ΙΣΤΟΡΙΑ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗ ΚΑΙ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΟ ΦΥΛΛΑΔΙΟ

0

ΜΑΡΤΙΟΣ 2020ΙΣΤΟΡΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

Ι. Η ΜΕΤΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΡΩΜΑΪΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

1. Ήταν πραγματικά «Μέγας» ο Κωνσταντίνος; [… ο Κωνσταντίνος] μέσα σε ένα πολύ σύντομο χρονικό διάστημα περίπου δεκαπέντε ετών πήρε δύο αποφάσεις, καθεμιά από τις οποίες θα άλλαζε το μέλλον του πολιτισμένου κόσμου. Η πρώτη απόφαση ήταν να υιοθετήσει ως επίσημη θρησκεία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας το Χριστιανισμό – που μόλις πριν από μία γενιά είχε γνωρίσει τους πλέον απηνείς διωγμούς. Η δεύτερη ήταν να μεταφέρει την πρωτεύουσα αυτής της αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην πόλη που έκτιζε, εκεί όπου άλλοτε υπήρχε το παλαιό Βυζάντιο, και η οποία έμελλε να μείνει γνωστή στην ιστορία, για τους επόμενους δεκαέξι αιώνες, με το όνομα Κωνσταντινούπολη. Αυτές οι δύο αποφάσεις και μαζί οι συνέπειές τους είχαν ως αποτέλεσμα να θεωρηθεί ο Κωνσταντίνος – με εξαίρεση το Χριστό, το Βούδα και τον προφήτη Μωάμεθ – ως ο άνθρωπος με τη μεγαλύτερη επιρροή σε ολόκληρη την ιστορία.

(J. J. Norwich, Βυζάντιο, οι πρώτοι αιώνες, σ. 22)

Ποιες ήταν οι δύο αποφάσεις του Κωνσταντίνου που δικαιολογούν το

χαρακτηρισμό «Μέγας»;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

Ποια από τις δύο θεωρείς σημαντικότερη και γιατί;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………Χάρτης του ρωμαϊκού κράτους στα χρόνια του Κωνσταντίνου

Σε ποιες ηπείρους απλωνόταν το ρωμαϊκό κράτος; Να σημειώσετε μερικά

σύγχρονα κράτη που περιλάμβανε η ρωμαϊκή αυτοκρατορία.

1

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

Αφού εντοπίσετε στο χάρτη την Κωνσταντινούπολη, να σκεφτείτε ποια

γεωγραφικά πλεονεκτήματα έχει η θέση της.

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

2. Τα πλεονεκτήματα της Κωνσταντινούπολης Ο Κωνσταντίνος, με τη μεγαλοφυΐα του, εκτίμησε όλες τις οικονομικές, πολιτικές και εκπολιτιστικές δυνατότητες της πόλης. Πολιτικά η Κωνσταντινούπολη, ή όπως συχνά λεγόταν η «Νέα Ρώμη», είχε εξαιρετικές δυνατότητες αντίστασης κατά των εξωτερικών εχθρών, διότι, ενώ ήταν απρόσιτη από τη θάλασσα, από την ξηρά προστατευόταν με τείχη. Οικονομικά είχε κάτω από τον έλεγχό της όλο το εμπόριο της Μαύρης Θάλασσας με το Αιγαίο και τη Μεσόγειο, πράγμα που την έκανε εμπορικό μεσολαβητή ανάμεσα στην Ευρώπη και την Ασία. Τελικά, από εκπολιτιστική πλευρά, η Κωνσταντινούπολη είχε την εξαιρετική δυνατότητα να βρίσκεται κοντά στο πιο αξιόλογα κέντρα του ελληνικού πολιτισμού, τα οποία κάτω από την επίδραση του Χριστιανισμού συνετέλεσαν στη δημιουργία ενός νέου πολιτισμού: του χριστιανο-ελληνο-ρωμαϊκού ή «Βυζαντινού» πολιτισμού.

(A. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σ. 83)

Ποια στρατιωτικά πλεονεκτήματα παρουσίαζε η θέση της Κωνσταντινούπολης;

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………… Ποιον οικονομικό ρόλο μπόρεσε να διαδραματίσει;

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………… Πώς συνετέλεσε η Κωνσταντινούπολη στη δημιουργία του Βυζαντινού πολιτισμού;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………Θρησκευτική στάση του Κωνσταντίνου

Ο Κωνσταντίνος Α΄ έγινε Χριστιανός μόλις το χρόνο που πέθανε. Κατά τη διάρκεια της ζωής του παρέμεινε Ανώτατος Αρχιερέας (ανώτατος αξιωματούχος της ρωμαϊκής θρησκείας) και χρησιμοποιούσε τις εκφράσεις Ημέρα του Ήλιου και Ανίκητος Ήλιος, που την περίοδο αυτή, συνήθως εννοούσαν το θεό των Περσών, τον Μίθρα, του οποίου η λατρεία είχε διαδοθεί σε όλη την αυτοκρατορία […]. Είναι βέβαιο ότι ο Κωνσταντίνος υπήρξε υποστηρικτής της και ότι κληρονόμησε την αφοσίωσή του αυτή από την οικογένειά του.

(A. Vasiliev, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, σ. 70)

2

Ποια θρησκεία ακολουθούσε ο Κωνσταντίνος; Πώς εξηγείτε την εύνοιά του προς

τους χριστιανούς;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

Ο Ηράκλειος και η δυναστεία του (610 – 717):

Εσωτερική μεταρρύθμιση και αγώνας επιβίωσης

Εικόνα σελίδας 19 – Ο Ηράκλειος ως Δαυίδ

Τι γνωρίζεις (από τα Θρησκευτικά) για το Δαυίδ και το Γολιάθ; Ποιο

χαρακτηριστικό του Δαυίδ κρατάει ο Ηράκλειος;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………Γιατί πιστεύεις ότι απεικονίζεται έτσι ο Ηράκλειος;…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

Η αντεπίθεση του Ηράκλειου, σελίδες 19 – 20

Τι σημαίνει ο όρος στρατηγός – αυτοκράτορας;

………………………………………………………………………………………….

Ποιος συνέδραμε οικονομικά στην αναδιοργάνωση του στρατού;

………………………………………………………………………………………….

Ποιο γεγονός εκμεταλλεύτηκε ο Ηράκλειος για να ανυψώσει το ηθικό των

στρατιωτών του; Πώς κρίνετε την ενέργειά του αυτή;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Θέματα και εξελληνισμός του κράτους

Τι ήταν τα στρατιωτικά κτήματα ή στρατιωτόπια;

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

3

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Γιατί πιστεύετε ότι ο θεματικός στρατός αποδείχθηκε πιο αποτελεσματικός από τους μισθοφόρους; ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

Ποιον τίτλο υιοθέτησε ο Ηράκλειος και ποια η σημασία του;

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

……………………………………………………………….

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

1. Στη μικρογραφία που ακολουθεί απεικονίζεται η επιστροφή του προφήτη

Μωάμεθ στη Μέκκα. Τι παρατηρείς σχετικά με την απεικόνισή του και πώς

εξηγείται αυτή;

4

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

ΙΙ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΙΣΛΑΜ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΔΟ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Η Βυζαντινή Εποποιία. Επικοί αγώνες και επέκταση της αυτοκρατορίας

Στο πιο πάνω διάγραμμα με έντονους χαρακτήρες σημειώνονται οι αυτοκράτορες της

Μακεδονικής δυναστείας. Ποιοι από αυτούς διακρίθηκαν στους αγώνες εναντίον των

Αράβων και ποιες περιοχές ανακατέλαβαν; (Σχολικό βιβλίο, σελίδα 41) …………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

5

Οι πρωταγωνιστές από τη μεριά των Βούλγαρων

Συμεών

είχε ……………… παιδεία.

αυτοτιτλοφορήθηκε …………………………, καθώς στόχος του ήταν η ίδρυση

……………………………………………………. .

οι φιλοδοξίες του δεν πραγματοποιήθηκαν, γιατί …………………………….. .

Πέτρος

συνήψε με το Βυζάντιο ………………………………, που επιβεβαιώθηκε με το

γάμο του με τη Μαρία, ………………………………………………. .

Σαμουήλ

ίδρυσε νέο βουλγαρικό κράτος με έδρα την ………………………… .

αντίπαλός του ήταν ο ……………………………… .

ο στρατός του γνώρισε τη συντριβή στις μάχες …………………………… και

………………………………… .

η υποταγμένη Βουλγαρία οργανώθηκε στα πλαίσια του βυζαντινού κράτους σε

……………………………………. .

6

Οι εξελίξεις στην οικονομία και την κοινωνία

Αφού διαβάσετε τα παραθέματα που ακολουθούν, να απαντήσετε στις ερωτήσεις που

τα συνοδεύουν.

Α)

Η πλουτοπαραγωγική πηγή, από την οποία ο πληθυσμός

προσποριζόταν το μεγαλύτερο όγκο των καταναλωτικών

αγαθών και το κράτος τα κύρια έσοδα, ήταν η αγροτική

οικονομία γενικά. Τεράστια κρατικά αγροκτήματα, μεγάλα

ιδιωτικά κτήματα, εκκλησιαστικά και μοναστηριακά κτήματα

υπήρχαν σε όλη την έκταση του βυζαντινού κράτους με βασικές καλλιέργειες τα

δημητριακά, την ελιά, τα αμπέλια. Εξακολουθούσαν βέβαια να υπάρχουν σε μεγάλο

βαθμό και μικροί γεωργικοί κλήροι ελεύθερων γεωργών. Οι πάροικοι ήταν ελεύθεροι

γεωργοί προσκολλημένοι όμως στη γη που καλλιεργούσαν, την οποία δεν μπορούσαν

να εγκαταλείψουν. Αποτελούσαν όχι μικρό ποσοστό του αγροτικού πληθυσμού.

Αντίθετα, ο αριθμός των δούλων, εξαρχής περιορισμένος στο Βυζάντιο, μειώνεται

διαρκώς με την πάροδο του χρόνου.

(Αικ. Χριστοφιλοπούλου, Βυζαντινή Ιστορία, τόμος Α, σελ. 358)

1. Ποιοι κατείχαν μεγάλα κτήματα στο Βυζάντιο και τι καλλιεργούνταν σε αυτά;

2. Τι ήταν οι πάροικοι; Σε τι διέφεραν από τους ελεύθερους γεωργούς και σε τι

από τους δούλους;

3. Ο πληθυσμός των δούλων στη βυζαντινή περίοδο.

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

7

Β)

4. Να περιγράψετε τα προβλήματα που απασχολούσαν τις κατώτερες κοινωνικές

τάξεις στο Βυζάντιο.

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

…………………………………………………………………………………………

8

Φύλλο εργασίαςΗ νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας και η σύγκρουση με τους «δυνατούς» Να συμπληρώσετε τα κενά του πίνακα που ακολουθεί με το νομοθετικό έργο των βυζαντινών αυτοκρατόρων.

Αιώνας Αυτοκράτορας Νομοθετήματασελίδα

12

4ος αιώνας Θεοδόσιος Ο Θεοδοσιανός Κώδικας περιλάμβανε ……………………………………..……………………………………………………………………………….

σελίδα

16

6ος αιώνας Ιουστινιανός 1. Ιουστινιάνειος Κώδικας: ………………………………………………..

2. Πανδέκτης: ……………………………………………………………..

3. Εισηγήσεις: ……………………………………………………………..

4. Νεαρές: ………………………………………………………………...

σελίδα

50

10ος αιώνας

Βασίλειος Α΄, Λέων Στ΄,

Ρωμανός Λακαπηνός, Βασίλειος

Β΄

1. Πρόχειρος Νόμος: ……………………………………………………… 2.

Επαναγωγή: ……………………………………………………………..

3. Βασιλικά: ………………………………………………………………..

4. Επαρχικόν Βιβλίον: ……………………………………………………

5. Νεαρές: …………………………………………………………………43

Η νομοθεσία της Μακεδονικής Δυναστείας και η σύγκρουση με τους «δυνατούς» Μελετήστε τα δύο παρακάτω κείμενα:

1. Με βάση τις πληροφορίες από τα δύο παραπάνω κείμενα, να παρουσιάσετε τη

στάση της Εκκλησίας απέναντι στο αλληλέγγυον, το νόμο του Βασίλειου Β΄.

2. Ποια στάση φαίνεται να υιοθετούν οι ιστορικοί Ζωναράς και Σκυλίτζης

απέναντι στην κοινωνική και οικονομική πολιτική των Μακεδόνων;

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

_____________________________________________________________________

______________________ _______________________________________

10