Dicionario Basico Alfa
-
Upload
freak-shadows -
Category
Documents
-
view
774 -
download
1
Transcript of Dicionario Basico Alfa
BAZA VORTOPEDICIONARIO BASICO
ALFA/PORTUGUES
kun multas defines, klarifes iw ekzempleskoherey doniras en ALFA!
com muitas definicoes, esclarecimentos e exemplosdados coerentemente em ALFA!
KONVENZIES UZIRAS EN JIA VORTOPECONVENCOES UTILIZADAS NESTE DICIONARIO
• Las kap-vortes du ALFA26 aperan negritey / As palavras-de-entrada em ALFA26 aparecem em negrito.
• Las Portugalas vortes sam-signifas al las A26-kap-vortes aperan tuy pso twas en normalas literes / As palavras Portuguesas com o mesmo significado das palavras-de-entrada em ALFA26 aparecem logo apos essas em letras normais.
• Defines ow ekvivalentas esprimes en ALFA26 ow en la Portugala por las A26-kap-vortes aperan inter citices, twe xran, inter “ ” / Definicoes ou expressoes equivalentes em ALFA26 ou em Portugues para as palavras-de-entrada em ALFA26 aparecem entre aspas, isto eh, entre “ ” .
• Aldonas klarifes aperan inter parentezes, twe xran, inter ( ) , ow inter krampes, twe xran, inter [ ] / Esclarecimentos adicionais aparecem entre parenteses, isto eh, entre ( ) , ou entre colchetes, isto eh, entre [ ] .
• Ekzemples pri la uzade en frazes por las kap-vortes aperan italikey / Exemplos para o uso em frases das palavras-de-entrada aparecem em italico.
• Kelkas kurtajes iw simboles por klasifi las kap-vortes aperan en las artikoletes. Viduy las tabeles du kurtajes iw simboles en las sekvas pajes / Algumas abreviaturas e simbolos para classificar as palavras-de-entrada aparecem nos artigos. Veja as tabelas de abreviaturas e simbolos nas paginas seguintes.
2
KURTAJES UZIRAS EN LAS ARTIKOLETESABREVIATURAS USADAS NOS ARTIGOS DO DICIONARIO
A26 : ALFA26 art. : gramatika artikle / artigo gramaticalE : Esperanto / Esperantoebx. : erudicia vortebe / termo erudito pp. compor palavrasekz. : ekzempley / por exemplo itp : iw twey plu / etc konv. : konektive / conetivo korel. : korelative / correlativo mtf. : metafore / metafora num. : numere / numeroP : Portugala lingwe / Lingua Portuguesa p.adv. : primitiva adverbe / adverbio primitivop.n. : propra nome / nome propriop.n.f. : propra nome femala / nome proprio femininop.n.m. : propra nome maskla / nome proprio masculino part. : gramatika partikle / particula gramatical pp. : propra por / proprio para pref. : prefikse / prefixo prep. : prepozizie / preposicao pron. : pronome / pronome suf. : sufikse / sufixo t.x. : twe xran / isto eh (i.e.) tekno. : teknologie / tecnologia
3
SIMBOLES UZIRAS EN LAS ARTIKOLETESSIMBOLOS UTILIZADOS NOS ARTIGOS DO DICIONARIO
SIMBOLE SIGNIFE
♣ indikan wo adjektive / indica um adjetivo♠ indikan wo adverbe / indica um adverbio♦ indikan wo substantive / indica um substantivo♥ indikan wo verbe / indica um verbo≡ montran sam-signifa vorte ow vorto-grupe /
mostra uma palavra ou uma espressao equivalente⊕ ripetan la kap-radixe [kap-vorto-radike] en la artikolete /
repete a raiz da palavra-de-entrada dos artigos⊗ reprezentan wo radixe [vorto-radike] liberey elekteva (du ALFA26) /
representa uma raiz-de-palavra qualquer (de ALFA26) Ω “non” , ekz.: “ Ωkapabla ≡ non-kapabla ” , “ Ωkonira ≡ non-konira ”
“nao” , ekz.: “Ωcapaz ≡ nao-capaz” , “Ωconhecido ≡ nao-conhecido”
Π “nir” , ekz.: “ Πlonga ≡ kurta ” , “ Πpuji ≡ tiri ” , “ Πasci ≡ desci ” “forma o antonimo” , ekz.: “Πlongo ≡ curto” ,
“Πempurrar ≡ puxar” , “Πsubir ≡ descer”⇒ montran logika konsekvenze /
mostra consequencia logica→ petan konsulti la artikolete du indikira vorte /
pede para consultar o artigo da palavra indicada
4
BAZA VORTOPEDICIONARIO BASICO
ALFA/PORTUGUES
PARTE I
LITERES A – L
5
Aabak-e : abaco ♦| La ⊕e xran wo antikva kalkulo
instrumente [O abaco eh um antigo instrumento de calculo].
abdomen-e : abdomem ♦abel-e : abelha ♦| ⊕eje [colmeia]. En twa ⊕eje stan
pli om 1000 ⊕es [Nessa colmeia ha’ mais de 1000 abelhas].
abism-e : abismo ♦ abl-a : “capaz, um tanto habil” ♣ | Xi non xran ⊕a
konduki awtomobe. Xi xran ⊕a glit-kuri. Mi non xran ⊕a naji.
abon-i : assinar (revistas, jornais) ♥ | → rubrike, signature.
abr-i : abrir ♥ | “Πferm-i”. absolut-a : absoluto ♣abstrakt-a : abstrato(a) ♣ | “Πkonkreta”. abund-i : “haver em abundancia” ♥ | “Πrari” |
Verdajes ⊕an en la vale. abuz-i : abusar ♥ | Lis pensan jui libereze, sed verey
lis ⊕an du ze. acet-i : comprar ♥acez-i : acessar ♥ | ⊕i wo website du Internete
[acessar um website da Internete]. ⊕eva [acessivel]. Xi xran wo persone nirfaziley ⊕eva [Ela eh uma pessoa dificilmente acessivel].
Adam-e : p.n.m. Adao | “la huma vire kreira fa Dae” [o primeiro homem criado por Deus] (pp. Biblie) | Dae formen Adame el la polve du tere | → Heva.
adekwat-a : adequado ♣adizi-i : adicionar ; somar ♥ | adizie [operacao
matematica “adicao”] | → subtrahi, sumi, dividi, multipliki.
administr-i : administrar ♥ | ⊕i wo firmae, wo kompanie, wo fabrike, wo lerneje.
admiral-e : almirante ♦ [pp. supera ofizire]. admir-i : admirar ♥ | “rigardi kun certa respekte ow
mire” | Mi ⊕an las kwin steles du konstelazie Suda Kruze.
admon-i : admoestar ; repreender ♥ adolesk-i : “ser adolescente” ; “estar na
adolescencia” ♥adolesk-un-e : adolescente ♦| “yunule inter pli Πpli
15-25 yares” | “jovem entre mais ou menos 15-25 anos de idade”.
adolt-a : adulto(a) ♣ | ⊕e [individuo, pessoa adulta]. adres-e : enderec’o ♦adult-i : “cometer adulterio” (traic’ao no casamento)
♥ | sangadulte [incesto]. advokat-e : advogado ♦ aer-e : ar (atmosfera) ♦afabl-a : afavel ; bondoso(a) ♣afer-e : assunto ; negocio ♦agent-e : agente ♦ | administra ⊕e [agente
administrativo]. agent-ej-e : agencia ♦ | banka agenteje [agencia
bancaria]. voyajo agenteje [agencia de viagens].
ag-i : agir ♥agl-e : aguia (grande ave de rapina) ♦ | → falke,
vulture, katarte. agnosk-i : reconhecer (formalmente, oficialmente) ♥
| La Katolika Eklezie non ⊕an la divorce [A Igreja Catolica nao reconhece o divorcio]. La medizine yam ⊕an la efikeze du twa nova medikate [A medicina ja’ reconhece a eficacia desse novo remedio].
agord-i : afinar ♥ | ⊕i piane, gitare, harpe, violone. agrabl-a : agradavel ♣agres-i : agredir ♥ | ⊕as vortes; ⊕a reklame; ⊕ema
polizeyne | → violenze. akliv-e : aclive ♦ | “Πdeklive” (rample suproyriuna)
| → deklive. akompan-i : acompanhar ♥ akord-i : concordar ; “estar de acordo” ♥ | →
diskordi, konsenti. akr-a : agudo ; afiado (lamina, faca, etc) ♣ akrid-e : gafanhofo ♦ (saltuna insekte)akrobat-e : acrobata ♦ | “gimnastika artiste” | La
cirke prezentan bemas ⊕es. aks-e : eixo ♦ | Las kartezias grafikas ⊕es. Las
kamionos rados ⊕es.aksiom-e : axioma (pp. filozofie) ♦ akt-e : ato ♦aktiv-a : ativo(a) ♣aktor-e : ator ♦ | ⊕ine [atriz]. akurat-a : preciso ; exato ♣ | Nun xran la nawa,
⊕ey. akurat-ez-e : precisao ; exatidao ♦akux-i : parir ♥ | ⊕istine [parteira] | La bovine ⊕en
wo ide [A vaca pariu um filhote]. La ⊕istine pretijen por helpi la naskunine [A parteira aprontou-se para ajudar a parturiente]. | → naski.
akuz-i : acusar ♥ | “aserti ke ii xran kulpa”. akw-e : agua ♦akw-iz-i : humidificar ; molhar ♥akzel-i : acelerar ♥ | “pligrandifi la velozite du wo
korpe en la spaze” | En fizike, ⊕e xran la frakzie “xanje du velozite super la tempo intervale en kwa ze okazen” | negativa ⊕e ≡ dezakzele ≡ nirpligrandife du velozite du wo korpe | → velozite, kinematike, mekanike.
akzept-i : aceitar ; receber ♥ al : prep. para | Xi rien al Pariz [Ela foi para Paris]. alegr-a : alegre ♣ | La cirke xran wo ⊕a spektakle [O
circo eh um espetaculo alegre]. | → joya, felica. alfabet-e : alfabeto ♦| La ⊕a orde: a, b, c, ..., x, y, z.
[A ordem alfabetica: a, b, c, ... , x, y, z]. ali-a : korel. outro ♣ | Teman pri ⊕a afere [O assunto
eh outro]. alianz-e : alianc’a ♦ | ankey : “joedza ringe”
[tambem: “anel de casamento”]. ali-ey : korel. ♠ “de outra maneira” ; “de outro
modo”. alkanz-i : alcanc’ar ♥ | La motocikle ⊕en la
6
awtomobe sur la xozue [A motocicleta alcanc’ou o automovel sobre a estrada] | → atingi.
alkohol-e : alcool ♦ | Kelkas awtomobes konsuman alkohole avaw benzine [Alguns automoveis consomem alcool ao inves de gasolina].
alkopl-i : acoplar [pp. engrenagens ou cosmonaves] ♥ | La kosmoxipe alkoplen kun la kosmostazie en la Tero orbite [A cosmonave acoplou com a estacao espacial em orbita da Terra]. | → kupli.
almeney : p.adv. “pelo menos” ♠ almoz-e : esmola ♦ | Kwi donatan ⊕e, pruntodonan
al Dae (proverbe) [Quem da’ esmola, empresta a Deus (proverbio)].
almoz-ul-e : “pedinte de esmola” ; mendigo ♦ aloy-e : “liga metalica” ♦ | bronze xran aloye du
kupre kun stane [bronze eh uma liga metalica de cobre com estanho].
alport-i : trazer ; levar ♥ alt-a : alto(a) ♣ | → bayxa. altar-e : altar ♦alternativ-e : alternativa ♦ altern-i : alternar ♥ | ⊕a kurente [corrente alternada]. altir-i : atrair ♥ | “Πpuji kontraw se pru” | La tero
gravite altiran las proksimas korpes niraltoy [A gravidade terrestre atrai os corpos proximos para baixo]. Dos elektras xarjes, wo pozitiva iw la alia negativa, altiran se wo kontraw la alia [Duas cargas eletricas, uma positiva e outra negativa, se atraem uma contra a outra] | → puji, ripeli.
alud-i : aludir ; “fazer alusao (a alguma coisa)” ♥alumet-e : “palito de fosforo” ♦alumini-e : aluminio (pp. metale) ♦ alven-i : chegar ♥ amant-e : amante (masculino) ♦amant-in-e : amante (feminino) ♦ amarg-a : amargo ♣ | “Πdolca”. amas-e : montao ; multidao ♦ amb-as : ambos ; ambas (pron. iw adjektive) am-i : amar ♥ | Mi aman Hariel el mu tota kore. amik-e : amigo ♦ ampl-a : amplo(a) ♣ ampl-if-i : amplificar ♥ | ⊕ifi las radios signales
[amplificar os sinais de radio]. ⊕ifi la sinusa elektra onde [amplificar a onda eletrica senoidal].
amuz-a : divertido ; engrac’ado ♣ | ⊕i [divertir, distrair]. ⊕aje [diversao, distracao] | → distri.
analfabet-ul-e : analfabeto [individuo] ♦ | “home kwi ankorey non lernen legi iw skribi su jopatra lingwe”.
anas-e : pato (birde) ♦ | → ansere. anatomi-e : anatomia (pp. medicina) ♦ | →
fiziologie. anatom-ist-e : anatomista (pp. especialista em
anatomia) ♦ | → fiziologie. angul-e : angulo ♦animal-e : animal ♦ | La ⊕a regne [O reino animal]. anim-e : alma ♦anjel-e : anjo ♦ | “supernatura staje, kwa lojan en la
kaele” (pp. katolika religie). ankey : p.adv. tambem ♠ | Xi xatan xorbete iw ankey
cokolade [Ela gosta de sorvete e tambem de chocolate].
ankorey : p.adv. ainda ♠ | Hariel ankorey non alvenen [Hariel nao chegou ainda].
anksi-a : ansioso(a) ♣ anon-e : anao ♦ | “home Ωnormaley Πalta”. anonz-i : anunciar ♥ans-e : alc’a ♦ (de xicara, bule, balde, gaveta, cesto,
etc) | “kurba elstara tenice du potes, vazes, tirkestes, korbes, itp”. | → tenice.
anser-e : ganso (birde) ♦ | → anase. anten-e : antena (pp. radio, TV) ♦ anti : teknika pref. kwa signifan “kontraw” |
⊕materie, ⊕konzipice [≡ kontrawzipice], ⊕teze, ⊕dote [≡ kontrawvenene], ⊕biotike, ⊕partikle, ⊕fraze, ⊕semite | → psewdo.
antikv-a : antigo(a) ♣ antizip-i : antecipar ♥ | “fari, doni, montri ya om la
normala tempe” | ⊕i rezultes, la joedzije, la voyaje, la repage.
anus-e : anus (korpo parte) ♦aparat-e : aparelho ♦ apart-a : “ ‘a parte” ; “em separado” ; “em
particular” ; “nao ligado a um certo grupo” ♣ aparten-i : pertencer ♥aper-i : aparecer ♥ ap-i : ter ♥ | Marta apan tri infanes [Marta tem tres
crianc’as]. Li non apan awtomobe [Ele nao tem automovel]. Xi apan wo apartamente en la urbocentre [Ela tem um apartamento no centro da cidade]. La hunde iw la kate xran vostapas bestes [O cao e o gato sao bichos que tem cauda].
aplawd-i : aplaudir ♥ | Las spektunes ⊕en las klawnes [Os espectadores aplaudiram os palhac’os].
aplik-i : aplicar ♥ apog-e : apoio ♦ | “twe, sur kwe onis se ⊕an” | La
bakule xran ⊕ice por las paxtistes [O baculo eh um (objeto de) apoio para os pastores].
apog-i : apoiar ♥ | Las paxtistes se ⊕an sur su bakule [Os pastores se apoiam sobre seu baculo].
apostol-e : apostolo ♦ | “las pli proksimas diziples du Jezue, kwi kunviven kun Le iw kwi xren komisiiras fa Li disvasti la Evangelie” | Las grandas ⊕es Petre iw Pawle [Os grandes apostolos Pedro e Paulo].
apotek-e : farmacia ; drogaria (onde se vende medicamentos) ♦ | “butike kwem onis preparan iw vendan medikamentes”.
aprez-i : apreciar ♥ | “kompetentey avayli la arta valore du ie” | Eduarde non ⊕an legi poezie. Monika ⊕an spekti balete | → dezprezi.
april-e : abril (yar-monate) (mes do ano) ♦ aprob-i : aprovar ♥ apud : prep. “junto de”apurey : p.adv. apenas ♠ | Xi deziran xri apurey lu
amikine [Ela deseja ser apenas amiga dele]. aqj-e : idade ♦
7
aqjiot-i : agiotar [praticar agiotagem] ♥ | ⊕ule [agiota, aquele que pratica agiotagem]. ⊕aze [agiotagem].
ar : prep. “por indiki la objekte du wo fraze donira en non-rekta orde” | prep. para indicar o objeto de uma frase dada numa ordem nao-reta | Ar la pantere la casiste mortifen [O cassador matou a pantera].
arakid-e : amendoim (fruto comestivel) ♦ | “frukte du ⊕eyre” | xele du ⊕e [casca de amendoim].
aranj-i : arranjar ; arrumar ♥ | ⊕i la kuireje [arrumar a cozinha].
arb-e : arvore ♦ arbed-e : arbusto ♦ arb-op-e : floresta ♦ | → selve. arde-e : garc’a ♦ (longkrura birde) | → meve. ard-i : arder ♥ | Las karbebes ⊕an en la kamene [Os
carvoes ardem na lareira]. are-e : area (limira spaze) [espac’o limitado] ♦ aren-e : arena ♦ | “centra parte du cirke, reservira por
batales iw luktes” | La dresiste alfronton las leones en la ⊕e.
arest-ej-e : cela ; “lugar onde se mantem prisioneiros” ♦ | “Πlibereje” | → prizone.
arest-i : prender ♥ | “Πliberi”. argument-e : argumento ♦ (pp. filozofie)arjent-e : prata (hela valora metale) ♦ark-e : arco ♦ | “parte du wo kurba linie” (pp.
geometrie) | paf-⊕e, ciel-⊕e. arkiv-e : arquivo ♦arme-e : exercito (pp. militista korporazie)
[corporacao militar] ♦. arm-i : armar ♥arm-ic-e : arma ♦art-e : arte ♦arter-e : arteria ♦ | “sango dukte el la kore” | →
veyne, pulme.artifik-a : artificial ♣ | “Ωnatura, sed kreira fa la
home” | ⊕a satelite por komunikes. ⊕a plaje kun ⊕as ondes.
artifik-aj-e : artificio ♦ | “arta ow teknika ruzaje por iluzii ow trompi” | “truque de arte ow de tecnica para iludir ow enganar” | ⊕ajes du kin-arte, du magiistes, du vendistes | → artifika, truke.
artik-e : articulacao [pp. fisiologia] ♦artikl-e : artigo (gramatical) ♦ artikol-e : artigo (de jornal, revista) ♦ asc-i : subir ; ascender ♥ | “Πdesci”. asert-i : “fazer uma assertiva” ; “afirmar alguma
coisa” ♥ . asfalt-e : asfalto ♦ (“ter-pece”) | strates, avenues,
xozues ⊕iras. asist-i : assistir ; atender ; servir ; ajudar ♥ | La
serviste ⊕an su mastre. La lifte ⊕en las atendunes. ⊕i la telefone. ⊕i la kliente. ⊕i la nirsanule.
asoci-e : associacao ♦ aspekt-i : “apresentar-se sob certo aspecto” ♥ aspid-e : aspide ♦ | “venenoza serpente el Egiptie” |
→ serpente, vipure. aspir-i : aspirar (a algo, a alguma coisa) ♥ astr-e : astro ♦ | “cielo korpe, kwaw steles, planedes,
kometes”. astrolab-e : astrolabio ♦ (antikva instrumente por
mezuri la alteze du astres super la horizonte). astrolog-e : astrologo ♦ | “spezialiste pri astrologie”. astrologi-e : astrologia ♦ | “psewdo-cienze pri la
destine du home law las astres”. astronawt-e : astronauta ♦ | Las ⊕es yam atingen la
lune. astronom-e : astronomo ♦ | “spezialiste pri
astronomie”. astronomi-e : astronomia ♦ | “cienze pri las astres”. atak-i : atacar ♥ate-ism-e : ateismo (la doktrine pri non-krede al
Dae) ♦ . ate-ist-e : ateu (nirkredune al Dae) ♦atend-i : esperar ; aguardar ♥ atent-i : “prestar atencao” ♥ atenz-i : “praticar um atentado” ♥ | “provi mortifi,
detrui, ow damaji ie/ii” | Herode ⊕en kontraw la vive du jus naskira knabete Jezue.
atest-i : testemunhar ♥atest-un-e : testemunha ♦ating-i : alcanc’ar ; atingir (um objetivo, um alvo) ♥ |
Dank’al Dae, mi ⊕en mu ideale [Grac’as a Deus, alcancei meu ideal]. | → alkanzi.
Atlantik-e : p.n. Atlantico (ozeane)atmosfer-e : atmosfera ♦atom-e : atomo (pp. fizike, kemie) ♦ avantaj-e : vantagem ♦ | nir⊕e [desvantagem]avanz-i : avanc’ar ♥ | La armea trupe ⊕en en la
niramika teritorie. avar-a : avaro ; avarento ; mesquinho ♣ | niravara
[generoso(a)]. Marta apan wo niravara kore [Marta tem um coracao generoso]. Lu onkle xran wo tipika avara ricule [O tio dele eh um tipico rico avarento].
avaw : prep. “ao inves de” avayl-i : avaliar ♥ | 1 “kalkuli proksimey io valore” |
2 “kalkuli proksimey la probableze du sukzese en wo entreprene” | ⊕i la ricaje du ii; ⊕i la valore du wo pentraje, du wo geme; ⊕i las riskes du entreprene.
avel-e : avela^ (nukse) ♦ | “frukte du ⊕eyre”. aven-e : aveia (herbe) ♦ | “frukte du ⊕eyre”. aventur-e : aventura ♦ avenu-e : avenida (pp. strate) ♦ averaj-a : “valor medio” ♣ avert-i : advertir ♥ aviad-i : “viajar de aviao” (pp. aer-veturi) ♥ avid-a : avido(a) ♣ | monavida [avido por dinheiro].
famavida [avido por fama]. aventuravida [avido por aventuras].
avi-e : aviao ♦ | “veturure kwa flugan per motoro-forte”.
avokad-e : abacate ♦ | “frukte du ⊕eyre”. awdac-i : “ter a audacia de...” ♥
8
awd-az-e : audicao ♦ | “o ato de ouvir ou o sentido da audicao” | “la akte awdi ow la awdo-sense” | → vidaze.
awd-i : ouvir ♥ | → orele, ovede. awgust-e : agosto (yar-monate) ♦ awkzi-e : leilao ♦ | “prozede du vende per publika
konkure, en kwa la proponune du pley alta preze akiran la vare”.
awr-e : ouro (tre valora flava metale) ♦awreol-e : aureola ♦ | “luma ronde kwa las pentristes
metan cirkaw la kape du sanktules iw martires” | → hawre.
awror-e : aurora ♦ | 1 “twa momente du matena krepuske, kwam la ciele rujijan” | 2 “luma fenomene, probabley elektra, en la alta atmosfere cirkaw las magnetas teros poluses” | boreala (arkta) ⊕e; awstrala (antarkta) ⊕e.
awskult-i : escutar (ouvir) ♥ awtentik-a : autentico ♣awtobus-e : onibus ♥ awtomob-e : automovel ♦ | → motocikle. awtun-e : outono (yar-sezone) ♦ayl-e : alho (ankey spize iw legome) ♦ | “bulbe du
∼eyre” | → cepe. ayn : p.adv. “qualquer que seja” ♠ az : suf. kwa donan (pp. substantivey) la akte
koresponda al la verbe | “ ⊗aze ≡ la akte ⊗i ” | ekz: kreaze ≡ la akte krei, hiblaze ≡ la akte hibli, detruaze ≡ la akte detrui, itp.
azed-a : azedo(a) ♣ | “kun twa akra guste, kwaw vinagre iw citrone” | La lakte ⊕ijen [O leite azedou].
azen-e : burro (animal de carga) (xarj-beste) ♦ azid-e : acido ♦ | “hidrogenapa substanze, kwa
kombinira kun wo beze naskan wo sale” | → azeda, beze.
Bbabil-i : “falar a toa” ; “tagarelar” ♥ bagatel-e : bagatela ; “algo muito barato ou pouco
importante” ♦ | Mi aceten wo piane en la awkzie pro wo bagatele [Eu comprei um piano no leilao por uma bagatela].
bak-i : assar ♥ | ⊕i pane, kuke. bak-uj-e : “forno para assar” (geralmente no fogao)
♦ | “cele kwem onis bakan pane, kuke, itp, ye kuirure, ye fayrure”. | → forne.
bakul-e : baculo ♦ (tipo de bastao usado pelos pastores, que tem uma extremidade recurvada) | “bastone uzira fa las paxtistes por se apogi iw gvidi la xafope; zi apan wo ekstremaje kurba; ankey uzira fa episkopes kwaw simbole”.
bala-i : varrer (com vassoura) ♥ | Nejuline balaen la dome du siv anones [Branca-de-Neve varreu a casa dos sete anoes]. | → balaice.
bala-ic-e : vassoura ♦ | La sorcistine flugan rayduna su balaice [A feiticeira voa montada em sua vassoura]. | → balai.
balanz-i : balanc’ar ♥ | “movi objekte ritmey, twey ke zi levijan iw Πlevijan alterney” | La madre ⊕an la lulice du infane | → ozili.
balast-e : lastro ; “contrapeso” (pp. balao, submarino) ♦
balbut-i : gaguejar ♥ | ⊕ule [gago – pessoa]. baldaken-e : “especie de tapete, suportado por
bastoes, fazendo teto sobre a cabec’a de um importante lider religioso ou autoridade semelhante” ♦.
baldey : p.adv. “em breve” ; “dentro de pouco tempo” ♠ | Nis wew baldey joedzijon [Nos de fato nos casaremos em breve]. | → breva.
bal-e : baile (danc’a de muitos casais) ♦ | En la bale ludan la orkestre iw las jopares danzan la viena valse [No baile toca a orquestra e os casais danc’am a valsa vienense].
balen-e : baleia (granda maro mamule) ♦ balet-e : bale’ ; balet (danc’a classica) (klasika
danze) ♦ | Las baletos jodanzistes prezenton ji-vesperey “La Lage du Cignes” [Os danc’arinos e danc’arinas de balet apresentarao esta noite “O Lago dos Cisnes”].
balkon-e : balcao (de lojas, atras do qual os lojistas atendem os clientes) ♦.
balon-e : balao ♦ | La monde xaynan wo balone. balot-i : votar ♥ balot-ic-e : “cedula com a qual se vota” ♦ banan-e : banana ♦ | “fruyte du ⊕eyre” . bandaj-e : bandagem ♦ (por cirkaw-volvi iw xirmi
vundiras korpos partes). ban-e : banho ♦ | → duxe. bank-e : banco (por mone ow datenes) ♦ bapt-i : batizar ♥ (pp. katolika religie) barakt-i : “agitar violentamente os membros” ♥ | La
kaptira fixe ⊕an ekster la akwe [O peixe capturado “baraktan” fora d’agua].
barb-e : barba (de homem) ♦ barbir-e : barbeiro (profissional) ♦ | → frizistine. barel-e : barril ♦ | ⊕e da vine, da biere, da petrole. bar-i : barrar ; “fazer barreira” ♥ bark-e : barco ♦ | “sur-akwa veturure, pli granda om
boate iw Πpli granda om xipe, movira per veles ow motore”. | → boate, kanue.
basen-e : bacia (de rios) ♦ | La granduga Amazonia basene [A enorme bacia Amazonica].
basket-e : basquetebol ♦ | “sporta lude kwa zelan jeti wo pilke en wo iom alta speziala korbe” | → futbale, voleye, teynese.
baston-e : bastao ♦ basur-e : lixo ♦ | “materiale Ωplu utila, ar kwa onis
forjetan for” | ⊕o reciklade. basur-ej-e : “lugar proprio para se amontoar lixo” ;
“deposito de lixo” ♦ | “granda loke kwem las ⊕istes forjetan granda kwante da ⊕e rikoltira di la urbe”.
basur-ist-e : lixeiro (pessoa cuja profissao eh recolher lixo urbano) ♦ | “home kwo metie xran transporti basure”.
9
basur-uj-e : lixeira (vaso domestico no qual se joga lixo para depois ser recolhido pelo lixeiro) ♦ | “heyma vaze por konteni basure provizorey”.
batal-i : batalhar ♥ batat-e : “batata doce” (legome) ♦ | “tubere du
⊕eyre” | → terpome. bateri-e : bateria (eletrica) ♦ | “elektra rezervice,
oftey rexargeva” | → pile. bat-i : bater ♥ | martel-bate [golpe de martelo] | →
frapi. bav-i : babar ♥ | “salivumi” | La bebe, la hunde ⊕an. bayx-a : baixo(a) ♣ | “Πalta” bazar-e : venda ; loja (em espac’o aberto ou fechado)
♦ | “loke kwem onis vendan certas vares, kwaw nutrajes” | super⊕e ≡ ⊕uge | → foire, butike.
baz-e : base ♦ | → beze. beb-e : bebe ♦ | “jus naskira homa ide”. bebtuk-e : fralda (para bebes) ♦ | “tuke por volvi iw
xirmi bebes”. bedawr-i : lamentar ; lastimar ♥ | → lamenti. bek-e : bico ♦ (pp. birdes) | → boke. bel-a : belo(a) ♣ beletr-e : “literatura artistica” ♦ | “arta literature”. bel-uxm-a : belissimo(a) ♣ bem-a : “bom/boa” ♣ | La ⊕e iw la mave [O bem e o
mal] | → mave. bend-e : fita ♦ | “Πlarja, tre Πdika, longa strie el
ayna materiale” | ⊕e el papere, el xtofe, el metale, el plaste. magneta son-⊕e [en kasetes por ludi muzike] (fita cassete) | → rubande.
benefic-e : beneficio ♦ | ⊕i [beneficiar]. ⊕iji [beneficiar-se]. Las komerzistes ⊕ijen per la redukte du impostes [Os comerciantes se beneficiaram com a reducao dos impostos].
ben-i : abenc’oar ♥ | La patre benen las jofiqles [O pai abencoou os(as) filhos(as)]. La fiqline peten bene al la mama ye kuxiji [A filha pediu bencao ‘a mamae ao deitar-se].
benign-a : benigno(a) ♣ | ⊕a tumore [tumor benigno]. | → maligna.
benk-e : banco (para se sentar) ♦ | → seje, fotele, sofe, banke.
benzin-e : gasolina (brulate, petrolaje) ♦ ber-e : “tipo de fruto cheio de suco, como uvas,
tomates, e contendo geralmente muitas sementes” ♦ | vinbere ≡ yuve [ ≡ uva ].
best-e : bicho ; animal irracional ♦ bet : p.adv. “ate’ mesmo” | Li dawren laboruna bet
pos su deva horare [Ele continuou trabalhando ate’ mesmo depois de seu horario devido] | → nat.
bez-e : base (quimica) ♦ | “hidroksidapa substanze, kwa kombinira kun wo azide naskan wo sale” | → azide.
bezon-i : precisar (necessitar) ♥ Bibli-e : p.n. Biblia bibliotek-e : biblioteca ♦ bicikl-e : bicicleta ♦ | ⊕iste [ciclista].
bier-e : cerveja ♦ | → brande. bikin-e : biquine ♦ | “wina banveste kwa konsistan el
dos nirgrandas piwzes, wo supera iw wo nirsupera” | → mayoe.
bild-e : imagem (figura) ♦ bilet-e : bilhete ♦ | voyaj-⊕e [bilhete de viagem].
kinejo ⊕eje [bilheteria de cinema]. bind-i : encadernar ♥ bing-e : bingo ♦ | “speze du lude, en kwa onis
lotuman nombres, ar kwas onis sercan sur su nombrira karte”.
biolog-(ist)-e : biologo ♦ | “spezialiste pri biologie”. biologi-e : biologia ♦ | “cienze pri las vivas stajes”. bird-e : ave ; passaro ♦ | → pasere. blank-a : branco(a) (cor) ♣ blat-e : barata (insekte) ♦ blind-a : cego(a) ♣ | “Ωkapabla vidi” | → surda,
muta. blok-e : bloco ♦ | “peza, humpiwza mase el Πmola
materiale” | ⊕e el xtone, marmore, ligne. blond-a : loiro(a) ♣ blov-i : soprar ; assoprar ♥ blu-a : azul (kolore) ♣ boat-e : bote ♦ | “sur-akwa Πgranda veturice, movira
per remices ow per Πgranda motore” | motoboate [lancha] | → barke, kanue.
bob-a : bobo(a) ♣ | “intelektey nirlerta” | ⊕ule [pessoa boba]. ⊕uline [mulher boba].
bok-e : boca (kwem stan la lange) ♦boks-e : boxe ♦ | “lukto tipe inter dos luktistes, kwas
uzan gantes iw provan pugnobati wo ar alia, en wo kwadrata kampe limira per xnures, iw sub la kontrole du wo yujiste” | ⊕iste [boxeador].
bol-i : ferver ♥ bombard-i : bombardear (jogar bombas) ♥ bomb-e : bomba ♦ | “forta eksplodaje” | horloj-⊕e
[bombe kwa eksplodan ye definira hore]. bombon-e : bombom ♦ | “fayna eta dolcaje”. bonanz-e : bonanza ♦ | “kalma vetere pos tempeste”. bord-e : borda ; margem ; beirada ♦ (de mar, rio,
vestido, etc) | → rande, marjene. bor-i : perfurar ♥ | “fari true” | trabori [furar de-fora-
a-fora]. bors-e : “bolsa de valores” ♦ bosk-e : bosque ♦ | “bel-aranjira eta arbope en
parke”. botanik-e : botanica ♦ | “cienze pri las plantes”. botanik-ist-e : “especialista em botanica” ♦ bot-e : bota ♦ | “speze du xue kun pli Πpli longa tube
kwa kovran parte du krure” | La fama fabele “La Kate kun Botes”.
botel-e : garrafa ♦ bov-e : boi ♦ | ⊕ine [vaca]. ⊕ope [rebanho de bois e
vacas]. brak-e : brac’o ♦ (membro superior do corpo)branc-e : galho ; brac’o ; ramo (de arvore, de rio, de
telefone) ♦ | arbo ⊕e, rivero ⊕e.
10
brand-e : agua-ardente (cachac’a) (forta alkohola trinkate) ♦ | → biere.
brasik-e : couve (legome) ♦ | “folie du ⊕eyre” | → laktuke.
bred-i : “criar animais” ♥ | “teni iw reprodukti bestes por homo uzade” | ⊕i abeles, fixes, birdes, cevales, kunikles.
brems-e : freio ♦ | “aparate por redukti la rapideze du awtomobe ow du alias maxines” | ⊕i [freiar].
bret-e : prateleira ♦ brev-a : breve ♣ | “non-long-dawra (en la tempe)” |
⊕as feries, ⊕a spektakle, ⊕a plezure, ⊕a vesper-manje. | La kapitane brevey viziten nes [O capitao nos fez uma breve visita]. | → baldey.
brik-e : tijolo ♦ | → tegole, masoni. bril-i : brilhar ♥ briliant-e : brilhante ♦ | “diamante kun aparta tayle”. brink-i : brincar (pp. infanes) ♥ brink-ic-e : brinquedo (pp. infanes) ♦ bronz-e : bronze ♦ (metale el kupre iw stane) | ⊕as
sonorices du vespere. bros-e : escova ♦ | dentobrose [escova-de-dentes]. bru-i : “fazer barulho” ♥ brul-at-e : combustivel ♦ | “substanze kwa
flamijan”. brul-i : queimar-se ♥ | brul-ev-a [queimavel, i.e.
coisa passivel de ser queimada]. brun-a : moreno(a) ♣ brust-e : peito ♦ brut-e : “animal quadrupede domestico, como bois e
cabras” ♦ | “kwar-pieda heyma beste”. buc-i : “abater animais para fins de alimentacao
humana” ♥ | “mortifi bestes por homo nutrade” | ⊕i boves, kokides, kunikles.
bud-e : banca (de jornais e revistas, de frutas e legumes, etc) ♦ | → kioske.
Budhe : p.n.m. Buda | “la fondune du orienta doktrine/religie Budhisme”.
budh-ism-e : budismo ♦ | “orienta doktrine/religie fondira fa Budhe” | → nirvanie.
buked-e : buque (pp. du flores) ♦ bukl-e : cacho (de cabelos) ♦ | → grapole.bulb-e : bulbo (de plantas, de lampada eletrica) ♦ | 1
“organe ordinarey subtera du plante” | ⊕e du ayle, du cepe, du tulipe, du lilie | 2 “simil-forma vitre du elektras lampes” | ⊕e du elektra lampe | → tubere.
bus-e : onibus ♦ | inter-urba ⊕e. buter-e : manteiga ♦ butik-e : loja ; venda (dentro de um certo lugar
fechado) ♦ | “cambre kwem onis vendan certas vares” | apoteke xran wo ⊕e kwem onis vendan medikamentes. En la info-⊕e onis acetan materiale pri komputures. ⊕e kwa vendan brinkices, lernejas materiales, itp | super-⊕e ≡ uga ⊕e kun pluras departamentes kwem onis vendan pluras vares, kwaw vestes, brinkices, elektronikas aparates, itp. | → bazare, loyje, centriloyjope.
buton-e : botao (de roupa; tecla liga/desliga) ♦
Cca : korel. ♣ todo(a) cagren-i : magoar ; ofender ♥ | Xu indiferenze al mu
ame profundey ⊕en me [A indiferenc’a dela ao meu amor me magoou profundamente].
cam : korel. ♠ sempre (pp. tempe) cambr-e : sala ; quarto ; aposento ♦ campan-e : champanha (xawmo-vine) ♦ | tosti per
campane al la felice du nov-joedzijunes [brindar com champanha ‘a felicidade dos recem-casados].
camp-e : campo [pp. lavoura, agricultura] ♦ | verdas ⊕es [verdes campos]. Las sovajas cevales kuran liberey tral vastas campes [Os cavalos selvagens correm livremente atraves dos vastos campos]. kultivi las ⊕es [cultivar os campos]. rizo ⊕e [campo de arroz]. fazeolo ⊕e [campo de feijao]. tritiko ⊕e [campo de trigo]. ⊕eynes [camponeses - moradores e trabalhadores do campo] | → kampe.
capel-e : chapeu ♦ caper-i : caber ♥ | En twa awtomobe ⊕an kwin
persones [No automovel cabem 5 pessoas]. En la skatole ⊕an 12 woves [Na caixa cabem 12 ovos].
capitr-e : capitulo ♦ capov-a : todo-poderoso (pp. Dae) ♣car-e : carro ♦ | → awtomobe. carm-a : encantado(a) ♣ | La carma arbope [A
floresta encantada]. La carma prinze [O principe encantado].
carnir-e : dobradic’a (de portas e janelas) ♦cartol-e : cartola (chapeu) ♦ | “alta cilindra capele,
propra kwam la vire vestan freke”. cas-i : cassar ♥cas-ist-e : cassador ♦ cast-a : casto(a) ♣ | “la state du twi, kwi generaley
evitan seksumi” | ⊕eze xran wo bela virte. ⊕a edzine | → virga.
cay : korel. ♠ “por todos os motivos” (pp. kawze)ce : korel. ♦ tudo ced-i : ceder ♥ | “fleksiji, Ωplu elteni” | ⊕i al pli
granda forte, al las petuges. cef-e : chefe ♦ | “speze du direktune”. cek-e : cheque (bancario) (pp. mone) ♦cel-e : 1 celula (de um corpo vivo) ♦ | 2 cela [quarto]
♦ | 1 “elementa viva parte du vivas organismes” | 2
“cambrete” | 1 la derme xran wo celope kwa tegan la homa korpe [a derme eh um tecido (de celulas) que reveste o corpo humano] | 2 fortika ⊕e por aresti krimules en prizone [cela forte para prender criminosos na prisao] | → zele.
cel-ur-e : “telefone celular” ♦cem : korel. ♠ “em todo lugar” cement-e : cimento (pp. masoni por fari konstruajes)
♦ | → mortere, masoni. cemiz-e : camisa ♦ cend-i : acender (lampada, vela, radio, TV,
computador) ♥ | → xalti.
11
cen-e : corrente ♦ | cenebe [“elo” de corrente]. cenkateni [acorrentar] | → katene.
cent : num. cem (100) centr-e : centro ♦centriloyjop-e : shopping-center ♦ | → loyje,
butike. cenzur-i : censurar ♥ cep-e : cebola (ankey spize iw legome) ♦ | “bulbe du
⊕eyre” | → ayle. cerb-e : cerebro ♦ | ⊕umi [“fazer esforc’o mental”] |
Lis bezonan ⊕umi por solvi twa probleme [Eles precisam de “quebrar-a-cabec’a” para resolver esse problema].
ceriz-e : cereja ♦ | “frukte du ⊕eyre”. cerk-e : caixao (urna mortuaria) ♦ cerp-i : “pegar liquido usando as maos em concha, ou
com algum objeto desse tipo” ♥ cert-a : certo(a) ♣ | → prava. cert-ez-e : certeza ♦ cerv-e : cervo ; veado [animal selvagem] ♦ ces-i : cessar ♥ cetaz-e : cetaceo ♦ | “granda mamule, kwa vivan en
las mares, kwaw la balene”. ceter-ey : “alem disso” ; ademais ♠ ceval-e : cavalo ♦ | ⊕ine [egua]. cey : korel. ♠ “de todas as maneiras” ; “de todos os
modos”. ci : korel. ♦ “todas as pessoas” | → ca, ce. cibernetik-e : cibernetica ♦ [pp. tekno.] ciberspaz-e : ciberespac’o [pp. Internete] ♦ ciel-e : ceu (visivel) ♦ | → kaele. cienz-e : ciencia ♦ | ⊕iste [cientista]. cifer-e : algarismo (pp. matematike) ♦ | “skribsigne
du nombres. Ekz.: arabas (1, 2, 3, 5, 10, ...), romias (I, II, III, V, X, ...)”.
cifer-plat-e : mostrador (de relogios, de medidores eletricos, de balanc’as, etc) ♦.
cif-i : amarrotar ♥ | → tawzi, knedi. cifr-e : codigo secreto (pp. kode) ♦ cigan-e : cigano ♦ | ⊕es xran wo tipe du nomates. cigar-e : charuto ♦cigared-e : cigarro ♦ cign-e : cisne (birde) ♦ cikad-e : cigarra (insekte kwa “kantan” vesperey) ♦ |
La bela iw moralifa legende: “La cikade iw la formike” [A bonita e moralizadora lenda: “A cigarra e a formiga”].
cikatr-e : cicatriz ♦ | “possigne restuna di resanijuna vunde sur la peyle du home, ow beste, ow planto xele”. | Poskirurgia cikatre [Cicatriz pos-cirurgia]. | → xage.
cikoni-e : cegonha (birde) ♦ cilindr-e : cilindro ♦ cindr-es : cinzas ♦ (restaje, ordinarey griz-kolora,
du brulira objekte). cipanz-e : chimpanze’ ♦ (simio spezie) | →
orangutange, mandrile, gorile.
cir-e : cera ♦ (para assoalho ou sapatos) | “xmiraje por poluri iw brilifi las domos plankes ow ledas xues” | → vakse.
cirkaw : prep. “em torno de” cirk-e : circo ♦ | “loke en kwa okazan spektakles kun
akrobates, klawnes, magiistes, itp” | La ⊕e alvenen en nus urbe.
cirkel-e : compasso (instrumento para desenhar circulos) ♦ | “simpla instrumente propra por desegni cirkles surpaperey”.
cirkl-e : circulo (geometria figure) ♦ cirkonferenz-e : circunferencia (geometria figure) ♦
| ⊕o radiuse [raio da circunferencia]. cirkonstanz-es : circunstancias ♦ | Prol aktualas
⊕es, mi deven kanzeli mu voyaje. cirkul-i : circular, i.e. “andar ou fazer mover em
circulo” ♥ | ⊕aze [circulacao] | → cirkle, ronda. cirkwit-e : “circuito eletrico” (pp. elektre) ♦ cit-i : citar ♥ citron-e : limao ♦ | “frukte du ⊕eyre”. civil-a : civil ♣ | civilas lejes [leis civis]. civila rayte
[direito civil]. civila joedzije [casamento “no civil”]. civilizazi-e : civilizacao ♦ | Las indieynas
prekolombeynas civilizazies: Inkae, Mayae, Asteke [As civilizacoes indigenas precolombianas: Incas, Mayas, Astecas].
civil-ul-e : cidadao ♦ | “persone xirmira per las civilas lejes” [pessoa protejida pelas leis civis] | → urbeyne.
cizel-e : cinzel ♦ | “stangete por ⊕i”. cizel-i : cinzelar (lavrar com cinzel) ♥ | ⊕i bronza
statuete. co : korel. genitivo “de todos” (pp. singulare) | En
wo demokratia reqjime, esprimi su persona opinie xran co rayte [Em um regime democratico, esprimir sua opiniao pessoal eh um direito de todos].
cokolad-e : chocolate ♦ | Hariel tre xatan ⊕e. com : korel. pp. kwantes ♠ “toda quantidade” cos : korel. genitivo “de todos” (pp. plurale) | Las
fayrosoldates zorgen savi cos vives [Os bombeiros cuidaram de salvar as vidas de todas as pessoas].
coy : korel. pp. direkte ♠ “em todas as direcoes” ; “para todas as direcoes”.
Dda : prep. para indicar quantidade | Kwom litres da
benzine vi bezonan? [Quantos litros de gasolina voce precisa?].
dadiv-e : presente ; dadiva ♦ | → donate. Da-e : Deus ♦ | “Dae xran la kreune du universe”. damaj-i : prejudicar ♥ | “kawzi difekte ow materia
ow morala perde al ii/ie”. dam-e : dama ♦ | “nobela sinyorine”. dam-es : damas (jogo) ♦ | “lude por dos persones,
kwa disvolvijan sur wo kwadrata tabule simila al twa du xak-lude”.
danjer-e : perigo ♦ dank-i : agradecer ♥ | Danka, Maystre! [Obrigado,
Mestre!].
12
danz-i : danc’ar ♥ danz-ist-in-e : danc’arina ♦ dasert-e : sobremesa (apos o almoc’o ou jantar) ♦ |
Xorbete xran wo bemgusta ⊕e [Sorvete eh uma sobremesa gostosa].
dat-e : data (tempo) ♦ | “definira tempe du wo okazaje”.
daten-es : dados (elementos de informacao) ♦ | “elementes du informe” | ⊕banke [banco de dados] [kwem onis gardan, ordiras, multas datenes]. plenifi formulare per ⊕es.
daven-i : adivinhar ♥ | ⊕iste [advinho (pessoa)]. dawr-i : continuar ♥ debat-i : debater ; discutir ; contender ♥ debut-i : estrear ; debutar ♥ dec-a : decente ♣ | Non ⊕an uzi senpermesey la
maxine du ofizeje por privatas aferes. decid-i : decidir ♥ decifr-i : decifrar ♥ | “solvi wo cifraje, wo kodira
mesaje”. dedik-i : dedicar ♥ | ⊕i se fervorey al la labore. dedukt-i : deduzir (pp. filozofie ow matematike) ♥ |
⊕i wo formule | → indukti. defall-i : decair ♥ | “radioaktivas substanzes, kwaw
la radiume, ⊕an al novas pli nirpezas substanzes pos certa karaktera tempe”.
defend-i : defender ♥ | ⊕i io honore. defi-i : desafiar ♥ defil-e : desfile ♦ | “law-viza marxade du pluras ow
bet multas persones ow cares, kwas se prezentan al publike” | modo ⊕e [kwa prezentan novas belas vestes], karnavalo ⊕e [amuza popola feste], militista ⊕e [du soldates iw armices].
defin-i : definir ♥ deflor-i : deflorar [desvirginar uma jovem] ♥ |
“dezvirgi wo yunuline”. | → himene. degel-e : degelo ♦ | “fandije du glazie”. deklam-i : declamar [poesias] ♥ deklar-i : declarar ♥ dekliv-e : declive (rample Πsuproyriuna) ♦ | →
aklive. dekod-i : decodificar ♥ | “solvi wo kodira mesaje” |
→ decifri. dekstr-a : direito(a) ♣ [o contrario de “esquerdo”] |
→ rayte, yusta. delet-i : deletar [pp. computacao] ♥ | ⊕i wo
komputura arkive [deletar um arquivo de computador].
delfen-e : golfinho (maro mamule tre ludema) ♦ delikat-a : delicado(a) ♣ demand-i : perguntar ♥ dement-i : desmentir ♥ | → dezmensogi. demokrat-e : democrata ♦ | “politikiste sekvuna la
doktrine demokratie”. | → demokratie. demokrat-e : democrata ♦ | “politikiste sekvuna la
filozofia doktrine demokratie”. demokrati-e : democracia [pp. politike] ♦ | “certa
moderna tipe du lando regnade”. demon-e : demonio ♦ | “pley mava supernatura staje,
eks-anjele, anjele kwi defallen” (pp. katolika religie) | → diable.
denov-ey : “de novo” ; “novamente” ; “outra vez” ♠ | “ye nova foye” | En la venuna monate mi sercon xe ⊕ey.
dens-a : denso(a) ♣ | plumbe xran wo ⊕a metale. La akwe xran pli ⊕a om la aere.
dent-e : dente ♦| viziti la ⊕iste por trakti las ⊕es. dent-ist-e : dentista ♦ | → okuliste, medike. departament-e : departamento ♦ derivat-e : derivada (pp. matematica) ♦ | →
integrale, limese. deriv-i : derivar ♥ | “raven(if)i di ie alia”. desc-i : descer ♥ | “Πasci”. desegn-e : desenho ♦ | ⊕iste [desenhista]. destin-e : destino ♦ | La ⊕e du voyajunes. detal-e : detalhe ♦ determin-i : determinar ♥ detru-i : destruir ♥ | “perfortey nirkonstrui”. dev-e : dever ♦ | Las joedzes ⊕an ami iw helpi wo ar
alia [Os conjuges devem amar e ajudar um ao outro].
devi-i : desviar ♥ | “elrii di la normala direkte”. devot-i : devotar (a um santo) ♥ | “tre respekti,
konfidi iw admiri wo sanktule, iw preji al twi” (pp. katolika religie) | Li ⊕an al Sankta Judas Tadee. Xi ⊕an al Sankta Rita du Kasia.
dez : pref. “des” | deziluzii [desiludir], dezmeti [retirar], dezfari [desfazer], dezinfekti [desinfetar].
dezembr-e : dezembro (yar-monate) ♦ dezert-e : deserto [regiao muito arenosa e arida] ♦ |
La ⊕e du Gobi, du Sahare. | → oaze. dezir-i : desejar ♥ dezkont-i : descontar ♥ (pp. comercio) | ⊕e
[desconto]. La firmae kwem mi laboran ⊕en di mu salayre la mon-kwante koresponda al mu dento-traktade ye lu postone [A firma onde trabalho descontou de meu salario o dinheiro correspondente a meu tratamento dentario junto ao posto deles]. La butike konceden al me wo bema ⊕e pro mu granda acetaje [A loja concedeu-me um bom desconto por causa de minha grande compra].
dezmensog-i : desmentir ♥ dezpelu-i : depilar ♥ | dezpelu-az-e [depilacao].
Carmas wines kutimey ⊕an su gambes [Mulheres charmosas costumeiramente depilam suas pernas]. | → razi.
dezprez-i : desprezar ♥ | Non ⊕uy las vortes du sajules. Ye nombras kalkules, kutimey onis devan ⊕i kelkas psokomas ciferes.
dezpropriet-i : desapropriar ♥ | “lawlejey eksifi ii di wo lu posedaje” | La prefekte ⊕en twas domes por pli larjifi la strate.
dezxarg-i : descarregar ♥ | La baterie du awtomobe ⊕ijen pro difekte. La fulmo ⊕e danjeran al su
13
naybareze | → xargi, xarje. di : prep. de (pp. rapunkte) | Xi voyajen di London al
Pariz. Kalkuli di 5 yu 20 | → du. diabl-e : diabo ♦ | “pley mava spirite, eks-anjele,
anjele kwi ribelen kontraw Dae iw tentan la homope” (pp. katolika religie) | → demone.
dialog-i : dialogar [conversar] ♥ | ⊕e [dialogo] | → kunhibli.
diamant-e : diamante (precioza xtone) ♦ diet-e : dieta ♦ | “nutro-maniere, obeuna certas
regules” | vegetara ⊕e, magrifa ⊕e. diferenz-e : diferenc’a ♦ digest-i : digerir ♥ | Las manjates komenzey xran
⊕iras en la boke, posey zis xran pli ⊕iras en la stomake.
dik-a : gordo(a) ♣ | → magra. diktator-e : ditador ♦ | “xtatestre kun absoluta pove”. diktatur-e : ditadura (pp. politike) ♦ dikt-i : ditar ♥ | “elhibli vortes al wo persone, kwi
skriban zes” | pre⊕i ≡ yadiri [predizer]. dimanc-e : domingo (semayn-tage) ♦ dimensi-e : dimensao ♦ dinamik-e : dinamica ♦ | “parte da fisica, da
mecanica, que ocupa-se do movimento e suas causas, das massas dos corpos e das forc’as atuantes sobres eles” | “fake du cienze fizike, du mekanike, kwa okupijan pri la movade iw zu kawzes, pri las korpos mases iw pri las fortes kwas agan sur las korpes”.
diplom-e : diploma ♦ | ⊕e du medike, du enjeniere [diploma de medico, de engenheiro].
direkt-e : direcao ♦ dir-i : dizer ♥ disk-e : disco ♦ disket-e : disquete (pp. computador) ♦ diskord-i : discordar ; “nao estar em acordo” ♥ | →
akordi, konsenti. diskret-a : discreto(a) ♣ diskurs-e : discurso ♦ | “longa hiblade al publike”. diskut-i : discutir ♥ distanz-e : distancia ♦ distr-i : distrair ♥ | ⊕aje [distracao] | → amuza. diurn-e : “o dia completo, com suas 24 horas” ; “o
dia e a noite conjuntamente” ♦ | → tage, nokte. diverj-i : divergir ♥ | Las lenses refraktan la lume ow
konverjey ow diverjey [As lentes refratam a luz ou convergentemente ou divergentemente].
divers-as : diversos(as) ♣ divid-i : dividir ♥ | ⊕uy dosdek psa kwin, iw certey
vi apon kwar [divida vinte por cinco, e certamente voce tera’ quatro]. dividie [operacao matematica “divisao”] | → adizii, multipliki, sumi, subtrahi.
divorc-i : divorciar ♥ | “lawlejey eks-edz-(in)-ij-i” | La Katolika Eklezie non agnoskan la ⊕e.
dizciplin-e : disciplina (regulope) ♦ dizipl-e : discipulo (sekvune) ♦ | Las ⊕es du Jezue,
du Zamenhof, du Pitagore. doktor-e : doutor (titulo)
doktrin-e : doutrina ♦ (pp. religie) | Nis non akordan kun la Spiritisma ⊕e pri reenkarnije.
dokument-e : documento ♦ dolc-a : doce ♣ dolor-e : dor ♦ domaj-e : “alguma perda constrangedora” ♦ | Kwa
domaje!... [Que pena!...]. dom-e : casa ♦ domen-e : “jogo infantil do domino’” ♦ domin-e : dominio ♦ | Las vivas stajes xran wo afere
kwa transzendan la domine du cienze fizike [Os seres vivos sao um assunto que transcede o dominio da ciencia fisica]. Las matematikas funkzies kutiman api ca wo su aparta definira domine [As funcoes matematicas costumam ter cada uma seu dominio proprio definido].
donat-az-e : doacao ; “o ato de dar algo de presente” ♦ | → az, donate, doni.
donat-e : presente ♦ | → dadive, doni. dones-es : “os dons do Espirito Santo” ♦ | “las virtes
iw dadives du Sankta Spirite” | Siv xran las ⊕es du Sankta Spirite: Saje, Inteligenteze, Konsile, Fortikeze, Cienze, Pieze, Dao Time.
don-i : dar ♥ dorm-i : dormir ♥ dorn-e : espinho ♦ dors-e : dorso ; costas ♦ | “Πfrontala homa korpo
parte, di las xultres yu las glutees”. dos : num. “dois” (“2”) | Nis dos devan atesti. dosa
[segundo(a)] | → hum. dowb-e : duvida ♦ | “Πcerteze”. drak-e : dragao (granda fabela beste) ♦ dram-e : drama ♦ | ⊕verkiste [dramaturgo] | Dae
xran la pley supera ⊕verkiste. drap-e : “tecido usado para se fazer vestes” ♦| →
tole, xtofe. drat-e : arame ; fio metalico ♦ | “metala fadene”. drax-ej-e : eira ♦ [area de terra batida, lajeada ou
cimentada, onde se malham, trilham, secam e limpam cereais e legumes]. | → draxi, draxice.
drax-i : “preparar os graos colhidos da lavoura para consumo” ♥ | → draxeje, draxice.
drax-ic-e : “pilao para bater graos” | → draxi, draxeje.
dres-i : adestrar (animais) ♥ | “eduki bestes”. drink-i : beber [pp. bebida alcolica] ♥ | ⊕ate [bebida
alcolica]. ⊕i brande, biere, vine, campane [beber cachac’a, cerveja, vinho, champanhe].
drog-e : droga ♦ | “substanze uzira en kemie iw farmazie” | kurazi per ⊕e [curar por meio de uma droga]. ⊕eje ≡ ⊕o-vendeje [drogaria] | → misdroge.
dron-i : afogar ♥ | “perei per sufokije en akwe” | La kuraja mariste ⊕en en la mare. La petrol-xipe eksploden iw ⊕en | → sinki.
du : prep. de (pp. posedune) | Twa bluze xran du Maria [Essa blusa eh de Maria]. Xi apan wo fote du su edze [Ela tem uma foto do seu marido] | → di.
dukt-e : ducto ; tubo ♦ | “tube propra por kondukti
14
akwe, gaze, sange (en vivas korpes), itp”. dum : prep., konv. “durante” dung-e : emprego (trabalho) ♦ dung-i : empregar ♥ | “lawlejey interkonsenti kun
laboriste por rizevi lu servade kontraw page” | ⊕i laboristes por la biene, por su empreze [empregar trabalhadores para a fazenda, para a sua empresa]. La ⊕ire devan obei la ⊕une [o empregado deve obedecer ao patrao].
dur-a : duro(a) ♣ | “Πmola” | ⊕a xtone, kore, metala piwze. | → mola.
dux-e : ducha (jorro de agua) ♦ | “xpruze du akwe di altey Πaltoy por bani” | → duxice.
dux-ic-e : chuveiro (aparelho para banho que fornece um jorro de agua) ♦ | “aparate kwa liveran akwe por banade, instalira pli altey om la kape du la staruna banune”.
Eeben-e : plano (geometrico) ♦ ebensfer-e : planisferio (pp. geografia) ♦ | “mape
kwa reprezentan la tota Tero surfaze ow la tota ciela volbe sur wo rektangula papera ebene” [mapa que representa a superficie inteira da Terra ou a abobada celeste inteira sobre um plano de papel retangular].
ebri-a : embriagado ♣ | “⊕eze ≡ vulgara state pos trinkade du granda volume du alkoholaje”.
ebur-e : marfim ♦ | “substanze el las dentuges du elefante”.
edif-i : edificar ; construir ♥ | konstruaje, edifaje [construcao, edificacao].
eduk-i : educar ♥ edz-e : marido ♦ | edz-ij-i [casar-se (pp. homem)].
edz-in-ij-i [casar-se (pp. mulher)]. jo-edz-ij-i [casar-se (pp. o par, homem e mulher)]. joedzes [casais, conjuges (homens e esposas)].
edz-in-e : esposa ♦ | edz-in-ij-i [casar-se (pp. mulher)].
efektiv-a : efetivo(a) ♣ | ⊕ifi [efetivar]. efik-a : eficaz ♣ egal : “o sinal de igualdade” (“ = ”) ; “ser igual” ♥ |
dos plus tri egal kwin [dois mais tres eh igual a cinco]. tri way kwar egal dekdos [tres vezes quatro eh igual a doze].
egal-a : igual ♣ egipt-(eyn)-e : “membro do povo do Egito” ♦ Egipt-i-e : p.n. Egito | “lande du egiptes” | Las
Egiptias Piramides [As Piramides do Egito]. eklezi-e : igreja (a congregacao dos fieis) ♦ | Roma
Katolika ⊕e | → prejeje. eko-i : ecoar ♥ | Nur la ⊕e responden al xu jemade. ekolog-(ist)-e : ecologista ; ecologo ♦ ekologi-e : ecologia ♦ | “cienze pri la vivo medie”
[ciencia sobre o “meio ambiente” onde ha’ vida]. ekonomi-e : economia ♦ (sisteme) ekonomik-e : economia ♦ (cienze) ekran-e : ecran ♦ (anteparo sobre o qual se projeta
uma imagem; tela de cinema, de televisor, do monitor de video do computador) | → videe.
eksklud-i : excluir ♥ | vera libereze non ⊕an moralas deves.
ekskurs-e : excursao ♦ ekspand-i : expandir [aumentar de tamanho] ♥ | →
kontrahi. eksplicit-i : explicitar ♥ eksplik-i : explicar ♥ | ⊕e, ⊕aze [explicacao]. La
lernune peten al su instruiste la re⊕aze pril matematika kwestio solve [O aluno pediu ao seu professor a reexplicacao (i.e. que o professor explicasse novamente) sobre a solucao da questao de matematica]. | → klarifi.
eksplod-i : explodir ♥ ekspluat-i : explorar ; abusar ♥ | mines por ⊕i
mineralas ricajes, kwaw awre, arjente, diamantes. xakte por ⊕i nafte. Kelkas revues ⊕an la wina bilde. Mi non ⊕on xu nirforteze [Nao explorarei a fraqueza dela].
eksport-i : exportar ♥ | → importi. ekspozici-e : exposicao ♦ ekster : prep. “do lado de fora” | la ekstera flanke [o
lado de fora]. ekstertereyne [extraterrestre]. eksterm-i : exterminar ♥ | “kompletey detrui”. ekumen-a : ecumenico (pp. religie) ♣ ekvilibr-i : equilibrar ♥ | La klawne ⊕en se sur wo
strecira korde. ekvivalent-a : equivalente ♣ ekwator-e : equador (terrestre) ♦ (pp. geografie) |
“maksima cirkonferenze kwa dividan la Terglobe en dos xawsferes, norda iw suda” | La Tera ⊕e. | → meridiane.
ekwazi-e : equacao (pp. matematike) ♦ ekzamen-i : examinar ♥ ekzat-a : exato(a) ♣ | “rigorey preciza” | ⊕a
responde, ⊕a solve, ⊕a kalkule. ekzempl-e : exemplo ♦ ekzempler-e : exemplar ♦ | → spezimene. ekzerz-i : exercitar ♥ | ⊕i wo postene [exercitar um
cargo, um posto]. ⊕es du matematike [exercicios de matematica].
ekzes-e : excesso ♦ ekzil-i : exilar ♥ ekzist-i : existir ♥ ekzit-i : excitar ♥ | “pli intensey aktivifi” | ⊕i las
nerves, la apetite, la kore, la fayre, sovajas bestes. ekzorz-i : exorcizar ♥ (pp. religie) ekzot-a : exotico(a) ♣ | ⊕a lande, ⊕as flores. el : prep. “que indica movimento de dentro para fora”
| Cerpi akwe el la xakte [Apanhar agua do poc’o]. elacet-i : resgatar ♥ | La soldates ⊕en la kaptire el
las niramikas manes. elcerp-i : esgotar ♥ | La fonte, la xakte ⊕ijen. elefant-e : elefante (granda mamule) ♦ elegant-a : elegante ♣ elekt-i : eleger ; escolher ♥ | ⊕i la nova prezidante
[eleger o novo presidente]. elektr-e : eletricidade ♦
15
elektron-e : eletron ♦ | “fizika partikle kun negativa elektra xarje, kwa komponan la atoma krone” | → pozitrone, protone, newtrone, newtrine.
elektronik-e : eletronica (tekno.) ♦ element-e : elemento ♦ | Las tradizias kwar ⊕es
(aere, fayre, akwe, tere). kemias ⊕es. ⊕as informes. elips-e : elipse ♦ (pp. geometria figure) | →
hiperbole, parabole. elri-i : sair ♥ | → enrii, trarii, transrii. emfaz-i : enfatizar ♥ emozi-e : emocao ♦ emprez-e : empresa ♦ | “yura persone, firmae,
entreprene, kompanie, kwa produktan vares ow serves, law komerza zele” | ⊕e du buses, du transportade, du teksajo prilaborade, du turisme, du awtomobo luade, du man-farajes. Mega-⊕e [giganta kompanie] ; mikro-⊕e [heyma produkteje] ; ⊕estre [mastre du ⊕e] ; ⊕eynes [las asocieynes du ⊕e].
en : prep. em | La xipe navigan en la mare. La milda lune brilan en la ciele.
energi-e : energia ♦ engrenaj-e : engrenagem ♦ (pp. tekno.) | lubriki las
⊕es per olee [lubrificar as engrenagens com oleo]. enigm-e : enigma ♦ enjenier-e : engenheiro ♦ enjenieri-e : engenharia ♦ (pp. tekno.) enri-i : entrar ♥ | → elrii, trarii, transrii. entrepren-e : empreendimento ♦ entuziasm-e : entusiasmo ♦ enu-e : tedio ♦ enxipz-i : “receber dinheiro por uma mercadoria
vendida ou trabalho realizado” ♥ | “rizevi mone pro liverira vare ow serve” | → xipze, raxipzi.
epidemi-e : epidemia ♦ | “infekta Πsane trafuna samtempey iw samlokey multas individues” | → peste.
epilepsi-e : epilepsia (nirsane) ♦ | ⊕ule ≡ home nirsana ye ⊕e.
episkop-e : bispo ♦ erar-i : errar ♥ erekt-a : ereto ; “colocado verticalmente” ♣ | La
home xran wo animale kwa piedrian ⊕ey [O homem eh um animal que caminha eretamente (i.e. na posicao vertical)].
erekzi-e : erecao (pp. du vira penise) ♦ | ⊕ira [ereto] erotik-a : erotico(a) ♣ [pp. seksas aferes] | ⊕as
bildes, szenes, legajes [imagens, cenas, leituras eroticas].
erudici-a : erudito(a) ♣ | La erudicia muzike ampleksan pluras genres kwaw la klasika, la romanza, la baroka, iw alias [A musica erudita abranje varios generos, como o classico, o romantico, o barroco, e outros].
esenz-e : essencia ♦ eskap-i : escapar ♥ | → fuji. esper-e : esperanc’a ♦ esplor-i : explorar ; investigar ♥ | poliza ⊕e
[investigacao policial]. | → peskizi. esprim-i : exprimir ♥ estaji-e : estagio [trabalho (emprego) para
aprendizado] ♦ | “provizora dungeze por lerni certa labore”.
estim-i : estimar ♥ | Pawle, mu estimira amike [Paulo, meu estimado amigo].
esting-i : estingir ♥ | “fari cesi brili, lumi, ardi, itp” | ⊕i la fayre, la kandele, las ardas karbebes.
etaj-e : andar (de uma construcao, de um predio) ♦ | Twa konstruaje apan kwar ⊕es. Twa domture apan dosdek ⊕es. ⊕ope ≡ konstruaje kun pluras ⊕es.
etap-e : etapa ♦ | futbalos parties ofizialey apan dos ⊕es du kwardek kwin minutes ca wo [partidas de futebol tem oficialmente duas etapas de quarenta e cinco minutos cada uma].
etend-i : estender ; distender ♥ | ⊕uy las brakes, la mane. ⊕uy las nirsekas vestes, las toles, las drapes, las tukes, las nirsekas litos kovrices sur la sundrate, por ke zis sekijuy sub la sun-varme. Nejuline kuxan ⊕ira surlitey | → sterni, streci.
etos-e : “atmosfera espiritual de um certo local” ♦ | “spirita atmosfere en wo definira loke”.
ev-a : possivel (de ocorrer) ♣ | “twa, kwa povan okazi, realiji” | Ce xran eva por kwi kredan [Tudo eh possivel para quem cre^]. | → xay, posibla.
evangeli-e : evangelho (pp. religiao) ♦ evangel-ist-e : evangelista (pp. religiao) ♦ | Las
kwar ⊕istes du Nova Testamente xran: Sanktas Marke, Matee, Luke, iw Johane.
event-e : evento ♦ | “suficey grava okazaje”. eventual-a : eventual ♣ evident-a : evidente ♣ evit-i : evitar ♥ evolu-i : evoluir ♥ ewnuk-e : eunuco ♦ | “kastrira vire”. ezept-ey : exceto ♠ | Cas invitires yam alvenen, ⊕ey
Karle [lur, Karle ankorey non alvenen; li xran, dumtempey, wo “⊕e”]. ⊕e [excec’ao].
ezofag-e : esofago ♦
Ffabel-e : fabula (historia inventada, com certa
tradicao) ♦ faden-e : fio ♦ | haros ⊕es [fios de cabelo]. fak-e : secao ; compartimento ♦ fakt-e : fato ♦ faktur-e : fatura (pp. komerze) ♦ fak-ul-e : tecnico ; especialista ♦ | “twi, kwi se
okupan pri wo aparta cienza ow teknika fake” | → spezialiste.
fakultat-e : faculdade ♦ falc-i : “trabalhar com uma foice” ♥ | ⊕ice [foice] |
⊕i la kanope [usar a foice no canavial]. falc-ic-e : foice ♦ fald-i : dobrar ♥ | ⊕i paper-folies [dobrar folhas de
papel], ⊕i metalas lamenes [dobrar laminas metalicas].
16
falk-e : falcao ♦ (ave de rapina) | → agle, vulture, katarte.
fall-i : cair ♥ fals-a : falso(a) ♣ | “Πver-a” | ⊕ifi mone,
dokumentes. fam-a : famoso(a) ♣famili-e : familia ♦ fand-i : fundir ; derreter ♥ | “transrii di la solida al la
likwa state” | → likwizi, solidizi, gazizi. farb-e : tinta (para pintar, nao para escrever) ♦ |
“kolora likwaje utila por xirmi iw belifi mures iw vandes” | → inke.
far-i : fazer ♥ | man-far-aj-e [algo feito com as maos].
farinj-e : faringe (korpo parte) ♦ farinjit-e : faringite (nirsane ye la farinje) ♦ fart-i : “estar neste ou naquele estado de saude” ♥ |
Kwey vi fartan? [Como vai voce?]. fask-e : feixe (de varas, de tubos, etc) ♦ | “ope du
stanges kuniras lawlongey iw flankey ye flankey” | ⊕e du verges, du tubes, du radies.
fast-i : jejuar ♥ | Jezue ⊕en dum kwardek tages iw kwardek noktes en la dezerte.
fatig-i : cansar ; fatigar ♥ fatig-ir-a : cansado(a) ; fatigado(a) ♣ | → latza. fawk-e : “grande boca de animais selvagens” ♦ |
“uga boke” | ⊕e du leone, du serpente. fayl-i : falhar ♥ | La motore vlan ⊕una. La maxine
komenzan ⊕i. fayn-a : fino ; refinado ♣ | fayna awre, teksaje. fayr-e : fogo ♦ fayr-ur-e : fogao (domestico) ♦ | “heyma aparate por
kuiri, oftey provizira per bakuje” ( ≡ kuirure). fayz-e : fase (pp. as “fases” da lua) ♦ | “aspekte kwa
la lune prezentan al la surtera observune, rilatey al zu iluminira faze” | La lune prezentan kwar ⊕es: plena, nirplena, kreskuna, nirkreskuna. La lasero-radie konsistan en wo nirlarja faske du lumas ondes sam-⊕as.
faz-e : face (de uma figura geometrica) ♦ | “vange du geometria figure” | La kube apan ok ebenas ⊕es; la sfere apan nur hum kurba ⊕e | → fayze, vange.
fazeol-e : feijao (herbe) ♦ | “frukte du ⊕eyre” | La mond-fama historie “Johan iw la Fazeoleyre” [A historia mundialmente famosa “Joao e o Pe’-de-Feijao”].
fazil-a : facil ♣ februar-e : fevereiro (yar-monate) ♦ fecond-az-e : fecundacao [pp. biologia] ♦ | “la
renkonte inter las dos seksas celes, maskla iw femala - la wovule iw la spermatozoe - kwa oygeneran wo nova viva staje”.
fecond-i : fecundar (engravidar) [pp. biologia] ♥ | La pluve ⊕en las campes [A chuva fecundou os campos]. La vire ⊕en la wine [O homem fecundou a mulher] | → gravedifi.
fe-e : genio (fabela staje) ♦ | La fee du magia lampe
[O genio da lampada magica]. fek-aj-e : fezes (excrementos) ♦ fek-i : evacuar (fezes) ♥ fel-e : pele (crua de animais) ♦ | “kruda besto peyle
kun las hares” | ⊕e du urse, du bove, du tigre | → lede.
felic-a : feliz ; bem-aventurado(a) ♣ | “⊕as xran las puras kores, poys zis vidon Dae” [“Felizes sao os coracoes puros, pois eles verao Deus”]. | → alegra, joya.
fend-e : fenda ♦ | → true. fenestr-e : janela ♦ ferdek-e : conves [de navio] ♦ | → pruhe, pobe. fer-e : ferro (dura metale) ♦ feri-es : ferias (tempo livre) ♦ ferment-e : fermento ♦ | “nirmulte da ⊕e ⊕an la
tota mase”. ferm-i : fechar ♥ | ⊕ice [fecho, tranca] | La zipe xran
wo moderna tipe du vesto ⊕ice [O ziper eh um tipo moderno de fecho para roupas] | → abri.
fervor-e : fervor ♦ fer-voy-e : estrada-de-ferro (pp. traynes) ♦ fest-e : festa ♦ fianc-e : noivo ♦ | ⊕ine [noiva]. oy⊕iji [noivar,
tornar-se noivo(a)]. fiask-e : fiasco ; fracasso ♦ | “nirsukzese” fibr-e : fibra ♦ | optika fibre [fibra optica]. fidel-a : fiel ♣ (ekz. entre amigos, entre marido e
mulher) | ⊕a edze, ⊕a edzine, ⊕a serviste, ⊕a diziple | → parfidi, fidi, loyala.
fid-i : “ser fiel” (em sentido religioso) ♥ | ⊕uy al la Sinyor Jezue Kriste, iw vi xron savira, vi iw vu heyme.
fier-a : orgulhoso(a) ♣ | “Πhumila” | → soberba. fig-e : figo ♦ | “frukte du ⊕eyre”. figur-e : figura ♦ fiks-a : fixo(a) ♣ fikzi-e : ficcao ♦ | “Ωreala, arbitrey kreira rakonte” |
cienza ⊕e , ⊕a historie . film-e : filme ♦ filozofi-e : filosofia ♦ filtr-i : filtrar ♥ | ⊕i akwe por trinkade. final-a : final ♣ | → iniziala. fin-e : fim ♦ | La alfa iw la omega, la komenze iw la
fine [O alfa e o omega, o principio e o fim]. fingr-e : dedo (das maos, dos pes) ♦ fiql-e : filho ♦ fiql-in-e : filha ♦ firm-a : firme (solido, inabalavel) ♣ firma-e : firma (empresa) (komerza entreprene) ♦ |
→ empreze. firmament-e : firmamento ♦ | “la ciela volbe” | La
stelplena ⊕e. fix-e : peixe ♦ | → pexi. fizik-e : fisica (cienze) ♦ fiziologi-e : fisiologia (pp. medicina) ♦ | →
17
anatomie. flag-e : bandeira ♦ flakon-e : garrafinha (para produtos quimicos ou
medicamentos) (botelete) ♦. flam-e : chama ♦ | ⊕ate [material inflamavel]. flank-e : lado (de um objeto concreto) ♦ | Sange iw
akwe dil flanke du Kriste [Sangue e agua do lado de Cristo]. | → latere.
flar-az-e : “o ato de cheirar ou o sentido do olfato” ♦ | “la akte flari ow la flaro-sense”.
flar-i : cheirar ♥ | “perzepti odore”. flav-a : amarelo(a) ♣ (kolore)fleg-i : cuidar (pp. enfermeiro(a)) ♥ | ⊕i nirsanules
en la hospitale. fleg-ist-in-e : enfermeira ♦ | “kurazisto helpistine en
hospitale”. fleks-i : flexionar ♥ flor-e : flor ♦ flos-i : flutuar (sobre a agua) ♥ | “resti sur la akwa
surfaze, Ωenprofundijuna pro su Πpli granda denseze rilatey al la denseze du akwe” | → glisi, xvebi.
flugel-e : asa (pp. birdes) ♦ | Cas birdes apan ⊕es, bet sar las ⊕es xran etas, iw la birde non flugan. Yen las novas sportistes, kun su “deltas ⊕es”.
flug-i : voar ♥ | Las hirundes, las kolombes, las agles ⊕an. ⊕i per balone | → flugele.
flu-i : fluir ♥ fluks-e : fluxo ♦ | sango ⊕e. flut-e : flauta ♦ | “muzika instrumente, ludira per
blovade” . focen-e : focinho ♦ | “la elstara parte du besta
muzele” | ⊕e du porke, du hunde, du kate | → muzele.
foir-e : feira ♦ | “granda komerza disvenda kunvene, oftey kun distrajes iw okazuna periodey ye definira tempe iw loke”.
fol-a : “maluquinho(a)” (alegrey frenezeta) ♣ | → maluka.
foli-e : folha (pp. vegetales) ♦ | paper-⊕e. fond-i : fundar ♥ font-e : fonte ♦ | akwo ⊕e [fonte de agua]. elektro
⊕e [fonte de eletricidade]. energio ⊕e [fonte de energia]. lumo ⊕e [fonte de luz].
fonu-e : fundo [de um quadro, de uma pintura, de uma imagem] ♦ | → funde, fondi .
for : p.adv. “indica que se vai embora” ♠ | “Rii for en bema hor” [Ir embora em boa hora].
forges-i : esquecer ♥ | → lembri. fork-e : garfo ♦ | → kulere. form-e : forma ♦ formik-e : formiga (insekte laborema) ♦ | La bela iw
moralifa legende: “La cikade iw la formike” [A bonita e moralizadora lenda: “A cigarra e a formiga”].
formular-e : formulario ♦ | “presira dokumente ar kwa onis devan plenifi per datenes”.
formul-e : formula ♦ | matematikas, kemias ⊕es. forn-e : forno [pp. industria] | forn-ug-e [fornalha
industrial, de uzina]. | → bakuje. fornik-i : fornicar ♥ | “⊕aze xran la lawvola seksa
kunije inter vire iw wine kwas non xran joedziras law la religia ow law la civila lejes”. | Law la Katolika Eklezie, ⊕aze xran wo grava peke. | → adulti.
fort-a : forte ♦ | ⊕a home, beste, lume, sone, odore, vente | → fortika, fraka, frajila.
fortik-a : resistente ♣ | ⊕a cene, rete, mure, konstruaje, xranke | → forta, fraka, frajila.
fortik-aj-e : “forte militar” ♦ | “milita konstruaje por defendi”.
fortun-e : fortuna ♦ | 1 “bema sorte ow konkreta rezulte du bema xanze” | 2 “granda ricaje” | Lu ⊕e xran avaylira ye cent miliones da dolares.
fos-i : cavar ♥ | ⊕aje [fosso, i.e. um buraco cavado no chao].
fost-e : poste (de luz, etc) ♦ | “stange vertikaley fiksira surgrundey” | Las ⊕es portan flavas lampes kwas iluminan la strate.
fotel-e : “cadeira de brac’os” ; poltrona ♦ | “brak-seje tre komforta kun remburiras sid-loke iw dorso apoge” | → seje, sofe, benke.
fot-i : fotografar ♥ fotograf-i : fotografar ♥ foy-e : vez (ekz. numa fila) ♦ | → vize, viz-foye,
way. foyn-e : feno ♦ | “herbe sekira, propra por nutri
brutes”. frag-e : morango ♦ | “frukte du ⊕eyre”. fragment-e : fragmento ♦ frajil-a : fragil ♣ | “nirfortika” | → forta, fraka. frak-a : fraco(a) ♣ | “nirforta” | → fortika, frajila. frakzi-e : fracao (pp. matematike) ♦ frap-i : bater ♥ | Las maros ondes ⊕an kontraw las
rokes [As ondas do mar batem contra as rochas] | → bati.
frat-e : irmao ♦ | jo⊕es [irmaos e irma^s]. frat-in-e : irma^ ♦ | karito fratine [irma^ de
caridade]. frawl-a : solteiro(a) ♣ | “kwi nanam edzijen ow
edzinijen”. fraz-e : fras-e [pp. gramatica] ♦ | “Fraze xran ca
diraje kapabla transsendi ia komunike.” | → orazie, periude.
frek-e : fraque ♦ | “tipe du vira ceremonia veste”. fremd-a : estrangeiro(a) ♣ | ⊕ule [pessoa estrangeira,
de outro pai’s, ou um “estranho”, “desconhecido”]. frenez-a : louco(a) ♣ | ⊕ule [pessoa louca, que sofre
das faculdades mentais] | → fola, maluka. frex-a : fresco(a) ♣ | ⊕as fixes. re⊕ate [trinkate por
re⊕i, kwaw citron-suke, Koka Kola, Pepsi Kola]. frid-a : frio(a) ♣ | “Πvarm-a” frid-ur-e : geladeira ♦ | “heyma xranke kwa
konservan nutrates ye Πalta temperature”.
18
friz-i : “maneira especial de se cortar, pentear e tratar cabelos femininos” ♥
friz-ist-in-e : cabeleireira (para mulheres) ♦ | → barbire.
fromaj-e : queijo ♦ | “speze du lakto-derivaje” | Muses tre xatan ⊕e.
frontal-a : frontal ♣ front-e : frente ♦ | ⊕e ye ⊕e [frente a frente]. frost-i : gear ♥frot-i : atritar ♥ | ⊕ade [atrito]. fru-a : cedo ♣ | → tarda. frukt-e : fruto ♦ (cas-spezas) | → fruyte. frunt-e : fronte ; testa ♦ (parte do rosto acima dos
olhos e abaixo do couro cabeludo) | “parte du homa vizaje, super las okules iw sub la kapo-supraje” | La knabe kisen la knabine ye la frunte.
fruyt-e : fruta ♦ | “arbo-frukte” | “Ca ⊕e xran certey wo frukte, sed non ca frukte xran wo ⊕e”. Pomes iw oranjes xran certey ⊕es. Rize, maize iw fazeole xran fruktes, sed non ⊕es. Iw la “tomate”? Tu zi xran ow non xran wo ⊕e? Twa dependan, sar la tomateyre xran ow non xran wo “arbete”!
fuj-i : fugir ♥ | → eskapi. fulm-e : relampago ♦ | “tre brila elektra dezxarge,
inter dos nubes ow inter nube iw la tere, oftey bruuga iw dum pluvade” | → tondre.
fumac-e : fumac’a ♦ | kwem stan ⊕e, stan fayre (proverbe).
fum-i : fumar ♥ | ⊕i cigarede, pipe. fund-e : fundo ♦ | La maro ⊕e [O fundo do mar] | →
fonue, fondi . funel-e : funil ♦ | “konika objekte kun truete ye la
poynta ekstreme, utilizira por faziley verxi likwes eney du boteles ow kontenices kun streyta enrieje”.
funkzi-e : funcao (pp. matematike) ♦ furioz-a : furioso(a) ♣ futbal-e : futebol (populara sporta lude) ♦ | →
voleye, baskete, teynese. futur-e : futuro ♦ | → prezense, pasee. fux-a : “mal feito” ♣ | ⊕aje ≡ misfaraje [algo mal
feito].
Ggalaksi-e : galaxia ♦ | “giganta amase du steles
ligiras per la gravite” | Nus sune trovijan en la Lakto-voye, nus ⊕e.
galop-e : galope ♦ | “pley rapida kur-maniere du cevale” | → trote.
gamb-e : perna ♦ (o membro inferior completo do corpo humano, desde a coxa ate’ o pe’) | “Πsupra homo membre, kwa inkludan femure, krure, iw piede” | → krure.
gang-e : gangue ; quadrilha (de bandidos) ♦ | ⊕eyne [gangster ; bandido-membro de uma quadrilha]. | La terura ⊕e yam rowben ses bankes ji-yarey.
gant-e : luva [pp. maos] ♦ | ⊕es por la vintre, por la kuireje, por la metie.
garanti-e : garantia ♦
gard-i : guardar ♥ | ⊕-anjele [anjo-da-guarda]. garimp-i : garimpar ♥ | “serci awre ow preciozas
xtones en riveres, kribuna la sable du riverlite” | ⊕iste ≡ twi, kwi metiey ⊕adan.
gast-e : hospede ♦ [ ≡ gastire] gast-i : hospedar ♥ gast-un-e : anfitriao ♦ gayn-i : ganhar ♥ gaz-ap-a : “que contem algum gas” ♣ | “twa, kwa
kontenan gaze” | ⊕apa refrexate. gaz-e : gas ♦ | “substanze Ωlikwa iw Ωsolida”. gazet-e : gazeta (publicacao periodica) ♦ gaz-iz-i : gaseificar ♥ | “transmeti al la ⊕a state” |
⊕izi likwes (pp. fizike, kemie) | → gazoza, solidizi, likwizi.
gaz-oz-a : gasoso(a) (isto eh, no estado de gas) ♣ | “la state du wo gaze ow gazo-simila substanze” | akwo vapore xran wo ⊕oza substanze | → gazapa.
gem-e : gema [pedra preciosa lapidada e polida] ♦ | “precioza xtone, taylira iw polurira”.
gemel-e : gemeo ♦ general-a : geral ♣ general-e : general (pp. supera ofizire) ♦ gener-i : gerar ♥ | Abraham ⊕en Izaak; Izaak ⊕en
Jakob; Jakob ⊕en Jehuda iw lu frates... genu-e : joelho (korpo parte) ♦ geograf-(ist)-e : geografo ♦ | “spezialiste pri
geografie”. geografi-e : geografia (cienze) ♦ geolog-(ist)-e : geologo ♦ | “spezialiste pri geologie”. geologi-e : geologia (cienze) ♦ geometr-(ist)-e : geometra ♦ | “spezialiste pri
geometrie”. geometri-e : geometria (cienze) ♦ gerent-(ul)-e : gerente [pp. banco, etc] ♦ gerent-i : gerenciar ; gerir ♥ (pp. negocios, banco) germ-e : germe ♦ gey-e : “gay” ; “individuo homosexual masculino” ♦
| “vire kwi kutimey seksuman kun alia vire” | → lesbe, homnosekseyne, heterosekseyne.
gigant-e : gigante ♦ gimnast-e : ginasta ♦ | “twi, kwi praktikan
gimnastike”. gimnastik-e : ginastica ♦ (arte pri korpa ekzerzade). giraf-e : girafa ♦ (Afrikeyna beste kun tre longa
kole). gir-i : girar ♥ | “turniji” | La planede giran [O planeta
gira] | → rotazie, turni. girokompas-e : girocompasso (bussola giroscopica)
♦ | → giroskope, kompase. giroskop-e : giroscopio ♦ | → kompase,
girokompase. gitar-e : violao ♦ (muzika instrumente) glad-i : “passar roupas a ferro” ♥ | ⊕i vestes, tukes. glad-ic-e : ferro (de passar roupas) ♦ glantal-e : glandula (pp. biologia) ♦ | endokrinas,
ekzokrinas, mixtas ⊕es [glandulas endocrinas,
19
exocrinas, mistas]. glas-e : copo ♦ | “vaze por trinki, el vitre, plaste,
ceramike, itp” | ⊕e da akwe, da lakte, da kafe. glat-a : liso(a) ♣ | ⊕as hares [cabelos lisos] glav-e : gladio [arma munida de lamina cortante;
nao arma-de-fogo] ♦. glazi-e : gelo ♦ glis-i : planar ; “deslizar no ar” ♥ | “gliti en la aere,
profituney las ventes, twey ke onis restan pli longey en la alte” | ⊕ure xran aviete sen-motora | → flosi, xvebi.
glit-i : escorregar ♥ glit-ic-es : patins (para o gelo) ♦ glit-ur-e : treno’ (para o gelo) ♦ glob-e : globo ♦ | La tera ⊕e. glor-e : gloria ♦ | ⊕ifi Jezue, la Savune. glu-i : colar ♥ glute-e : nadega (parte do corpo humano) ♦ | →
puge. glut-i : engolir ♥ | ⊕i pilole. gnom-e : gnomo (Πgranda fee) ♦ golf-e : golfo ♦ | “parte du mare situira en iom larja
entrance en kontinente” | La ⊕e du Mexikie, du Finlande, du Kalifornie. La Persa ⊕e | → xawinsule.
golfi-e : jogo-de-golfe ♦ | La golfie xran wo sporte xatira fa grandas ricules [O jogo-de-golfe eh um esporte apreciado por grandes milionarios]. En twa pakaje stan pilkes iw bastones du golfie [Nessa mochila ha’ bolas e tacos de golfe]. | golfi-ist-e ≡ twi, kwi kutimey ludan golfie ≡ golfi-lud-ist-e [ ≡ jogador de golfe ].
goril-e : gorila (simio spezie) ♦ | → orangutange, mandrile, cipanze.
gorj-e : garganta ♦ graci-(oz)-a : gracioso(a) ♣ | “nirpeza, svelta,
harmonia, delikata, bela, afabla, bem-edukira” | graci(oz)as knabines [meninas graciosas]. → grazie.
grad-e : grau ♦ | ⊕es du temperaturo skale. La cirkle dividijan tradiziey en 360 ⊕es.
grafik-e : grafico ♦ | “kadre kwa montran kwantes per wo reprezenta bilde” | ⊕e pri vendes dum la yare. statistika ⊕e pri trafikos akzidentes. ⊕e du velozite ye la tempe.
gram-e : grama ♦ (unite du mase) grand-a : grande ♣ | → petita. grapol-e : cacho (de frutas) ♦ | banano ⊕e, yuvo ⊕e |
→ bukle. gras-e : gordura ♦ | ⊕oza viande [viande kwa apan
certa kwante da ⊕e]. ⊕e por kuirade. grat-i : arranhar ; raspar ; coc’ar ♥ | Kwem yukan,
twem onis ⊕an [Aonde estiver coc’ando, ai’ no’s coc’amos] (obs: a frase em portugues nao dispoe de dois verbos distintos para “coc’ar” ; a frase em ALFA, pelo contrario, tem dois verbos distintos para “coc’ar” : yuki – quando sentimos a pele “coc’ando”, e grati – quando no’s “coc’amos” a
pele com as unhas). | → yuki, tikli. gratul-i : parabenizar ; felicitar ♥ | Mi deziran ⊕i ve
pro vu diplomije [Quero parabeniza’-lo pela sua diplomacao].
grav-a : importante ♣ graved-a : gravida ♣ [pp. mulher] graved-if-i : engravidar ♥ | La vire ⊕ifen la wine [O
homem engravidou a mulher] | → fecondaze. gravit-e : “a forc’a da gravidade” (pp. fisica) ♦ | La
tera, la suna ⊕e. gravur-i : gravar (desenhos, sons, imagens) ♥ grayn-e : grao ♦ | ⊕eje [deposito de graos]. grazi-e : grac’a ♦ | “helpe di Dae, Ωmeritira” |
Sankta Maria, ⊕oplena [Santa Maria, cheia de grac’a]. Peti ⊕es iw favores al la Sankta Spirite du Dae [Pedir grac’as e favores ao Espirito Santo de Deus]. Pledi wo ⊕e al Dae [Suplicar uma grac’a a Deus]. | → graci(oz)a.
gren-e : graminea ♦ gres-e : capim ♦ | ⊕eje [capinzal]. gril-e : grilo (saltuna insekte) ♦ grimaz-e : “careta” ♦ | ⊕i [fazer “careta”]. grimp-i : escalar (pp. alpinistas) ♥ grimp-ist-e : alpinista ♦ grip-e : gripe ♦ (tipe du vulgara Πsaneze) griz-a : cinzento(a) (kolore) ♣ grot-e : gruta ♦ | “Πvasta kaverne”. grund-e : chao ♦ grup-e : grupo ♦ gum-e : goma ♦ (seiva translucida e viscosa de
alguns vegetais). gust-e : gosto ♦ | bem-⊕as manjates. gust-um-az-e : “o ato de provar alguma comida para
se conhecer o gosto” ou “o sentido do paladar” ♦ | “la akte gustumi ow la gusto-sense”.
gust-um-i : “provar (alguma comida) para se conhecer o gosto” ♥
gut-e : gota ♦ | pluvos ⊕es [gotas de chuva]. gvid-i : guiar ♥ | Tu povan wo blindule ⊕i alia
blindule? [Pode um cego guiar outro cego?].
Hhabil-a : habil ♣ | Li xran tre ⊕a xofore, magiiste,
kuiriste, dentiste, kuraziste, instruiste. hak-i : “golpear cortando com um machado” ♥ |
“tranci per frapaze kun twa-zela akra klinge” | ⊕i arbes | → tondi, tranci.
hak-ic-e : machado ♦ halt-i : parar ♥ | “cesi rii, moviji, agi”. haluzin-e : alucinacao ♦ | “Πvera sensaje, dum Ω
ekzistan ekstera objekte kwa produktan ze”. haos-e : caos ; “completa desordem” ♦ har-e(s) : cabelo(s) ♦ | Xi apan longas, blondas,
glatas ⊕es [Ela tem cabelos longos, loiros, lisos] | → pelue.
harmoni-e : harmonia ♦ harp-e : harpa (muzika instrumente) ♦
20
hast-i : apressar(-se) ♥ | “pli rapidifi su agade, por pli baldey plenumi ie”.
haven-e : porto ; aeroporto ♦ | mar-⊕e [porto maritimo]; flug-⊕e [aeroporto]; river-⊕e [porto fluvial, i.e. ‘as margens de um rio].
hawr-e : aura ♦ | “lume ow energie emisiira fa las vivas korpes, kwaw homes, bestes iw plantes, sed normaley nirfaziley videva” | La Kirliana maxine kapablan fotografi la homa ⊕e [A maquina Kirlian eh capaz de fotografar a aura humana] | → awreole.
hazard-a : casual ; aleatorio ♣ | “Ωantizipeva law koniras lejes”.
hel-a : claro(a) ♣ | Sur la ciele xveban blankas ⊕as nubes [No ceu pairam brancas e claras nuvens]. | → klara, klarifi.
heliant-e : gira-sol (flore) ♦ | “sunflore” | Dumtagey, la ⊕e se klinan direktey al la Sune | → leontode.
helik-e : helice ♦ (genero de moluscos ao qual pertence o caracol) (speze du moluske).
helikopter-e : helicoptero ♦ (flugova veturure) heliz-e : helice ♦ (roda com pas, propria para
propulsionar navios, helicopteros ou avioes) | “rade el padeles por puji aere ow akwe en certas maxines” | ⊕e du submarxipe, du sen-reaktora avie, du helikoptere, du ventolure | → turbine.
help-i : ajudar ♥ herb-e : erva ♦ (tipo de planta nao lenhosa,
geralmente com sementes) | herbeje [campo verdejante].
hero-e : heroi ♦ | ⊕ine [heroina]. heteroseks-eyn-e : “individuo heterosexual,
masculino ou feminino” ♦ | “vire kwi kutimey seksuman kun wine ow wine kwi kutimey seksuman kun vire” | → homnosekseyne, geye, lesbe.
Heva : p.n.f. Eva | “la huma wine kreira fa Dae” | Dae formen Heva el wo ripe ar kwa Li raprenen di Adame | → Adame.
heym-e : lar ♦ | Heyme, dolca heyme. hibl-i : falar ♥ | Hibluy mo pri ve [Fale-me de voce].
Tu vi fluey hiblan ALFA? [Voce fala ALFA fluentemente?].
hidro : ebx. “akwe”. Ekz. hidrogene, hidrokside. | → tele, termo.
hidrogen-e : hidrogenio (kemia elemente) ♦ hidroksid-e : hidroxido (pp. kemie) ♦ himen-e : himen ♦ (pp. wina anatomie) | “peylo
piwze kwa ferman lawpartey la vagino enrieje du virgulines” | → deflori.
hin-e : hino ♦ [pp. muzike]. hiperbol-e : hiperbole ♦ (pp. geometria figure) | →
parabole, elipse. hipodrom-e : hipodromo ♦ | “loke en kwa okazan
vetkurades du cevales”. hipokrit-a : hipocrita ♣ | “nirsincera” | ⊕ule [pessoa
hipocrita]. hipotez-e : hipotese (pp. logike) ♦ hirund-e : andorinha (birdete) ♦ histori-e : historia (real ou ficticia) ♦ | → rakonti.
histor-ist-e : historiador ♦ (pp. pessoa que estuda e relata fatos reais do passado)
hodi-ey : p.adv. hoje ♠ | → rierey, margey. hok-e : cabide ; gancho ; anzol ♦ | ⊕e por pendifi
vestes [cabide para dependurar vestes]; ⊕e por pexi [anzol para pescar].
hom-amas-e : multidao [de pessoas] ♦ | La homamase okupen la plaze por peti yustize [A multidao ocupou a prac’a para pedir justic’a] | → popolamase.
hom-e : homem/mulher ; “o genero humano” ♦ | Dae kreen la home el la tero polve [Deus criou o homem do po’ da terra].
homnoseks-eyn-e : “individuo homosexual, masculino ou feminino” ♦ | “vire kwi kutimey seksuman kun alia vire ow wine kwi kutimey seksuman kun alia wine” | geye xran maskla ⊕eyne; lesbe xran femala ⊕eyne. | → heterosekseyne, geye, lesbe.
hom-op-e : humanidade ♦ | La ⊕ope evoluan nirrapidey [A humanidade evolui lentamente] | → popole.
honest-a : honesto(a) ♣ honor-e : honra ♦ hont-i : envergonhar-se ♥ horar-e : horario ♦| ⊗-tabele [quadro de horarios]. horde-e : cevada ♦ (herbe el kwos graynes onis
faran biere) | “frukte du ⊕eyre”. hor-e : hora (= 60 minutos) ♦ | “tempo intervale
egala al sesdek minutes”. horizontal-a : horizontal ♣ horizont-e : horizonte ♦ horloj-e : relogio ♦ hormon-e : hormonio (pp. medizine) ♦ horor-e : horror ♦ | ⊕-filme. horoskop-e : horoscopo (pp. astrologie) ♦ hospital-e : hospital ♦ hosti-e : hostia (pp. katolika religie) ♦ hotel-e : hotel ♦ huf-e : “casco dos animais ungulados” ♦ huf-ul-e : “animal ungulado, i.e. com casco nas
pontas dos pes” ♦ | → kwarpiedule. hum : num. “um” (“1”) | huma [primeiro], humas
[primeiros], humey [primeiramente], humeze [unidade], humaje [unidade], humiji [unir-se] | → wo, dos.
human-a : humano(a) ♣ | Karite xran la pley nobla ⊕a trayte [Caridade eh o trac’o humano mais nobre].
humid-a : humido(a) ; molhado(a) ♣ | La vetere stan ⊕a [O tempo (o clima) esta’ humido]. torki wo ⊕a drape [torcer um pano molhado].
humil-a : humilde ♣ | “Πsoberba”. humil-ez-e : humildade ♦ | Law la Katolika Eklezie,
⊕eze xran wo virte neprey nezesa al la kristeyne. [Segundo a Igreja Catolica, a humildade eh uma virtude indispensavel ao cristao]. “En la ⊕eze stan la vera grandeze” [“Na humildade esta’ a
21
verdadeira grandeza”] | → soberbe. humor-e : humor (estado de espirito) ♦ | “anima
state du wo persone” | Hodiey xi stan tre bem⊕a. humur-e : humor (espirito comico) ♦ | “komika
spirite” | La ⊕iste ridifen cas awskultunes | → xerzi, ironie.
hund-e : cao ; cachorro ♦
Iic : suf. “para indicar um instrumento simples” (pp.
simplas instrumentes) | tranc-ic-e [faca]; ventol-ic-e [leque] ; kramp-ic-e [grampeador] | → ur.
iceberg-e : “iceberg” ♦ | “glazio monte kwa flosan en la mare apud las teros poluses”.
id : suf. “que indica o descendente, o filhote” | kokide, leonide, xafide.
ideal-a : ideal ♣ ide-e : ideia ♦ ikon-e : icone ♦ | Kliki la mowze sur la ⊕e. ilumin-i : iluminar ♥ | “jeti lume sur ie/ii”. iluzi-e : ilusao ♦ | La ⊕e du sensorganes [A ilusao
dos sentidos (do corpo)] | ⊕i [iludir]. imag-i : imaginar ♥ imit-i : imitar ♥ | ⊕aze [imitacao]. imperi-e : imperio ♦ imperi-estr-e : imperador ♦ implik-i : implicar ♥ (consecutir em...). impliz-i : implicar ♥ (conter em si implicitamente). implod-i : implodir ♥ impon-i : impor ♥ | → trudi. import-i : importar ♥ | → eksporti. impost-e : imposto ♦ improviz-i : improvisar ♥ | “fari provizorey ow tuy
fari sen yaa prepare” | La venkune ⊕en wo diskurse por las spektunes. La knabe ⊕en wo flute per wo piwze du akwo tube.
impuls-e : impulso ♦ (forc’a aplicada que produz movimento)
imun-a : imune ♦ in : suf. “que indica sexo feminino” (pp. femala
sekse) | knabine [menina] , amirine [amada] , servistine [serva] , fiqline [filha] , katine [gata] , bovine [vaca] , cevaline [egua] | → uc.
indeks-e : indice (pp. libres) ♦ indi-eyn-e : indio ♦ | Las Amerikas ⊕eynes | →
nativule. indiferenz-e : indiferenc’a ♦ | Xu ⊕e al mu ame
profundey cagrenen me [A indiferenc’a dela ao meu amor me magoou profundamente].
indik-i : indicar ♥ individu-e : individuo ♦ indukt-i : induzir ♥ (pp. filozofie ow fizike) | →
dedukti. industri-e : industria ♦ | ⊕estre [dono de alguma
industria]. ⊕eyne [trabalhador em alguma industria]. inerzial-a : inercial ♣ [pp. fisica] | inerziala
referenzie [referencial inercial, i.e. nao-acelerado]. Las tri bazas lejes du Mekanike validan en wo
inerziala referenzie [As tres leis basicas da Mecanica sao validas em um referencial inercial].
inerzi-e : inercia ♦ [pp. fisica] | “law la prinziple du inerzie, wo korpe movijuna tendenzan resti movijuna ye konstanta velozite, iw wo korpe ripozuna (t.x. senmova) tendenzan resti ripozuna, yu wo forte kambii zu state du movije ow ripoze”.
infan-e : crianc’a ♦ | ⊕-varteje [creche onde se cuida de crianc’as].
infer-e : inferno ♦ | “regne du la demone” (pp. katolika religie) | → kaele.
inflazi-e : inflacao ♦ | “generala plialtije du prezes” | La ⊕e nirhelpan la ekonomie.
informatik-e : informatica ♦ | “moderna cienze pri dateno traktade per la uzade du komputures”.
inform-i : informar ♥ iniz-i : iniciar ♥ | ⊕une, ⊕ire. inizial-a : inicial ♣ (komenza) | → finala. ink-e : “tinta para escrever, imprimir, ou desenhar” ♦
| “kolora likwaje por skribi, presi, ow desegni” | → farbe.
inklud-i : incluir ♥ | La hotela preze por tranoktade ⊕an la matena kafe [O prec’o do hotel para pernoite inclui o cafe’ da manha^].
inkluziv-ey : inclusive ♠ | Leguy di la paje 10 yu la paje 20, ⊕ey [logo, deve-se ler inclusive as pag. 10 e 20].
inocenz-a : inocente ; puro ; imaculado(a) ♣ | ⊕e [inocencia]. ⊕a knabine [menina inocente]. ⊕ule [pessoa inocente].
insekt-e : inseto ♦ insektizid-e : inseticida ♦ | “substanze utila por
mortifi insektes”. insign-e : distintivo ♦ | La polizeyne montren su ⊕e
ye alveni en la drinkeje [O policial mostrou seu distintivo (suas insignias) ao chegar no bar].
insir-i : inserir ♥ | “enmeti (en)” ; “intermeti (inter)” | ⊕uy la valore “ x = 5 ” en la formule.
insist-i : insistir ♥ inspir-i : inspirar ♥ | ⊕i zorges [inspirar cuidados]. instal-i : instalar ♥ | “meti ie en definira loke, twey
ke zi bemey funkziax” | ⊕i maxine, programe en komputure, elektre en dome. ⊕i fabrike, uzine, biblioteke | → stabli.
instantan-a : instantaneo ♣ | “twa, kwa dawran nur wo instante ow pretijan pley rapidey” | ⊕as fotes [tuy riveliras] , ⊕a manjate [tuy prepareva] , ⊕a morte [en certas akzidentes].
instant-e : instante ♦ | “tempo-punkte ow tre eta momente” | En twa ⊕e la atome rompijen, la bombe eksploden.
instanz-e : instancia (grau de poder juridico) ♦ instig-i : instigar ♥ | “puji ii al certa age per ekzites
ow admones” | ⊕i cevale per vipe, las maristes al ribele, las Πkontentas laboristes al strike. ⊕i ii, por ke li ceduy.
instinkt-e : instinto ♦
22
instru-i : instruir ♥ instrument-e : instrumento ; ferramenta ♦ insul-e : ilha ♦ | La mond-fama historie “La Insule
du Trezore”. integral-e : integral (pp. matematica) ♦ | →
derivate, limese. inteligent-a : inteligente ♣ intens-a : intenso(a) ♣ | ⊕eze [intensidade] intenz-i : intencionar ♥ inter : prep. entre | Inter la kruze iw la spade [Entre a
cruz e a espada]. interced-i : interceder ♥ | “⊕e ≡ peraze” interes-a : interessante ♣ interez-e : juro (financeiro) ♦ | “procenta kwante
super la totale du pruntoprenira mone, ar kwa onis devan pagi al la pruntodonune, krom la di le pruntira mone”.
intern-a : interno(a) ♣ internawt-e : internauta ♦ | “twi, kwi utilizan la
komputuro rete Internete” | Las ⊕es “navigan” en Internete.
Internet-e : Internete ♦ | “monda komputuro rete” | → internawte.
interval-e : intervalo (espacial ou temporal) ♦ | “spaze inter dos punktes, tempe inter dos instantes”.
intervyu-e : entrevista ♦ intest-e : instestino (korpo organe) ♦ intim-a : intimo(a) ♣ | ⊕as sentes, vestes. invers-a : inverso(a) ♣ invit-i : convidar ♥ inzens-e : incenso ♦ inzident-e : incidente ♦ inzit-i : incitar ♥ | “puji ii al Πtrankwila animostate,
twey ke twi aguy violenzey” | ⊕i las nirkontentas laboristes al strike.
ironi-e : ironia ♦ | → xerzi, humure. iw : konv. “e” | Nis, mi iw xi, voyajon margey. A, B,
iw C xran las ekwazios konstantes | → ow. izobar-e : isobaro [pp. kemie] ♦ | “pri atomes du
nirsamas kemias spezies (t.x. kun nirsama protono nombre) sed kwo sume du protones iw newtrones en la nuklee xran egala” | → izotope, izotone.
izol-i : isolar ♥ izoton-e : isotono [pp. kemie] ♦ | “pri atomes du
nirsamas kemias spezies (t.x. kun nirsama protono nombre) sed kun sama newtrono nombre” | → izotope, izobare.
izotop-e : isotopo [pp. kemie] ♦ | “pri atomes du wo sama kemia spezie (t.x. kun la sama protono nombre) sed kun nirsama newtrono nombre” | → izobare, izotone.
Jjaluz-e : ciume ♦jang-e : yang ♦ | “uma das duas forc’as fundamentais
(a masculina) segundo a doutrina do Taoismo” | “wo el inter las dos fundamentas fortes (la maskla) law la doktrine du Taoisme” | → jinge, Taoisme .
januar-e : janeiro (yar-monate) ♦ jarden-e : jardim ♦ jargon-e : jargao ♦ (lingwaje) | La cienza ⊕e [O
jargao cientifico] | → slange. jasp-e : jaspe ♦ (valora xtone)Jave-e : p.n.m. Jave ♦ (pp. Biblie) jawd-e : quinta-feira (semayn-tage) ♦ jem-i : gemer ♥ | La vundire en la awtomobo
akzidente ⊕an pro dolore [O ferido no acidente de automovel geme de dor].
jen-i : incomodar ♥ jentil-a : gentil ♣ | Li xran wo ⊕a vire [Ele eh um
homem gentil]. jet-i : jogar ; lanc’ar ♥ | La jardeno xpruzice ⊕an
akwe sur las plantes cadirektoy [O borrifador do jardim lanc’a agua nas plantas em todas as direcoes].
Jezu-e : p.n.m. Jesus (pp. Biblie) jib-e : “corcova” ♦ (protuberancia disforme nas
costas ou no peito) | La kamele apan hum ow dos ⊕es [O camelo possui uma ou duas corcovas].
jing-e : yin ♦ | “uma das duas forc’as fundamentais (a feminina) segundo a doutrina do Taoismo” | “wo el inter las dos fundamentas fortes (la femala) law la doktrine du Taoisme” | → jange , Taoisme .
jir-i : endossar ♥ (pp. mone, ceke) (transferir a outrem um cheque, um titulo de propriedade, assinando uma declaracao no dorso desse).
joedz-es : “o marido e a sua mulher, acompanhando um ao outro” ♦ | → jopare, jonamorules, jofiances.
joedz-ez-e : casamento [estado civil] ♦ | joedzes [o marido e sua mulher] | → jopare.
joedz-ij-i : casar-se [uniao matrimonial] ♥ jofianc-es : “o noivo e a noiva acompanhando um ao
outro” ♦ | → jopare, jonamorules, joedzes. jog-e : jogo (a dinheiro) ♦ | “lude en kwa onis vetan
multa mone” | Lis vlan ⊕unas kartes. Xi xatan ⊕i en la hipodrome.
jonamor-ul-es : “o namorado e a namorada acompanhando um ao outro” ♦ | → jopare, jofiances, joedzes.
jopar-e : casal ♦ [homem e mulher acompanhando um ao outro, porem nao necessariamente casados oficialmente]. | → jofiances, jonamorules, joedzes.
joy-a : alegre ; feliz ♣ | Mu kore ⊕ijen, kwam xi alvenen [Meu coracao se alegrou, quando ela chegou]. | → alegra, felica.
Jozef : p.n.m. Jose jubile-e : jubileu ; bodas ♦ | “solena datrevene” |
arjenta ⊕e [pos 25 yares]. awra ⊕e [pos 50 yares]. diamanta ⊕e [pos 60 yares]. La ⊕e du yare 2000.
judo-e : judo^ ♦ | “tipe du Japana lukto arte inter dos persones” | ⊕iste [judoca, lutador de judo^] | → yude, yoge.
ju-i : gozar ; usufruir ♥ juli-e : julho (yar-monate) ♦ juni-e : junho (yar-monate) ♦
23
Jupiter-e : p.n. Jupiter (planede) jur-e : juramento ♦ | “promese Πrompenda”. juri-e : jure (do tribunal) ♦ | “la ⊕e devan ekzameni
las prezentiras pruves iw doni su verdikte pri la akuzire ye lu yujaze en la tribunale” | La ⊕e yujen la akuzire kulpoza.
juri-eyn-e : “membro do jure” ♦ | → jurie. jurnal-e : jornal ♦ jurnat-e : jornada ♦ | “penoza voyajade” | La mond-
fama filmo serie : “Stela Jurnate”. jus : p.adv. “que indica que a acao dada pelo verbo
foi executada ha’ pouquissimo tempo” ♠ | Las invitires jus alvenen [Os convidados acabaram de chegar] | → tuy.
just-a : cabal ; “que se ajusta bem” ♣
Kkabl-e : cabo (corda, cabo eletrico) ♦ | elektras
kables. kadr-e : quadro ♦ | Sur la vande pendan wo ⊕e kun
la bilde du wo naytingale. kael-e : ceu (espiritual) ♦ | “la spirita ciele, kwem
lojan las anjeles iw las sanktules kwas yam forpasen di la surtera vive” (pp. katolika religie) | La kaele, la ciela regne, kwem la felice xran plena iw eterna.
kaf-e : cafe’ ♦ | “frukte du ⊕eyre” | trinki ⊕e kun lakte.
kaj-e : gaiola ; cadeia ♦ | ⊕e por birdetes, por sovajas bestes.
kaldron-e : caldeirao ♦ kalendar-e : calendario ♦ kalidoskop-e : caleidoscopio ♦ kaligrafi-e : caligrafia ♦ (la arte beley skribi
permaney). kalik-e : calice ♦ | “fayna trink-vaze kun piede” | ⊕e
da vine, da campane | → pokale. kalkan-e : calcanhar ♦ | La ⊕e du Akiles [O
calcanhar de Aquiles]. kalk-e : “cal virgem” (kemia formule: CaO) ♦ kalkul-i : calcular ; contar ♥ | ⊕uy di 1 yu 10 [conte
de um ate’ dez]. kalkul-ic-e : “instrumento de calculo” ♦ | La abake
iw la kalkulo rektice xran dos nirnovas kalkulices [O abaco e a regua de calculo sao dois velhos instrumentos de calculo] | → kalkulure.
kalkul-ur-e : “calculadora eletronica” ♦ | Mu cienza kalkulure xran tre utila al me [Minha calculadora cientifica eh muito util para mim].
kalk-um-i : “cobrir de cal” ; “caiar” ♥ (ekz. uma parede pichada, para torna-la branca)
kalm-a : calmo(a) ♣ (trankwila) kalor-e : calor ; “energia termica” ♦ | “kalore xran la
flukse du termo-energie, mezurira ekz. per jowles ow kalories”.
kalori-e : caloria ♦ | “fizika energio unite por mezuri la kalore, la flukse du termo-energie” | “hum kalorie xran la kaloro kwante liverenda al hum grame el akwe por plialtifi two temperature law 1 Celsia grade”. | 1 kalorie = 4,18 jowles, proksimey.
kalson-e : calcao ♦ | vira, wina ⊕e. kalumni-i : caluniar ♥ kalv-a : calvo(a) (sen-hara) ♣ kalzi-e : calcio (kemia elemente Ca) ♦ kamarad-e : camarada ♦ kambi-e : cambio [pp. banco, dinheiro] ♦ kambi-i : mudar ; trocar ; substituir ♥ | inter⊕i
[permutar ; trocar uma coisa por outra com alguem] | Pos se rigardi wa la spegule, Monika deciden ⊕i su robe [Depois de se olhar no espelho, Monica decidiu trocar seu vestido]. La vetere vlan ⊕una [O tempo (atmosferico) esta’ mudando] . Petre iw Pawlina inter⊕an leteres inter zes [Pedro e Paulina trocam cartas entre si] | → xanji.
kamel-e : camelo ; dromedario ♦ kamen-e : lareira (domestica) ♦ | Las karbebes
ardan en la ⊕e. ⊕-tube ≡ xamine | → xamine. kamer-e : camara ♦ | “plenfermira, izolira, cambre
ow cele” | gazo-⊕e [para executar com a pena de morte graves criminosos]; aer-⊕e [em pneus de bicicletas e automoveis].
kamion-e : caminhao ♦ | “fortika veturure por transporti pezas xarjes”.
kamizol-e : camisola ♦ | “wina veste por dormi enlitey” | → pijame.
kamp-e : campo ♦ [pp. matematike, fizike] | → campe.
kanal-e : canal ♦ | 1 “artifika akwo-voye” | 2
“televida ⊕e, per kwa onis rizevan la TV-signale”. kanal-iz-i : canalizar ♥ | ⊕izira akwe. kanari-e : canario ♦ (birdete kwa kantan) | La
kanarie trilan joyey [O canario gorjeia alegremente] | → papage.
kancer-e : cancer (doenc’a, pp. medicina) ♦ | → sidae.
kandel-e : vela (que se acende com uma chama) ♦ | cendi ⊕es por pagi wo promese [acender velas para pagar uma promessa] | → vele.
kandel-ej-e : “sala onde se acendem muitas velas” (em igrejas) | “cambre kwem onis brulan multas kandeles” | ♦
kandel-ing-e : castic’al ; candelabro ♦ kan-e : cana [pp. vegetal] ♦ | kaneyre [pe’-de-cana].
kanope [canavial]. suker-kane [cana-de-ac’ucar]. kan-sukere [ac’ucar-de-cana].
kanon-e : canhao ♦ | “paficuge”. kant-i : cantar ♥ kantin-e : cantina ♦ | “nirgranda restorazie, oftey ye
lernejes iw grandas laborejes”. kanu-e : canoa ♦ | “sur-akwa Πgranda veturice,
movira per remices” | La ⊕e liken iw sinken [A canoa vasou e afundou].
kanzel-i : cancelar ♥ | Prol aktualas cirkonstanzes, mi deven ⊕i mu voyaje.
kapabl-a : capaz ♣ | Li xran ⊕a levi 200 kilogrames per su nudas manes [Ele eh capaz de levantar 200 quilos com suas maos nuas].
24
kap-e : cabec’a ♦ kapitan-e : capitao ♦ kapr-e : cabra (macho ou femea) ♦ (barbapa iw
kornapa mamule) | ⊕uce [bode, cabra macho]. ⊕ine [cabra femea].
kapriz-e : capricho ♦ kapsul-e : capsula ♦ kapt-i : captar ; capturar ♥ kar-a : caro(a) ♣ karb-e : carvao (combustivel) ♦ | Las ⊕ebes ardan
en la kamene. kardinal-a : cardeal ♣ | Las ⊕as direktes: norda,
suda, yaxta, wexta. kardioyd-e : cardioide ♦ | “twe, kwa ekstera aspekte
similan al la kore” (pp. geometrie) | → wovoyde. kares-i : acariciar ; “fazer carinho” ♥ karit-e : caridade ♦ | Ekster la ⊕e, non stan save
(proverbe) [Fora da caridade nao ha’ salvacao]. karnaval-e : carnaval (popola feste) ♦ karn-e : carne ♦ | → viande, polpe. karot-e : cenoura (legome) ♦ | “radike du ⊕eyre” |
kunikles tre xatan ⊕es. kart-e : carta (do tipo “carta de baralho”), ou cartao
(de banco, telefone) ♦ | → letere. kas-e : “caixa de dinheiro” ; “caixa bancario” ♦ |
“mon-keste” | banko-⊕e. kaset-e : cassete (fita magnetica) ♦ kaskad-e : cascata ♦ | “natura ow artifika akwofalle
kun pluras xtupes”. kastel-e : castelo ♦ kastor-e : castor ♦ (mamule ronjule) kastr-i : castrar ♥ | “fortranci ow detrui las seksas
organes du bestes, por eviti ke twas reproduktox” | ⊕i cevales, boves, kokes | → ewnuke.
katart-e : urubu (ave que alimenta-se de carnes em decomposicao) ♦ | → agle, falke, vulture.
kat-e : gato ♦ | kat-id-e [filhote de gato]. katen-e : “corrente para prender algo/ alguem” ♦ |
“fortika cene por Πliberi ii/ie” | ⊕i , cen⊕i [acorrentar] | → cene.
kat-id-ri-i : engatinhar [pp. bebes] ♥ | La bebe komenzan katidrii [O bebe comec’a a engatinhar].
Katolik-ism-e : Catolicismo ♦ | “la vera religie fondira fa Jezue Kriste ya cirkaw 2000 yares”.
kavern-e : caverna ♦ kawcuk-e : borracha ♦ | “elasta gume” | botes,
pnewes el ⊕e. kawz-e : causa ♦ kax-i : esconder ♥ kaxtan-e : castanha (nukse) ♦ | “frukte du ⊕eyre” kaxten-a : “da cor castanha” ♣ | Xi apan longas,
glatas, belas ⊕as hares [Ela tem cabelos castanhos, belos, longos, lisos].
kayer-e : caderno ♦ kayt-e : “papagaio de papel (que voa)” ♦ | “brinkice
el papere, tirira per wo longa fadene, kwa flugan per favora vente”.
kaz-e : caso ♦ ke : konv. que | Mi non saben, ke xrax twey [Eu nao
sabia, que seria assim]. kedes-e : quedes ; tenis [sapato de lona]. ♦ kelk-as : alguns/algumas ♣ | → ayn. kelner-e : garc’on ♦ | ⊕ine [garc’onete]. kelvin-e : kelvin [unidade de temperatura] ♦ | La
fizike instruan ke la “zere kelvina” xrax la pley niralta absoluta temperature atingeva [A fisica ensina que o “zero kelvin” seria a mais baixa temperatura absoluta atingivel] | La zera grade kelvina korespondan al cirkaw -273 grades Celsias [O zero grau kelvin corresponde a aproximadamente -273 graus Celsius].
kemi-e : quimica [ciencia] ♦ | “cienze pri las ⊕as elementes”.
kem-ist-e : quimico [especialista] ♦ | “spezialiste pri kemie”.
kern-e : cerne ; nucleo ♦ | “interna centra parte”. kerozen-e : querosene (petrolaje) ♦ kerub-e : querubim (speze du anjele) ♦ kest-e : “estojo em forma de paralelepipedo” ♦ |
tablos tir-⊕es [gavetas da mesa]. kilo : “internacia pref. ≡ 1000”. kilogram-e : quilograma ♦ kilometr-e : quilometro ♦ kimon-e : quimono ♦ (tipa Japana veste) kin-e : cinema (a arte) ♦ | “arte kvazaw teatra, sed
per filmes”. kin-ej-e : cinema (a sala onde se mostra filmes) ♦ |
“speziala cambre propra por onis spekti kinas filmes”.
kinematik-e : cinematica ♦ | “parte da fisica, da mecanica, que estuda os movimentos dos corpos sem considerar as causas desses movimentos ou as forc’as neles envolvidas” | La ⊕e xran la parte du mekanike kwa okupijan pri la spaze iw la tempe rilatiras al la korpo movade, sen konsideri la “mase” du twas korpes ow las “fortes” kwas akzelax ow dezakzelax zes | → mekanike.
kiosk-e : quiosque ♦ | banka ⊕e [quiosque bancario, de onde se pode retirar dinheiro; banco 24 horas]. jurnala iw revua ⊕e [quiosque, banca de jornais e revistas].
kiras-e : armadura ♦ | “defenda arma veste, metala ow leda, kwa xirman la bruste iw la dorse”. | → xilde, xirmi.
kirurgi-e : cirurgia [pp. medicina] ♦ | ⊕-iste [medico-cirurgiao]. pos⊕a cikatre [cicatriz pos-cirurgica]. ⊕a teknike [tecnica cirurgica].
kis-e : beijo ♦ | ⊕i [beijar]. Sar xi ⊕ox me, mi nanam forgesox twa ⊕e [Se ela me beijasse, eu nunca esqueceria esse beijo].
klak-i : estalar ♥ (produzir um “estalo”, t.x. um ruido seco e breve) | “awdifi seka nirlonga sone per rapida kruda move du ie kontraw alie” | ⊕i las fingres, la lange, las dentes, la vipe.
klar-a : claro(a) ♣ | Forpasen la pluve, iw la tage
25
⊕ijen [A chuva passou e o dia clareou]. | → hela. klar-if-i : exclarecer ; explicar ♥ | Komplezey ⊕ifuy
al me kwey vi troven la seqne [Por favor exclarec’a-me como voce encontrou a senha]. | → ekspliki.
klas-e : classe ♦ | lernuna ⊕e [classe de alunos ; classe escolar]. besto, insekto ⊕e [classe de animais, de insetos].
klav-e : tecla ♦ | ⊕ope du skrib-maxine, du komputure [teclado de maquina de escrever, de computador].
klawn-e : “palhac’o de circo” ♦ (tipe du komika cirka artiste)
kler-a : culto ; instruido ; erudito ♣ | ⊕eze [cultura, erudicao].
klient-e : cliente ♦ | Xi xran wo bema ⊕e du twa butike [poys xi vizitan oftey la butike].
klik-i : clicar ♥ | ⊕i la mowze du komputure [clicar o mouse do computador].
klimaks-e : climax ♦ | “la pley intensa parte du certa okazaje”. | la ⊕e du drame, kwam la murdiste rivelijen wa ci [O climax do drama, quando o assassino se revelou diante de todos].
klimat-e : clima ♦ kling-e : “lamina cortante, isto eh, com uma borda
afiada” ♦ | “plata metala piwze kun wo akra borde propra por tranci” | ⊕e por razi. ⊕e du trancice, por tranci panes.
klin-i : inclinar ♥ klip-e : clipe ♦ | “simpla metala piwzete utila por
kunifi provizorey paper-folies”. klitor-e : clitoris ♦ (pp. wina anatomie) klon-i : clonar ♥ [pp. biologia] | ⊕aze [clonagem (o
ato)] . ⊕aje [clonagem (o resultado)] . ⊕e , ⊕ule [clone (o individuo biologico)].
klopod-i : “dirigir seus atos, suas acoes, de modo a alcanc’ar um certo objetivo” ♥ | Li ⊕an por fondi su empreze [Ele esta trabalhando para fundar sua empresa]. Xi ⊕an por fini su universitata kurse [Ela se esforc’a para terminar seu curso universitario] | → strebi.
klub-e : clube ♦ knab-e : menino ♦ | ⊕ine [menina] kned-i : amassar ♥ | ⊕i pano mase, ⊕i kuko mase |
→ cifi, tawzi. kobr-i : cobrar (dinheiro) ♥ | “postuli mona page pro
donira vare ow serve” | La banke ⊕en di me ok procente du intereze [O banco cobrou de mim oito por cento de juros].
kod-e : codigo ♦ kofr-e : cofre ♦ | “fortika xranke por gardi mone”. koher-a : coerente ♣ | “Ωkontraw-dira, sekvuna wo
sama direkte, logika” (pp. filozofie). koinzid-i : coincidir ♥ | ⊕a [coincidente]. kok-e : galo ♦ (korta, heyma birde) | ⊕uce [galo] (la
maskla birde). ⊕ine [galinha] (la femala birde). kokos-e : coco (fruto do coqueiro) ♦ | “frukte du
⊕eyre”. koks-e : quadril ♦ | “cada uma das duas partes
simetricas do corpo, onde o femur se liga com o tronco” | → lumbe.
kol-e : pescoc’o ♦ koleg-e : colega ♦ kolegi-e : colegio ♦ | ⊕eyne [colegial, i.e. estudante
de algum colegio]. kolekt-i : colecionar ♥ koler-e : colera (anim-state) ♦ kolizi-i : colidir ♥ kolomb-e : pombo(a) (birde) ♦ kolon-e : coluna ; pilar (de edificios) ♦ (pp.
konstruajes) | → kolumne, pilastre. kolor-e : cor (azul, verde, amarelo, etc) ♦ kolumn-e : coluna (de livros, revistas, jornais) ♦
(pp. libres, revues, jurnales) | → kolone. komb-i : pentear (cabelos) ♥ | per ⊕ice onis ⊕an
hares. kombin-i : combinar ♥ kom-e : virgula ♦ komedi-e : comedia ♦ | “komika spektakle” | ⊕iste
[comediante ; humorista]. koment-i : comentar ♥ | ⊕iste [comentarista]. sporta
⊕iste [comentarista esportivo]. komenz-i : comec’ar ♥ komerz-e : comercio ♦ | → negozie, lukre. komerz-i : comercializar ♥ | ⊕i mebles, awtomobes,
apartamentes | → negozii, lukre. komerz-ist-e : comerciante ♦ | → negoziste. komet-e : cometa (pp. astronomia) ♦ | “cielo korpe,
oftey kun longa gazoza voste kwam zi alproksiman al la sune” | La ⊕e du Halley.
komfort-a : confortavel ♣ komik-a : comico(a) ; “que faz rir” ♣ komik-ul-e : comediante (artista) ♦ | “profesiiste
kwa faran komikajes ow komedies” | La klawne xran cirka ⊕ule.
komisi-i : comissionar ♥ | “konfidi al ii ia taske, por ke twi ze plenumon”.
komitat-e : comite^ ♦ kompakt-a : compacto(a) ♣ kompan-e : companheiro ♦ | Vi xran wo bema ⊕e
por mu fiqle. ⊕ine [companheira]. kompani-e : companhia (firma) ♦ | “firmae” | ⊕e du
teksajes. kompar-i : comparar ♥ kompas-e : bussola ♦ | magneta, giroskopa ⊕e | →
giroskope, girokompase. kompat-i : “compadecer(-se) de” ♥ | “Felicas xran
las ⊕emas, poys zis rizevon ⊕e” (Biblie) [“Bem-aventurados sao os misericordiosos, pois eles receberao misericordia” (Biblia)].
kompens-i : compensar ♥ | ⊕i salayras perdes per pli longas feries [compensar perdas salariais com ferias mais longas]. | → rekompenze.
kompetent-a : competente ♣ | “kapabla trafey solvi afere ow plenumi taske ow ofize, pro su suficas kones twarilatas”.
26
kompliment-i : cumprimentar ♥ | → saluti. kompren-i : compreender ♥ komput-i : computar ♥ komput-ur-e : computador ♦ | “elektronika maxine
programeva por fari kalkules, prilabori tekstes, itp”. komun-a : comum ♣ komunik-i : comunicar ♥ komun-um-e : comunidade ♦ konced-i : conceder ♥ kondamn-i : condenar ♥ | Pro twas krimes, la yujiste
kondamnen la akuzire al siv yares da prizone [Por esses crimes, o juiz condenou o acusado a sete anos de prisao].
kondic-e : condicao ♦ konduk-i : conduzir (pessoas, veiculos) ♥ | “venifi ii
kun se al certa loke, direktuna twi law su propra place” | ⊕i las infanes al la lerneje.
kondukt-at-e : “material ou meio apropriado para transportar ou conduzir eletricidade, calor, som, luz, etc” ♦ | La atmosfera aere xran la komuna ⊕ate por la sone kwa atingan nus ovedes [O ar atmosferico eh o condutor comum para o som que alcanc’a nossos ouvidos]. Metales, generaley, xran optimas ⊕ates por varme iw elektre [Metais, em geral, sao otimos condutores de calor e eletricidade]. | → kondukti, konduktice.
kondukt-i : conduzir (pp. eletricidade, calor, som, luz, etc) ♥ | “permesi traflui tra se pru (pp. elektre, varme, sone, lume, itp)” | Ye la fine du yarcente XIX, las fizikistes kredeni pri wo medie, ar kwa lis nomen “etere”, kwa plenifax la tota spaze, iw xrax responza por ⊕i la lume tra la spaze [No final do seculo XIX, os fisicos acreditavam num meio, que eles chamavam de “eter”, que preencheria o espac’o inteiro, e que seria responsavel por conduzir a luz atraves do espac’o] | → konduktate, konduktice.
kondukt-ic-e : “fio ou tubo condutor de eletricidade, calor, agua, gas” ♦ | 1 “fadene propra por ⊕i elektra energie” | 2 “dukte propra por transdoni akwe, gaze, itp, tra longa distanze” | → kondukti, konduktate.
kondut-i : “comportar(-se) de certa maneira” ♥ | “agi law certa maniere en su rilates kun alias homes” | ⊕i bemey, mavey, non-riprocindey. ⊕e [comportamento (pp. pessoas ou animais)].
konekt-i : conectar ♥ (pp. elektras cirkwites) konekt-ic-e : conector ; tomada ♦ konfes-i : confessar ♥ | Hodiey, en la prejeje, ston
vesperey komunuma konfesade [Hoje, na igreja, ao cair da tarde, havera’ confissao comunitaria].
konfid-i : confiar ♥ konfir-i : conferir [checar] ♥ konform-ey : conforme ; “de acordo com” ♠ | La
maxine devan vli uzira ⊕ey al las nezeses iw al las teknikas spezifes [A maquina deve ser usada conforme as necessidades e as especificacoes tecnicas].
kongel-i : congelar ♥ | “glaziifi ow enmeti en tre Πalta temperature (ekz. por konservi kontraw
putrije)” | ⊕i xorbete, viandes, fixes. kongres-e : congresso (grande reuniao) ♦ |
Internacia Yara Kongrese du Esperanto [Congresso Anual Internacional de Esperanto].
kongru-a : congruente ♣ | Kurioza koinzide ke la suno diske ⊕an kun la luno diske kwam observiras di la Tere [Curiosa coincidencia que o disco solar eh congruente com o disco lunar quando observados da Terra].
kon-i : conhecer ♥ konkav-a : concavo(a) ♣ | “kwa prezentan la interna
flanke du kurba linie ow surfaze”. konk-e : concha (Πmola tegaje du moluskes) ♦ | Xi
promenan ye la mar-rande kolektuna belas ⊕es. konker-i : conquistar ♥ konklud-i : concluir ♥ konkret-a : concreto(a) ♣ | “Πabstrakta”. konsent-i : consentir ; concordar ♥ | nir⊕i
[discordar] | → akordi, diskordi. konserv-i : conservar ♥ konsider-i : considerar ; importar-se (com alguem) ♥ konsil-e : conselho ♥ | ⊕i [aconselhar]. konsist-i : consistir ♥ konsol-i : consolar ♥ konstant-a : constante ♣ konstelazi-e : constelacao ♦ | Las zodiakos ⊕es. La
bela iw grava ⊕e Suda Kruze. konstru-i : construir ♥ kontakt-e : contato ♦ kont-e : conta ♦ (calculo comercial das dividas e
creditos de alguem). konten-aj-e : conteudo ♦ | “twe, kwe stan eney du
kontenice” | La ⊕aje du twas boteles xran lakte. Mi non konan la ⊕aje du twas skatoles. Tu vi kapten la ⊕aje du lu tekste?, du lu hiblade?
konten-i : conter ♥ | La botele ⊕an hum litre da lakte. Twas skatoles ⊕an wo sekrete.
konten-ic-e : recipiente ; “aquilo que contem alguma coisa” ♦ | ⊕ices por lakte, benzine, likwa hidrogene.
kontent-a : contente ♣kontrah-i : contrair [reduzir de tamanho] ♥ | ⊕e,
⊕aze [contracao]. | → ekspandi. kontraw : prep. contra kontrawzip-ic-e : anticoncepcional ♦ | “artifika
rimede por eviti la gravedije”. kontrol-i : controlar ♥ | → xeki. kontrovers-a : controverso(a) ♣ | “kwa inspiran
dispute, diskutade, kontrawas opinies”. konveks-a : convexo(a) ♣ | “kwa prezentan la ekstera
flanke du kurba linie ow surfaze”.konven-a : conveniente ♣ konvenzi-e : convencao ♦ | ⊕i [convencionar]. konverj-i : convergir ♥ | Las lenses refraktan la lume
ow konverjey ow diverjey [As lentes refratam a luz ou convergentemente ou divergentemente].
konvers-i : conversar ♥ | Dolcey xran ⊕i kun Hariel
27
en la verande du nus domete [Doce eh conversar com Hariel na varanda de nossa casinha].
konvert-i : converter ♥ konvink-i : convencer ♥ konzept-e : conceito ♦ | “abstrakta iw generala idee”
| ⊕es du fizike, du matematike, du kemie | → nozie. konzern-a : “que concerne (a ...)” ♣ konzi-e : conciencia (perceptiva) ♦ | “mensa perzepte
ow kone pri las eksteras objektes ow faktes” | Li fallugen, sed ankorey xran ⊕a. Mi xran ⊕a pri la graveze du la probleme.
konzienz-e : conciencia (moral) ♦ | “konzie pri moralas aferes” | Mi apan wo trankwila ⊕e, poys mu pasee xran senkulpa.
konzip-i : conceber ♥ (engravidar-se) (pp. gravedije) | → kontrawzipice.
konziz-a : conciso(a) ; laconico(a) ♣ koordinat-e : coordenada [pp. matematica] ♦ |
Kartezias koordinates x, y, z [Coordenadas Cartesianas x, y, z].
koort-e : coorte (os nobres acompanhantes do rei ou imperador) ♦ | “la nobela ope du alkompanunes du suverene (reje, imperiestre)”.
kopi-i : copiar ♥ kopul-i : copular ♥ | “⊕e ≡ seksa kunije inter maskle
iw female” | → seksumi. korb-e : cesto ; balaio ♦ | ⊕e por panes, por fixes.
La ⊕e du balone, kwem onis staran, dum la balone flugan.
kord-e : corda (de instrumentos musicais) ♦ | “fadene uzira en ias muzikas instrumentes” | Las ⊕es du violone, du piane, du gitare, du harpe.
kor-e : coracao ♦ | Mu ⊕e, mi non saban kway, batan felica, kwam mi xe vidan [Meu coracao, nao sei porque, bate feliz, quando eu a vejo] | → veyne, artere, pulme.
korespond-i : corresponder ♥ koridor-e : corredor ♦ korp-e : corpo ♦ | Hariel apan wo ⊕e magra iw
svelta [Hariel tem um corpo magro e esbelto]. korporazi-e : corporacao ♦ | “asocie du sam-
profesiules kwa posedan la rayte du leja persone iw submetan su membres al kolektiva dizcipline” | militista, medizinista, instruista ⊕e. La ⊕e du “fayro-soldates”.
kort-e : quintal ♦ | “sentegmenta spaze en terene apartenuna al wo konstruaje” | kokines xran ⊕o-birdes | → koorte.
kosm-e : cosmo ; universo ♦ | ⊕a [cosmico]. ⊕a radiade [radiacao cosmica]. ⊕a voyaje [viagem cosmica, i.e. atraves do universo]. kosmoxipe [espac’o-nave, para viajar a outros planetas]. kosmostazie [estacao espacial em orbita da Terra, para os astronautas, etc].
kost-i : custar ♥ | Twa bluze kosten kwin dolares [Essa blusa custou cinco dolares].
kostum-e : costume (veste caracteristica) ♦ | → kutime.
kot-e : lama ; barro ♦ | “tere miksira kun akwe”. koton-e : algodao ♦ | “haraje kovruna las semes du
kotoneyre” | kotono volvaje [novelo de algodao] | → lane.
kovert-e : envelope ♦ kov-i : chocar ♥ (pp. birdes) | La anasine ⊕ani siv
woves [A pata esta’ chocando sete ovos]. kovr-i : cobrir ♥ | litos ⊕itoles [cobertores da cama]. kovritol-e : cobertor (pp. cama) ♦ kovrituk-e : lenc’ol (pp. cama) ♦ koz-e : coisa ♦ kran-e : torneira ♦ | La ⊕e xran nirfermira, iw la
akwe elfluan el ze | → valve. krani-e : cranio ♦ krater-e : cratera ♦ | La luno surfaze xran markira
per multas ⊕es [A superficie da lua eh marcada por muitas crateras].
krayon-e : lapis ♦ kred-i : acreditar ♥ kre-i : criar ♥ krem-e : creme ♦ | ⊕oza xorbete. krepusk-e : crepusculo ♦ | “ciela kreskuna lumeze ye
la matenije ow Πkreskuna lumeze ye la vesperije” | → awrore.
kresk-i : crescer ♥ kret-e : giz ♦ (bastonete usado para se escrever
sobre quadros-negros) | “bastonete per kwa onis skriban sur lernejos tabules”.
krev-i : estourar ♥ | pipoke xran ⊕ira maize. Las petolas knabetes ⊕en kelkas festos balones [Os meninos brincalhoes estouraram alguns baloes de festa].
krib-i : peneirar ♥ | ⊕i sable. ⊕ice du garimpiste [peneira de garimpeiro].
kri-i : gritar ; exclamar ♥ | ⊕i pro dolore, ⊕i por peti helpe, ⊕i por alvoki.
krim-e : crime ♦ | “grava kontraw-leja age”. kripl-a : aleijado(a) ; mutilado(a) ♣ | ⊕ule [pessoa
aleijada, mutilada] | → lama. kristal-e : cristal ♦ | faynas ⊕as lenses, pokales,
kalikes. Krist-e : p.n. Cristo (pp. religie) | ⊕eyne [cristao, i.e.
pessoa seguidora do Cristo]. Kristnask-e : Natal ♦ | “Kristeyna religia feste, kwa
rememoran la naskije du Jezue Kriste” | → Noele, Paske.
kritik-i : criticar ♥ krom : prep. “alem de” | Xi xran tre inteligenta, krom
tre bela [Ela eh muito inteligente, alem de muito bonita].
kron-e : coroa ♦ kruc-e : cantaro ; jarro ♦ | “vaze por likwajes, kun
larja ventre, anse, iw beke por verxi” | → kruze. krud-a : cru ; “nao cozido” ; “nao refinado” ♣ | “en
la natura state, Ωkuirira, Ωprilaborira” | ⊕a viande, diamante, terpome, marmore, brulate.
kruel-a : cruel ♣ | ⊕a nirsane, morte [doenc’a, morte
28
cruel]. krur-e : perna (do joelho ate o pe’) ♦ | → gambe. kruz-e : cruz ♦ (religia signe) | ⊕ije, ⊕aje
[cruzamento]. strata, rodovoya ⊕ije [cruzamento de ruas, de rodovias].
kub-e : 1 cubo (figura geometrica) ♦ | 2 dado (de jogar) ♦ | “geometria solide kwa prezentan ses kwadratas ebenas fazes” | jeti ⊕es [por lotumi].
kubut-e : cotovelo ♦ | “artike inter la psobrake iw la wabrake”.
kudr-i : costurar ♥ kugl-e : projetil (de arma de fogo) ♦ | ⊕es du
revolvere [balas do revolver]. Xargi la pafice per ⊕es [carregar a arma com balas]. | → misile, torpede.
kuir-i : cozinhar ♥ kuir-ic-e : panela (de cozinha) ♦ (kuirpote)kuir-ur-e : fogao (de cozinha) ♦ | → fayrure. kuk-e : bolo (comestivel) ♦ kukol-e : cuco (birde) ♦ | ⊕-horloje [relogio de
cuco]. kuler-e : colher ♦ | → forke. kulinar-e : culinaria ♦ | “arte ow cienze pri kuirade
iw preparade du manjates”. kulp-a : culpado(a) ♣ kultiv-i : cultivar ♥ | ter⊕ade [agricultura]. kultur-e : cultura ♦ | → klera. kun : prep. com | Ja twem rian la madre kun su
infanes [La’ vai a mae com suas crianc’as]. kunhibl-i : conversar ♥ | → dialogi. kunikl-e : coelho ♦ | → lepore. kupl-i : acasalar [animais] ; acoplar [engrenagens,
maquinas] ♥ | Hundes iw hundines ⊕ijan senhontey surstratey [Caes e cadelas se acasalam nas ruas sem ter vergonha]. La bieniste intenzan baldey ⊕i su reproduktovas bovines [O fazendeiro tenciona em breve acasalar suas vacas reprodutoras]. La operaziste ⊕en las engrenajes [O operario acoplou as engrenagens]. | → alkopli.
kupon-e : cupom ♦ kupr-e : cobre ♦ (metale prezipey uzira por fari
elektras fadenes). kuraj-a : corajoso(a) ♣ kuraz-at-e : remedio ♦ | La medike rezepten wo
bema ⊕ate por la nirsanule [O medico receitou um bom remedio para o doente].
kuraz-i : curar (em medicina) ♥ (resanifi) kurb-a : curvo(a) ♣ | “Ωrekta ; Ωebena”. kurent-e : “corrente eletrica” ; “corrente de agua” ♦ |
1 “elektra fluade tra wo konduktuna korpe” | 2 “pli intensa iw definira akwa fluade en rivere, mare, ow kwem trovijan granda akwo amase”.
kur-i : correr ♥ kurioz-a : curioso(a) ♣ | 1 “twa, kwa vekan kon-vole”
| 2 “twi, kwi volan koni pri ie/ii”. kurs-e : curso ♦ kurt-a : curto(a) ♣ kurten-e : cortina ♦ | “teksaje ow plektaje uzira ye
fenestres por xirmi kontraw sun-lume, ow en la domo interne por vuali iw ornami cambres, itp”.
kusen-e : almofada ; travesseiro ♦ | kap-⊕e du lite. kutim-e : costume (pratica usual) ♦ | → kostume. kux-i : “estar deitado” ♥ | La tapixe ⊕an sur la
planke [O tapete esta’ deitado sobre o assoalho] | → stari, sidi.
kuz-e : primo (parentesco) ♦ | ⊕ine [prima]. kvankam : konv. embora kvartal-e : bairro ; quarteirao [pp. cidades] ♦ kvartz-e : quartzo (mineral muito comum, SiO
2) ♦
kvazaw : konv. “como se” (por fikzia kompare) | Xi montrijen surpriza, kvazaw xi non sabex [Ela mostrou-se surpresa, como se nao soubesse] | → kwaw.
kviet-a : quieto(a) ♣ kwadrat-e : quadrado ♦ (geometria figure) kwalit-e : qualidade ♦ kwant-e : quantidade ♦ kwarpied-ul-e : (animal) quadrupede ♦ | boves,
cevales, kapres, xran ⊕ules | → hufule. kwaw : konv. por reala kompare | Sinyor, fariju vu
vole, kwaw en la kaele, twaw sur la tere. Kwaw la patre, twaw la fiqle. Mi aman xe kwaw fratine. Mikele signifan: “Kwi kwaw Dae?”. Ias hundes servan kwaw gardistes. Hariel xran bela kwaw roze | → twaw, kvazaw.
kwesti-e : questao ; “assunto em debate, em discussao, que apresenta algum tipo de problema” ♦ | matematika ⊕e [questao matematica]. La ekzamene pri fizike konsistijen el 3 kwesties pri dinamike, 3 kwesties pri elektre, iw 2 kwesties pri kwantika mekanike [O exame (i.e. a prova) de fisica consistiu em 3 questoes sobre dinamica, 3 questoes sobre eletricidade, e 2 questoes sobre mecanica quantica].
Lla(s) : defina art. a(s)/o(s) | La(s) skatole(s) ... [A(s)
caixa(s) ...] | → wo(s). labirint-e : labirinto ♦ laboratori-e : laboratorio ♦ | kemio ⊕e [laboratorio
de quimica]. ⊕e du klinikas analizes [laboratorio de analises clinicas].
labor-e : trabalho ♦ lac-e : lac’o ♦ | rubandos ⊕es [lac’os de fitas] ,
familias ⊕es [lac’os familiares] | → fatigi, laze. laf-e : lava ♦ | “materia fundida e extremamente
quente que se derrama da boca dos vulcoes” | → vulkane.
lag-e : lago ♦ lakt-e : leite ♦ | bovino ⊕e. laktuk-e : alface ♦ (legome) | “folie du ⊕eyre” | →
brasike. lam-a : manco(a) ; coxo ♣ | ⊕ule [pessoa que manca,
que tem dificuldade para andar]. ⊗i, ⊗eti [mancar, caminhar mancando] | → kripla.
lamen-e : lamina ♦ | metalas ⊕es. klinge ≡ trancova ⊕e.
29
lament-i : lamentar ♥ | → bedawri. lamp-e : lampada ♦ lampir-e : vaga-lume ♦ (insekte kun luma organe) lanc-i : lanc’ar ♥ land-e : pai’s ; terra ♦ lan-e : la^ (de carneiros) ♦ | lano volvaje [novelo de
la^] | → kotone. lang-e : lingua ♦ (orgao movel situado no interior da
boca, util para o ato de falar) | “moveva organe situira en la boko kave, kwa helpan la akte hibli” | → lingwe.
lantern-e : lanterna ♦ lanug-e : “plumagem muito delicada, fina e leve, que
cobre o abdomem das aves sob as penas mais grossas” ♦ | kusenes el ⊕e.
lanz-e : lanc’a ♦ (batalice kun longa stange) larinj-e : laringe ♦ (korpo parte) larj-a : largo(a) ♣ | → streyta. larv-e : larva ♦ | rawpe xran papilio ⊕e. las-i : deixar ♥ | for⊕i [abandonar]. last-a : ultimo(a) ♣ later-e : lado (de figura geometrica) ♦ | “flanke du
geometria figure” | La triangule apan tri ⊕es, iw la kwadrate apan kwar ⊕es. | → flanke.
latitud-e : latitude ♦ (pp. geografie) | “distanze superoy ow suboy disdi la Tero ekwatore” | → ekwatore, longitude, meridiane.
latz-a : cansado(a) ; fatigado(a) ♣ | Xi stan ⊕a vixi su dome [Ela esta’ cansada de limpar sua casa] | → fatigira.
lavab-e : pia [de cozinha, de banheiro] ♦ lavang-e : avalanche ♦ | nejo ⊕e [avalanche de
neve]. xtono ⊕e [avanlanche de pedras]. plendo ⊕e [avalanche de reclamacoes].
lav-i : lavar ♥ | ⊕i tolajes [lavar roupas]. ⊕imaxine [maquina de lavar].
law : prep. “de acordo com” ; “segundo” | piedrii law la rivere, law la marrande [caminhar seguindo o curso do rio, seguindo a borda do mar].
lawd-i : elogiar ; louvar ♥ lawt-a : “em voz alta” ; “bem audivel” ♣ | Xi
responden le ⊕avocey. Pli⊕ifi la televidure. lawt-hibl-ic-e : “alto-falante” [de radio, etc] ♦ lazagn-e : lazanha (tipa Itala manjate) ♦ | En la
pitzeje onis kutiman trovi ankey ⊕e por manji | → pitze.
laz-e : lac’o ♦ (pp. kapti grandajn bestojn) | xnura ⊕e por pendifi iw twey mortipuni grandas krimules.
led-e : couro ♦ | “fele sen-harira iw preparira por homa utilizade” | xues, zones el ⊕e.
lef-a : leve ♣ | “⊕pez-a”. legend-e : lenda ♦ | “rakonte pri Πnovas okazajes, en
kwa las historias faktes xran miksiras kun imagiras mirindajes” | indieynas ⊕es. La ⊕e pri Noele | → lejende.
leg-i : ler ♥ legom-e : legume ; hortalic’a ♦ | ⊕-jardene. Brasike,
karote, terpome, pize, laktuke, cepe iw ayle xran bemas ⊕es.
lej-e : lei ♦ lejend-e : legenda ♦ (texto explicativo que
acompanha uma ilustracao, uma gravura, ou as cenas de um filme falado em lingua estrangeira) | → legende.
lek-i : lamber ♥ | “froti la lange sur ie”. lembr-i : lembrar(-se) ♥ | “trovi en la memore” | Ah,
mi ⊕en: mi devan telefoni xo. lens-e : lente ♦ | ⊕es du teleskope, du mikroskope, du
okul-vitres. leon-e : leao ♦ (sovaja beste) | ⊕ide [filhote de leao]. leontod-e : dente-de-leao ♦ (flore) | La knabine
pluken la ⊕e, iw zo bloven, disjetuna aeroy zu semetes | → heliante.
lepor-e : lebre ♦ (mamule ronjule kun longas oreles) | → kunikle.
lern-i : aprender ♥ | ⊕une [aluno, aprendiz]. lert-a : habil ; esperto ♣ lesb-e : lesbica ; “individuo homosexual feminino” ♦
| “wine kwi kutimey seksuman kun alia wine” | → geye, homnosekseyne, heterosekseyne.
leter-e : carta (mensagem) ♦ | → karte, litere. leter-port-ist-e : carteiro ♦ | “funkziiste du poxte
kwa portan surstratey leteres al su respektivas destinirules”.
lev-i : levantar ♥ lezion-i : lecionar ♥ lian-e : cipo’ (de arvore) ♦ liber-a : livre ♣ | ⊕ifi las prizoneynes. liber-ez-e : liberdade ♦ libid-e : libido (o impulso sexual) ♦ libr-e : livro ♦ lift-e : elevador ♦ lig-i : amarrar ; ligar ; conectar ♥ lign-e : madeira ♦ liken-e : liquem ♦ lik-i : vazar ♥ | La lakto sakete truijen, iw la lakte
liken for [O saquinho de leite furou, e o leite vazou para fora]. La kanue liken iw sinken [A canoa vasou e afundou]. likan la kaldrone, la vaze, la tube. La sekrete iey liken [O segredo vazou de algum modo].
likw-e : liquido ♦ | “substanze kwa fluan, Ωsolida iw Ωgaza, sed inter twas states” | varmeta akwe xran certey wo ⊕e.
likw-iz-i : liquidificar ♥ | “transmeti wo korpe ow substanze al la likwa state” | ⊕izi gazes, vitre | → fandi, gazizi, solidizi. |
likw-iz-ur-e : liquidificador ♦ (eletrodomestico) | “tipe du elektra nirgranda kuireja aparate, kwa servan interaliey por fari fruktos sukas miksajes”.
lili-e : lirio (flore) ♦ | “flore du ⊕eyre” | “Rigarduy las ⊕es du campes”.
limak-e : lesma ♦ lim-e : limite ; fronteira ♦ | landos ⊕es [limites,
fronteiras da terra, do pai’s]. rezisto ⊕e [limite de
30
resistencia]. limes-e : limite ♦ (pp. matematica) | → derivate,
integrale. linear-a : linear ♦ (pp. matematike) | ⊕a funkzie, ope
du ⊕as ekwazies. line-e : linha ♦ (pp. konkreta objekte linio-forma) |
telefona ⊕e, lanas ⊕es. lingw-e : lingua ; linguagem ♦ (codigo de
comunicacao por simbolos falados e escritos) | “komuniko kode per signes ow simboles hibliras ow skribiras” | plan⊕e [lingua, linguagem planejada]. ALFA xran nus plan⊕e. | → lange.
lini-e : linha ♦ (pp. geometrie) | → linee. lip-es : labios ♦ | lip-harope [bigode]. list-e : lista ♦ lit-e : leito ; cama ♦ literatur-e : literatura ♦ | “kolekte du skribajes” |
cienza, arta ⊕e | → beletre. liter-e : letra ♦ (do alfabeto) | → letere. litr-e : litro ♦ | “unite du volume por likwes, kwa
valoran hum kuba dekebimetre”. liver-i : liberar ; fornecer ♥ | ⊕i informes, datenes
[liberar, fornecer informacoes, dados]. La xtata loterie yam ⊕en la rezulte du jia semayne [A loteria federal ja’ liberou o resultado desta semana].
log-i : atrair ; seduzir ♥ | ⊕i muse per fromaje, ⊕i knabe per kuke. Sar pekules ves ⊕an, non sekvuy zes. Al⊕a wine en ruja robe.
logik-e : logica ♦ (pp. filozofie). loj-i : morar ♥ lokaliz-i : localizar ♥ | “determini la justa loke,
kwem ie/ii stan situira”. lok-e : lugar ♦ lokomotiv-e : locomotiva ♦ long-a : longo(a) ♣ longitud-e : longitude ♦ (pp. geografie) | “distanze
dekstroy (orientoy) ow nirdekstroy (okzidentoy) disdi la meridiane du Greenwich (kwa pasan apud la Brita urbe Londone) | → meridiane, latitude, ekwatore.
lot-(um)-i : sortear ♥ | “provi la sorte per wo hazarda rimede”.
loteri-e : loteria ♦ | “hazardlude, oftey xtata, en kwa onis lotuman nombres law ia newtrala sisteme, twey ke venkan la lude twi, kwi apan la koresponda kolekte du lotiras nombres”.
lotus-e : lotus ♦ | “flore du ⊕eyre” (akwo plante) loyal-a : leal ♣ | “fidela al la estre, al la reje, al la
regnune” | ⊕as trupes. ⊕a ministre. | → fidela. loyj-e : loja ♦ | “vendeje en fermira spaze, en
cambre” | vestos ⊕es, brinkico ⊕e, informadiko ⊕e, elektro ⊕e. ⊕iste [lojista]. ⊕e ≡ butike | → butike, bazare, centriloyjope.
lubrik-i : lubrificar ♥ | ⊕i engrenajes per olee [lubrificar engrenagens com oleo].
lud-e : jogo (de qualquer tipo) ♦ | ⊕i gitare, piane, violone, flute [tocar violao, piano, violino, flauta] |
→ brinki, joge. lukr-e : lucro ♦ [pp. dinheiro] | “mon-profite ye
komerza agade”. luks-a : luxuoso(a) ♣ | ⊕as foteles [poltronas
luxuosas]. ⊕a barke, xipe, domuge, domture, centriloyjope.
lukt-i : lutar ♥ | ⊕iste [lutador] | boksiste xran wo tipe du ⊕iste [boxeador eh um tipo de lutador].
lul-i : “ninar crianc’as” ♥ | “balanzeti infanete por ke zi endormijuy” | ⊕ice ≡ speziala lite por ⊕i.
lumb-e : “parte inferior das costas, dos dois lados da espinha, entre esta e os quadris” ; lombo ; “regiao lombar” ♦ | → kokse.
lum-e : luz (visivel) ♦ lunc-e : lanche ♦ | “Πlonga iw Πpeza manjade, sen
definira horare”. lund-e : segunda-feira (semayn-tage) ♦ lun-e : lua (astro que orbita a Terra) ♦ | → sune,
stele. lup-e : lobo ♦ (mamule parenza al la vulpe iw al la
hunde). lur : konv. logo ; entao ; portanto | Li pagen, lur li
raytan [Ele pagou, logo ele tem direito]. Sar vi provox mo klarifi, lur mi provox kompreni [Se voce tentasse me explicar, logo eu tentaria compreender]. | → sar.
lur-e : “conclusao logica” ♦ lut-i : soldar [metais] ♥ | lutaje [soldagem concluida]. lutaze [a acao de soldar, soldagem]. lutate, lutaloye [“solda” para efetuar a soldagem]. lutice, lutaparate [ferro para soldar]. luture [maquina ou robo^ que efetua soldagem em serie].
31
Texto gentilmente cedido por Itamar Alves Itxe ([email protected])URL: http://www.alfa.teta.nom.br
www.sti.com.br
32