pois as s�as decisi�ns repercuten naconfiguraci�n da armaz�n xur�dicainterna, como o Tribunal das Comu-nidades Europeas con sede en Luxem-burgo, o Tribunal de Dereitos Huma-nos de Estrasburgo ou o TribunalInternacional da Haia.

Pola s�a parte, a Lei de axuiza-mento civil, promulgada o 3 de febrei-ro de 1881, permaneceu vixente coasnecesarias adaptaci�ns nalg�ns asun-tos Ñcomo a urxente, xeral e profundaverificada en 1984Ñ ata a s�a derroga-ci�n pola Lei do 7 de xaneiro de 2000.Unha vida similar tivo a Lei de axuiza-mento criminal de 1882, consideradadurante moito tempo como unha exce-lente lei procesual que, con retoquessubstanciais e parciais para a s�a adap-taci�n �s cambios en materia de pol�ti-ca criminal, rexeu m�is dun s�culo. Dasreformas efectuadas na lei procesualcriminal cabe resalta-las levadas a cabopola Lei do 28 de xu�o de 1933 sobrerecursos de casaci�n Ñmodificada endatas recentesÑ, as Leis do 8 de xu�ode 1957 e 30 de xullo de 1959 sobre oprocedemento de urxencia para resol-ver certos delictos, do 11 de novembrode 1980 de axuizamento oral de delic-

tos dolosos, menos graves e flagrantes,do 28 de decembro de 1988 sobre o pro-cedemento abreviado, ou a Lei Or-g�nica do 24 de maio de 1984 de habeascorpus.

T�dalas reformas verificadas �longo do s�culo XX en Espa�a tende-ron en materia procesual a conseguirunha reducci�n na tramitaci�n dos xu�-zos e a conseguir un abaratamento docusto da xustiza para os cidad�ns faci-litando en certos casos a s�a gratuida-de, queixosos, coma nos vinte s�culosanteriores, da lentitude na resoluci�ndos conflictos que m�is lles afectaban.Desde a perspectiva estrictamente xu-dicial, tratouse de delimitar, cada vezm�is, os supostos de casaci�n e evitarque as v�as procesuais se converterannun medio para atrasar inevitablemen-te a s�a primixenia funci�n: facer xus-tiza.

Doutra parte, a mencionada con-dici�n de traballadores xerou, desdefinais do s�culo XIX, pero sobre tododo que acaba de rematar, o xurdimentodunha rama xur�dica aut�noma degran repercusi�n na nosa vida: oDereito laboral. As conquistas efectua-das polos traballadores asalariadosdurante a segunda metade do s�culoXIX conduciron � promulgaci�n enEspa�a dun pequeno n�mero de disposici�ns reguladoras da activida-de laboral. A partir de 1873 in�cia-se un longo cami�o que permitiu a configuraci�n do Dereito do traballocomo unha verdadeira rama con enti-dade propia. O cami�o � fecundodesde as primeiras leis reguladoras de




aspectos tan esenciais hoxe en d�acomo a xornada de traballo ata a pro-mulgaci�n do Estatuto dos Traballa-dores. Foron infinidade de preceptos osque se dedicaron a regula-los contratosde traballo, os convenios colectivos, asrelaci�ns laborais especiais, a represen-taci�n dos traballadores, o dereito desindicaci�n, as folgas e outros conflic-tos colectivos, as sociedades laborais(Lei do 24 marzo de 1997) ou as coope-rativas (Lei do 16 de xullo de 1999). Omesmo cabe sinalar sobre todo o refe-rente � asistencia social �s traballado-res, recollido para Espa�a no R.D.L. do20 de xu�o de 1994 polo que se apro-bou o texto refundido da Lei xeral daSeguridade Social.

O s�culo XX comezaba coa pro-mulgaci�n das Leis do 30 de xaneiro de1900 sobre accidentes de traballo e do13 de marzo de 1900, que estableceu ascondici�ns de traballo das mulleres edos nenos; �s que seguiron, entreoutras, a do 8 de marzo de 1904 sobredescanso dominical; a do 27 de abril de1909 que permitiu a obreiros e patr�nsformar e soster coalici�ns e folgas; a do20 de febreiro de 1912, co�ecida comoLei de la Silla, de acordo coa cal Òtodaempleada podr� utilizar su asientomientras no lo impida su ocupaci�nÓ.Un Decreto do 20 de xu�o de 1902regula, por primeira vez no nosoDereito, o contrato de traballo comocontrato intervido pola Administraci�ne non deixado en exclusiva � albedr�odas partes. Regulaci�n esta �ltimasuperada bastantes anos despois polaLei de contrato de traballo do 21 denovembro de 1931.

Anos m�is tarde f�ronse regulan-do outras conquistas laborais. As�, envirtude do Real Decreto do 3 de abrilde 1919, estableceuse a xornada m�xi-ma legal en oito horas diarias ou coren-ta e oito semanais. Obxecto de novaregulaci�n pola lei sobre xornada m�xi-ma legal do 9 de setembro de 1931.

Parte destas conquistas mantiv�-ronse no Foro do Traballo da �pocafranquista. Pero o transcendental cam-bio pol�tico que supuxo a Transici�npol�tica e as novas concepci�ns queregulaban a actividade laboral en pa�-ses do noso contorno, obrigaron aintroducir unha profunda reforma deregulaci�n na normativa sociolaboral,

Cando un conflicto colectivo acaba nunha folga á queten dereito o traballador, tamén os usuarios teñen derei-to a uns servicios mínimos.


froito da cal � o Estatuto dos Tra-balladores do 10 de marzo de 1980 e aposterior Lei b�sica de emprego do 8de outubro de 1980. A abundancia denormas sobre esta materia deu lugar �R.D.L. do 24 de marzo de 1995 poloque se aprobou o texto refundido domencionado Estatuto.

O complemento necesario parapoder obter e, de se-lo caso, p�r enpr�ctica as reformas sociolaborais, deuorixe a un conxunto nada desde�ablede instituci�ns nas que participarondun xeito ou doutro o Goberno, ospatr�ns e os obreiros. Xurdiron, entreoutros, o Instituto de Reformas Sociaiscreado por Real Decreto do 23 de abrilde 1903; o Instituto Nacional dePrevisi�n, creado por Lei do 27 defebreiro de 1908; ata chegar � primeiracreaci�n do Ministerio de Traballo envirtude dun Real Decreto do 8 de maiode 1920. Con maior repercusi�n pr�cti-ca foron establecidos os TribunaisIndustriais mediante Lei de 1922 e, conposterioridade, os Xurados Mixtos porLei do 27 de novembro de 1931. O cam-bio de r�xime deu lugar �s chamadossindicatos verticais, nos que participa-ron empresarios e traballadores, as�como � establecemento da xurisdicci�nlaboral ou social. A chegada da demo-cracia deu paso � liberdade de sindica-ci�n, � constituci�n de asociaci�nsempresariais, a novos foros institucio-nais como o Consello Econ�micoSocial, etc.

A todo este conglomerado de nor-mas, ser�a preciso agrega-las que regu-laron as prestaci�ns sociais dos obrei-

ros e desempregados, as que incidironsobre os accidentes de traballo, o con-trol da aprendizaxe laboral, as retribu-ci�ns salariais e un longo etc�tera, noque merecer�a unha especial menci�n aregulaci�n dos dereitos de sindicaci�ne folga. En todo caso, a influencia decertos convenios internacionais nestamateria repercutiu favorablemente nonoso ordenamento.

ç condici�n de traballadoresun�mo-la de usuarios, reivindicando anecesaria protecci�n por parte doEstado o cal, pola s�a vez, xerou unamplo espectro de normas a un ritmocrecente. Fronte �s industrias, socieda-des ou sectores econ�micos poderosos,a lexislaci�n tratou de protexe-los indi-viduos particulares debido � s�a situa-ci�n m�is d�bil nas relaci�ns contrac-tuais que asinan con aqueles.Aparecen, por iso, Leis como a do 13 dexullo de 1998 de venda a prazos debens mobles ou a do 23 de marzo de1995 de cr�dito � consumo, e a m�isimportante: a Lei xeral para a defensade consumidores e usuarios de xullo de1984, que foi singularizada para osdiferentes sectores, xunto co RealDecreto de 1990 sobre o dereito derepresentaci�n, consulta e participa-ci�n daqueles.

Esta necesidade de protecci�nfoise ampliando ante a gran cantidadede datos manexados tanto polasempresas como pola propia Adminis-traci�n, informaci�n na maior�a doscasos sensible para as nosas vidas, eante o imparable avance tecnol�xico osEstados tiveron que establecer restric-




ci�ns para preserva-la intimidade doscidad�ns. Nesta li�a enm�rcanse a LeiOrg�nica de tratamento automatizadode datos de car�cter persoal do 29 deoutubro de 1992, que veu complemen-ta-la Lei Org�nica de protecci�n dodereito � honor, � intimidade persoal efamiliar e � propia imaxe, do 5 de maiode 1982, reformada en 1985.

Apuntei m�is arriba que, comoseres que habit�mo-la Terra, estamosobrigados a conservala. A presi�n so-cial e de co�ecidas organizaci�ns inter-nacionais levou consigo o xurdimentonas d�as �ltimas d�cadas do s�culo XXdunha nova rama do Dereito, cada vezm�is puxante pola influencia que sobreela exercen �mbitos tan variados comoo xur�dico, a biolox�a, a sanidade enxeral, a educaci�n �tica ou a qu�mica,por exemplo. O Dereito ambiental Ñsen d�bida sobra o de ÔmedioÕ, postoque a protecci�n ten que ser comple-taÑ implicou que t�dalas administra-ci�ns p�blicas, desde as municipais �sestatais, pasando por territoriais, ou asgrandes instituci�ns internacionaissexan conscientes da necesidade defixar normas de obrigado cumprimen-to e severos castigos para facilita-laconservaci�n da natureza. Neste senti-do, a hist�rica regulaci�n de montescontin�a sendo de grande importancianeste ambiente conservacionista.

Coa finalidade de avanzar unpouco m�is nesta materia e obter resul-tados adecuados, dict�ronse nos �lti-mos anos do s�culo algunhas disposi-ci�ns interesantes, como a Lei do 22 dedecembro de 1972 de protecci�n do

ambiente atmosf�rico, a Lei do 27 demarzo de 1989 de conservaci�n deespacios naturais e da flora e fauna sil-vestres, ou o Real Decreto do 7 dedecembro de 1995 que estableceumedidas para garanti-la biodiversida-de. Como complemento daquelasengad�ronse desde hai varias d�cadasos preceptos dedicados a regula-lasactividades molestas, insalubres, noci-vas e perigosas ata conclu�r m�is recen-temente coa Lei de residuos do 21 deabril de 1998.

Incluso, unha maior atenci�n �desenvolvemento cient�fico nestas eoutras �reas viuse no seu momentoamplamente favorecida pola creaci�ndo Consello Superior de Investigaci�nsCient�ficas, ademais das tarefas quelevan a cabo as universidades. Estaactividade foi obxecto de regulaci�nespec�fica na Lei de fomento e coordi-naci�n xeral da investigaci�n cient�ficae t�cnica do 14 de abril de 1986. Desdeo punto de vista pol�tico-administrati-vo cre�ronse un Ministerio, conselle-r�as, direcci�ns xerais e conceller�as deMedio Ambiente.

Como complemento imprescindi-ble para un axeitado desenvolvementohumano aparece o ocio das persoas e as�a formaci�n cultural, consideradasen sentido amplo, que tam�n foronobxecto de regulaci�n. E os Estadosnon s� han propicia-la formaci�n inte-lectual sen�n tam�n a deportiva dosseus cidad�ns en calquera nivel. Nonpode estra�ar, polo tanto, a promulga-ci�n no ordenamento espa�ol dunhaLei do deporte en 1990 ou outras


normas complementarias destinadas aracionalizar determinados espect�cu-los deportivos e o fomento do chamadodeporte de base. Outro, nun �mbitocertamente diferente, � a preocupaci�npolo mantemento do noso rico e varia-do patrimonio hist�rico, obxecto deregulaci�n xeral pola Lei do 25 de xu�ode 1985, ademais de certos desenvolve-mentos espec�ficos que levaron a caboas Comunidades Aut�nomas.

A educaci�n ocupou, outros�,unha destacada atenci�n por parte doslexisladores. O dereito a obter unhaeducaci�n digna, no marco dun Estadode Dereito, propiciou en Espa�a, tralapromulgaci�n da Constituci�n, unhaespecial consideraci�n cara � ensinonos seus diferentes niveis. Froito de talinterese foi a promulgaci�n da Lei do 3de xullo de 1985 reguladora do dereito� educaci�n e da Lei org�nica de orde-naci�n do sistema educativo, do 3 deoutubro de 1990, m�is co�ecida polass�as iniciais, ambas modificadas ennovembro de 1995, e outras disposi-ci�ns complementarias para favorece--la escolarizaci�n xeral da poboaci�nm�is nova.

Estas transformaci�ns no ordena-mento xur�dico espa�ol e internacio-nal, �s que fixemos alusi�n, onde maiorÑe en non poucas ocasi�ns, lentaÑrepercusi�n tiveron dentro do sistemaeducativo, como resulta obvio, foi nosplans de estudio das facultades deDereito. A aparici�n de novas ramasxur�dicas esgazadas das tradicionaisobrigou a inclu�las naqueles, a�nda quena maior�a das ocasi�ns como materias

optativas, posto que se considera que aformaci�n b�sica e substancial de todoxurista sempre pasa polas chamadasdisciplinas troncais.

O Plan de Estudios do 3 de febrei-ro de 1883, que sobreviviu ata benentrado o noso s�culo, abrogou o t�tulode bacharel en Leis, para quedarenreducidos os graos a licenciado e dou-tor. F�ronse separando materias ÑoDereito Penal do Dereito Mercantil, oDereito Administrativo do DereitoPol�ticoÑ ou creando algunhas m�is ÑHistoria do Dereito, Dereito Interna-cional P�blico, Dereito InternacionalPrivado, Dereito do TraballoÑ. Os oitoanos da Licenciatura Ñun de prepara-torio na Facultade de Filosof�a e os restantes na de DereitoÑ, quedaronreducidos paulatinamente a seis Ñpre-paratorio e cinco cursos xur�dicosÑ e,por fin, en 1928 �s cinco cursos que, namaior�a das universidades, se desen-volven na actualidade.

A Real Orde reguladora do plande estudios xur�dicos do 1 de agosto de1928 implicou unha reducci�n e simpli-ficaci�n das f�rmulas herdadas dos�culo XIX. Desapareceron t�dalas dis-ciplinas non vinculadas �s co�ecemen-tos non xur�dicos, se ben se mantivo oensino da Econom�a. As materias for-mativas permaneceron, en consonanciacoa aptitude ideol�xica gobernativa,para instru�r un tipo de mentalidadexur�dica cuns fundamentos e uns valo-res moi tradicionais. Neste sentido, oDereito Romano, o Dereito Natural e aHistoria do Dereito configur�ronse




como materias de iniciaci�n para a for-maci�n do futuro xurista.

A proclamaci�n da SegundaRep�blica non supuxo unha modifica-ci�n substancial no esquema do ensinouniversitario do Dereito. A pesar docal, e como resulta obvio, a reformac�ntrase m�is ben nunha reacci�n anti-dictatorial, pois as normas promulga-das, basicamente en 1931, limit�ronse �anulaci�n dos plans de estudio daetapa precedente e a restablece-losvixentes con anterioridade � golpe dePrimo de Rivera.

Trala ef�mera vixencia do Plan de1943, naceron os sete plans de estudiosde 1944, apoi�ndose para a s�a confi-guraci�n no Plan de 1928, m�is acordecos postulados ideol�xicos da novaetapa, mesmo cando introduciron cer-tas innovaci�ns, como a inclusi�n doDereito do Traballo en cuarto curso.

Con independencia das reformasverificadas en 1953, o esquema segu�asendo o tradicional da primeira metadedo s�culo. A partir de 1965 establec�-ronse innovadores plans en Sevilla eValencia. O Plan de Estudios para aFacultade de Dereito da Universidadede Santiago de Compostela, a�ndavixente, permitiulles �s estudiantes dostres �ltimos cursos a partir do CursoAcad�mico 1966-1967 configurar par-cialmente o contido da licenciatura,pois deber�an matricularse polo menosen d�as materias optativas das oferta-das por aquela.

A Lei de reforma universitaria, do25 de agosto de 1983, abriu o cami�o

para a reforma dos plans de estudio. Odesenvolvemento regulamentario,polo que respecta � �mbito xur�dico,levouse a cabo por Real Decreto do 26de outubro de 1990, no que se estable-ceu o t�tulo oficial de Licenciado enDereito e as directrices xerais propiasdos plans de estudio conducentes �obtenci�n daquel. A s�a elaboraci�nreservouse a cada universidade, conresultados nada prometedores. Ata adefinitiva aprobaci�n polo Consello deUniversidades dos novos plans deestudios particulares, atop�monos nunper�odo transitorio, polo menos enSantiago e A Coru�a, posto que aFacultade de Dereito de Ourense xaconta co seu novo plan.

Gracias � actividade docente faci-litouse o estudio e comprensi�n dasgrandes construcci�ns normativas edoutrinais, nacionais e for�neas, o quepropiciou unha estreita conexi�n entreas ideas xur�dicas predominantes nocontexto europeo, polo menos, e as quecon posterioridade se implantaron enEspa�a. As ideas de Kelsen, Weber,Jellinek, Del Vecchio, Bobbio, Hart,entre outros, influ�ron na evoluci�nxur�dica hispana, sen esquecer espa-�ois como Ortega ou Legaz, por exem-plo. Do mesmo modo, a actividadeinternacional desenvolvida por institu-ci�ns como a Organizaci�n dasNaci�ns Unidas ou a Organizaci�nInternacional do Traballo, entre unhalonga lista, influ�ron na adopci�n decriterios e normas novas no noso orde-namento xur�dico. Esta recepci�n viusefacilitada pola iniciativa previa de


importantes xuristas vinculados �Universidade que mantiveron fecun-das relaci�ns con colegas ou forosestranxeiros.

En boa medida, os que constru�-ron � longo do s�culo XX as normasque conformaron o ordenamento xur�-dico, no que de primixenia elaboraci�nte�en, foron os principais docentes uni-versitarios especializados naquelasmaterias obxecto de regulaci�n. � certoque as leis emanan das Cortes, dosParlamentos en xeral; pero non o �menos que a funci�n de preparaci�ndos ditos textos correspondeulles �sprofesores de Dereito. E isto, senmenoscaba-la importancia dos corposxur�dicos das diferentes administra-ci�ns e, por suposto, dos deputados esenadores na adopci�n definitiva danorma, o que supuxo a necesariainfluencia de correntes doutrinais euro-peas e americanas no noso ordenamen-to. A experiencia xur�dica doutros

Estados permitiu estudia-las s�as van-taxes e inconvenientes antes de adapta-las � realidade espa�ola. E, � contrario,os modelos xur�dicos espa�ois, enespecial os m�s recentes, tiveroninfluencia evidente na configuraci�nlexislativa doutros Estados. En suma,unha manifestaci�n m�is da aludidatendencia � uniformidade ou homoxe-neizaci�n supranacional, sen chegar arompe-la idiosincrasia xur�dica de cadaEstado.

Non pode haber conclusi�n nestaapertada s�ntese. O devir xur�dico con-tin�a a s�a imparable secuencia evolu-tiva, con independencia de que os tem-pos sexan diferentes en cada unha dasramas do ordenamento xur�dico queconsideremos ou das instituci�ns porelas reguladas. No seu interior, forzasopostas enlazan a tradici�n secularcoas innovaci�ns xur�dicas derivadasdo desenvolvemento social, pol�tico ouecon�mico.



TRAZOS XURÍDICOS DUN SÉCULO · 2012. 6. 18. · Trazos xurídicos dun século 157 1 COLABORA.CIN...

Documents

Transcript of TRAZOS XURÍDICOS DUN SÉCULO · 2012. 6. 18. · Trazos xurídicos dun século 157 1 COLABORA.CIN...