UNIP - Universidade Paulista

Post on 17-Dec-2015

84 views 2 download

description

Geopolitica ED modulo 5

Transcript of UNIP - Universidade Paulista

  • 02/06/2015 UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

    http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo 1/7

    Geopolticacontempornea

    DuranteaGuerraFria,ageopolticadesempenhouumpapelcentralnosomentenombitoacadmico,mastambmnaesferapolticomilitar.AformulaodapolticadecontenoedaOtan(OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorte)aofinaldadcadade1940eseudesenvolvimentonasltimasdcadasaoladododesenvolvimentodenovastecnologiasedacorridaarmamentistanasdcadasde1970e1980foramreflexosdaestratgiaadotadapelaspotnciaspormeiodoestudodageopolticaclssicaedodesenvolvimentodeumaanlisecomplexa.

    TaisargumentoseconcepesforamfundamentadosporestudiososcomoHalfordMackinder,NicholasSpykman,ColinCinzaeZbigniewBrzezinski,noentanto,aocontrriodopensamentonorteamericano,Kjellneosgeopolticosalemesressaltaramnosomenteasrelaesentreodesenvolvimentotecnolgicoeseuimpactonageografia,mastambmaconexocomasquestestnicasepolticasqueimpactavamnoambienteglobal.Acinciapolticaamericanasemdvidasherdouconceitosimportantesdatradioalem,particularmentedeHansMorgenthau,assimcomodeMaxWebereCarlSchmitt,masosnorteamericanospossuamtambmumaestratgiapolticaindividualeconstrudaembasesslidas(VESENTINI,2007).

    Ouniversalismoamericanoseopunhaemtermosaoculturalismoalemooucontextualismovistodaperspectivadequeocontextoouapocainfluenciadiretamentenaconstruodopensamentoesemostravamaisvoltadoparaareaestratgica.Contudo,atualmentenosepodedesvincularaanlisegeopolticadainterfacetnicaecultural,jqueaanlisegeopolticatemumprofundoimpactonasdecisesdasnaes.Apesardisso,SamuelHuntingtondebateochoquedascivilizaeseafirmaqueapolticasetornoumuitomaisprximasideiasdeKjelln.AlinhadedivisogeogrficaqueHuntingtoncriouentreascivilizaesdolesteedooestepraticamenteidnticaaqueKjelln,80anosantes,haviaressaltadoseragrandelinhaculturalentreaRssiaeaEuropa(VESENTINI,2007).

    Entretanto,foiageopolticasuecoalemcosmopolitaqueprovouserprecisanadescriodofuturodaEuropacontempornea,principalmentenosanosdereestruturaoeredefiniodoparadigmadasrelaesinternacionais.NoperodopsSegundaGuerraMundial,omundopresenciavaumalutaincessantepelodomnioideolgicoepolticodeduasgrandespotncias,EstadosUnidoseURSS(UniodasRepblicasSoviticas),queutilizavamaszonasdeinflunciacomoformadeproteoedisseminaodeseusrespectivosideais.

    Comumasituaodesfavorvelecomaeconomiaemrunas,aEuropanecessitavadecapitalexternoeinvestimentosqueauxiliassememsuareestruturaopolticaeeconmica,bemcomonareintegraocomosdemaispases.Tendoemvistaaameaasoviticaeapossvelalianacomospasesdoocidenteeuropeuoquefortaleceria,porconseguinte,osconceitosdocapitalismo,osEstadosUnidosdaAmricaidealizaramumplanocapazdesuprirasnecessidadesdasnaesdevastadasnaSegundaGuerraMundial:oPlanoMarshall.Inicialmente,osEUApretendiamabrangercomoplanonosoocidenteeuropeu,mastambmaUniodasRepblicasSocialistasSoviticas(URSS),quenecessitavaigualmentedoauxlio.Contudo,asdivergnciasideolgicasnopermitiramumacordo,oquedeterminouqueocrditoseriaconcedidosomenteaospaseseuropeusquecompactuavamcomaspolticasamericanasecomaDoutrinaTruman.

    Emcontrapartida,aURSSutilizouumapolticadeisolamentosemelhanteparaaproximarasnaescomunistaseproteglasdainvasoideolgicadocapitalismoocidental:eraaCortinadeFerro.ComoafirmaHuntington(1997):

    [...]Emsuacompetioentresi,osEstadosncleostentamcongregarsuaslegiescivilizacionais,fazeralianascomEstadosdeterceirascivilizaes,promoveradivisoedefecesnascivilizaesadversriaseempregaracombinaoapropriadadeaesdiplomticas,polticas,econmicaseclandestinas,bemcomoinstigaesporpropagandaeformadecoero,paraatingirseusobjetivos[...](HUNTINGTON,1997,p.261).

    Noentanto,apeculiaridadedaGuerraFriaaindaquehouvesseodesentendimentoentreaspotnciaseadivisodomundoresidianofatodequenoexistiaumperigoiminenteouumaameaadefinitivadeumaTerceiraGuerraMundial.Havia,naverdade,umasubdivisoadvindadofinaldaSegundaGuerra

  • 02/06/2015 UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

    http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo 2/7

    MundialedoacordoentreEstadosUnidosdaAmricaeURSS.Essasubdivisoapontavaqueessespasesexerceriaminflunciasobsuasrespectivasreassemutilizaraforamilitar.SegundoHobsbawn(1995):

    [...]Asituaomundialsetornourazoavelmenteestvelpoucodepoisdaguerraepermaneceuassimatmeadosdadcadade1970,quandoosistemainternacionaleasunidadesqueocompunhamentraramemoutroperododeextensacrisepolticaeeconmica[...]asduassuperpotnciasaceitavamadivisodesigualdomundo,faziamtodoesforopararesolverdisputasdedemarcaosemumchoqueabertoentresuasForasArmadas[...](HOBSBAWN,1995,p.225).

    Otermocoexistnciapacficadefiniaesseperododeincertezasederedefiniesdosistemainternacional,noqualumaaindafrgilpotncia,aURSSsevistapormeiodasmazelassociaisedasrevoluesinternas,viaumavastaoportunidadedemantersuahegemoniaedomnioterritorial,aomesmotempoemqueseusproblemaseconmicos,cadavezmaisevidentes,aproximavamnamaisdeseufim.

    Entretanto,asmudanaspolticasnocontextodaGuerraFriatransformaramopanoramainternacional,vistoquenohaviamaisumarivalidadeentreamaioriadasgrandespotnciasprincipalmenteentreasqueforamderrotadasnaSegundaGuerraMundial.Amaiorpartedelasseencontravaemprocessodereconstruodesuapolticaeeconomia.Podeseafirmar,assim,quehouveumcongelamentodapolticainternacionalequeasquesteslevantadasempocasdeguerraseviamabrandadaseinviveisparaseremcolocadasempautanovamente(HUNTINGTON,1997).

    Porm,nodecorrerdasrelaesdaRssiacomospasescontguosapsadesestalinizao,houveumconstantedesentendimento,oquefezcomqueaentoimponnciadoexrcitovermelhotivessedesermostradanovamenteparaquesuahegemoniaregionalfossemantida.Asdivergnciaspolticas,diplomticaseculturaiseramfatoresindispensveisparaanalisaressesconflitoseconseguircompreenderaestruturadecadaprovncia.Contudo,nosomenteolesteeuropeu,masafrica,marcadaporumagrandemiscigenaoecommaisde50pases,sofreucomadificuldadedeabrangerpoliticamentetodasasdiferenastnicaseculturaisdentrodeumasnao.ComoafirmouHuntington(1997):

    Apolticamundialestsendoreconfiguradaseguindolinhasculturaisecivilizacionais.Nessemundo,osconflitosmaisabrangentes,importanteseperigososnosedaroentreclassessociais,ricosepobres,ouentreoutrosgruposdefinidosemtermoseconmicos,massimentrepovospertencentesadiferentesentidadesculturais.Asguerrastribaiseosconflitostnicosiroocorrernoseiodascivilizaes[...](HUNTINGTON,1997,p.21).

    DuranteaGuerraFria,ateoriadeHuntingtonfoicomprovadaespecialmentecomrelaosnaesrecmindependentesdocontinenteafricanoSaaraOcidentaleSomliaecomnaescomunistasdolesteeuropeu.Entretanto,essanovaeradageopolticamundial,queperduroude1947a1991,foimarcadaporumhiatooucrisedaproduoediscussoacadmicareferenteaostemasgeopolticos.DevidodissoluodaUnioSoviticaecrisedocomunismonomundo,oprocessodedesenvolvimento,apredominnciadocapitalismocomomodeloeconmicoeaconjunturainternacionalreacenderamodebateentreadcadade1980e1990.

    Dessemodo,asmudanasprovocadaspelasconstantesevoluestecnolgicassetornaramcadavezmaisvisveisnasrelaesinternacionais(comoaTerceiraRevoluoIndustrial).Asuperaodedistnciasgeogrficasetemporaiseatrocadeinformaesedecontedoemtemporealpermitiramoaprofundamentodaglobalizao,ainterdependnciadaeconomiamundialeaintegraodevriasesferasdasociedade,oqueintensificouosprocessosemodificouageopolticaglobal.

    Diantedessacrescenteconectividade,verificaseaemergnciadeumsistemainternacionalcadavezmaiscomplexo,juntamentecomumaeconomiaglobaldinmicaeasubsequenteascensodenovosatores(EstadosenoEstados).Aglobalizao,portanto,estfundamentadanosconceitosdeintercmbioeinterdependnciaentreasnaesemaspectosmaisabrangentesdoqueoeconmico,comoosaspectosculturais,polticosesociais.

    DesdeRatzel,ageopolticautilizacomoferramentadeestudoessasinterfaces,afimdeconseguircompreendereanalisarasrelaesentreosEstadoseasquestesreferentesaoexpansionismo,

  • 02/06/2015 UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

    http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo 3/7

    distribuiodosterritrioseaosconceitosderegionalizaoedeintegraopoltica,econmicaecultural,quepermeiamoestudodasrelaesinternacionais.Algicadasdisputasestsubmetidahojenosomentesquestesdocomrcio,masprincipalmentesquestesgeoestratgicas,comoainflunciaideolgicaeautilizaodosoftpower,essenciaisparaamanutenodahegemoniadasgrandespotncias.

    Fonte:

    HOBSBAWM,E.Eradosextremos:obrevesculoXX(19141991).2.ed.SoPaulo:CompanhiadasLetras,1995.

    HUNTINGTON,S.P.Ochoquedecivilizaes.RiodeJaneiro:Objetiva,1997.

    VESENTINI,W.J.Novasgeopolticas.4.ed.SoPaulo:Contexto,2007.

    Exerccio1:

    AGuerraFriadeterminouumperododebipolaridadenomundo.Sobreesteperodo,nocorretoafirmar:

    I)Ascolniaseuropeiasiniciamumprocessodedescolonizao,decorrentedaperdadopoderpolticoeuropeu.Osprocessosdeindependnciaeclodirameaslutascivispelopoderlocalforamalimentadaspelasduasgrandespotncias:EUAeURSS.

    II)AGuerraFriafoiumfatordeestabilidademundial,namedidaquesomenteduaspotnciasdividiamopoder.

    III)ApsaSegundaGuerraMundial,ospasesdolesteeuropeudecidirampelosocialismoeromperamcomosEUA.

    IV)EmtodooperododaGuerraFria,osistemaeconmicodaUnioSoviticaeracomandadopeloplanejamentoburocrtico.

    V)Naseconomiascapitalistas,osistemaeconmicoeraocapitalismo,pormcomalgumaintervenoestatalnaeconomia.Esteeraosistemaeconmicodasocialdemocracia.

    ASomenteIeIIestoincorretas.BSomenteIIeIIIestoincorretas.CSomenteIIIeIVestoincorretas.DSomenteIVeVestoincorretas.ESomenteaVestincorreta.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

    Exerccio2:

    SobreaSegundaGuerraMundialnocorretoafirmar:

    AFoiumprolongamentodaPrimeiraGuerra:disputasdaspotnciasindustriaispormercadosematriasprimas,noresolvidasnaPrimeiraGuerraeaprofundadaparaospases:Alemanha,Itliae

  • 02/06/2015 UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

    http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo 4/7

    Japo.BOTratadodeVersalhes,impostoAlemanhapelosvencedoresdaPrimeiraGuerrafoiumdosmotivosquelevaramAlemanhaparaaguerra.EmsuasclusulasmaisimportantesaAlemanhafoianicaresponsvelpelaeclosodaGuerraperdeutodasassuascolniasevriosterritriosalemesnaEuropaalmdeserobrigadaaenfrentaraslimitaesmilitaresepagamentodepesadssimasreparaesdeguerra.CAsdurascondiesdoTratadodeVersalhesgeraram,entreosalemes,umprofundoressentimento,responsvelemgrandepartepelaascensodeHitleraopoderequeacaboudesencadeandoSegundaGuerraMundial.DOspasesAlemanha,JapoeRssiaforamosprincipaispasesqueseassociaramemumaalianadenominadaEixo.EODiaDocorreuemjunhode1944,quandoastropasamericanascanadensesdesembarcaramnaNormandia,acelerandoofimdasegundaGuerraMundial.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

    Exerccio3:

    AsdiferenasideolgicasentreosdoisblocosocapitalistalideradopelosEUA,eosocialistalideradopelaUnioSovitica,acabaramdeterminandoaeclosodeumanovageopolticadomundo,aGuerraFria.

    SobreaGuerraFrianocorretoafirmar:

    AAdisputaentreosdoisblocospelahegemoniaplanetriaprovocariavriosconflitospelomundo.BDurantemaisde40anos,asduassuperpotnciasmantiveramseemclimadeconfrontopermanente,chegandoaumconflitoarmadodireto.CAGuerraFriaassinalouadecadnciageopolticadaEuropa,sendoqueesteterritriofoibipartidoemzonasdeinflunciasubmetidoaosEUAeUnioSovitica.DAdisputaentreosdoisblocospelahegemoniaplanetriaprovocouumacorridaaosavanosmilitaresecientficos.ENasreascoloniaisdafricaedasiaocorreuumprocessodedescolonizaodecorrentedarelativaperdadodomnioeuropeunomundo.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

    Exerccio4:

    MaisdeumadcadaapsaquedadoMurodeBerlimem1989,novasfronteiraspolticoestratgicaseeconmicasvmsendodelineadasnaEuropa.Asafirmaesabaixorevelamomovimentoatualdessasfronteiras,EXCETOque:

    AAextinodafronteiraestratgicadaCortinadeFerrotempermitidoaexpansodeestruturasdoblocoocidentalparaosterritriosdoantigoblocosovitico.BOalargamentodoblocoocidentaleuropeusignifica,porsuavez,oaprofundamentodainflunciaestratgicanorteamericananaEuropa.CUcrniaeBelarus,integrantesdaComunidadedosEstadosIndependentes,funcionamcomoumafaixaestratgicaentreoblocoocidentaleaRssia.DOespaoCentroEuropeuvemsendoreconstitudopelosinvestimentosalemesempasesexsocialistascomoaPolnia,aRepblicaTchecaeaEslovquia,almdeoutros.EApssuaintegraoformalComunidadedosEstadosIndependentes,osEstadosBlticos,porintermdiodaPolnia,estreitaramrelaescomaEuropaCentral.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

  • 02/06/2015 UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

    http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo 5/7

    Exerccio5:

    Adiferenasocioeconmicaentreospasesdesenvolvidosesubdesenvolvidoscadavezmaior,agravadapelaaceleraodoprocessodeglobalizaoeconmica.Oaumentodapobrezanomundorelacionaseavriosfatores.

    Escolhaaalternativaquemelhorexpressaessarealidade:

    AUtilizaodepolticaspblicaspaternalistasnospasespobrescontroledanatalidadenospasesricosdiminuiodafomenospasessubdesenvolvidos.BAumentodaconcentraoderendaaumentodospostosdetrabalhonospasesdosulpoucaqualificaodapopulaonospasesmaispobres.CPolticaspblicasquefavorecemadistribuioderendaigualdadedasoportunidadesentreosdiferentespasesmaiorcontrolenoprocessodefavelizaonospasesdesenvolvidos.DAumentodaconcentraoderendafragilidadedepolticaspblicasfavorveisadistribuioderendadesqualificaodamodeobraparaoingressonomercadodetrabalhonospasessubdesenvolvidos.EDesempregoelevadonospasessubdesenvolvidosocorrncia,emtodosospasesdomundo,damodernizaodaproduoindustrialmaiordistribuiodeterrasnospasesmaispobres.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

    Exerccio6:

    ComaquedadoMurodeBerlim(1989),ocolapsodosregimescomunistasdoLesteEuropeueofimdaU.R.S.S.(1991),aOTAN(OrganizaodoTratadodoAtlnticoNorte)deparoucomumacrisedeobjetivosquealevouaatuarmilitarmente,depoisdadcadade90,emalgumasregiesdomundo,conformeosexemplosabaixo.

    I.1995IntervenomilitaremanutenodapaznaBsniaHerzegovina.

    II.1999IntervenomilitaremanutenodapazemKosovo.

    III.2003ComandodaforainternacionalqueatuaemCabul(Afeganisto).

    IV.2003Intervenomilitar,comajustificativadedestruiroarsenalbliconoIraque.Estocorretos:

    AApenasI,IIeIII.BApenasI,IIIeIV.CApenasII,IIIeIV.DApenasIeIV.EI,II,IIIeIV.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

    Exerccio7:

    Diferentestermosforamutilizados,apartirdaSegundaGuerraMundial,paracaracterizarodesnveldedesenvolvimentoeconmicodeunspasesemrelaoaoutros.Entretanto,nosanosmaisrecentes,muitosdessestermos,porteremconotaespreconceituosasepejorativas,foramsistematicamentesubstitudosporoutros.

    Assinaleaalternativaquemelhorretrataessatransiodeterminologia:

    APasesatrasadosparasubdesenvolvidos,pobres,exploradosedeficitrios.BPasessubdesenvolvidosparapasesemdesenvolvimento,atrasados,poucoprodutivoseagrrios.CPasesdependentesparasubdesenvolvidos,pobres,atrasadosedominados.DPasesexploradosparapobres,deficitrios,atrasadosesubdesenvolvidos

  • 02/06/2015 UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

    http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo 6/7

    EPasessubdesenvolvidosparapasesemdesenvolvimento,explorados,dominadosedeeconomiadependente.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

    Exerccio8:

    Aconfiguraogeopolticadops2GuerraMundialestabeleceuumabipolaridadedominadaporduassuperpotncias:EUAeURSS.EsseperodoficouconhecidocomoGuerraFriaesecaracterizounoplanomilitardiplomticopor:

    AConfrontosmilitaresemtodasasregiesdogloboondeosinteressesdasduassuperpotnciasestivessememdisputa.BCombinaodepressesdiplomticaseacordosglobaisnolugardeconfrontosmilitares.CConfrontosmilitaresatravsdealiadosregionaisemreasdoTerceiroMundoeacordosglobaisdecoexistnciapacfica.DConfrontosreligiososemreasdoTerceiroMundoeacordosglobaisdecoexistnciapacfica.EN.D.A.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

    Exerccio9:

    OfimdaGuerraFriaeadesagregaodaURSSpuseramfimaomundobipolareantigaclassificaodospasesemPrimeiro,SegundoeTerceiroMundo.OSegundoMundoreuniaosantigospasessocialistas.Hoje,anovaordemmundial,representadanafigura,divideasnaesempobresericas,ousubdesenvolvidasedesenvolvidas.

    Assinaleaalternativaquemelhordescreveanovaordemmundial:

    AOspasesemergentes,tambmchamadosdesubdesenvolvidosindustrializadosouemindustrializao,atraemosinvestimentosdasempresastransnacionaisporqueapresentamasvantagensdeummercadoconsumidoremexpanso,dosinmerosincentivosfiscaisqueoferecemedaestabilidadepolticoeconmica.BOsantigospasessocialistas,agoraditospasesdeeconomiaemtransio,atraemgrandesinvestimentoseestoadaptandoseeconomiademercado,inclusiveCoriadoNorteeVietn.CAmultipolaridademodificouadistribuiodariqueza.Issoporque,hoje,osploseconmicospossuemmodernasestratgiasparaalcanarnovosmercados.Dessamaneira,emboraospasesricospermaneamricos,osquepertenciamaoTerceiroMundovemapobrezadiminuir.DOconflitoNorteSulantagoniza,deumlado,tecnologia,altonveldevidaeriqueza,edeoutrolado,exclusodosnovosmeiostcnicocientficos,baixonveldevidaepobreza.EAmaioriadospaseslatinoamericanos,asiticoseafricanossubdesenvolvidosdoSuldespertaointeresseeconmicodosdesenvolvidosdoNorte,poisrepresentamnovosmercadosconsumidoresedeinvestimentodecapitalespeculativo,inclusiveosdafricaSubsaariana,quepassamporturbulnciastribais,seca,fomeeaids.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios

    Exerccio10:

    Apsotrminodabipolaridade,caractersticadoperododaGuerraFria,osconflitosarmados:

  • 02/06/2015 UNIPUniversidadePaulista:DisciplinaOnlineSistemasdecontedoonlineparaAlunos.

    http://online.unip.br/imprimir/imprimirconteudo 7/7

    AAumentaram,devidoinegvelsupremaciamilitardosEstadosUnidosnomundo.BDiminuram,devidoaosurgimentodeoutrospolosdepodernomundo.CDiminuram,devidoderrotadosocialismosovitico.DAumentaram,devidoretomadadeantigasdiferenastnicasereligiosasentrepovos.EAumentaram,devidoaocrescimentodepasesquedetmarmasnucleares.

    Comentrios:

    EssadisciplinanoEDouvocnofezcomentrios