O traballo de investigación en que se basea esta exposición pretendía,inicialmente, divulgar a obra de parte dos participantes no CaseStudy Houses Program, dirixido por John Entenza nos Ánxeles,como exemplo dun vangardista rigor arquitectónico de grande utilidadepara unha necesaria reflexión en tempo de crise.

En sociedades na situación das nosas podería ser de enorme in-terese coñecer como eles idearon a súa arquitectura desde a pers-pectiva de concretar un novo modo de vida en función das nece-sidades económicas e vitais dos seus cidadáns.

Cales eran as peculiaridades deses usuarios?, cal foi, no seucaso, a relación establecida entre clientes e arquitectos?, ata quepunto influíron neles factores como unha estandarización e unhatecnoloxía, nos que, evidentemente, ha de basearse a futura renovaciónda nosa arquitectura?

O obxectivo da nosa mostra podería ser, polo tanto, facer unhapequena contribución ao desenvolvemento dunha cultura crítica davivenda unifamiliar. Presentar un achegamento a esa vivenda a travésdun conxunto de factores que, unidos, configuran o mundo da ar-quitectura doméstica.

Co estudo do Case Study Houses Program e os seus precedentesestamos, pois, ante un bo motivo para reflexionar sobre as necesidadese oportunidades de cambio que nos presenta a nosa situación.

CALIFORNIADREAMINGUnha fascinante historia da vivenda unifamiliar de baixo custo a través de dez insólitas biografías

Do 30 de marzo ao 4 de xuño de 2017

CHARLES EAMESO deseño –considera Eames– é a combinación adecuada

de materiais co fin de resolver un problema……A casa non debe esixir nada por se mesma, senón axudar

como telón de fondo á vida……Agora atopámonos en condicións de combater o problema

da vivenda a escala integral e global (...) –mantén no seu es-crito– ¿Que é unha casa? Ata agora insistimos en que a casase debe axustar a patróns convencionais. Restrinximos o seuuso como instrumento para vivir ao forzala a integrarse en dis-tintos “estilos”. En realidade, sometemos á casa ao tipo de ca-pricho irreflexivo co que aceptamos a última moda en chapeus…Non pode esperarse que a ciencia funcione dentro da industriase debe facer concesións en termos de minorías políticas, com-promisos co pasado ou prexuízos con respecto ao futuro…

…A miña muller é unha pintora. Unha moi boa pintora...–di– Ao principio adoitabamos axudarnos criticando cousasque, un ou outro, estabamos a facer. Logo, gradualmente, ascousas empezáronse a solapar, e pronto un xa non sabe ondeempeza o un e acababa o outro… Eu podo dicir que estoua facer isto ou isto outro pero en realidade, ela estao facendotanto como eu.

…Ao final todo se conecta…

RAPHAEL SORIANOTras o final da guerra mundial, a cantidade de aceiro,

ata pouco antes reservada á fabricación de armas, comézasea utilizar na construción residencial, substituíndo á tradicionalcasa norteamericana de “balloon frame”. Raphael Soriano uninmigrante chegado de Rodas bastantes anos antes convértese,entón, nun autentico precursor do seu uso.

Ese foi, sen dúbida, o motivo polo que John Entenza de-cidise contar con el para unha sorprendente proposta que ha-bería de romper a secuencia ata entón seguida polo seu pro-grama, xa antes alterada por Rapson ou Eames.

…a CSH#1.950 –proclama Soriano–, caracterizada poloseu deseño en aceiro con eficacia e habitabilidade máximas…é unha casa que podería ser producida en masa a un prezocomparable coas de estruturas de madeira…

CRAIG ELLWOODO espírito da arquitectura –afirma outro inmigrante, Ell-

wood, ao referirse a unha CSH#16 caracterizada polo seualto grao de racionalidade e a súa forte sensibilidade entermos de acabados– é a súa veracidade: a súa claridade elóxica con respecto aos seus materiais e a súa estrutura…

…O obxectivo da arquitectura, despois de todo, é enchera nosa vida de alegría e, por iso, cando a tecnoloxía alcanzaa súa plenitude, en perfecto equilibrio coa función, hai unhatranscendencia na arquitectura.

PIERRE KOENIGUnha casa –opina o novo arquitecto, ao referirse ás súas

primeiras experiencias, deseñando “casas de produción enserie de baixo custo”– debe ser luminosa e espazosa. Posuírtoda a solidez, a durabilidad, a calidez, a beleza e o aforrode custos desexables na vida moderna. E o aceiro faino po-sible(…) Sempre quixen facer casas anónimas para xente anó-nima… casas tan eficientes como os automóbiles…

…Sempre quixen facer casas anónimas para xente anónima–asegura cando o seu CSH#21, coa súa depurada e xeométricacomposición, converteuse, xa, en parte da historia da nosacultura e desde a convicción de que a través da nova tecnoloxíaen experimentación podería mellorar a súa vida.

Logo, cando aínda acaba de dirixir a súa construción,inicia a definición da CSH#22, que el chamará un niño deaguias nos outeiros de Hollywood.

A diferenza entre a CSH#21 e a CSH#22 está, unica-mente, en que, no segundo caso, ao arquitecto non lle pre-ocuparon tanto as posibilidades da prefabricación e o uso demateriais estandarizados, que, sen dúbida, caracterízano, comoa relación entre o espazo arquitectónico por el creado e apaisaxe que o rodea.

A CSH#22, a Stahl House –que constitúe o gran acon-tecemento da arquitectura do seu tempo converténdose nundas iconas da arquitectura residencial do século XX– mantén,a pesar de todo, a súa condición de última experiencia daquelaarquitectura de baixo custo.

Fronte a unha situación como a que agora estamos avivir, a arquitectura só pode ter sentido se realmente solucionaos problemas expostos, achegándonos uns resultados máisxustos e eficientes e optimizando os recursos existentes paralograr máis calidade con menos custo.

Para iso, loxicamente, resulta de incalculable utilidadevolver os nosos ollos a experiencias como as formulaciónscreativas e éticas de Schindler, ou Gregory Ain, aprendendodeles non milagrosas e facilmente reproducibles solucións for-mais senón, como fixeron algúns dos arquitectos participantesno Case Estudy Houses Program (Davidson, Rapson, Eames,Soriano, Ellwood ou Koenig), rigorosas formulacións que noslevan a unha maior vinculación entre as súas propostas e asociedade.

Ese é o posible interese da nosa mensaxe sobre unhaarquitectura como parte da contida en CSHP.

¿Como é posible que hoxe, cando se expón unha sínteseda cultura americana contemporánea, ademais de borrarse apresenza de Gregory Ain -como consecuencia da súa coherenciacoas súas conviccións ideolóxicas- poucos citen a fundamentalpresenza de Rudolph Schindler ou algúns mozos creadorescalifornianos unidos ao redor de John Entenza?

Esa é a razón de que o obxectivo desta proposta paraunha posible reflexión céntrese en só unha parte dos proxectoscontidos no Case Study Houses Program. Naqueles que po-deriamos ver como modernos, austeros e eficientes proxectosque trataron de materializar os ideais do máis inquieto e pro-gresista sector de deseñadores americanos do seu tempo.

Sigamos, polo tanto, aos protagonistas dunha das máisimportantes experiencias arquitectónicas do pasado século.

RUDOLPH SCHINDLERO home do futuro –di Rudoph Schindler despois de cons-

truír a súa “King’s Road House”– non intenta escapar aos ele-mentos. Gobérnaos. A súa casa xa non é un tímido retiro: aterra é agora a súa casa. Os conceptos “confortable” e “aco-lledor” cambiaron de significado… A comodidade da vivendareside no control dos seus espazos, o clima, a luz, o ambien-te… A vivenda moderna deberá ser un marco flexible para unhavida harmoniosa…

…Un dos meus soños –escribe Pauline Gibblig, a súa muller,nunha carta á súa nai– é ter, algún día, a alegría dun bungalow,no bordo do bosque e as montañas e preto dunha cidadechea de xente, aberto, igual que algúns corazóns están abertos,aos amigos de todas as clases e tipos. Quixera que, comolugar de encontro, fose tan democrático que nel se reunisenmillonarios e obreiros, profesores e analfabetos. O máis exu-berante e o máis miserable constantemente xuntos.

RICHARD NEUTRAHabemos de poñer a nosa atención –reflexiona, pouco

máis tarde, Richard Neutra– no importante papel que xoganna arquitectura o clima, a luz, o carácter e un sistema de pro-porcións que non só o axudarán a establecer unha determinadaorde senón que, ademais, lle permitirán racionalizar o uso dosmateriais diminuíndo o custo da obra.

GREGORY AINEu medrei –recorda Ain– sentindo que facer diñeiro era

pecaminoso… …despois da guerra estoupou un boom da construción

en California e eu quería participar naquel proceso de deseñode casas para a gran maioría dos cidadáns. Só quería construírpequenas casiñas…

Tiñamos visto as súas casas modernas nas revistas –explica un dos seus clientes, cooperativista das Avenel Hou-ses– e gustábanos a idea de ter un espazo de vida tantointerior coma exterior. Gustábanos a idea de facer algo realmentemoderno, e gustounos Greg. Era un radical que quería poñeras súas ideas ao servizo da xente común. Esa era, para el, asúa misión.

As Avenel Houses –informa mentres o Comité de Activi-dades Antiamericanas– non son máis ca un diabólico expe-rimento de vida colectiva para un grupo de comunistas.

Bravo! –escribe Ain a Entenza para felicitalo por un dosseus artigos–. Grazas polo teu editorial.

Quizais un perplexo público poida estar filosoficamente,pacientemente e indulxentemente, esperando que o actualaluvión de estridentes estilismos persoais da arquitectura acabe,finalmente por secar. Pero os educadores de arquitectos nondebemos permanecer á marxe. Debemos protestar pola preva-lencia dunha incuestionable glorificación dun nebuloso e irres-ponsable esteticismo…

…Os estudantes poden non entender que a arquitecturaé tanto unha ciencia, unha disciplina, coma unha forma dearte. A grande arquitectura é, ante todo, unha racional e ima-xinativa solución ao problema da creación de espazos nos que

desenvolver a nosa vida. Pode exhibir dramáticas formas es-culturais, pero nunca se presentará unha actitude de servilismono conflito entre a forma e a función… O primeiro acto doarquitecto será tomar o programa que lle propoñen e cambialo.Non para a súa satisfacción pero si para converter a súa pro-posta en auténtica arquitectura…

…As novas xeracións de arquitectos deben entender ur-xentemente que a arquitectura é esencialmente unha experienciasocial. Non é un apropiado lugar para o monopolio de ego-céntricas individualidades que aproveitan calquera encomendacomo vehículo para unha pública demostración dos seus pri-vados virtuosismos…

JOHN ENTENZA. ARTS & ARCHITECTUREA nosa política –di nun dos editoriais de A&A– cando

ninguén dubida, xa, do seu interese por potenciar un compro-miso da arquitectura cos aspectos sociais a ela inherentes-formula non criticar a arquitectura. Simplemente non mostramoso que non nos gusta.

John Entenza, o seu editor, entende que nun momentoen que a calidade de vida do seu contorno debe mellorar,pode presentarse un programa de vivendas, cunha total liber-dade de experimentación que implique unhas dignas condiciónspara os seus habitantes.

O que o home aprendeu sobre si mesmo nos últimoscinco anos –escribe– vai expresarse na forma en que el vaiquerer para o seu futuro aloxamento. Só unha cousa podedeter a realización dese desexo e esa é a tenacidade coa queo home se aferra ás vellas formas, porque aínda no entendeo novo.

Axudalo a alcanzar os seus obxectivos convértese naobrigación de todos os que sendo solidarios coa súa vontadede mellorar a súa calidade de vida controlamos os misteriose a “maxia negra” dos feitos concretos que interveñen naconstrución da “casa”.

CASE STUDY HOUSESAs Case Study Houses –afirma Entenza, desde A&A, ao

presentar un proxecto que propón a un grupo de arquitectoso deseño de pragmáticos modelos de vivendas experimentaisaptas para investigar novas tecnoloxías construtivas ao tempoque serven como reflexión sobre cal debe ser a súa actitudenun tempo de crise como o que están pasando– deben funcionarcomo unha parte integrante do modo de vida dos seus ocu-pantes e serán polo tanto completamente “utilitarias” nunsentido real e moi completo. “Casa” nestes casos quere dicircentro de produción de actividades.

Dado que a maioría das opinións sobre as vivendas daposguerra –considera na súa presentación do programa– nonestá sendo outra cousa que un conxunto de especulacións,ocorréusenos que podería ser unha boa idea baixar á realidade,ou polo menos comezar a cuestionar as distintas actitudesxeneralizadas sobre as nosas necesidades e presentar undebate sobre o que, neste momento, denominamos “vivendasde posguerra”.

Convindo en que o asunto se encontra rodeado por unhascondicións sobre as que poucos de nós non temos ningúncontrol, consideramos a posibilidade de desenvolver un puntode vista colectivo e pensar en como lograriamos chegar a un

fin práctico que podería contribuír humildemente á consolidación,no noso país, dunha nova arquitectura. Con esta finalidade,anunciamos hoxe o proxecto que denominamos como CaseStudy House Program.

A revista comprometeuse a subministrar unha respostana medida en que é posible correlacionar os feitos e apuntarna dirección dun resultado final. Pretendemos, dentro dos límitesmarcados por factores incontrolables, comezar de inmediatoo estudo, planificación, deseño e construción dun conxunto decasas, cada unha pensada para solucionar unha problemáticaconcreta na zona sur de California. Os seus autores, arquitectosde renome nacional, elixidos non só polo seu talento, senónpola súa capacidade de avaliar de maneira realista os problemasda vivenda, encargaranse de tomar unha parcela e crear unhas“boas” condicións de vida para un grupo de familias estadou-nidenses. Eles terán a liberdade de eliir ou rexeitar, en funciónda súa calidade, os produtos que os fabricantes nacionais nosofrecen para as necesidades de cada arquitecto no seu intentode crear vivendas contemporáneas. Somos conscientes de quecoa velocidade dos cambios “contemporáneos” é concibibleque cada arquitecto poida desexar cambiar de idea ou unhaparte da súa idea, mentres o tempo de construción real chegae, neste caso, dentro do razoable, permitirase que o faga. (Porcerto, os responsables desta experiencia foron elixidos, entreoutras cousas, polo razoable dun traballo mantido nun moialto nivel de calidade). Imos tratar de organizar un plan xeralpara o que vai facer falta o uso dun bo sentido, e por isoimos iniciar a resolución do problema tal como o presenta oarquitecto, coa análise do lugar en relación co traballo, ascondicións do barrio e as necesidades de cada familia. Cadacasa será deseñada dentro dun presupuesto determinado, suxeitopor suposto, aos ditados da flutuación de prezos. Un presupostoque será unha parte natural do problema, propoñendo a ne-cesidade de traballar o máis preto posible do mesmo.

Gústame pensar –escribirá anos máis tarde– que esta ar-quitectura residencial, nos últimos años, foi responsable dolúcido camiño tomado polo pensamento dun amplo grupo dearquitectos en termos de arquitectura doméstica.

J. R. DAVIDSONA mellor experiencia para a aprendizaxe da economía de

espazos e a súa coordinación –lembra tras o seu período comodeseñador de interiores para a compañía de transatlánticos“Cunard and White Star”– atopeina no deseño dunhas cabinasde segunda e terceira clase con simples solucións que me levaríana poñer a atención en como solucionar as áreas de almacenaxee estancia características do meu traballo posterior.

RALPH RAPSONCada vez que estou a deseñar un edificio ou un moble

–escribe Ralph Rapson–, a xente vólvese unha parte importantedo meu enfoque xeral. O proceso de deseño non é só unhacuestión de ladrillos e pedras; para min trátase tamén da pre-senza das persoas nun edificio e como espero que o vivan…

Creo que o meu pai fixou un moi alto nivel de excelencia–opina o seu fillo sobre un home ao que describe como con-secuente coas súas conviccións– Creo que será lembrado porter os máis altos niveis de integridade e esa non é unha malarazón pola que ser lembrado…

CHARLES EAMES

PIERRE KOENIG

GREGORY AIN

RUDOLPH SCHINDLER

PIERRE KOENIG

O traballo de investigación en que se basea esta exposición pretendía,inicialmente, divulgar a obra de parte dos participantes no CaseStudy Houses Program, dirixido por John Entenza nos Ánxeles,como exemplo dun vangardista rigor arquitectónico de grande utilidadepara unha necesaria reflexión en tempo de crise.

En sociedades na situación das nosas podería ser de enorme in-terese coñecer como eles idearon a súa arquitectura desde a pers-pectiva de concretar un novo modo de vida en función das nece-sidades económicas e vitais dos seus cidadáns.

Cales eran as peculiaridades deses usuarios?, cal foi, no seucaso, a relación establecida entre clientes e arquitectos?, ata quepunto influíron neles factores como unha estandarización e unhatecnoloxía, nos que, evidentemente, ha de basearse a futura renovaciónda nosa arquitectura?

O obxectivo da nosa mostra podería ser, polo tanto, facer unhapequena contribución ao desenvolvemento dunha cultura crítica davivenda unifamiliar. Presentar un achegamento a esa vivenda a travésdun conxunto de factores que, unidos, configuran o mundo da ar-quitectura doméstica.

Co estudo do Case Study Houses Program e os seus precedentesestamos, pois, ante un bo motivo para reflexionar sobre as necesidadese oportunidades de cambio que nos presenta a nosa situación.

CALIFORNIADREAMINGUnha fascinante historia da vivenda unifamiliar de baixo custo a través de dez insólitas biografías

Do 30 de marzo ao 4 de xuño de 2017

CHARLES EAMESO deseño –considera Eames– é a combinación adecuada

de materiais co fin de resolver un problema……A casa non debe esixir nada por se mesma, senón axudar

como telón de fondo á vida……Agora atopámonos en condicións de combater o problema

da vivenda a escala integral e global (...) –mantén no seu es-crito– ¿Que é unha casa? Ata agora insistimos en que a casase debe axustar a patróns convencionais. Restrinximos o seuuso como instrumento para vivir ao forzala a integrarse en dis-tintos “estilos”. En realidade, sometemos á casa ao tipo de ca-pricho irreflexivo co que aceptamos a última moda en chapeus…Non pode esperarse que a ciencia funcione dentro da industriase debe facer concesións en termos de minorías políticas, com-promisos co pasado ou prexuízos con respecto ao futuro…

…A miña muller é unha pintora. Unha moi boa pintora...–di– Ao principio adoitabamos axudarnos criticando cousasque, un ou outro, estabamos a facer. Logo, gradualmente, ascousas empezáronse a solapar, e pronto un xa non sabe ondeempeza o un e acababa o outro… Eu podo dicir que estoua facer isto ou isto outro pero en realidade, ela estao facendotanto como eu.

…Ao final todo se conecta…

RAPHAEL SORIANOTras o final da guerra mundial, a cantidade de aceiro,

ata pouco antes reservada á fabricación de armas, comézasea utilizar na construción residencial, substituíndo á tradicionalcasa norteamericana de “balloon frame”. Raphael Soriano uninmigrante chegado de Rodas bastantes anos antes convértese,entón, nun autentico precursor do seu uso.

Ese foi, sen dúbida, o motivo polo que John Entenza de-cidise contar con el para unha sorprendente proposta que ha-bería de romper a secuencia ata entón seguida polo seu pro-grama, xa antes alterada por Rapson ou Eames.

…a CSH#1.950 –proclama Soriano–, caracterizada poloseu deseño en aceiro con eficacia e habitabilidade máximas…é unha casa que podería ser producida en masa a un prezocomparable coas de estruturas de madeira…

CRAIG ELLWOODO espírito da arquitectura –afirma outro inmigrante, Ell-

wood, ao referirse a unha CSH#16 caracterizada polo seualto grao de racionalidade e a súa forte sensibilidade entermos de acabados– é a súa veracidade: a súa claridade elóxica con respecto aos seus materiais e a súa estrutura…

…O obxectivo da arquitectura, despois de todo, é enchera nosa vida de alegría e, por iso, cando a tecnoloxía alcanzaa súa plenitude, en perfecto equilibrio coa función, hai unhatranscendencia na arquitectura.

PIERRE KOENIGUnha casa –opina o novo arquitecto, ao referirse ás súas

primeiras experiencias, deseñando “casas de produción enserie de baixo custo”– debe ser luminosa e espazosa. Posuírtoda a solidez, a durabilidad, a calidez, a beleza e o aforrode custos desexables na vida moderna. E o aceiro faino po-sible(…) Sempre quixen facer casas anónimas para xente anó-nima… casas tan eficientes como os automóbiles…

…Sempre quixen facer casas anónimas para xente anónima–asegura cando o seu CSH#21, coa súa depurada e xeométricacomposición, converteuse, xa, en parte da historia da nosacultura e desde a convicción de que a través da nova tecnoloxíaen experimentación podería mellorar a súa vida.

Logo, cando aínda acaba de dirixir a súa construción,inicia a definición da CSH#22, que el chamará un niño deaguias nos outeiros de Hollywood.

A diferenza entre a CSH#21 e a CSH#22 está, unica-mente, en que, no segundo caso, ao arquitecto non lle pre-ocuparon tanto as posibilidades da prefabricación e o uso demateriais estandarizados, que, sen dúbida, caracterízano, comoa relación entre o espazo arquitectónico por el creado e apaisaxe que o rodea.

A CSH#22, a Stahl House –que constitúe o gran acon-tecemento da arquitectura do seu tempo converténdose nundas iconas da arquitectura residencial do século XX– mantén,a pesar de todo, a súa condición de última experiencia daquelaarquitectura de baixo custo.

Fronte a unha situación como a que agora estamos avivir, a arquitectura só pode ter sentido se realmente solucionaos problemas expostos, achegándonos uns resultados máisxustos e eficientes e optimizando os recursos existentes paralograr máis calidade con menos custo.

Para iso, loxicamente, resulta de incalculable utilidadevolver os nosos ollos a experiencias como as formulaciónscreativas e éticas de Schindler, ou Gregory Ain, aprendendodeles non milagrosas e facilmente reproducibles solucións for-mais senón, como fixeron algúns dos arquitectos participantesno Case Estudy Houses Program (Davidson, Rapson, Eames,Soriano, Ellwood ou Koenig), rigorosas formulacións que noslevan a unha maior vinculación entre as súas propostas e asociedade.

Ese é o posible interese da nosa mensaxe sobre unhaarquitectura como parte da contida en CSHP.

¿Como é posible que hoxe, cando se expón unha sínteseda cultura americana contemporánea, ademais de borrarse apresenza de Gregory Ain -como consecuencia da súa coherenciacoas súas conviccións ideolóxicas- poucos citen a fundamentalpresenza de Rudolph Schindler ou algúns mozos creadorescalifornianos unidos ao redor de John Entenza?

Esa é a razón de que o obxectivo desta proposta paraunha posible reflexión céntrese en só unha parte dos proxectoscontidos no Case Study Houses Program. Naqueles que po-deriamos ver como modernos, austeros e eficientes proxectosque trataron de materializar os ideais do máis inquieto e pro-gresista sector de deseñadores americanos do seu tempo.