António Damásio - O Livro da Consciência

49
 O Livro da Consciência A Construção do Cérebro Consciente

Transcript of António Damásio - O Livro da Consciência

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 1/48

 

O Livro da ConsciênciaA Construção do Cérebro Consciente

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 2/48

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 3/48

 

António

DamásioO Livro da ConsciênciaA Construção do Cérebro Consciente

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 4/48

 

Autr: António Damásio

(c) Autr, Círcul d Litrs Tas Dbats, 2010Ris: João Assis Gomes

Capa: ARD‑Cor sobre ilustração de Julião SarmentoPr‑iprss: ARD‑Cor 

Iprss: ?????? 

1.ª di: Stbr d 2010ISBN (Tas Dbats): 978‑989‑644‑120‑3N.º d di (Círcul d Litrs): 7577Dpsit lal:

Rsrads tds s dirits. Ns trs d cdi d Dirit d Autr, prs‑sant pribida a rprdu ttal u parcial dsta bra pr quaisqur is,incluind a tcpia tratant inrtic, s a autria prssa dstitulars ds dirits.

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 5/48

 

Para Hanna

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 6/48

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 7/48

 

«Mha ama é ma oqsa oca;ão s q smos agm a-gm, coas hapas, mbas am-bos, o mm. Só m cohçocomo sfoa.»

Fernando Pessoa,

Livro do Desassossego

«O q ão cosgo cos ão cosgocomp.»

richard Feynman

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 8/48

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 9/48

 

Suri

PArte I

ComeçAR De Novo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15

1 - DeSPeRTAR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17

objctis justicas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20Abrdar prbla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21o u c tstunha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 28Para al d ua intui nanadra . . . . . . . . . . . . . . . . . 29Ua prspctia intrada . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31A strutura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33Antis das idias principais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37

A ida a nt cnscint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46

2 - DA RegULAção DA vIDAAo vALoR BIoLógICo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49

Quand a ralidad ais parc c . . . . . . . . . . . . . . . . . 49vntad natural. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1Ficar i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61

As rins da hstas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63Clulas, raniss ulticlulars sistas articiais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65valr bilic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66valr bilic raniss cpls . . . . . . . . . . . . . . 69

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 10/48

 

10

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

o it ds nsss antpassads rts . . . . . . . . . . . . . . . 71Dsnlr incntis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74Rlacinar a hstas, alr a cnscincia . . . . . . . . . 77

PArte II

o QUe Há No CéReBRo

CAPAz De CRIAR A meNTe? . . . . . . . . . . . . . . . . . 85

3 - FAzeR mAPAS e FAzeR ImAgeNS . . . . . . . . . . . . . . . 87mapas ians . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 87U crt pr dbai da supríci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90mapas nts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95A nurlia da nt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98

os cs da nt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103Nta sbr s clículs suprirs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 110mais prt da cria da nt? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113

4 - o CoRPo em meNTe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117o tpic da nt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117mapar crp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

D crp a crbr . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 125Rprsntar quantidads idaliar qualidads . . . . . . . . . . 127Sntints prirdiais . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130mapar stads crprais siular stads crprais . . . . 131A ri d ua idia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135U crbr qu s prcupa c crp . . . . . . . . . . . . . . 137

5 - emoçõeS e SeNTImeNToS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139

Situar a sntint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 139Dnir sntint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140Dsncadar cutar s . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143o stranh cas d Willia Jas . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147Sntints d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 11/48

 

11

S u M á r i O

C sntis ua ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153A rula das s ds sntints . . . . . . . . . . . . . 155As aridads da . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156Prcrrnd a scala cinal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 159U apart sbr a adira a cpai . . . . . . . . . . . . 160

6 - UmA ARQUITeCTURA PARA A memóRIA . . . . . 165

Alurs, d crt d . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 165A natura ds rists d ria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167Priir as dispsis, dpis s apas . . . . . . . . . . . . . . . . 169A ria uncinant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172U br apart sbr s tips d ria . . . . . . . . . . . . . 175Ua pssíl slu para prbla . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177znas d cnrncia‑dirncia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179

Al ais sbr as nas d cnrncia‑dirncia . . . . 182o dl uncinant . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 186o c nd da prcp d rcrdar . . . . . . . . . . . . 189

PArte II I

eSTAR CoNSCIeNTe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 195

7 - A CoNSCIêNCIA oBSeRvADA . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197Dnir cnscincia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 197Dcpr a cnscincia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200Rr u antr a nt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 204Cpltar ua dni prliinar . . . . . . . . . . . . . . . . . . 208Tips d cnscincia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209Cnscincia huana n‑huana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 213

Aquil qu a cnscincia n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 215o incnscint rudian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220

8 - CoNSTRUIR UmA meNTe CoNSCIeNTe . . . . . . 225Ua hipts d trabalh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 225Abrdar crbr cnscint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 12/48

 

12

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

Antnd a nt cnscint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 230os cpnnts d ua nt cnscint. . . . . . . . . . . . . . 232o prt‑u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237mapas intrcptis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 237mapas rais d ranis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 243mapas ds prtais

snsriais rintads para trir . . . . . . . . . . . . . . . . . 244

Cnstruir u nuclar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250o u nuclar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 254Ua ia pl crbr

durant a cnstru da cnscincia . . . . . . . . . . . . . . . . . 258

9 - o eU AUToBIogRáFICo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261Dar cnscincia à ria . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 261

Cnstruir u autbirc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 263o prbla da crdna. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264os crdnadrs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266U pssíl papl para s crt pstrdiais . . . . . . . . 270os crt pstrdiais ac . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275outras cnsidras sbr s crt pstrdiais . . . . 278Ua nta nal sbr as patlias da cnscincia . . . . . . . . 291

10 - JUNTAR AS PeçAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297À anira d rsu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297A nurlia da cnscincia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300U narraant anatic . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 307D trabalh cnjunt ds sistas d rand

scala a trabalh ds nurnis indiiduais . . . . . . . . . . 309

Quand sntis a nssa prcp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311Qualia I . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312Qualia II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315Qualia u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321o qu ainda alta ar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 13/48

 

13

S u M á r i O

PArte IV 

mUITo DePoIS DA CoNSCIêNCIA . . . . . . . . . . 325

11 - vIveR Com A CoNSCIêNCIA . . . . . . . . . . . . . . . . . 327Prqu pralcu a cnscincia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 327o u a qust d cntrl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329U apart sbr incnscint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334Ua nta sbr incnscint nic . . . . . . . . . . . . . . . 340A snsa d ntad cnscint . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 342educar incnscint cniti . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343Crbr justia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 345Natura cultura . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 347e sur u na nt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 352As cnsquncias d u u qu rfct. . . . . . . . . . . . . . . . . 354

APêNDICe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363Arquitctura crbral . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 363Tijl araassa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 366Al ais sbr a arquitctura d rand scala . . . . . . . . . 371A iprtância da lcalia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 376entr crbr und . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 378

A prpsit da quialncia nt‑crbr . . . . . . . . . . . . . 381NoTAS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 385

AgRADeCImeNToS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 415

ÍNDICe RemISSIvo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 000

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 14/48

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 15/48

 

P A R T e I

Comça oo

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 16/48

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 17/48

 

CAPítulO 1

Dsprtar

Quand acrdi stas a dscr. Tinha drid sucin‑t para n aprcbr ds aiss sbr a atrra sbras cndis atsricas. Tinha prdid a n d i

 prpri d abint qu crcaa. Tinha stad incnscint.Na bilia huana h pucas cisas aparntnt t triiais

c st b a qu chaas cnscincia, a antstica capacidadd tr ua nt quipada c u dn, u prtanista da is‑tncia, u u qu analisa und intrir trir, u ant qu

 parc a psts para a ac.A cnscincia n u r stad d iília. Quand acrdi,

h apnas dis parras, n lhi à inha lta distraidant,aprndnd as ians s sns c s a inha nt dsprta

n prtncss a ninu. Pl cntrri, sub, quas d idia‑t, c puca, u nnhua, hsita, s sr, qu s trataad i a brd d u ai, a inha idntidad lant d rrssa Ls Anls c ua lna lista d cisas a ar ants d d dia, cnscint d ua stranha cbina ntr adia d

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 18/48

 

18

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

ntusias pl qu spraa, curis quant à pista quirías atrrar atnt às arias na ptncia ds trs quns apriaa d trra. S qualqur dúida, star iilant rassncial a u tal stad, as a iília n ra d td a sua caract‑rística principal. e qu caractrística principal ra ssa? o act d snurss cntúds ibids na inha nt, indpndntn‑t da sua nitid u rd, star ligados a i, prpritri da

inha nt, atras d s inisíis qu runia sss cntúdsna sta prannt int a qu chaas u. e, iual‑nt iprtant, act d a lia sr  sentida. A princia du liad staa ibuída d sensação.

Tr acrdad lu a rrss da inha nt tprarian‑t prdida, as ara comigo prsnt, tant a prpridad (a n‑t) c prpritri (u) uníssn. o acrdar pritiu‑

rrir inspccinar u díni ntal, a asta prjcd u l ic, part dcuntri, part c, a qutab chaas nt huana cnscint.

Tds disps d lir acss à cnscincia. ela sur ctanta acilidad abundância nas nssas nts qu n hsita‑s, n ns sntis aprnsis, quand pritis qu sjadsliada tdas as nits, quand adrcs, dias qu r‑

rss d anh, quand dsprtadr tca, pl ns trntas sssnta cinc s pr an, s cntar c as ntuais sstas.Cntud, pucs s s cnstituints d nss sr t spantss,undantais aparntnt istriss c a cnscincia.S la, u sja, s ua nt dtada d subjctiidad, n p‑drías sabr qu istis, uit ns qu ss aquil qu pnsas. S a subjctiidad n tiss surid, s

qu d ra uit dsta a iníci, srs is uit aissipls d qu ns, a ria racicíni pralnt n stria pandid d ra t prdiisa c s i a riicar, cainh luti para a linua para a labrada rshuana da cnscincia qu ara dts n tria sid abrt.

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 19/48

 

19

d e S P e r t A r

A criatiidad n s tria dsnlid. N tria haid úsica,n pintura, n litratura. o ar nunca tria sid ar, apnass. A aiad n passaria d ua ra anta cpratia.A dr nunca s tria trnad srint, qu pnsand b ntria sid au, as tratar‑s‑ia d anta quíca, dad qu

 prar nunca s iria a trnar alria. S a subjctiidad ntiss it a sua ntrada radical, n haria cnhcint, n

ninu qu s aprcbss diss , cnsquntnt, n ha‑  ria ua histria daquil qu as criaturas ira a ln dstps, n haria cultura d td.

ebra ainda n tnha aprsntad ua dni uncinald cnscincia, spr n diar qualqur dúida quant a qu si‑nica não tr cnscincia: na ausncia da cnscincia, a is pssalsuspnd‑s; n ts cnhcint da nssa istncia; n sa‑

bs qu ist ais alua cisa. S a cnscincia n s tissdsnlid a ln da lu, pandind‑s at à sua rshuana, a huanidad qu ara ns ailiar, c tdas as suasrailidads ras, tab n s tria dsnlid. é arrpiant

 pnsar qu ua sipls udana d dirc pdria rprsntar a prda das altrnatias bilicas qu ns trna rdadiranthuans. Clar qu, nss cas, nunca trías ind a sabr qu

ns altaa alua cisa.

 

olhas para a cnscincia c cisa arantida pr qu tdispníl, pr sr t sipls d usar, t lant ns sus aparci‑nts dsaparcints diris. N ntant, tdas as pssas, cin‑

tistas incluíds, ca prplas a pnsar tal nn. D qu ita a cnscincia? Parc‑ qu tr d sr a nt c aluas p‑culiaridads, ist qu n pds star cnscints s ua n‑t da qual pds tr cnscincia. mas d qu ita a nt? vird ar, u d crp? As pssas intlints di qu d crbr,

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 20/48

 

20

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

qu s encontra n crbr, as a rspsta n satisatria. C qu crbr  faz a nt?

espcialnt istris act d ninu r a nt dsutrs, cnscint u n. Pds bsrar‑lhs crp qua, di u scr, pds pinar c alu cnhci‑nt quant àquil qu star a pnsar. N ntant, n p‑ds bsrar‑lhs a nt apnas ns prpris ss capas

d bsrar a nssa, a partir d intrir, atras d ua janla bstrita. As prpridads da nt, j para n alar da nt cns‑cint, aprsnta‑s d ua ra t díspar daqulas da atria

 ia isíl, qu as pssas atntas s intrra sbr a ra cu prcss – a nt cnscint – s und c s utrs prcs‑ss – as clulas ias qu s un alrads a qu chaastcids.

Clar qu dir qu a nt cnscint istrisa, qu ,n s qu dir qu istri inslúl. N squ dir qu nunca srs capas d ntndr c u ra‑nis i dtad d crbr dsnl ua nt cnscint udclarar qu a slu d prbla s ncntra ra d alcanc dsr huan.1

Objectivos e motivos

est lir abrda duas qusts. Priira: c qu cr‑br cnstri ua nt? Sunda: c qu crbr trna ssant cnscint? Tnh prita n d qu abrdar qustsn s qu rspndr‑lhs qu, n qu rspita à nt

cnscint, sria disparatad partir d princípi qu hj pssí‑ l btr ua rspsta dnitia. Al diss, aprcb‑ d qu stud da cnscincia s pandiu d tal anira qu diu d sr

 pssíl ar‑s justia a tdas as nas cntribuis. ess act, a par das qusts da trinlia da prspctia, a c qu

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 21/48

 

21

d e S P e r t A r

actual trabalh sbr a cnscincia s asslh a u passi atra‑ s d u cap inad. Tdaia, ral analisar as qusts usar s dads prsnts, pr ais incplts prisris qusja, para labrar ua cnjctura tstl snhar c utur.o bjcti dst lir rfctir sbr ssas cnjcturas discutiru crp d hiptss. o pnt cntral a strutura ncssria acrbr huan a ra c t d uncinar para qu surja

nts cnscints.Tds s lirs d sr scrits pr ua ba ra a ra

 para st i car d n. H ais d trinta ans qu stud ant crbr huans j scri sbr a cnscincia ar‑tis cintícs lirs.2 Tdaia, a rf sbr dscbrtasrlants prjcts d instia, rcnts antis, t in‑d a altrar prundant u pnt d ista duas qusts

 particulars: a ri a natura ds sntints, s caniss pr trs da cnstru d u. est lir cnstitui ua tntatia ddbatr ns actuais. e rand dida, lir tab sbraquil qu ainda n sabs, as starías uit d sabr.

o rst d capítul 1 situa prbla, plica a strutura s‑clhida para abrdar ant as principais idias qu ir surirns capítuls qu s su. Aluns litrs pdr pnsar qu sta

lna aprsnta rtarda a litura, as prt qu tab arc qu rst d lir s trn ais acssíl.

Abordar o problema

Ants d tntars aanar para a qust d c crbr

huan cria a nt cnscint, iprta rcnhcr dis ladsiprtants. U dls cnsist nas antrirs tntatias d ds‑cbrir a bas nural da cnscincia, c prjcts qu rntaa ads d scul xx. Nua sri d studs pinirs ladsa cab na Arica d Nrt Itlia, u pqun rup d

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 22/48

 

22

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

instiadrs islu c ua ntl pntaria u sctr d cr‑br qu st hj inquicant liad à cria da cnscincia– trnc crbral – idntiicand‑ c prtr ssncial dacnscincia. À lu d qu sabs hj, n adira qu rlatdsts pinirs – Wildr Pnild, Hrbrt Jaspr, giuspp m‑rui Hrac maun – stiss incplt, pr s incr‑rct. Clar qu nada ns d qu lur adira did

as cintistas qu intuíra al crrct a l s diriira ctanta prcis. Fi ss aníic iníci da prsa para a qual

 ris d ns dsja hj cntribuir.3

Dss lad a tab part s studs lads a cabais rcntnt c pacints nurlics cuja cnscincia icprtida pr lss crbrais cais. o trabalh d Frd Plu Jr Psnr i pnt d partida.4 A ln d tp, sts

studs, qu cplnta s ds pinirs da instia sbra cnscincia, dra ri a u pdrs cnjunt d acts rla‑cinads c as struturas crbrais qu pd u n star liadasa qu a c qu a nt huana s trn cnscint. Pdsaanar a partir dssa bas.

o utr lad qu d sr rcnhcid cnsist nua lnatradi na rula d cncits rlacinads c a nt a

cnscincia. é ua histria rica, t lna ariada c a prpriahistria da ilsia. A partir da prus d idias qu ns s ‑rcidas, li trabalh d Willia Jas c bas d u pn‑sant, bra iss n siniiqu ua dsa absluta das suas

 psis sbr a cnscincia spcialnt sbr sntint.5

o títul dst lir, b c as suas pinas iniciais, n di‑ a dúidas quant a act d qu priili u a abrdar a n‑

t cnscint. Acrdit qu a nt cnscint sur quand u acrscntad a u prcss ntal bsic. Quand u n crrn si da nt, ssa nt n s trna cnscint na rdadiraacp da palara, ua circunstância c qu s dpara s srshuans cuj prcss d cnstru d u s ncntra suspns

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 23/48

 

23

d e S P e r t A r

durant sn s snhs, durant a anstsia u durant crtasdnas crbrais.

Tdaia, n assi t sipls dnir prcss d idnti‑dad qu cnsidr indispnsl à cnscincia. é pr iss qu

  Willia Jas s rla t ssncial a st prâbul. Jas s‑cru c lquncia sbr a iprtância d u , n ntan‑t, rriu tab qu, uitas casis, a prsna d u

t discrta qu cntúd da nt dina a cnscincia. An‑ts d prssuirs ncssri cnrntar sta iprcis dcidir quant às suas cnsquncias. eistir u u, u n?A istir u u, star prsnt spr qu ns ncntras cns‑cints, u n?

As rspstas s inquícas. eist, c it, u u, astrata‑s d u prcss, n d ua cisa, ss prcss ncntra‑

‑s prsnt tds s nts qu s prsu qu stja‑s cnscints. Pds aprciar prcss d u a partir d dis

 pnts d ista. U pnt d ista d u bsradr qu aprciau objecto dinâic – bjct dinâic cnstituíd pr crtaspras da nssa nt, crts tras d cprtant uacrta histria da nssa ida. o utr pnt d ista d u n‑quant «cnhcdr», prcss qu cncd u cntr às nssas

princias qu acaba pr ns pritir rfctir sbr ssas s‑as princias. A cbina ds dis pnts d ista d ri àn dual d u qu usada a ln dst lir. Tal c rs,as duas ns crrspnd a duas ass d dsnlint ‑luti da idntidad, c u nquant cnhcdr a tr ri nu‑nquant‑bjct. Na ida diria, cada ua dstas ns crrs‑

 pnd a u níl dirnt d uncinant da nt cnscint,

tnd u‑nquant‑bjct u âbit ais sipls d qu unquant cnhcdr.

Sja qual r pnt d ista, prcss aprsnta ris ca‑  ps d ac intnsidads, as suas anistas aria c acasi. o u pd uncinar nu rist ais subtil, al c

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 24/48

 

24

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

ua snsa d prsna nu ranis i,6 u nu ristsalint qu inclua a prsnica a idntidad d dn dssant. ora ns aprcbs, ra dias d ns aprcbr, as

 sentimo‑lo spr: a lhr anira d dscrr a situa. Jas pnsu n u‑nquant‑bjct c snd a sa d

tud qu u indiídu pdria cnsidrar su – «n s crp s pdrs psíquics, as tab as rupas, a spsa s lhs, s

antpassads s ais, a rputa as bras, as trras s caa‑ls, iat a cnta bancria».7 esqucnd a incrrc plítica,ssa dscri al c qu cncrd. N ntant, Jas tab

 pnsu utra cisa c a qual ainda cncrd ais: aquil qu prit qu a nt tnha cnhcint da istncia d tais dí‑nis saiba qu sts prtnc a su prpritri ntal – crp,nt, passad prsnt, tud rst – act d a prcp

d qualqur dsss aspcts acts rar s sntints; pr sua , s sntints prit a spara ntr s cntúdsqu prtnc a u aquls qu n lh prtnc. Sund ainha prspctia, tais sntints sr d marcadores. S s si‑nais basads na qu dsin c arcadrs stics.8 Quand n fu ntal sur cntúds qu di rspit au, ls la a aparcint d u arcadr qu s junta a fu

ntal na ra d ua ia, justapsta à ia qu dsn‑cadu. ests sntints stablc ua distin ntr u n‑u. S, rsuidant,  sentimentos de conhecimento. vrsc a labra d ua nt cnscint dpnd, rias a‑ss, da ra d tais sntints. Quant à inha dni du atrial, u‑nquant‑bjct, la a suint: um agrupamen‑

to dinâmico de processos neurais integrados, centrado na representação

do corpo io, que encontra expressão num agrupamento dinâmico de processos mentais integrados.

o u‑nquant‑sujit, nquant cnhcdr, ua prsnaais uidia, uit ns arada trs ntais u bili‑cs d qu u‑nquant‑bjct, ais disprsa, rra ral dissl‑

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 25/48

 

25

d e S P e r t A r

 ida n fu d cnscincia, pr s t asprantnt discr‑ta qu st n st prsnt. N h dúida d qu u nquantcnhcdr ais diícil d captar d qu sipls u. Clar quiss n rdu a sua iprtância para a cnscincia. o u nquantsujit cnhcdr n s ua prsna ral as tab u

 pnt d ira na lu bilica. Pds iainar qu u nquant sujit cnhcdr s ncntra, pr assi dir, pr

cia d u nquant bjct, c ua na caada d prcsssnurais qu d ri a ais ua caada d prcsss ntais. Nh ua rdadira dictia ntr u‑nquant‑bjct u‑‑nquant‑cnhcdr. Assistis, iss si, a ua cntinuidad a ua prrss. o u nquant cnhcdr t a sua rai n unquant bjct.

 

A cnscincia n s rsu a ians ntais. Tr, n íni,a r c ua organização de conteúdos mentais centrada no organismo

que produz e motia esses conteúdos. Pr, a cnscincia, n sntid iid pl litr pl autr spr qu dsja, ais d quua nt qu s rania sb a infuncia d u ranis i

acti. é, iss si, ua nt capa d tr n da istncia dssranis i acti. é crt qu act d crbr sr capad criar padrs nurais qu rania as princias iidas sb ara d ians part iprtant d prcss d star cnscin‑t. orintar ssas ians na prspctia d ranis utra partntl d prcss. mas iss n s qu saber d ra aut‑tica plícita qu ist ians dntr d i, qu s inhas

, trs crrnts, accinis. é rdad qu a sipls prsnad ians raniadas qu s ncadia nua crrnt prdu uant, as a ns qu s lh acrscnt u n prcss, a nt

 pranc inconsciente. A ssa nt incnscint alta u eu. Paraqu crbr s trn cnscint, prcisa d adquirir ua na pr‑

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 26/48

 

26

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

 pridad: a subjectiidade – u tra da subjctiidad qu a dn sntint qu prcrr as ians qu printas d r‑a subjctia. Para u tratant cntprân da iprtância dasubjctiidad na prspctia da lsa, lr Jhn Sarl.9

e cnsnância c st cncit, pass dcisi para apar‑cint da cnscincia n abric d ians a cria bsica dant. o pass dcisi tornar nossas essas imagens, l‑las a prtn‑

cr as sus dids dns, s raniss sinulars abslutantcircunscrits ns quais as ians r. Na prspctia da ‑lu da histria da ida d u indiídu, cnhcdr suriu

 passs rdnads – prt‑u s sus sntints prirdiais; unuclar ipulsinad plas acs , pr , u autbirc quincrpra dinss sciais spirituais. Clar qu alas d pr‑csss dinâics, n d al ríid, s sus níis sr futuas

cnstants – sipls, cpls, u alurs nu pnt intrdi – pdnd sr ajustads prntant d acrd c as circunstâncias.Para qu a nt s trn cnscint, cnhcdr, sja qual r adsina qu lh atribuas – u, princiadr, prtanista –,t a sua ri n crbr. Quand crbr cnsu intrduiru cnhcdr na nt, rsultad a subjctiidad.

Cas litr s intrru sbr a ncssidad dsta dsa d

u, prita‑ qu lh aranta qu justicl. Nst prcis ‑nt, s nurcintistas cuj trabalh prtnd sclarcr a cns‑cincia dnd abrdans dirnts quant a u, dsd cnsi‑drar u u tpic indispnsl para s trabalhs d psquisa, àcrna d qu ainda n chu a altura d lidar c sujit (li‑tralnt!).10 Ua qu trabalh assciad a cada abrdacntinua a prduir idias útis, n , pr nquant, a ncssri

dcidir qual a abrda qu s ir a rlar ais satisatria. T‑s, n ntant, d rcnhcr qu s rsultads dstas abrdanss dirnts.

entrtant, iprtant ntar qu stas duas atituds d cn‑tinuidad a ua dirna d intrprta qu j sparaa Willia

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 27/48

 

27

d e S P e r t A r

  Jas d Daid Hu, al ralnt inrad nas discusssdst prbla. Jas prtndia arantir qu as suas cncpsd u aprsntaa ua bas bilica r: su «u» n s‑ria cnundid c ua ntidad taísica. Iss, n ntant, n ipdiu d rcnhcr ua un d cnhcint para u,s snd ssa un subtil n ubrant. Pr utr lad,Daid Hu pulriu u a pnt d liinar. As passans

qu s su ilustra s cncits d Hu: «Nunca su capad me bsrar s ua prcp n cnsi bsrar nadaal da prcp.» e ai ainda ais ln: «Quant a rst dahuanidad, arrisc‑ a arar qu n passa d u alradd prcps dirnts, qu s sucd uas às utras c uarapid incncbíl, qu s ncntra nu fu int

 prptus.»

A cntar a liina d u pr part d Hu, Willia Jas i lad a prrir ua rprns rl dndr aistncia d u, dstacand nl a stranha istura d «unidad dirsidad» chaand a atn para «núcl d unirida‑d» qu prcrr s inrdints d u.11

A bas pridnciada pr Willia Jas i dicada au‑ntada pr lss nurcintistas, ind a incluir dirnts

aspcts d u.12 Clar qu a iprtância d u para a dicada nt cnscint n cu diinuída. Duid qu a bas nuralda nt cnscint pssa sr sclarcida d ra abrannt squ priir s trn cprnsíl u nquant bjct – uatrial – u nquant cnhcdr.

os trabalhs cntprâns sbr lsa da nt psic‑lia alarara lad cncptual, nquant qu trardinri

dsnlint da bilia ral, da bilia lutia da nur‑cincia apliu lad nural, prduiu ua asta sri d tcnicas

 para a instia d crbr cliiu ua quantidad clssal dacts. os indícis, cnjcturas hiptss aprsntads nst lirbasia‑s tds sts dsnlints.

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 28/48

 

28

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

O eu como testemunha

A ln d ilhs d ans, inúras criaturas t tid n‑ts actias, as apnas ns cass qu s dsnlu u u capad air c tstunha dssa nt qu a sua istncia i r‑cnhcida. Tab s dpis d ssas nts tr dsnlidlinua sbriid para cntar a sua histria qu a istncia

d nts s trnu cnhcida. o u c tstunha lntadicinal qu rla a prsna, cada u d ns, ds acntci‑nts a qu chaas ntais. é ncssri cprndr a rac ss lnt adicinal criad.

N prtnd qu s cncits d tstunha d prtanis‑ta sja sipls tras litrrias. espr qu ajud a ilustrara asta aa d papis qu u assu na nt. Ua nt qu

n sja tstunhada pr u u prtanista n dia d srua nt. N ntant, ua qu u a nssa única ranatural d aprndr a nt, stas intirant dpndn‑ts da prsna, capacidad liits d u. Tnd cnta stadpndncia sisttica, trna‑s trant diícil iainard ra indpndnt a natura d prcss ntal, bra, a

 partir d ua prspctia lutia, sja b clar qu s prcs‑

ss ntais sipls antcd s prcsss d u. o u prit  islubr da nt, as prdu ua is nada. os aspctsd u qu ns prit rular intrprtas quant à nssaistncia quant a unirs cntinua a luir, c tda acrta a níl cultural, pralnt tab a níl bili‑c. Pr pl, as caadas suprirs d u st ainda a sr ‑diicadas plas ais ariadas intracs sciais culturais, pla

acuula d cnhcint cintíic sbr uncinant dant d crbr. U scul d cina tr, crtant, tid urand ipact n sr huan, b c spctcul das sci‑dads lbaliadas, transitid d ra instantâna pls isd cunica lctrnica. o ipact da rlu diital, pr

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 29/48

 

29

d e S P e r t A r

su lad, apnas ca a sr aaliad. e rsu, a nssa única is dircta da nt dpnd d ua part dssa sa nt,u prcss indiidual qu ts bns tis para crr n srcapa d ns pridnciar ua dscri abrannt iddinadaquil qu st a acntcr.

À priira ista, dpis d rcnhcr u c ra d acs‑s a cnhcint, tal sja paradal, j para n dir inrat,

 pôr causa a sua ddinidad. N ntant, actant ssa asitua. À part a janla dircta qu u abr para s nsss pra‑rs srints, a inra qu ns d t d sr psta causa, spcialnt quand ssa inra t a r c a pr‑

 pria natura d u. Cntud, i tab u qu trnu pssíla ra a bsra cintíca, a ra a cincia, pr su lad,t ind a crriir as intuis nanadras a qu u, pr si s,

ns pd lar.

Para além de uma intuição enganadora

Pds dir qu as culturas as ciilias n tria sur‑id na ausncia da cnscincia, qu a da cnscincia u dsn‑

 lint ntl na lu bilica. N ntant, a naturada cnscincia lanta sris prblas a qu prcura sclarcr asua bilia. A bsra da cnscincia a partir da nssa psiactual, atnts dtads d u u, rspnsl pr ua distr‑ cprnsíl as prturbant ds studs sbr a nt acnscincia. obsrada d alt, a nt adquir u statut sp‑cial, islada d rst d ranis à qual prtnc. vista d cia, a

nt n s parc sr uit cpla, qu crtant cas,c tab parc u nn d natura dirnt d dstcids uns bilicas d ranis qu a albra. Na prtica,quand bsras nss sr adptas dis tips d ptica: ‑s a nt c lhs diriids para intrir; s s tcids

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 30/48

 

30

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

bilics c lhs diriids para trir , c s a dirnan ss sucintnt rand, sri‑ns d icrscpis paraauntar a nssa is. Dadas as circunstâncias, n surprnd qua nt para tr ua natura não‑física qu s sus nns

 para prtncr a ua catria distinta.o ncarars a nt c u nn n‑ísic, isla‑

d da bilia qu a cria ant, rspnsl pla clca da

nt ra das lis da ísica, ua discriina à qual utrs n‑ns crbrais ralnt n st sujits. A anista aisarcant dss act biarr a tntatia d liar a nt cnscinta prpridads atriais ainda n dscritas , pr pl, plicara cnscincia trs d nns quântics. o racicíni prtrs dst cncit aparnta sr suint: a nt cnscint par‑c istrisa; c a ísica quântica cntinua istrisa, tal s

dis istris stja assciads.13

Dad cnhcint incplt qu ts tant da biliac da ísica, prcis usar d cautla ants d rjitar plicasaltrnatias. Anal d cntas, apsar d rand sucss da nurbi‑lia, nss ntndint d crbr huan pranc inc‑

 plt. ms assi, pranc abrt a pssibilidad d plicar  parcinisant a nt a cnscincia, dntr ds liits da

nurbilia sund s cncits actuais. A pssibilidad n d‑ r sr abandnada, a ns qu s st s rcurss tcnics trics da nurbilia, ua prspctia iprl.

A nssa intui di‑ns qu a ra ltil nt carc dtns ísica. Pns qu ssa intui alsa, qu d sr atri‑buída às liitas d u dsarad. N j ti para qu ssaintui ra ais crdit d qu antrirs intuis idnts

pdrsas, c pr pl a n pr‑cprniciana d quacntc c Sl c a Trra, u s a n d qu a ntrsidia n cra. As cisas n spr s qu parc. A lubranca a istura das crs d arc‑íris, bra iss n sja bià ista dsarada.14

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 31/48

 

31

d e S P e r t A r

Uma perspectiva integrada

A air part ds aans its at à data n qu rspita asaspcts nurbilics da nt cnscint basu‑s na c‑bina d trs prspctias: 1. a prspctia d bsra dirctada nt cnscint indiidual, qu pssal, priada única;  2. a

 prspctia cprtantal, qu ns prit bsrar as acs r‑

 ladras d utrs, qu, prsuis, tnha tab ua ntcnscint; 3. a prspctia d crbr, qu ns prit studarcrts aspcts da un crbral indiídus qu a cns‑cincia stja prsnt u ausnt. Inlint, s dads btids a

 partir dstas trs prspctias, s quand alinhads d raintlint, n basta para pritir ua transi harnica ntrs trs tips d nns – intrspctis, inspc na priira

 pssa; cprtants trns; nns crbrais. Acia dtud, parc har u nr dsasant ntr s dads btidsa partir d ua intrspc na priira pssa s btids atra‑

 s d stud d nns crbrais. C pdrs ultrapassarss dsasant?

é assi ncssria ua quarta prspctia, a qual i ua al‑tra radical na ra d ncarar d rlatar a histria das nts

cnscints. e trabalhs antrirs anti a idia d s transrara rula da ida n api justica d u da cnscincia, ssa idia suriu u ru para sta na prspctia: a busca dantcdnts d u da cnscincia n passad luti.15 Assi,a quarta prspctia basia‑s acts da bilia da nurbil‑ia lutias. ei qu ccs pr tar cnsidra s

 priirs raniss is qu aancs a ln da histria da

lu, at as raniss actuais. ei qu tnhas cn‑ta as dicas raduais d sista nrs qu as asscisà rncia prrssia, rspctiant, d cprtant, dant d u. ei ainda ua hipts prliinar: qu s acnt‑cints ntais quial a crts tips d nn crbral. é

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 32/48

 

32

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

clar qu a actiidad ntal prcada pls nns crbraisqu a antcd, as crts stdis d prcss s nnsntais crrspnd a crts stads d circuits crbrais. Prutras palaras, aluns padrs nurais s também ians ntais.Quand utrs padrs nurais tab d ri a u prcssd u sucintnt ric, as ians pd trnar‑s conhecidas.N ntant, s n r criad u «sujit», as ians cntinua a

existir , s qu ninu, intrir u trir a ranis, saibada sua istncia. A subjctiidad n ssncial para a istnciad stads ntais, apnas ssncial para qu nha a sr cnh‑cids a níl priad.

Rsuidant, a quarta prspctia pd‑ns qu, siul‑tân, diqus ua is d passad, c a ajuda ds actsdispníis, qu inqus, a partir d intrir, litralnt ua

ia iainada d u crbr qu cnt ua nt cnscin‑t. Trata‑s d ua prspctia cnjctural, hipttica. eist ac‑ts qu sustnta st iainri, as stu a dscrr apria‑s tricas n plicas cpltas.

Pdr sr tntadr cnsidrar a quialncia hipttica ntrs nns ntais crts nns crbrais c sndua rdu rssira d cpl a sipls. N ntant, ssa

sria ua iprss alsa, ua qu, pl cntrri, s n‑ns nurbilics s trant cpls, s tud ‑ns sipls. As rdus planatrias aqui suridas n s dcpl para sipls, as si d extremamente complexo para

o ligeiramente menos complicado. ebra st lir n trat dabilia ds raniss sipls, s acts as quais alud n Ca‑

 pítul 2 dia b clar qu a ida das clulas t luar uni‑

 rss trardinariant cpls qu, uits aspcts, sasslha, a níl ral, a nss labrad unirs huan.o und cprtant d u ranis uniclular c  Paramecium s arailhss d cntplar, st b ais

 pris d nss d qu pd parcr à priira ista.

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 33/48

 

33

d e S P e r t A r

é iualnt tntadr intrprtar a quialncia prpsta csinal d nspr pl papl da cultura na cria da nt, uc ua iniia d papl d sr indiidual na dla‑ da nt. Tal c ir a trnar‑s clar, nada pd star aisdistant da inha rula.

graas à quarta prspctia, pss ara rrular aluas dasdclaras nunciadas ais atrs d ua ra qu tnha cnta

s acts da bilia lutia qu inclua crbr: h ilhsd ans qu inúras criaturas t nts actias n cérebro as acnscincia s t iníci, rir, dpis d ss cérebro tr dsn‑

 lid u prtanista c a capacidad d tstunhar, s d‑ pis d ss cérebro tr dsnlid linua qu s trnu a‑ plant cnhcid qu as nts d act ist. A tstunha lnt adicinal qu rla a prsna d nns cerebrais 

iplícits a qu chaas ntais. entndr a ra c cr‑br prdu ss lnt adicinal, prtanista qu transprta‑s cnnsc a qual chaas u, u bjcti iprtantda nurbilia da cnscincia.

O quadro teórico das investigações

Ants d sbar quadr tric qu uiu a raniadst lir tri d aprsntar aluns acts bsics. os ranisscria nts a partir da actiidad d clulas spciais, cnhcidasc nurnis. os nurnis partilha a airia das caractrís‑ticas d utras clulas d nss crp , cntud, su uncina‑nt distint. S snsíis às altras qu acntc su

rdr, s citis (ua prpridad intrssant qu partilhac as clulas usculars). graas a ua tns ibrsa, cnh‑cida c ani, à tridad d ani, cnhcida c si‑naps, s nurnis pd niar sinais a utras clulas – utrsnurnis, clulas usculars – pr s uit distants. os nu‑

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 34/48

 

34

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

rnis cncntra‑s, acia d tud, nu sista nrs cntral(cnhcid abriadant c crbr), as nia sinais acrp d ranis, b c a und trir, rcb si‑nais d abs.

o núr d nurnis cada crbr huan da rdds ilhars d ilhs, s cntacts sinptics qu s nurnisstablc ntr si cha as trilis. os nurnis rania‑s

pquns circuits icrscpics, cuja cbina ra cir‑cuits cada airs, s quais pr sua ra rds, u sist‑as. Para lr u puc ais sbr nurnis rania crbral,

 r apndic.A nt sur quand a actiidad d pquns circuits s

rania rands rds, capas d criar padrs nurais. ests padrs rprsnta bjcts acntcints situads ra d c‑

rbr, tant n crp c n und trir, as crts padrsrprsnta iualnt prcssant d utrs padrs pr par‑t d crbr. o tr mapa pd sr aplicad a tds sss padrsrprsntatis, aluns sipls tscs, utrs uit rnads, al‑uns cncrts utrs abstracts. e rsu, crbr apia und su rdr, b c su prpri uncinant. esssapas s princiads c imagens na nssa nt, tr

imagem rr‑s n s às ians d tip isual as tab a ia‑ns c ri qualqur sntid, sja las auditias, iscrais,u tctis, pr pl.

 

Cncntr‑ns ara n quadr tric prpriant dit.

Sr tal u puc dslcad usar tr teoria para dscrras prpstas sbr c crbr prdu u nn spcíi‑c. A ns qu s trabalh nua scala suicintnt rand,a air part das trias n passa d hiptss. est lir, nntant, prp ais d qu iss, ua qu s articula ris

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 35/48

 

35

d e S P e r t A r

cpnnts hipttics para dirnts aspcts ds nnsqu iri abrdar. Aquil qu prtnds plicar dasiadcpl para qu tnts abrdar c ua única hipts n pd sr justiicad pr u únic canis. esclhi, priss s, a prss «quadr tric» para rrir a tra‑balh dsnlid.

Para qu s justiqu st títul pps, s cncits aprsn‑

tads ns capítuls qu s su tr d cuprir crts bjcti‑  s. Ua qu prtnds ntndr a ra c crbrtrna a nt cnscint, ua qu anistant ipssí‑

 l lidar c tds s níis d uncinant crbral a cprua plica, quadr tric dr spcicar níl a qu saplica a plica. Trata‑s d níl d sistas rand scala, níl qu as ris crbrais acrscpicas cpstas pr cir‑

cuits nurais intra c utras ris slhants rasistas. Ncssariant, sss sistas s acrscpics, as aanatia icrscpica subjacnt cnhcida part, tal c s as rras rais d uncinant ds nurnis qu s c‑

 p. o níl d sistas d rand scala prsta‑s à instiaatras d rias tcnicas, tant rcnts c ais antias. Nlass inclu a rs drna d td das lss (qu s basia

n stud d pacints nurlics c lss cais crbrais,instiadas atras d nurisualia strutural d tcnicascnitias nurpsiclicas printais); a nurisualiauncinal (basada na rssnância antica, traa d issd psitrs, antncalraa utras tcnicas lctr‑silicas); rist nursilic dirct da actiidad nural ncntt d tratants nurcirúrics; stiula antica

transcraniana.o quadr tric tr d intrliar s nns cprta‑

ntais, ntais crbrais. Nst sund bjcti, quadr t‑ric apria cprtant, a nt crbr , ua qu s basia na bilia lutia, arant u cntt histric

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 36/48

 

36

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

à cnscincia, u psicinant spcialnt adquad as r‑aniss qu t ind a ristar transras lutias atrasda slc natural. Al diss, a atura ds circuits nurais cada crbr tab ista c stand sujita a prsss dslc, ipstas pla actiidad ds raniss pls prcsssd aprndia. os rprtris ds circuits nurais, inicialnt

 pridnciads pl na, s altrads cnridad.16

o quadr tric indica psicinant d ris nlidasna cria da nt, a ua scala crbral, prp a ra ccrtas ris crbrais pd trabalhar cnjunt para prduir u. Sur c ua arquitctura crbral nd s rica a cn‑

 rncia a dirncia d circuits nurais dspnha u paplna crdna d ians ssncial para a cnstru d u dutrs aspcts da un cnitia, nadant a ria, a

iaina a criatiidad.o quadr tric prcisa d dcpr nn da cnscin‑

cia cpnnts aris à psquisa nurcintíca. o rsul‑tad da dcpsi rc‑ns dis dínis instiis: s

 prcsss ntais, s prcsss d u. Dcp ainda prcssd u subtips. esta spara arant duas antans: a prssu‑

 psi a instia da cnscincia spcis qu aprsnt a

 pssibilidad d tr prcsss d u, s qu ns labrads; a cria d ua pnt ntr s níis ais lads d u spa‑ scicultural qu s srs huans s inta.

outr bjcti: quadr tric tr d abrdar a qust dc s acrnns d sista s criads a partir d icrn‑ns. Nst cas, a strutura aprsnta c hipts a quialnciads stads ntais a crts stads d actiidad crbral rinal.

o quadr tric part d princípi d qu quand crts níis dintnsidad d rquncia d actiidad nural crr pqu‑ns circuits nurais, quand aluns dsts circuits s actiads sin‑crnant, quand s rista crtas cndis d cnctiidadda rd, rsultad ua «nt c sntints». Pr utras

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 37/48

 

37

d e S P e r t A r

 palaras, c rsultad da dins cplidad crscnts dasrds nurais, rica‑s ua pans scalnada da «cni» d «sntint», d icrníl para acrníl, atras das di‑

  rsas hirarquias. Pds ncntrar na silia d intu dl dsta lu para ua nt c sntint. A cn‑trac d ua única clula uscular icrscpica u nninsinicant, a pass qu a cntrac siultâna d u rand

núr d clulas usculars prdu u int isíl.

Antevisão das ideias principais

i D ntr as idias aprsntadas nst lir, nnhua ais i‑ prtant d qu a n d qu crp alicrc da nt

cnscint. Sabs qu s aspcts ais stis da uncrpral st rprsntads n crbr, na ra d apas,cntribuind assi c ians para a nt. esta a bas

 para a hipts d qu as struturas crbrais qu prdu apant d crp, d qu ians ntais d crp aí

  prduidas, cnstitu u instrunt qu prura a is‑tncia d u:  proto‑eu. D ntar qu stas struturas bsicas

 para apant d crp para a prdu d ians s si‑tua abai d níl d crt crbral, nua ri cnhcidac trnc crbral. Trata‑s d ua part antia d crbr,

 partilhada c uitas utras spcis.

ii outra idia cntral basia‑s n act cprad, as habi‑tualnt inrad, d qu as struturas crbrais d prt‑u

n s liita a ter a er c crp. est, iss si, litral intrincalnt ligadas a crp. espciicant, st li‑adas às parts d crp qu bbardia d d cntínu crbr c s sus sinais, snd bbardadas rspsta criand assi u arc rssnant. est arc prptu, sn‑

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 38/48

 

38

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

d apnas intrrpid pr dnas crbrais u pla rt.o crp crbr stablc ua união. C rsultaddsta arquitctura, as struturas d prt‑u t ua rla

 priiliada dircta c crp. As ians qu cria, rla‑cinadas c crp, s cncbidas circunstâncias di‑rnts d utras ians crbrais, pr pl das isuais, uauditias. Tnd cnta sts acts, crp sr prrn‑

cialnt cncbid c a pdra nd s ru prt ‑u,a pass qu prt‑u i trn d qual ira a ntcnscint.

iii Nst cnri, ant a hipts d qu prdut principal ais lntar d prt‑u s s sentimentos primordiais, qucrr spntâna cntinuant spr qu stas acr‑

dads. els arant a princia dircta d nss crp i,s palaras, s adrns s qualqur utra lia qu nsja a prpria istncia. ests sentimentos primordiais rfct stad actual d crp a ln d dirsas scalas, c prpl a scala qu ai d prar à dr, t ri a níld trnc crbral, n d crt crbral. Tds s sntin‑ts d s arias ds sntints prirdiais.17

Na arquitctura uncinal aqui squatiada, a dr pra‑r s nns crprais. mas sss nns s também apads nu crbr qu nunca s ncntra sparad d sucrp. os sntints prirdiais s u tip spcial d ia‑ rad raas a sta intrac briatria crp‑crbr,às caractrísticas d circuit qu prit a intrac a cr‑tas prpridads ds nurnis. Ant a hipts d qu, al

d dtr ua rla única c crp, a aquinaria d trnccrbral rspnsl pla cria das ians a qu chaassntints cnsu isturar sinais d crp, criand assistads cpls c as nas spciais prpridads qu r‑cnhcs n sntint, n apnas sipls sris apas

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 39/48

 

39

d e S P e r t A r

d crp. A ra prqu as ians qu n s sntintsacaba tab pr sr sntidas prnd‑s a act d nral‑nt, tdas ssas utras ians sr acompanhadas pr sn‑tints.Tud ist iplica qu a idia d qu ist ua rntira ríidantr crp crbr prbltica. A inha rula‑ sur tab ua abrda ptncialnt útil d u

 prbla ant: c prqu s stads ntais parcspr cntr alua ra d sntint.

iV o crbr n ca a dicar a nt cnscint a níld crt crbral, as si a níl d trnc crbral. ossntints prirdiais n s s as priiras ians ‑radas pl crbr, c tab anistas instantânas

d cnscincia. S alicrc qu prt‑u prpara para acnstru d níis ais cpls d u. estas idias st cnfit dirct c s pnts d ista tradicinais sbra cnscincia, bra Jaak Pankspp (citad antrirnt)tnha dndid ua psi cparl, b c RdlLlins. N ntant, a nt cnscint, tal c a cnhcs, al cpltant dirnt da nt cnscint qu sur

n trnc crbral, sta ua idia sbr a qual tdas as pi‑nis pd cnrir. os crt crbrais dta prcssd cria da nt d ua prus d ians qu, tal cHalt pudss dir, b ais al d qu tud qu

 pbr Hrci jaais pdria snhar, n cu u na trra.A nt cnscint t iníci quand u ntra na nt,quand crbr istura u prcss d u a rst da n‑

t, d ra dsta a iníci, as ais tard c ins i‑r. o u dica‑s passs distints, basads n prt‑u.o priir pass a cria d sntints prirdiais, ssntints lntars da istncia qu sur spntana‑nt a partir d prt‑u. Su‑s u nuclar. est t a r

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 40/48

 

40

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

c a ac, spcicant c as rlas ntr ranis‑ bjct. o u nuclar dsnl‑s nua squncia dians qu dscr u bjct a intrair c prt‑u a dic‑l, incluind s sus sntints prirdiais. Pr, ts u autbirc. o u aí dnid trs dcnhcint birc liad a passad, b c a utu‑r antcipad. As ians últiplas cuja ttalidad dn ua

biraa ra ipulss d u nuclar, snd qu su cnjun‑t cnstitui u u autbirc.At crt pnt, prt‑u, c s sus sntints prir‑diais, u nuclar cnstitu u «u atrial». o u au‑tbirc, cuj âbit ais ast abran tds s aspctsda pssa scial d u indiídu, cnstitu u «u scial» u «u spiritual». Pds bsrar sts aspcts d u

na nssa prpria nt u studar s sus its n cpr‑tant ds utrs. Cntud, para al diss, u nuclar u autbirc na nssa nt cria u cnhcdr, usja, dta‑ns a nt d utra aridad d subjctiidad.A cnscincia huana nral crrspnd a u prcss n‑tal nd pra tds sts níis d u, qu cnr a unúr rstrit d cntúds ntais ua lia ntâna

c u puls d u nuclar.

V o u a cnscincia n acontecem nua s ra, ri u cn‑tr d crbr, qur s trat d u nuclar u d u autbi‑rc. A nt cnscint rsulta da articula fuida ntr

 ris lcais d crbr. entr as struturas crbrais principaisncarradas da iplnta ds passs uncinais ncss‑

ris cnta‑s sctrs spcícs d trnc crbral suprir,u cnjunt d núcls d ua ri cnhcida c tla, ris spcícas as dissinadas d crt crbral.o drradir prdut da cnscincia crr a partir dsss inú‑rs lcais crbrais uncinand a s tp. N crr

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 41/48

 

41

d e S P e r t A r

nu lcal únic, assi s asslha à cu d ua pasinnica, qu n rsulta d trabalh d u únic úsic, nd ua s sc d ua rqustra. o ais stranh, n qu tcaas aspcts suprirs da cnscincia a ausncia bia d uastr antes d iníci da prranc, bra, à dida qutal prranc s ai dsnrland, surja d act u ch drqustra. Para tds s its, ts ara u astr a rin‑

tar a rqustra, bra tnha sid dspnh a criar as‑tr – u – n cntrri. o astr ua cnstru dssntints d u dispsiti d narratia crbral, brast act n aa c qu astr sja ns ral. o astrist s sbra d dúida na nssa nt n h qualqur

 anta trat‑l c snd ua ilus.A crdna da qual a nt cnscint dpnd alcanada

atras d ua sri d is. Ca discrtant, a níld u nuclar, c u alrad spntân d ians qusur ua aps a utra nu curt laps d tp, a iad bjct, pr u lad, pr utr a ia d prt‑u alt‑rad pl bjct. Nst níl bsic n s ncssrias ais s‑truturas crbrais para qu surja u u nuclar. A crdna natural, asslhand‑s pr s a u dut usical, tcad

 pl ranis pl bjct, utras s a ua actua du rup d úsica d câara, as spr c bns rsulta‑ds s qualqur astr. N ntant, quand s cntúds

 prcssads pla nt s ais nurss, a crdna r‑qur utrs is. Nss cas, ua sri d ris ds crtcrbrais b c d tla trnc crbral dspnhau papl ssncial.

A cnstru d ua nt capa d nlbar passad qu j is utur antcipas b c a ida d utrs in‑diídus qu cnhcs s alar na capacidad d rf,asslha‑s à cu d ua sinnia d prprs ahl‑rianas. N ntant, ais assbrs, tal c j rrid,

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 42/48

 

42

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

act d a partitura d astr apnas s trnar ralida‑d à dida qu a ida s dsnrla. os crdnadrs n sítics húnculs, sapints ncarrads d intrprtar sacntcints qu transparc na nt. os crdnadrsn st a rintar a prranc. mas s crdnadrs au‑

 ilia a cnstru d u trardinri unirs ditic clca u prtanista n cntr dss unirs.

A randisa pa sinnica qu a cnscincia nlba as cn‑tribuis undantais d trnc crbral, trnant liada crp, a astíssia iatica criada raas à clabrantr crt crbral as struturas subcrticais, tdas unidasd ra harnisa, prpulsinadas para utur, nu i‑nt cntínu, qu apnas pd sr intrrpid pl sn,

 pla anstsia, pla un crbral u pla rt.

N h n crbr u canis únic qu pliqu a cns‑cincia, u únic dispsiti, ri, u truqu, tal c uasinnia n pd sr tcada pr u únic úsic n pr u

 pqun rup. S ncssris uits. A cntribui d cadau alisa. Apnas rup pd prduir rsultad qu

 prcuras plicar.

Vi grir prtr a ida d ra cint s duas pras rc‑nhcíis da cnscincia: s pacints nurlics cuja cns‑cincia stja cprtida n s capas d rir a ida cindpndncia, s quand as uns itais bsicas pranralnt. N ntant, s caniss para a st para aanutn da ida n s ua nidad na lu bili‑ca, n dpnd ncssariant da cnscincia. Tais ca‑

niss j ist clulas isladas st cdicads n suna. encntra‑s tab larant rplicads anti‑s huilds circuits nurais sem nt  sem cnscincia, arca ua prsna uit rt n crbr huan. vrsqu rir prtr a ida a prissa undantal d alr

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 43/48

 

43

d e S P e r t A r

bilic. o alr bilic infunciu a lu das strutu‑ras crbrais infuncia, qualqur crbr, a rand ai‑ria das pras crbrais. manista‑s d ra t siplsc na librta d lculas quíicas liadas à rcpnsa a casti, u d ra t labrada c as nssas ssciais racicíni ssticad. o alr bilic uia natural‑nt d cr, pr assi dir, a quas tud qu acntc n

intrir d nss crbr cnscint. o alr bilic t statut d u princípi.A nt cnscint r na histria da rula da ida.A rula da ida, u prcss dinâic cnhcid chomeostase, t iníci criaturas ias uniclulars, tal cua clula bactriana u ua sipls aba, qu n t c‑rbr as s capas d u r cint cprtant

adaptati. o prcss ai luind ns indiídus cuj c‑ prtant rid pr u crbr sipls, c n cas ds  rs, prssu a sua archa indiídus cuj crbrra n s cprtant as tab ua nt, d qus pls inscts pis. estu dispst a acrditar quspr qu crbr ca a rar sntints prirdiais – iss pdr acntcr bastant cd na histria lutia – s

raniss trna‑s sncints nua ra priitia. A par‑tir dss nt, pdr ir a dsnlr‑s u prcssd u raniad qu s acrscnta à nt, arantind assi iníci d nts cnscints ais cplas. os rptis, prpl, rc sta distin, as as ainda ais, para saírs n h qualqur dúida.A airia das spcis cuj crbr d ri a u u ‑l a u

níl nuclar. os huans pssu tant u u nuclar cu u autbirc. H ua sri d aírs qu pra‑

 lnt tab t abs, c s lbs, s nsss prissíis, s aírs arinhs, s lants, s líds , clarst, aqula spci spcial chaada c dstic.

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 44/48

 

44

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

Vii A archa d prrss da nt n trina c apar‑cint d u. A ln da lu ds aírs, sp‑cialnt ds priatas, as nts trnara‑s cada aiscplas, a ria racicíni dsnlra‑s nta‑

  lnt s prcsss d u alarara su âbit. o unuclar pranc, as ai snd radualnt nlid plu autbirc, cuja natura nural ntal uit dis‑

tinta d u nuclar. Trna‑ns capas d usar ua part duncinant da nssa nt para nitriar uncina‑nt d utras parts. Arada c struturas d u t c‑

 plas apiada pr ua capacidad ainda air d ria,racicíni linua, a nt cnscint ds srs huanscria s instrunts da cultura abr cainh a nas rasd hstas a níl da scidad. A hstas, dand u

salt trardinri, alara‑s a spa scicultural. os sist‑as judiciais, as ranias cnicas plíticas, a art, adicina a tcnlia s pls ds ns dispsitis drula.A ntl rdu da ilncia, a par d aunt d tlrânciaqu s trnu t aparnt ns últis sculs, n tria cr‑rid s a hstas scicultural. Tab n trías as‑

sistid à transi radual d pdr crci para pdr da  prsuas, qu caractria s sistas sciais plítics aan‑ads, ps bra su racass parcial. A instia da h‑stas scicultural pd sr auiliada pla psiclia planurcincia, as spa nati ds sus nns cultu‑ral. Sr lícit dscrr qu studa as dciss d SuprTribunal ds eUA, as dlibras d Cnrss ds eUA u as

pras das instituis nanciras c stand a studar,indirctant, s caprichs da hstas scicultural.Tant a hstas bsica, rintada d ra n cnscint,c a hstas scicultural, criada rintada pr n‑ts cnscints rfctias, actua c curadras d alr

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 45/48

 

45

d e S P e r t A r

bilic. As aridads bsica scicultural da hstasst sparadas pr ilhars d ilhs d ans d lu, n ntant pr s bjcti – a sbrincia draniss is – bra nichs clics distints. Ncas da hstas scicultural, ss bjcti pand‑s, n‑lband a prcura dlibrada d b‑star. escusad sr dirqu a ra c crbr huan r a ida ncssita d

abas as aridads d hstas nua intrac cntínua.Tdaia, a pass qu a aridad bsica da hstas s tratad ua hrana stablcida, transitida pr tds s nas,a aridad scicultural u prcss dsnlintrlatiant ril, rspnsl pr rand part ds draas,lucuras spranas huanas. A intrac ntr sts dis ti‑

 ps d hstas n s liita a cada indiídu. H cada

ais pras cnincnts d qu s dsnlints culturaisa ln d ras sucssias la a altras n na.

Viii obsrar a nt cnscint à lu da lu, dsd as rasd ida sipls at raniss cpls hiprcplsc nss, prit «naturaliar» a nt strar qula rsultad d u aunt prrssi d cplidad

dntr d prssi idia bilic.Pds ncarar a cnscincia huana as uns qu la tr‑nu pssíl – linua, ria pandida, racicíni, cria‑tiidad, td diíci cultural – c as curadras d alrdntr ds nsss srs t rics nt, cnscincia capaci‑dad d intrac scial. Pds tab iainar u lncrd ubilical qu un a nt cnscint, ainda al sparada

das suas rins para spr dpndnt dlas as ruladrs prunds, lntars  sem cnscincia, d princípi d alr.A histria da cnscincia n pd sr cntada d ra cnn‑cinal. A cnscincia suriu did a alr bilic, nquan‑t cntribuidra para ua st ais cint d alr. mas a

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 46/48

 

46

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

cnscincia n inventou alr bilic, n prcss d alria. Na nt huana, a cnscincia iria a rlar  alr bilic pritiu dsnlint d nas ras is d rir.

A vida e a mente consciente

N cnsuraria u litr qu pruntass s al a pna d‑dicar u lir à qust d c crbr cria a nt cnscint.Pl cntrri, snsat qurr sabr s plicar trabalh d c‑rbr pr trs da nt d u t alu sinicad prtic, paraal da satisa da nssa curisidad sbr a natura huana.Far s alua dirna n nss dia‑a‑dia? Pr dirsas ra‑

s, d air u nr iprtância, cri qu si.entndr as circunstâncias qu as nts cnscints sur‑

ira na histria da ida , ais spcicant, a ra c sdsnlra na histria huana, prit‑ns dtrinar, tald ua ra ais judicisa d qu nunca, a qualidad d cnhci‑nt das inras qu ssas nts cnscints ns prpr‑cina. Pdrs cnar nss cnhcint? Sr as inra‑

s ddinas? Qual a anta d cprndr s caniss pr trs da nt qu ns acnslha?

A plicar s caniss nurais qu ns tra as ntscnscints, trna‑s bi qu nss u n spr l qu n spr cntrla tdas as nssas dciss. Tdaia, s ac‑ts tab ns prit rjitar a alsa iprss d qu a nssacapacidad d dlibrar d ra cnscint u it. eplicar

s prcsss ntais, cnscints n‑cnscints, aunta a pssibilidad d rticar nss pdr d dlibra. o u abrcainh à dlibra à antura da cincia, duas rrantas s‑

 pcícas c as quais pds cntrariar a rinta nanadrad u islad.

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 47/48

 

47

d e S P e r t A r

Char ua altura qu a qust da rspnsabilidad hu‑ana, tant trs rais rais c qusts d justia da rspctia aplica, tr cnta a cincia da cnscincia, qu st ind a acuular. Tal ss nt j tnha chad. Ara‑ds c a dlibra rfctia c rrantas cintícas, uacprns da cnstru nural da nt cnscint tabacrscnta ua dins útil à tara d instiar dsnlin‑

t ra das culturas, drradir rsultad das clctiidadsd nts cnscints. À dida qu s srs huans dbat s

 pris u bnícis d tndncias culturais d dsnlintstais c a rlu diital, tal sja útil tr alu cnhcintsbr a ra c nss crbr all cria a cnscincia. Prpl, sr qu a crscnt lbalia da cnscincia huanatraida pla rlu diital ai antr s bjctis s princípis

da hstas bsica, à slhana d qu acntc c a actualhstas scicultural? ou sr qu, para lhr u pir s irsparar d su crd ubilical luti?18

Dar u pndr natural à nt cnscint plant‑la r‑nt n crbr n iniia papl da cultura na ra dssrs huans, n rdu a dinidad huana n rprsnta d istri da prplidad. As culturas nasc lu a par‑

tir d sr clcti ds crbrs huans, a ln d uitasras, aluas culturas cha s a dsaparcr nss pr‑css. As culturas rqur crbrs qu j tnha sid dlads

 pr its culturais antrirs. N st causa sinicad dasculturas para a cria da nt huana drna. A dinidad dssant huana tab n ca diinuída a sr assciada à ara‑

 ilhsa cplidad bla qu ncntras n intrir das clu‑

las ds tcids is. Pl cntrri, a asscia d qu ns trnahuans à bilia ua nt inndl d spant d rspit

 pr tud qu huan. Finalnt, rar a nt nu cnrinatural pdr slucinar u istri, as iss apnas srir pararlar utrs istris qu auarda pacintnt pla sua .

5/14/2018 António Damásio - O Livro da Consciência - slidepdf.com

http://slidepdf.com/reader/full/antonio-damasio-o-livro-da-consciencia 48/48

 

48

O l i v r O d A C O n S C i ê n C i A

Clcar a cnstru das nts cnscints na histria da bi‑lia da cultura abr cainh para a rcncilia ntr huanis‑ tradicinal a cincia drna, pl qu quand a nurcinciaplra a princia huana ns stranhs unds da siliacrbral da ntica, a dinidad huana n s antida, c tab rarada.

Sund as palaras ris d F. Sctt Fitrald, «Qu

inntu a cnscincia ctu u rand pcad». entnd qu tr lad a di‑l, as ua tal cndna cnstitui apnastad da histria. é ua cndna adquada as nts qu ns sntis dsncrajads c as ipris da naturaqu a nt cnscint t abrtant rla. A utra tad dahistria dria sr cupada c lur a tal inn, aqula qu

 prit tdas as crias dscbrtas qu ns dia trcar a prda

a dr pla alria pla clbra. o aparcint da cnscinciaabriu cainh para ua ida qu al a pna ir. entndr a rac la sur apnas pd srir para rrar ss alr.19

Sr qu sabr c crbr uncina iprtant para a r‑a c is a nssa ida? S qualqur dúida, spcialnts, para al d sabr qu ss prsntnt, ns prcupar‑s c qu pdrs ir a sr.