Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
-
Upload
erich-caputo -
Category
Documents
-
view
126 -
download
1
Transcript of Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 1/30
TRATADO I
SOBRE A NATUREZA DA LÓGICA
Capítulo I
Se a lógica é uma ciência, e uma ciência especial.
Em primeiro lugar, aqueles que têm a intenção de estudar a lógica devem considerar
qual ciência é a lógica, se é uma parte da filosofia, para que é necessária e qual a sua
utilidade; depois, sobre o que é e qual a sua divisão, para que, contempladas todas as
suas partes, se saiba quando ela é perfeita ou imperfeitamente transmitida ou descrita.
Acerca de todas essas coisas os Antigos parecem dizer coisas diferentes. Alguns dos
antigos sustentaram que a lógica não é uma ciência de modo algum, dizendo não poder
ser ciência aquilo que é o modo de toda ciência ou doutrina. Ora, a lógica é o modo de
toda doutrina, uma vez que todo aquele que ensina ou tenta contribuir para algum
ensinamento usa algum gênero de persuasão; ora, toda persuasão pela fala é lógica,
usando aquele que ensina ou persuade seja o silogismo, o entimema, a indução ou o
exemplo. Portanto, o modo de toda doutrina é a lógica, e a ciência lógica é o modo de
toda doutrina. Portanto, não existe uma doutrina específica que se deva chamar lógica.
Por isso, tanto Aristóteles, no segundo livro da Metafísica, como, de modo semelhante,
Averróis dizem que o modo de toda ciência é a ciência mesma que é e se chama lógica,
e dizem que não se pode aprender simultaneamente a ciência e o modo da ciência, mas é
necessário que antes se aprenda o modo, e depois, por meio do modo, já perfeitamente
apreendido, se tente aprender a ciência.
Mas não consideraram o suficiente, porque, embora haja muitas ciências, e cada uma
tenha o seu modo especial que difere dos outros assim como as próprias ciências
diferem umas das outras; há, porém, um só modo comum a toda ciência em razão dealgo comum a toda ciência. E o que é comum a toda ciência é que, pela investigação da
razão, se vem, a partir do conhecido, ao conhecimento do desconhecido; com efeito,
isso acontece em toda ciência, qualquer que seja o seu modo, demonstrativa ou não.
Graças a isso que tem em comum, há em toda ciência um só modo comum. Este modo
se dá pelo ato da razão, que é o raciocínio, ou argumentação, que procede do
conhecimento do conhecido à ciência daquilo que era desconhecido.Assim, Isaac no
livro das Definições, diz que a razão é a virtude da alma intelectual que faz proceder acausa no causado. Chamando causa, de modo geral e amplo, tudo aquilo que, segundo o
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 2/30
intelecto puro e simples ou quanto a nós, antecede enquanto conhecido, e por cujo
conhecimento, e pela razão, se vem ao conhecimento do desconhecido. Este modo,
embora comum porque existente em toda ciência, considerado em si mesmo, e não
enquanto misturado com as outras ciências, é algo distinto por si de todas elas. Este
modo, assim considerado, pode ser objeto de ciência, e há uma ciência específica sobre
ele. Nesta ciência, no entanto, é necessário observar este mesmo modo, porque tal
ciência do modo não pode ser ensinada senão de um modo lógico. Como diz Avicena,
todos os homens são dotados deste modo (uma vez que todos os homens são, de certo
modo, intelectuais por natureza). Mas o que está na natureza é imperfeito, e perfaz-se
pelo exercício da arte. Com efeito, o modo como existe na natureza é seminal e
imperfeito, e existe como que em potência. Como é, por natureza, intelectual, e
apresenta a superfície da inteligência, sobre a qual se estendem as formas intelectuais, e
pelo intelecto pode compor uma forma com outra pela composição e pela divisão, o
homem faz-se admirativo das coisas que compreende conhecendo pelos sentidos e pela
razão, ou pela razão apenas. Por ser admirativo, o homem é levado à investigação, e
pela investigação compara um com outro. Ora, pela comparação de um com outro, é
conduzido, a partir daquilo que é conhecido, ao conhecimento do desconhecido. E
assim, este modo da lógica inicia pela natureza, mas é aperfeiçoado pela arte, pelo uso e
pelo exercício, e recebe a perfeição; como diz muito bem Vitorino, a natureza torna
hábil; a arte, fácil, e o uso, potente; deste modo, com efeito, são perfeitas, por natureza,
todas as artes e todas as ciências. Daí que a arte imite a natureza. E como diz Hesíodo:
alguns pela natureza por si só são bons e perfeitos em tais coisas; outros, não por
natureza, mas porque os Doutores de tais coisas as põem em suas almas, e eles se
tornam bons, pondo tais coisas na alma, pela compreensão dos princípios da arte e da
ciência; outros, porém, são tão desviados, que nada tem disso em si mesmos, nem
podem recebê-lo dos outros, os quais Hesíodo reputa inúteis para conhecer o bom e overdadeiro.
É patente, portanto, que a lógica é uma das ciências especiais, assim como na
arte fabril é uma arte especial a de fabricar o martelo, cujo uso, no entanto, auxilia todas
as coisas que são fabricadas pela arte fabril. Com efeito, a investigação, ou seja, a razão
que investiga o desconhecido por meio do conhecido, é algo especial, que tem suas
paixões, diferenças, partes e princípios; e, enquanto se provam dela, se produz uma
ciência especial, cujo uso depois auxilia todas as ciências. Assim, portanto, é patenteque a lógica, dita de modo geral, é uma ciência especial sobre a qual vamos tratar agora.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 3/30
Capítulo II
Se a lógica é parte da filosofia.
Alguns sustentam que esta ciência, que é o modo de toda a filosofia, não é uma parte
sua, dizendo que não há senão três partes da filosofia: a física, a matemática (ou
disciplinável) e a metafísica (ou divina). Com efeito, como a definição que diz o que e
por que a coisa é não pode variar senão de três modos, porque ou concebe a matéria
sensível, que é com movimento e mutação; ou concebe a matéria inteligível, cuja
essência não é, segundo a razão, com movimento e mutação, embora segundo o ser
exista na matéria, que é com mutação e movimento, como a magnitude e o número; ou aque não concebe a matéria sensível nem segundo a essência, nem segundo o ser; por
essa razão, parece que a filosofia não tem senão três partes essenciais, como também
Aristóteles parece dizer. Por isso, dizem que a ciência lógica, ou racional, não é parte da
filosofia.
À sua asserção acrescentam também a confirmação de que nenhum modo vem com a
coisa da qual é modo na divisão do seu gênero. Ora, a lógica, tomada de modo geral, é o
modo da filosofia. Logo, não parece vir à divisão da filosofia, nem parece que se
contém em alguma parte desse gênero que é a filosofia.
Outroscombatem essa opinião, dizendo que a intenção da filosofia em geralé
compreender a verdade toda sobre todo e qualquer ente, tanto quanto ao homemé
possível, pela razão e pelo intelecto. Ora, as coisas que existem dizem-se existir ou por
obra nossa, seja pela vontade, seja também pelo intelecto que busca a ciência; ou pela
natureza, dita de modo geral – e estas não podem ser causadas por obra nossa. E como
as coisas que existem por natureza são causa da nossa ciência, e não somos nós a sua
causa, não é possível haver delas ciência prática. Resta, portanto, que não há entre nós
senão ciência contemplativa de tais coisas, a qual se perfaz pelo lume da inteligência.
Porém, daquelas coisas de que somos causa pela vontade, não pode haver entre nós
ciência especulativa, mas somente prática. Com efeito, em qualquer objeto possível de
ciência, são a mesma coisa os princípios, causas e elementos do conhecimento, e os
princípios da existência: porque, de outro modo, não se saberia conforme o que é, mas
antes conforme aquilo que não é. E assim se saberia de um modo falso aquilo que se
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 4/30
sabe, o que é absurdo. Resta, portanto, que não pode haver ciência dos entes que são
causados pela natureza por aquilo que parte de nós, mas antes se tem a sua ciência a
partir dos princípios que causam asua essência e a sua existência na natureza, e que não
existem em todos a não ser por contemplação. Ora, não pode haver entre nós ciência das
coisas que por nós são causadas senão pelos princípios que em nós estão epelos quais
somos a sua causa. O fim dessa ciência não é o verdadeiro, mas o bom, que é o bom
para nós.
De modo similar, portanto, será intenção de alguma parte da filosofia compreender,
segundo a razão, a verdadedaquilo que existe em nós, pela qual se esforça por
compreender a verdade daquilo que, pela condução da razão, é a via em todo
conhecimento de todas aquelas coisas cujo conhecimento se faz em nós por aquilo que é
conhecido entre nós e a partir de que progredimos à ciência do desconhecido.
Em todo conhecimento de todas aquelas coisas cujo conhecimento se dá em nós por
aquilo que é conhecido entre nós e a partir do qual progredimos à ciência do
desconhecido.
Portanto, será da intenção da filosofia também a lógica, que é a ciência racional.
Ademais, dizem ser sinal disso ser a filosofia, entre os peripatéticos, dividida, por uma
divisão primeira, em três partes: a física, dita de modo geral, a ética, dita de modo geral,
e a racional, tomada de modo similar. Chamo física dita de modo geral, a que
compreende a natural, a disciplinável e a divina; ética geral, a que em si contém a
monástica, a econômica e a civil; racional geral, a que compreende todo modo de vir doconhecido ao desconhecido, de qualquer modo; o que se faz por muitos gêneros de
prova, como se mostrará a seguir. Portanto, é manifesto que a lógica é uma parte da
filosofia.
Ademais, se algo é da intenção da filosofia, então o será em grau máximo aquilo sem o
que não se pode vir ao conhecimento de nada na filosofia. Quem ignora a lógica, não
pode adquirir o conhecimento perfeito de nada desconhecido, porque ignora o modo
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 5/30
pelo qual é necessário vir do conhecido ao conhecimento do desconhecido. Logo,
parece que a lógica é precipuamente da intenção da filosofia.
Avicena e al-Farabi dizem ser frívola e infrutuosa essa controvérsia. Frívola, porque
contradizendo-se a intenção não se referem à mesma coisa do mesmo modo. Dizendoque a lógica não é parte da filosofia, chamam a filosofia real e contemplativa.
Contradizendo, e dizendo que a lógica é parte da filosofia, chamam a filosofia existente
de qualquer modo, seja em si, seja em nós, enquanto cognoscentes ou operantes. E
assim, discutem frivolamente, não se referindo à mesma coisa a sua intenção. Também é
infrutuosa essa controvérsia, porque nada esclarece da coisa proposta, e assim nada
serve para o seu propósito.
Portanto, é a lógica uma das partes da filosofia, dita de modo geral, que tem como
intenção compreender a verdade de todas as coisas admiráveis segundo o modo que é
possível compreendê-las a partir dos princípios próprios daquilo que é admirado. Com
efeito, isto varia segundo a propriedade de cada uma das ciências. Assim como na
filosofia real segundo a diversidade da difusão (que é o meio na demonstração) varia a
filosofia, assim nas lógicas, ou racionais, segundo as variações do raciocínio varia a
ciência, isto é, o modo de saber. Com efeito, se a razão procede de sinais fazendo
presunção, será uma parte da lógica que é chamada retórica. Mas se procede de ficções
produzindo deleite ou abominação será outra parte da lógica que é chamada poética. Se
procede de probabilidades comuns, que se encontram em várias coisas, será outra parte
chamada dialética. Se procede das causas essenciais e próprias, será outra parte que é
chamada demonstrativa. Se procede daquilo que parece, mas não é, será outra parte
chamada sofística. Se a partir de uma cautela que prova ensina o respondente a
proceder, será outra parte da lógica que é chamada tentativa; e assim é fácil entender
todas as outras.
Avicena dá a razão de tudo isso que foi dito, dizendo que todas as coisas podem
ser tomadas de três modos: pelo primeiro, são tomadas nos princípios da sua essência;
pelo segundo, na existência que têm nos próprios singulares; pelo terceiro, enquanto são
tomadas no intelecto. Com efeito, muitas coisas são, segundo a sua essência, princípios
separados do movimento e da matéria, as quais, todavia, segundo o ser são ou podem
ser no movimento e na matéria, como a substância, a unidade, a identidade, a
multiplicidade, a diversidade e outros semelhantes, que, de fato, nos princípios de sua
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 6/30
essência são ingeneráveis e incorruptíveis; são assim, segundo Platão, os princípios
formais das coisas e, por isso, Platão diz que são ingeneráveis e incorruptíveis. E se se
diz que tais coisas se geram ou se corrompem, não será senão por acidente, isto é,
segundo a existência que têm nas coisas geradas e corruptas. Ora, a acepção da coisa
segundo a existência que têm nos supósitos será segundo a existência daqueles
supósitos, e segundo a definição que podem ter segundo a existência que tem neles. Ora,
a acepção da coisas enquanto existem no intelecto é segundo o conhecimento que têm,
não segundo o que são em si, mas segundo que são tomadas pelo intelecto. E segundo
todos estes três modos existem também acidentes consequentes que são chamados de
paixões próprias suas. E assim a filosofia tem como intenção adquirir a verdade sobre
qualquer um destes três modos. E isso é pela condução da razão, que diz respeito à
lógica. Com efeito, a coisa enquanto existe na alma, tem acidentes próprios, assim como
ser conhecido pelo homem e ser desconhecido, e quando comparadas entre si em algo se
conjugam, será pela via da razão procedendo do conhecido ao desconhecido, por
comparação do conhecido ao desconhecido segundo a conveniência ou a diferença do
conhecido ao desconhecido. A partir do que se compreende que um se compõe com
outro e se predica de outro, ou um se divide do outro, e é removido do mesmo; com
efeito, segundo esse modo, se vem de um ao outro. Portanto, deste modo, é a lógica da
intenção da filosofia geral.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 7/30
Capítulo III
Da utilidade da dialética.
Ora, a lógica é sumamente necessária e útil à filosofia. Com efeito, uma vez que
a lógica ensina como o desconhecido se torna conhecido, é patente que em nenhuma
filosofia algo pode se tornar conhecido senão por meio da doutrina lógica. Com efeito, a
lógica, como diz Boécio em seus Tópicos, é a ratiodisserendi, isto é, que ensina como
se deve explicar qualquer coisa, e que se divide, como ele mesmo diz, em duas partes: a
saber, na ciência da descoberta, que os gregos chamaram de Tópica, e na ciência de
asseverar, que os gregos chamaram de analítica e os latinos de resolutória. Ora, consta
que sem o discurso e a investigação não se chega do conhecido ao desconhecido: o
discurso nada mais é do que a investigação que discorre como o conhecido se compara
com o desconhecido, como se acha em relação ele, se na forma de causa, princípio, sinal
ou conjetura dele; ou, do contrário, se lhe repugna – sem o qual coisa alguma se pode
conhecer em nenhuma ciência. Quanto ao fato de que a lógica é a ciência que ensina a
discursar sobre todas as coisas, ela não apenas é útil em si, mas também necessária para
tudo que temos a intenção de saber. Por isso, Aristóteles dizfreqüentemente em vários
de seus livros que a causa do erro dos antigos era que não haviam encontrado
nempossuíam a ciência lógica. A lógica, com efeito, ensina de que modo, com quais
princípios e com quais argumentos se deve discursar a respeito de qualquer objeto
possível de ciência; a não ser que se conheça este modo, o objeto não pode ser
encontrado; porque quem procura o modo de descobrir a ciência do objeto não tem o
propter quid .
Também Aristóteles diz que o modo de saber se deve aprender antes de qualquer
ciência para que por meio dele a ciência de qualquer objeto possível de ciência seja
encontrada. Com efeito, como a ciência é o habitus da conclusão, convém que quem
receba a ciência saiba concluir. Ora, não sabe concluir quem não sabe o que deve
concluir. E como nada se deve concluir senão a questão, é necessário que saiba o que e
como se deve procurar o que se quer concluir.
Ainda não sabe concluir quem não sabe a partir de quais, de que sorte e por qual
conclusão se deva concluir. Ora, nenhuma filosofia ensina tudo isso a não ser a lógica.
Portanto, não é apenas útil e auxiliar a todas as ciências, como também necessária. Por
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 8/30
isso, os que ignoram a lógica não sabem que sabem mesmo o que parecem saber;
porque ignoram de que modo convém saber e como se prova ou se refuta cada coisa.
Ora, estes ainda não têm nenhum domínio sobre o que sabem, enquanto não
sabem por que concordam com o que sabem, nem como devem responder aos que lhescontradizem. O lógico, no entanto, sabe isso, se houver adquirido perfeitamente a
ciência de explicar.
Ora, o ignorante de lógica, mesmo que pareça saber algo, não o sabe, como já
dissemos acima, uma vez que não conhece a razão do seu sabido; e está para o sabido e
para o ato de saber como o fogo para queimar lenha. E é por isso que é dever de quem
sabe [scientis est] (como ensina Aristóteles na filosofia primeira) poder ensinar [ou “é
típico, é costume de quem sabe poder ensinar”, ou mais simplesmente: “quem sabe pode
ensinar”]. Ora, não pode ensinar quem não sabe expor a razão do sabido. Tampouco
sabe expor a razão do seu sabido quem desconhece as causas e os princípios da lógica.
E, como fica claro, ele será assim também naquilo que parece saber, como o analfabeto
[‘idiota’: pelo contexto parece significar analfabeto] está para o alfabetizado. Tal pessoa
não compreende nem o seu erro nem o do outro, pois não tem o hábito [?] pelo qual
julgue se sabe corretamente ou não corretamente aquilo que sabe.
Ora, é ainda devido ao fato de que a ciência de encontrar qualquer sabido se dá
por meio das condições/hábitos de um para o outro – que [as condições] se chamam
tópicas ou locais, e pelas quais a compreensão [intellectus], a opinião, a fé/crença, o
juízo/reputação [existimatio] ou a suspeita a respeito de uma mesma coisa coloca-se
cada um em sua parte [assim interpretei essa parte, mas pode querer dizer apenas
“coloca-se em outro”, “locatur in alio”, ou até mesmo ‘está colocada em outro’. Rafael
Falcón me avisou que ‘aliud’ sozinho dificilmente indica uma correlação, que me
parecia a hipótese mais provável. Melhor será dares tu mesmo uma olhada.], que já
estará na mente [animo] de quem procura – sem a lógica não se pode proceder nem à
investigação/indagação nem à invenção/encontro de qualquer coisa: nem sequer quando
se acha o procurado pode-se saber se ele está encontrado ou não. É manifesto, portanto,
que quanto a isso a lógica não apenas é útil, como necessária a toda filosofia.
Ora, ainda devido ao fato de que é a ciência de julgar – com a qual se julga se o
que foi encontrado foi conhecido por meio de seus princípios – é que a ciência lógica énecessária a toda filosofia. Ora, a lógica ensina isto de duas maneiras: ensinando a
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 9/30
resolver/referir o sabido nos/aos princípios, a saber, as conseqüências que estão nas
figuras e nos modos das conseqüências silogísticas [scilicetconsequentiaequae sunt in
figurisetmodisconsequentiarumsyllogisticarum], e resolvendo/referindo-o aos princípios
reais do que se segue, assim como (resolvendo/referindo) às causas imediatas,
essenciais e convertíveis com o que é sabido através da conclusão: por este juízo tudo o
que é sabido como que [= quasi] é ponderado/pesado/refletido, reconduzindo [reducens]
à medida/ponderação [aequilibram] da razão tudo o que em todos os físicos/em tudo o
que é físico [in omnibusphysicis] se procura para saber [isto é, para o conhecimento,
para obter um conhecimento, ao que me parece].
Ora, é não apenas necessária, como também útil esta ciência, assim como é um
bem a felicidade do homem segundo o ato mais perfeito da melhor parte da alma dohomem, isto é, segundo o intelecto contemplativo; e o intelecto não poderá contemplar,
a não ser que conheça os princípios da contemplação, e saiba encontrar o que procura
contemplar, e julgar aquilo mesmo que, encontrado, ele já contempla [ou talvez “julgar
como encontrado aquilo mesmo que ele já contempla”: dijudicareidipsum quod
jamcontemplaturinventum]. É patente a conclusão de que, mais do que todas/tudo, esta
ciência é útil para a felicidade, e sem ela/já que sem ela não se atinge o ato da
felicidade, e pela qual o homem feliz/beato recebe o ato de operação não impedida [?][actum non impeditaerecipitoperationis]. Com efeito, essa ciência libera das fantasias
(que parecem ser e não são), condena os erros, mostra as falsidades, e dá a luz da correta
contemplação em tudo/todos. Esta ciência, portanto, deve ser considerada antes de/mais
do que todas.
Capítulo III.
Sobre a utilidade da dialética.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 10/30
A lógica é sumamente necessária e útil para a filosofia. Com efeito, como a lógica
ensina de que modo o desconhecido faz-se conhecido, é patente que em nenhuma
filosofia algo se pode fazer conhecido senão pela faculdade da doutrina da lógica. Com
efeito, como diz Boécio nos Tópicos, a lógica é a ratiodisserendi, isto é, a razão que
ensina de que modo se deve dissertar, que, como diz, se distribui em duas partes, a
saber, a ciência da descoberta, que foi chamada tópica pelos gregos; e a ciência da
asseveração, que foi nomeada analítica pelos gregos e resolutória pelos latinos. Ora,
consta que sem a dissertação e a investigação não se vem do conhecido ao
desconhecido, e que a dissertação não é senão a investigação que disserta de que modo
o conhecido se compara ao desconhecido, de que modo se acha em relação a ele, como
causa, princípio, signo ou conjetura a ele; ou, de modo contrário, como oposto a ele,
sem o que não se pode saber nada em ciência alguma. Quanto a isto, portanto, que a
ciência. Com efeito, a lógica ensina os princípios
Capítulo IV.
Qual o objeto da lógica?
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 11/30
Como a lógica é uma ciência contemplativa, que ensina de que modo e por que meios se
vem, pelo conhecido, ao conhecimento do desconhecido, é necessário que a lógica seja
sobre tal instrumento da razão, pelo qual se adquire pelo conhecido a ciência do
desconhecido em tudo aquilo que do desconhecido se faz conhecido. Ora, isto é a
argumentação, enquanto a argumentação é o raciocínio da mente que argui e convence
pela relação do conhecido ao desconhecido da ciência do desconhecido. Ora, entre as
espécies de argumentação, a precípua é o silogismo. Por isso, disseram alguns que a
lógica toda é sobre o silogismo e as partes do silogismo, determinando o objeto comum
da lógica segundo aquilo que é seu objeto principal. Com efeito, nem todo
convencimento poderá existir pelo silogismo, porque o discurso silogístico não é senaõ
do universal tomado universalmente, o que não poderá ser em muitas ciências, como
nas retóricas. Por isso, nelas atende-se precipuamente às relações tópicas, das quais se
conclui, por entimema, aquilo que se quer. Portanto, como a lógica, como diz
Aristóteles, dá o modo de dissertar de toda a ciência, e de descobrir e asseverar o que se
quer, é necessário que seja tal o seu objeto, que é aplicável igualmente em todas.
Capítulo V.
Sobre a divisão da lógica, quais são as suas partes, e sobre o som vocal que significa
arbitrariamente, o que e como significa.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 12/30
A divisão da lógica, e quais são as suas partes, como dizem Avicena e al-Farabi, devem
ser tomadas de sua intenção. Como já foi dito, a intenção da lógica é ensinar os
princípios pelos quais, a partir daquilo que é conhecido, se pode vir ao conhecimento do
desconhecido. Ora, o desconhecido ou é o incomplexo, sobre o qual se questiona o que
é, ou complexo, sobre o qual se questiona se é verdadeiro ou falso. Ora, não se pode
saber o incomplexo, do qual se questiona o que é, senão pela definição. O complexo,
por sua vez, do qual se questiona se é verdadeiro ou falso, não se pode saber senão pela
argumentação. Estas são, portanto, as duas partes da lógica. Uma, enquanto se ensinam
os princípios pelos quais se sabe a definição e a quididade da coisa, de modo que
pelosprincípios se ensina qual é a verdadeira definição da coisa e qual não é, e qual
parece ser, mas não é. Outra, enquanto se ensinam os princípios pelos quais, pela
argumentação, se prove a verdade ou a falsidade da enunciação. E enquanto ensina a
forma da argumentação, quanto à figura e ao modo, e a quietação, ou antes compleição;
e enquanto ensina a matéria da argumentação. E enquanto ensina o que parece ser
argumentação, mas não é, isto é, aquilo que tem uma aparência, mas não tem a
verdadeira existência. E enquanto se ensinam as cautelas pelas quais o oponente ou o
respondente
Capítulo VI.
Da parte da lógica que certifica o incomplexo, e dos requisitos à verdadeira definição,
os seus pecados e os modos da definição.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 13/30
A partir do que foi dito, é patente que, se se quer
Capítulo VII
Sobre a parte da lógica pela qual se certifica a questão sobre o complexo e sobre a
necessidade de toda lógica, e o que varia o modo de saber segundo a diversidade dasmatérias nas quais se busca a ciência.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 14/30
Assim como o lógico que ensina buscar a ciência do incomplexo ensina o instrumento
pelo qual se obtém a notícia daquele segundo a definição, aquilo que leva à definição,
aquilo que circunda a definição, aquilo que aperfeiçoa a definição e aquil que muda adefinição: assim o que ensina a atingir a ciência do complexo, ensina o silogismo que é
o seu instrumento próprio, ensina as outras espécies de argumentação, os princípios do
silogismo e aquilo que o circunda, os seus princípios, suas partes e a matéria na qual se
pode pôr a forma do silogismo e a forma das outras argumentação, e que mudam o
silogismo. E, portanto, aquelas coisas de que trata o lógico se dividem e se multiplicam
segundo estas coisas.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 15/30
D.
ALBERTI
MAGNI,
RATISBONENSIS
EPISCOPI,
ORDmiS
PRiEDlCATORUM
LOGICA.
LIBER
PRIMUS
DE
PRiEDICABILIBUS
TRAfrFATUS
I
DE
NATURA
LOGICvE.
CAPUT I.
Ulrnm
Logica
sit
sciciitin
cl
spccialis
?
Intendenlibus
primum dc logica,
cun-
siderandum
est
qualis
scientia
sit
li)L:ica,
cl
nn
sit
aliqua
pars Philosophia', ct
ad
quid
ncccssaria,
et
cujus
ulililatis
:
(lciu-
dc
aulcm
de
quo
csl,
el
qua^
dixisio
ip-
sius
:
ut
habilis
omuihus partihus ipsius
sciatur
quando est
perfccte
vel imperfecte
tradita
vel
descripta.
Circa
omnia
enim
hffic diversa dicere videntur
Antiqui.Qui-
dam
enim
Anlicpiorum
'
logicam
nul-
lani
esse
scientiam contenderunl, diccn-
tes
non
posse esse
scientiam id
quod
est
omnis
scientite
sive
doctrin;e
modus.
Mo-
dus
autem
omnis doctrinte
logica
est
eo
quod
aliquo genere persuasionis
utitur
omnis
qui
docet, vel astruere
conaturali-
quid
:
ouuiis
aulciu
persuasio
pcr
scrmo-
ucm
logica
est,
sivo
syllogismo,
sive
en-
Ihymemate,
sive
inductione,
sive exem-
plo
utalur
qui
docet
vel
persuadet.
Mo-
dus
igitur
omnis
doctrinte
logica
cst.
Et
sic
omnis
doctriua'
modns
cst
scicnlia
lo-
gica.
Nulla
igilur
cst
doctrina
spccialis,
qua;
logica
sit diccuda.
Proptcr
quod
et
Aristoteles
in
secundoyj/v';«f'??
philosojihin'
sufe
S
et similiter
Averroes
dicunt oni-
nis
scientise
modum
essc
ipsam scien-
liam
quaj
est
et
vocatur logica,
et
quod
non
simul
addisci
polcsl scicntia
et
scien-
tia'
modus,
sed
oporlel prius
disccre mo-
dum,
et deinde
per modum
jam perfectc
apprchcnsum,addisceretentarescienliam.
Sed
non satis
consideraveruut,
quod
si^scienUa'
quamvis scientiae sint multfe,
ct qu;eli-
bet specialem habeat modum,
qui differt
'
Hffic
est opinio .\iiti(iuoram,
(luam
etium
sectatur
-Egidius
in I Elencli.
in
princip.
-
Tex.
com.
15.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 16/30
D.
ALB.
MAG.
ORD. PR.ED.
a
modo
altorius,
siciit ot unaqibTquo
sciontia
dilTert ab
altera
:
est
tamon
unus
communis modus
scientia'
per
quoddam
communo quod ost
in
omni
scientia. Et
hoc ost
quod per
investigationem
ralio-
nis ex
cognito
devenitur ad
cognitionem
incoo-niti
:
Jioc
onim
fit
in
omni
sciontia
quocumque
modo
dicta, sive
sil demons-
trativa,
sive
non
demonstrativa.
Et
gra-
tia
illius
communis,
ost
in
omni scienlia
modus
unus
commuuis
omnis
scionfia\
Et
liic
modus
ost
por
actuni
rationis, i|ui
ratiocinatio
sivo
argumentatio
est, do
cognilione
cogniti
proccdens
in
scien-
tiam
ejus
quod erat
incognitum,
secun-
dum
quod
Isaac
in libro
de
Biffinifioni-
Jius
rationem
diffmiens,
dicit
i|uuil lalio
est
aninuT
intoUoctualis
virlus,
iaciens
currere
causam
in
causalum. t^ausamgc-
neralitcr vocans et
large,
omne quod
se-
cundum
intoUoctumsimpliciter, velqnoad
nos anlecedit ut
cognitum,
por
cujus
co-
gnitionom
diiclu
riilionis
devonilnr in
notiliam
incdguiti.
llic
autoni miidus
qnamvis
conimiinis
sil
por
hoc
qiiod
po-
nitur in
quaUbol
scionlia, tamon
sccun-
dum
se
cohsideratus
et non iinmixtus
sciontiis,
esi
quoddam
pcr
se
distinctum
ab
omnibus
aliis. Et hoc
modo
consido-
ralus
liic
modus,
potest esse
subjoclum
sciontia',
et
sciontia
speciaUs dt^ ipsoesl:
in (|iia lamon
scientia
ouiiidoiu
modum
observari necossc
ost, quia
scioiilia
tahs
modi non
nisi
modologico
doceri
potost:
ut
oniin
dicit
Aviccnna
',
modus
hic
omnibus
lioniinibus
(por
lioc quod
intol-
h'cliiah'S suiil
(piodaiiimodojior
naluram)
iiidiliis
osl.
Sod iiiijierfeclus
est
qui
in
naliira osl :
|iorlicilur aulom por
ai'lem
a(Uiibilam.
Id oniiii
quod in natura
est,
somiiiarium ol
iinpeiToctum est, el
qnasi
in
jKiloiilia oxislcns. Ex hoc
enim
quod
liomo
inloUoctualis
ost
ot
intoUigenlii-p
slraliim,
in qiio
slernunlur foruuo inlol-
locliialos ia
aiiii
liiiniiiis
iiilolligcn(ia>,
et
j»or
intollocliiiu
ciunposilivus
ost
unius
forma
cum
alia per
compositionera
vel
'
AviOE^.NA,
In
priiiciiiio
sii;i
logic;o.
(Uvisionom,
fil
homo
admirativus
eorum
qua; comprehondit
accipiondo
per sen-
.sum
et
inteUectum, vol
por inteUectum
solum. Por
hoc aulom quod
adniirativus
est,
susponditur
ad inquisitionom,
el
per
inquisitionem
comparat
unum
allori.
Por
comparationem
autom
unius
cum
altoro,
ah oo
quod est notum
deducitur
ad
igno-
ti notitiam.
El
sic liic
logicre modus
a
natura quidem
incijiit
: porficitur
autem
arte, ol usu ct exorcilio
recipil
jierfoc-
tionem:
siciit et Victoriuus ojilimo
dicit,
quo(i natnra
facit
hahilem,
ars
facilem,
usus
autem
potenlem
: sic enini
natura
perfecta} sunt omnes artcs
et
omnes
scientia;.
Et
hinc
est,
quod
ars
naturam
iiuitalur.
Et
sicnt dicit Jlesiodus
:
Qui-
dani
jior stdam ualiiram
in
talibus
sunt
porfocti
ot
iHini
: quidam
autoin
non
jior
naturam, scd
quia Doctores taUum
in
animo jjonunt : ot iUi boni ofliciuntur
lalia
in
animo
pouontos,
jior
conqjrelion-
sionem
jirincijiiorum
aiTis et
scienti;o
(|iiidain
voro tam orronoi siint,
quod
ni-
liil
tiiliuin
iii
se hiibont,
noc
ab
aUis
sus-
ciporo
jiossunt, quos
Ilosiodus
ad vorum
et
bonum
cognoscendum
reputat
inutiles.
Patet igitur quod
higica
una
est
spe-
om
cialiumsciontiarum,
sicut
infaliriii
in
qiia
esse^
sjiociaiisesl
iirs
fahricandi maUoum:
cujus
'
le
tiunen
usus omnibus adhibetur,
qua^ ar-
to
faliiili fabriciinlur.
Invostigatio
eniiii,
sivo nitio
invosligans
ignolum jier
no-
tum,
sj)ociaio
quoddam
cst,
(juod
passio-
neshal)et ot
ditroronlias
ot
parlos
etj>rin-
cijiia
:
quae. (him de
ipso
prohantur,ars
et
scionliii eflicitur
sjiociiilis,
ciijus
usus
jiostoa
omnilius
adliiboliir scionliis. Sic
igitur jiatot,
quod
logica gouoiiililor
(Uc-
ta,
scientia
cst
speciiilis.
do
qiia
iiiim-
csl
tractandum.
CAPLT II.
Ulruin
iof/ica
sit jiars ji/iihisop/ii;r
?
Iliiiic autoiii scioiiliain
(jiii
modiis
ost
^cg;
omnis phiiosophia',
quidam
nuiiara
jiar-
es^?'i
so{jliit<
tci
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 17/30
LlBEIl
DE
PJLEnrCABlLIIU
S,
THArT.
1
8
lio
eo
ilo
teni
esse
philosophife
(imtendiiiit,
di-
ceiites
non
nisi
tres
esse
partcs
pliiluso-
phi;e,
scilicet
physicam,
matheMiatirani
sivc
(lisciplinahilcin,
et
metaphvsicain
sivc
(livinam.
Cuin
cnim
(liflinitio
diccns
quid
ct
pi-oplciMpiid
mcdiuin
sit
in
scien-
tia,
et
diflinilio
mni
possit
vai-iari
nisi
tri|diciter,
scilicct
quod
ant
concipiat
ma-
tcriain
sensihilem,
quoe
cuiu
ludlu
est
ct
mulatione
;
aut
concipiat
nuiteriam
intel-
ligihilem,
cujus
essentia
noii
cst
cum
molu
ct
mutatione
secundum
ralioncm,
quanivis
secundum
esse
sit
in
materia
qu;e
est
cum
inutalione
et
motu,
sicut
est
magnitudo
ct
numerus
;
aut
nec
se-
cundum
essentiam,
nec
secunduni
essc
concipiat
materiam
sensihilcm
:
vidcfiir
quod
piiiIos(jphia
non
Inihcat
iiisi
Ircs
partes
essentiales,
sicut
et
Aristotolcs
dicere
videtur
'.
Proplcr
qnod
nonnulli
lojiicam
scicntiam
sive
rationalem,
nul-
lam
|i;trtem
dicunt
esse
philosophia'.
Addunt
cliam
ad
sine
;tsscrlionis
con-
lirimilionem,
(pmd
nuHius
ivi
inodu<,
cum
re
cujus
inodus
cst,
vcnit
iu
-cneris
sui
divisionem.
Constat
aiilcin.
qiiod
lo-
gica
-encralilcr
dict;i
mddus
|.liiloso-
phia;est.
Non
crgovenire
vidctiir
;id
phi-
iosophite
divisionem,
nec
vidctur
iii
;tli-
({ua
parte
hujus
gencris
quod
(,'st
jdiih,-
sophia
contincri.
Ilaiic
auleiii
ojiinioncm
alii
quidam
impugnanfes
dicunt
philosophife
gene-
rahs
essc
intcntionem
omnem,
oniiiiiini
(luocumque
modo
entium
comiirchendcre
veritatem,
quantum
homini
possihile
esf
comprehendere
eam
secunduin
ratidnein
et
inteliectum.
Ea
autem
qu;e
sunt,
di-
cuntur
esse
aut
;ih
opere
nostro,
sive
a
volunhttc.
sivc
cfiam
ab
iiitelleclu
scieii-
liain
qu;crcntc:
;tut
a
nalura
generiililcr
dicta,
qu;e
ah
opere
noslro
causari
iion
pofest.
Et
cum
ea
qute
a
natura
sunt,
iiostrpe
sint
causae
scientiie,
et
non
nos
sumus
causa
ipsorum,
ntm
pofest
de
iilis
esse
scientia
pracfica.
llciinquitur
ergo,
quod
dc
talihus
apud
nos
non
est
nisi
sci('nfia
C(>iileniplaliv;i,
quaj
liiminc
in-
tciligenfia'
|.cilicitur.
Eorum
autem
quo-
ruin
nos
suinus
causa
per
voiuntatem,
uoii
potest.esso
apud
nos
scicnlia
specu-
ialiva,
sed
tantum
practica.
E;idem
(mim
suiit
iii
quoiihetscihili
principia
et
caus;B
et
elomenta
cognosccndi,
ipuo
suntpriii-
cqiia
ossendi
:
tpiia
aliter
soqucrefur,
(piod
id
(pi(.(l
scitiir
;i
nohis
,
non
scitur
secundum
id
quod
ost,
sed
putius
scire-
tursocundum
id
ipiod
non
ost.
Et
sic
lalso
modo
scireliir
omne
quod
scitur,
(pidd
;thsur(ltim
osl.
HeiiiKpiilur
i-itur
quod
de
entihus
a
natura
c,ius;ttis,
ikui
potest
esse
sciontia
por
oa
qti;o
sunt
a
mdiis,
sed
[idlius
scionfia
eorum
h;ihetur
e.\
priiicipiisc;msanlihus
essenti;nii
et
esso
eornm
in
natura,
quaj
non
nisi
per
con-
teni|.liilionom
sunt
in
oiiiiiil.us.
Eorum
iiiitein
ipiio
smit
;i
ii,,|.is,
iK.n
p^.jost
esse
sc ent a
vcia
apitd
nos
nisi
per
ea
prin-
cipi;i
(puo
suiit
in
nohis,
per
qu;o
nos
sii-
mus
causa
coruin,
qu;e
ii
mihis
sunt
:
(
iijiis
llnis
iK.n est
verum,
sod
h(.nuiii,
i[iiod
iK.l.is
l.dnum
ost.
Similiter
i itur
aliciiius
[iliil(jsi.plti;o
erit
iiitentid
c(.m-
[>rclicii(lci-c
vcriliiteiii
cjiis
([ui.d
in
iK.l.is
csl,
sccuiiduiii
rationem
qua
nititur
c(,iii-
(iivhcndere
V('ritalom
ojus
qiiofl
rationis
diict
u
via
ost
in
omnem
cognitionom
om-
iiiuin
corum
([uoruiu
cogiiitid
lit
in
no-
his
[lor
ea
qu;e
cognita
sunt
apud
nos,
e.\:
quihus
nos
[iroliciscimur
ad
scientiam
incogniloriim.
Eiit
igitur
di;
intonliono
philoso[ihi;o
etiitm
h.gica
scionlia
qu;o
est
ralionalis.
Adhuc
aitleni
hiijus
signum
dicunl,
(jund
aj.iid
Peri|.aleticos
philosophia
in
Ircs
j.artcs
[.liiiut
divisione
divisa
cst,
in
jdiysiciim
scilicel
iivnoralilcr
dicliim,
ot
clhicamgcncriilitci-
dictaiii.cl
rafidiialcm
sunihlcr
accoplain.
Dico aitteiii
[ihysiciim
generalitor
diclam,
qu;o
comj.ivhcndif
et
naluraleni
et
disciplinalom
ct
(li\inani.
Ethicam
aulcin
i^vueritlein,
(juic
iii
se
contincf
ef
nidiiiisticam
et
rocononiicam
et
civilom.
Kalionaion
autom
generalem
Kalio.
'
Aristotele.-.,
lii
6.
piiinrp
]i|iitos
iiplii'''.
(p.x.
com.
>.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 18/30
D.
ALB.
:\[Ar..
OHD.
PR.ED.
qufe
coniproliendit
oninemmoilum
deve-
niendi
de
noto
ad
ignolum
quoeumqae
modo:c[uodpermullageneraprobationum
lit,
ut
in
sequenti
ostendetur.
3Ianifestum
est
igitur,
quod
logica
aliqua
j^ars
est
philosopliiff.
3.
Raiio.
^Yji^yp
autem
si
aliquid
est
de
inten-
tione
philosophi»
:
tunc
hoc
maxime
de
intentione
philosopliiie
eiit,
sine
quo
nuUus
in
philosophia
in
aliquam
deve-
ni)-e
potest
cognitionem.
Ignorans
autem
logicain
nullus
ignoti
perfcctam
potcst
acquirere
cognilionem,
eo
quod
ignorat
modum
per
quem
devenire
oporlet
de
noto
ad
ignoti
nolitiam.
Yidetur ergo
\o-
o-icam
prfficipue
esse
de
inlentione
pliilo-
sophi.T.
llanc
autein
contentionem
Avicenna
'
ct
Alfarahius
dicunt
esse
frivoLim et
in-
frucluosam.
Frivolani
(piidem,
ipiia
in
contradicendo
sihi
inlenlinnem
ad
ideiii
eodem
modo
diclum
non
referunt.
I)i-
centes
enim
logicam
philosophia'
partem
non
esse,
reakMn
ei
contemplativam
phi-
losophiamvocant.
Contradicentes
autem
his,
ct
dicentes
logicam
partem
philoso-
phife
cssc,
omnem
compreliensionemve-
ritatis
qualitercuiiii|ur
cxislenlis,
sive
in
se
sive
in
nohis
cognosceiiliiuis
vel
ope-
rantibus,
vocanl
phil()S()|)liiaiii.
I''.l
sic
fri-
vole
contendunt
non
ad
idcm
siihiu
rclc-
rcnles
inlcnlionem.
Infructuosaetiam
Jiu-
)us
contenlio,
quia
(k'
proposita
nihil
de-
claral
intentione.
VA
sic
nihil
prodesl
ad
propositum.
coaciusio.
Est
igitur
logica
una
partium
philoso-
ldii;p
generaliter
dicta',
qua
omnis ad-
mirabilis
intendit
comprehendere
verila-
tem
secundum
modum,
secundiiin
(iiniu
i)Ossibiie
esl
comprehendere
eani ex |)ro-
priis
principiis
ejus
fpioil
admiralur.
IToc
logica
va-
rijilur.
e'.
es
mulliplex.
i
*
..
.
philosophia
reali
secundum
(liversilalem
dilVusiouis
(
(|ua'
iiiedium
in
demonslra-
tioneest)
variatur
])hilosophia,
sic
in io-
•ncis
sive
ralionalilius
secundiim
varia-
Quoniocio
^.jijiii
varialiir
secundiim
uniuscujusque
ri;iiur.e.
est
gj,j^,j^ji.^^,
pioprictatem.
Sicut
enim in
liones
ratiocinationis variatur
scientia,
hoc
est,
scienili
modus. Si
enim
ratio
procedit
ex signis
facientibus
prsesump-
tionem, erit
logica?
generalis pars
una
qu;e
rhetorica vocatur.
Si
autem
procedit
ex futis
facientibus
delectationem
vel
abominationem,
erit
alia
pars logicse
quse
vocatur
poesis
vel poetica.
Si autem pro-
cedit
ex [u-obaljilibus
communibus, tjute
in pluriluis inveniuntur,
erit
pars
alia
qu;e vocatur
dialectica. Si
autemproceilit
ex causis
essentialibus
et propriis, erit alia
pars
qua?
vocatur demonstrativa.Si
exhis
(jua;
videntur et nun sunl, erit
pars alia
qu;n vocatur
sopbislica.
Si autem ex cau-
telis
provocaulibus respondentem
doceat
procedere,
erit
;ilia pars logicae
generalis
([utv
vocatur teutativa : et
sic
facile est
de
omnibus
aliis inlelligere.
Itorum autem (lua^ dicta sunt,
ralio-l^es'
]U'iu
ponil
.\viccnna dicens
res
omnes
=
tripliciter
esse accipicnd;is,
scilicet
quod
piinio
accipi;uitur in
cssenli;e
sua'
princi-
piis :
secundo
in
csse
quod
habenl
in
singularibus
propriis
: tertio autem
se-
cunduni
quod
accei^la»
sunt in
intellectu.
jMulta enim
secundum
essentia?
suse prin-
ci])ia
separata
suul
;i
motu
et
a
materia
qiia'
lanuMi
secundum
esse
suut
vel
])os-
sunt
esse
in motu
el materia,
sicul
sub-
stanti;i,
uuihis,
idcntitas,
multitudo,
el
diversilas,el
alia
hujusmodi,
qua^
quidem
in
essentia'
suai
principiis
ingenerabilia
( t
incorruptil)ilia
sunt
: et hoc modo
se-
cundum
Platonem sunt
rciiiiii
])rincipia
fornuilia,
])ro]itcr quod
iiig('Uerabili;i
et
iiicoii'ii])lil)iri;i lali;i l'lalo
esse
dicit.
Lt
si
talia dicanlur
generari
vel
corrumjii,
hoc
non erit
nisi
secundum
accidens,
boc
est,
secundum
esse
quod
habent
in
generatis et
corruptis.
Acceptio
autem
rei
secundum
esse
quod
Iiabet
in
sup|)o-
silis, cril
secunilum
exislcnti;uu
illoriim
sup])osiloruiu,
et
secundiiiu
difliuiliunem
(liiiiiii
liabcrc ])ossunt
secundum
esse
(juod
habent in illis. Acceptio
autem
re-
rum
secundum quod
sunt
in
intellectu.
'
AviCENN.^,
lu
priucipio sua3
logiciB.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 19/30
LIBIiU \)E
PU.KDICABILIIUS,
THACr.
I
t'sl secuiiduni cugnitioneni (juani liabent,
non
secundum
quod
in se sunt, sed
secun-
duni
(juod
accept»
sunt per inteilectuni.
Et
secundum omnes istos
tres
modos
sunt
etiam
cons(H]uenlia accidentia
qu;c
vo-
cantur
propriae
passiones
ipsins.
Et
sic
(juolibet
istorum
modorum triuni pbib^-
sopbia
de
ipsis
intendit acquirere verita-
lem. Et hoc est
per ductum
rationis ali-
saria
est ad
omne
quod scire
intendimus
(juem qui
ad
loyicam pertinet.
Res enim
]irout
habent
esse in anima,
accidentia
iiabent
propria,
sicut aliquid
esse
nolum
apud
hominem, et aH(juid esse
ignoliim:
ct cum comparata
ad invicem
in aliquo
tum comparalur ad
ignotum,
qiiaHler
so
bal)et ad ilhi(l, ut
causa,
vel principium,
vel signuni,
vcl
conjectura ad iHud
: vcl
conlrario
uiodo
ul
rejiugnans
ad ipsum,
sine
quo
in nulla
scienlia
ali([uid sciri
jtotcsl
2.
Quoad
boc
ergo,
(juod
scientia
est
doccns disserere
de
onmi
re, non
tanlum
cst utilis in
se,
sed
etiam
neces-
se
conjungant,
erit
via
rationis,
jjroce-
dendo de noto
ad ignotum,
jicr
compa-
rationem
noli ad
ignolum
secundum con-
veuientiam
vel
diirerentiam
noti
ad
iijno-
tuni. Ex
quo
comjirebendilur, quod
unum
componifur
cum
alio,
et
pr;cdica-
tur
de
illo
; vcl
unum dividilur
;ib
alio,
ct
rcmovetnr
ab ipso :
sccundum enim
bunc
modum
devenitur
de uno in
alte-
rum.
Hoc
ii;itur
modo
loiiica est
dc
iu-
tcntione
philosophiffi generalis.
CAPUT m.
iJe
utUUule diulecllcie.
litas
Summe
autem
necessaria
et
utilis
est
ad
,
^
_
)so-logica
philosopbije. Ex quo enim logica
ddcct
qualiler
iguotum
liat
notum,
pa-
tcl
(juod
in nuUa
pbilosophia aliquid
nolum
lieri
potest
nisi
per
logica-
doc-
Iriuic
facultatem.
Est
enim,
ut
dicit Boe-
lius
in Topicis
',
ratio disserendi, hoc
est,
docens
qualiter de quolibet
disserendum
(^st,
qu;c
in du;is,
ut dicit,
distriliuitur
partes, scilicet
scientiam
iuvcnieudi,
quam topicam
Gr;Bci
vocaverunt
:
et
scienliam
judicandi,
quam
Grajci
anah'-
ticam, Latini
autcm resolutoriam
nun-
cupaverunt.
Const;it autem quod
sine
dissertione
cl
inquisilione
non venilur
de
nolo ad iguolum:
(ju;e disserlio
non
cst
nisi in(juisilio dissercns
qu;iliter
no-
Propter quod
Aristoteles
frequenter
dicit
in diversis
libris suis,
quod
causa
eri'oris
antiquorum
fuit,
qnia
scientiam
logicam
non
invcuerunt
sivc
babiiciunt. Docel
cnim
logica
jirincijiia
qu;diler
boc
et
qui-
bus
principiis
el
quibus
;irgumentis
de
quoliliel scibili
dissercndum est
: qui mo-
dus
nisi sci;itur,
scibile inveniri non
po-
test
;
quia
is
qui
qu;crit modum invcuien-
di scicnliam
sciiulis illius
non babot
jiroji-
ter
(juid.
Etiam
Aristotcles
dicit
quod
modus
sciondi antc
sciontiam quamlibet discen-
dus est
ut
per illum modum scientia
cu-
juslibot
scibilis
inveni;itur.
Cum
enim
scientia
babitus
sit conclusionis, oportet
quod
concludere
sciat
ille qui
sciontiam
accipit.
Non
autem concludere
scit, qul
nescit
quod
coucludcre
dcbeat.
Et
cuni
nihii
concludi
debeat nisi
quaistio',portet(j;
quod
sciat
quid et qualiter
quajrendum
est
id quod
concludi
intcnditur.
Adhnc
concludere sc nescit qui nescit
ex
quibus
et
qualibus
et
(jua
conclusionc
concludendum ((st. Htec autem omnia
nulla
docet
philosopliia nisi
tautum
lo-
gica.
Non
ergo
tantum utilis
est ot
ad-
miniculans
ad omnes
scientias,
sed
ctiam
neccssaria.
Propter quod nescientes
lo-
gicam,
etiam
id
quod scire videntur,
nes-
ciunt
se
scire :
quia
ncsciunt
qualiter
unumquodijue
sciri
oportct, et
qu;diler
probandum
vel
inqiroli;indum
csl.
Adbuc
autcm
tales in
scilis suis uul-
lam
habont
potestatem,
duni nosciunt
propter quod
scitis
suis
asscntiunt, nec
qualiter
contradiccntibus respondere de-
beant.
Hoc
auteni
scit
logicus,
sijicrfecte
'
BoETics,
Iii
Top.
in
I.
lop.
cap.
1.
Je
difTerentiis
^
Cf. I Pliys.
uoiiira.
23.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 20/30
6
D. ALB. MAG. ORD.
PR.ED.
scientifim
disserendi
dc
(niuliliet
sit adc])-
tns.
Adhnc
anteni
neseiens
logicani, etsi
scire
ali([nid videatnr, nescit
tamen. si-
cut
jam su[ira diximus, cum
raliunem
sui sciti
nesciat
:
et sc
liahet ad
srilnm
el ad
aclnm sciendi,
sicul ignis
ad com-
bnrere
lignum.
Kt ideo scientis esl
(ut
in
prima
p]iilosoi)hia
docel Aristoteles
')
posse dncere.
Docere
anlem non
]ii)lesl,
ijui ralionem
sciti nescit exponere.
Xes-
cit
aulemexjionere
sui
sciti rationc^m, qui
causas
etprincijjia
logicop
non
novit.
Erii
igiturtalis etiaminliis
quse
scire
videtnr,
sicut
idiola se
liabet
ad
habentem litteram.
Tahs etiam
neque
sunm neque aherins
deprehendit
errorejii.
(]iiia non
hahet
ha-
hitnm
per
([uem dijuthcel
utrum recte
sciat
(juod
scil,
vel non
recte.
Adlmc
autem [ler
hoc
([uod
invenieii-
di
quodhbet scitum
scieutia esl|ier iiahi-
tudines
unius
ad
alterum,
qii;e hqiica'
sivo
locales
vocantnr,
qnihus
inteih'ctns
vel
0[iinio
vel lides
vel
existimalin
\(d
suspicio
locatiu'
iu
aho,
(|nod
jam inlus
hahetur
in
animo
qua'renlis.
Sine
hjgica
nec
ad
inquirendum,
neqne
ad
invenien-
dnm
ali([uid
[iroceih
[lolest
:
nec
eliani
quando
qna'siliiminvenilur,sciri
[lolesl
an
inveutum
vel
non
inveiilum
sil.
.Manih^s-
lum
est igltiii-,
([uiid
eliam
i|U(ia(i hor lo-
gica non
lauliim
iililis
esl,
sed
m^cessaria
eliam
est
ad
onineni
[i]iiloso[)liiam.
Adlmc
anlem
eliani
[ler
lioc
(|uchI
ju-
dicandi
scieiilia
est
(quia id
quod iuveii-
lum csl,
dijudicatur
an
recte
[ler
sua
principia
scilum
sit)
necessaria
ad omiiem
philosiqihiani
esl logica
scientia. Iloc
an-
leni
docet
higica
diqiliciter,
resolvere
do-
cens
scilum
in
[niiicijiia,
scilicet
coiise-
([ueiitia'
([lue
siiiit
iii
liguris
et iiiodis
conse([uenliaruin
syllogisticarum
:
et
in
principia
realia
ejns
qnod
sequitiir
sicut
in
causas immedialas
et
esseuliales
et
converliliilos
cnm
oo
([iiod
scituin
esl
per
conclusionein
:
qno
judicio
omiie
(juod
'
Cf. 1
Mflaiiliys.
Icx.
I.
-
Cf.
I Topicoruiii, ciip.
2.
'
I'io
(juo
vidc
Algazel iii
i
caji.
su;n
logica''.
scilur,
qnasi
ponderatnr,
ad
aHinilibram
r.ilidiiis
reducens
omiie
quod
in
omniljus
pbysicis (|u;erilur ad
sciendum.
I']st
;iuleni non tantum
necessaria,
sed
Uulitaa
eliam
ulilis
h;ec scientia
-,
sicut
lionum
esl i'elicil;is
hominis secundum
o[)tim8e
[liirlis aniinte
liominis
perfoctissimum
actnni, lioc est,
secundum
intelleclum
conteni[il;itivuin :
nec
contcmplari
pote-
rit intellectus, nisi
novorit
contemplatio-
nis
princi])ia,
et
sciat
invenire
quod qua^-
ril
(oiiteiiqihiri,
et
dijudicare
idi[isum
qiiod
j;iiii
contemplaturinvenlum^
l*atet
coiiclusio.
([iiod
pr;e
onmihus
utilis
est
;i(l
h'licit;iteni
ha>c
scieiitia,
siiiequa
non
attiiigitur
felicitatis
actus,
ot
[)er
quam
i|)se
lelix
actum
non
imjK.-dita^
recipit
(i[ierati(mis.
Ha-c enim
sciontia a
phan-
t;isiis
(([u;e videntur
et
non
suiit) liberat,
orrores
damnat, el
o.stendit
falsitates,
et
liimen dat rect;o
contimqdalionis
in
om-
nilius.
l*r;e
omnihus
igitur cousideranda
ost li;oc scientia.
r.AlM T IV.
hc
(jno sil
lotjua
ul dc
sitOjcclu
?
(.11111
;iiitem logica sit scionlia
conlem-
lilati\;i,
(locoiis
t[ualitor,
el
[ler
([u;o do-
\'eiiilur [lor nolum
ad
ignoli
noliliam,
o|)()rtel
li('cess;iri(i
(|Uod
Iogic;i
sil
de liii-
iuMuoili
ratioiiis iiistrumonlo, [ler
(jiKid
;ic(|iniitur
])er
iiolum
igiioli
scieiilia
iii
oiiiui
eo
(|U()(I
de
ignoto notum
oflicitur.
lloc ;iulein
osl argiimeut;ilio, secunduin
([iiod
;irguinonlatio
ost
ratiociiuitio
moii-
teiii
iirguens
ot
convincons
[lor
liahiludi-
iieiii
iioli ad
iguiiliiiii (le
igiioli
scieiilia.
Inler
s|iecies
;iiileiii
;trguiiieiil;itioiiis[ir;i'-
cij)u;i
est svllogisiiiiis.
l'ro[iler ([iiotl
qui-
(liim
(lixeruiit
(|uod logica tota
est
de
syl-
logismo
(,'l
[liirlibus
svllogismi
'
:
delor-
miinmtes
commuiio
subjoctum logic;o se-
cuiidum
iil
quotl esl subjecliim [)rincip;ile.
Non
onim
de
omuibus lidos
csse
poterit
per
syllogismnm.
[iroiiter hoc ([uod
dis-
'
liiipi-oliiilur ;ili
tiuitore
ojjinio
poiiciiliuiu
syl-
loyisiiiuiii
essi^
suiijcclum logica ,
quain etiani
scclalur
Scot.
in
2
(]ua:sl.
universaliuni.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 21/30
Um\\{
1)K
PR.EDICABILIIUS,
TllACr.
[
cursus
sj'Uogisticus
non
est
nisi
ab
uni-
versali
uiiiversalitcr
accepto
:
quoil
in
niullis
scienliis
esse
non
poterit,
ut
in
iheturicis.
Propterea
quocl
in
illis
prajci-
pue
locales
hahitudines
attenduntur,
a
quilnis
per
enlhyuieniata
concluditur
id
(juud
quffisituni
est.
taini
igitur
logica,
ut
dicit
Aristoteles,
det
omni
scientiai
nujdura
dissercndi,
et
invenieudi,
et
di-
judicandi
quod
(juwsituni
est
:
opoitet
([uod de
tali
sit
ut
de
subjecto,
([uod
om-
nibus
in
onmi
ffi([ualiter
appHcabile
est.
Suut aulem
adlmc
([ua'dam
in
quibus
ex
siugulaiibus
quajrimns
invenire
(|uod
iiinotum
est,
sicut
in
experiineulalibus,
iu
([uibus
utinmr
vel
syllugismu
V(d
iu-
ductione ad
universale
accipiendum,
et
uon
possumus
uti
syllogismo
perfecto.
1'rupter
(juodsyUogismus
coinmune
sub-
jectum
hjgica'
esse nou
potesl.
Propter
huc
eliaiu iii
logicis
([ute
ab
Antiquis
scriptai
sunt,
non
sokuu
docetur
quid
syUogismus,
et
qualiter,
et
ex
quibus
sit
:
sed
hic ctiam
docetur
quid
argumen-
tatio, et
qute partes,
et
specics
ejus.
Sunt
taineu qui
lugicam
inter[)rctan-
tur
idein ([uod
scrniocinah.'m,
dicenles
logicain generalera
idem esse
quod
scr-
mociualein
scienliam,
sub
qua
dicunt
contineri
gramniaticain,
poeticam,
et
ilieloi'icam,
et
eara
(juam
vocant
dialcc-
ticam.
Et
ideo
dicuul
logictc
gcncralis
suhjecluin
csse
scrnnuiem,
jirout est
de-
signativus rerum qutc
signiiicantur
per
i|)sum.
Quam opiuionem
impugnat
Avi-
cenna
'
dicens, quod sermo de
se
nihil
significat
: si enini aliquid de se
signilica-
ret,
scinper
ct
apud (nuiies
illud
signi-
lirarct
;
([uodfalsuin est.
Significationera
ergo
accipit a placito
institueutis. Non
ergo
signilicat nisi
secundum
quod
coii-
ceptus
est
in
inlellectu instituentis.
Tali
autcni
sermonc
(secundum
quod
sic
si-
gnificativus
est concepti) utitur homo
ad
seipsum
et ad
alium. Propter
quod
dicit
Bamascenus,
quod
in
duo dividitur,scili-
cet
iii
cncurdialem,
lioc est, scrnKuiein
iulerius
iii
mente
disposituni, ct in
euin
qui
ex
signis,
([ui
augelus
intelligendo
cst
sui
cordis
uuntius,
quia
conceptus
cordis
nunliat
ad
alterum.
Propter quod
loijicus ct
ad sc ct
ad
altcruin
utitur ser-
iiioiie per
accidcns,
et
iioii
pcr
se
:
(juia
siuc
sermone
designativo
iiroccdcrc
non
potcst
ad
nolitiam
ejus quod
ignotuin
est.
'
Ratiocinatione
auteni
utitur
per
se
ad notitiam
faciendam
ejus
quod
decla-
ratum
est.
Propter
quod
cum
logici
in-
tciilio sit
docere
ca,
per quiC
per
se
vc-
nilur
in
notitiam
igiiuli
pcr
quod
nolum
est,
Iugica3
subjectuin
cst
argumeutatiu
:
(]uia
per
argumentaliunem
eflicilur
id
quod intcnditur.
Adhuc
scrnio
incumplexus
quamvis
dcsignet
ali([ui(l
apud
intellcctum
sim-
pliceni,
tamen
lidcui
uun
iacil
au
aliijuid
sit vel
non
sil, quia
non
aliquid
csse
si-
gnificat vel
non
cssc.
Non
autem
venitur
ad
notiliam
ignoti
nisi
per
aliqnid,
quod
de
ignuto
lidem
facit,quod
ita
sit
vel
non
sit.
Sermo
igitur
incoraplcxus
non
potest
esse
instruinentum
pcr
([uod de
ignoto
intellectus
ad
notitiam
deducatur
:
quod
principaliter
intendit
logicus.
Scriiio
igi-
tur
incomplexus
non
assumitur
a
lugico
nisi
per
accidens,
in
({uantuni
cst pars
sermonis
cumplcxi,
(jui
est
intellcctus
compositi
dcsignativus.
Ainplius
serino
couqilexus
in
co
(juod
coni[)Iexus
est,
nec
signillcat
esse vel
non
esse
: si
cnini
hoc
esset,
oranis
sernio
coinplexus
rcm
esse
vel
non
essc
signili-
caret
:
et
sic
oratio
dcprecativa,
vel
op-
taliva,
vel
sulijunctiva,
rem
esse
vel non
esse
significarct,
([uod
falsum
cst.
Scrmo
ergo
complexus
pcr
lioc
quod
cuuntia-
tivus
est,
rera
csse
vel
nun
csse
siguili-
Ocat
:
per
liuc
auleni
([uud
rem
essc
vcl
non
esse
significal,
non
hahet
arguere
et
fidcra
faccre
de
cnuntialo.
Per
hoc
igitur
quod
cnuntiativus
csl,
non
cst
instru-
menluni
per
(juod
logicus
consc^iuatur
id
'
AvicENNA, In
t
cap.
logicie suec.
Algazelis.
Vide
Avicennam
incap.
3
sua;
logica
^
Et
liajc
est
opiiiio Avicenna;,
Alfaiabii
et et Algazelem
in
cap.
2.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 22/30
8
I).
ALI'..
-MAd.
(»UI).
1'ILED.
Quomodo
giamniaii-
ca,
rhetori-
ca.
et
logi-
ca,
vario
niodo
uiuii-
tur
seraio-
Nolum
du-
pli<'iter
con
sideratur.
«jihkI
inl('ii(lil.
iM(|('in
autciu iacit
jht
lujc
quoil
ad
formaui aryuuienli
coUecli-
vus
est.
Ari^umeniaiio i«:iiur
loi^ici
ius-
trumenluin
est.
Logica
aulcm
i^^cucralis
Ot
(locOUS
(lc
llOC
CSt
Ut
(1(3
Sulljcclo,
]MU'
({uod
uteus
loyicus
iu sciculiaui
vcuit
iyuotijj.M'
uotuui. Arijuuientalio iuiluc
logicge
docentis
jiropciuni
sulijccluni
csl.
Et
haic
est Irium IMiilosojilioruni scutcn-
tia,
Avicenme
scilicet, Alfarabii.
ct
Al-
gazelis.
Utuntur
taiiicn
sermouc oinucs
scr-
mocinales
scicnlia ,
^rammatica scilicct,
jjoetica, et
rhclorica,
et
ea
qu;e
vocalnr
kigica.
(iiMiiiuiatica
jiroul
modus
iullc-
xionniu
cl
conslructionum
iulellectus
simjjlicis
et comjiositi
comjjlexe
desi-
gnativus
cxistit
simjiliciter absrjue eo
quod
sciat
de
signilicato
idruin
sil
vcl
non
sit.
1'oetica
antem
iililur
eo
|ir(iiit
modulus
iiiduunlialns
(l(dpctali(uic, v(d
aliominalioue
jirovocal
audiculciu
ad
ali-
(|uid
facicudum
\cl
lugiciidum,
jnojilcr
(jnod
cx
\
ariis
comjiositis
et
sccuiuiiiin
metalogiam
sive
fabulam
rmgit
tcntaus
mendacia
qu;e jirovocent
audientcs.
Hlie-
torica
autem
senuone ntitur
juuiut
est
dc-
sigualiviis
ejus jier
(jiiod
jicrsuadcre
in-
lcudil. Solus
aulcm
jiij;iciis
scrniiinc
iili-
lurjiroul
cst
ji;irs
inslrumculi,
jicr
(|uii(l
soluin
lidcs
lit
de
iucoynilo,
cuiii
uoliti;i
ijisius
ex
noto
arj^uitur
jier
comjilexio-
ncin
;iryuiuciili.
Pro|ilcr
;illcriim ci-o
scriuonc
utiliir.
cl uoii
|ir(i|ilcr
sci|isiiiii.
Jliiius
aiilciii
|iroli,ili(i
csl,
ijuod
iio-
lum
(|icr
i|uod
igiioli
sciculi;i
;icci|iiliir)
(liijilicilcr
coiisi(lcr;ilur,
sciliccl jiroiil
csl
rcs cxlra
;iuiiii;uii
noscciilis
^icccjilii,
c|
jiroul csl
iiolio
(ju;ed;ini
in
;ininia iio-
scentis.
Non
autem
facil uotiti;iin
iyiioti
jirout
est res
extra
animam
noscenlis
accejjta,
sed jkjIIus
prout csl
notio rei
iu
aninui
noscentis
existens
: sic
ciiiui
si-
g^niticativa cst
cl ill;ili\;i cjus
(juod
ii;uo-
tum
esl
:
quod ignolum
i|isi ;di(]uo
uiodo
j)ercij)it
intelhsctus
jicricchi com|irclien-
sionc. lloc
crgo modo
voces
signiHcali-
vas
r(U'uin considerat logicus
el
non
ali-
ter.
Dico
aulcni perfecta
coniprelicn-
sionc
;
(jui;i
sunl
forlc
quid;iiu
adeo
jicr-
sjiicaces,
quod cx intellectu
uuius vocis
coiuplcx;o sl;itiiu
de
ignoto iidem
conci-
jiiiinl
:
sed
lioc
est
impevfectuni, ct
non
generale.
Et
ideo
non
suflicit,
scd
ojiiis
est
argumcutatione
perfecte lioc
facicnte.
Si
qnis aiileui qu;erit
unde
efliciatur
no-
luiii id,
cx
(juo
igiioti
accipitur
sciculi;i
cl
lides,
Ikjc
niliil
cst
qn;ei'ere
:
quia
in
quolibct
aliquid
jier
se
notum est
fiomini
et natura3 insitum,
per
quod
ignoti po-
test accipere scientiam.
Aliler cnini
lio-
luo nnllius csset perccjitibilis
scienti;c
vcl
disciplinte,
sicut
nec
brutum
animal,
si
jiriiii;i
cognoscendi
jirincipia
jier seij)-
sa
11(111 inessent
houiini.
De
;iri;uiueulii-
tionc igitur vcl svllogismo
cst logicatota
ut de suhjecto.
De
aliis
autcm
vociiius
iuconiplexis
cst
pro|itcr
illam.
CAPUT
V.
hc
(/iri.sioNf
logicie, et quic sint pnrlcs
ilisiiis.
rl <li'
rocc
.sii/iiificante
ad
itla-
ciliiin,
iiniil
cl
qnnlilci'
siijnificel
,
Divisio
iiiilciu
logic;c,
ct
(|ii;c suiil ]i;ii-
tcs ijisius, iil (licuiit
.\viccnii;i ct
.\lliir;i-
biiis,
iiccijiicnda
snnt
cx
inlcnlionc iji-
sius.
Sicul
\
cro
jiiiii
;iiitc
diclum
c^l.
lo-
gicii
iiitendit
doccrc jirinci|ii;i
per
(jiuc
jicr
id
(juod
nolnm csl,
dcvcnirc
jiolcst
iii
coi;nitioiiciu
i^^uoli.
Est
;iiilciu
incom-
'fe' f
iilcxiim.
A^'
(luo (|ii;criliir
(luid
sit
:
iiul
P'*
1
111
eoiii
coiiijilcxuni.
(Ic
(jiio
(jiucrilur
iin vcriim
V(d
bilsiim sil.
Sciri ;iiilcui
nou
jiotcst
iii-
conijilcxuiu
(Ir
i|iio
ijiiicriliir
(]uid sil.
iii-
si
|ii-i'
diriliiilioucui.
(loiii|ilcxum
;iulcni,
dc
([110 (iiKcrilur
;iii vcrum
vel fiilsum
sil,
noii
jiotest
sciri
iiisi jicr
iirguincntii-
lioncm,
Isl;e
ergo sunt du;c jiartes logi-
Cie.
Una
qnidcm
ut
doceantnr
princi|il;i
jier
(ju;e
sciiiliirdilliiiitio
rci ct (juiddiliis:
it;i
(jiiod jicr
iirinciju^i
illii
doccatur
(jiuc
sit
V( r;i
rei diflinilio, cl qu;c
iion,
cl (ju;e
vi(lc;itur
csse el
non
sit. Alia
vcro
ut
do-
ceantur princijiia qualiter
per
argumcn-
birKuicm
jirolirliir
cnuutialionis
vcritas
vcl
falsitas. 1^1
ul (locc;ilur
illius
argu-
menlalionis forma, quaniuui
;id
liguiam
Dua
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 23/30
LIBEK DE
PH.EDICAUIIJMI
S.
TIUCT.
I
)
ol
iiioiluiu. cl
(|uii'laliuiiein
seu
oomple-
xionein
: cl
iil
ilucealur cjusileni
arj^u-
mentationis
materia.
*]t
ut
doceatur
quiB
videatur
esse
arguinentatio,
et
non
sil
:
eo
(juod
apparentiam
aliquam
quidein
habet,
sed
veram
existeiitiam
non
liabet.
Et
ut doceantur
cauteho
quibus
oppo-
nens vel
rospondens
por aliquam
occa-
sionem
impedialur
vol cominoveatur
a
conjectu
veiitatis, vel
ad
lioc
quod
por-
lecte
videat
vorilatem
et
non
divertat
ah
ipsa.
Sed
prima
liaiuiu
jiarliiiin
'
vol
ali
An-
tiquis
tradita
iioii
osl,
vel
ad uos
non
pervenit.
llaiic
oliam
paitoin
dicuut
Avicenna
ot Aifaraliius
ad
Arabos
noii
pervenisse.Dicil
tamen Aristoleles
inph'-
risque
locis
hanc
causaiii erroris
fuisse
Antiquis
:
quia
artom
difliniendi
non ha-
bebant.
Quodautem
quidam
dicunt
hanc
tradidisse
Aristotelem
in
sexto
Topico-
riiin,
fiivolum
est : ibi
oniinqiXirtom dif-
fmiendi
non
tradidit,
sed
docet
toriul-
nare
probleina
illiid
ipio
quteritur
quid
insil
ut
diftinitio.
Adiiuc
autcm
quidam
alii
dicunt
luec
pertinore
ad metaphvsi-
cam,
et
Aiislulidem
hanc
tradidisse
iii
septimo
el txiiwo
jj/inia;
p/ulosopkix
:
sed Iioe
absurduin
est.
Aristotelos
onim
ibi
docet
qu;e siiit
diflinionlia
tain subs-
tantiam
quani
accidens,
el
quie
sil
difil-
nitio
physica,
et
qualitor
diffinitio est
uuum
et
non
multa,
ot
talia
hujusmodi.
Sed
qualiter
difdiiioiido
lospondolur
ad
qucestionem
qua
(piaM-itur
quid
est
ros
]ier
essenliam
el
(|uiddilalem,
non
do-
cel
:
quia
hoc
ad
logicam
pertinet,
et
non
ad
piiinani
jdiilosophiain.
Patet igi-
tur,
quod
hiec
pars
nonduiu
adnos
per-
venit.
Suut
el
harum
partiuin
subdivi-
siones
qu;e
exequilur
Ioi;ica
:
de
quibus
in
sequentibus
erit
Iraclatus.
Quia
autom
logica
omnia
considerat
prout
sunt iu
anima
sive
in
intelleclu
ejus,
qui
quierit
per
nolum
sibi
venirc
in
nolitiam
ignoti
:
gratia
horum
consi-
doral do
voce
signilicaiilo
ad
placitum,
ot
ipiid
ot qualiter signilicet :
quod
anti-
quioros Peripatoci (ut dicnnt
Alfarabius
^dt^S-'
et
Algazel)
iii
(juinque modisdisliiixorunt.
slgniVicaifvae
Primo
quidem
et
priiicipaliter diclio
si-
gnilical
id
ad
quod
priiiia
insliluliiuie
si-
gnilicaro
osl
iiisliluta, ul lioiiio
hominem,
el dtmiiis
donium,
et
sic
do
aJiis.
Socun-
(lo iiiodo
signilicare dicitur quml
ox
con-
soqiionli
siipponitur
in
ipsa,
sicut
doinus
sigiiilical
fundamentum
cl jiarictem, et
quudlibet
totum integrale sic
significat
siias
parlos
inlegralesol
piincipalcs.
Ter-
tio
modo
quando
res comitalur
signlficn-
tionem
ipsius
:
sicut
si
paries
osl,
fuiula-
moiiliiin
esse
significat, el
si Irrluiii
esl,
fuiiilaiiiontum
et parietem
esso
signilicat.
Quarlo quando
unum ost
in inlelli'ctu
al-
terius,
sicul
homo significat animal,
et
signilical
rationalc.
Et
ad
liiiin' moduin
reducilur,
quod
accidons el
passio sigiii-
ficat sulijocliim,
sicut
siinus
signilical
nasiim,
et
sicut
album
significat
corpus
loriiiinatum,
et
cadera
liujusmodi.Qiiinto
sicut
ojipositio signilicat
opposilionom,
ot
oppositum significat oppositum
:
si-
lul
disgregatio
albi
signilicat
aggrega-
lioiioin
ni -ri,
et
molus
ad
centrum fri-
gidi
signilicat molum
a
conlro
calidi,
ot
cadera
hujusmodi.
Et
lioc
ad
logicam
poiiiiiol por
hoc,
quod
logica
ost
disse-
reiidi
scientia
:
disseii autoin
iKui
potest,
ut
(lii
il
Aiistoteles ,
nisi
doliir
ipiod
iio-
niina
aliqiiid
signilicant,
eo
(juod
non si-
giiilicanl inlinita.
Gratia hiijiis
etiam
con-
siderat
de
communibus
et
vocibus in-
complexis.
Comjjlexio
aulem ol inconijiloxio noii
voxdupiex:
•
I
.
1 I .
complexa,
accidunt
rei secuiiduni
(jiiud
res
est, nec
incomple.xa.
etiani
voci socundum
(juoil
est
vox : sed
accidunt voci secundum
ijiiuil
ndertur ad
intellectum
simplicem
vol
composilum.
Simplicem
autem dico intellectum,
qui
simj)Iex
unius rei
est
intuitivus. Talis
enim intellectus non significatur
ad
aliuiii, nisivuce
sivedictione
incomplexa.
'
Scilicet
pars
losicsequcc
docet
diffinire.
tex. coin.
10.
^
AmsTOTELEs,
In
quarlo
primac
pliilosopliia;,
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 24/30
iO
D.
ALB.
MAG.
0710. PR.ED.
(^oiiipositum
autcm
dico
intellectum,
qui
accijdl
rem
uoam
in
alia
vel
ut
divisam
ali
alia
:
qui
intellectus
voce
incomplexa
d( signari
non
potest,
sed
potius comple-
xa
:
sicLit
homo
est
animal,
vel
homo
ambulal,
vel
homo
non
est lapis,
et
hu-
incomiiiexa
jusmodi.
l*i-opter
(Miud
difiinientes incom-
vox
quid. .
\
piexum
veteres
Perqiatetici
dixerunt,
quud
dicliu
sii;iiilicativa
ad
placitum
in-
complexa
est
',
cujus
partes
nihil
signi-
iicant
de
intenlioiK^-
tutius
:
sicut
cum
dicilur
/loi/iu,
pars
ita
quie
est
ho,
et
pars
alia
qua',
esl
nio,
nihil
signilicant de
ho-
miiiis
intenlione.
Quod
si etiam
nomen
aliquod
rei
unius
simplicis
sit
composi-
tum,
iiicui
Adcoda/i/s,
tamen, secunduin
quod
nnius
simjilicis
rei
nomeu
est,
iii-
cum|ilexa
dictiu
esl.
Et hoc quud dicu
Ai/co.
et
huc
quod
dico
datiis,
niliil
si-
gnificant
de
inlenlione
tolius nominati
_{rompiexa
per
liuc
noiiien
Adeodalus.
Complexa
au-
lem
diclio
est,
cujus
partes
aliquid signi-
ficant
de
intentione
totius, sicut
cum
di-
cimus,
homo
amhulai
;
et
haec
dictio
/lo-
mo,
et
ha'c
dictio
ambiilaf,
aliquid signi-
llcanl
de
inlehtione
hujus complexi,
ho-
1110
(iiiihidiit.
^Vdliiic
aiitem
vox
secundum
(|liu(1
re-
ierliir
ad
iiilellecliim
ejus
qui
(iiuerit
in-
venire
ignoluiii
per
iioluni,
haliet quod
dividiliiv
jn_commune,
seu
univcrsale : et
pruprium,
sive
singulare : talium enim
nihil
accidit
ei
secundum
qiiod
ad
rem
designalam
lehMlur.
Iles enim
omnes
sunt
singiilares
quie cadiint siili sensu
et
secuiuhim
qiiud
consliluunlur
a
natura :
et
cumiiiuni'
quod
eslin
eis,
accipitur ah
iiilclleclu.
I'^t
ideo
dicunl
Aiisloteles
^
el
Hoctius,
quod
uiiiversale
esl
dum inlelli-
Universaie
o''' ''
«iiiguhire
vcru (lum scntitur.
(^om-
nrest^u-.hus
' ' '
iaiueu
([uod
est
in eis,
est
tribus
mociis.
niudis,
sciiicet
id
quud
estjiclu
in
pluri-
lius,
ut homo qiiud
actu
divisibile
est in
pliires,
ila (jiiod
tijtiim
cst
in
singulis
jier
iialuraui
et
ralionem
:
et
id
(juod aclu
est
iu
unu,
aptitiidiiie
vero
natur;e
potest
esse
in
pluribus,
siciil lioc
commune quod
Noinen
ap-
pellativuin
et
proprium.
est sol
: et id
quod
nec actu
est
in
plii-
ribus, nec
in
aliquo vel
uno
solo,
sedap-
titudine
non
rejiugnat et
ratione
quin
possit esse
in
mullis,
sicut
eptangulum
si ponimus.
nihil esse
eptangulum
se-
cundum
actum,
tainen
secundum
aptitu-
dineni
est
et
potest
esse
in
multis.
Et
ut
generaliter
dlcatur,
onine
nomen
vel
dic-
tio,
quod
iniponitur
a
forma
communi-
caliili
multis,
sive illa
forma
sit
accideii-
talis,
sive
substantialis,
commune
est et
universale, sive
secundum
actum
multis
communicetur,
sive
non.
Proprium
aiiteni
sive
singuhire
est
quod
impunilur a
fornia
accidenlali
si-
ifnilicanie
accidentiumcollectionem
quaiu
impossibile est
inveniri
nisi
in
uno solo,
ut
socratilas,
v(d
phitonitas
:
quae
ex pa-
rentibiis
subjeclis.
et hico
nativitatis,
et
aliis lniiiisiiiudi, non
nisi
uni
convenire
jiolcsl. et impossibile est
ut
in
aUo
repe-
rialur.
El hoc
dupliciter
lit
: acI
enim lit
nomine
pioprio, vel nulu
demonstratio-
nis
ad
hoc singdare, ut
cum
dicimus,
/loc
/igniim,
vel
hoc album
:
hoc ciiiiii
sic
est
/loc,
quod non potest
esse
aliud.
Adhuc
dictio sive
vox
signilicaliva
esl
arliculala,
non
ex
hoc
quud refertur ad
rem
dcsignatam, sed
e.x hoc
quod est
in
iul(dlectu
quaMTntis
scire ignolum
per
iiuliim
:
licel
etiam
([ua'dain
i|tsius
sit
numeii,
(jiuedam autem
\ciliuiii. Pruiiu-
men
autem
(sicut
el
iiunien
suuiii
tesla-
tur)
vice iKjiuinis
in
su[ij)onendo acci-
pitui' : el
jiarlici[)ium
cum
sup[iletione
vcrbi subslantivi in
a[t[)()ncndu
vcl [ira'-
dicandu
sujijilet
viccm
verbi
:
sicut
cum
diciiur,
\u\\\m cst
amaiis,
vcl
humu
«/»«/,
vel
homo
fuit
amaiis,
vcl
\\i)\\\i>(imacit,
vel
hoino crit
amaii.^,
vel
Iiomo ainahil.
Cieterie
autem
partes
indcclinabilcs
sine
adjunctis
nullum habent
inlellectuiii :
ut
si
dicatur,
homo est
in,
non
intelligitur
nisi
addatur in
(juo sit,
ut in
domo.VA
si-
mililer cuin
(Iicitur,hoiU() est
su/ira
et
non
addatur
supra
qcid
;
el
si dicatur,
Iiomo
Propri
vel
snig
re 4ui
'
Cf.
1
Pciilicr,
cap. 1.
2
Scilicet nolione.
3
Cr.
1 Pliys. le.\.
coni.
49.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 25/30
LTBER DE
PR/Enir.Al?ILIHrS, TUAfT.
I
11
(iKtcin.
ct ndii
,i(l(laliii- iui
advcrsct
con-
jimolio
: vcl
si
(liiatiir,
Ikiiiki
erijti,
nisi
aildatiir
(jiiid
iiifcratiir.
Xdiiicii aiitcin, ut
iu
scquciilibiis
luiLcbitur,
siguiliciitivuiu
est
ad
placitum sinetempore'.verbiim
au-
lem
cum
tempore
quod
ei
subjicitur.Tdem
[ira'dicatur,
vcl dicitur, vcl
ncgatur,
vel
allirmatiir
uiii.
n'
Adluic
autcm
voci
siijnilicativa'
ad iila-
iii-
.
. .
;a.
citum
secuudum
tiuod
est iii
inlcllcclu
^a,
...
.et
([u;erentis
scienliam
ignoti
per
notuiii,
aceidunt
quinque, scilicet quod sit
uni-
voca,
el
qu;e(laiu
divcrsivoca,
(jii.edam
autem
multivoca,
etiam
(jua'(laiii a'(jui-
voca, qua'(lam
vero
analot;a
sivc
jmo-
portionata,
fju.e apud
Aiabes vocanlur
convenientia.
Univova
antem
sunt,
(jiKe
a
tali foima
imposita
sunt, ad
quam
oiu-
nium particijiantium
eam
est
respectus
unus secundum
rein
ct
rationcm
sine ma-
gis
et
minus
:
sicut «///y»c// jiaiticipatiir
a specicbus
aiiimalium,
et
Jtoiini
jiaitici-
[latur
ab
individuis
qiue
suut sub
ijiso.
Diversivuca
autem
sunt
diversa
nomina
unius
et
ejusdcm
rei secundum
substau-
tiam
:
eo
quod
instituens
nomina
illa
instituendo
divei'sis
rei j)idj)rielatii)us
fuit
allectus,
ut ensis,
mucro,
spata, i;la-
dius,
vestis,
tuuica, ct liujusmodi.
Miil-
livuca
sunt diversarum
rciuin
diversa iio-
laina
:
eo
quod
instituens diversis
divcr-
sarum
reruni
projirietatibus institiicndo
fuit
alfectns,
ut
equus,
et
asinus.
^E([ui~
voca sunt
quando
iiuum
noincn
diversis
sccundiim
diversam
rationcm
imjiositiim
est
:
eo tjuod una
aliqua
jiroprietas
in-
venta
in diversis
aflicit
instituentem
qute
tamen
projirietas non
jjer
unam ra-
tionem
est iu
iliis,
ut caiiis,
quod
nomen
est
impositum
latrabili,
et
stelbe ccBlesti,
ct
marino
pisci propter
uiiam jirojuicta-
tem
inventam
in
illis,
qu;e
est
omnia
hajc
esse mordacia,
cum tamen non
una
ratione
mordacia
sint.
Analoija
aulem
sunt
projiortionaliterdicta,
ut Arabes
di-
cunt,
convenientia
: et
sunt
media inter
univoca
et
«quivoca, quse
sunt
imposita
'
Cf.
I Perilierm.
cap.
3.
*
Et
lia;c
erit
consueliKjo
D.
.VlljerLi
in om-
(livcrsis
s(^cuiidiiiii
csse
et
subslantiam
jicr rcsjicctiim
ad
iiiiiini
ciii
jiroiioilio-
iiaiitur,
sicul
ciis, quod
dicitiir
de
sub-
stautia
primo
et
jirincijialitcr,
ct
di^ acci-
(b^.nto
secundario,
quia
i^st
arKjnid
ciitis
:
et
quaiilitas
dicitur
('US,
quia
est
mensura
entis
:
et
qualitas
dicitur
ens,
quia
est
disjiositio
entis.
Et
hoc,
ut
dicit
Joaun(;s
Damasccnus in
logica
sua,
lil
triiius
iiki-
dis,
scilicet
proportione
ad
unuin
sub-
jeclum,
ut
ens : et
proportione
ad
iinum
efliciens
actum,
ut
medicus
dicilnr
vero
mcdiciis
(jui secundum
eam
fjuto
in
ipso
cst
mcdicinam
opcratur
: et
mcdicus
di-
citiir
idiota,
mcdicum
per
experta
vel ex-
perimenta
imilans
in
ojicih
medicandi,
et uon
secundum
eam
qua'
in
ijiso
sit
artem medicina-
:
et
medicus
dicitur
ins-
trumentum
medicinae
per
quod
lit
mcdi-
catio, ut
clvstcr,
vcl
embotum,
vel
aliud
liiijusniodi
:
tertio
projiortionc
cjusdem,
siciit
sanum qnod
jiriucijialiter
cousistit
in
a'(jualitale
coniplcxionis
auimaliiiiii,
et ost
in
cibo
sicut iu
conscrvaulc
eaiii-
dem sanitatem,
cl in
urina sicut
in
indi-
canto, ot
in aero
vcl
in
loco
sicut
in
i'o-
veiitc,
ct
similitcr
cst
iii
aliis.
l[a'C
au-
lcm
oninia de
lojj,icis
exlracta
sunl
:
eo
(juod Iktc
convcniuut
voci
sii;nilicativai
et articulala',
sccundiiiii
(jiiod
jicr
iiisti-
tutionem
aflicit
intelleclum
cjus,
qui
per
nolum
cortilicarl
qua^rit
de
ignoto.
Yo-
lumus
onini
secundum
consueludinem
([uain iii
aliis
babcinus.
omnia
quantum
jKissiiniis
jioncre,
(jua'
ad
illuiniuationem
perlincnl
doctrina'
.
(.AITT
VI.
Dr
parti'
Uxjicu'
qita' certificat
incoinjih'-
jiiiii,
cl ile requisilis
acl
verain
dilJini-
tioneiii. ejiisque
peccatis, ac
de
niodis
(li/
linitionis.
Ex
liis autem
qu;e
dicla
sunt
patet,
quod si quis
quffirit
seire
incomploxum
qnod
ignotum est,
por
id
quod
non
po-
test sibi esse
ignotum,
non
potest
inve-
nibus suis
operibus.
Aiialogia
fit
inliiis
nioiiis.
Quinque
suntrequisi-
sita
ad ve-
rarn
dinini-
tioncm.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 26/30
12
1).
ALB.
MAC.
OHl).
PU.El).
nire
nolitiain
ejus
nisi
piT
diflinitii)nem
vel
aliquid
aliud quod
diflinltiuiuMU
imitalur
incomplexi
aliqua
declaratione.
Iluius
auteni
piincijiia
et
regulse
suul
quinque.
el
quincjue
corruptioncs.
Prinmni
(piidem,
quod
omnia
posita
in
diftinitione
sunt
substantialia et
substan-
tialiter
iu
difliuilo
existentia :
quia
difli-
nitio
dicitur
id quod
omnes
iines essen-
ti.-e
diffmlt,
conjungit
et
unit,
et
explicat
quse
sunt
principia
difliniti
sive esse
dif-
fmiti,
scilicet
essentiam,
potentiam,
i't
ultimum
actum
complentem
esse
difli-
niti, sicut
dicimus
animal
rationale,
mor-
tale,
voluntarie
mobile,
diflinitionem
esse
bomiuis.
Aiiimdl
autem
secundum
quod
in se
includit
c(hjius
aiiinuilum
sensibile
et
substaiitiam,
prima
potentia cst,
in
qua
iuchoatum est
esse
liomiiiis. Iliec
autem
inchoatio
per
raliouale
determi-
nata
esl
essentialiter ad actum
rationis.
Per
morlale
aulem
ad
spcciem est
deter-
minatum,
prajcipue secundum Stoicos,
qui
calodtemoiies
et
cacodEemones
ani-
nialia ralionalia,
corjiora
aerea, et vita
iuimorlalia
esse
dicebanl, ut dicunt Tbe-
niistius
et
Apuleius.
Per
bocautemquod
mobile
voluiilarie
dicitur,
separatur
ali
aliis
qufe apta
a
natura et pliantasia
sunt
ad motum. Et
bocestprimum.
Secunduiii aiileiii
est
(ipiod
Aristolides
docet in
J/e/a/ihi/.sicis
')
quod ullima
dif-
ferentia
sil
cuiii
difliiiito
(Oiiverlibilis,
(iu;e
totam
ilifliiiiliiuiem
facit esse
con-
veitibilem
: sicut lioc ipsuin
quod
estvo-
iuntarie
mobib;, convertitur
cum
homine
secundumquod voluntas
sonat
appelilum
cjui
est in ratione.
Tertlum
aulein, quod
prius
posilum
iu
diflinilione, se
babeat
ad
seipieiis,
siciit
potentia
projiiiupia
ad
acluiii,
cl siciit
deleruiiiiatum
ad
delerminaiis,
et
sicut
distinclum
ad
distinyuens,
sicut
aniina-
tum ad scnsibile, et sicut
sensibile
ad
ra-
tionale,
et
sicut
mortale
ad
rationale,
et
sicut
mobile
voluiitarie
ad
raortale
:
ita
'
Aristoteles,
7
Metapliys.
tex.
com. 42,
^
Notum
est
elTatum
:
Bomim
est
ex
hiteyra
cauKii,
iiHiIiim
i:i-
i/mvi^
defectu,^cii,
ut
a
S.
Ttio-
quod
in
uno
motu
generationis semper
posterius
proccdat
ex
autecedentS.
Quarlum
est,
(juod difrmiens
ju'imum
sit
jier
se notum
ajuid
eum (jni
(pKtrit
cognoscere difllnitum et in
substantia
et
potestate
;
cjuia nisi
sit notum
in
subs-
tantia,
non
potest esse
principium
cogni-
tionis
ignoti :
et
nisi
sit
notum in
potes-
tate,
non
potest
per
divisionem
ipsius
ve-
iiari
diflinitio ejus
quod
(juicritur
co-
gnosci.
Quintum autein,
(juud difliiiltio dicat
tiilum esse difllniti
:
(juia aliler
non at-
tingeret
a
iine
usque ad
linem
in
quiddi-
tate et esse
difliniti,
et
sic
vcrum
nomen
(liflinitionis
non
haberet. Et
per
hoc
ha-
lict
diflinitio, cjuod est
unum et
non
niul-
la, sicut
motus est
unus et non
multus,
(pii esl
a
prima
potentia
per
viam
me-
diain
usque
ad
ultiiiiiim
actuni.
Ilsecigi-
ttir
diflinitive
considerala
faciunt
talem
diflinilionem, quod
xcic
cl
lotum
cerlili-
cat difrmitum.
Peccata
ipsius
sunt
et
quinque
his
op-
^^^l
|((isila, (piamvis
(|ii(i(l[iliel
peccalorum
sil
suntq '
iiiultis uiodis : sicut et
iii
aliis iii
qiiibus
boiiuni
lit
ex una re et
causa,
malum
au-
tciu
(Uiiuifariam
et
iiiodis
inlinitis, ut
di-
cit
Pylhagoras^.
Primum
ergo
peccatum
est,
si
jier accidentale
unum
vel per
ac-
cidentalia
jdura
vcl
iiiiiiiia. notitia essenr
tialis
(pKeralur dillinili
:
sicut si
dicam,
(liiiid
liiiiuii
csl
aniiiial
risibile,
vel
qiiod
sol
cst
(iit
(liiit
Ijiijicdocles)
res
alba
ca-
lida.
Seciinduiii jicccalum
esl, si ullinia
dif-
b'rculia
sit
non
convcrliliilis
:
liiiic
ijisa
pra'cc(lciilia
(jua3 iii
jiius
suiit,
pcr
dilTc-
reuliam
iiltimaiii
iiun
dctcrminaiitur
ad
csse
(bfliiiili
nisi
iii
pnlciitia
: uec
quid-
dilas
et esse
difliuili
sciliir pcr
ea
scien-
tia
iiuiversali,
sed
in
potenlia,
non
in
ac-
tii :
cl sic iioii [lerfecte
scitur
esse
difli-
iiili.
Terlium jieccalum
esl
,
si
iiKinlinale
[iiiiiaiilur
iii
difliiiitiiiuc
(iiKe
jionuntur
ma
expoiiilur ^la iu ,
q.
xviii,
a.
4 ad
3)
: Oiiili-
bet
siiiyularis
(lefeclus
causat
raaluiu,
Lonum
autcm
causalur
ex
integra causa.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 27/30
UBER
DE
PR.EniCABirjBrS,
TRACT.
T
13
sic
cnim
actus
significaretiir
prfpcedon'
potonliam
in codem
:
quodnunquam
con-
tinu-it
in
aliquo
esse
diffiniti,
in
quo
est
potentia
et
actus.
In
omnibus
enim
tali-
bus
potentia
immediate
pi\Tcedit
actum
:
et
ideo
per
talem
diffiuitionem
csse
(si-
cut
est)
diffiniti
non
declararetur.
Et
bu-
jus
exempbnn,
sicut si
(bcam,
quod
bo-
mo
est
vivuiu,
raliiuiabile,
seusil>ib'.
Quarlum
peccatuiu
esl,
(pnnl
prinuiiu
diffiniens
sit
non
per
se nolum
in
sul)-
slantia
el
potestate.Et
boc
contingit
qua-
tmu-
modis
:
quia cum
diflinitur
per
id
quod
est
idein,
aiil aaque
ignolum,
aut
per
ignotius
illo,
aul
per
id
quod
non
potest
esse
notumnisi
per
(bfiinilum,
aut
per
id
quod
per
aliud
est
notum.
Per
id
(pmdesli(b^m
:
exempbnnest,
sicut
quan-
(lo
diffiuitur
tempus
quod
cst
mensura
niotus
:
([uoil euim
dicitur
de
tempore,
dicitur
de
luensura
motus :
quia
lempus
nibil
abiid
esl.
nisi
mensura
motus
:
el
qui
ignoral
tempus,
ignorat
iii
quod
est
mensura
motus.
(lum
vero
diflinitur
per
ffique
ignotum
:
est,
sicut
cum
diflinilur
albedo
per
id quod
est
esse
conlrarium
nigredini
:
feque
enim
ignolum
est quid
sil
albedo,
el
quid
sit ejus
contrarium,
scibcet
nigredo.
El sic de
diflinitione
re-
lativorum
per
se
inviccm, sicut iiiferius
in
sequentibus
erit
manifcstum
'.
De
ilbj
autem
ipiod est
ignotius
: exemplum est,
sicut
qui
diffinit
ignem, dicens
quod ignis
est
res inter
corpora
spiritui
vel
animaj
simiHima
:
diffinit enim
ignem
pcr
ani-
mam,
(\me
ignotior
est
quam
ignis per
substantiam
et
difliuitioncin.
De
eo
quod
diffinitur
rcs
per
id quod
non
potest
co-
gnosci
nisi
per
diffinilum
:
exempUim
est,
sicut
qui
difliuit
solem,
dicens
quod
sol
est
pbmeta
illuminatione
sua
faciens
diem.
Cum
enim
dies
sit
mora
lumiuis
soHs
super
nostrum
bemispbferium
.
C(uislat
quod
illuminatio diei
cognoscitiir
per
difliiiituin
: et
sic
circularis erit
difli-
nilio,
quod
valdc est
inconveniens
-.
Om-
nia
autem
conveniunt
in
uuo, scilicet
quod
diffinitur
res
pcr
id
quod
per
aliud
debet
esse
notum
: sic
cnim
nuuquam
slabit,
scd
semper
diffinitur
per
aliud,
et
ibilur
in
infinitum.
Quintum
peccatum
est,
quod
diffinilio
uon
dicat
totum
csse
diffinili
:
si
eniiu
non
loliiin
diceret
ct
expbcaret,
non
di-
ciMct
qiiid
est
csse
diffiniti,
et
non
ccrti-
ficarct
dilfinltum
nisi
in
parte.
Sicut
qui
dlllinieus
triangulum,
dicit
quod
triangu-
liis
cst
liguratrium
angulorum
tres
angu-
los
habons
a^qualcs
diiobus
rcctis.
Cum
eiiim
nou
ponatur
in
dininitione,
quod
I
riaugulus
cst
figura
rectilinea
liabens
tres
augulos
a>quos
duobus
rectis,
non
dici-
tur
totum
esse
diriinili
:
potest
enim
esse
tiguia
triuin
anguloriim
habons
trcs
an-
gulos
majorcs
tribus
rectis,
si
ex
arcubus
sit
composita
figura
triangula.
Alia
oliaiu
de
causa
peccat
dicta
diffinitio
: qiiia
jio-
nit
quod
non
est
essontiale
diffiuili.
Ila-
bere
cnim
tros
angukis
ceqiios
duobiis
rectis,
non
est
essentiale
constiluens
trianguium
rectiliuoiim,
sed
estpassio
es-
sontiamdiffiniti
consequens.
Aliud
exem-
plum
cjusdem
(et est
convcniontius
isto
quod dicitur)
est,
quod
circulus
est
ligiira
plana
una
linca
contenta.
Haec
enim
dif-
linitio
non
totum
dicit
esse
diffiniti
:
quia
de
00
quod
ost
principium
formale
cir-
culi,
et
ox quo
producitur,
non
facit
men-
liouom,
hoc
est, de
ccntro.
Perfccta
ergo
orit
si
sic dicatur
:
circulus
est ligura
]ilana
una
linea
contonta,
in
cujus
me-
dio
punctum
est,
a
quo
omnes
linciB
ad
circumforoullam
producl;e
in
conlinuuin
ot direclum
suut
tequales.
H;ec
ergo
sunt
qu;o
in
diffinitionibus
sunt
attendenda
et
cavenda,
si por
diffinitionem
doboat
cer-
tificari
diffinitum.
Sunt
tamon
ali?e
quffidam
notificatio-
^'
' '< '
nos,
non
pr(ipri;e
diffinitiones,
data?.
ali-
quando
por
matoriam,
aliipando
jior
ef-
liciontem
tantum
assignatffi,
qu;e
nisi
re-
ducantur
ad
diffinitiones
quae
per
genus
et essentiales
dilTerentias
datis.
sunt,
dif-
tinitiouos
dici
non
possunt,
sed
quales-
itio-
nuni.
'
Cf.
Tract. de
relatione, cap.
9.
Ut
iiifra
I Poster.
cap.
6 habetur.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 28/30
14
1). ALB. MAG.
ORn.
PILEl).
cumquc
notificationes. Reducantiii' autom
lioc
modo, quod matei^ia non
ut
matoria
simplex
accipitur, seil
proiit ipsa est
])ii-
ma
potentia
ad esse. Sic enim
accipitur
secundum
quod in
ipsa
est jam formaes-
sentialis
inchoata,
et
in quapotestate for-
mali
sunt
inclioat;e constituentes
et
divi-
dentes
dilferentife.
Sicut
si
dicatur.
(piod
homo
est
constitLLtiis
ex
corpore
et
aiiima
rationali
:
tuuc
enim corpus non ahsolu-
tum a
fonna
suinitm ,
sed
potius dicitur
animatumsensibile
:
quodaniLnatiiin
sen-
sibile est,
ex
cujus
potentia
et
inchoatio-
ne
producitur rationale. Et
sic redit
ad
iliam
diffinitionem
qute est ex
genero
et
dilferentia
:
quia
corpus
animatum
scnsi-
])ih^
est
animal,
el
animatuin
aniina
ra-
tionali
est
lalionab?.
Qiui'
aiitem
pcr
cf-
licientem
datiir. est,
ut si
dicalur,
qiiod
homo est
quod
generatur
ab
hoinine.
'l'iinc
enim
agens non
sumitur ut
efficiens
lan-
lum,
seil
ul
agcns
secundum
forniam
et
univoce. ruivoce
autem
ajj^eus, dal
for-
mam
secLinduiu
quod
(h_'
poleutia
hu^maii
exit
aii
acltmi.
ruilc li-cncratiiin
ah
lioiiii-
ne
non
est
vivuiu
et
aniiual
siiiiul.
ncc
animal
et
houiosiiuul
secuiiiluiu
acliiin
:
sed
jirimo
vivuiii
iu
aclii,
cl
poteiitia
sen-
sibile
:
secundo
seiisihile
in
actu,
el ])o-
tenlia
rationalc.
El
etiaiu
dillinilio
per
causaiu
elTiclentein
data,
reducitur ad eam
qiia>
est
ex genere el
ilillrrculia.
Alilcr
acciqita caiisa
ellicicus,
eril
de esseulia
difliuili,
el
iion
cei
lilicaliit
i|isuin.
Oinnis
aulcni
alia
inciiin|ilcxi ilrclara-
tio
tjuiB lit per
accidenlaHa,
uon
est
dif-
fmitio,
sed
descriplio vocatur. TaHs au-
tcui
(leclaratio
non de])et li(M'i
\)er
acciden-
talia
connnniiia.
(jiiia li;ec
couvcrliliilia
non
siml : sed ])er
;iccidenlalia jiropria,
qiiia
de illis
iulclli^ilur
(jnnd
Arislolides
dicil
'.
(]ULi(l acciilriilia
sive
accidenliiim
cognilio
maximam
iiarteni
conferunt
;td
cognoscendum (juod quid
est.
Ikcc enim
sunt accidentia
nalur;e,
el
de
ipsius
natu-
ne
ajitiUuHne j^rocednnl,
et
ideo
substan-
tiam
notificant,
sicut
sffpe
id
qiiod
prius
(?slcognoscitur
per id
quod
est
posterius,
non
sinipHcitcr,
sed
quoad
nos.
Hoc
au-
lem
in
sequentibus
erit
manifestum.
Tali-
hus
tainen utitur
logicus
in
accipiendo
notitiam
ignoti,sicut
etiam
utitur
aliisar-
gumentationihus
in
accipiendo
notitiam
complexi, quse sunt niiuus
certificantes
quam
svllogismus.
Aliis
auteni
declar;itiiinihtis
ulitur
lo-
giciis quandocuni(]ue siint
niiijoris
decUi-
lationis
quani ipsum
nomen
vel
dictio
incomplexa, cujus
quierit
notitiain
: qu;e
fjuainvis
non
perfecte
certiiicent,
taincn
aliquo
modo declarant id
(piuil
([u;erilnr.
Et
(juia,
sicut
dicit I*lolein;eus,
stultus
est
qui
quanilo non jierfccte jiotest
cognos-
cere quod
qtuerit, ;i )jicil
id
jicr
qiiiid
co-
guoscerc potest
de
quajsito
CDUJeclans.
'raliuni
igilur regulas et princijiia dare
( st
logici
ad
incomplexicognitionem, per
qu;e a
jjrincijiiis
per se cognitis inci|)iat
et deveniat in
cognilioneiu
corum
qua>
(juaM'untur
:
iion
iMiiin
(iiuai;i jiossunt
cssc
incoguila
:
quia
sic
(prci.Mrlo piMccdcre-
tiir
iu
inliniluiu-. I'riiicij)ia
iMiiin
jniina
snnt
quasi
siMuina
j)cr
naturain
cognitioni
lioininis
inscrta, ex
ijuihus quasi scmini-
hiis magni
oriunliir
Hiictus
scicntiarum
de liis qu;i'
cognosciintiir pcr ipsa :
jiri-
mis
(Miim
jiositis per divisionem. cognos-
ciliirquid jiolcntia
sil
iu
ij)sis.
Kl
eli;im
(Hvisio pnjducit
us(jiic;i(l
ultiniuin
;
jiroj)-
tiM'
quod
ij)s;i
iHvisionis
scieutia
necessa-
ri;i est Iolhco, ut
dicil
Boetius.
CAIM
r Vll.
Dc partc
l<iijic;e qua
cerlificatur
quieslio
ile
couiple.ro el
de
iwcessilale
lolius
logiae, el
quod
rarielur
uiodus scieudi
secunduni
dieersilaleui
malerinruui
in
quibus
qtaerilur scientia.
Si(iil
iinli 111
lugiiLis
dociMis
qucercre
'
AitisTOTELEs, Iii
]iriiiui
lilu-ii
ilc
nitiiiKi,
lcx.
com. 11.
lloc
iilcni
luibctur supni.
iu fine
capituli
ipiarli.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 29/30
LIBER
DE
PR.EDICABILTBUS,
TRACT. I lo
scienliaui
iiicomplcxi
',
(locol
instrumcn-
lum
quo
accipialiu'
notitia
illius
secun-
(luui difliuitionem, et
ea qua>
ad
diflini-
tionem
faciuut,
et qu;B
diflinitionem
cir-
cumstaut, et
qua^
diflinitionom
peiliciuul,
ct
ea
quce
diftiuitionem
uuilaut
;
sic
do-
cens
accipere
scientiara
complexi,
docet
syllogismum
qui
est
illius
proprium
in-
strunientum. et
docet alias
spocics
argu-
meutatiouum.
et
priucipia
sylloijismi,
et
ea qu;e
cireumstant
ipsum.
et
princi])ia
i[)sius,
et
[)artes, et
materiam
in
(|ua
[)0ui
[)otest
foi'ma
syllogismi, et
aliarum
argu-
uuMitationum
forma.
et (ju;e
s^llogisuiiuu
iuimutaut.
Et
ideo
ea
de
quiijus
lialict trac-
tare
logicus,
secundum
ista
dividuntur et
multiplicautur.
Ejus
complexi cujus
potest
acci[)i
scieu-
tia,
non
est
dillVrenlia
:
(juia
sol;i iudicti-
tiva
oratlo
est,
cojus
csl
csse vcriuu
vel
faisuni.
Et ideo
tantum
illius
scientia p<3-
test accipi : quia
scieutia tantum veri
esl
^.
Sed
htec est duplex,
categorica sci-
smus
licet,
et
liypotethica : sive(ut Arabes
di-
cunl)
euuntiatio et
eonjunctio
:
propter
ipiodduas
species docet
constituere
svUo-
gismorum.
Docc^t
enim
constituere
syllo-
gismuni
eategorieum, et
svllogismumliv-
potlieticum,
quamvis hypolheticus
adca-
tcgoricum
habeat
reduci.
Conslructio
autcm
syliogismi
du[)liciler
lit, ut
jam
diximus in aul(di;ii)itis,
ad
in-
veniendum
scilicet,
el
judicaudum. luven-
%'tm-
^^^
autem
esse
non
{)otest,
uisi
per hal)i-
tudiuem
noti
ad iguotum,
qii;e
]i;tl)itudo
dicta
sunt,
iuvcntaest
scicntia
de sopliis-
ticis clenchis.
Adhuc
autem ne
liat
impe-
Quare
in-
d
i
uiu'
topicaestet
wxlopicorain sciculia
docetur.
•
Judicandi
autcm
scicnlia
per
resolutio-
nem
inventi
est, quod
resolvitur
aut iu
forraalia
syllogismi principi;i,
aut mat('-
rialia,
([ua
sunt
principia
certilicantiarem
[)('r
hoc ([110(1
sunl eaus; (jjus
(|uod se-
(juitur,
ct
illalum
est.
El du;e
suiit
partcs,
priorum
scilicet
Anahjticornm,
et posle-
riorum
Analijticorum
:
et
docere principia
et
regulas
islorura logici
proprium
est.
Nc
autcra
iiat
deccptio
eirca
ea
quai
'
Ex
quo
palet,
qiiod
siciit
rlilTinilio
est
ins-
trumentum
acquirendi
scienti;uii
inconqjlexi,
ila syltogismus
esl instiiimentuin
acquirendi
....
venta
sit
(lunentura ex
partc cius
qui
quterit acci-
sopiiisiie:
(
(
I t
t
4
•
®'
tenlaliva.
pere, inveut;e sunt Ctvutcue tentatoris, in
([iiihus
oniuihus
doctrina
logici
est,
ut
scicntia
complete acci|)ipossit
enuntiatio-
nis,
cujus scientia qu;erilur
pcr
arguiueu-
talioneiu.
Quia vcro
syllogismus uon
scitur an
sit
Nei^essitas
i )
1
.....
illius parlis
compositum et coinplcxumquid, nisi
scui-
logicae.
tur ex
quihus
et
quot
et
quaiihus est, et
qualitcrconjunctus,
ideo
halict agerelogi-
cus dc
enuntialiouc
et
partihiis
et quali-
tatihus
et
compositione
enunliationis.
Et
in
hisperlicitur
opus
logieum :
qu;e
ora-
nia liunt aetu rationis,
qui
est
ratiocin;i-
tio, qui
actus
discursus ralionis
est
ex uuo
ad
aliud.
Et idco tales
scientise
a
Diony-
sio
vocautur
discursiv;c
discipliua^.
i\on
;iulem
potcst sie
ex
uno
iu aliud discur-
rcre
ratio, nisi [)riusacci[)iat iinum in
alio
csse
divisuin per sc
visl
per
accideus. Et
lioc
essc
non potest,
nisi
accipiatur unura
esse
ordiiuilum ad aliud per
se
velper
ac-
cidens.
Ordo autcm
est prioris
et
postc-
rioris
sccuiidum
naturain
et
esse :
ct
sic
accipit
universale
et
[larticulare per se
vel
[ler
accidens.
Kt
sie
iiivenit niodum [irai-
dicandi unuin
de altcro,
vcl negandi. Et
quoad
ordiuem
inventa
est
scientia
Uni-
versalium,{ii
scientia
Praidicanienlurum.
Et
quoad
uujdum cducendi
uuuinde
;ilio,
inxeuta
est scientia divisionuiu.
U;itiouis
cuim
opus est
ordinare,
couqioncre, ct
colligere,
et
resolvere
ea
([u;e
C(jllccta
sunt
:
quo
opere utitur
quasi
instrumento
in
aceipiendo
scientiam quando
proccdit
a uoto
ad ignotum : quorum
notilia
(si
perfectc tr;iditur) pi'£e])aratus
est
logicus
ad acccptioncm
scicnti;c,
dummodosciat
c;ivcr(' ei'rores
et
f;illaci;is,
dc
([uiluis
suf-
iicieiilcr
iuslriiitur
iu so])Jiistieis
elcuchis.
ll;e
igitur
suiit [lartcs Iogic;e
qufe
ge-
Modus
ac-
,.
^-
,
^
^-
.
y
quii-endi
nci-aliler
liaheiit docerc
nioaura
accipieii-
sciemiam
,.
. .
, i-i
.
•
i-
•
I
variatur
se-
di
scienliiuu
dc quolihet
sciluli
incorapie-
cundum
1
I I',
1
•
, I
nialeriam
xo
vel couiptexo.
Et
hocj;iiu
;iulenos
de-
in
qua
qu^e-
rilur
scien-
lia.
scientiam complexi.
^
Cf.
1
Periherni. cap. 4.
7/17/2019 Santo Alberto Magno - De natura logicae.pdf
http://slidepdf.com/reader/full/santo-alberto-magno-de-natura-logicaepdf 30/30
16
I).
AI.B. .MA(1.
OllD.
riLED,
lerminavit
.Ufaiabius. Ilic
tanieii motlus
sccnndum
matciiam
in qua
ptinilur,
va-
riatur socundum
divcrsitatcm
matcrifc
in
({ua
qua'i'itur
scicntia.
l\am in
scrmoci-
nalibus
alitcr
est in granuiiatica,
(jupc dic-
tionum
signiricanlium
atlcndit
modum
tam
in
floxionc
quam
in
conjunctione
constructionis. Alilcr
ctiam est in
poetica,
qucB
ex lictis et
imagina io7ie
moverc in-
tendit
ad didcctation:'m,
vel
abominatio-
ncm,
vi'l ap|M'liluni,
vel
amorem, vel
odium.
I']t idco
labula
et
recitatione
fac-
torum
heroicorum, ct
in orationc cantu
utitur
modulato
bi-cvi
et
longo,
ul
dc-
mulceat
audilum,
ut
facilius
provocet.
El
alitor est
in rlictoricis,
qiu¥ diccndi
do-
cimt copiam
ad
[iiTsnadcniiiiin
indiccm,
ut
provoccliir ail
vindictam vcl
privatio-
ncm cjus
dc quo
[icrsuadct, sumenslocos
rhetoricos
tam
in pcrsuadenilo,
qiiain
etiam
in
couqncslione
et
accusatione.
Et
sunt
etiam
colorcs
oralionis,
ut lcpida
sit
oratio,
et
vigeat
acccpta
proptei'
sermo-
nis
culturam.
Alitcr cliam
in
laudabili-
bus
ct
cthicis,
in
qiiilHis
laudis vel
vitu-
pcrationis
demonstratione
acceptabile
ct
laudabilc lil
qnod proponitur
piiusquam
virtute
persuasionis.
Etcnim
in
realibiis
scientiis, aliter ost
in
probabilibus,
et ali-
tcr
in
nocossariis
et
domonstrantibus,
et
aliter in
conjcclautilius
qua?
non
snnt
siicntia^
dcmnnstrationuin.
siciit
in pby-
siognomia, ct
secuuda
parle
aslronomia',
ct
nicrumantiii.
ct aliis
bujnsmodi
scicn-
tiis.
Talibns
igitiirrt
liis qu;c
dicta
snnt
ha-
bitis, perfcctum
orit
omnc
nogotium
logi-
cum,
quo
tradcrc
intcndimus
mcthodum,
qua
onmi'
quoil
ignotiim
ost,
notum
tieri
|inlcst
c\ cii quod
])cr
sc
notum
est
vel
positiim
vi'l
acccptum
ul
notiiin.
Qure-
dam
oniin
sunt
pcr
sc
nola
iii
quilmsdam
:
qiKcdaiii
aulciii
siiiit
acccjila
ali
aliis
ul
nota,
sicut in scientiis
coujecturalibus,
in
quilitis unlla snnt
socundum
rem
per
so
nota.