Post on 28-Feb-2018
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
1/67
1
UNIVERSIDADE FEDERAL DE PERNAMBUCOCENTRO ACADMICO DO AGRESTE
Beatriz Nogueira Marques de Vasconcelos
As interaes sociais na e!"ena in#$ncia %i%i&a no ca'o( a constr")o &esi*ni#ica&os e+a criana
Caruaru
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
2/67
2
2011UNIVERSIDADE EDERA! DE "ERNAMBUC#
CEN$R# ACAD%MIC# D# A&RES$E
Beatriz Nogueira Marques de Vasconcelos
As intera'(es sociais na )equena in*+ncia ,i,ida no ca-)o. a constru'/o de signi*icados)ela crian'a
Monogra*ia a)resentada ao Curso delicenciatura e- "edagogia da Uni,ersidadeederal "erna-uco Centro Acad3-ico doAgreste so orienta'/o da )ro*essoraEliana C Is-ael da Costa co-o requisito
)arcial 4 conclus/o do curso de gradua'/o
de !icenciatura e- "edagogia
Caruaru
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
3/67
5
2011
As Interaes Sociais na Pe!"ena In#$ncia Vi%i&a no Ca'o( A Constr")o &e
Si*ni#ica&os e+a Criana
Beatriz Nogueira Marques de Vasconcelos
BANCA E6AMINAD#RA
"ro*aDra Eliana Celia Is-ael da Costa
"ro*a Dr Ana Maria $a,ares Duarte
"ro*a Dr Anna !uiza Ara78o Ra-os Martins
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
4/67
9
AGRADECIMENTOS(
"ri-eira-ente as crian'as da escola ca-)o de )esquisa su8eitos desta )esquisa que -e
receera- co- risos t:-idos que logo se tornara- gargal;adas durante as nossas
rincadeiras -e -ostrando os ,ca'adores=as? que -e dei@ara- con;ecer u- )ouco da -icro
cultura in*antil constru:da no ca-)o
-in;a A, -aterna Irene )elas ;istrias *ant
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
5/67
H
Res"'o( A )resente )esquisa )ro)(e in,estigar as intera'(es sociais de u- gru)o de 19
crian'as de quatro a cinco anos residentes e- co-unidades rurais )ertencentes ao
-unic:)io de Cu)ira cidade do Agreste )erna-ucano A te-
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
6/67
P
SUMQRI#
INTRODU-.O
I / U'a An0+ise S1cio/2ist1rica &o Conceito &e In#$ncia12
II / A In#$ncia so3 a 1tica S1cio/Constr"ti%ista &a Psico+o*ia e' V4*ots54 e
Pia*et2P
III / As Interaes Psicossociais Na Pe!"ena In#$ncia5H
678 O rocesso &a intera)o nas 3rinca&eiras in#antis( U-a constru'/o dos
signi*icados a )artir das conce)'(es de Ben8a-in Vgots e "iaget5
IV 9 Conte:t"a+i;an&o a Pes!"isa9P
V / Ca'in,os Meto&o+1*icos &a Pes!"isa9L
7 As no%as concees &e in#$ncia( A criana e o iso+a'ento &iante &o re#*io
as '&ias te+e%isi%asHP
>76 As interaes in#antis e a co'reens)o &o o"tro( A constr")o &a c"+t"ra
In#anti+ e se"s Si*ni#ica&osP0
VI / Conc+"sesP5
VII 9 Re#erencias Bi3+io*r0#icas PP
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
7/67
As interaes sociais na e!"ena in#$ncia %i%i&a no ca'o( a constr")o &e
si*ni#ica&os e+a criana
INTRODU-.O
Esta )esquisa surge do interesse e- analisar as rela'(es sociais )roduzidas entre ascrian'as )equenas do es)a'o social ca-)o conceendo a in*+ncia co-o u-a *ase do
desen,ol,i-ento ;u-ano )rodutora de cultura e- u-a sociedade -arcada )or
distin'(es de g3nero )ertenci-ento Ftnico e cultural es)ec:*icos recon;ecendo a
crian'a co-o ser social situada no te-)o e no conte@to scioes)acial Ao escol;er-os
analisar as intera'(es sociais da in*+ncia decidi-os dar ,oz e ,ez as crian'as do ca-)o
a *i- de )erceer co-o elas interage- entre si uscando no,os signi*icados e
construindo ati,a-ente sua realidade "ri,ilegia-os analisar os co-)orta-entos de
crian'as que se encontra- e- situa'/o de -arginaliza'/o Crian'as ca-)onesas de
*a-:lia nu-erosas e- sua -aioria e-)orecidas que )artici)a- )arcial-ente do
traal;o rural dos seus )ais ,i,e- e- co-unidades )equenas ou atF -es-o isoladas e
*reqenta- escolas do ca-)o aandonadas )ela sociedade e- situa'/o de )recariedade
-ani*estada e- )Fssi-as condi'(es *:sicas salas -ultiseriadas e escassez de -aterial
did
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
8/67
L
+-ito escolar e- situa'(es e@trasala de aula "ara tal an
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
9/67
K
Vgost a crian'a n/o F u- ser )assi,o ou u- rece)tn/o di*erencia'/o?
assinala na sociedade conte-)or+nea a erotiza'/o dos cor)os in*antis sendo a tele,is/o
u- dos )rinci)ais -ecanis-os res)ons,e- sendo al,o de constantes e acelerados in,esti-entos co- o surgi-ento
dos ,e:culos de co-unica'/o de -assa e- es)ecial a $V as crian'as )assara- a ser
,istas co-o )equenos consu-idores e a cada dia s/o al,os constantes de )ro)agandas?
JE!I"E e &UI# 2005
"ara "ost-an a tele,is/o e a )ulicidade re*or'a- na crian'a u- dese8o de tornar
se adulto cada ,ez -ais cedo co-o ta-F- do adulto tornarse -ais 8o,e- Ao assistir
tele,is/o a crian'a F o-ardeada co- in7-eras i-agens concretas e autoe@)licati,asque rea*ir-a- ,alores de u-a sociedade que coisi*ica erotiza e co-ercializa a in*+ncia
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
10/67
10
Neste sentindo a sociedade conte-)or+nea se distancia cada ,ez -ais da *or-a
idealizada de )ensar a in*+ncia co-o >)ura? e >ing3nua? uni,ersal e ate-)oral
E- ,irtude dessas discuss(es considera-os a constitui'/o socioculturalconte-)or+nea e a in*lu3ncia das -:dias tele,isi,as so a crian'a deter-inando u-a
no,a co-)reens/o de in*+nciaW assi- tentare-os co-)reender os )rocessos
interacionistas na )equena in*+ncia e- u-a realidade ca-)onesa do Agreste do Estado
de "erna-uco
Mediante tal quadro terico recon;ece-os que a crian'a se constri a )artir da
outra crian'a se )erceendo co-o indi,:duo ca)az de desen,ol,erse cultural-ente
*ora de u-a lgica adulta de -undo sendo este )rocesso de intera'/o social dado no
es)a'o escolar e- -7lti)los encontros in*antis nos quais as crian'as Jre signi*ica- as
redes sociais in,este- u-as nas outras *azendo uso de si -es-a co-o recurso de
estaeleci-ento de no,as ordens sociais
Ao o)tar-os )ela escola co-o lugar de in,estiga'/o )ensa-os que F nesta
institui'/o que a crian'a desen,ol,e sua )ri-eira )erce)'/o social de indi,:duo distante
dos la'os *a-iliares se relacionando co- outras crian'as e adultos oedecendo as
regras estaelecidas di*erentes das ,i,enciadas atF ent/o 8unto 4 *a-:lia Nesta no,a
rela'/o co- a outra a crian'a tornarse u- ser social oedecendo e ta-F-estaelecendo no,as con,en'(es sociais
Considerando a aordage- Vgotsiana na qual a crian'a F ,ista co-o alguF- que
trans*or-a e F trans*or-ada nas rela'(es )roduzidas e- u-a deter-inada cultura
interagindo e si-ultanea-ente construindo signi*icados 8unto ao seu gru)o social
entende-os as crian'as )equenas co-o su8eitos ati,osconstruti,os de sua realidade
que se a)ro)ria- Jre in,enta- e Jre )roduze- u-a deter-inada cultura ca)azes de
cri
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
11/67
11
Co-)reender os )rocessos de intera'/o social entre crian'as na )ri-eira in*+ncia
e- situa'/o e@trasala de aula )ertencente a u-a realidade social de escola do ca-)o
e- suas a'(es indi,iduais e coleti,as co-o *or-a de Jre signi*ica'/o do su8eitoO3eti%os Esec#icos(
#ser,ar as )erce)'(es in*antis das rela'(es constru:das )elas crian'as ao
estaelecere- e- coleti,idade no,as ordens sociais
Analisar os )rocessos das intera'(es sociais da crian'a co- outra crian'a no
es)a'o escolar e os signi*icados indi,iduais e coleti,os atriu:dos )or elas atra,Fs desta
e@)eri3ncia
A)onta-os assi- a tentati,a de contriuir co- os estudos acerca das intera'(es
sociais na )equena in*+ncia co- ,istas < tica de -edia'/o da crian'a e- suas
e@)eri3ncias de rela'/o social longe dos ol;os adultos e@igindo da crian'a e- gru)o o
estaeleci-ento das )r)rias ordens sociais
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
12/67
12
I UMA ANLISE SCIO/2ISTRICA DO CONCEITO DE
INFNCIA
Atual-ente ,alorizase u- discurso que )ontua a in*+ncia co-o u-a *ase do
desen,ol,i-ento ;u-ano re)leta de es)eci*icidades di*erindoa do adulto contudo a
in*+ncia co-o ,e-os ;o8e F *ruto de u-a -udan'a ;istrica social ";ili))e AriOsJ200P e- u-a aordage- ;istrica ressalta a di*iculdade de o adulto )erceer a crian'a
ao longo da ;istria # conceito de in*+ncia F co-)reendido co-o u-a *ase de
desen,ol,i-ento da ,ida do su8eito distinta da *ase adulta esta idFia de in*+ncia F
constru:da social-ente de acordo co- as e@)eri3ncias e ,i,3ncias e- di*erentes
culturas lugares e sociedades sendo u-a in,en'/o adulta edi*icada ao longo da era
-oderna
Ao longo da idade -Fdia e atF )or ,olta do sFculo 6III as *ases da ,ida n/o tin;a-u- signi*icado es)ecial )ara a sociedade As crian'as era- ,istas co-o u- adulto e-
-iniatura originado do senti-ento de in*+ncia da F)oca sua educa'/o se da,a no
+-ito da con,i,3ncia *a-iliar entre os adultos a-iente no qual oser,a,a- e
a)rendia- as ati,idades )r)rias na F)oca a8udandoos na realiza'/o das tare*as AriOs
ainda re,ela que o senti-ento de a-or *a-iliar entre os casais e seus *il;os n/o era ,isto
co-o necess
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
13/67
15
Ao )asso que a in*+ncia *oi oser,ada ainda que )or tica adulta a crian'a )assa a ter
u- signi*icado na constitui'/o *a-iliar no entanto )or ,olta do sFculo 6VIII
in*luenciada )elo catolicis-o crist/o a al-a da crian'a )equena F recon;ecida antes queseu cor)o e a in*+ncia F conte-)lada so os cuidados dos adultos quando s/o
deli-itadas no,as )rinoc3ncia in*antil? 2
Nesta F)oca segundo AriOs surge a idFia de inoc3ncia in*antil co-o u- lugar
co-u- #s costu-es )assa- a )restigiar o co-)orta-ento regrado de oas -aneiras e
ons -odos sociais as crian'as )assa- a receer dos adultos orienta'(es de conduta e
)udor co- o )r)rio cor)o s/o criadas linguagens adequadas 4 )equena in*+ncia
surgindo no,as di,is(es de leitura a)ro)riadas as crian'as e aos adultos
Z certo que a in*+ncia n/o se constitui so-ente e- seu as)ecto iolgico -as aci-a
de tudo ao seu n:,el de in*lu3ncia cultural A idFia de in*+ncia n/o )ode estar se)arada
de outros seg-entos culturais )ois seu )rocesso de recon;eci-ento *oi gradual
so*rendo as -udan'as de orde- social cu8a intensidade na era -oderna conquista seulugar na sociedade $ais re*le@(es re-ete-nos a Neil "ost-an J1KKK que en*atiza a
e@)ans/o da escola *or-al incenti,adora da se)ara'/o da literatura li,resca )ara adultos
e crian'as al*aetizados A )artir do sFculo 6VI o acesso das crian'as aos li,ros *oi
restringido )ois os li,ros agora )assa,a- )ela ,istoria de )ro*essores=as e )ais
"ost-an analisa esse *en-eno co-o u- -ono)lio do con;eci-ento que se)ara
crian'as de adultos )ois >u- adulto total-ente al*aetizado tin;a acesso a todas as
in*or-a'(es J as crian'as na -aioria n/o as tin;a- e )or isso era- origadas a ir
)ara a escola? J"ost-an 1KKK )K0 Sendo assi- a in*+ncia co-e'a a ser )erceida
co-o categoria iolgica que necessita de cuidados es)ec:*icos e n/o u- )roduto de
u-a deter-inada cultura Contudo ao se)arar a literatura li,resca de crian'as e adultos
al*aetizados iniciase u- )rocesso de constru'/o de u- conceito de que as crian'as
)ossue- u- -undo social )r)rio
Este senti-ento de in*+ncia nasce *ora da *a-:lia conduzido )elos costu-es
-oralistas )r)rios do er'o da educa'/o crist/ co- clara )reocu)a'/o de racionalizar
2 Z interessante notar que )ara "ost-an J1KKK o senti-ento de >in*+ncia inocente? F *ruto dossenti-entos de ,ergon;a que os adultos )assa- a nutrir -ediante aos seus *il;os )equenos
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
14/67
19
as e-o'(es das crian'as e trans-itir ,alores -orais ons costu-es e disci)lina
adequados aos ,alores da F)oca a *i- de assegurar o desen,ol,i-ento da in*+ncia
-oral Assi- nos sFculos 6V e 6VI as rincadeiras )assa- a ser ,igiadas -ediante a)reocu)a'/o de ,alores -orais
As an
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
15/67
1H
igura 1. [Velest< e- docu-entado nas )inturas do sFculo dezesseis e- diante as crian'as s/o
re)resentadas co-o adultos e- -iniatura? J1KKK ) H
Ao narrar as trans*or-a'(es que o conceito de in*+ncia deu orige- "ost-an nos
*az indagar o atual conceito de in*+ncia ou seu desa)areci-ento -ediante a u-a
sociedade cada ,ez -ais su-ersa 4 -7lti)los -eios de co-unica'/o nos quais as
-:dias tele,isi,as -ani)ula- e dirige- ideologica-ente os indi,:duos Rea*ir-a-os
5Dessa F)oca e- diante ao contr
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
16/67
1P
aqui a i-)ort+ncia da tele,is/o instru-ento atra,Fs do qual a crian'a F cada ,ez -ais
cedo su-etida ao -undo adulto e do consu-o Ao )ensar-os e- u-a sociedade que
)rioriza a ostenta'/o -aterial e o consu-o co-o -ecanis-o de ,isiilidade social qualseria o atual conceito de in*+ncia na sociedadeY
"erceese atual-ente que as caracter:sticas da in*+ncia nos sFculos anteriores
n/o -ais corres)onde- ao atual A crian'a constri u- co-)orta-ento social ditado
)ela tele,is/o e -:dias eletrnicas #ser,a-os na )rodu'/o de )ulicidades i-agens
de crian'as cada ,ez -ais adultizadas A esse res)eito "ost-an J1KKK ressalta a
re)resenta'/o da crian'a n/o co-o crian'a -as co-o >adultos e- -iniatura? Z certo
que a linguage- das crian'as n/o F -ais a -es-a seu ,estu
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
17/67
1
igura 2. \ "ulicidade di,ulgada e- -:dia eletrnica. ;tt).==a)ac;a-a-alogs)otco-=200L=0K=no)edo*ilia;t-l onte. "esquisa realizada no &oogle 2010
Encontra-os na )ulicidade -ecanis-os que constroe- u- -odo arti*icial de
conduzir o consu-o in*antil ditando )ar+-etros e co-)orta-entos in*antis a sere-
seguidos A i-age- da crian'a na )ro)aganda )assa a ser con,ertida co-o e- de
consu-o ou de -a@i-iza'/o do consu-o in*antil "ercee-os a i-age- da crian'a
co-ercializada )ela ind7stria da )ulicidade )artindo do *ato de que a >-ercadoria] se
a)ro)ria da cultura neste caso da cultura do adulto A i-age- aci-a rea*ir-a os
,alores de u-a econo-ia ca)italista e- que o indi,:duo F a)risionado 4 ditadura do
consu-o e do e@iicionis-o da eleza arti*icial A in*+ncia est< ao centro dos 8ogos de
interessesW de adulto e- -iniatura a crian'a )assa a ser o centro da ind7stria do
consu-o
Ade-ais "ost-an en*atiza que a )rogra-a'/o da -:dia tele,isa te- contriu:do
)ara e@)ans/o do consu-o e@cessi,o )or )arte das crian'as e a -ani)ula'/o dos ,alores
>in*antis? Neste -odelo de in*+ncia atual a tele,is/o -ani)ula a crian'a )ara
re)rodu'/o de ,alores ca)italista sendo este o )onto central )ara a n/o distin'/o entre os
,alores sociais das crian'as e dos adultos
"ara a autora ane eli)e a in*+ncia ,e- )assando )or u- )rocesso de
trans*or-a'/o interligada ao te-)o 4 constru'/o de identidade de g3nero e 4 cultura naqual as crian'as est/o i-ersas As trans*or-a'(es )ol:ticas sociais econ-icas e
culturais est/o inti-a-ente ligadas as -udan'as na in*+ncia A crian'a )assa a receer
as -es-as in*or-a'(es que os adultos )or inter-Fdio da -:dia tele,isi,a e da
)ulicidade i-)ressaW $a-F- s/o ressaltadas )ela autora as rela'(es in*antis e sua
entrada no -undo social cada ,ez -ais incor)oradas ao -odo de ,ida adulta a in*+ncia
conte-)or+nea )assa a assu-ir o -es-o dese8o da i-age- social do adulto # cor)o
in*antil retratado na )ro)aganda trans)(e os ,alores sociais atuais sendo.
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
18/67
1L
# cor)o in*antil al,o de constantes e acelerados in,esti-entos Co- osurgi-ento dos ,e:culos de co-unica'/o de -assa e- es)ecial a $, ascrian'as )assara- a ser ,istas co-o )equenos consu-idores e a cada dia s/oal,os constantes de )ro)agandas Ao -es-o te-)o e- que elas t3- sido
,istas co-o ,e:culo de consu-o F cada ,ez -ais )resente a idFia da in*+nciaco-o o8eto a ser a)reciado dese8ado e@altado nu-a es)Fcie de^)edo*iliza'/o^ generalizada da sociedade JE!I"E 2005 ) 129
Z certo que as )ro)agandas ,inculadas 4 i-age- da crian'a )ro)icia- nas
-es-as resigni*ica'(es alteradas de constru'/o de sua )r)ria i-age- # )rocesso de
erotiza'/o e adultiza'/o da in*+ncia deatido aqui re*lete- as -udan'as da sociedade
conte-)or+nea na qual o ser ;u-ano F >coisi*icado? e sua i-age- co-ercializada e-
)rol do consu-o co-o -ais u- o8eto $ais -udan'as resulta- e- trans*or-a'(es
signi*icati,as )ara a constru'/o do sentido de in*+ncia co-o ta-F- no ser crian'a Na
-edida e- que a sociedade en*renta >crises? de ,alores o conceito de in*+ncia e
i-age- da crian'a )assa- )or u-a crise F claro que a in*+ncia gan;ou u-a no,a
conota'/o social e- suas ,esti-entas ,alores -undo si-lico rincadeiras e
linguage- A )artir desta re*le@/o intu:-os que e- a-as i-agens aci-a a)resentadas
a crian'a gira e- torno de u- conte@to de sedu'/o -arcados )or conte@to ;istrico
social econ-ico e cultural )r)rios de sua F)oca e distintos"artindo das discuss(es aci-a a)onta-os que a in*+ncia n/o F u- arte*ato
natural ela se constitui ;istorica-ente -arcada )elos interesses de u-a sociedade "ara
u-a -el;or co-)reens/o da Jre in,en'/o do conceito de in*+ncia ;istrico analisa-os
alguns dos )ressu)ostos da sociologia cl
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
19/67
1K
su8eito autno-o e cr:tico assi- a crian'a estaria su-ersa a doutrina adultoc3ntrica
Aqui *aze-os u-a )onte co- as discuss(es )autadas )elo socilogo "ierre Bourdieu
J2002 o qual destaca as ,
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
20/67
20
sendo estas e@)eri3ncias ;istricas )assadas )elos su8eitos de gera'/o 4 gera'/o e
)osterior-ente internalizadas -udando sua *or-a de )ensar )or conseguinte sua *or-a
de )erceer o -undo e suas )r;aitus? os su8eitos Jtratados )eloautor co-o atores sociais incor)ora- o 8ogo social co-o algo intr:nseco a sua natureza
J-odelo social inconsciente
"odese a )artir dos conceitos de Bourdeiu re*letir os )rocessos )elos quais os
indi,:duos interioriza- as estruturas do -undo social Se )ensar-os nas crian'as co-o
agentes ;istricos de sua condi'/o ;u-ana e- seu -undo social )ode-os )erceer que
)ara Bourdieu a )equena in*+ncia F o -o-ento crucial da incor)ora'/o das estruturas
sociais )ara o seu interiorW Antes -es-o de do-inar a linguage- a crian'a 8< esteduca'/o? descrita )or AriOs cu8o en*oque F o segundo senti-ento de in*+ncia dirigido
a )reser,a'/o dos ons >-odos e costu-es? )ertinentes a in*+ncia
#utro argu-ento de Elias rico F a >autoregula'/o do co-)orta-ento? do indi,:duo
a)ontado co-o ele-ento central da e@)eri3ncia de ,ida social )autada e- cdigos
sociais de conduta "ara o autor os adultos est/o su-etidos a )adr(es e nor-as sociais
)rFestaelecidas e- seus gru)os #s indi,:duos c;ega- ao -undo )ara sere-
ci,ilizados )ara assi- co-)reender sua *un'/o e- sociedade Desta *or-a a crian'a
)equena ao adentrar na ,ida social J>-undo ci,ilizado? constri suas ,is(es de acordo
co- seu desen,ol,i-ento no -undo social de )erten'a
Elias ta-F- re*or'a a idFia da se)ara'/o entre adultos e crian'as co-o u- )er:odode ,ida distinto -arcado )or )eculiaridades de cada *ase )ara ele na -edida e- que os
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
23/67
25
controles e-ocionais s/o i-)ostos as crian'as os senti-entos que -arca- a in*+ncia
,/o sendo sustitu:dos )elas no,as regras e )ri,a'(es caracter:sticas da ,ida adulta
)orquanto a crian'a dei@a a in*+ncia e )assa a assu-ir no,os )a)Fis e- suas rela'(essociais
# estudo desen,ol,ido )or Elias J1KK9 e- A Sociedade dos Indivduosen*atiza que
ao nascer o indi,:duo te- u-a de)end3ncia natural do outro )ara se tornar social ao
en*atizar os )rocessos sociais )resentes na in*+ncia ele destaca os ,alores ou cren'as as
re)resenta'(es os siste-as si-licos constitu:dos )elas crian'as e o signi*icado das
suas e@)eri3ncias ao longo de seu )rocesso ci,ilizador Na -edida e- que a crian'a se
relaciona co- os indi,:duos 4 sua ,olta a sua su8eti,idade se de)ara co- no,os
-undos que trans*or-a seu co-)orta-ento social e suas *un'(es )sicolgicas E- u-a
an
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
24/67
29
Neste sentido co-)reende-os ser o conte7do os )rocessos interacionistas e a
constru'/o de signi*icados atriu:dos )elas crian'as a)s esta e@)eri3ncia u- a-)lo
o8eto de estudo e an
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
25/67
2H
$enta-os c;a-ar aten'/o aqui de alguns )ontos dos )ensa-entos de Vgost
acerca da constitui'/o social da su8eti,idade do indi,:duo o qual rea*ir-a que o ser
;u-ano ao )assar )or u-a ,i,encia social co- outros su8eitos ati,os de sua realidadeconsolida a *or-a'/o )sicossocial do su8eito Na constru'/o deste su8eito social o
indi,:duo carrega e- si as)ectos da sua ;istria de ,ida e das i-)ress(es e -arcas
desta tra8etria Conquanto esse ol;ar descrito ao longo do traal;o F o ol;ar do adulto
so a in*+ncia -as a*inal co-o a crian'a se )ercee dentro da tica in*antil
adultoc3ntrica )redo-inanteY
A )artir das conce)'(es aci-a )retende-os analisar as crian'as co-o seres e-
constru'/o ca)azes de Jre constru:re- seus )rocessos de intera'/o social )roduzindo
no,as -aneiras de intersec'/o e- sua ,ida social
No )r@i-o ca):tulo a )artir da )ers)ecti,a da )sicologia scioconstruti,ista
ressaltare-os o )oder si-lico que a crian'a te- de Jre in,entar o -undo ao seu
redor destacando que as trans*or-a'(es )sicossociais ,i,enciadas )elas crian'as
)ro,oca- -udan'as e- suas re)resenta'(es
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
26/67
2P
II7 A INFNCIA SOB A TICA SCIO/CONSTRUTIVISTA DA PSICOLOGIAEM VHGOTSH E PIAGET
# )resente traal;o F ,oltado )ara a co-)reens/o do desen,ol,i-ento ;u-ano e-
suas di-ens(es ;istricas e sociais en*ocando a cultura co-o )arte da estrutura )essoal
de cada indi,:duo A )artir dessa )ers)ecti,a recon;ece-os que a ess3ncia ;u-ana F
u-a decorr3ncia das interioriza'(es sociais constru:das nas e@)eri3ncias culturais
,i,idas )elo indi,:duo Vgots J200 en*atiza que o desen,ol,i-ento da crian'a
consiste e- u- )rocesso de a)rendizage- social na qual ela *az uso de seus
instru-entos intelectuais atra,Fs da -edia'/o si-lica resultando e- no,as
e@)eri3ncias e no,os usos da linguage- ou se8a a )assage- das *un'(es )sicolgicas
ele-entares )ara as *un'(es )sicolgicas su)eriores sucedidas )ela -edia'/o que a
linguage- )er-eia Este )rocesso de desen,ol,i-ento )sicolgico e social da crian'a
ocorre deste seu nasci-ento o autor en*atiza que sozin;a a crian'a n/o F ca)az de
alcan'ar os con;eci-entos dese8
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
27/67
2
Co- entrada da crian'a e- -eios sociais de -aior intera'/o o )ensa-ento e a
linguage- se ,incula- e d/o orige- a u- -odo de *unciona-ento )sicolgico -ais
so*isticado tornandoa -ais ca)acitada )ara a ,ida social ;u-ana Deste -odo a *alagarante a lierdade do )ensa-ento e ta-F- da a'/o )ois atra,Fs da internaliza'/o da
*ala do signo )roduzse
nas rela'(es entre ;o-ens e co-o )rodu'/o ;u-ana a*eta os )artici)antes nessas
rela'(es? JSM#!bA 200P ) 10P
# desen,ol,i-ento da crian'a se d< nas redes culturais de seu a-iente social ao
dialogar co- o -eio as trans*or-a'(es oriundas das *or-as de ,ida coleti,a re*lete-
e- sua *or-a'/o A ca)acidade de a)render e se a)ro)riar da cultura do seu gru)o
estaelece a ca)acidade de desen,ol,erse gerando no,as signi*ica'(es de -undoVgots c;a-a a aten'/o ao desen,ol,i-ento da linguage- co-)reendida co-o u-
siste-a si-lico essencial )ara a constru'/o de signi*icados in*antis e a ,ida e-
sociedade S atra,Fs da linguage- F )oss:,el 4 crian'a se a)ro)riar de )ala,ras e
gestos )ara designar o8etos a sua ,olta a)s a internaliza'/o da linguage- a crian'a
co-e'ar< a i-aginar o8etos que est/o ausentes no ca-)o ,isual Sendo >os signos
)rodutos das condi'(es es)eci*icas do desen,ol,i-ento social? JV$Sb 200 )
52
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
28/67
2L
Na )ers)ecti,a ,gotsana os signos e a linguage- s/o ele-entos necess)rocessos )sicolgicos
enraizados na cultura?
Ao desen,ol,er a linguage- a crian'a a)er*ei'oa suas a'(es no -undo utilizando
se de siste-as si-licos -ais co-)le@os linguage- e )ensa-ento os quais
)er-ite- a co-unica'/o co- outros gru)os sociais Esta no,a co-)et3ncia a
co-unica'/o e@)ressa ca)acitaa a no,as signi*ica'(es e atriui'(es e@)andindo suas
,is(es de -undo e inter)reta'(es da realidade Assi- os )rocessos de *unciona-ento
)sicolgico s/o conceidos atra,Fs da ,i,encia cultural da crian'a Na -edida e- queas trocas sociais se intensi*ica- as crian'as )assa- a incor)orar as )r
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
29/67
2K
)ro,enientes do seu gru)o de )erten'a Segundo os conscritos de Vgots J200 F na
internaliza'/o das )rintra)sicolgicas? )rocessos internos
da crian'a constituindo as c;a-adas *un'(es )sicolgicas su)eriores 8< e@)licitadas
aci-a
# $raal;o de Vgots F )recursor da corrente de )ensa-ento re*erida co-o teoria
;istricocultural c;a-are-os aten'/o a alguns )ressu)ostos acerca da i-)ort+ncia da
intera'/o social dos indi,:duos co-o *ator deter-inante )ara aquisi'/o e
desen,ol,i-ento da a)rendizage- A intera'/o do ser ;u-ano co- os de-ais
indi,:duos )assa a ser o )onto de )artida )ara o alcance do desen,ol,i-ento intelectual
4 -edida que o a)rendizado dos indi,:duos ad,3- da sua natureza social "ara a
co-)reens/o da dialFtica entre a)rendizado e desen,ol,i-ento $ratare-os a no'/o da
ona de Desen,ol,i-ento "ro@i-al JD" u- as)ecto )articular e i-)ortante na teoria
de Vgots J200 caracterizada )ela a idFia da e@ist3ncia de u-a
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
30/67
50
os atos iolgicos s/o ada)ta'(es ;u-anas ao -eio *:sico destinados < organiza'/o dos
indi,:duos no -eio social neste sentido o autor en*atiza que o intelecto F u-
-ecanis-o de ada)ta'/o da crian'a ao -undo dos o8etos Desta *or-a odesen,ol,i-ento intelectual se d< do -es-o -odo que o desen,ol,i-ento iolgico do
indi,:duo sendo a ati,idade intelectual da crian'a a)ro@i-ada do *unciona-ento
iolgico do organis-o "iaget considera quatro )rinci)ais estegoc3ntrica? e co-e'a a coo)erar co- outros indi,:duos
)ara a realiza'/o de a'(es
or-al )or ,olta de 12 anos e- diante X #=A adolescente inicia sua
ca)acidade de )ensa-ento lgico e de constru'/o de ;i)teses A )artir
deste -o-ento desen,ol,ese a co-)et3ncia de distin'/o entre o real e o
)oss:,el
"iaget descre,e u- desen,ol,i-ento social da crian'a n/o so-ente entendido
co-o constru'/o de u- -undo e@terno -as da constru'/o de u- siste-a de re*er3ncia
que realiza o si-ult+neo desloca-ento do -undo o8eti,o e do -undo social *rente ao
-undo su8eti,o e- u- )rocesso de constru'/o do eu na intera'/o co- a outra crian'a
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
31/67
51
se recon;ecendo co-o su8eito construti,ista no es)a'o"ara "iaget o desen,ol,i-ento
social da crian'a se *az atra,Fs de seu entendi-ento co- o -undo e- u- )rocesso
coo)erati,o de inter)reta'/o cu8a *inalidade F oter de*ini'(es da situa'/o que )ossa-ser intersu8eti,a-ente recon;ecidas )or estas As crian'as oser,a- o -undo de *or-a
singular seu ol;ar se di*erencia das de-ais Z conceendo a indi,idualidade cogniti,a
da crian'a que "iaget introduz a no'/o de >a'/o internalizada? )ara o desen,ol,i-ento
do )ensa-ento na qual >a linguage- F u- ,e:culo de conceitos e no'(es que
)ertence- a todos e re*or'a- o )ensa-ento indi,idual co- u- ,asto siste-a de
)ensa-ento coleti,o? J"iaget 1KK )2L
Seguindo a lin;a )iagetiana a linguage- F a *or-a que a crian'a encontra )ara
*azer u-a re)resenta'/o do -undo ao seu redor A teoria de "iaget F construti,ista e
ressalta o )a)el estruturante do su8eito Isto F o desen,ol,i-ento das ca)acidades
intelectuais s/o -odi*icadas de acordo co- as ,i,encias a*eti,as e e-ocionais da
crian'a Atra,Fs da constru'/o da linguage- a crian'a )assa a reconstruir suas a'(es
co-o -ecanis-o da )r)ria linguage- )or e@e-)lo atra,Fs da linguage- a crian'a
)oder< contar u-a a'/o ,i,enciada anterior-ente esta *ase -arca o >in:cio da
socializa'/o da a'/o que te- co-o ase a linguage- anterior ao siste-a de signos e
*inal-ente a interioriza'/o da a'/o? J"IA&E$ 1KK ) 25 E- s:ntese na teoria
)iagetiana o )ensa-ento F *or-ado co- interioriza'/o da a'/o e da linguage-
# desen,ol,i-ento da crian'a )assa )or u-a sFrie de trans*or-a'(es )aralelas 4
sua ,i,3ncia social o contato social da crian'a desen,ol,endo senti-entos
interindi,iduais nas rela'(es a*eti,as Assi- o a*eto )or outro indi,:duo a anti)atia
)or algu- o8eto o gosto )or u-a ati,idade ou a'/o es)ec:*ica s/o constru'(es de
identi*ica'/o e desidenti*ica'/o ati,as na signi*ica'/o desse )rocesso No -o-ento da
a)ari'/o da linguage- a crian'a se encontra n/o a)enas e- seu uni,erso *:sico -as sede)ara co- a constru'/o de dois -undos inti-a-ente ligados. o -undo social e o
-undo das re)resenta'(es su8eti,as #s estudos de "iaget a)resenta- tr3s -o-entos
de -odi*ica'/o de conduta na crian'a ess3ncias ao desen,ol,i-ento da )ri-eira
in*+ncia. >A socializa'/o da a'/o a g3nese do )ensa-ento e a intui'/o? aos quais >a
crian'a reagir< )ri-eira-ente 4s rela'(es sociais e ao )ensa-ento e- *or-a'/o?
J"IA&E$ 1KK ) 29
A socializa'/o da a'/o ocorre gradati,a-ente de acordo co- as trocas dacrian'a co- o adulto e co- seus )ares as quais ada)ta- as a'(es das crian'as )ara a
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
32/67
52
con,i,3ncia social e- gru)o contudo antes de a8ustare-se 4s regras dos seus
co-)an;eiros=as a crian'a estaelece suas regras indi,iduais Z neste sentido que a
crian'a )assa a e@ternalizar *ala interna na qual ela tece u- di-onlogos
,ariados que aco-)an;a- seus 8ogos e ati,idades? J"IA&E$ 1KK ) 2P Z rele,ante
analisar co- -ais detal;es alguns )ressu)ostos trazidos )or ean "iaget dentre estes
u- )onto crucial F a in*lu3ncia da linguage- e da socializa'/o co-o -arco inicial na
constru'/o do )ensa-ento "iaget en*atiza que na )equena in*+ncia todas as transi'(es
internas do )ensa-ento s/o decorr3ncia da a'/o do su8eito no -undo Se tratando de
)ri-eira in*+ncia an
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
33/67
55
Z certo que a-os os autores en*atiza- que o desen,ol,i-ento intelectual se ddesa)areci-ento? co-o en*atizado )or "ost-an J1KKK ela s est< se
trans*or-ando e- ,irtudes das -udan'as que a sociedade ,e- )assando e- seu
)ercurso ;istrico Co-o ,i-os e- Vgots a crian'a se desen,ol,e e- u- cen
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
34/67
59
Deste -odo a)onta-os que os estudos da )sicologia ao longo do sFculo 66 e
66I t3- contriuindo )ri-ordial-ente )ara a co-)reens/o do ser crian'a e do
desen,ol,i-ento da in*+ncia a)ontando a rele,+ncia e- co-)reender a crian'a e- suadialFtica entre su8eti,idade e -undo social Aqui ressaltare-os inquieta'(es co- que a
in*+ncia atual lida atingindo assi- u-a re*le@/o cr:tica das intera'(es sociais na
)equena in*+ncia e os signi*icados que esta rela'/o social )ro,oca no ser crian'a
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
35/67
5H
III7 AS INTERA-JES PSICOSSOCIAIS NA PEKUENA INFNCIA7
Essas crian'as ou coel;os conta- )ara ele ;istria de setenta e oitocoel;os que suira- e- enci-a u- do outro )ara )oder ei8ar a gira*a ouconta a ;istria do coel;o azul que esta,a sozin;o no -eio do cFu. u-aestrela le,ou o coel;o azul )ara )assear )elo cFu e ,isitara- a lua que Fu- grande )a:s ranco e rendendo e salta- nu,e- de algod/o e de)ois aestrela cansou e ,oltou )ara o )a:s das estrelas e o coel;o ,oltou )ara o
)a:s dos coel;os J&A!EAN# 1KLK ) 91
$endo co-o o8eti,o co-)reender as rela'(es sociais entre as crian'as e seus )ares
e- u- gru)o de crian'as de u-a tur-a de educa'/o in*antil )ertencentes a u-a
realidade de Escola do Ca-)o ressaltare-os as rela'(es inter)essoais das crian'as se-
a -edia'/o do adulto )artindo da )re-issa que a crian'a age e interage co-o su8eito
social e ;istrico construindo coleti,a-ente co- outras crian'as u-a cultura singular e
di,ersa da cultura social adulta atingindo a -aturidade social constru:da a )artir das
intera'(es sociais sendo a crian'a no +-ito deste traal;o co-)reendida co-o
su8eito constitu:do e constituinte de u- conte@to social es)eci*ico ca)azes de construir
signi*icados coleti,os e singulares a )artir das e@)eri3ncias ;u-anas estaelecendo
assi- u-a no,a autono-ia nas rela'(es sociais"ara u-a -el;or co-)reens/o dos signi*icados indi,iduais e coleti,os atra,Fs das
rela'(es sociais ressaltare-os alguns ele-entos )r)rios da aordage- ,gotsiana
J1KL 200 que considera a crian'a co-o su8eito ;istrico e dialetica-ente constru:do
nesta constru'/o o signi*icado F so-ente constru:do coleti,a-ente )ois )ara ele as
signi*ica'(es ,i,enciadas e- +-ito coleti,o F o que d< sentido as ases das *un'(es
)sicolgicas da crian'a >A crian'a F ca)az de *azer -ais do que ela )ode co-)reender
-as F nessa idade que surge )ela )ri-eira ,ez u-a estrutura de a'/o na qual o
signi*icado F deter-inante? J200 ) 11K "ara a constru'/o destas signi*ica'(es
su8eti,as do su8eito F i-)rescind:,el a co-)reens/o do )a)el do outro e a rela'/o
*acea*ace )ara que a crian'a )ossa atingir u- signi*icado coleti,o do -undo que estrinquedos ,erdadeiros? aqueles *eitos co-o u-a escultura 7nica e
singular )roduzido )or u-a realidade *a-iliar de -odo artesanal e os rinquedos
industrializados que surge- co- o cresci-ento da sociedade industrial )roduzido sore
-oldes e- sFrie A rela'/o da rincadeira co- o rinquedo )ara Ben8a-in estAti,idade do rinquedo?
co-o u-a das ati,idades -ais rele,antes na constru'/o das a'(es e rela'(es
signi*icati,as da crian'a en*atizando o 8ogo si-lico co-o u-a das )rinci)ais
ati,idades ,i,enciadas )elas crian'as e- idade )rFescolar res)ons
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
41/67
91
desen,ol,i-ento )sicolgico -ais a-)lo "ara a co-)reens/o dos signi*icados
constru:dos )elas crian'as atra,Fs da a'/o F necess
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
42/67
92
uni,erso se- li-ites ou restri'(es do -undo real Vgots ressalta que a i-agina'/o
est< atrelada 4 realidade. na -edida e- que no,as e@)eri3ncias sociais s/o ,i,enciadas
-ais rico F o ca-)o de i-agina'/o criati,a do ser ;u-ano Neste sentido o autor a*ir-aque a i-agina'/o das crian'as F -ais reduzida que a dos adultos contudo as crian'as
*aze- -ais uso dela e- seu cotidiano
Concordando co- os autores aci-a entende-os a rele,+ncia das e@)eri3ncias sociais
constru:das )elas crian'as co-o ele-ento )ro):cio )ara sua ati,idade i-aginati,a criadora A
i-agina'/o a-)lia a e@)eri3ncia da crian'a co- o -undo *azendoa circular )or di-ens(es
ini-agin# )ensa-ento que antes era
deter-inado )elos o8etos do e@terior )assa a ser regido )elas idFias? JRE 200 )L1 Z no
8ogo si-lico que a crian'a ir< ,er os o8etos alF- do seu ca-)o real de ,is/o conseguindo
atriuir no,os signi*icados aos o8etos do -undo ao seu redor Vgots J200 ressalta que
todas as -ani*esta'(es l7dicas de-onstradas )elas crian'as atra,Fs do rinquedo s/o *rutos de
sua signi*ica'/o social > considera-os a rincadeira do *azdeconta co-o u- dos grandescontriuidores )ara o desen,ol,i-ento da linguage-? JV$Sb 200 )155
Diante da de*esa do rinquedo )ara o desen,ol,i-ento da astra'/o linguage-
e )ensa-ento e- Vgots quere-os salientar as e@)eri-enta'(es sociais que as
ati,idades co- rinquedos )ro)orciona No rinquedo as crian'as estaelece- rela'(es
coleti,as e- )ares e indi,idual-ente su)erando seu n:,el de -aturidade cogniti,a e
social saindo da rita )ura-ente indi,idual encontrando u- uni,erso coleti,o no qual
constri u- uni,erso )aralelo ao real onde seus dese8os s/o e@ternalizados Nesta
orquestra'/o a constru'/o do outro F ele-ento *unda-ental )ara o signi*icado deste
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
43/67
95
8ogo Z neste sentido que ressalta-os a ,is/o de signi*ica'/o do >rinquedo? e-
Vgots $al ati,idade F de*inida co-o a rela'/o -ais :n*i-a entre crian'a e -undo
desen,ol,endo u-a di-ens/o si-lica entre )ensa-ento linguage- e signi*icados#utra aordage- terica que are es)a'o )ara re*le@(es acerca da i-)ort+ncia
do rincar e a constru'/o de signi*icados )elas crian'as F a conce)'/o )iagetiana J1KK9
1KK 200P que considera a crian'a )ossuidora de u-a lgica )r)ria distinta da do
adulto "iaget J1KK concee a crian'a co-o indi,:duo ati,o dentro do seu )rocesso
social construtora do seu desen,ol,i-ento intelectual )ois a a)rendizage- na in*+ncia
resulta de u- es*or'o )ara estaelecer u-a equilira'/o do organis-o e o -eio *:sico
Z neste sentido que )ara ean "iaget a crian'a )equena usa o 8ogo ao e@)ressar
se no -undo )or inter-Fdio de linguage- )r)ria A e,olu'/o dos 8ogos e rincadeiras
in*antis aco-)an;a- a e,olu'/o do desen,ol,i-ento cogniti,o da crian'a os 8ogos nos
)ri-eiros est
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
44/67
99
co-)orta-ento das crian'as e- situa'/o de 8ogos coleti,os "iaget analisou as crian'as
quando 8oga,a- elaorando sua co-)reens/o de consci3ncia -oral in*antil de -odo a
identi*icar as raz(es in*antis sore constru'/o de regras e de coo)era'/o ,olunt#s est
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
45/67
9H
)arir de alguns )ressu)ostos Vgotsianos as crian'as cria- u-a cultura )r)ria *ruto
da sua realidade
Na in*+ncia *ase o8eto da )esquisa as rincadeiras se concretiza- )erante osla'os a*eti,os e soretudo sociais constru:dos no gru)o "ercee-os que a ati,idade do
rincar encontrase e- u-a di-ens/o i-agin
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
46/67
9P
(ada pessoa $ril.a com luz pr,pria entre todas as outras/ J&A!EAN# 1KK
)15
No +-ito desta )esquisa ao longo do seu tra8eto terico de-arca-os a in*+ncia
co-o u-a categoria social a ser analisada e estudada A )artir do que *oi e@)osto
decidi-os )riorizar as ,ozes in*antis )ara co-)reender-os os signi*icados que as
crian'as )equenas constroe- entre si $enta-os aqui ou,ir as ,ozes silenciadas das
crian'as ca-)onesas c;a-ando a aten'/o )ara as rela'(es estaelecidas dentro da
cultura in*antil )ro):cia do ca-)o A)onta-os que as crian'as do ca-)o )ossue-
signi*icados di*erenciados e@)eri-enta'(es sociais e *or-as de ,er o -undo distintas
das crian'as dos centros uranos Durante o tra8eto desta )esquisa tenta-os ao -
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
47/67
9
n/o ;o-ogeneizar o conceito de in*+ncia oser,ando co-o a in*+ncia era constru:da e
co-o as crian'as entendia- o ser crian'a Co- este cuidado nos )ri-eiros dias
oser,a-os o cotidiano das crian'as ns a)ro@i-ando delas durante as rincadeiras econ,ersas no in:cio da -an;/ no recreio e no ;or
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
48/67
9L
analisadas co-o su8eitos ;istricosocial )ortadoras de direitos es)ec:*icos Deste
-odo analisa-os as ati,idades constru:das )elas crian'as oser,ando as intera'(es
co- seus )ares uer:a-os no )ercurso deste estudo en*atizar que as crian'as n/o s/oo8etos de in,estiga'/o -as su8eitos i-)ortantes no )r)rio )rocesso de constru'/o da
)esquisa Ao c;a-ar a aten'/o )ara as rela'(es estaelecidas entra as crian'as
ca-)onesas )rioriza-os in,estigar o seu cotidiano escolar e seu co-)orta-ento e-
situa'(es e@trasala de aula Nos )ri-eiros dias tenta-os construir u-a rela'/o de
con*ian'a co- as crian'as tentando n/o lan'ar o ol;ar austero ou -oralizante )r)rio
do adulto coiindo qualquer -ani*esta'/o que elas realizasse-
As crian'as logo se -ostrara- aertas )ara que entr
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
49/67
9K
Z neste sentido que )rocura-os ressaltar a cultura )roduzida na in*+ncia
decorrente das intera'(es sociais das crian'as )ara tal an
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
50/67
H0
c+-era *il-adora e u- tri)F alF- de notas e- diF interessante dei@ar e-
distinto e- ter-os ,isuais as in*or-a'(es essencial-ente descriti,as as *alas as
cita'(es e as oser,a'(es )essoais do )esquisador? JANDRZ E !fDbE )52
Durante as quarenta e cinco ;oras ,i,enciadas no ca-)o )rocurei estaelecer
u-a rela'/o de oser,a'/o )artici)ati,a co-)ondo o gru)o nas rincadeiras in*antis de
-odo que a garantir con*ian'a nas crian'as oca-os ent/o as crian'as co-o
construtoras de sua realidade art:*ices de sua arte -ani*estada nos seus 8ogos
rincadeiras e desen;os Nas )ri-eiras ,isitas usa-os oser,a'/o docu-entada )or
-eio da escrita )ara que as crian'as se sentisse- -ais a ,ontade 4 -edida que
gan;a-os a si-)atia e a-izade delas co-e'a-os as tFcnicas de registro *otogr
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
51/67
H1
registrados os -o-entos e- que as crian'as esta,a- sozin;as se- a )ro*essora
descre,e-os assi- o cotidiano das rela'(es internas que elas constru:a- entzzzzz re
si e de co-o elas cuida,a- u-as das outras e quais era- suas regras e ,alores Estes)ri-eiros registros nos )er-itira- re*letir a cerca dos cdigos e signi*icados )ro):cios
das crian'as daquela realidade Segundo Corsaro J200H F neste sentido que a etnogra*ia
F o )rocedi-ento -etodolgico )ro):cio )ara o estudo das culturas in*antis )ois ele dois? *ora astante co-entado )or algu-as
crian'as contudo s no segundo encontro )ude docu-entar a cena e- que as crian'as
dese-)en;ara- e- gru)o o 8ogo
Nesta rincadeira os=as quatro a-igos=as -ant3- ente si u- ti)o de intera'/o
di*erente da intera'/o que -ant3- entre si na sala de aula Aqui as *iguras re)resentadas
s/o os ois e o ,aqueiro que ca)tura os ois e os coloca e- u-a >coc;eira? Aqui nosdetere-os 4 anois? e >coc;eiras? ele dese-)en;a o )a)el co- -uita naturalidade
Co-o nos e@)lica Vgots J200 o )ensa-ento F *or-ado )or ele-entos naturais e
culturais Neste 8ogo as crian'as tenta- agir co-o os )ersonagens que est/o
re)resentando de acordo co- sua )erce)'/o social do dese-)en;o destes seres e- sua
,ida cotidiana Ve8a que as crian'as constroe- u-a linguage- durante o 8ogo -edida a
)artir de sua -icrocultura A )onte entre )ensa-ento e linguage- se entrela'a- )ara o
$ocar a'oitar enca-in;ar co- u- instru-ento os ani-ais )ara que ande-
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
55/67
HH
dese-)en;o coleti,o deste 8ogo e a constru'/o de signi*icados qui-Fricos Dessa
-aneira as crian'as -ostra- u-a ,ersatilidade de dese-)en;o ao )ersoni*icar seres
que n/o *ala- co-o no caso dos ois assi- as crian'as e@)eri-enta- lugares ei-agens )assa- a dar ,ida a o8etos co-o o caso do )alito de )icolF que ,irou )ara
o/o o utens:lio de traal;o do >Vaqueiro? )ara )oder enca-in;ar os ois atF a
coc;eira V3se neste -o-ento constru:do )elas crian'as u- i-)ortante
desen,ol,i-ento da *un'/o )s:quica. a i-agina'/o criadora )assa a recriar o seu -eio
social e cultural
# 8ogo co- )ersonagens incor)orados F u-a )r
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
56/67
HP
A tele,is/o essa 7lti-a luz que te sal,a da solid/o e da noite F a realidade"orque a ,ida F u- es)et
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
57/67
H
Neste -o-ento AndrF d< u-a ala )ara $iago e n/o o*erece a o/o
Ao ol;ar atenta a con,ersa dos tr3s a-igos -e a)ro@i-o de o/o e indago se ele
)re*ere assistir tele,is/o ou rincar Ele res)onde.6refiro assistir/ Sur)resa )ergunto seele n/o rinca de)ois da escola o/o entra deai@o da cadeira ent/o -e a)ro@i-o dele
e tece-os o seguinte di
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
58/67
HL
ou rein,entar a realidade eles descon*igura- os co-)orta-entos sociais es)erados nas
crian'as
Assi- "ost-an nos le,a a re*letir so alguns )ressu)ostos ;istricos discutidos)or AriOs e nas no,as con*igura'(es sociais de in*+ncia Se a educa'/o das crian'as no
in:cio da era -oderna esta,a dentro de u- conte@to -oralizador atra,Fs da educa'/o
sendo a *a-:lia e a educa'/o conser,adora s:-olo de garantia de u-a crian'a
co-)ortada disci)linada e inocente al,o do controle -oralizador da sociedade ci,il a
*i- de u- o- desen,ol,i-ento )sicolgico e social )oder:a-os a*ir-ar que na
in*+ncia conte-)or+nea a tele,is/o )assa a e@ercer *orte in*lu3ncia nas crian'as F a
dese-)en;ar a >-oraliza'/o? Kdelas controlando seus ;
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
59/67
HK
,er u- gru)o de crian'as rincando de roda cantando cantigas )o)ulares regionais
co- e@ce'/o de alguns canais de cun;o educati,o11 canais estes n/o -encionados )elas
crian'as durante o )rocesso de constru'/o desta )esquisa Mes-o as crian'as receendoaerta-ente enor-es in*lu3ncias culturais de )rogra-as tele,isi,os )rinci)al-ente de
orige- estadunidense e 8a)onesa os 8ogos rincadeiras e cantigas tradicionais s/o
rea*ir-adas )elas crian'as no seu dia a dia se- o incenti,o direto de )essoas -ais
e@)erientes de sua cultura
Assi- )ercee-os que as crian'as do ca-)o conser,a- alguns ;
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
60/67
P0
A )artir de Ben8a-in J1KK9 intu:-os que o que atrai a crian'a F a *antasia e a
)ossiilidade de recriar o rinquedo )ersoni*icando co- caracter:sticas escol;idos )or
elas se8a ela -ani*estada na oneca de )ano ou de )l76 As interaes in#antis e a co'reens)o &o o"tro( A constr")o &a c"+t"ra
in#anti+ e se"s si*ni#ica&os7
A constru'/o de signi*icados )ela crian'a nos re-ete a discuss/o inicial acerca
da teoria ,gotsiana que este traal;o se )ro)s a realizar *unda-entada na *or-a'/o
dialFtica da crian'a entre su8eti,idade e sua e@)eri-enta'/o ao -undo social #s
Signi*icados co-o nos coloca Vgots J200 1KL consiste- na e@)eri3ncia do ser
;u-ano sentir as a'(es o8etos e o outro nas rela'(es sociais So-ente atra,Fs das
ati,idades ;u-anas no contato :n*i-o co- o outro o ser ;u-ano )assa a ser agente
trans*or-ador do seu conte@to assi- ao se inserir no )rocesso ;u-ano das ati,idades
sociais ele se constitui co-o su8eito *or-ando seu )siquis-o A *or-a'/o dos)rocessos )sicolgicos ti)ica-ente ;u-anos s surge- atra,Fs do contato co- o outro
-utua-ente -arcado )elo conte@to social
Durante as oser,a'(es cotidianas *oi )oss:,el )erceer a i-)ort+ncia do
con,:,io di
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
61/67
P1
seguinte situa'/oW as crian'as esta,a- *ora da sala es)erando seus=suas res)ons
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
62/67
P2
F ;ora de rincar co- as -
7/25/2019 As interaes sociais na pequena infncia vivida no campo: a construo de significados pela criana
63/67
P5
que ,ai nos dizer que a in*or-a'/o s te- ,alor no -o-ento e- que Fno,a enquanto a narrati,a )or estar inteira-ente articulada a u-ae@)eri3ncia conser,a sua *or'a )or -uito te-)oW ela ;aita )or -uito te-)oo ou,inte=leitor e -es-o que n/o se -ani*este e- u- es)a'o curto de
te-)o aconc;egada no su8eito *az ele )ensar -as n/o s. *az ele sentirJBen8a-in 1KK9 )209
Durante a constru'/o terica nota-os que tanto na )sicologia scio;istrica de
Vgots J1KL co-o na *iloso*ia de alter Ben8a-in J2002 a in*+ncia F )reser,ada e
,alorada tais as)ectos tericos redi-ensionara- nosso do ol;ar )ara as rela'(es
in*antis os as)ectos ;istricos e sociais a)ontados )or AirOs J200P Elias J1KK9 e
"ost-an J1KKK en*atizara- as rela'(es in*antis -arcadas )elo conte@to ;istricosocial
constru:das a )artir de u-a cultura )rFestaelecidaNas constru'(es sociais da crian'a do ca-)o alguns as)ectos tericos *ora-
con*ir-ados 4 -edida que )ercee-os que a crian'a e- gru)o *az constru'(es sociais
a)ri-oradas a )artir da sua realidade desen,ol,endo u- -undo qui-Frico *ruto da
trans*or-a'/o do a-iente e dos o8etos )ara adequa'/o de seus dese8os e e@)ectati,as
$razendo )ara seu con,:,io narrati,as da e@ternaliza'/o da su8eti,idade *rente ao
conte@to ;istricocultural assi- co-)reende-os as -7lti)las *or-as de ser crian'a e
,i,er a in*+ncia
Ao longo dessa in,estiga'/o )rocura-os )riorizar as rela'(es constru:das )elas
crian'as ,alorizando as ,ozes in*antis Jin ,is:,eis a u-a sociedade de ,alores adultos
A)onta-os a constru'/o de u-a -icrocultura estaelecida )elo gru)o as crian'as
coleti,a-ente s/o ca)azes de agir e- u- -undo de-arcado )or u-a cultura social 8