RECURSOS HIDRÍCOS E BIODIVERSIDADE DE ANGOLA · Chimpanzé e os macacos especialmente dos géneros...

50
RECURSOS HIDRÍCOS E BIODIVERSIDADE DE ANGOLA Trabalho de João Carreira nº18 e Henrique Oliveira nº 16

Transcript of RECURSOS HIDRÍCOS E BIODIVERSIDADE DE ANGOLA · Chimpanzé e os macacos especialmente dos géneros...

RECURSOS HIDRIacuteCOS E

BIODIVERSIDADE DE ANGOLA

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Indice

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Indice

NOME OFICIAL Repuacuteblica de Angola

AacuteREA DO PAIacuteS 1246700 km2

CAPITAL Luanda

POPULACcedilAtildeO 16900000 habitantes (2007)

MOEDA Kwanza

PRINCIPAIS CIDADES Huambo Benguela Lobito e Lubango

LIacuteNGUA OFICIAL Portuguecircs

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 4

Dados gerais do paiacutes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

bull A comunidade de paiacuteses de liacutengua

portuguesa(CPLP) foi criada em

17061996 Na actualidade satildeo 8 os

paiacuteses integrados

bull Os membros satildeo Angola Cabo

Verde Guineacute Bissau Moccedilambique

Portugal S Tomeacute e Priacutencipe e Timor

Leste

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 6

Definiccedilatildeo da CPLP

CPLP

Os paiacuteses Africanos de liacutengua Oficial

Portuguesa (PALOP)

bull Grupo formado em 1996 por 6 paiacuteses

lusoacutefonos africanos

bull 5 dos 6 paiacuteses membros foram

coloacutenias de Portugal na Aacutefrica

bull Estes paiacuteses encontram-se

organizados no CPLP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 7

PALOP

Definiccedilatildeo da PALOP

A bandeira nacional de Angola divide-se

horizontalmente numa metade

superior vermelha e na outra parte

inferior negra

-Vermelho simboliza o sangue

derramado pelos angolanos durante

as lutas pela independecircncia

-Negro simboliza o continente africano

- Cruzados no centro estaacute uma roda

dentada que simboliza a industria e

uma catana que simboliza o campo

encimada por uma estrela cujo

conjunto simboliza os trabalhadores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 8

Bandeira

bull Cabinda - 7270Km

bull KuandoKubango - 199049Km

bull Kwanza-Norte - 24190Km

bull Kwanza-Sul - 55660Km

bull Cunene - 2418Km

bull Huambo - 89342Km

bull Huila - 34274 Km

bull Luanda - 75002Km

bull Lunda-Norte - 102783Km

bull Lunda-Sul - 45649Km

bull Malanje - 97602 Km

bull Moxico - 223023Km

bull Namibe - 58137 Km

bull Uiacutege - 58698 Km

bull Zaire - 40130Km

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 9

Mapa de Angola

Angola estaacute dividida em 18 provincias

bull Bengo - 31371 Km

bull Benguela - 31788 Km

bull Bieacute - 70314 4 Km

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Indice

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Indice

NOME OFICIAL Repuacuteblica de Angola

AacuteREA DO PAIacuteS 1246700 km2

CAPITAL Luanda

POPULACcedilAtildeO 16900000 habitantes (2007)

MOEDA Kwanza

PRINCIPAIS CIDADES Huambo Benguela Lobito e Lubango

LIacuteNGUA OFICIAL Portuguecircs

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 4

Dados gerais do paiacutes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

bull A comunidade de paiacuteses de liacutengua

portuguesa(CPLP) foi criada em

17061996 Na actualidade satildeo 8 os

paiacuteses integrados

bull Os membros satildeo Angola Cabo

Verde Guineacute Bissau Moccedilambique

Portugal S Tomeacute e Priacutencipe e Timor

Leste

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 6

Definiccedilatildeo da CPLP

CPLP

Os paiacuteses Africanos de liacutengua Oficial

Portuguesa (PALOP)

bull Grupo formado em 1996 por 6 paiacuteses

lusoacutefonos africanos

bull 5 dos 6 paiacuteses membros foram

coloacutenias de Portugal na Aacutefrica

bull Estes paiacuteses encontram-se

organizados no CPLP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 7

PALOP

Definiccedilatildeo da PALOP

A bandeira nacional de Angola divide-se

horizontalmente numa metade

superior vermelha e na outra parte

inferior negra

-Vermelho simboliza o sangue

derramado pelos angolanos durante

as lutas pela independecircncia

-Negro simboliza o continente africano

- Cruzados no centro estaacute uma roda

dentada que simboliza a industria e

uma catana que simboliza o campo

encimada por uma estrela cujo

conjunto simboliza os trabalhadores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 8

Bandeira

bull Cabinda - 7270Km

bull KuandoKubango - 199049Km

bull Kwanza-Norte - 24190Km

bull Kwanza-Sul - 55660Km

bull Cunene - 2418Km

bull Huambo - 89342Km

bull Huila - 34274 Km

bull Luanda - 75002Km

bull Lunda-Norte - 102783Km

bull Lunda-Sul - 45649Km

bull Malanje - 97602 Km

bull Moxico - 223023Km

bull Namibe - 58137 Km

bull Uiacutege - 58698 Km

bull Zaire - 40130Km

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 9

Mapa de Angola

Angola estaacute dividida em 18 provincias

bull Bengo - 31371 Km

bull Benguela - 31788 Km

bull Bieacute - 70314 4 Km

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Indice

NOME OFICIAL Repuacuteblica de Angola

AacuteREA DO PAIacuteS 1246700 km2

CAPITAL Luanda

POPULACcedilAtildeO 16900000 habitantes (2007)

MOEDA Kwanza

PRINCIPAIS CIDADES Huambo Benguela Lobito e Lubango

LIacuteNGUA OFICIAL Portuguecircs

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 4

Dados gerais do paiacutes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

bull A comunidade de paiacuteses de liacutengua

portuguesa(CPLP) foi criada em

17061996 Na actualidade satildeo 8 os

paiacuteses integrados

bull Os membros satildeo Angola Cabo

Verde Guineacute Bissau Moccedilambique

Portugal S Tomeacute e Priacutencipe e Timor

Leste

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 6

Definiccedilatildeo da CPLP

CPLP

Os paiacuteses Africanos de liacutengua Oficial

Portuguesa (PALOP)

bull Grupo formado em 1996 por 6 paiacuteses

lusoacutefonos africanos

bull 5 dos 6 paiacuteses membros foram

coloacutenias de Portugal na Aacutefrica

bull Estes paiacuteses encontram-se

organizados no CPLP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 7

PALOP

Definiccedilatildeo da PALOP

A bandeira nacional de Angola divide-se

horizontalmente numa metade

superior vermelha e na outra parte

inferior negra

-Vermelho simboliza o sangue

derramado pelos angolanos durante

as lutas pela independecircncia

-Negro simboliza o continente africano

- Cruzados no centro estaacute uma roda

dentada que simboliza a industria e

uma catana que simboliza o campo

encimada por uma estrela cujo

conjunto simboliza os trabalhadores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 8

Bandeira

bull Cabinda - 7270Km

bull KuandoKubango - 199049Km

bull Kwanza-Norte - 24190Km

bull Kwanza-Sul - 55660Km

bull Cunene - 2418Km

bull Huambo - 89342Km

bull Huila - 34274 Km

bull Luanda - 75002Km

bull Lunda-Norte - 102783Km

bull Lunda-Sul - 45649Km

bull Malanje - 97602 Km

bull Moxico - 223023Km

bull Namibe - 58137 Km

bull Uiacutege - 58698 Km

bull Zaire - 40130Km

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 9

Mapa de Angola

Angola estaacute dividida em 18 provincias

bull Bengo - 31371 Km

bull Benguela - 31788 Km

bull Bieacute - 70314 4 Km

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

NOME OFICIAL Repuacuteblica de Angola

AacuteREA DO PAIacuteS 1246700 km2

CAPITAL Luanda

POPULACcedilAtildeO 16900000 habitantes (2007)

MOEDA Kwanza

PRINCIPAIS CIDADES Huambo Benguela Lobito e Lubango

LIacuteNGUA OFICIAL Portuguecircs

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 4

Dados gerais do paiacutes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

bull A comunidade de paiacuteses de liacutengua

portuguesa(CPLP) foi criada em

17061996 Na actualidade satildeo 8 os

paiacuteses integrados

bull Os membros satildeo Angola Cabo

Verde Guineacute Bissau Moccedilambique

Portugal S Tomeacute e Priacutencipe e Timor

Leste

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 6

Definiccedilatildeo da CPLP

CPLP

Os paiacuteses Africanos de liacutengua Oficial

Portuguesa (PALOP)

bull Grupo formado em 1996 por 6 paiacuteses

lusoacutefonos africanos

bull 5 dos 6 paiacuteses membros foram

coloacutenias de Portugal na Aacutefrica

bull Estes paiacuteses encontram-se

organizados no CPLP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 7

PALOP

Definiccedilatildeo da PALOP

A bandeira nacional de Angola divide-se

horizontalmente numa metade

superior vermelha e na outra parte

inferior negra

-Vermelho simboliza o sangue

derramado pelos angolanos durante

as lutas pela independecircncia

-Negro simboliza o continente africano

- Cruzados no centro estaacute uma roda

dentada que simboliza a industria e

uma catana que simboliza o campo

encimada por uma estrela cujo

conjunto simboliza os trabalhadores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 8

Bandeira

bull Cabinda - 7270Km

bull KuandoKubango - 199049Km

bull Kwanza-Norte - 24190Km

bull Kwanza-Sul - 55660Km

bull Cunene - 2418Km

bull Huambo - 89342Km

bull Huila - 34274 Km

bull Luanda - 75002Km

bull Lunda-Norte - 102783Km

bull Lunda-Sul - 45649Km

bull Malanje - 97602 Km

bull Moxico - 223023Km

bull Namibe - 58137 Km

bull Uiacutege - 58698 Km

bull Zaire - 40130Km

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 9

Mapa de Angola

Angola estaacute dividida em 18 provincias

bull Bengo - 31371 Km

bull Benguela - 31788 Km

bull Bieacute - 70314 4 Km

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

bull A comunidade de paiacuteses de liacutengua

portuguesa(CPLP) foi criada em

17061996 Na actualidade satildeo 8 os

paiacuteses integrados

bull Os membros satildeo Angola Cabo

Verde Guineacute Bissau Moccedilambique

Portugal S Tomeacute e Priacutencipe e Timor

Leste

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 6

Definiccedilatildeo da CPLP

CPLP

Os paiacuteses Africanos de liacutengua Oficial

Portuguesa (PALOP)

bull Grupo formado em 1996 por 6 paiacuteses

lusoacutefonos africanos

bull 5 dos 6 paiacuteses membros foram

coloacutenias de Portugal na Aacutefrica

bull Estes paiacuteses encontram-se

organizados no CPLP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 7

PALOP

Definiccedilatildeo da PALOP

A bandeira nacional de Angola divide-se

horizontalmente numa metade

superior vermelha e na outra parte

inferior negra

-Vermelho simboliza o sangue

derramado pelos angolanos durante

as lutas pela independecircncia

-Negro simboliza o continente africano

- Cruzados no centro estaacute uma roda

dentada que simboliza a industria e

uma catana que simboliza o campo

encimada por uma estrela cujo

conjunto simboliza os trabalhadores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 8

Bandeira

bull Cabinda - 7270Km

bull KuandoKubango - 199049Km

bull Kwanza-Norte - 24190Km

bull Kwanza-Sul - 55660Km

bull Cunene - 2418Km

bull Huambo - 89342Km

bull Huila - 34274 Km

bull Luanda - 75002Km

bull Lunda-Norte - 102783Km

bull Lunda-Sul - 45649Km

bull Malanje - 97602 Km

bull Moxico - 223023Km

bull Namibe - 58137 Km

bull Uiacutege - 58698 Km

bull Zaire - 40130Km

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 9

Mapa de Angola

Angola estaacute dividida em 18 provincias

bull Bengo - 31371 Km

bull Benguela - 31788 Km

bull Bieacute - 70314 4 Km

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

bull A comunidade de paiacuteses de liacutengua

portuguesa(CPLP) foi criada em

17061996 Na actualidade satildeo 8 os

paiacuteses integrados

bull Os membros satildeo Angola Cabo

Verde Guineacute Bissau Moccedilambique

Portugal S Tomeacute e Priacutencipe e Timor

Leste

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 6

Definiccedilatildeo da CPLP

CPLP

Os paiacuteses Africanos de liacutengua Oficial

Portuguesa (PALOP)

bull Grupo formado em 1996 por 6 paiacuteses

lusoacutefonos africanos

bull 5 dos 6 paiacuteses membros foram

coloacutenias de Portugal na Aacutefrica

bull Estes paiacuteses encontram-se

organizados no CPLP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 7

PALOP

Definiccedilatildeo da PALOP

A bandeira nacional de Angola divide-se

horizontalmente numa metade

superior vermelha e na outra parte

inferior negra

-Vermelho simboliza o sangue

derramado pelos angolanos durante

as lutas pela independecircncia

-Negro simboliza o continente africano

- Cruzados no centro estaacute uma roda

dentada que simboliza a industria e

uma catana que simboliza o campo

encimada por uma estrela cujo

conjunto simboliza os trabalhadores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 8

Bandeira

bull Cabinda - 7270Km

bull KuandoKubango - 199049Km

bull Kwanza-Norte - 24190Km

bull Kwanza-Sul - 55660Km

bull Cunene - 2418Km

bull Huambo - 89342Km

bull Huila - 34274 Km

bull Luanda - 75002Km

bull Lunda-Norte - 102783Km

bull Lunda-Sul - 45649Km

bull Malanje - 97602 Km

bull Moxico - 223023Km

bull Namibe - 58137 Km

bull Uiacutege - 58698 Km

bull Zaire - 40130Km

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 9

Mapa de Angola

Angola estaacute dividida em 18 provincias

bull Bengo - 31371 Km

bull Benguela - 31788 Km

bull Bieacute - 70314 4 Km

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Os paiacuteses Africanos de liacutengua Oficial

Portuguesa (PALOP)

bull Grupo formado em 1996 por 6 paiacuteses

lusoacutefonos africanos

bull 5 dos 6 paiacuteses membros foram

coloacutenias de Portugal na Aacutefrica

bull Estes paiacuteses encontram-se

organizados no CPLP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 7

PALOP

Definiccedilatildeo da PALOP

A bandeira nacional de Angola divide-se

horizontalmente numa metade

superior vermelha e na outra parte

inferior negra

-Vermelho simboliza o sangue

derramado pelos angolanos durante

as lutas pela independecircncia

-Negro simboliza o continente africano

- Cruzados no centro estaacute uma roda

dentada que simboliza a industria e

uma catana que simboliza o campo

encimada por uma estrela cujo

conjunto simboliza os trabalhadores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 8

Bandeira

bull Cabinda - 7270Km

bull KuandoKubango - 199049Km

bull Kwanza-Norte - 24190Km

bull Kwanza-Sul - 55660Km

bull Cunene - 2418Km

bull Huambo - 89342Km

bull Huila - 34274 Km

bull Luanda - 75002Km

bull Lunda-Norte - 102783Km

bull Lunda-Sul - 45649Km

bull Malanje - 97602 Km

bull Moxico - 223023Km

bull Namibe - 58137 Km

bull Uiacutege - 58698 Km

bull Zaire - 40130Km

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 9

Mapa de Angola

Angola estaacute dividida em 18 provincias

bull Bengo - 31371 Km

bull Benguela - 31788 Km

bull Bieacute - 70314 4 Km

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

A bandeira nacional de Angola divide-se

horizontalmente numa metade

superior vermelha e na outra parte

inferior negra

-Vermelho simboliza o sangue

derramado pelos angolanos durante

as lutas pela independecircncia

-Negro simboliza o continente africano

- Cruzados no centro estaacute uma roda

dentada que simboliza a industria e

uma catana que simboliza o campo

encimada por uma estrela cujo

conjunto simboliza os trabalhadores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 8

Bandeira

bull Cabinda - 7270Km

bull KuandoKubango - 199049Km

bull Kwanza-Norte - 24190Km

bull Kwanza-Sul - 55660Km

bull Cunene - 2418Km

bull Huambo - 89342Km

bull Huila - 34274 Km

bull Luanda - 75002Km

bull Lunda-Norte - 102783Km

bull Lunda-Sul - 45649Km

bull Malanje - 97602 Km

bull Moxico - 223023Km

bull Namibe - 58137 Km

bull Uiacutege - 58698 Km

bull Zaire - 40130Km

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 9

Mapa de Angola

Angola estaacute dividida em 18 provincias

bull Bengo - 31371 Km

bull Benguela - 31788 Km

bull Bieacute - 70314 4 Km

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

bull Cabinda - 7270Km

bull KuandoKubango - 199049Km

bull Kwanza-Norte - 24190Km

bull Kwanza-Sul - 55660Km

bull Cunene - 2418Km

bull Huambo - 89342Km

bull Huila - 34274 Km

bull Luanda - 75002Km

bull Lunda-Norte - 102783Km

bull Lunda-Sul - 45649Km

bull Malanje - 97602 Km

bull Moxico - 223023Km

bull Namibe - 58137 Km

bull Uiacutege - 58698 Km

bull Zaire - 40130Km

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 9

Mapa de Angola

Angola estaacute dividida em 18 provincias

bull Bengo - 31371 Km

bull Benguela - 31788 Km

bull Bieacute - 70314 4 Km

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

- Na regiatildeo ocidental da Aacutefrica Austral

entre os paralelos 5 e 18 de latitude

Sul

bull Angola eacute limitada

- A norte pela Repuacuteblica do Congo e

por uma parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo (ex-Zaiacutere)

- A leste pela Repuacuteblica da Zacircmbia e

por uma outra parte da Repuacuteblica

Democraacutetica do Congo

- A sul pela Repuacuteblica da Namiacutebia e a

oeste pelo Oceano Atlacircntico

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 10

Localizaccedilatildeo no hemisfeacuterio

bull A Repuacuteblica de Angola localiza-se

- Na zona intertropical e subtropical do

hemisfeacuterico sul

Repuacuteblica de Angola

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

POPULACcedilAtildeO TOTAL 16900000 hab (2007)

TAXA DE NATALIDADE 4689permil - 46 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE 2501permil - 258 por mil (2002)

TAXA DE MORTALIDADE INFANTIL ---- - 1319mil nascidos vivos

CRESCIMENTO NATURAL 58 crianccedilas por cada mulher

TAXA DE CRESCIMENTO NATURAL 218 (2002)

TAXA DE FECUNDIDADE 654 (2006)

EXPECTATIVA DE VIDA 427anos

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 11

Dados populacionais

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 12

Pobreza

bull Em Fevereiro de 2001 (ainda em

tempo de guerra) a proporccedilatildeo de

pobres ascendia a 72

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

mulheres 52

homens 48

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 13

Populaccedilatildeo Total (homensmulheres)

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Angola apresenta uma Piracircmide de

populaccedilatildeo jovem ou crescente

bullElevadas taxas de natalidade

bullEsperanccedila meacutedia de vida reduzida

bullGrande predomiacutenio de jovens

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 14

Piracircmides Etaacuterias

Piracircmide etaacuteria de Angola 2005

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 15

Uma escola em Angola

Alfabetizaccedilatildeo e Escolaridade

bull A escolaridade obrigatoacuteria

actualmente em Angola eacute ateacute aos oito

anos

bull A taxa de alfabetizaccedilatildeo em 2009 era

de 674permil

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 16

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Angola tem duas estaccedilotildees

bull ESTACcedilAtildeO DAS CHUVAS

bull ESTACcedilAtildeO SECA OU DO CACIMBO

A situaccedilatildeo geograacutefica de Angola na zona

intertropical e subtropical do

hemisfeacuterio Sul a proximidade do mar

a corrente fria de Benguela e as

caracteriacutesticas do relevo satildeo os

factores que determinam e

caracterizam duas regiotildees climaacuteticas

distintas

bull A REGIAtildeO LITORAL relativamente

huacutemida com uma meacutedia anual de

precipitaccedilotildees para cima dos 600 mm

diminuindo do Norte para o Sul desde

os 800 mm no litoral de Cabinda ateacute

os 50 mm no Sul (Namibe)ficando a

temperatura meacutedia acima dos 23

graus

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 17

Clima

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

bull A REGIAtildeO DO INTERIOR eacute dividida

em trecircs zonas

- A zona Norte com elevada

pluviometria e temperaturas altas

-A zona de altitude nos planaltos

centrais caracterizada por

temperaturas anuais meacutedias proacuteximas

dos 18 graus com temperaturas

miacutenimas acentuadas na estaccedilatildeo seca

- A zona sudeste semi-aacuterida por

causa da proximidade do deserto do

Calaari As temperaturas satildeo baixas

mesmo durante a estaccedilatildeo quente

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 18

Clima - cont

Esta regiatildeo fica sob a influecircncia das

grandes massas de ar tropical continental

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

A estaccedilatildeo das chuvas inicia-se em Novembro e prolonga-se ateacute Abril

ldquo As chuvas que se abatem na proviacutencia

do Moxico desde o passado mecircs de

Novembro provocaram o

desalojamento de sete mil famiacutelias dos

municiacutepios do Alto Zambeze Luacano

Luau Leua Cameia Lumbala

Nguimbo e do municiacutepio sede daquela

parcela do paiacutes hellip durante o periacuteodo

em causa as chuvas provocaram

vaacuterios danos com destaque para a

destruiccedilatildeo de 961 casas 21 pontes

17 escolas e igual nuacutemero de igrejas

que ficaram sem os tectos e 31 lavras

submersas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 19

Estaccedilatildeo das chuvas

Durante o encontro o conselho

recomendou ao governo que adopte

medidas que visem minimizar as

inuacutemeras dificuldades que a populaccedilatildeo

sinistrada enfrenta ldquo (Fonte Jornal de

Angola Online ndash ldquoChuva torrencial

desabriga famiacutelias -Joseacute Rufino| Luena

- 13 de Fevereiro 2010)

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

A estaccedilatildeo seca comeccedila em Maio e

acaba em Outubro

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 20

Estaccedilatildeo seca

O Deserto do Namibe e a sua planta a

welwitschia mirabilis

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

A Temperatura Meacutedia Anual em Angola eacute

23graus

bull Regiatildeo Litoral ndash acima dos 23ordmC

bull Regiatildeo Interior

Zona Norte ndash Temperaturas muito

elevadas

Zona de Altitude ndash Temperatura meacutedia

anual ronda os 18ordmC

Zona Sudoeste ndash Temperaturas baixas

mesmo nas estaccedilotildees quentes

Graacutefico Temperatura Meacutedia Luanda

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 21

Temperatura Meacutedia Anual

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

A precipitaccedilatildeo media anual em Angola eacute

de 50mm

A precipitaccedilatildeo eacute alta

Nos planaltos do norte e centrais (meacutedia

de 1250 e 1750 miliacutemetros)

Diminui rapidamente

Ao longo da planiacutecie costeira (meacutedia entre

250 e 1000 mm) no sul do paiacutes ao

sul de Benguela a meacutedia da

precipitaccedilatildeo anual eacute inferior a 100

mm A corrente de Benguela torna as

regiotildees costeiras de Angola aacuteridas ou

semi-aacuteridas a precipitaccedilatildeo meacutedia

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 22

Precipitaccedilatildeo

anual ao longo da costa eacute de apenas 50

mm em Namibe e 340 mm em Luanda

Pre

cip

ita

ccedilotilde

es M

eacuted

ias A

nu

ais

em

An

go

la

Fo

nte

N

orw

eg

ian

Wate

r R

eso

urc

es a

nd

En

erg

y D

ire

cto

rate

S

ep

tem

be

r 2

00

4rdquo

Na

tio

na

l str

ate

gy p

lan

fo

r re

ha

bili

tatio

n o

f th

e h

yd

rom

etr

ic

ne

two

rk in

An

go

lardquo(

Ju

nh

o2

00

8)

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Os Biomas satildeo conjuntos de

ecossistemas do mesmo tipo

Cada Bioma caracteriza-se pela

bull Diversidade de espeacutecies que habitam

uma determinada regiatildeo espeacutecies

essas que tecircm caracteriacutesticas comuns

consoante a zona do planeta que

povoam

bull Essa diversidade depende da

capacidade de adaptaccedilatildeo de cada

organismo sendo esta uma constante

para a classificaccedilatildeo do tipo de Bioma

bull O solo clima temperatura

quantidades de humidade e a sua

distribuiccedilatildeo

pelas estaccedilotildees satildeo determinantes para

a diversidade de seres vivos

Tipos de biomas

- Floresta Tropical Huacutemida

- Deserto

- Floresta Temperada de folha

- Caduca

- Pradaria

- Savana

- Chaparral

- Floresta Temperada Huacutemida

- Taiga

- Tundra

- Aacutegua Doce

- Bioma Marinho

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 23

Biomas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 24

Biomas Terrestres-Angola

SEIS BIOMAS TERRESTRES ( ou divisotildees fito-ecoloacutegicas) definidas segundo a sua composiccedilatildeo bioloacutegica e factores edafo-climaacuteticos e fisioloacutegicos

bull Floresta Guineo-Congolesa

bull Mosaico da floresta Congolesa-Savana

bull Zambeziaco incluindo a floresta de brachystegia(miombo)

bull Floresta Afromontane

bull Karoo-Namibe

bull Kalahar-planalto zona de transiccedilatildeo e zona de escarpa

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

DESTAQUES

bull As caracteriacutesticas climaacuteticas de Angola

originam uma diversidade na

cobertura vegetal fazendo habitats

proacuteprios

bull A caccedila actualmente eacute proibida e

existem reservas especiais para

proteger e controlar a fauna selvagem

bull Nos parques litorais existem locais de

desova da tartaruga marinha

bull Na zona deseacutertica do Namibe eacute onde

se encontra a Welwitshia Mirabilis

uacutenica no mundo

bull Tambeacutem existe a Palanca Negra que

soacute se encontra na Angola

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 25

Fauna e Flora

Palanca Preta (Hyppotragus Niacuteger

variania)

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

bull Zona da savana e da estepe

herbiacutevoros como

- Hipopoacutetamo (Hippotamus

amphibius)

- Girafa (Camelopardalis girafa)

- Elefante africano (Elephansafricanus)

- Rinoceronte conhecido por Chucurro

- Zebra (Equus zebra) impossiacutevel de

domesticar

Numerosos ruminantes como

- Boi domeacutestico

- Carneio

-Almiscareiro (Hyaemoschus

aquaticus)

Numerosos representantes da famiacutelia dos

antiacutelopes como

- Gazela (Cervicapra bahor)

- palanca (Hippotragus equinus)

- Quichocircbo ou Buzi mergulhador tatildeo

potente como o hipopoacutetamo

Temos ainda a presenccedila de numerosos

crocodilos e de outros variadas

espeacutecies

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 26

Fauna Terrestre

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Os carniacutevoros abundam nas zonas

habitadas pelos herbiacutevoros porque

estes satildeo para eles a sua quase

exclusiva alimentaccedilatildeo Temos por

exemplo

- Leatildeo (Felis leo)

- Leopardo (Leopardus jubatus)

- Hiena (Hyaena)

- Raposa

- Chacal e muitos outros

bull Na zona das florestas satildeo muito

abundantes

Chimpanzeacute e os macacos

especialmente dos geacuteneros

Crcopitecus e Cynocephalus

As aves satildeo muito abundantes

algumas de plumagens com grande

valor industrial de cores vivas e

variadas

Dentre os reacutepteis satildeo numerosos os

-crocodilos

Os insectos mais comuns satildeo

-Glussinas ou moscas tseacute-tseacute(que

transmitem ao homem a doenccedila do

sono)

-Gafanhotos

-Teacutermitas (teacutermites a salaleacute)

-Borboletas de cores e formas muito

variadas e muitos outros

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 27

Fauna Terrestre

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Satildeo numerosos os cetaacuteceos

- Baleia preta (Megaptera

longimana) a mais vulgar com 15

a 18 metros de comprimento

- Baleia azul (Balaenoptera sibaldi)

- Rithwal (Balaenoptera guai)

- Baleia fina ou carapau azul

(Balaenoptera antiquorum)

- Baleia branca (Balaenoptera

rostrata)

- Toninha (Delphinus)

- Cachalote (Catodon

macrocephalus)

Os queloacutenios

- Tartaruga mais vulgar na costa a

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 28

Fauna Mariacutetima

Chelonia imbricata

Os crustaacuteceos

-Lagosta (Panulirus reginus)

-Camaratildeo (Poeneus caramota)

-Carangueijo-da-terra (Cordisoma armatum)

Os peixes as espeacutecies que mais frequentemente

- Tubaratildeo

- Peixe anjo (Squatina angelus)

- Violatildeo (Rhinobatus columnae)

- Raias

- Atum

- Cavala (Scomber colias)

- Pungo (Sciaena aquila)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola

Espeacutecies em vias de extinccedilatildeo

Olo

ngo

Pala

nac

a n

egr

a

Tart

aru

gas

Elefantes

Red

un

ca

aru

nd

inu

m

29

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

bull Na floresta huacutemida e densa como a

de Maiombe temos

- As mais raras madeiras

bull Agraves Savanas

- Estatildeo normalmente associadas as

matas como eacute o caso da Lunda

bull Nas Savanas secas (em Luanda

baixa de Cassanje e certas aacutereas das

Lundas)

-Temos aacutervores ou arbustos

bull Existem ainda zonas de Estepe ao

longo de uma faixa que tem o iniacutecio a

sul do Sumbe e a Deseacutertica que

ocupa uma estreita faixa costeira no

extremo sul do paiacutes onde podemos

encontrar

- A ldquoWelwitchia Mirabilisrdquo uma espeacutecie

uacutenica no mundo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 30

Flora

Welwitchia Mirabilis Bananeira

Embondeiro Rosa de porcelana

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 31

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

ldquoO desenvolvimento que procura

satisfazer as necessidades da geraccedilatildeo

actual sem comprometer a

capacidade das geraccedilotildees futuras de

satisfazerem as suas proacuteprias

necessidades significa possibilitar que

as pessoas agora e no futuro atinjam

um niacutevel satisfatoacuterio de

desenvolvimento social e econoacutemico e

de realizaccedilatildeo humana e cultural

fazendo ao mesmo tempo um uso

razoaacutevel dos recursos da terra e

preservando as espeacutecies e os habitats

naturaisrdquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 32

Definiccedilatildeo de Desenvolvimento Sustentaacutevel

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos naturais satildeo elementos da

natureza com utilidade para o Homem

com o objectivo do desenvolvimento

da civilizaccedilatildeo sobrevivecircncia e

conforto da sociedade em geral

Podem ser

- Renovaacuteveis

Como a energia do Sol e do vento

- Potencialmente renovaacuteveis

A aacutegua o solo e as aacutervores que como satildeo

considerados limitados satildeo chamados

de potencialmente renovaacuteveis

- Natildeo renovaacuteveis

O petroacuteleo e mineacuterios em geral

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 33

RENOVAacuteVEIS

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

Energ

ia e

oacutelic

a

Energ

ia s

ola

r no

desert

o

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

POTENCIALMENTE RENOVAacuteVEIS

bull A aacutegua o solo e as aacutervores

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 34

NAtildeO RENOVAacuteVEIS

bull Principais recursos naturais natildeo

renovaacuteveis de Angola

- Petroacuteleo

- Diamantes

- Mineacuterio de ferro

- Fosfatos

- Cobre

- Feldspato

- Bauxita

- Uracircnio

Definiccedilatildeo de

recursos naturais

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

DEFINICcedilAtildeO DE RECURSOS HIDRIacuteCOS

ldquoOs recursos hiacutedricos satildeo as aacuteguas superficiais ou subterracircneas disponiacuteveis para qualquer tipo de uso numa determinada regiatildeo

Procura este conceito dar relevacircncia agrave necessidade de integrar a gestatildeo da aacutegua em funccedilatildeo dos seus diferentes tipos de uso das diferentes dimensotildees de conhecimento que estatildeo envolvidas dos diferentes tipos de instituiccedilotildees Consiste na valorizaccedilatildeo da aacutegua em funccedilatildeo da sua natureza renovaacutevel e fluidardquo

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 35

( w

ww

ang

ola

no

ticia

sc

om

- c

onsu

lta

do

a 1

8-0

1-2

011)

Recursos Hiacutedricos

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Angola possui uma rede hidrograacutefica

rica e diversificada

bull Escoamento superficial anual eacute

estimado em cerca de 140 milhotildees de

m3 de aacutegua um dos mais elevados da

regiatildeo da Aacutefrica Austral

bull Existem 47 bacias hidrograacuteficas

direccionadas para cinco vertentes

principais

- Atlacircntico com 41 da superfiacutecie

do paiacutes

- Zaire (ou Congo) com 22

- Zambeze com 18

- Okavango com 12

- Etosha com 4

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 36

Caracterizaccedilatildeo dos recursos hiacutedricos em Angola

Maiores rios de Angola

bull Zaire (ou rio Congo) ndash tem 47 mil Km de

comprimento sendo o 2ordm maior rio de

Aacutefrica apoacutes o rio Nilo atravessa a

Repuacuteblica Democraacutetica do Congo ateacute

chegar a Angola

bull Zambeze ndash tem 26 mil Km de

comprimento nasce na Zacircmbia passa

por Angola estabelece a fronteira

entre a Zacircmbia e o Zimbabueacute e

atravessa Moccedilambique

Os rios Cunene e Cubango completam o

conjunto de rios internacionais de

Angola

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Aacutefrica eacute o continente onde se verifica menor disponibilidade de aacutegua potaacutevel

- Carecem dela 45 por cento da sua populaccedilatildeo

- 65 por cento natildeo tecircm acesso a sistema de saneamento adequado

ldquoDisponibilidade de aacutegua diminui em Aacutefrica revela estudo da ONU

A quantidade de aacutegua disponiacutevel por pessoa em Aacutefrica estaacute a diminuir e apenas 26 dos 53 paiacuteses do continente tecircm probabilidade de reduzir para metade o nuacutemero de pessoas sem acesso sustentaacutevel a aacutegua potaacutevel ateacute 2015 diz um estudo do Programa das Naccedilotildees Unidas para o Ambiente (PNUA) divulgado hojerdquo (Baseado numa notiacutecia divulgada pelo Centro de Notiacutecias da ONU a 25112010)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 37

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 38

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

Segundo o Relatoacuterio de Desenvolvimento

Humano 2006 que defende o direito

do ser humano a 20litros de aacutegua

potaacutevel por dia Angola necessitava

urgentemente de um plano de acccedilatildeo

global relativamente agrave questatildeo da

aacutegua e saneamento

bull Agrave data de realizaccedilatildeo do relatoacuterio o

volume de aacutegua disponiacutevel era de

cerca de 346 milhotildees de litros de

aacuteguadia o que cobriria as

necessidades de apenas 2 milhotildees e

meio de habitantes ( soacute Luanda tem

mais de 5milhotildees)

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Distribuiccedilatildeo da aacutegua potaacutevel e

saneamento

Nas aacutereas urbanas regista-se

- Uma cobertura de 70 da populaccedilatildeo

mas apenas 34 tem padrotildees

miacutenimos considerados para o meio

urbano com 70 lhabdia e os

restantes servidos por chafarizes ou

camiotildees ndash cisternas

- No saneamento 74 da populaccedilatildeo

dispotildee dos serviccedilos mas apenas 18

estatildeo conectados as redes teacutecnicas

adequadas

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 39

No meio rural estima-se que

- Apenas 40 da populaccedilatildeo tem

acesso a aacutegua potaacutevel Na realidade

estes indicadores estatildeo ligados a

capacidade instalada natildeo tendo em

conta os pontos de aacutegua inoperantes

- No saneamento 26 da populaccedilatildeo

nas aacutereas rurais beneficia de algum

tipo de equipamento sanitaacuterio Segundo a apresentaccedilatildeo no 8ordm silusba ldquoPotencial hiacutedrico em

Angola-questotildees chaverdquo Armindo Maacuterio Gomes da

Silva-engordm civil ndash UAN

Disponibilidade de Aacutegua Potaacutevel

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

O MICS (200372) indica que cerca de

81 da populaccedilatildeo angolana natildeo trata

a aacutegua antes de a beber e que cerca

de 40 bebe aacutegua extraiacuteda de uma

fonte natildeo segura (MICS-Inqueacuterito de

indicadores muacuteltiplos INEUNICEF

Luanda Angola)

Num estudo realizado em 2004 ldquono VS

comuna do Angola Kiluanji (NK)

municiacutepio do Sambizanga e bairro HH

comuna do mesmo nome municiacutepio

do Cazengardquo ambas aacutereas peri-

urbanas verificou-se que

bull A origem da aacutegua consumida eacute

variaacutevel de acordo com a aacuterea de

residecircncia das famiacutelias Os chafarizes

e os tanques privados satildeo as duas

principais fontes de abastecimento de

aacutegua

bull Em 2004 85 das famiacutelias inquiridas

no estudo referiram utilizar os tanques

privados e alternativamente chafarizes

para acarretar aacutegua e 15 utilizar

apenas o chafariz

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 40

Formas de Consumo de Aacutegua

Tanques de aacutegua

Elevado risco de

contaminaccedilatildeo Modelo de Chafariz e

recipientes de transporte

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Hepatite

Hepatite eacute uma inflamaccedilatildeo no fiacutegado que pode ser provocada por vaacuterios tipos de viacuterus Os sintomas satildeo parecidos com os da gripe

Algumas formas de hepatite satildeo transmitidas por aacutegua e alimentos contaminados por fezes (Tipo A e E)

Coacutelera

A coacutelera eacute transmitida principalmente pela aacutegua e por alimentos contaminados Quando o vibriatildeo eacute ingerido instala-se no intestino do homem Esta bacteacuteria libera uma substacircncia toacutexica que altera o funcionamento normal das ceacutelulas intestinais Surgem entatildeo a diarreia e o voacutemito

Os casos de coacutelera podem ser fatais

se o diagnoacutestico natildeo for raacutepido e o doente natildeo receber tratamento correcto

Leptospirose

A Leptospirose eacute uma doenccedila bacteriana que afecta humanos e animais causada pela bacteacuteria do geacutenero Leptospirose Eacute transmitida pela aacutegua e alimentos contaminados pela urinas de animais principalmente o rato Eacute uma doenccedila muito comum depois de enchentes pois as pessoas andam sem protecccedilatildeo em aacuteguas contaminadas

Diarreia infecciosa

A diarreia pode ser provocada por microacutebios adquiridos pela comida ou aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 41

Consequecircncias humanas associadas ao consumo de aacutegua contaminada

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 42

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bullAngola tem cerca de 12 milhotildees de

habitantes (dos quase 17milhotildees)

distribuiacutedos principalmente pela orla

costeira e planalto central ocidental

(regiatildeo do Huambo) A densidade

populacional eacute de 112 habitantesKmsup2

bullPerto de 57 da populaccedilatildeo angolana

correspondente a mais de oito milhotildees de

pessoas vivem nas cidades de acordo

com um estudo realizado pelo Fundo das

Naccedilotildees Unidas para a Populaccedilatildeo

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

As maiores cidades de Angola satildeo

Luanda

Com uma populaccedilatildeo de cerca de 45

milhotildees de habitantes

Lobito

A cidade de Lobito tecircm cerca de

107560000 m2 de aacuterea e uma

populaccedilatildeo superior a 150000

habitantes

Huambo

Tem aproximadamente 2 609 kmsup2 de

aacuterea e actualmente cerca de 1 204 mil

habitantes

Benguela

Uma aacuterea de 3982683 km2 (319

do paiacutes) e uma populaccedilatildeo estimada

de 2milhotildees de habitantes

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 43

Localizaccedilatildeo das populaccedilotildees quanto aos recursos hiacutedricos

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

bull O aproveitamento dos cursos de

aacutegua para a produccedilatildeo de energia

eleacutectrica

A produccedilatildeo deste tipo de energia eacute

principalmente efectuada atraveacutes de

barragens hidroeleacutectricas que quando

mais pequenas satildeo geralmente

chamadas PCHs ndash pequenas centrais

hiacutedricas)

Principais barragens

- Gove na proviacutencia do Huambo

- Ruacanaacute sobre o rio Cunene

- Matala na Huiacutela

- Cambambe e de Capanda sobre o

rio Kwanza

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 44

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

Matala

Barragens Hidroeleacutectricas

Capanda Cambambe

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

bull Sistemas de abastecimento de aacutegua

- Captaccedilotildees

- Estaccedilotildees de tratamento de aacutegua

- Condutas adutoras sistemas elevatoacuterios e reservatoacuterios

- Redes de distribuiccedilatildeo

bull Aproveitamentos hidroagriacutecola

(disponibilizaccedilatildeo de recursos hiacutedricos em quantidade e caracteriacutesticas necessaacuterias agraves necessidades das culturas)

- Barragens reservatoacuterios e accediludes

- Prospecccedilatildeo e captaccedilatildeo de aacuteguas subterracircneas

- Redes de transporte e distribuiccedilatildeo de aacutegua para rega

- Sistemas de rega (ex Pivot)

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 45

Tecnologia associada

aos recursos hiacutedricos

bull Projecto ldquoAacuteguas de Benguela em Angolardquo

bull Os aproveitamentos hidroagriacutecolas ao niacutevel tecnoloacutegico satildeo praticamente ldquoinexistentesrdquo em Angola

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

ldquoCada dia a natureza

produz o suficiente para

nossa carecircncia Se

cada um tomasse o que

lhe fosse necessaacuterio

natildeo havia pobreza no

mundo e ningueacutem

morreria de fomerdquo

Mahatma Gandhi

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

IMAGENS

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Ontheglobe-2010ldquoKalandula Water Falls ldquo

httpstaticblogstoragehi-

picomphotosjoaosantosfotosbloguecomimagesgd119583

6719KALANDULA-ANGOLAjpg

bull Angola Travel Packages Luxury Cruises and Safaris - ldquoTalo

Mungongo and Ebordquo

httpwwwgoogleptimgresimgurl=httpwwwtravelwizardc

omafricamediaangolavacationjpgampimgrefurl=httpwwwtrav

elwizardcomafricaangola-

vacationampusg=__bh__HL19XD1OZcytjH_SV36Ra70=amph=323

ampw=430ampsz=53amphl=pt-

ptampstart=0ampzoom=1amptbnid=iSnH5vvHpHMQeMamptbnh=149amptb

nw=189ampei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQampprev=images3F

q3Dangola26um3D126hl3Dpt-

pt26biw3D125926bih3D81826tbs3Disch1ampum=1

ampitbs=1ampiact=rcampdur=219ampoei=waw1Te_vD5T94AbBy_GIAQ

ampesq=1amppage=1ampndsp=24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=1

22

bull Cazaworld- 2010rdquoRedunca Comuacuten (Redunca

arundinum)rdquohttpcazaworldcompubliccoInfoArticleImages

123jejejejpgampimgrefurl

bull Flagge-angola gif - 2010 ldquoDeserto de Angolardquo

http4bpblogspotcom_GrlH2TQIEdIR4ZvPu

dRoMIAAAAAAAAFvIKRwNwc3vfpQs400desertojpg

bull Woophy -2008ldquoRosa de Porcelana planta ornamentalrdquo VitorBastoshttpwoophycomimagesphotos29315l633834jpg

bull ldquoOlongordquo http3bpblogspotcom_PpE-rP0YJJMRvY8EPeSMuIAAAAAAAADJMEXEgK3XrRCYs400olongo1jpg

bull ldquoSeminaacuterio Biodiversidade 2010rdquo2010 Vitor Hugohttpunioneafricacomweb_enimagensbio2010jpg

bull ldquoGood Water Coverage attained in most regionsrdquo httpportaldoprofessormecgovbrstoragerecursos18029aguajpg

bull jgouveia 2009 ldquoCrianccedilas africanas na sua grande maioria vivem com fome e muita ansiedaderdquo- httprefunitebrasilfileswordpresscom20090868979_pag_12___3107_mundo_fomejpg

bull Paulo lima ldquoBandeira de Angola - httpi204photobucketcomalbumsbb124paulolima01bandeira_angolajpg

bull Sanzala dos luena ldquoMapa de Angolardquo -

bull httplusoluenahomesapoptMapa20de20Angolajpg

bull CPLP httpehleninruflags7ororgcplp-fgif

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

bull ldquoEscola Angolardquo ndash

bull http3bpblogspotcom_GrlH2TQIEdISFa8rJaeg7IAAAAAAAAH50vRXwMJk9wiMs400escola5B15DJPG

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 47

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Textos

bull publicaccedilotildees impressas ndash autor ano e tiacutetulo ndashURL

bull Embaixada da Repuacuteblica de Angola no Japatildeo 2010ldquoGeografiardquohttpwwwangolaorjpindexphpabout_angolageography24ampved=1t429r19s0amptx=145ampty=122

bull DW ndashDevelopment Workshpo ndashHuman Settlements and Development-2004 ldquoEstudo sobre o Consumo de Aacutegua

bull Nos Chafarizes em Luanda Vale Saroca e Hoji-ya-Hendardquo httpwwwdwangonetorgdwWEBenglishpdfwatsanEstudo20sobre20o20Consumo20de20Agua20nos20Chafarizes20em20Luanda2

bull Angonoticias ndash 2006 ldquoFalta de aacutegua causa morte a milhotildees de crianccedilas em Angola revela PNUD httpwwwangonoticiascomfull_headlinesphpid=12185

bull 8ordm SILUSBA ndash ldquoPOTENCIAL HIDRICO EM ANGOLA QUESTOtildeES CHAVErdquo Armindo Maacuterio Gomes da Silva-Engordm Civil ndash UAN Director Nacional de Aacuteguas ndash ANGOLA Director Geral doGABHIC http2bpblogspotcom_BCV7wkc5sBgSTRnQ2hsw8IAAAAAAAAD-wC1j5bpaaTn8s400foto_12jpg

bull ldquoAngolardquo httpideiasoltasnosapoptprojectosangolahtm bull ldquoBlogue de geografiardquo

httpcomunidadesolptblogsantoniorbtavaresdefaultaspx

bull Repuacuteblica de Angola-Ministeacuterio do Urbanismo e Ambiente- 2006 ldquoPrimeiro relatoacuterio nacional para a conferecircncia das partes da Convenccedilatildeo da diversidade bioloacutegicardquo httpwwwdocstoccomdocs11916525CBD-First-National-Report---Angola-(Portuguese-version)

bull Angop-2009 rdquoGoverno vai promover protecccedilatildeo de animais em vias de extinccedilatildeordquo-httpwwwportalangopcoaomotixpt_ptnoticiasambienteGoverno-vai-promover-proteccao-animais-extincaoe7e7058d-af9b-42a5-a44f-754259d12076html

bull allmetset- Luanda-Angola ldquoMeacutedia mensal das temperaturas miacutenimas e maacuteximas diaacuteriasrdquo - httpptallmetsatcomclimaafricaphpcode=66160

bull Sepoangol World Ministries- ldquoAngolardquo ndashhttpwwwsepoangolorgangolahtm

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoPaiacuteses Africanos de Liacutengua Oficial Portuguesa-Angolardquo-httpptwikipediaorgwikiPaC3ADses_Africanos_de_LC3ADngua_Oficial_Portuguesa

bull Wikipedia enciclopeacutedia livre- ldquoComunidade dos Paiacuteses de Liacutengua Portuguesardquo ndashhttpptwikipediaorgwikiComunidade_dos_PaC3ADses_de_LC3ADngua_Portuguesa

bull Sapopt - Carlos Ramos delegaccedilatildeo de Luanda 2010 ldquoEstudo

bull Populaccedilatildeo de Angola jaacute ultrapassa os 16 milhotildeesrdquo

bull httpcanaissolptpaginainicialinternacionalinterioraspxcontent_id=182453

bull Infopeacutedia- ldquoAngolardquo- httpwwwinfopediapt$angola

bull Index mundoi- ldquoDados Histoacutericos Graacuteficosrdquo-httpwwwindexmundicomggaspxv=39ampc=aoampl=pt

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 48

REFEREcircNCIAS BIBLIOGRAacuteFICAS ELECTROacuteNICAS

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Recursos Hiacutedricos e Biodiversidade de Angola 49

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP

Trabalho

de Joatildeo Carreira nordm18

e

Henrique Oliveira nordm 16

Professores

Sandra Oliveira Prof de CN

Raul Oliveira Prof de GEO

Joana Fazenda Prof de AP